Transcript

1 Γιάννης Ρίτσος - Ἀπροσάρμοστοι Τρακτέρ, Ποιήματα , Ἀθήνα, ἐκδ. Κέδρος, 1972, σσ Τέτοια ζωὴ μᾶς μέλλονταν, νὰ γράφουμεν ἐπιστολὲς ποὺ νὰ μὴ στέλνουμε ἀπὸ μίαν ἀξήγητη δειλία μονάχα νὰ τὶς δένουμε σὲ κορδελίτσες παρδαλὲς καὶ νὰ τὸ βρίσκουμε καὶ τοῦτο ἀσήμαντη ἀσχολία. Νὰ πάλλεται βαθιὰ ἡ καρδιά, ποὺ ἄξια εἴτανε γιὰ τὰ καλά, κι ὅμως νὰ ζοῦμε πάντοτε στὴ σκοτισμένη ἀφάνεια οἱ ταπεινοὶ πατώντας μας νὰ δείχνουν μέτωπο ψηλὰ καὶ τὰ δικά μας ἄπρεπα νὰ φέρουνε στεφάνια. Τὸ πρόσωπό μας νὰ φορεῖ φρίκης γκριμάτσα τραγική, φιλάρεσκα ν ἀφήνουμε νὰ λὲν πὼς μᾶς πηγαίνει νὰ βλέπουμε νὰ φεύγει ἡ ζωὴ μακριά μας ξένη, βιαστικὴ καὶ νὰ περνᾶμε, ἀθόρυβα μισώντας, μισημένοι. Τὸ κάθε τί, καὶ πιὸ πολὺ τ ὄνειρο, νὰ μᾶς τυραγνᾷ τὰ βλέμματα τῶν διαβατῶν στὰ μάτια μας λεκέδες. Περήφανοι νὰ δείχνουμε κι ὅμως τὰ χέρια μας τ ἁγνὰ νὰ κράτησαν καὶ νὰ κρατοῦν ἀκόμα μενεξέδες. Νὰ λαχταροῦμε σὰν παιδάκια εὐαίσθητα κι ἀσθενικὰ -δικαίωση καὶ παρηγοριὰ τῆς ζωῆς μας- τὴν ἀγάπη κι ἂν κάποτε τὴ βρήκαμε νὰ μᾶς προσμένει μυστικὰ ὅμως τὸ χέρι ν ἁπλωθεῖ ζητώντας την ἐντράπη. Τὰ μέτρια ν ἀποφεύγουμε μ ἀδιάλλαχτην ἀποστροφή, (ἀμετανόητοι κυνηγοὶ τοῦ Ὡραίου καὶ τοῦ Ἀπολύτου) νἆναι μας ἔπαθλο ἡ πληγή, τί μάταιο γνώση μας σοφὴ - ἡ χρυσὴ σμίλη δημιουργοῦ, κασμᾶς τοῦ καταλύτου. Νὰ ξεκινᾶμε τὶς αὐγὲς καὶ πάνω μας μαῦροι οἰωνοὶ οἱ ἀμφιβολίες νὰ μᾶς κρατοῦν στὴν ἴδια πάλι θέση κ ἐμεῖς μ ἀηδία νὰ φτύνουμε τὸν ἑαυτό μας ποὺ θρηνεῖ καὶ νὰ φορᾶμε κόκκινο τῆς ἀνταρσίας τὸ φέσι. Τότε νὰ ὀνειρευόμαστε μίαν ἀλλαγὴ κ εὐθὺς ξανὰ νὰ σκύβουμε, σκλάβοι χλωμοί, σὲ ἱερὴ λατρεία τοῦ πόνου, τὶς ἧττες ν ἀνεμίζουμε φλάμπουρα νίκης φωτεινὰ κι ἀξιοπρεπῶς νὰ παίρνουμε τὸ λάχτισμα καὶ τοῦ ὄνου. Καχύποπτοι καὶ μίζεροι μέσα στὰ φρούρια τῆς σιωπῆς νὰ κλειδωνόμαστε ἄβουλοι, νὰ κάνουμ ἔτσι χάζι τὸν κόσμον ἐξετάζοντας πίσω ἀπ τὸν κύκλο μιᾶς ὀπῆς καί, θαρραλέοι, σκιὰ μικροῦ πουλιοῦ νὰ μᾶς τρομάζει. Δειλοὶ καὶ στὴν ἀγάπη μας μὰ καὶ στὸ μῖσος πιὸ δειλοὶ κι ἀνίσχυροι κι ἀσάλευτοι νὰ ζοῦμε ἀνάμεσά τους, νὰ μᾶς πληγώνουν καὶ τὰ δυὸ καὶ νὰ μετρᾶμε σιωπηλοὶ στὰ παγωμένα δάχτυλα τοὺς ἴδιους μας θανάτους.

2 Ἐχθροὺς νὰ ὑποψιαζόμαστε παντοῦ κ οἱ ὁλόφωτοι οὐρανοὶ νὰ ἰσκιώνονται ἀπ τὸν ἴσκιο μας καί, φεύγοντας κινδύνους, νὰ ζοῦμε μόνοι πλέκοντας γιὰ τοὺς ἐχθροὺς δημίου σκοινὶ καὶ νὰ κρεμᾶμε ἐμεῖς ἐμᾶς ἀθῴους ἀντὶ γιὰ κείνους. Γιάννης Ρίτσος - Γιὰ τὴν κόρη του... Κοριτσάκι μου Κοριτσάκι μου, μὲς στὸ βουβὸ πηγάδι τοῦ φεγγαριοῦ σοῦ πέσε ἀπόψε τὸ πρῶτο δαχτυλίδι σου. Δὲν πειράζει. Ἀργότερα θὰ φτιάξεις ἄλλο νὰ παντρευτεῖς τὸν κόσμο μὲς στὸν ἥλιο. Γιατὶ δὲν εἶναι κοριτσάκι νὰ μάθεις μόνο ἐκεῖνο ποὺ εἶσαι, ἐκεῖνο ποὺ ἔχεις γίνει, εἶναι νὰ γίνεις ὅ,τι ζητάει ἡ εὐτυχία τοῦ κόσμου. Ἄλλη χαρὰ δὲν εἶναι πιὸ μεγάλη ἀπ τὴ χαρὰ ποὺ δίνεις Νὰ τὸ θυμᾶσαι κοριτσάκι. Κοριτσάκι μου, θέλω νὰ σοῦ φέρω τὰ φαναράκια τῶν κρίνων νὰ σοῦ φέγγουν τὸν ὕπνο σου. Θέλω νὰ σοῦ φέρω ἕνα περιβολάκι ζωγραφισμένο μὲ λουλουδόσκονη πάνω στὸ φτερὸ μιᾶς πεταλούδας νὰ σεργιανάει τὸ γαλανὸ ὄνειρό σου. Θέλω νὰ σοῦ φέρω ἕνα σταυρουλάκι αὐγινὸ φῶς δυὸ ἀχτίνες σταυρωτὲς ἀπὸ τοὺς στίχους μου νὰ σοῦ ξορκίζουν τὸ κακὸ νὰ σοῦ φωτᾶνε μὴ σκοντάψεις.

3 Πρωϊνὸ ἄστρο Κοριτσάκι μου, θέλω νὰ σοῦ φέρω τὰ φαναράκια τῶν κρίνων νὰ σοῦ φέγγουν στὸν ὕπνο σου. Κοιμήσου κοριτσάκι. Εἶναι μακρὺς ὁ δρόμος. Πρέπει νὰ μεγαλώσεις. Εἶναι μακρὺς μακρὺς μακρὺς ὁ δρόμος. Τὸ παιδί μου κοιμήθηκε κι ἐγὼ τραγουδάω... Δύσκολα εἶναι, κοριτσάκι, στὴν ἀρχή. Τί νὰ πεῖς, δὲν ξέρεις. Δύσκολα εἶναι στὴν ἀρχή. Γιατὶ δὲν εἶναι, κοριτσάκι, νὰ μάθεις μόνο ἐκεῖνο ποὺ εἶσαι, ἐκεῖνο ποὺ ἔχεις γίνει. Εἶναι νὰ γίνεις ὅ,τι ζητάει ἡ εὐτυχία τοῦ κόσμου, εἶναι νὰ φτιάχνεις, κοριτσάκι, τὴν εὐτυχία τοῦ κόσμου. Ἄλλη χαρὰ δὲν εἶναι πιὸ μεγάλη ἀπ τὴ χαρὰ ποὺ δίνεις. Νὰ τὸ θυμᾶσαι, κοριτσάκι.

