Μιράντα ΔΑΝΔΟΥΛΑΚΗ 1 ABSTRACT :

Transcript

1 3 o Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισμικής Μηχανικής & Τεχνικής Σεισμολογίας 5 7 Νοεμβρίου, 2008 Άρθρο 2005 H Διακινδύνευση Σεισμικής Καταστροφής ως Βάση Λήψης Αποφάσεων Αντισεισμικής Προστασίας: Κόνιτσα 1996 Seismic Disaster Risk as a basis for Decision Support in Earthquake Protection: The 1996 Konitsa Earthquakes Μιράντα ΔΑΝΔΟΥΛΑΚΗ 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Η διακινδύνευση σεισμικής καταστροφής λαμβάνει υπόψη συνδυασμένα τόσο τη σεισμική διακινδύνευση, όσο και τις δυνατότητες μιας περιοχής να αντιμετωπίσει μια καταστροφή και να ανακάμψει από αυτή. Αποτελεί λοιπόν μια βάση για τη λήψη αποφάσεων αντισεισμικής προστασίας που επιτρέπει να ιεραρχούνται πιο ισορροπημένα στην κλίμακα προτεραιοτήτων για προληπτικές επεμβάσεις μειονεκτούσες περιοχές, όπως οι απομονωμένες, οι νησιωτικές και οι φθίνουσες. Η εμπειρία από τους σεισμούς της Κόνιτσας (1996) είναι χαρακτηριστική. Οι σεισμικές απώλειες, αν και μικρές σε απόλυτους αριθμούς, οδήγησαν σε σεισμική καταστροφή δεδομένων των τοπικών πόρων και χαρακτηριστικών. Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά μέθοδοι εκτίμησης της διακινδύνευσης σεισμικής καταστροφής και σχετικές εφαρμογές σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η περίπτωση των σεισμών της Κόνιτσας του 1996 βήμα το βήμα από την προσεισμική κατάσταση μέχρι την αποκατάσταση και σταχυολογούνται μαθήματα για την αντισεισμική προστασία στη χώρα μας. Συμπεραίνεται ότι οι πολιτικές αντισεισμικής προστασίας πρέπει να συνεκτιμούν τη σεισμική διακινδύνευση καταστροφής ώστε να κατευθύνουν πόρους προς περιοχές με μικρή σεισμική διακινδύνευση, αλλά για τις οποίες εκτιμάται ότι η πιθανότητα σεισμικής καταστροφής είναι μεγάλη. ABSTRACT : The experience from the 1996 Konitsa (S.Greece) earthquakes clearly demonstrates that even small in absolute terms damage can cause a disaster in cases of low local capacity and in specific contexts. The paper introduces briefly approaches and methods for disaster risk assessment. Ιt then presents the experience from the 1996 Konitsa earthquake disaster all the way from the preearthquakes situation to recovery. Finally, it attempts to draw lessons and guidelines for earthquake protection in Greece. It advocates for further exploring disaster risk as a base for decision making in Greece that has many declining, remote and insular areas. 1 Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, Δρ. Πολεοδομίας και Χωροταξίας Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης (ΕΚΔΔ), Πειραιώς 211, Ταύρος. Τηλ Ηλ.διεύθυνση: mdand@tee.gr και mdandoulaki@ekdd.gr

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διακινδύνευση σεισμικής καταστροφής εκφράζει την πιθανότητα σεισμικής καταστροφής σε μια χώρα, περιοχή ή κοινότητα. Αυτή εξαρτάται καταρχήν από την ένταση και έκταση των αναμενόμενων σεισμικών επιπτώσεων. Έχει όμως επίσης να κάνει με τη διαθέσιμη ικανότητα αντιμετώπισης και ανάκαμψης από αυτές. Για την εκτίμηση της διακινδύνευσης σεισμικής καταστροφής έχουν αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται ένα σύνολο προσεγγίσεων και μεθόδων. Η εκτίμηση της διακινδύνευση καταστροφής έχουν ιδιαίτερη σημασία για την αντισεισμική πολιτική στη χώρα μας που παρουσιάζει μια άνιση γεωγραφική κατανομή πληθυσμού, υποδομών, υπηρεσιών και δραστηριοτήτων, και έχει πολλές απομονωμένες, νησιωτικές και φθίνουσες περιοχές. Η εμπειρία από τους σεισμούς της Κόνιτσας (1996) είναι χαρακτηριστική. Οι σεισμικές απώλειες, αν και μικρές σε απόλυτους αριθμούς, οδήγησαν σε σεισμική καταστροφή εξαιτίας της έλλειψης πόρων και των τοπικών χαρακτηριστικών, όπως η απομόνωση και η κακή προσβασιμότητα της περιοχής, η χαμηλή αναπτυξιακή δυναμική, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά (φθίνων και γηρασμένος πληθυσμός), η υποστελέχωση των τοπικών υπηρεσιών και η έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας σεισμού. Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά θεωρητικές προσεγγίσεις της διακινδύνευσης σεισμικής καταστροφής και σχετικές εφαρμογές για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων που αφορούν την αντισεισμική προστασία. Στη συνέχεια παρουσιάζονται καταρχήν βήμα το βήμα η περίπτωση των σεισμών της Κόνιτσας του 1996, από την προσεισμική κατάσταση μέχρι την αποκατάστασή της. Τέλος, επιχειρείται μια θεώρηση της διακινδύνευσης σεισμικής καταστροφής με αναφορά τους σεισμούς της Κόνιτσας. ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ Η εκτίμηση της σεισμικής διακινδύνευσης χρησιμοποιείται κατά κανόνα για να υποστηριχτεί η λήψη αποφάσεων αναφορικά με την αντισεισμική προστασία και κυρίως για να δικαιολογηθεί η επένδυση για προσεισμικές προληπτικές επεμβάσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμεύει επίσης προκειμένου να ιεραρχηθούν γεωγραφικά και τομεακά προληπτικές επεμβάσεις και μέτρα ετοιμότητας για τη διαχείριση έκτακτης ανάγκης. Είναι όμως σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η πιθανότητα σεισμικών απωλειών από μόνη της δεν αποτελεί μέτρο της πιθανότητας να υποστεί μια περιοχή σεισμική καταστροφή. Επομένως αν η αποτροπή των σεισμικών καταστροφών αποτελεί στόχο των πολιτικών αντισεισμικής προστασίας, χρειάζεται ένα άλλο μέτρο με βάση το οποίο να λαμβάνονται σχετικές αποφάσεις. Βέβαια το ερώτημα τι είναι καταστροφή δεν έχει μια προφανή απάντηση. Μάλιστα έχει αποτελέσει αντικείμενο μεγάλης θεωρητικής συζήτησης (Quarantelli, 1998, Perry and Quarrantelli, 2005) και έχει απασχολήσει κέντρα λήψης αποφάσεων και εφαρμογής πολιτικών. Σύμφωνα με ένα ευρέως αποδεκτό ορισμό που προτείνεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ISDR, 2003, Τόμος ΙΙ, σελ.2) ως καταστροφή ορίζεται: «Μια σοβαρή διαταραχή μιας κοινότητας ή μιας κοινωνίας που προκαλεί εκτεταμένες ανθρώπινες, υλικές, οικονομικές ή περιβαλλοντικές απώλειες που υπερβαίνουν την δυνατότητα της πληγείσας 2

3 κοινωνίας ή κοινότητας να τις αντιμετωπίσει με ίδιους πόρους». Η προσέγγιση αυτή κάνει φανερό ότι όπως ένας σεισμός δεν προκαλεί κατ ανάγκη βλάβες, έτσι και οι σεισμικές απώλειες δεν συνεπάγονται κατ ανάγκην σεισμική καταστροφή. Η πιθανότητα καταστροφής έχει να κάνει με ένα συνδυασμό επικινδυνότητας, συνθηκών τρωτότητας και ανεπαρκούς ικανότητας για το μετριασμό των ενδεχόμενων επιπτώσεων. Η διακινδύνευση καταστροφής εκφράζει την πιθανότητα να υποστεί σεισμική καταστροφή μια περιοχή ή κοινωνία. Αποτελεί ένα σύγχρονο πεδίο έρευνας και ήδη χρησιμοποιείται για την υποστήριξη πολιτικών για τη μείωση των καταστροφών. Ένα σύνολο μεθοδολογιών έχουν αναπτυχθεί που θα μπορούσαν να διακριθούν με βάση: Τη γεωγραφική κλίμακα αναφοράς, σε παγκόσμια, περιφερειακά και εθνικά, σε επίπεδο πόλης κλπ. Τον κυρίως στόχο τους, σε εργαλεία επιτήρησης και εργαλεία υποστήριξης της λήψης αποφάσεων για τη μείωση των καταστροφών. Τη βασική μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθούν σε αυτά που βασίζονται σε δείκτες, σε γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών και σε διάφορους συνδυασμούς αυτών Στην κατηγορία των παγκόσμιων συστημάτων ανήκει ο Δείκτης Κινδύνου Καταστροφής (Disaster Risk Index DRI) (UNDP 2004) που ιεραρχεί 48 χώρες με βάση την διακινδύνευση ως προς ένα σύνολο κινδύνων (σεισμοί, τροπικές καταιγίδες, πλημμύρες, ξηρασίες). Στόχος είναι να υποστηριχτεί η λήψη αποφάσεων σχετικά με το ύψος και τον καταμερισμό της διεθνούς βοήθειας για τον μετριασμό των καταστροφών. Βάση για την εκτίμηση της διακινδύνευσης καταστροφής αποτελούν στατιστικά δεδομένα ανθρώπινων απωλειών από καταστροφές που συνέβησαν την περίοδο Ένα ακόμη εργαλείο που αναφέρεται σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το «Natural Disaster Hotspots» που αναπτύσσει η Διεθνής Τράπεζα. Αποσκοπεί στο να επισημανθούν περιοχές και χώρες όπου ο πληθυσμός και οι οικονομικές δραστηριότητες βρίσκονται σε μεγάλη διακινδύνευση από φυσικές καταστροφές. Χρησιμοποιώντας παγκόσμιες βάσεις δεδομένων, επιχειρεί μια «χωρικά ομοιόμορφη» ποσοτική εκτίμηση της διακινδύνευσης σε παγκόσμια κλίμακα με βάση μια «συνολική πολυκινδυνική προσέγγιση που εκφράζεται σε όρους αποτελεσμάτων καταστροφών (θνησιμότητα και οικονομικές απώλειες) για τον πληθυσμό, τις υποδομές και τις οικονομικές δραστηριότητες υπό διακινδύνευση» (Dilley et al. 2005). Οι κίνδυνοι που λαμβάνονται υπόψη είναι ξηρασίες, τροπικές καταιγίδες, πλημμύρες, σεισμοί, ηφαίστεια και κατολισθήσεις. Μια αντίστοιχη μεθοδολογία, επονομαζόμενη IADB-IDEA Americas έχει αναπτυχθεί από το «La RED» για τη Λατινική Αμερική (Barbat 2003, Cardona 2005, Carreño et al. 2007). Το σύστημα συνεκτιμά τις μακροοικονομικές επιπτώσεις και το επίπεδο σχεδιασμού διαχείρισης καταστροφής, προσεγγίζει πιο ολοκληρωμένα (σε σχέση με το σύστημα Disaster Hotspots) την τρωτότητα και την ικανότητα ανάκαμψης στις κοινωνικές τους διαστάσεις. Επιχειρεί ακόμη να συμπεριλάβει τοπικού επιπέδου καταστροφικά συμβάντα. Σε μια άλλη κλίμακα αναφοράς, πρωτοπόρα θεωρείται η μεθοδολογία της Davidson (1997 και 1998), που επιχειρεί μια ιεράρχηση μητροπόλεων με βάση την πιθανότητα να υποστούν 3

