LANDSCAPE OF THE YEAR GRAMMOS

Transcript

1 LANDSCAPE OF THE YEAR GRAMMOS Α. Περιγραφική επισκόπηση της περιοχής 1. Όρια Τα όρια της Ελληνικής περιοχής καθορίζονται όπως παρακάτω: Ξεκινούν από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα στην περιοχή βόρεια του Οικισμού του Βατοχωρίου και με ΝΑ κατεύθυνση, ακολουθώντας το ρέμα του Βατοχωρίου ενώνονται με τον Λαδοπόταμο. Με Ν κατεύθυνση συναντούν τον ποταμό Αλιάκμονα όπου με ΝΔ κατεύθυνση φθάνουν ως το Νεστόριο. Από εκεί με Ν κατεύθυνση ακολουθούν τα υψώματα του Βόιου όρους ως το Επταχώρι. Mε Δ και ΝΔ κατεύθυνση ακολουθούν τον ρου του Σαραντάπορου ποταμού ως την περιοχή του Οικισμού του Πύργου, όπου και ενώνονται με τον Δρόμο Επταχωρίου Μέρτζιανης, και καταλήγουν στην συνοριακή διάβαση της Μέρτζιανης. Περιλαμβάνονται δε, στα παραπάνω όρια οι Οικισμοί: Κορομηλιά, Λεύκη, Διποταμία, Καλή Βρύση, Μεσόβραχο, Κομνηνάδες, Πολυάνεμο, Χιονάτο, Αγία Κυριακή, Καλοχώρι, Μεσοποταμία, Οινόη, Πτεριά, Κάτω Πτεριά, Ακόντιο, Γάβρος, Νέα Κοτύλη, Νεστόριο, Αγία Άννα, Γιαννοχώρι, Λειβαδοτόπι, Μονόπυλο, Πεύκος, Τρίλοφος, Κρανοχώρι, Κάτω Πτελέα, Πτελέα, Κυψέλη, Επταχώρι, Χρυσή, Πευκόφυτο, Γράμμος, Δενδροχώρι, Ιεροπηγή,Βατοχώρι, Κρυσταλλοπηγή, Κώτας, Αγία Βαρβάρα, Πυξαριά, Αμάραντος, Λουτρά, Εξοχή, Τράπεζα, Ηλιορράχη, Καβάσιλα, Πύργος, Ασημοχώρι, Βούρμπιανη, Γοργοπόταμος, Κεφαλοχώρι, Οξυά, Θεοτόκος, Πλαγιά, Πληκάτι, Πυρσόγιαννη, Χιονάδες, Αετομηλίτσα. Αλβανική Αναφορά: Η Αλβανική πλευρά των ορίων περιλαμβάνει τις ακόλουθες περιοχές: Kozeli, Pepellashi, ΗeΙmes, Bulku, Shtika, Mollasi, Bezhani, Μlleci, Skorovoti, Qinami, Kreshova, Selenica, Starja, Bajkova, Psari, Hdallari, Ersrka, Taci I Siperm dhe Taci i Poshtem, Prodani, Borova, Kamniku, Sanjolasi, Gozhdarazhda, Poda, Shαlezi, Arreza, Rαdαnji, Vrepcka, Lashova, Postenani dhe Leskoviku. Ο δρόμος όριο της περιοχής ξεκινά από την Κοrca (Korcha), φθάνει στο Ersek, που είναι κέντρο της Koninjes (Cologna), και συνεχίζει ως το Leskovik (ίδιος πληθυσμός με την Ersek). Επίσης υπάρχουν και επαρχιακοί δρόμοι οι οποίοι συνδέουν τους παραπάνω κύριους δρόμους με τα χωριά. Η πηγή του ποταμού Devoll βρίσκεται στον Γράμμο. Σε μικρή απόσταση από το Devoll έχει πηγή και άλλος ποταμός, ο Osum. Μετά από περίπου 100 χιλιόμετρα από τις πηγές τους, στην κοιλάδα κοντά στο Kucova, ενώνονται και σχηματίζουν το ποταμό Seman, οποίος χύνεται στην Αδριατική και είναι το μεγαλύτερο ποτάμι της Αλβανίας. Κυριότερες κορυφές βουνά: Maja e Badaroshit (Η κορυφή του Badaroshy) Nr m και Nr m, Qafa e Kazanit (Το πέρασμα του Caldron) m, Maja e Gabellit m, Maja e Vallamares (Η κορυφή του Vallamar) m, Mali i Varibobit (Variborit Όρος ) m, Mali i Cukapecit (Η κορυφή Peci Crest) m, Mali i Mesit (Middle Όρος) m, Majia e Pelzes (Η κορυφή της lady gee) m, Badra m, Maja e Μavrise m, Maja e Αrrzes (Η κορυφή του Small land) m, Mali i Gollos m, Qafa e Qοfkes (Το πέρασμα του Qοfkes), Maja e Kamenikut m, Mali i Sheshit te Pallamarit (Ground of Pallamar Όρος) m. 2. Λόγοι για αυτά τα όρια 1