4 Νάτη ἡ νύχτα ποὺ σιμώνει... Νάτη ἡ νύχτα ποὺ σιμώνει χρυσοπράσινο παγώνι γαλανόχρυσο παγώνι, σέρνει τὴ μεγάλη οὐρά της πάνου στὰ καμπαναριά, τὰ πουλιὰ καὶ τὰ παιδιὰ τὰ σταυρώνει, τὰ χρυσώνει. Νάνι-νάνι, κοριτσάκι, νάνι, κι ὁ πατέρας σου, κράχτης τοῦ καλοῦ καιροῦ σμαραγδένιο βατραχάκι στὴ δεξιὰ γωνιὰ τοῦ φεγγαριοῦ, στὴ φωνή του τ ἄστρα βάνει - νάνι, νάνι.

5 Γιάννης Ρίτσος - Γράμματα ἀπ τὸ μέτωπο 1 Μάνα, τὸν ἥλιο ἐδῶ σκεπάζουν ἴσκιοι κι ἀναπαμὸ ποτὲ ἡ καρδιὰ δὲ βρίσκει ἕνα: οἱ αὐγὲς κ οἱ νύχτες μας γυρνοῦν φρικτὲς πεντάλφες γράφουν στὸ σκοτάδι σήματα, ποὺ τὸν κίνδυνο μηνοῦν, πύρινα φίδια ἀπὸ τὰ βάθη τοῦ Ἅδη. Ζοῦμε στ ἀμπριὰ θαμμένοι, διπλωμένοι κ ἔξω ἀπ τὴν τρύπα ὁ θάνατος περιμένει. Μᾶς ἔπνιξαν τὸ φῶς καὶ τὴ χαρά, στεγνῶσαν τὴν ψυχή μας καὶ τὸ σῶμα, μὰ κάτι μέσα μας κυλᾶ βουερὰ καὶ ξέσπασμα δὲ βρῆκε κάπου ἀκόμα. Φουσκώνουν τῆς ζωῆς μας τὰ πελάη σ ὅλες τὶς φλέβες μου, αἷμα μου κυλάει τῆς Μαριγῶς τὸ φλογερὸ φιλί... (θέλω νὰ πῶ, μητέρα μου, γιὰ κεῖνο τὸ φιλί της ποὺ μοὔδωσε δειλὴ προτοῦ γιὰ τὴν πατρίδα μας μακρύνω). Ἡ κάθε μου ἵνα τὴ χαρὰ φωνάζει, μὰ ὁ πόλεμος, τὴ νιότη μου σκεπάζει καὶ μὲ ἀτσάλι ἀναμμένο μὲ κεντᾶ ὅμως, μέσα μου ἡ καρδιά μου δὲ λυγίζει. Μητέρα, ἐδῶ, στὸ θάνατο κοντά, πρωτόμαθα τὸ πόσο ἡ ζωὴ ἀξίζει. 2 Μάνα, μιὰ παπαρούνα σήμερα εἶδα ἔξω ἀπ τ ἀμπρὶ καὶ μ ἄγγιξε ἡ ἐλπίδα. Σὰν τὸ πουλί, ποὺ πάει κλαδὶ-κλαδί, παίρνω καὶ γὼ στρατὶ τὸ μονοπάτι, στῆς μνήμης ἀκουμπώντας τὸ ραβδί, ν ἀράξω στὸ χωριὸ ψυχὴ καὶ μάτι. Τέτοιον καιρὸ μᾶς δέχονταν οἱ κάμποι, μέσ ἀπ τὰ φύλλα βλέπαμε νὰ λάμπει ἡ θάλασσα γαλάζια καὶ στιλπνὴ οἱ νεραντζιὲς εὐώδιαζαν τὶς ὦρες κι ἀκούαμε στὴ σιωπὴ τὴν αὐγινὴ στὴ χλόη νὰ πέφουν οἱ ὀπῶρες. Τῆς Κυριακῆς τὰ βράδια, καθισμένοι στῆς αὐλῆς τὸ πεζούλι εἰρηνεμένοι, ἀφουγκραζόμασταν ἐκστατικοὶ τοῦ τριζονιοῦ τὶς τρίλλιες ἀπ τὸ φράχτη καὶ πλάι μου ἐσύ, σὰ Μοίρα φιλική, τῆς στοργῆς σου ξετύλιγες τ ἀδράχτι. Στὸν οὐρανὸ ἕνα-ἕνα ἀνάβαν τ ἄστρα

6 κι ἄνθιζαν τ ἄστρα στοῦ νοῦ μας τὴ γλάστρα κι ὅλα εἴταν γύρω ἁγνά, γλυκά, ἱερά, καὶ μοῦ εἴταν ἡ καρδιὰ τόσο καθάρια ποὺ ἤθελα νὰ χαϊδεύω τρυφερὰ τοὺς ἀνθρώπους, τὰ ζῶα καὶ τὰ λιθάρια. Νεκρὸ σπίτι Τώρα γυρίζουμε μονάχες οἱ δυὸ μικρὲς ἀδελφὲς μέσα σε τοῦτο τὸ ἀπέραντο σπίτι μικρὲς ποὺ λέει ὁ λόγος ἀπὸ χρόνια γεράσαμε κ ἐμεῖς εἴμαστε οἱ μικρότερες τῆς φαμίλιας κ οἱ μόνες ἄλλωστε ποὺ ἀπομείναμε. Δὲν ξέρουμε πῶς νὰ βολέψουμε αὐτὸ τὸ σπίτι, πῶς νὰ βολευτοῦμε... Ἀθήνα 9/ (ἀπόσπασμα) Ἀπ ὅλη τὴ φαμίλια ἀπόμειναν μονάχα δυὸ ἀδελφές. Κι ἡ μία τρελλάθηκε (...) Ἀργότερα συνῆλθε. Κ εἶναι αὐτὴ ποὺ μοῦ μίλησε τὸ βράδι ποὺ τοὺς ἔφερα ἀπὸ τὴν ξενητειὰ ἕνα μήνυμα τοῦ θείου τους ἀδελφοῦ του πατέρα τους. Ἡ ἄλλη δὲν παρουσιάστηκε καθόλου...

7 Χρονικό Σταχτής χειμώνας. Τὸ σταχτὶ δεσπόζει ἔξω καὶ μέσα στὸ τοπίο. Σταχτιὰ σπίτια, οἱ δρόμοι, τὰ βουνὰ σταχτιά, τὰ λίγα δέντρα. Ἐτοῦτο τὸ καΐκι ἀπορριγμένο στὴ στεριὰ - τὸ θυμᾶμαι ἀπὸ πρόπερσι, κάποιος ἀδέξιος παραθεριστὴς εἶχε καθήσει στὸ ἔνδοξο λιοπύρι καὶ τὸ ζωγραφίζε- ἔτσι ξεχασμένο καὶ παράταιρο στὸ τότε φῶς καὶ στὰ γέλια τῶν λουομένων. Τώρα βρῆκε τὴ θέση του βολεύτηκε, κι ἂς ἔσπασαν οἱ ἀνέμοι τὰ κατάρτια του, μὲς στὴ σταχτιὰ ἐρημιά, στὴν ἄφωνη βουὴ τῆς θάλασσας ποὺ ἔτσι μὲ τὸ νὰ λέει, νὰ λέει, κανεὶς δὲν τὴ προσέχει πιὰ -τὴ συνήθισαν ὅπως ἕνα παλιό, τεράστιο ἐκκρεμὲς ποὺ ξεχάστηκε στὸ ἄπειρο, ὅπως τὸ αἷμα ποὺ κυλάει ἀγνοημένο μέσ στὶς φλέβες. Βολεύτηκε δίπλα σ αὐτὰ τὰ σπίτια τῆς ἀκρογιαλιᾶς, γδαρμένα ἀπ τὰ νύχια τοῦ χρόνου καὶ τοῦ ἀνέμου, τῆς σιωπῆς καὶ τοῦ πόντου, δίπλα σ αὐτὰ τὰ ἐγκαταλελειμμένα καταστήματα μὲ τὶς δυσκολοδιάβαστες ἐπιγραφές, τὰ «Γενικὸν Ἐμπόριον» καὶ «Καφενεῖον ἡ Ρέμβη»