4 σεισμική καταστροφή. Για το σκοπό αυτό εκτιμά ένα σύνθετο δείκτη (Δείκτης Διακινδύνευσης Σεισμικής Καταστροφής) που επιτρέπει μια απευθείας σύγκριση της συνολικής διακινδύνευσης καταστροφής μητροπόλεων σε διάφορες χώρες. Επιπλέον, περιγράφει τη σχετική συνεισφορά των διαφόρων βασικών παραγόντων στη διακινδύνευση κάθε μητρόπολης. Εκτιμάται με βάση ένα σύνολο παραμέτρων προκείμενου να λάβει υπόψη, τη σεισμική επικινδυνότητα, τη σεισμική τρωτότητα, τα εκτεθειμένα σε κίνδυνο στοιχεία (έκθεση το εξωτερικό πλαίσιο της περιοχής) και την ικανότητα να αντιμετωπιστεί η καταστροφή. Η μεθοδολογία αυτή λαμβάνει υπόψη λοιπόν εκτός της επικινδυνότητας, της έκθεσης και της τρωτότητας, δύο ακόμη σημαντικές διαστάσεις της διακινδύνευσης καταστροφής, δηλαδή τις διασυνδέσεις και εξαρτήσεις της πόλης, καθώς και την ικανότητα αντιμετώπισης μιας καταστροφής και ανάκαμψης. Ο όρος «εξωτερικό πλαίσιο» εκφράζει την επίδραση που θα έχει μια ενδεχόμενη καταστροφή που υφίσταται μια πόλη στον πληθυσμό και τις δραστηριότητες εκτός πόλης και που συνδέεται με την ευρύτερη «ακτινοβολία» της πόλης αναφορικά με την οικονομία, τις μεταφορές, την πολιτική και τον πολιτισμό. Ο όρος «ικανότητα αντιμετώπισης και ανάκαμψης» εκφράζει πόσο αποτελεσματικά μια πόλη μπορεί να ανακάμψει από τις άμεσες και μακροπρόθεσμες σεισμικές επιπτώσεις, δεδομένων των οργανωμένων, θεσμοθετημένων και «επίσημων» προσπαθειών που γίνονται για το σκοπό αυτό. Η ικανότητα αυτή συνδέεται με τον προσεισμικό οργανωτικό και επιχειρησιακό σχεδιασμό και την ετοιμότητα, τους οικονομικούς, τεχνικούς πόρους και τις υποδομές, καθώς και το εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, που είναι διαθέσιμα μετά από ένα σεισμό, καθώς και με την προσβασιμότητα και τη δυνατότητα μετακινήσεων μετά ένα σεισμό. Η παραπάνω προσέγγιση λαμβάνει υπόψη ένα σύνολο παραγόντων και παραμέτρων που η έρευνα, άλλα και η εμπειρία έχει δείξει ότι είναι μεγάλης σημασίας για την προστασία από σεισμικές καταστροφές στη χώρα μας (Delladetsima et al. 2006). Μπορεί να επισημανθούν, η κοινωνική τρωτότητα (που σχετίζεται με δημογραφικά χαρακτηριστικά, όπως η γήρανση του πληθυσμού, αλλά και την έλλειψη εμπειρίας σεισμού που συχνά παρατηρείται σε μετανάστες και τουρίστες), το εξωτερικό περιβάλλον (που σχετίζεται με την άνιση γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού, υποδομών, δραστηριοτήτων και υπηρεσιών, καθώς και τη σημασία που έχουν κάποιες πόλεις για την καθημερινή ζωή και την οικονομία ευρύτερων ζωνών), την δυνατότητα αντιμετώπισης μιας καταστροφής και ανάκαμψης από αυτήν (που παραπέμπει κατευθείαν στις απομονωμένες και νησιωτικές περιοχές). Από τη σεισμική διακινδύνευση στη διακινδύνευση σεισμικής καταστροφής Η εκτίμηση της σεισμικής διακινδύνευσης αποτελεί ένα σημαντικό στην έρευνα και την πράξη στο πεδίο της αντισεισμικής προστασίας στη χώρα μας. Εκτιμήσεις της σεισμικής διακινδύνευσης σε επίπεδο χώρας επιχειρήθηκαν σε ερευνητικό επίπεδο ήδη από τριακονταετίας (Pomonis 1987, Βλάχος κα α, Βλάχος κα, 1990 β, Βλάχος 1999). Άλλες ερευνητικές προσπάθειες αποσκοπούσαν κυρίως στην εξυπηρέτηση του ασφαλιστικού τομέα (Βλάχος και Καρύδης 1984, Βλάχος 1999, Νεκτάριος κ.α. 1998). Αξίζει επίσης να αναφερθεί πρόγραμμα που εκπονήθηκε στα πλαίσια του ESPON (European Spatial Observation Network) με αντικείμενο τις χωρικές επιπτώσεις και τη διαχείριση των φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων. Το πρόγραμμα αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση 27+2 και έχει ως κλίμακα αναφοράς το διοικητικό επίπεδο NUTS3 (Schmidt-Thomé et al. 2005, ESPON 2006). 4

5 Πιο πρόσφατα και σχεδόν ταυτόχρονα, το ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας) (ΤΕΕ 2001, ΤΕΕ 2005) και ο ασφαλιστικός τομέας μέσω της εταιρίας RMS (Risk Management Solutions) (Pomonis et al. 2001, RMS 2001), επιχείρησαν εκτιμήσεις της σεισμικής διακινδύνευσης στην Ελλάδα για διαφορετικούς σκοπούς. Το ΤΕΕ προχώρησε στο «Εθνικό Πρόγραμμα για την Αντισεισμική Ενίσχυση Υφιστάμενων Κατασκευών» (ΕΠΑΝΤΥΚ) με στόχο να υποστηρίξει τη λήψη αποφάσεων αναφορικά με την αντισεισμική ενίσχυση των υφισταμένων κτιρίων. Στην πρώτη φάση του προγράμματος το ζήτημα της ενίσχυσης υφισταμένων κτιρίων εξετάστηκε ευρέως στις πολλές και διαφορετικές διαστάσεις του. Πραγματοποιήθηκαν ένα σύνολο μελετών που αφορούσαν όχι μόνο τις καθαρά τεχνικές διαστάσεις, αλλά και θέματα πολιτικής επεμβάσεων σε υφιστάμενα κτίρια, τα νομικά και επαγγελματικά δικαιώματα και ευθύνες, τις πολεοδομικές διαστάσεις (Επιτελική Επιτροπή ΕΠΑΝΤΥΚ/ΤΕΕ 2001). Η μελέτη της σεισμικής διακινδύνευσης στο στάδιο αυτό είχε ως χωρική μονάδα αναφοράς το δήμο και βασίστηκε στα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ από τις απογραφές κτιρίων του 1991 και πληθυσμού του Στο δεύτερη φάση του προγράμματος (Επιτελική Επιτροπή ΕΠΑΝΤΥΚ/ΤΕΕ 2006) επιχειρήθηκε μια ακριβέστερη προσέγγιση σε κλίμακα δήμου με βάση τις νεώτερες απογραφές πληθυσμού και κτιρίων, αλλά και μελέτες περίπτωσης σε επίπεδο πόλης με βάση στοιχεία που συνελέγησαν επιτόπου. Η μελέτη της εταιρίας RMS (Risk Management Solutions) που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό ασφαλιστικών εταιριών της χώρας, είχε ως στόχο να υποστηρίξει αποφάσεις σχετικά με την ασφαλιστικής κάλυψης έναντι σεισμού στη χώρα μας. Χωρική μονάδα αναφοράς αποτέλεσε ο ταχυδρομικός τομέας. Η κατηγοριοποίηση των κτιρίων ήταν η ίδια με αυτήν της μελέτης του ΤΕΕ. Η μελέτη δεν είναι ευρέως διαθέσιμη, αλλά με βάση στοιχεία που δημοσιεύτηκαν αφορά σε εκτίμηση της αναμενόμενης ζημιάς στο κτιριακό απόθεμα για διάφορες περιόδους επανάληψης σεισμού (RMS 2001). Οι προαναφερθείσες μελέτες αποσκοπούν να αποτελέσουν βάση για αποφάσεις σχετικά με την αντισεισμική προστασία στη χώρα μας, με κριτήριο τη σεισμική διακινδύνευση. Δεν απαντούν πάντως στο ζήτημα της πιθανότητας να υποστεί σεισμική καταστροφή μια περιοχή με χαμηλή σεισμική διακινδύνευση. Η περίπτωση των σεισμών της Κόνιτσας του 1996 καταδεικνύει τη σημασία του ζητήματος αυτού. ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ ΤΟΥ 1996 Συνοπτική παρουσίαση της περιοχής πριν τους σεισμούς Η Κόνιτσα βρίσκεται στο βόρειο μέρος του νομού Ιωαννίνων, πολύ κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. Βρίσκεται σε υψόμετρο 500 έως 700m και απέχει από τα Ιωάννινα 64km. Η περιοχή έχει έντονο ορεινό. Ο πληθυσμός παρουσίαζε τάσεις μείωσης και χαρακτηριζόταν από γήρανση του πληθυσμού, υψηλό ποσοστό των μονομελών και διμελών νοικοκυριών, καθώς και από υψηλό ποσοστό ( 20%) πολυτέκνων οικογενειών, δηλαδή οικογενειών με 5 μέλη και άνω 5