2 Γεωγραφικά φυσικά χαρακτηριστικά Το βουνό Γράμμος αποτελεί ένα ορεινό συγκρότημα στα σύνορα Ελλάδας Αλβανίας με υψόμετρο που κυμαίνεται από 600 έως μ. Οι γύρω από τον Γράμμο ορεινοί σχηματισμοί, τόσο από την μεριά της Αλβανίας, όσο και της Ελλάδας, διαμορφώνουν ουσιαστικά έναν ενιαίο φυσικό χώρο με όμοια γεωγραφικά και φυσικά χαρακτηριστικά. Κοινή τοπική ιστορία Η περιοχή του Γράμμου, από την Ρωμαϊκή ακόμη εποχή ως τα τέλη του 19 ου αιώνα με όλες τις αλλαγές στην πολιτική εξουσία και διοίκηση (Βυζάντιο, Οθωμανική Αυτοκρατορία) υπήρξε συνήθως ενιαία περιοχή, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί κοινή τοπική ιστορία, την οποία μαρτυρούν και τα αρχαιολογικά ευρήματα και το πλήθος των μνημείων που υπάρχουν στην περιοχή. Το φυσικό περιβάλλον του Γράμμου φέρει τα σημάδια της μακραίωνης ανθρώπινης παρουσίας. Οι οικισμοί, τα μοναστήρια, οι δρόμοι, που χρονολογούνται από την αρχαιότητα, οι βρύσες αλλά και οι παραγωγικές διαδικασίες, όπως η υλοτομία, η γεωργία και η κτηνοτροφία, διαμορφώνουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της περιοχής. Οι διαφορετικές ομάδες των πληθυσμών, ασκούσανε με διαφορετικό τρόπο τις παραγωγικές αυτές διαδικασίες και τα σημάδια της ιδιαιτερότητας γίνονται φανερά από τους οικισμούς, ακόμα και σε αυτούς που έχουν καταστραφεί πριν από χρόνια. Κοινή οικονομία Τα όμοια χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος και οι οικονομικές συναλλαγές των κατοίκων, διαμορφώνουν παρόμοιες συνθήκες ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας στον πρωτογενή, τον δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα. Κοινή τοπική ταυτότητα ανάμεσα στους ντόπιους Η περιοχή του Γράμμου, από τον 14 ο αιώνα και παλαιότερα, ως τα τέλη του 19 ου και τις αρχές του 20 ου αιώνα, υπήρξε υπό ενιαία πολιτική διοίκηση με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί, με το πέρασμα των χρόνων, ανάμεσα στους ντόπιους κατοίκους μια τοπική ταυτότητα με πλήθος από κοινά: γεωργικά, κτηνοτροφικά-υλοτομικά, γλωσσικά, ονοματολογικά, διατροφικά, εκκλησιαστικά, ενδυματολογικά, εθιμοτυπικά επαγγελματικά, εκπαιδευτικά, μονοπατητικά, μουσικά, στοιχεία τέχνης (ξυλογλυπτική, ζωγραφική, αγιογραφία) μυθολογικά, ιστορικά (θρύλοι, παραδόσεις, εικασίες, ιστορίες, παραμύθια, γεγονότα) θεραπευτικά (βοτανολογία, πρακτική ιατρική) γαστρονομικά (μαγειρική, οινολογία) παραγωγικά, συγκοινωνιακά, αρχιτεκτονικά, ψυχαγωγικά, και άλλα στοιχεία. Τεχνητό όριο από τους Φίλους της Φύσης Η περιοχή, όπως καθορίστηκε από τους Φίλους της Φύσης, περιλαμβάνει δύο μεθοριακά περάσματα, την Κρυσταλλοπηγή στο Βόρειο τμήμα της περιοχής και την Μέρτζιανη στο Νότιο τμήμα. 2

3 Γεωγραφικά φυσικά χαρακτηριστικά Κοινή οικονομία Κοινή τοπική ιστορία Κοινή τοπική ταυτότητα ανάμεσα στους ντόπιους Τεχνητό όριο από τους Φίλους της Φύσης 3. Μέγεθος και δομή του πληθυσμού Συνολική περιοχή Τα κύρια χαρακτηριστικά του πληθυσμού είναι συνοπτικά: - τα υψηλά ποσοστά γηρασμένων κατοίκων και η μικρή παρουσία νεότερων πληθυσμιακών ομάδων, - η μείωση του ενεργού πληθυσμού, η μετανάστευση και η φυγή από τον τόπο καταγωγής σε αναζήτηση καλύτερων ευκαιριών απασχόλησης και ποιότητας ζωής, Τα εισοδήματα των κατοίκων προέρχονται κυρίως από τον πρωτογενή τομέα της οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, δασοκομία). Οι αυτόχθονες είναι συγκροτημένοι σε μικρές, περισσότερο αυτοσυντηρούμενες κοινωνίες, που ασκούν και σαν πρόσθετες δραστηριότητες, το κυνήγι και το ψάρεμα. Πληθυσμός Η συνολική περιοχή του Landscape of the Year Grammos έχει πληθυσμό για την Ελληνική πλευρά. Η περιοχή Erseka με κατοίκους με στοιχεία της απογραφής του 1989 Αριθμός πολιτικών περιοχών Η Ελληνική περιοχή αποτελείται από τμήματα των Νομών Καστοριάς (πέντε Δήμοι και τρεις Κοινότητες), Φλωρίνης (1 Κοινότητα) και Ιωαννίνων (2 Δήμοι και μία Κοινότητα). Στην Αλβανική περιοχή περιλαμβάνονται δύο διοικητικά διαμερίσματα. Μεγαλύτερα κέντρα και λεπτομέρειες για τους κατοίκους Νεστόριο: Ο μεγαλύτερος πληθυσμιακά Οικισμός της περιοχής με 954 κατοίκους, που ασχολούνται κυρίως με τον πρωτογενή τομέα και με την γουνοποιία. Είναι το κυρίως κέντρο του Γράμμου και διαθέτει όλες τις υπηρεσίες (ταχυδρομείο, τράπεζα, συγκοινωνίες, 3

4 δημαρχείο κ.α.). Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται και ο τομέας του εναλλακτικού τουρισμού και του αγροτουρισμού, μια που το Νεστόριο είναι η κύρια είσοδος στην περιοχή του Γράμμου. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 950 μ. και απέχει 24 χλμ. από την Καστοριά και το διεθνές αεροδρόμιο «Αριστοτέλης». Στα τέλη του καλοκαιριού διοργανώνεται το River Party με πανελλήνια και Ευρωπαϊκή φήμη. Καστοριά: Είναι μία από τις πιο γραφικές πόλεις της Ελλάδος, χτισμένη δίπλα από την λίμνη Ορεστιάδα. Έχει πληθυσμό κατοίκους, κύρια ασχολία των οποίων είναι η γουνοποιία. Διαθέτει διεθνές αεροδρόμιο. Οδικώς είναι προσβάσιμη μέσω της