8 (ἀπόσπασμα) Οἱ γλάροι Τὸ νησάκι ποὺ βρίσκεται στὰ βορεινὰ τῆς Λέσβου, ἀνάμεσα Πέτρα καὶ Μόλυβο, εἶναι γυμνὸ καὶ ἔρημο. Δὲν ἔχει ὄνομα, κι οἱ ψαράδες ποὺ δουλεύουν σ ἐκεῖνες τὶς θάλασσες τὸ λένε ἁπλὰ ἔτσι: «Τὸ νησί». Δὲν ἔχει μήτε ἕνα δέντρο, ἐξὸν ἀπὸ θάμνους. Τρία μίλια μακριά, τὰ βουνὰ τῆς Λέσβου συνθέτουν μία ἤρεμη ἁρμονία ἀπὸ γραμμή, ἀπὸ κίνηση καὶ χρῶμα. Πλάι σ αὐτὴ τὴ σπατάλη, τὸ γυμνὸ νησὶ μὲ τὴν αὐστηρὴ γραμμή του φαίνεται ἀκόμα πιὸ ἔρημο. Σὰ νὰ τὸ εἶχε ξεχάσει ὁ Θεὸς ὅταν ἔχτιζε τὶς στεριὲς κι ἔκανε τὶς θάλασσες στὶς ἑφτὰ πρῶτες μέρες τοῦ κόσμου. Μὰ ἀπ τούτη τὴ γυμνὴ λουρίδα τῆς γῆς μπορεῖς νὰ δεῖς, τὸ καλοκαίρι, τὸν ἥλιο νὰ πέφτει μέσα στὸ ἀτελείωτο πέλαγο. Τότε τὰ χρώματα βάφουν τὰ νερά, κι ὁλοένα ἀλλάζουν, κάθε στιγμή, σὰ νὰ λιώνουν μὲς στ ἀλαφρὰ κύματα. Ὅταν τὰ βράδια εἶναι ποὺ καθαρά, μπορεῖς νὰ ξεχωρίσεις τὰ βουνὰ τοῦ Ἄθω νὰ βγαίνουν μέσα ἀπ τὸ πέλαγο καί, σιγά, πάλι νὰ σβήνουν μαζὶ μὲ τὴ νύχτα ποὺ ἔρχεται. Αὐτὴ τὴν ὥρα ὁ μπαρμπα-δημήτρης, ὁ μοναχικὸς κάτοικος τοῦ ἔρημου νησιοῦ, θὰ κάμει τὴν τελευταία κίνηση ποὺ τὸν ἑνώνει μὲ τοὺς ἀνθρώπους καὶ μὲ τὴ ζωή: θ ἀνάψει τὸ φῶς στὸ φάρο. Τὸ φῶς θ ἀρχίσει ν ἀνάβει, νὰ σβήνει, πάλι, πάλι, στὸ ἴδιο διάστημα, αὐστηρά, ἀναπόφευκτα, ὅπως οἱ σκοτεινὲς δυνάμεις τῆς ζωῆς, ἡ μοίρα τοῦ ἀνθρώπου, ὁ θάνατος. * * * Ὁ γερο-φαροφύλακας τράβηξε τὴ βάρκα στὸν ἄμμο. Τὴ σιγούραρε καλά, μὴν τυχὸν τὴ νύχτα γυρίσει ὁ καιρὸς καὶ φουσκώσουν τὰ νερά. Τὴν κοίταξε γιὰ τελευταία φορά, πρὶν πάρει τὸ δρόμο γιὰ τὸ φάρο. - Λοιπόν, πάει κι αὐτὸ τὸ ταξίδι, λέει σιγά. Τὸ λέει μοναχὸς καὶ σωπαίνει. Τὸ ταξίδι αὐτό, στὴν ἀντικρινὴ στεριά, γίνεται μία φορὰ τὸ μήνα. Πηγαίνει γιὰ τὶς προμήθειές του, γιὰ τὸ ἀλεύρι, τὸ λάδι καὶ γιὰ τὰ γεννήματα ποὺ τοῦ χρειάζονται. Στὴν ἀρχή, σὲ κάθε ταξίδι, ἔμενε ὅλη τη μέρα στὸ χωριό. Μιλοῦσε μὲ παλιούς του φίλους, μάθαινε νέα γιὰ τὴ χώρα, γιὰ τὸν κόσμο, ἂν οἱ ἄνθρωποι ἦταν σὲ πόλεμο γιὰ εἶχαν εἰρήνη. Ὁ τελωνοφύλακας τοῦ ἔδινε τὸ μισθό του. - Λοιπόν, καὶ τὸν ἄλλο μήνα μὲ τὸ καλό, μπαρμπα-δημήτρη. Ὁ γέρος κουνοῦσε τὸ κεφάλι του κι εὐχαριστοῦσε. - Μὲ τὸ καλό, ἂν θἄχουμε ζωή, παιδί μου. Τὶς ἄλλες ὧρες, ὥσπου νὰ γυρίσει στὸ «νησί του», τὶς περνοῦσε ἀνεβαίνοντας στὴ μικρὴ Παναγιά, στὸ βράχο μὲ τὰ ἑκατὸ σκαλιά, νὰ κάμει τὴν προσευχή του. Σταύρωνε τὰ χέρια του μπροστὰ στὸ παλιὸ εἰκόνισμα, χαμήλωνε τὸ κεφάλι καὶ προσευχόταν γιὰ τὰ δυὸ ἀγόρια του ποὺ χάθηκαν στὴν καταστροφὴ τῆς Ἀνατολῆς, γιὰ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, τελευταῖα γιὰ τὸν ἑαυτό του.

9 - Ἂν ζοῦνε, προστάτευέ τα, παρακαλοῦσε γιὰ τὰ παιδιά του. Φύλαγέ τα ἀπὸ θυμὸ κι ἀπὸ κακὴ ὥρα. Φύλαγέ τα ἀπ τὸ μαχαίρι Μουρμούριζε τοὺς χαιρετισμούς, ὅ,τι ἄλλο ἤξερε ἀπὸ προσευχή, καὶ τὰ γερασμένα του πόδια τρέμαν. - Κι ἐμένα, καιρὸς πιὰ εἶναι νὰ ξεκουραστῶ, ἔλεγε καὶ βούρκωναν τὰ μάτια του. Κατέβαινε τὰ ἑκατὸ σκαλιὰ κάθε φορὰ μὲ πιὸ ἀλαφρὴ καρδιά. Στὸ δρόμο στεκόταν καὶ κοίταζε τὰ παιδάκια ποὺ παίζαν. Τὸν ξέραν ὅλα, καὶ σὰν τὸν βλέπανε βάζαν τὶς φωνές: - Μπαρμπα-Δημήτρη! Μπαρμπα-Δημήτρη! Τοὺς ἀγόραζε φουντούκια καὶ τοὺς τὰ μοίραζε, κι ἐκεῖνα φώναζαν χαρούμενα: - Μὴν ἀργήσεις νὰ ξανάρθεις, παππούλη! Μὴν ἀργήσεις! Ἔτσι γινόταν σὲ κάθε ταξίδι κάθε φορά. Μὰ ὅσο τὰ χρόνια περνοῦσαν, τόσο ξεσυνήθιζε μὲ τοὺς ἀνθρώπους. Ἡ ἐρημιὰ ὁλοένα τὸν κυρίευε, μέρα μὲ τὴ μέρα, τὸν ἀπορροφοῦσε, σὰ νὰ στάλαζε μὲς στὴν ὕπαρξή του τὴ φοβερή της δύναμη. Σὲ κάθε ταξίδι λιγόστευε, ὅσο μποροῦσε, τὸν καιρὸ ποὺ ἔπρεπε νὰ μείνει στὸ χωριὸ γιὰ τὶς δουλειές του. Ἔκοψε καὶ τὸ ἀνέβασμα στὴν ἐκκλησιὰ τοῦ βράχου. - Συγχώρεσέ με γιατὶ πιὰ δὲ μπορῶ, ἔλεγε στὸ Θεό, σὰ νὰ εἶχε κάμει καμιὰ ἁμαρτία. Παντοῦ μπορῶ νὰ σὲ παρακαλῶ γιὰ νὰ βλέπεις πόσο εἶμαι ἀδύναμος. Κι ὅταν γύριζε στὸ νησί του, ὕστερα ἀπὸ κάθε ταξίδι, ἔμενε πολὺ ἀργὰ τὴ νύχτα, κάτω ἀπὸ τὰ ἄστρα, νὰ προσεύχεται. Δὲ ρωτοῦσε πιὰ νέα, τί γίνεται στὸν κόσμο. Δὲν ἤξερε τίποτα. Ὅλος ὁ κόσμος στένευε, μέρα μὲ τὴ μέρα, γύρω στὸ ἔρημο νησί, κι ἔκλεινε μὲ τὸ βαθὺ πέλαγο καὶ μὲ τὰ χρώματα, σὰν ἔγερνε ὁ ἥλιος. Οἱ τελευταῖοι σύντροφοι ποὺ ἄλλαζε πότε-πότε καμιὰ κουβέντα μαζί τους ἦταν ψαράδες πού, σὰ δὲν τοὺς ἔπαιρνε ὁ καιρός, ἄραζαν γιὰ λίγο στὸ νησί του. Μέναν ἐκεῖ στὴν ἀκρογιαλιά, ὅπου ἐρχόταν νὰ σβήσει τὸ κύμα, καὶ λέγαν γιὰ τὰ βάσανά τους καὶ γιὰ τὴ μοίρα τους. Πολλὲς φορὲς ξενυχτοῦσαν ἐκεῖ. Τότε, στὶς μακριὲς ὧρες ὥσπου νὰ χαράξει, ὅταν οἱ ἄλλες κουβέντες τέλειωναν, ἐρχόταν καὶ ἡ ἐπίσημη ὥρα γιὰ τὰ δυὸ παιδιά του. - Ποιὸς τὸ ξέρει, τοῦ λέγαν οἱ ψαράδες. Μπορεῖ νὰ ζοῦνε καὶ νἄρθουν, μπάρμπα-δημήτρη. Ἔτσι σὰν τοὺς γλάρους σου ποὺ γύρισαν. Δὲ μιλοῦσε, δὲ σάλευε, τὰ ἥμερα μάτια του μένανε στυλωμένα στὸ βάθος τῆς νύχτας. - Ναί, μπαρμπα-δημήτρη, σὰν τοὺς γλάρους σου. Ἔτσι μποροῦν νὰ γυρίσουν καὶ νἄρθουν. Μὴν ἀπελπίζεσαι. Οἱ ψαράδες, τότε, μ αὐτὴ τὴν ἀφορμή, φέρναν τὴν κουβέντα στοὺς γλάρους τοῦ γέρου. - Ἀλήθεια, τοῦ λέγανε, πῶς μπόρεσες νὰ τοὺς μερώσεις μπάρμπα-δήμητρη; Πουθενὰ δὲν ἀκούστηκε νὰ μερώνουν οἱ γλάροι