6 (Άσημος, 1995). Ο Δήμος Κόνιτσας είχε πληθυσμό άτομα το 1991 (ή 1,818% του πληθυσμού του νομού) και παρουσίαζε θετικό ρυθμό μεταβολής τη δεκαετία 81/91 (ΕΣΥΕ: Γενική Απογραφή Πληθυσμού του 1991). Η τοπική οικονομία παραδοσιακά βασίζεται στον πρωτογενή τομέα. Ανέκαθεν η περιοχή ήταν δεξαμενή εξαγωγής εργατικού δυναμικού, χτιστών και εμπόρων (Άσημος 1995). Η διάρθρωση της απασχόλησης αντικατοπτρίζει το γεωργικό χαρακτήρα της περιοχής, αποκαλύπτει όμως μια σημαντική αύξηση του ποσοστού των απασχολουμένων στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα το χρονικό διάστημα (Γαϊτανίδου 1999). Το επίπεδο ανάπτυξης της επαρχίας Κόνιτσας είναι από τα χαμηλότερα της Ελλάδας. Πρόκειται για μια ακριτική περιοχή σε ένα ήδη απομονωμένο εθνικό χώρο με τα βόρεια σύνορα κλειστά για δεκαετίες. Την απομόνωσή της επιδείνωναν η έλλειψη υποδομών, οι κακές συγκοινωνιακές συνδέσεις, η απόσταση από τα μεγάλα καταναλωτικά κέντρα, το χαμηλό τεχνολογικό επίπεδο, η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης (Άσημος 1995). Η Κόνιτσα χαρακτηρίζεται ως ακραίος οικισμός και βρίσκεται έξω από πόλους και άξονες ανάπτυξης (Δημητριάδης 1995). Η πόλη αναπτύσσεται στη λεκάνη απορροής του Αώου (Σχήμα 1). Η πυκνοδομημένη παλιά Κόνιτσα εκτείνεται σε επικλινές έδαφος και διατηρεί σε μεγάλο βαθμό παραδοσιακά μορφολογικά χαρακτηριστικά. Σταδιακά οικισμός επεκτάθηκε προς το πεδινό τμήμα της κοιλάδας του Αώου που αποτελεί γη υψηλής παραγωγικότητας. Σχήμα 2. Η πόλη της Κόνιτσας το 2005 Στα πλαίσια της ΕΠΑ (Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης), θεσμοθετήθηκε το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Κόνιτσας (ΓΠΣ) (ΦΕΚ624Δ/ ) και εκπονήθηκε Πολεοδομική Μελέτη Επέκτασης-Αναθεώρησης. Το 1992 αποφασίστηκε τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου της πόλης. Σύμφωνα με το ΓΠΣ η πόλη χωρίζεται σε δύο πολεοδομικές ενότητες: την Πάνω Κόνιτσα (με συνολική έκταση 67,04Ha από τα οποία 56,07 ήταν εντός σχεδίου) και την Κάτω Κόνιτσα (με συνολική έκταση 86,34 Ha από τα οποία τα 62,91 ήταν 6

7 ήδη εντός σχεδίου). Παρότι προέβλεπε γενναιόδωρες επεκτάσεις, διατήρησε ουσιαστικά τον υφιστάμενο πολεοδομικό ιστό. Η Πάνω Κόνιτσα είναι το παλιότερο και πιο πυκνοδομημένο τμήμα του οικισμού, με πολλά παραδοσιακά κτίρια, αρκετά από αυτά χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα. Η Κάτω Κόνιτσα αποτελεί το νεώτερο τμήμα του οικισμού. Στην Κάτω Κόνιτσα αξίζει να αναφερθεί ιδιαίτερα η περιοχή Γραβίτσα που δημιουργήθηκε το 1973 από πολεοδόμηση δημοτικής γης προκειμένου να παραχωρηθούν από το δήμο δωρεάν οικόπεδα σε κατοίκους. Στόχος ήταν να δημιουργηθεί ρεύμα μετακίνησης από τον παλιό οικισμό προς την πεδιάδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η περιοχή Λάκα-Κυπαρίσσια όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μ.Ασία και τα κτίρια είχαν μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τυπολογία. Τα κτίρια στην Κόνιτσα είναι διώροφα ή ακόμη και τριώροφα όταν η κλίση του εδάφους το επιβάλλει. Τα παλιά σπίτια είναι λιθόκτιστα ενισχυμένα με ξυλοδεσιές. Οι στέγες επικαλυπτόταν παραδοσιακά με πέτρα και αργότερα από τσίγκο ή κεραμίδια. Τα νεώτερα κτίρια είτε μιμούνται τα παραδοσιακά πρότυπα, χρησιμοποιώντας οπλισμένο σκυρόδεμα ή όχι, είτε είναι σύγχρονες οικοδομές με φέροντα οργανισμό από οπλισμένο σκυρόδεμα (Αλεξάκης, 1995). Χαρακτηριστικό των νέων κατασκευών στην πόλη της Κόνιτσας ήταν ότι πολλές νέες κατασκευές απομένανε ημιτελείς για μεγάλο χρονικό διάστημα, δηλαδή ολοκληρώνονται οι επάνω όροφοι και μένει άκτιστο το ισόγειο ή υπόγειο. Η οικοδομική δραστηριότητα στην πόλη της Κόνιτσας ήταν χαμηλή. Την τελευταία τριετία πριν το σεισμό είχαν εκδοθεί κατά μέσο όρο περί τις 20 οικοδομικές άδειες ετησίως για το Δήμο Κόνιτσας και συνολικά περί τις 50 για όλη την επαρχία. Στην Κόνιτσα είχαν δρομολογηθεί ένα σύνολο αναπτυξιακών προγραμμάτων και λειτουργούσε, υποστελεχωμένη, Κατασκευαστική Εταιρία του Δήμου. Τα χαρακτηριστικά των σεισμών και οι άμεσες επιπτώσεις Ο πρώτος σεισμός εκδηλώθηκε στις 26 Ιουλίου 1996, ώρα τοπική, και είχε μέγεθος Ms=5,2. Δεν υπάρχουν καταγραφές της σεισμικής διέγερσης του εδάφους στον οικισμό. Ο σεισμός συνέβη νύχτα προκαλώντας πανικό στους κατοίκους. Η διακοπή ρεύματος επέτεινε την ανησυχία και έκανε πολύ δύσκολη την άμεση αποτίμηση της κατάστασης. Δεν υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες, αλλά προκλήθηκαν μικροτραυματισμοί. Η εθνική οδός προς τα Ιωάννινα αποκλείστηκε λόγω καταπτώσεων βράχων. Πλήθος καταπτώσεων βράχων παρατηρήθηκαν επίσης στο φαράγγι του Αώου. Εδαφικές διαρρήξεις εμφανίστηκαν στη συνοικία Λάκκα, στο δρόμο που οδηγεί προς τη γέφυρα του Αώου (ΙΓΜΕ, 1996). Προκλήθηκαν βλάβες σε κτίρια της πόλης της Κόνιτσας και των γύρω χωριών, τόσο σε παλιές οικοδομές, όσο και σε νεότερες. Βλάβες υπέστησαν επίσης δημόσια κτίρια, όπως η Μαθητική Εστία, το κτίριο όπου στεγαζόταν η Δ.Ο.Υ. και το Αστυνομικό Τμήμα, το Κέντρο Παιδικής Μέριμνας. Μια συνολικότερη εικόνα των βλαβών δίνουν τα αποτελέσματα του μετασεισμικού ελέγχου καταλληλότητας των κτιρίων για χρήση (Dandoulaki et al. 1998). Με βάση τον μετασεισμικό έλεγχο κτιρίων, από τα 925 κτίρια της πόλης στα οποία πραγματοποιήθηκαν αυτοψίες, το 16% χαρακτηρίστηκαν ως ακατάλληλα για χρήση ή επικίνδυνα και το 25% ως προσωρινά ακατάλληλα για χρήση. 7