Εγνατίας Οδού και μέσω της Εθνικής οδού Ιωαννίνων Καστοριάς. Η τουριστική ανάπτυξη που τα τελευταία χρόνια έχει γρήγορους ρυθμούς, στηρίζεται στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής, τον πολιτισμό και στο εμπόριο της γούνας. Η Καστοριά είναι ένας τόπος γεμάτος ζωή, μνημεία της ιστορίας, Βυζαντινές Εκκλησίες, αρχοντικά. Κόνιτσα: έχει πληθυσμό κατοίκους, είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου και είναι χτισμένη σε υψόμετρο 650 μ., σε μια περιοχή που είναι πέρασμα ανάμεσα στην Μακεδονία, την Ήπειρο και την Αλβανία. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία, την μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων και τον τουρισμό. Ο οικισμός της Κόνιτσας δημιουργήθηκε πριν το μ.χ. Κάτω από τα λιγοστά ερείπια που βρίσκονται σε διάφορα σημεία, κρύβεται η ιστορία αιματηρών συγκρούσεων, οι παραδόσεις αιώνων και οι αρχαιολογικοί θησαυροί της παλιάς ακμής και παρακμής αυτής της πόλης. Κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας βρισκόταν σε μεγάλη ακμή και αποτελούσε αξιόλογο εμπορικό κέντρο στην περιοχή, και σταθμό μεταξύ Ηπείρου και Αλβανίας. Πολλή ανάπτυξη είχε πάρει η βυρσοδεψία και το εμπόριό της. Επίσης η ταπητουργία και άλλοι κλάδοι. Στο τέλος του φθινοπώρου γινόταν και γίνεται το περίφημο "παζαρόπουλο". Στο μεγάλο αυτό παζάρι μαζεύονταν χιλιάδες άνθρωποι απ' όλες τις κοντινές περιφέρειες, αλλά και από τη Θεσσαλία και Μακεδονία. Ανταλλάσσονταν πάρα πολλά ζώα, πουλούσαν ή αγόραζαν βελέντζες, κιλίμια, κάπες, γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Η θέση της και η φυσική της ομορφιά προσέλκυε από παλιά το ενδιαφέρον πολλών περιηγητών. Σήμερα αποτελεί πόλο έλξης για ορειβάτες, λάτρεις του ράφτινγκ, του καγιάκ, του κάνιονιγκ και του παραπέντε (αλεξίπτωτο πλαγιάς) αλλά και για πολλούς τουρίστες που φτάνουν εδώ για να θαυμάσουν την ομορφιά του τοπίου κάθε εποχή του χρόνου. Η Erseka με κατοίκους με στοιχεία της απογραφής του 1989 Κύριες γλώσσες της περιοχής Τα Ελληνικά για την Ελληνική πλευρά και τα Αλβανικά για την Αλβανική πλευρά. 4. Τουριστική σημασία της περιοχής Η τουριστική υποδομή στην περιοχή του Γράμμου είναι περιορισμένη. Η εξερεύνηση των μικρο-τοπίων στα δάση, την υποαλπική ζώνη και τους ποταμούς καθώς και η αναζήτηση των παλαιών εγκαταλελειμμένων ή κατεστραμμένων χωριών δίνουν πάντα πολλές πληροφορίες για την φύση, την ιστορία της περιοχής και των χωρών τους και αξέχαστες εμπειρίες στον επισκέπτη. Τα τουριστικά καταλύματα που υπάρχουν στην περιοχή του Γράμμου είναι 22 και διαθέτουν 318 κλίνες, ενώ στην ευρύτερη περιοχή (Κόνιτσα, Καστοριά) υπάρχουν άλλα 80 καταλύματα με κλίνες. Ως το 2006 στην περιοχή του Γράμμου αναμένεται να κατασκευαστούν άλλα 7 καταλύματα με 57 κλίνες. 4