10 -Ἔτσι εἶναι, παιδιά μου, μουρμούριζε αὐτός. Ὅλα μερώνουν ἐδῶ κάτου. Μονάχα ὁ ἄνθρωπος Τὸν ρωτοῦσαν νὰ τοὺς πεῖ πάλι τὴν ἱστορία μὲ τοὺς γλάρους, μ ὅλο ποὺ τὴν ξέραν κι ὅλοι ὅσοι ζοῦσαν στὴν ἀντικρινὴ στεριά. Τὰ εἶχε βρεῖ μικρά, μὲς στοὺς βράχους, δυὸ γλαρόπουλα ἀμάλλιαγα ἀκόμα. Ἦταν χειμώνας τότε, τὰ λυπήθηκε καὶ τὰ κουβάλησε στὸ καλύβι του, πλάι στὸ φάρο. Τὰ κράτησε καὶ τὰ μεγάλωσε, ταΐζοντάς τα μικρὰ ψάρια ποὺ ἔπιανε τὸ δίχτυ του. Μιὰ μέρα τοῦ ἦρθε ἡ ἰδέα νὰ τοὺς βγάλει ἀπὸ ἕνα ὄνομα. «Ἔ, λοιπόν, ἐσένα θὰ σὲ λέμε» Μὲς στὶς ἀναμνήσεις του, μὲς στὴν καρδιά του, κείνη τὴν ἥμερη ὥρα τριγυρίζανε τὰ δυὸ παιδικὰ πρόσωπα, τὸν καιρὸ ποὺ ἦταν πολὺ μικρὰ καὶ τὰ φώναζε. «Λοιπόν, ἐσένα νὰ σὲ λέμε Βασιλάκη, εἶπε στὸ ἕνα πουλί. Κι ἐσένα νὰ σὲ λέμε Ἀργύρη» Ἔτσι, ἀπὸ τότε ἄρχισε νὰ τὰ φωνάζει μὲ τὰ ὀνόματα τῶν παιδιῶν του. Κι οἱ γλάροι σιγὰσιγὰ τὰ συνηθίσανε. Σὰ μεγάλωσαν κι ἦρθε ἡ ἄνοιξη, ἕνα πρωὶ σκέφτηκε πὼς εἶναι ἁμαρτία νὰ ἔχει σκλαβωμένα τὰ πουλιά. Ἀποφάσισε νὰ τὰ λευτερώσει. Ἄνοιξε τὸ μεγάλο καλαμένιο κλουβὶ κι ἔπιασε πρῶτα τὸ ἕνα πουλί. Τὸ κράτησε μὲς στὰ δυό του χέρια, τὸ χάιδεψε. Αἰσθανόταν τὴν καρδιά του νὰ εἶναι πολὺ ἁλαφρή. «Ἄιντε, λοιπόν, Βασίλη!» εἶπε στὸ πουλί, καὶ ἄνοιξε τὰ χέρια του νὰ τὸ ἀφήσει νὰ φύγει. Τὸ πουλὶ πέταξε, ἔφυγε. Ἔβγαλε καὶ τὸ ἄλλο, τὸ χάιδεψε σὰν τὸ πρῶτο, τὸ ἄφησε κι αὐτό. Ὅλα ἦταν ἥμερα κείνη τὴ μέρα, καὶ ἡ νύχτα ποὺ ἦρθε ἦταν ἥμερη. Μονάχα ποὺ αἰσθανόταν νὰ εἶναι ἀκόμα πιὸ ἔρημος. Τὸ ἴδιο βράδυ εἶχε ἀποτραβηχτεῖ νωρίς, ὅταν ἄκουσε στὸ μικρὸ παράθυρο τῆς καλύβας ἁλαφριὰ χτυπήματα. Πλησίασε καὶ κοίταξε. Δὲν τὸ πίστευε. Πετοῦσε ἀπ τὴ χαρά του σὰ νὰ ἦταν τὰ παιδιά του ποὺ γύριζαν. Ἄνοιξε τὴν πόρτα νὰ μποῦν μέσα οἱ γλάροι. Ἀπὸ τότε αὐτὸ γινόταν: Τὰ πουλιὰ φεύγαν τὸ πρωὶ ταξιδεύανε ὡς τὶς ἀντικρινὲς στεριὲς τῆς Ἀνατολῆς, ὡς πέρα στὸ Σιγρί, καὶ τὰ βράδια γύριζαν. Ἔκαναν κοπάδι μαζὶ μὲ ἄλλους γλάρους, καὶ πολλὲς φορὲς πετοῦσαν πάνω ἀπ τὸ ρημονήσι. Ἂν ἦταν χαμηλά, ὁ γέρος μποροῦσε νὰ τοὺς ξεχωρίζει ἀπ τὰ σταχτιὰ σημάδια ποὺ εἶχαν κάτω ἀπ τὶς φτεροῦγες. Σὰν ἔβγαινε μὲ τὴ βάρκα κι αὐτοὶ τριγύριζαν ἐκεῖ σιμά, χαμήλωναν καὶ τσίριζαν ἀπὸ πάνω του. Τοὺς εἶχαν μάθει κι οἱ ἄλλοι ψαράδες στὰ μέρη ἐκεῖνα. Καὶ σὰν τοὺς βλέπανε φώναζαν γελώντας: - Ἔ, Βασίλη! Ἔ, Ἀργύρη! * * * Ἔτσι περνοῦσαν οἱ μέρες στὸ ρημονήσι. Ἡ μιά, ἡ ἄλλη, αὐτὴ ποὺ πέρασε, αὐτὴ ποὺ θάρθει. Μιὰ ἀδιατάραχτη σειρὰ ἀπὸ μέρες καὶ νύχτες ποὺ δὲν εἶχαν τίποτα νὰ περιμένουν, ἄλλο ἀπὸ τὸ θάνατο. Μιὰ βραδιά του καλοκαιριοῦ ἔγινε κάτι ἀσυνήθιστο. Οἱ γλάροι δὲ γύρισαν. Μήτε τὴν ἄλλη μέρα φάνηκαν, μήτε τὴν ἄλλη νύχτα.