8 Η γεωγραφική κατανομή των βλαβών ήταν ανομοιόμορφη και μη αναμενόμενη, ιδίως αν ληφθούν υπόψη τα χαρακτηριστικά του κτιριακού αποθέματος (Σχήμα 2). Έτσι λοιπόν το 22% των κτιρίων στην Κάτω Κόνιτσα (Ζώνη ΙΙΙ), κρίθηκαν ως επικίνδυνα / ακατάλληλα για χρήση (ενδεχομένως δε κατεδαφιστέα εφόσον χαρακτηριστούν ως μη επισκευάσιμα κατά το δευτεροβάθμιο έλεγχο). Το αντίστοιχο ποσοστό αυτό στην Άνω Κόνιτσα είναι 13%. Έχει ενδιαφέρον ότι οι μέγιστες βλάβες παρατηρήθηκαν στην περιοχή επέκτασής του προς την κοιλάδα του Αώου όπου οι κατασκευές είναι νεώτερες και όχι στο παλιό τμήμα του οικισμού στην Άνω Κόνιτσα. ΚΑΤΩ ΚΟΝΙΤΣΑ ΓΡΑΒΙΤΣΑ ΖΩΝΗ Ι 247 κτίρια (24% από τοιχοποιία) ΖΩΝΗ ΙΙ 486 κτίρια (49% από τοιχοποιία) ΖΩΝΗ ΙΙΙ 192 κτίρια (68% από τοιχοποιία) Σχήμα 2. Χαρακτηριστικά κτιριακού αποθέματος και ποσοστά κτιρίων κατά χαρακτηρισμό τους ως προς την καταλληλότητά τους για χρήση μετά το σεισμό στις 26 Ιουλίου 1996 στην πόλη της Κόνιτσας Υπόβαθρο: Χάρτης ΕΣΥΕ Υπόλοιπα στοιχεία από: Dandoulaki et al Η σεισμική δραστηριότητα συνεχίστηκε με μικρότερους σεισμούς. Ο σεισμός στις 26 Ιουλίου 2006 αποδείχτηκε ότι δεν ήταν ο κύριος σεισμός. Στις 6 Αυγούστου 1996 στις 01:46 τοπική ώρα, σεισμική δόνηση μεγέθους Μs= 5,6 έπληξε την περιοχή. Το επίκεντρο τοποθετήθηκε στα 10km δυτικά της Κόνιτσας (Θεοδουλίδης κα 1996). Με βάση τις καταγραφές εκτιμήθηκαν τα χαρακτηριστικά της σεισμικής κίνησης (ΙΤΣΑΚ 1996). Στην Άνω Κόνιτσα (Δημαρχείο) η μέγιστη οριζόντια επιτάχυνση ήταν 0,17g με δεσπόζουσα ιδιοπερίοδο περίπου 0,65sec, η κατακόρυφη επιτάχυνση 0,07g και η διάρκεια της ισχυρής εδαφικής κίνησης περίπου 2sec. Στην Κάτω Κόνιτσα (κατοικία) η μέγιστη οριζόντια επιτάχυνση ήταν 0,39g με δεσπόζουσα ιδιοπερίοδο περίπου 0,4 sec, η κατακόρυφη επιτάχυνση 0,19g και η διάρκεια της ισχυρής εδαφικής κίνησης περίπου 3,5sec. 8

9 Ο κύριος σεισμός επιδείνωσε όπως ήταν αναμενόμενο τις βλάβες στα κτίρια. Σύμφωνα με ένα νέο μετασεισμικό έλεγχο της καταλληλότητας των κτιρίων για χρήση, τα κτίρια που χαρακτηρίστηκαν ως «κόκκινα» αυξήθηκαν από 15,5% σε 21,7% και αυτά που χαρακτηρίστηκαν ως «κίτρινα» από 24,2% σε 29,0%. Συνολικά, η επεξεργασία των αποτελεσμάτων του πρωτοβάθμιου μετασεισμικού ελέγχου κτιρίων επιβεβαιώνει τις εμπειρικές παρατηρήσεις και συγκεκριμένα: Η παλαιότητα και η έλλειψη συντήρησης κτιρίων από τοιχοποιία, μπορεί να εξηγήσει σε ικανοποιητικό βαθμό τα ποσοστά βλαβών που υπέστησαν κτίρια αυτής της κατηγορίας. Στα νέα κτίρια με φέροντα οπλισμένο σκυρόδεμα οι βλάβες χρειάζεται να εξεταστούν κατά περίπτωση σε κάθε κτίριο. Η ύπαρξη πάντως κτιρίων με ανοιχτό, σαν πιλοτή, ισόγειο (δηλαδή η ύπαρξη κτιρίων στα οποία οι τοίχοι πλήρωσης δεν είχαν κατασκευαστεί στο ισόγειο, ενώ είχαν αποπερατωθεί οι ανώτεροι όροφοι), ήταν μια από τις αιτίες σοβαρών βλαβών σε νέα κτίρια (Δημοσθένους 1999). Στις βλάβες συντέλεσαν επίσης άλλοι παράγοντες όπως η καταλληλότητα των σκύρων (Θεοδουλίδης κα 1996, Δημοσθένους 1999) και κατασκευαστικές αδυναμίες, όπως αραιοί συνδετήρες στις κρίσιμές περιοχές των υποστυλωμάτων (Δημοσθένους 1999). Παρατηρήθηκε μια αύξηση των βλαβών από τη Ζώνη Ι (Κάτω Κόνιτσα) προς τη ζώνη ΙΙΙ (Άνω Κόνιτσα) και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα κτίρια με φέροντα οργανισμό από οπλισμένο σκυρόδεμα. Το ποσοστό των κτιρίων που χαρακτηρίστηκαν ως ακατάλληλα για χρήση-επικίνδυνα στη Ζώνη Ι μπορεί να θεωρηθεί υψηλό, επειδή στη ζώνη αυτή το κτιριακό απόθεμα είναι νέο και η πλειοψηφία των κτιρίων είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Είναι επίσης φανερό ότι η επέκταση της πόλης προς την κοιλάδα του Αώου έγινε σε εδάφη με δυσμενέστερα χαρακτηριστικά. Μια εξήγηση για τη χωρική κατανομή των βλαβών μπορεί να δοθεί με βάση τις καταγραφές των επιταχυνσιογράφων από το σεισμό στις 6 Αυγούστου που δείχνουν τριπλάσια εδαφική επιτάχυνση στην Κάτω Κόνιτσα από ότι στην επάνω (ΙΤΣΑΚ, 1996). Παρότι δεν υπάρχουν καταγραφές από το σεισμό στις 26/7/1996, διότι δεν είχαν ακόμη εγκατασταθεί σεισμογράφοι ή επιταχυνσιογράφοι στην περιοχή, η αναλογία αυτή αναμένεται να έχει ισχύσει και κατά τον σεισμό της 26 Ιουλίου (Μεταξάς κ.α., 1998). Μετασεισμική απόκριση και παροχή βοήθειας Ο πρώτος σεισμός συνέβη βράδυ, στις 21:55. Το σκοτάδι σε συνδυασμό με την έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας σεισμού στην περιοχή, προκάλεσε έντονη ανησυχία στον πληθυσμό. Μια πρώτη αποτίμηση της κατάστασης που αποκάλυψε ότι δεν υπήρχαν νεκροί. Καθώς περνούσαν οι ώρες, η διάνοιξη της εθνικής οδού από τα Γιάννενα αποτέλεσε την πρώτη προτεραιότητα. Από την επόμενη μέρα άρχισαν να συρρέει δυναμικό της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ιωαννίνων που θεσμικά είχε την ευθύνη για τη διαχείριση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, καθώς και από κεντρικούς και περιφερειακούς φορείς που είχαν σχετικές αρμοδιότητες. Μεταξύ αυτών ήταν ο Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας, η Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων και η Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων Βορείου 9

10 Ελλάδος, ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων, ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας, το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, ερευνητικοί και επιστημονικοί φορείς (ΙΓΜΕ, ΙΤΣΑΚ, Εργαστήριο Σεισμολογίας ΑΠΘ κα.). Συνέτρεξε επίσης τοπικό δυναμικό του Στρατού, καθώς και η Εκκλησία με επικεφαλή τον Μητροπολίτη Κονίτσης. Ξεκίνησε ο μετασεισμικός έλεγχος καταλληλότητας των κτιρίων για χρήση, σύμφωνα με νέες διαδικασίες που πρότεινε ο ΟΑΣΠ (ΟΑΣΠ 1995). Ο έλεγχος πραγματοποιήθηκε σε όλα τα οικήματα της πόλης και σε γύρω χωριά από διμελή συνεργεία τεχνικών στα οποία έλαβαν μέρος συνολικά 41 τεχνικοί (μηχανικοί διαφόρων ειδικοτήτων, υπομηχανικοί και εργοδηγοί). Παράλληλα ξεκίνησαν από συνεργεία της ΥΑΣ επείγουσες κατεδαφίσεις κτιρίων που είχαν χαρακτηριστεί ως επικινδύνως ετοιμόρροπα και υποστυλώσεις βλαμμένων κτιρίων. Μεγάλης σημασίας αποδείχτηκε η ειδική σήμανση των διατηρητέων κτιρίων προκειμένου να μην κατεδαφιστούν ως επικινδύνως ετοιμόρροπα, σκόπιμα ή λόγω άγνοιας. Χρειάστηκε λοιπόν να κληθεί ειδικά κλιμάκιο του Υπουργείο Πολιτισμού από τα Ιωάννινα, που προέβη σε σήμανση των διατηρητέων κτισμάτων. Από την πρώτη μέρα άρχισε η άμεση στέγαση του πληθυσμού σε σκηνές που τοποθετήθηκαν κατά κύριο λόγο διάσπαρτα σε θέσεις που επέλεξαν οι πληγέντες. Επιχειρήθηκε επίσης, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, να συγκροτηθούν οργανωμένοι καταυλισμοί. Ξεκίνησε επίσης η τροφοδοσία των πληγέντων σε εστιατόρια με τα οποία συμβλήθηκε ο Δήμος. Κλιμάκια εθελοντών ψυχολόγων πλαισιωμένα από προσωπικό του ΟΑΣΠ, επισκεπτόταν οικογένειες σεισμοπλήκτων προκειμένου να παράσχουν ψυχολογική υποστήριξη και να ενημερώσουν σχετικά με τις βασικές οδηγίες αυτοπροστασίας κατά την περίοδο της σεισμικής δραστηριότητας. Άρχισε διανομή οικοδομικών υλικών στους αγρότες προκειμένου να επισκευάσουν τις σεισμόπληκτες αγροτικές εγκαταστάσεις. Καταβλήθηκε προσπάθεια για συνεχή πληροφόρηση των κατοίκων. Η συνεχής σεισμική δραστηριότητα τροφοδοτούσε την ανασφάλεια και την ανησυχία, ενώ παράλληλα υπήρχε ανάγκη ενημέρωσης των κατοίκων σχετικά με ένα μεγάλο σύνολο πρακτικών ζητημάτων. Για το σκοπό αυτό αξιοποιήθηκε ο τοπικός ραδιοφωνικός σταθμός της Εκκλησίας. Παρότι συνέρρευσε έξωθεν δυναμικό επιβεβαιώθηκε για μια ακόμη φορά ότι είναι απαραίτητη η συνδρομή εντοπίων που θα το κατευθύνουν και θα το εντάξουν στην τοπική πραγματικότητα. Επιπροσθέτως, ο Δήμος Κόνιτσας. ήταν ο φορέας στον οποίο πρώτα απευθυνόταν ο πληθυσμός για κάθε δυσκολία και ανάγκη του και για πληροφόρηση. Ο Δήμος Κόνιτσας απέκτησε λοιπόν εκ των πραγμάτων σημαντικό και αναντικατάστατο ρόλο και βρέθηκε να αναλαμβάνει φορτίο μετά το σεισμό δυσανάλογο με το ελάχιστο δυναμικό που διέθετε. Το πρόβλημα έγινε φανερό από πολύ νωρίς και γινόταν πιο έντονο μέρα με τη μέρα. Τα κλιμάκια που κατέφθαναν καθυστερούσαν για ώρες προκειμένου να πάρουν κατευθύνσεις και οδηγίες από το Δήμαρχο, που έπρεπε παράλληλα να διαχειρίζεται ένα μεγάλο σύνολο θεμάτων. Με πρωτοβουλία του ΟΑΣΠ και της ΝΑ Ιωαννίνων, ελήφθη λοιπόν η απόφαση για οργανωμένη αξιοποίηση εθελοντών, προκειμένου να δημιουργηθεί τοπικά ένας μηχανισμός υποστήριξης στο Δήμο Κόνιτσας. Έτσι, την 1 Αυγούστου συγκροτήθηκαν τέσσερις ολιγομελείς ομάδες ντόπιων εθελοντών που με καθοδήγηση και συντονισμό από τον ΟΑΣΠ και τη συμβολή της Ν.Α. Ιωαννίνων, ανέλαβαν το κρίσιμο αυτό έργο. Ρόλος τους ήταν να παρέχουν υποστήριξη στο Δήμο προκειμένου να διαχειριστεί αποτελεσματικότερα την κατάσταση. Δημιουργήθηκαν τέσσερις Τομείς ο καθένας με τον/την επικεφαλή της- που 10

11 ανέλαβαν την υποστήριξη συμπληρωματικών κατάστασης και συγκεκριμένα: τομέων της διαχείρισης της έκτακτης 1ος Τομέας. Τεχνικές επιχειρήσεις Ανέλαβε τη διοικητική υποστήριξη του έργου του μετασεισμικού ελέγχου, των κατεδαφίσεων, των υποστυλώσεων, της διάνοιξης και καθαρισμού των δρόμων από τα ερείπια. Μεριμνούσε επίσης για την εξεύρεση και διάθεση ντόπιων συνοδών στα κλιμάκια τεχνικών που πραγματοποιούσαν τεχνικές επεμβάσεις. 2ος Τομέας. Επείγουσα και προσωρινή στέγαση. Στήριξε το έργο της στέγασης σεισμόπληκτων σε σκηνές και μεταφερόμενους οικίσκους, καταρχήν διοικητικά (καταγραφή αιτημάτων, επισήμανση αναγκών και παρακολούθηση της πορείας κάλυψής τους). Έκανε επίσης προτάσεις για ουσιαστικά θέματα, όπως η εξεύρεση χώρων για την εγκατάσταση προσωρινών μονάδων. Σημαντικό έργο του αποτέλεσε η κατάρτιση σειράς προτεραιότητας δικαιούχων άστεγων νοικοκυριών για στέγαση σε προσωρινά καταλύματα, με βάση κριτήρια που επέλεξε. 3ος Τομέας. Κοινωνική υποστήριξη. Ασχολήθηκε με το ζήτημα της κοινωνικής και ψυχολογικής υποστήριξης, που περιλάμβανε ένα μεγάλο σύνολο θεμάτων. Μεταξύ αυτών ήταν, η μερίμνα για την τροφοδοσία των άστεγων (κατάρτιζε καταλόγους δικαιούχων και επόπτευε την τροφοδοσία), η υποστήριξη του έργου της ψυχολογικής υποστήριξης του πληθυσμού, η επισήμανση και κατά το δυνατό την αντιμετώπιση ειδικών προβλημάτων νοικοκυριών, καθώς και η εποπτεία σχετικά με την υγιεινή, τον έλεγχο καταλληλότητας του πόσιμου νερού και την αποκομιδή των σκουπιδιών. Οργάνωσε επίσης την κατάλληλη επαναλειτουργία των σχολείων προκειμένου να απασχολούνται τα παιδία. 4ος Τομέας. Ενημέρωση πληροφόρηση. Αντιμετώπισε το θέμα της πληροφόρησης και ενημέρωσης του πληθυσμού. Για το σκοπό αυτό επικοινωνούσε με διάφορους φορείς. Αξιοποιούσε ένα σύνολο μέσων ενημέρωσης, φρόντιζε για την έκδοση δελτίων τύπου καθημερινά, καθώς και για κατάλληλη αξιοποίηση του ραδιοφωνικού σταθμού της Εκκλησίας. Οι Τομείς εγκαταστάθηκαν στο δημαρχείο σε αίθουσα όπου λειτουργούσε -με πρωτοβουλία του ΟΑΣΠ- σταθμός βάσης για ασύρματη επικοινωνία. Αν και στελεχώθηκαν από εθελοντές που δεν είχαν σχετική κατάρτιση ή εμπειρία, κατάφεραν να προσφέρουν σημαντικό έργο και να στηρίξουν αποτελεσματικά τη διαχείριση της έκτακτης κατάστασης. Η λειτουργία τους είχε ως αποτέλεσμα να αποφορτιστεί σε σημαντικό βαθμό ο Δήμαρχος και το ελάχιστο δυναμικό του δήμου. Έτσι ο Δήμαρχος Κόνιτσας κατάφερε να ασχοληθεί με πιο επιτελικά ζητήματα, όπως την ενημέρωση της πολιτικής ηγεσίας και η κατάρτιση αιτημάτων για την ανασυγκρότηση της περιοχής. Ο κύριος σεισμός συνέβη στις 6 Αυγούστου στις 1:46 τα ξημερώματα, ενώ η κατάσταση φαινόταν να ομαλοποιείται, παρότι εξακολουθούσε να είναι δύσκολη. Πανικόβαλε τον 11