11 - Μπορεῖ νὰ ταξίδεψαν μακριά, συλλογίστηκε ὁ γέρος γιὰ νὰ ξεγελάσει τὴν ἀνησυχία του. Τὸ ἄλλο πρωί, ὅπως συνήθιζε, κάθισε στὸ πεζούλι τοῦ φάρου. Κοίταξε τὸ πέλαγο. Μιὰ στιγμὴ τοῦ φάνηκε πὼς ἡ θάλασσα αὐλακωνόταν, κανένα μίλι μακριά, σὰ νὰ περνοῦσαν δελφίνια καὶ παίζαν. Πολλὲς φορὲς ἔβλεπε στ ἀνοιχτὰ νὰ περνοῦν δελφίνια. Τὰ παρακολουθοῦσε νὰ γράφουν τὶς ἀργὲς κινήσεις τους ὄξω ἀπ τὸ νερό, πάλι νὰ πέφτουν. - Δελφίνια θὰ εἶναι καὶ τώρα. Μὰ σὲ λίγο εἶδε καθαρὰ πὼς δὲν ἦταν. - Ἄνθρωποι εἶναι! Εἶπε ξαφνιασμένος. Κατέβηκε στὸ ἀκρογιάλι καὶ περίμενε. Σὲ λίγο ξεχώρισε πὼς ἦταν ἕνα ἀγόρι καὶ ἕνα κορίτσι. Κολυμποῦσαν πλάι-πλάι, μὲ ἀργὲς κινήσεις, γεμάτες βεβαιότητα. Καὶ τὸ μικρὸ κύμα ἔκλεινε πάνω στὸ αὐλάκι ποὺ ἄφηναν. - Τί νὰ θέλουν; Δὲ θυμόταν ἄλλη φορὰ νὰ εἶχαν ἔρθει κατὰ κεῖ γιὰ κολύμπι ἄνθρωποι. Κι ὕστερα, δὲ φαινόταν ἐκεῖ γύρω καμιὰ βάρκα ἀπ ὅπου νὰ εἶχαν πέσει. Σὲ λίγη ὥρα εἶχαν φτάσει. Τὰ δυὸ βρεμένα κορμιὰ τινάζουνται ἀπ τὴ θάλασσα στ ἀκρογιάλι. Τὸ ἀγόρι κοιτάζει τὸ κορίτσι μὲς στὰ μάτια καὶ τεντώνει τὰ χέρια του ψηλά. - Ἄχ! Λέει παίρνοντας βαθιὰ ἀνάσα. Τί καλὰ ποὺ ἦταν! Ὕστερα τρέξαν πρὸς τὸ φαροφύλακα. - Ἐσύ σαι ὁ μπαρμπα-δημήτρης; Λέει τὸ ἀγόρι. Ἔστεκε μὲ χαμηλωμένο τὸ κεφάλι, γεμάτος συστολή, ἀντίκρυ στὸ γυμνὸ σῶμα τοῦ κοριτσιοῦ ποὺ ἔλαμπε μὲς στὸν πυρὸν ἥλιο. - Ἐγὼ εἶμαι, λέει μὲ ταραχή. Μπᾶς καὶ σᾶς ἔτυχε τίποτα; - Μὰ ἀπ ἀντίκρυ, ἀπ τὴν Πέτρα. Ὁ μπάρμπα-δημήτρης δὲν ξέρει τί νὰ πεῖ, μουρμουρίζει μονάχα πὼς δὲ θυμᾶται νὰ τοῦ εἶχαν ἔρθει ἄλλη φορὰ ξένοι μὲ τέτοιο ταξίδι. Ἄρχισαν ν ἀνεβαίνουν πρὸς τὸ φάρο. Περπατοῦσε πρῶτος, τὰ παιδιὰ ἀκολουθοῦσαν. Δὲ θὰ ἦταν τὸ καθένα περισσότερο ἀπὸ δεκαοχτώ, δεκαεννιὰ χρονῶ. Κι ἐκεῖνος βάδιζε μπρός, καὶ τὰ χρόνια βάραιναν στοὺς ὤμους του, σὰ νὰ τοῦ ζητοῦσαν τὴν εὐθύνη γιατὶ δὲν τ ἄφηνε πιά, νὰ ξεκουραστοῦν. Κάθισαν στὸ πεζούλι τοῦ φάρου. Μπροστά τους τὸ Αἰγαῖο ἀκύμαντο, ὁ ἥλιος ἔτρεμε πάνω του.

12 - Ἀπὸ ποῦ ἔρχεστε; Ρώτησε ὁ γέρος. - Σπουδάζουμε στὴν Ἀθήνα, εἶπε τὸ κορίτσι. Ἐγὼ σπουδάζω χημικὸς κι ὁ φίλος μου στὸ Πολυτεχνεῖο. - Ἄ, ἀλήθεια! μουρμουρίζει ὁ γέρος χωρὶς νὰ καταλαβαίνει. - Ἔχεις πάει καμιὰ φορὰ στὴν Ἀθήνα, παππούλη; Ρωτᾶ τὸ κορίτσι. - Ὄχι. Ποτές. - Θὰ τὸ ἤθελες τώρα; Ἡ φωνή του εἶναι σιγανή, μόλις ἀκούγεται. - Ὄχι, παιδί μου. Τώρα εἶναι ἀργά. - Θὰ εἶσαι πολὺ μονάχος ἐδῶ, παππούλη. - Εἶμαι πολὺ μονάχος, παιδί μου. Σώπασαν. Πέρασε λίγη ὥρα. Ψηλὰ πέρασε ἕνα κοπάδι γλάροι. Ὁ γέρος σηκώνεται καὶ μπαίνει στὸ καλύβι νὰ φέρει γλυκό. Ἀπ τὸ μικρὸ παράθυρο μπορεῖ νὰ βλέπει τὰ δυὸ παιδιά, ἔτσι ποὺ εἶναι ξαπλωμένα. Στὰ κορμιά τους καὶ στὰ πρόσωπά τους τρέμουν ἀκόμα στάλες ἀπ τὴ θάλασσα. Ὁ ἥλιος τὰ ἔχει ψήσει ἀλύπητα, εἶναι κεῖ σὰ δυὸ ἀγάλματα ἀπὸ μπροῦτζο ποὺ τὰ ξέβρασε τὸ πέλαγο μιὰ θεότητα τῆς ὑγείας καὶ μία θεότητα τῆς νεότητας. Τὰ μαῦρα μαλλιὰ τοῦ κοριτσιοῦ πέφτουν πάνω στοὺς ὤμους του, καὶ στὰ μεγάλα μαῦρα μάτια του σαλεύει βαθὺ φῶς. Τὸ ἀγόρι ἀνασηκώνεται καὶ σκύβει σ αὐτὸ τὸ πρόσωπο ποὺ τὸ ἁγιάζει τὸ βαθὺ φῶς. Τὸ κοιτάζει σὰ ναρκωμένος, ὕστερα ἁπλώνει σιγὰ τὰ χέρια του νὰ τὸ χαϊδέψει. - Χρυσούλα, μουρμουρίζει μονάχα τὸ ὄνομά της, καὶ τὰ χείλια του τρέμουν ἀπὸ συγκίνηση. Τὰ μεγάλα μαῦρα μάτια σηκώνουνται. Μένουν μία λίγη στιγμὴ ἀκίνητα, στυλωμένα στὸ πρόσωπο τοῦ ἀγοριοῦ. Ὕστερα μπλέκει τὰ χέρια της στὸ κεφάλι του καὶ τὸν φιλᾶ θερμά. Ἔτσι ἁπλὰ καὶ ἥμερα εἶναι ὅλα στὸ ρημονήσι αὐτὴ τὴν ἱερὴ ὥρα. Ἔτσι ἥμερα εἶναι μὲς στὴν καρδιὰ τοῦ γέρου ἀνθρώπου. Εἶναι πλημμυρισμένος, τοῦτο τὸ καλοκαιρινὸ πρωινό, εἶναι βουρκωμένος. Αὐτὴ ἡ ἀπρόοπτη τρυφερότητα ποὺ ἦρθε νὰ ταράξει τὴν ἐρημιά του, τὰ ἀκίνητα νερά - Παππούλη, νἄρθουμε κι ἐμεῖς μέσα; Τοῦ φωνάζει τὸ κορίτσι. - Ἔρχουμαι ἐγώ, ἔρχουμαι! Λέει ταραγμένος. Τοὺς ἔφερε γλυκό, ἀμύγδαλα, κρύο νερό. - Δὲν ἔχω τίποτα ἄλλο, μουρμουρίζει σὰ νὰ θέλει νὰ τὸν συγχωρέσουν. - Κάθισε, κάθισε παππούλη, - τὸν πιάνει τὸ κορίτσι ἀπ τὸ χέρι νὰ καθίσει πλάι του. Κάθισε. - Ἐλᾶτε καὶ αὔριο, τοὺς λέει δειλά. Θὰ ψαρέψω γιὰ σᾶς τὴ νύχτα.