12 πληθυσμό και δημιούργησε πρόσθετες ανάγκες για παροχή βοήθειας. Ο μηχανισμός απόκρισης χρειάστηκε να αντεπεξέλθει σε ένα ακόμη κύμα μεγάλης πίεσης. Ένα μείζον ζήτημα που ανέκυψε ήταν η εκκένωση της περιοχής Λάκκα που σύμφωνα με τις απόψεις κλιμακίου γεωλόγων του ΙΓΜΕ κινδύνευε από κατάπτωση βράχων. Παρά τις επίμονες προσπάθειες για ενημέρωση των κατοίκων νοικοκυριό-νοικοκυριό από μικτά κλιμάκια του ΙΓΜΕ, του ΟΑΣΠ, της Αστυνομίας και του Δήμου, οι κάτοικοι, πρόσφυγες από τη Μ. Ασία που εγκαταστάθηκαν εκεί το 1925, αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή. Όλα τα νοικοκυριά, συσπειρωμένα, προτίμησαν να υπογράψουν μια δήλωση ότι έχουν ενημερωθεί για τον κίνδυνο που υπάρχει και ότι παραμείνουν στην περιοχή με δικιά τους ευθύνη. Μετά την εξέλιξη αυτή ακολούθησαν πολλές συζητήσεις σχετικά με μέτρα για την αποτροπή του κινδύνου, που οδήγησαν τελικά στην αντιστήριξη κάποιων βράχων. Εν τέλει η περιοχή δεν εγκαταλείφθηκε. Εξ άλλου με την ανοχή του 2ου Τομέα είχαν ήδη εγκατασταθεί εκεί προσωρινά καταλύματα. Η στεγαστική αποκατάσταση ακολούθησε την πάγια πρακτική, δηλαδή άμεση στέγαση σε ξενοδοχεία και σκηνές, διάσπαρτες ή σε οργανωμένους καταυλισμούς, προσωρινή στέγαση σε μεταφερόμενους οικίσκους ή σε κτίρια που δεν είχαν βλάβες με επιδότηση του ενοικίου ή της συγκατοίκησης και οριστική στέγαση σε μόνιμο κέλυφος μετά την επισκευή ή ανακατασκευή των κτιρίων. Η διαχείριση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και η παροχή βοήθειας μετά το σεισμό, απέδωσε σε ικανοποιητικό βαθμό. Ενδεικτικό είναι ότι σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο μετά το σεισμό με πρωτοβουλία του δήμου και στην οποία έλαβαν μέρος 840 νοικοκυριά, μόνο το 16% είχε τη γνώμη ότι η πόλη δεν είχε ξαναβρεί το ρυθμό της (Πανεπιστήμιο Αιγαίου / Τμήμα Γεωγραφίας 1999). Εξ άλλου, παρουσιάζει ενδιαφέρον ότι σύμφωνα με την ίδια έρευνα, σχεδόν τα μισά νοικοκυριά είχαν την άποψη ότι συνδυασμένα ο δήμος και το κράτος συνέβαλλαν στο να ξαναβρεί η πόλη το ρυθμό της και το 37,5% ότι κυρίως ο δήμος συνέβαλε. Μετασεισμική αποκατάσταση και ανασυγκρότηση Δύο μέρες μετά τον κύριο σεισμό με απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ η περιοχή κηρύχτηκε ως σεισμόπληκτη προκειμένου να αρχίσει να εφαρμόζεται η πάγια θεσμοθετημένη διαδικασία αποκατάστασης σεισμοπλήκτων κτιρίων. Με πρόσφατους τους σεισμούς Γρεβενών και Κοζάνης του 1995, δόθηκε και εδώ η δυνατότητα σε ορισμένες κατηγορίες δικαιούχων να επιλέξουν αντί δανείου και δωρεάν κρατικής αρωγής, δωρεάν κατοικία τυποποιημένης κάτοψης εμβαδού 50-60m2 στο οικόπεδό τους («σπίτι με το κλειδί στο χέρι»). Αναφορικά με την ανασυγκρότηση της περιοχής, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προτάσεις του Δήμου Κόνιτσας προς το ΥΠΕΧΩΔΕ, όπως διατυπώθηκαν στις 21/8/2006. Παρότι η περιοχή δεν είχε εμπειρία σεισμού, οι προτάσεις αυτές αναφέρονται σε μέτρα άμεσης ανακούφισης και μεσο-μακροπρόθεσμα μέτρα. Ξεφεύγουν επίσης από την εστίαση στην αποκατάσταση του κτιριακού αποθέματος και κινούνται προς μια συνολική αναπτυξιακή ανασυγκρότηση, κατά τα πρότυπα της ανασυγκρότησης της Καλαμάτας μετά τους σεισμούς του Ως κατακλείδα, στις προτάσεις αυτές αναφέρεται: «Οδηγός για τις 12

13 επεμβάσεις δεσμευόμαστε να είναι το εγκεκριμένο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο». Οι προτάσεις αυτές τροφοδότησαν το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης της Επαρχίας Κόνιτσας Ν. Ιωαννίνων και το Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Επαρχίας Κόνιτσας. Βασικό στόχο του αποτέλεσε η συγκράτηση του πληθυσμού κατά τη μεταβατική περίοδο της αποκατάστασης. Η αποκατάσταση των βλαμμένων κτιρίων προχώρησε με ικανοποιητικούς ρυθμούς. Το οικιστικό κέλυφος ανανεώθηκε και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις είναι φανερή αύξηση της εκμετάλλευσης στα όρια των κειμένων διατάξεων (υπερβάσεις ύψους, αξιοποίηση χώρου κάτω από τη στέγη κλπ.). Υστέρηση παρατηρήθηκε στην υλοποίηση του προγράμματος αποκατάστασης των 30 περίπου δικαιούχων που προτίμησαν αντί του δανείου «σπίτι με το κλειδί στο χέρι» (δωρεάν κατασκευή στο οικόπεδο του δικαιούχου κατοικίας 50-60m 2 με τυποποιημένη κάτοψη) που μέχρι το 2000 δεν είχαν κατασκευαστεί. Πραγματοποιήθηκε η τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού το 1992, αλλά καθυστέρησε η μελέτη εφαρμογής του Γ.Π.Σ. Εκπονήθηκε μελέτη οικιστικής καταλληλότητας (Πάσχος κ.α. 1997), που όμως δεν έδωσε στοιχεία που να καθιστούν αναγκαία την αλλαγή της πολεοδομικής μελέτης. Η περιοχή Λάκκα-Κυπαρίσσια δεν εγκαταλείφθηκε και μάλιστα ανοικοδομήθηκε με κατά κανόνα αύξηση του όγκου των οικοδομών (Σχήμα 3). Σχήμα 3. Η περιοχή «Λάκκα-Κυπαρίσσια», που δεν εγκαταλείφθηκε μετά το σεισμό παρά τον κίνδυνο κατάπτωσης βράχων, το 2000 μετά την ανακατασκευή των κτιρίων. Η αποκατάσταση του ιστορικού κέντρου προχώρησε με προγραμματική σύμβαση του Δήμου με το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Στα πλαίσια ενός ειδικού προγράμματος αναπλάσεων, ανακατασκευάστηκαν -ως οδοί διαφυγής- παραδοσιακά καλντερίμια στην Άνω Κόνιτσα, συμβάλλοντας στην αποκατάσταση της ιστορικής μορφολογίας του οικισμού. Ο οικισμός 13

14 χαρακτηρίστηκε ως παραδοσιακός σε μια προσπάθεια τόνωσης του ιδιαίτερου χαρακτήρα του. Με Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ ΥΠ.ΠΟ. - ΤΑΠ - Δήμου Κόνιτσας λειτούργησε ειδικό γραφείο και προχώρησε η αναστήλωση μνημείων της περιοχής Μνημεία της Κόνιτσας, όπως το αρχοντικό του Ζεϊνέλ Μπέη (η λεγόμενη «οικία της Χάμκως»). Στα πλαίσια αυτά στελεχώθηκε καλύτερα ο Δήμος για μερικά χρόνια. Τα παραπάνω συνδυάστηκαν με μια δυναμική αναπτυξιακή στροφή προς τον τουρισμό με αξιοποίηση προγράμματος «LEADER» για αγροτουριστικές επιχειρήσεις. Η λειτουργία Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και η κατασκευή Συνεδριακού Κέντρου συμβάλουν επίσης στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Για την ανασυγκρότηση της Κόνιτσας αντλήθηκαν πόροι, περί τα 5δις, από το 5ετές Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Επαρχίας Κονίτσης (ΕΑΠΕΚ) που κατά σύμπτωση ξεκίνησε το Ένα σύνολο έργων προχώρησαν, μεταξύ των οποίων η κατασκευή αποθηκών του δήμου εμβαδού 600m2, η κατασκευή κτιρίου πυροσβεστικού σταθμού, έργα οδοποιίας. Η αποκατάσταση Συμπερασματικά, η αποκατάσταση της Κόνιτσας προχώρησε γρήγορα, χωρίς ωστόσο να υπάρξει η αναπτυξιακή δυναμική που παρατηρήθηκε στην Καλαμάτα μετά σους σεισμούς του Απέδωσε όμως ως προς ένα σύνολο στόχων, με κύριο τη συγκράτηση του πληθυσμού (Συνέντευξη Δημάρχου Κόνιτσας στις 17/5/2000). Συνέβαλε επίσης σε μια αναπτυξιακή στροφή που σημειώθηκε προς τις υπηρεσίες και τον τουρισμό. Εμπειρίες και μαθήματα από τη σεισμική καταστροφή της Κόνιτσας το 1996 Η όχι πολύ γνωστή σεισμική καταστροφή στην ακριτική, ορεινή περιοχή της Κόνιτσας το 1996 συνδέεται με λίγες σε απόλυτα μεγέθη σεισμικές βλάβες. Ωστόσο προσφέρεται για να τεθούν επί τάπητος ένα σύνολο ζητημάτων σχετικά με την αντισεισμική προστασία στην Ελλάδα. Καταρχήν, κατέδειξε την έλλειψη κοινού τόπου των θεσμικών προβλέψεων για τη σεισμική ασφάλεια του δομημένου περιβάλλοντος και αυτών για την οικιστική και πολεοδομική ανάπτυξη, ιδίως όταν η οικονομική μεγέθυνση αποτελεί προτεραιότητα για την περιοχή. Επιπρόσθετα, έδειξε ότι στη χώρα μας καμιά περιοχή δεν μπορεί να αγνοεί το σεισμικό κίνδυνο και επομένως χρειάζεται προσπάθεια για αύξηση της σεισμικής επίγνωσης σε περιοχές χωρίς εμπειρία σεισμού. Χωρίς επίγνωση είναι δύσκολο να επιτευχθεί ακόμη και το επίπεδο σεισμικής ασφάλειας που θεωρείται ως αποδεκτό με βάση τον εκάστοτε ισχύοντα αντισεισμικό κανονισμό. Σε επίπεδο διαχείρισης καταστροφής ανέδειξε τον αναντικατάστατο ρόλο της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης, ιδίως σε δυσπρόσιτες και απομονωμένες περιοχές, καθώς και τη μεγάλη υστέρηση των σχετικών θεσμικών ρυθμίσεων. Έδειξε ακόμη τη σημασία της ευελιξίας στη διαχείριση εκτάκτων καταστάσεων, ακόμη και καθ υπέρβαση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ιδιαίτερες συνθήκες και καταστάσεις που επικρατούν στην κάθε καταστροφή. Ειδικότερα, αποτελεί ένα παράδειγμα για να εξεταστούν οι προϋποθέσεις για συνδυασμένη αξιοποίηση έξωθεν δυναμικού και τοπικών εθελοντών χωρίς σχετική εμπειρία και κατάρτιση. 14

15 Η περίπτωση της Κόνιτσας κατέστησε επίσης φανερό ότι δεν είναι δυνατό να αντιμετωπίζονται ισοπεδωτικά από το θεσμικό πλαίσιο και το σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης οι διάφορες περιοχές. Στην περίπτωση της Κόνιτσας, ένα σύνολο παραγόντων και κυρίως η δυσπροσιμότητα της πληγείσας περιοχής ως προς την έδρα της Νομαρχίας Ιωαννίνων που θεσμικά είχε την αρμοδιότητα για τη διαχείριση της καταστροφής, οδήγησαν εκ των πραγμάτων σε ανάληψη σημαντικού ρόλου από το Δήμο Κόνιτσας καθ υπέρβαση του θεσμικού ρόλου του. Στη συγκεκριμένη συγκυρία, στην ισχυροποίηση του ρόλου του Δήμου στη διαχείριση της έκτακτης κατάστασης συντέλεσαν ο προηγούμενος δυναμισμός του Δήμου και οι αγαστές προσωπικές σχέσεις Νομάρχη Δήμαρχου. Το παράδειγμα της Κόνιτσας ωθεί προς θεσμοθέτηση και στήριξη ενός κεντρικού ρόλου της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης στη διαχείριση καταστροφών, τουλάχιστον για τις απομονωμένες και νησιωτικές περιοχές. Η κομβική συμβολή του Δήμου στη διαχείριση της έκτακτης κατάστασης βασίστηκε στην πρωτοποριακή για την εποχή εκείνη αξιοποίηση εντοπίων εθελοντών για τη δημιουργία ομάδων συντονισμού και υποστήριξης των βασικών Τομέων επέμβασης. Η ευελιξία που επιδείχτηκε στην περίπτωση αυτή είναι ασυνήθιστη, αλλά αποδείχτηκε αποτελεσματική στις δεδομένες συνθήκες. Σε αυτό συνέβαλε σημαντικά η επιτόπου παρουσία του ΟΑΣΠ, ενός έμπειρου φορέα της κεντρικής διοίκησης που δεν είχε σχέση με τις τοπικές ζυμώσεις και γι αυτό καταρχήν αποδεκτού από τον πληθυσμό στις δύσκολες μετασεισμικές συνθήκες. Ο ΟΑΣΠ ανέλαβε την καθοδήγηση και την εκπαίδευση των ομάδων εθελοντών που διαχειρίστηκαν ουσιαστικά την έκτακτη κατάσταση από πλευράς δήμου. Από την άλλη πλευρά οι εθελοντικές ομάδες ανέστειλαν ή δυσχέραναν αποφάσεις για ριζικές πολεοδομικές παρεμβάσεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι συνέβαλαν στην εγκατάσταση μεταφερόμενων οικίσκων στη Λάκκα δίπλα σε προστατευόμενο μνημείο, ενώ ο Δήμαρχος επεδίωκε την εκκένωση της περιοχής (που είχε πάθει σοβαρές βλάβες και κινδύνευσε από κατολισθήσεις) προκειμένου να εξεταστεί αν είναι σκόπιμο να ανοικοδομηθεί στην ίδια θέση. Εν τέλει η περιοχή ανοικοδομήθηκε και μάλιστα η δόμηση αυξήθηκε σημαντικά. Η έλλειψη εμπειρίας του Δήμου σε θέματα αντισεισμικής προστασίας καλύφθηκε στην περίπτωση αυτή εν πολλοίς από την επί τόπου παρουσία φορέων της κεντρικής διοίκησης (ΟΑΣΠ, ΥΑΣ, ΙΓΜΕ). Φαίνεται επίσης να λειτούργησε ένα άτυπο δίκτυο πληροφόρησης και μεταφοράς εμπειρίας μεταξύ δημάρχων που είχαν εμπειρία σεισμικής καταστροφής. Μια σειρά προτάσεων για την αποκατάσταση, όπως η έμφαση στη διατήρηση της μορφολογίας του οικισμού και στην ανάδειξη του παραδοσιακού ιστορικού του χαρακτήρα, φαίνεται ότι οφείλονται σε αυτό. Εν τέλει η αποκατάσταση της Κόνιτσας έγινε κατά την πεπατημένη, σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο και διαδικασίες αποκατάστασης σεισμοπλήκτων. Το οικιστικό κέλυφος ανανεώθηκε και αποκαταστάθηκε με γρήγορους ρυθμούς. Οι κατασκευές έγιναν μεγαλύτερες, σε πολλές περιπτώσεις εξαντλώντας τα όρια των κειμένων πολεοδομικών διατάξεων. Η οικιστική ανάπτυξη στην Κόνιτσα και ιδίως στο νεώτερο τμήμα της, είναι εμφανής. Η πολεοδομική ανασυγκρότηση της πόλης ωστόσο ήταν άτολμη και ελάχιστες αλλαγές στα πολεοδομικά δεδομένα προέκυψαν μετά το σεισμό. Από την άλλη πλευρά, διατέθηκαν πόροι για την ανάπτυξη της περιοχής, με αιχμή κυρίως τις υπηρεσίες και τον τουρισμό. Ο χαρακτηρισμός του οικισμού ως παραδοσιακού, η ανάδειξη της παραδοσιακής 15

16 μορφολογίας της Πάνω Κόνιτσας και η συντήρηση και αναστήλωση των μνημείων, ήταν συμβατά με την αναπτυξιακή αυτή επιλογή. Συνολικά η περίοδος της ανασυγκρότησης ήταν σύντομη. Ήδη το 2000, τέσσερα χρόνια μετά το σεισμό, ο Δήμαρχος Κόνιτσας εξέφρασε την άποψη ότι «ο σεισμός είναι πια πίσω» και ότι οι προτεραιότητες βρίσκονται πλέον στην προβολή και ανάπτυξη της πόλης. Σήμερα πλέον η σεισμική καταστροφή του 1996 αποτελεί παρελθόν και μνήμες και φαίνεται να μην έχει ακυρώσει τις αναπτυξιακές και κοινωνικές προοπτικές της περιοχής. Με αυτή την έννοια η περίπτωση της Κόνιτσας συνιστά μια επιτυχημένη περίπτωση σεισμικής αποκατάστασης ακριτικής περιοχής χωρίς προηγούμενη εμπειρία σεισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι με βάση τη σεισμική διακινδύνευση, η περιοχή της Κόνιτσας θα ιεραρχούνταν ως χαμηλής προτεραιότητας για τη λήψη μέτρων αντισεισμικής προστασίας. Οι σεισμικές επιπτώσεις όμως αποδείχτηκαν μεγάλες σε σχέση με την κλίμακα της πόλης και τα τοπικά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να προκαλέσουν σεισμική καταστροφή. Επιβεβαιώθηκε λοιπόν η σύγχρονη προσέγγιση σύμφωνα με την οποία για να οριστεί μια κατάσταση ως καταστροφή πρέπει να συνεκτιμούνται όχι μόνο η ένταση και ένταση των επιπτώσεων, αλλά και οι τοπικές δυνατότητες αντιμετώπισης και ανάκαμψης. Η αντίληψη αυτή εκφράστηκε εν τέλει μερικά στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο πολιτικής προστασίας (Ν.3013/2002 Αναβάθμιση Πολιτικής Προστασίας») και ειδικότερα στον χαρακτηρισμό μιας κατάστασης ως καταστροφής. Ωστόσο, εξακολουθεί να παρουσιάζεται υστέρηση ως προς την υιοθέτηση της διακινδύνευσης σεισμικής καταστροφής προκειμένου να λαμβάνονται αποφάσεις για πολιτικές που αποσκοπούν στην μείωση των σεισμικών καταστροφών στη χώρα μας. Οι εκτιμήσεις της σεισμικής διακινδύνευσης ως βάση για τη λήψη αποφάσεων για την αντισεισμική προστασία τείνουν να κατευθύνουν τους πόρους προς περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού, υποδομών, δραστηριοτήτων και πλούτου. Οι περιοχές αυτές όμως κατά κανόνα διαθέτουν δυναμικό, πόρους και τεχνογνωσία για να διαχειριστούν έκτακτες καταστάσεις και είναι περισσότερο ικανές να ανακάμψουν από μια καταστροφή. Η πρόκληση είναι να επιτευχθεί μια ισορροπημένη πολιτική αντισεισμικής προστασίας που να αποβλέπει ισορροπημένα στη μείωση των καταστροφών και το μετριασμό των σεισμικών επιπτώσεων. Η θεώρηση της διακινδύνευσης σεισμικής καταστροφής προσφέρει μια καλή βάση για το σκοπό αυτό και μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ισόρροπη κατανομή των πόρων για την προστασία από καταστροφές προς όφελος των φθινουσών, απομονωμένων περιοχών και αυτών που δεν έχουν εμπειρία σεισμού. Σε τελευταία ανάλυση η διακινδύνευση θεωρείται ως εγγενές στοιχείο των σύγχρονων κοινωνιών, που εξάλλου αποκαλούνται και κοινωνίες της διακινδύνευσης (Beck 1992), ενώ οι καταστροφές και οι οδυνηρές καταστάσεις που συνεπάγονται αυτές είναι απαράδεκτες τον 21 ο αιώνα. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλεξάκης, Π.Ε., (1996), «Οικιστική και σημειολογία του χώρου στην Ήπειρο. Συγκριτική προσέγγιση (Επαρχίες Φιλιατών, Πωγωνίου, Κόνιτσας)», Πρακτικά A' Επιστημονικού Συμποσίου: H επαρχία Κόνιτσας στο χώρο και το χρόνο, Κόνιτσα, Μαΐου 1995, Έκδοση Δήμου Κόνιτσας, σελ