13 - Αὔριο φεύγουμε, ἀπαντᾶ τὸ κορίτσι μὲ λύπη. Κρίμα, τόσες μέρες ποὺ ἤμαστε ἐδῶ νὰ μὴν ἐρχόμαστε! Εἶσαι πάντα ἔτσι ἔρημος, παππούλη; - Πάντα, παιδί μου. - Ἄ, τώρα καταλαβαίνω τί ἦταν οἱ γλάροι, μουρμουρίζει τὸ ἀγόρι. - Ναί, παιδί μου, αὐτὸ εἶναι. Ἡ ἐρημιά. - Θὰ πρέπει νὰ τοὺς συγχωρέσεις, παππούλη, λέει πάλι τὸ ἀγόρι σὲ λίγο. Ἂν ἤξεραν δὲ θὰ τὸ ἔκαναν ποτέ. Ὁ γέρος δὲν καταλαβαίνει. Στέκει μὲ ἀπορία. - Γιὰ ποιοὺς λές, παιδί μου; - Γι αὐτοὺς ποὺ σκότωσαν τοὺς γλάρους σου λέω, μπαρμπα-δημήτρη. Εἶναι φίλοι μας. Καταλαβαίνει τὰ γόνατά του νὰ τρέμουν, ἡ καρδιά του χτυπᾶ. - Τοὺς σκότωσαν εἶπες; - Ἄ, δὲν τὸ ἤξερες ἀκόμα; Τὸ παιδὶ δαγκάνει τὰ χείλια του, μὰ εἶναι ἀργά. Τοῦ λέει τὴν ἱστορία: Πῶς κυνηγοῦσαν, ὅλη ἡ νεολαία, ὕστερα κατέβηκαν στὴν ἀκρογιαλιά, οἱ δυὸ γλάροι χαμήλωσαν ἀπ τὸ ἄλλο κοπάδι, ὁ φίλος τους τράβηξε πάνω τους γιὰ νὰ δοκιμάσει. Ὕστερα, κάτι ψαράδες ἐκεῖ σιμά, γνώρισαν τὶς σταχτιὲς φτεροῦγες. Ὁ γέρος ἀκούει, ἀκούει, - δὲν εἶναι τίποτα, δυὸ γλάροι ἦταν. - Δὲν ἤξεραν, παππούλη, λέει μὲ θερμὴ φωνὴ τὸ κορίτσι, συγκινημένο ἀπ τὴ βουβὴ λύπη ποὺ βλέπει στὸ γερασμένο πρόσωπο. Δὲν ἤξεραν Κι ἐκεῖνος κουνᾶ μόλις, ἀργά, τὸ κεφάλι του, συγκατανεύοντας: - Ναί, ναί, παιδί μου. Δὲ θὰ ἤξεραν * * * Ἀρκετὴ ὥρα πέρασε. - Πρέπει νὰ φύγουμε, λέει τὸ ἀγόρι. Τὸ κορίτσι σηκώνεται. - Νὰ φύγουμε. Πηγαίνουν μπροστά, ὁ γέρος ἔρχεται λίγο πίσω τους. Φτάσαν στὴν ἀκρογιαλιά. - Σὲ χαιρετοῦμε, παππούλη, λέει πρῶτο τὸ κορίτσι. Πιάνει τὸ χέρι του σκύβει νὰ τὸ φιλήσει. Κι αὐτὸς τῆς χαϊδεύει τὰ μακριὰ μαλλιά. - Νὰ σᾶς βλογᾶ ὁ Θεός, μουρμουρίζει συγκινημένος.

14 Ἔφυγαν. Παρακολουθεῖ πολλὴ ὥρα τὸ μικρὸ αὐλάκι ποὺ κάνουν τὰ κορμιά τους στὴ θάλασσα. Ὥσπου ὅλα σβήνουν ἀπ τὰ μάτια του. Καὶ τὸ πέλαγο εἶναι πάντα ἔρημο καὶ ἀτελείωτο. Νυχτώνει. Ἔχει καθίσει στὸ πεζούλι, οἱ ὧρες περνοῦν. Ὅλα περνοῦν ἀπ τὰ θολωμένα μάτια του: τὰ μικρά του τὰ χρόνια, τὰ παιδιὰ ποὺ μεγάλωσε καὶ χάθηκαν, οἱ ἄνθρωποι ποὺ τὸν πικράνανε. Ὅλα περνοῦν κι ὅλα σβήνουν. Καὶ τὰ δυὸ παιδιὰ ποὺ φιληθήκανε ἐδῶ στὸν ἴδιο τόπο, λίγες ὧρες πρίν. Κι ἕνα κοπάδι γλάροι ποὺ πετοῦν ψηλά. Δυὸ γλάροι ἔχουν σταχτιὲς φτεροῦγες. Κι αὐτοὶ περνοῦν καὶ χάνουνται. Δὲν εἶναι πιὰ νὰ γυρίσει τίποτα. Ἔχει χαμηλώσει τὸ κεφάλι, καὶ τὰ δάκρυα στάζουν στὴν ξερὴ γῆ. Ἀπὸ πάνω του τὸ φῶς τοῦ φάρου ἀνάβει, σβήνει, πάλι, πάλι, στὸ ἴδιο διάστημα, αὐστηρὰ καὶ ἀναπόφευκτα, ὅπως οἱ σκοτεινὲς δυνάμεις τῆς ζωῆς, ἡ μοίρα τοῦ ἀνθρώπου, ὁ θάνατος.

15 Γιάννης Ρίτσος - Ἐαρινὴ Συμφωνία ΧVI Ποιήματα , Ἀθήνα, ἔκδ. Κέδρος, 1972, σσ XVI Χαρὰ χαρά. Δὲ μᾶς νοιάζει τί θ ἀφήσει τὸ φιλί μας μέσα στὸ χρόνο καὶ στὸ τραγούδι. Ἀγγίξαμε τὸ μέγα ἄσκοπο ποὺ δὲ ζητᾷ τὸ σκοπό του. Ὁ Θεὸς πραγματοποιεῖ τὸν ἑαυτό του στὸ φιλί μας. Περήφανοι ἐκτελοῦμε τὴν ἐντολὴ τοῦ ἀπείρου. Ἕνα μικρὸ παράθυρο βλέπει τὸν κόσμο. Ἕνα σπουργίτι λέει τὸν οὐρανό. Σώπα. Στὴν κόγχη τῶν χειλιῶν μας ἑδρεύει τὸ ἀπόλυτο. Σωπαίνουμε κι ἀκοῦμε μὲς στὸ γαλάζιο βράδι τὴν ἀνάσα τῆς θάλασσας καθὼς τὸ στῆθος κοριτσιοῦ εὐτυχισμένου ποὺ δὲ μπορεῖ νὰ χωρέσει τὴν εὐτυχία του. Ἕνα ἄστρο ἔπεσε. Εἶδες; Σιωπή. Κλεῖσε τὰ μάτια.

16 Γιάννης Ρίτσος - Εἶναι ὁρισμένοι στίχοι Εἶναι ὁρισμένοι στίχοι-κάποτε ὁλόκληρα ποιήματαποὺ μήτε ἐγὼ δὲν ξέρω τί σημαίνουν. Αὐτὸ ποὺ δὲν ξέρω ἀκόμη μὲ κρατάει. Κι ἐσὺ ἔχεις δίκιο νὰ ρωτᾷς. Μὴ μὲ ρωτᾷς. Δὲν ξέρω σοῦ λέω. Δυὸ παράλληλα φῶτα ἀπ τὸ ἴδιο κέντρο. Ὁ ἦχος τοῦ νεροῦ ποὺ πέφτει τὸν χειμῶνα, ἀπ τὸ ξεχειλισμένο λοῦκι ἢ ὁ ἦχος μιᾶς σταγόνας καθὼς πέφτει ἀπό να τριαντάφυλλο στὸν ποτισμένο κῆπο ἀργὰ-ἀργὰ ἕνα ἀνοιξιάτικο ἀπόβραδο σὰν τὸν λυγμὸ ἑνὸς πουλιοῦ. Δὲν ξέρω τί σημαίνει αὐτὸς ὁ ἦχος-ὡστόσο ἐγὼ τὸν παραδέχομαι. Τ ἄλλα ποὺ ξέρω στὰ ἐξηγῶ. Δὲν τὸ ἀμελῶ. Ὅμως κι αὐτὰ προσθέτουν στὴ ζωή μας. Κοιτοῦσα ὅπως κοιμότανε, τὸ γόνατό της νὰ γωνιάζει τὸ σεντόνι- Δὲν ἦταν μόνο ὁ ἔρωτας. Αὐτὴ ἡ γωνία εἶναι ἡ κορυφογραμμὴ τῆς τρυφερότητας, καὶ τὸ ἄρωμα τοῦ σεντονιοῦ, τοῦ λευκοῦ καὶ τῆς ἄνοιξης, συμπλήρωναν ἐκεῖνο τὸ ἀνεξήγητο ποὺ ζήτησα, ἄσκοπα καὶ πάλι, νὰ στὸ ἐξηγήσω.