17 Αράπογλου, Η.Μ., (1996), «Κόνιτσα: Άνθρωπος και χώρος: Η ταυτότητα μέσα στη διαφορά», Πρακτικά A' Επιστημονικού Συμποσίου: H επαρχία Κόνιτσας στο χώρο και το χρόνο, Κόνιτσα, Μαΐου 1995, Έκδοση Δήμου Κόνιτσας, σελ Άσημος, Π. & Σταθακόπουλος, Π., (1996), «Σύγχρονες δυνατότητες ανάπτυξης της Επαρχίας Κόνιτσας», Πρακτικά A' Επιστημονικού Συμποσίου: H επαρχία Κόνιτσας στο χώρο και το χρόνο, Μαΐου 1995, Έκδοση Δήμου Κόνιτσας, σελ Barbat, A.H., 2003, Detailed application of the holistic approach for seismic risk evaluation in an urban center using related indices. Information and Indicators Risk management Program for Disaster Risk management, IADB-ECLAC-IDEA Βλάχος, Γ., (1999), «Εκτίμηση αναμενόμενων σεισμικών ζημιών από σεισμούς στον οικιστικό πλούτο της χώρας και των επιπτώσεων τους», Πρακτικά 13ου Ελληνικού Συνεδρίου Σκυροδέματος, Ρέθυμνο, Οκτωβρίου 1999, ΤΕΕ:σελ Beck, U., (1992), Risk Society: Towards a new modernity, Sage. Βλάχος, Γ., και Καρύδης, Π., (1984), «Προτάσεις για μια σύγχρονη ασφάλιση σε σεισμό», Πρακτικά Συνεδρίου Σεισμοί και Κατασκευές, ΣΠΜΕ, Αθήνα, Φεβρουαρίου 1984, ΤΕΕ:σελ Βλάχος, Ι., Χατζηανδρέου, Σ. και Ταφλαμπάς, Ι., (1990 α ), «Εκτίμηση μέγιστης πιθανής ζημιάς από σεισμό στον ελληνικό χώρο», Πρακτικά 9ου Ελληνικού Συνεδρίου Σκυροδέματος, Καλαμάτα, σελ Βλάχος, Ι., Σταυρκάκης, Γ. και Ταφλαμπάς, Ι., (1990β) «Αναμενόμενα ποσοστά βλάβης κατασκευών του ελληνικού χώρου ανάλογα με την ένταση του σεισμού», Πρακτικά 9ου Ελληνικού Συνεδρίου Σκυροδέματος, Καλαμάτα, σελ Γαϊτανίδου Ε., (1999), Οικισμός Κόνιτσας: Μετασεισμική απόκριση και αποκατάσταση μετά τους σεισμούς του 1996, Εργασία στα πλαίσια πρακτικής άσκησης στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου. Γαϊτανίδου Ε., (1998), Τοπική ανάπτυξη ορεινών μειονεκτικών περιοχών Μελέτη περίπτωσης Δήμος Κόνιτσας, Πτυχιακή διατριβή στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου. Carreño, M.L., Cardona O. and Barbat A.H., (2007), A disaster risk management performance index, Natural Hazards, 41(1), pp Cardona, O.D., (2005), A system of indicators for disaster risk management in the Americas, International Conference for the 250 th Anniversary of the 1755 Lisbon Earthquake, Lisbon, 1-4/11/2005. Ανευρέθηκε στο: paper-system-indicators.pdf στις 3/9/2006. Δανδουλάκη, Μ., Βανδώρος, Γ., Ζησιάδης, Α. και Κυριαζής, Α., (1995), Διαδικασία πρωτοβάθμιου μετασεισμικού ελέγχου καταλληλότητας των κτιρίων για χρήση, Τεύχος αποτελεσμάτων ΟΕ ΟΑΣΠ. Dandoulaki, M., Panoutsopoulou, M., Ioannides, K., (1998). «An overview of post-earthquake building inspection practices in Greece and the introduction of a rapid building usability evaluation procedure after the 1996 Konitsa earthquake», Proceedings of the 11th European Conference on Earthquake Engineering, Paris Delladetsima, P., Dandoulaki, M. and Soullakelis, N., (2006), «Earthquake protection in the Aegean island setting: A methodological and policy approach». Disasters, 30(4), pp Δημητριάδης, Π.Ε., (1996), «Επαρχία Κόνιτσας Ηπείρου, Ιστορικό πλαίσιο - Οικολογικός χώρος (τοπίο). Δυνατότητες ανάπτυξης», Πρακτικά A' Επιστημονικού Συμποσίου: H επαρχία Κόνιτσας στο χώρο και το χρόνο, Κόνιτσα, Μαΐου 1995, Έκδοση Δήμου Κόνιτσας, σελ Δήμος Κόνιτσας, (1996), Απολογισμός και προτάσεις για την ανασυγκρότηση της πόλης της Κόνιτσας προς το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., Κόνιτσα, 21/8/1996. Δημοσθένους, Μ., (1999), «Παράγοντες που επηρέασαν τη συμπεριφορά των κτιρίων κατά το σεισμό της Κόνιτσας, 6 Αυγούστου 1996», Πρακτικά 13ου Ελληνικού Συνεδρίου Σκυροδέματος, Ρέθυμνο 25-27/10/1999, Τόμος ΙΙΙ, σελ Dilley, M., Chen, R.S., Deichmann, U., Lerner-Lam, A.L. and Arnold M., (2005), Natural disaster hotspots: A global risk analysis, The World Bank. 17

18 Επιτελική Επιτροπή ΕΠΑΝΤΥΚ- ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας), (2006), Προσεισμική ενίσχυση υφισταμένων κατασκευών, Έκδοση ΤΕΕ. Επιτελική Επιτροπή ΕΠΑΝΤΥΚ- ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας), (2001), Αντισεισμική ενίσχυση υφισταμένων κτιρίων: Περιληπτική παρουσίαση της 1ης Φάσης του Ερευνητικού Έργου στο Τ.Ε.Ε., Έκδοση ΤΕΕ. Θεοδουλίδης, Ν., Παπαϊωάννου, Χ., Δημοσθένους, Μ. και Δημητρίου, Π., (1996), «Ο σεισμός της Κόνιτσας της 6ης Αυγούστου 1996 (Ms=5.6) - Προκαταρκτική έκθεση για την ισχυρή σεισμική δόνηση και τη συμπεριφορά των κατασκευών», Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, Τεύχος 1919, Αύγουστος 1996, σελ ISDR (International Strategy for Disaster Reduction), (2004), Living at risk: A global review of a disaster reduction initiatives. Μεταξάς Χρ., Δανδουλάκη Μ., Πανουτσοπούλου Μ. και Φουντούλης Δ., (1998), «Συμβολή στην μικροζωνική μελέτη της πόλης της Κόνιτσας: Εδαφικές κινήσεις και χωρική κατανομή των βλαβών κατά την διάρκεια της σεισμικής ακολουθίας Ιουλίου-Νοεμβρίου 1996». Περιλήψεις ομιλιών επιστημονικής ημερίδας «Μικροζωνικές μελέτες για τον αντισεισμικό σχεδιασμό πόλεων», Αθήνα, 7 Οκτωβρίου 1998, σελ.19. Νεκτάριος, Μ., Μπένος, Β., Σκουλούδης, Ζ., Βλάχος, Γ., Κάππος, Κ. και Τσάνταλης, Ν., 1998, Στατιστική επεξεργασία δεδομένων που αφορούν ζημιές από σεισμό καθώς και εκπόνηση μελέτης για ασφάλιση οικοδομών από τον κίνδυνο του σεισμού μέσω ειδικού φορέα ασφάλισης, Μελέτη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Πειραιώς για τον ΟΑΣΠ. ΟΑΣΠ, (2000), Σεισμός: Η γνώση είναι προστασία, Έκδοση ΟΑΣΠ. Πανεπιστήμιο Αιγαίου / Τμήμα Γεωγραφίας, (1999), Κόνιτσα 1997: Δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά: Αποτελέσματα γενικής απογραφής πληθυσμού 1997, Τελική έκθεση ερευνητικού προγράμματος που χρηματοδότησε ο Δήμος Κόνιτσας. Πάσχος, Π., Ροντογιάννη, Θ., Γαλανάκη, Δ., (1997), Μελέτη οικιστικής καταλληλότητας της πόλης της Κόνιτσας: Γεωλογικά στοιχεία, Έκθεση ΙΓΜΕ, Μάρτιος Perry, R.W. & Quarantelli, E.L., eds., (2005), What is a disaster? New answers to old questions, XLibris. Pomonis, A., (1987), A study on earthquake environment and seismic risk assessment in Greece. Unpublished Master Thesis, Hokkaido University, Sapporo, Japan. Pomonis, A., Windler, D., Jha, A., Papoulia, I., Rodriguez, A., Bendimerad, F., and Nanopoulos, N., (2002), «Προσομοίωση σεισμικής διακινδύνευσης στην Ελλάδα (Modeling seismic risk in Greece)», Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Αντισεισμικής Μηχανικής και Τεχνικής Σεισμολογίας, Τόμος Α, Θεσσαλονίκη Νοεμβρίου 2001, σελ Quarantelli, E.L., ed., (1998), What is a disaster, Routledge. RMS (Risk Management Solutions), (2001), Greece: Earthquake. Ανευρέθηκε στο: στις 6 Μαρτίου Schmidt-Thomé, P., ed., (2005), The spatial effects and management of natural and technological hazards in Europe. Project report ESPON Τάσιος, Θ.Π., (2006), Δημόσια και ιδιωτικά έργα: Παθήματα και μαθήματα. ΤΕΕ. UNDP (United Nations Development Programme), (2004), Reducing disaster risk: A challenge for development, UNDP. 18