17 Γιάννης Ρίτσος - Εἰρήνη Τ ὄνειρο τοῦ παιδιοῦ εἶναι ἡ εἰρήνη Τ ὄνειρο τῆς μάνας εἶναι ἡ εἰρήνη Τὰ λόγια τῆς ἀγάπης κάτω ἀπ τὰ δέντρα εἶναι ἡ εἰρήνη. Ὁ πατέρας ποὺ γυρνάει τ ἀπόβραδο μ ἕνα φαρδὺ χαμόγελο στὰ μάτια μ ἕνα ζεμπίλι στὰ χέρια του γεμάτο φροῦτα καὶ οἱ σταγόνες τοῦ ἱδρώτα στὸ μέτωπό του εἶναι ὅπως οἱ σταγόνες τοῦ σταμνιοῦ ποὺ παγώνει τὸ νερὸ στὸ παράθυρο, εἶναι ἡ εἰρήνη. Ὅταν οἱ οὐλὲς ἀπ τὶς λαβωματιὲς κλείνουν στὸ πρόσωπο τοῦ κόσμου καὶ μὲς στοὺς λάκκους ποὔσκαψαν οἱ ὀβίδες φυτεύουμε δέντρα καὶ στὶς καρδιὲς ποὔκαψε ἡ πυρκαγιὰ δένει τὰ πρῶτα της μπουμπούκια ἡ ἐλπίδα κι οἱ νεκροὶ μποροῦν νὰ γείρουν στὸν πλευρό τους καὶ νὰ κοιμηθοῦν δίχως παράπονο ξέροντας πὼς δὲν πῆγε τὸ αἷμα τους τοῦ κάκου, εἶναι ἡ εἰρήνη. Εἰρήνη εἶναι ἡ μυρουδιὰ τοῦ φαγητοῦ τὸ βράδυ, τότε ποὺ τὸ σταμάτημα τοῦ αὐτοκινήτου στὸ δρόμο δὲν εἶναι φόβος, τότε ποὺ τὸ χτύπημα στὴν πόρτα σημαίνει φίλος, καὶ τὸ ἄνοιγμα τοῦ παραθύρου κάθε ὥρα σημαίνει οὐρανός, γιορτάζοντας τὰ μάτια μας μὲ τὶς μακρινὲς καμπάνες τῶν χρωμάτων του, εἶναι εἰρήνη. Εἰρήνη εἶναι ἕνα ποτήρι ζεστὸ γάλα κι ἕνα βιβλίο μπροστὰ στὸ παιδὶ ποὺ ξυπνάει, τότε ποὺ τὰ στάχυα γέρνουν τό να στ ἄλλο λέγοντας: τὸ φῶς, τὸ φῶς καὶ ξεχειλάει ἡ στεφάνη τοῦ ὁρίζοντα φῶς, εἶναι ἡ εἰρήνη. Τότε ποὺ οἱ φυλακὲς ἐπισκευάζονται νὰ γίνουν βιβλιοθῆκες, τότε ποὺ ἕνα τραγούδι ἀνεβαίνει ἀπὸ κατώφλι σὲ κατώφλι τὴ νύχτα, τότε ποὺ τ ἀνοιξιάτικο φεγγάρι βγαίνει ἀπ τὸ σύγνεφο ὅπως βγαίνει ἀπ τὸ κουρεῖο τῆς συνοικίας φρεσκοξυρισμένος ὁ ἐργάτης τὸ Σαββατόβραδο, εἶναι ἡ εἰρήνη. Τότε ποὺ ἡ μέρα ποὺ πέρασε, δὲν εἶναι μιὰ μέρα ποὺ χάθηκε, μὰ εἶναι ἡ ρίζα ποὺ ἀνεβάζει τὰ φύλλα τῆς χαρᾶς μέσα στὸ βράδυ κι εἶναι μιὰ κερδισμένη μέρα κι ἕνας δίκαιος ὕπνος,

18 ποὺ νιώθεις πάλι ὁ ἥλιος νὰ δένει βιαστικά τα κορδόνια του νὰ κυνηγήσει τὴ λύπη ἀπ τὶς γωνιὲς τοῦ χρόνου, εἶναι ἡ εἰρήνη. Εἰρήνη εἶναι οἱ θημωνιὲς τῶν ἀχτίνων στοὺς κάμπους τοῦ καλοκαιριοῦ εἶναι τ ἀλφαβητάρι τῆς καλοσύνης στὰ γόνατα τῆς αὐγῆς. Ὅταν λές: ἀδελφές μου, - ὅταν λέμε: αὔριο θὰ χτίσουμε. ὅταν χτίζουμε καὶ τραγουδᾶμε, εἶναι ἡ εἰρήνη. Ἡ εἰρήνη εἶναι τὰ σφιγμένα χέρια τῶν ἀνθρώπων εἶναι τὸ ζεστὸ ψωμὶ στὸ τραπέζι τοῦ κόσμου εἶναι τὸ χαμόγελο τῆς μάνας Τίποτ ἄλλο δὲν εἶναι ἡ εἰρήνη. Καὶ τ ἀλέτρια ποὺ χαράζουν βαθιὲς αὐλακιὲς σ ὅλη τὴ γῆ, ἕνα ὄνομα μονάχα γράφουν: Εἰρήνη. Τίποτ ἄλλο. Εἰρήνη. Πάνω στὶς ράγες τῶν στίχων μου τὸ τραῖνο ποὺ προχωρεῖ στὸ μέλλον φορτωμένο στάρι καὶ τριαντάφυλλα, εἶναι ἡ εἰρήνη. Ἀδέρφια, μὲς στὴν εἰρήνη διάπλατα ἀνασαίνει ὅλος ὁ κόσμος μὲ ὅλα τα ὄνειρά μας Δῶστε τὰ χέρια ἀδέρφια μου, αὐτό ναι ἡ εἰρήνη.

19 Γιάννης Ρίτσος - Ἐπιλογικό Νὰ μὲ θυμόσαστε - εἶπε. Χιλιάδες χιλιόμετρα περπάτησα χωρὶς ψωμί, χωρίς νερό, πάνω σὲ πέτρες κι ἀγκάθια, γιὰ νὰ σᾶς φέρω ψωμὶ καὶ νερὸ καὶ τριαντάφυλλα. Τὴν ὀμορφιὰ Ποτές μου δὲν τὴν πρόδωσα. Ὅλο τὸ βιός μου τὸ μοίρασα δίκαια. Μερτικὸ ἐγὼ δὲν κράτησα. Πάμπτωχος. Μ ἕνα κρινάκι τοῦ ἀγροῦ τὶς πιὸ ἄγριες νύχτες μας φώτισα. Νὰ μὲ θυμᾶστε. Καὶ συγχωρᾶτε μου αὐτὴ τὴν τελευταῖα μου θλίψη: Θἄθελα ἀκόμη μιὰ φορὰ μὲ τὸ λεπτὸ δρεπανάκι τοῦ φεγγαριοῦ νὰ θερίσω ἕνα ὥριμο στάχυ. Νὰ σταθῶ στὸ κατώφλι, νὰ κοιτάω, καὶ νὰ μασῶ σπυρὶ σπυρὶ τὸ στάρι μὲ τὰ μπροστινά μου δόντια θαυμάζοντας κι εὐλογώντας τοῦτον τὸν κόσμο ποὺ ἀφήνω, θαυμάζοντας κι Ἐκεῖνον ποὺ ἀνεβαίνει τὸ λόφο στὸ πάγχρυσο λιόγερμα. Δέστε: Στὸ ἀριστερὸ μανίκι του ἔχει ἕνα πορφυρὸ τετράγωνο μπάλωμα. Αὐτὸ δὲν διακρίνεται πολὺ καθαρά. Κι ἤθελα αὐτὸ προπάντων νὰ σᾶς δείξω. Κι ἴσως γι αὐτὸ προπάντων θ ἄξιζε νὰ μὲ θυμᾶστε.

20 Γιάννης Ρίτσος - Ἐπιτάφιος (ἀποσπάσματα) (Θεσσαλονίκη. Μάης τοῦ Μιὰ μάνα, καταμεσὶς τοῦ δρόμου, μοιρολογάει τὸ σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της καὶ πάνω της, βουΐζουν καὶ σπάζουν τὰ κύματα τῶν διαδηλωτῶν - τῶν ἀπεργῶν καπνεργατῶν. Ἐκείνη συνεχίζει τὸ θρῆνο της): I Γιέ μου, σπλάχνο τῶν σπλάχνων μου, καρδούλα τῆς καρδιᾶς μου, πουλάκι τῆς φτωχιᾶς αὐλῆς, ἀνθὲ τῆς ἐρημιᾶς μου, πῶς κλείσαν τὰ ματάκια σου καὶ δὲ θωρεῖς ποὺ κλαίω καὶ δὲ σαλεύεις, δὲ γρικᾷς τὰ ποὺ πικρὰ σοῦ λέω; Γιόκα μου, ἐσὺ ποὺ γιάτρευες κάθε παράπονό μου, Ποὺ μάντευες τί πέρναγα κάτου ἀπ τὸ τσίνορό μου, τώρα δὲ μὲ παρηγορᾶς καὶ δὲ μοῦ βγάζεις ἄχνα καὶ δὲ μαντεύεις τὶς πληγὲς ποὺ τρῶνε μου τὰ σπλάχνα; Πουλί μου, ἐσὺ ποὺ μοῦ φερνες νεράκι στὴν παλάμη πῶς δὲ θωρεῖς ποὺ δέρνουμαι καὶ τρέμω σὰν καλάμι; Στὴ στράτα ἐδῶ καταμεσὶς τ ἄσπρα μαλλιά μου λύνω καὶ σοῦ σκεπάζω τῆς μορφῆς τὸ μαραμένο κρίνο. Φιλῶ τὸ παγωμένο σου χειλάκι ποὺ σωπαίνει κι εἶναι σὰ νὰ μοῦ θύμωσε καὶ σφαλιγμένο μένει. Δὲ μοῦ μιλεῖς κι ἡ δόλια ἐγὼ τὸν κόρφο δές, ἀνοίγω καὶ στὰ βυζιὰ ποὺ βύζαξες τὰ νύχια, γιέ μου μπήγω. II Κορώνα μου, ἀντιστύλι μου, χαρὰ τῶν γερατειῶ μου, ἥλιε τῆς βαρυχειμωνιᾶς, λιγνοκυπάρισσό μου, Πῶς μ ἄφησες νὰ σέρνουμαι καὶ νὰ πονῶ μονάχη χωρὶς γουλιά, σταλιὰ νερὸ καὶ φῶς κι ἄνθο κι ἀστάχυ ; Μὲ τὰ ματάκια σου ἔβλεπα τῆς ζωῆς κάθε λουλούδι, μὲ τὰ χειλάκια σου ἔλεγα τ αὐγερινὸ τραγούδι. Μὲ τὰ χεράκια σου τὰ δυό, τὰ χιλιοχαϊδεμένα, ὅλη τη γῆς ἀγκάλιαζα κι ὅλ εἴτανε γιὰ μένα. Νιότη ἀπ τὴ νιότη σου ἔπαιρνα κι ἀκόμη ἀχνογελοῦσα, τὰ γερατειὰ δὲν τρόμαζα, τὸ θάνατο ἀψηφοῦσα. Καὶ τώρα ποὺ θὰ κρατηθῶ, ποὺ θὰ σταθῶ, ποὺ θἄμπω, ποὺ ἀπόμεινα ξερὸ δεντρὶ σὲ χιονισμένο κάμπο; Γιέ μου, ἂν δὲ σοὖναι βολετὸ νἀρθεῖς ξανὰ σιμά μου,

21 πᾶρε μαζί σου ἐμένανε, γλυκειά μου συντροφιά μου. Κι ἂν εἶν τὰ πόδια μου λιγνά, μπορῶ νὰ πορπατήσω κι ἂν κουραστεῖς, στὸν κόρφο μου, γλυκὰ θὰ σὲ κρατήσω. III Μαλλιὰ σγουρὰ ποὺ πάνω τους τὰ δάχτυλα περνοῦσα τὶς νύχτες ποὺ κοιμόσουνα καὶ πλάϊ σου ξαγρυπνοῦσα, Φρύδι μου, γαϊτανόφρυδο καὶ κοντυλογραμμένο, καμάρα ποὺ τὸ βλέμμα μου κούρνιαζε ἀναπαμένο, Μάτια γλαρὰ ποὺ μέσα τους ἀντίφεγγαν τὰ μάκρη πρωινοῦ οὐρανοῦ, καὶ πάσκιζα μὴν τὰ θαμπώσει δάκρυ, Χείλι μου μοσκομύριστο ποὺ ὡς λάλαγες ἀνθίζαν λιθάρια καὶ ξερόδεντρα κι ἀηδόνια φτερουγίζαν, Στήθεια πλατιὰ σὰν τὰ στρωτὰ φτερούγια τῆς τρυγόνας ποὺ πάνωθέ τους κόπαζε κ ἡ πίκρα μου κι ὁ ἀγώνας, Μπούτια γερὰ σὰν πέρδικες κλειστὲς στὰ παντελόνια ποὺ οἱ κόρες τὰ καμάρωναν τὸ δείλι ἀπ τὰ μπαλκόνια, Καὶ γώ, μὴ μοῦ βασκάνουνε, λεβέντη μου, τέτοιο ἄντρα, σοῦ κρέμαγα τὸ φυλαχτὸ μὲ τὴ γαλάζια χάντρα, Μυριόρριζο, μυριόφυλλο κ εὐωδιαστό μου δάσο, πῶς νὰ πιστέψω ἡ ἄμοιρη πῶς μπόραε νὰ σὲ χάσω; ΙV Γιέ μου, ποιὰ Μοῖρα στὄγραφε καὶ ποιὰ μοῦ τὄχε γράψει τέτοιον καημό, τέτοια φωτιὰ στὰ στήθεια μου ν ἀνάψει; Πουρνὸ - πουρνὸ μοῦ ξύπνησες, μοῦ πλύθηκες, μοῦ ἐλούστης πριχοῦ σημάνει τὴν αὐγὴ μακριὰ ὁ καμπανοκρούστης. Κοίταες μὴν ἔφεξε συχνὰ - πυκνὰ ἀπ τὸ παραθύρι καὶ βιαζόσουν σὰ νἄτανε νὰ πᾶς σὲ πανηγύρι. Εἶχες τὰ μάτια σκοτεινά, σφιγμένο τὸ σαγόνι κι εἴσουν στὴν τόλμη σου γλυκός, ταῦρος μαζὶ κι ἀηδόνι. Καὶ γὼ ἡ φτωχειὰ κ ἡ ἀνέμελη καὶ γὼ ἡ τρελλὴ κ ἡ σκύλα, σοὔψηνα τὸ φασκόμηλο κι ἀχνὴ ἡ ματιά μου ἐφίλα Μιὰ - μιὰ τὶς χάρες σου, καλέ, καὶ τὸ λαμπρό σου θωρὶ κι ἀγαλλόμουν καὶ γέλαγα σὰν τρυφερούλα κόρη. Κι οὐδὲ κακόβαλα στιγμὴ κι οὐδ ἔτρεξα ξοπίσω τὰ στήθεια μου νὰ βάλω μπρὸς τὰ βόλια νὰ κρατήσω.

22 Κι ἔφτασ ἀργὰ κι, ὤ, ποὺ ποτὲς μὴν ἔφτανε τέτοια ὥρα κι, ὦ, κάλλιο νὰ γκρεμίζονταν στὸ καύκαλό μου ἡ χώρα. V Σήκω, γλυκέ μου, ἀργήσαμε ψηλώνει ὁ ἥλιος ἔλα, καὶ τὸ φαγάκι σου ἔρημο θὰ κρύωσε στὴν πιατέλα. Ἡ μπλέ σου ἡ μπλοῦζα τῆς δουλειᾶς στὴν πόρτα κρεμασμένη θὰ καρτεράει τὴ σάρκα σου τὴ μαρμαρογλυμμένη. Θὰ καρτεράει τὸ κρύο νερὸ τὸ δροσερό σου στόμα, θὰ καρτεράει τὰ χνῶτα σου τ ἀσβεστωμένο δῶμα. Θὰ καρτεράει κ ἡ γάτα μας στὰ πόδια σου νὰ παίξει κι ὁ ἥλιος ἀργὸς θὰ καρτερᾷ στὰ μάτια σου νὰ φέξει. Θὰ καρτεράει κ ἡ ρούγα μας τ ἁδρὸ περπάτημά σου κ οἱ γρίλιες οἱ μισάνοιχτες τ ἀηδονολάλημά σου. Καὶ τὰ συντρόφια σου, καλέ, ποὺ τὶς βραδιὲς ἐρχόνταν καὶ λέαν καὶ λέαν κι ἀπ τὰ ἴδια τοὺς τὰ λόγια ἐφλογιζόνταν Καὶ μπάζανε στὸ σπίτι μας τὸ φῶς, τὴν πλάση ἀκέρια, παιδί μου, θὰ σὲ καρτερᾶν νὰ κάνετε νυχτέρια. Καὶ γὼ θὰ καρτεράω σκυφτὴ βραδὶ καὶ μεσημέρι νἀρθεῖ ὁ καλός μου, ὁ θάνατος, κοντά σου νὰ μὲ φέρει. ΙΧ Ὦ Παναγιά μου, ἂν εἴσουνα, καθὼς ἐγώ, μητέρα, βοήθεια στὸ γιό μου θἄστελνες τὸν Ἄγγελο ἀπὸ πέρα. Κι, ἄχ, Θέ μου, Θέ μου, ἂν εἴσουν Θεὸς κι ἂν εἴμασταν παιδιά σου θὰ πόναγες καθὼς ἐγώ, τὰ δόλια πλάσματά σου. Κι ἂν εἴσουν δίκειος, δίκαια θὰ μοίραζες τὴν πλάση, κάθε πουλί, κάθε παιδὶ νὰ φάει καὶ νὰ χορτάσει. Γιέ μου, καλὰ μοῦ τἄλεγε τὸ γνωστικό σου ἀχεῖλι κάθε φορὰ ποὺ ὁρμήνευε, κάθε φορὰ ποὺ ἐμίλει: Ἐμεῖς ταγίζουμε ζωὴ στὸ χέρι: περιστέρι, κ ἐμεῖς οὔτ ἕνα ψίχουλο δὲν ἔχουμε στὸ χέρι. Ἐμεῖς κρατᾶμε ὅλη τὴ γῆς μὲς στ ἀργασμένα μπράτσα καὶ σκιάχτρα στέκουνται οἱ Θεοὶ κι ἀφέντη ἔχουνε φάτσα. Ἄχ, γιέ μου, πιὰ δὲ μοὔμεινε καμιὰ χαρὰ καὶ πίστη, καὶ τὸ χλωμὸ καὶ τὸ στερνὸ καντήλι μας ἐσβήστη. Καί, τώρα, ἐπὰ σὲ ποιὰ φωτιὰ τὰ χέρια μου θ ἀνοίγω, τὰ παγωμένα χέρια μου νὰν τὰ ζεστάνω λίγο;