5 Ομορφιά Το τοπίο της περιοχής αποτυπώνει την αρμονία των φυσικών χαρακτηριστικών του χώρου, με τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην διαδρομή της ιστορίας. Οι βιοτικοί (βλάστηση, άνθρωπος, πανίδα) και οι αβιοτικοί (κλίμα, έδαφος, νερό, φως) παράγοντες του περιβάλλοντος της περιοχής, της δίνουν μια μοναδική και σπάνια ομορφιά, που οφείλεται στην ισχυρή επίδραση που έχουν η μορφή, η υφή, το χρώμα και η γραμμή, ως κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου στην περιοχή, και στην ποικιλία των τοπίων (πανοραμικό, χαρακτηριστικών μορφών, εστιακό, στεγασμένο, λεπτομερειών, εφήμερο, αξονικό, περικλειόμενο) που δημιουργούνται και εναλλάσσονται συνεχώς σε όλες τις εποχές του έτους. Η έντονη βόσκηση γύρω από τα χωριά των νομάδων, οι υλοτομίες, η κλαδονομή των μόνιμων κτηνοτρόφων και τα μικρά χωράφια με τους μικρούς φυσικούς φυτοφράκτες δημιουργούν έντονη ποικιλία στο τοπίο. Μοναδικής ομορφιάς είναι και πολλές ανθρώπινες κατασκευές όπως κτίρια, οικισμοί, λιθόστρωτα, τοξωτά γεφύρια, βρύσες, εκκλησίες, μοναστήρια, κ.ά. που κατασκευάζονται με υλικά απόλυτα προσαρμοσμένα στο τοπίο (πέτρα, ξύλο, χώμα). Σημεία έλξης Σημεία έλξης είναι: - Το Νεστόριο και η περιοχή του River Pary, - Το Μνημείο της Φύσης της «Μπαρούγκας», - Ο «Χάρος» (βραχώδης σχηματισμός) και τα «Λιβάδια της Κοτύλης», - Οι κορυφές των «Αρέννων», των «Οντρίων» και του Γράμμου, με την μοναδική στον Βαλκανικό χώρο λίμνη «Γκισντόβα» σε υψόμετρο μ., - Οι Εκκλησίες και τα Μοναστήρια της «Αγίας Άννας», του «Άγιου Ζαχαρία», «Κοίμησης Θεοτόκου Ζέρμας» κ.ά., - Οι ερειπωμένοι και οι παραδοσιακοί Οικισμοί, - Τα παραποτάμια δάση και οι χαράδρες, - Τα αλπικά λιβάδια και οι γυμνές κορυφογραμμές, - Τα εκτεταμένα φυσικά δάση του «Τσάρνου» με την μοναδική χλωριδική σύνθεση και την υψηλή βιοποικιλότητα σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο, - Οι παραδοσιακές πολιτιστικές εκδηλώσεις των κατοίκων κατά την καλοκαιρινή περίοδο, - Το Καταφύκι: πρόκειται για το εντυπωσιακό φαράγγι του Αλιάκμονα με κάθετες ορθοπλαγιές. - Τα Όντρια: οροπέδιο με βραχώδη περίμετρο που αποτελείται από εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς. Πολλοί από αυτούς δημιουργούν εκβανθύνσεις μέσα στο έδαφος (σαν πηγάδια) ενώ τα βρύα και οι λειχήνες που είναι προσκολλημένα στα βράχια δίδουν μοναδικούς χρωματισμούς. - Το παραποτάμιο τοπίο του Αλιάκμονα με τους μαιάνδρους μέσα από φυλλοβόλα δάση και απόκρημνους βραχώδης σχηματισμούς, είναι εντυπωσιακό τόσο από ψηλά όσο και για τους πιο τολμηρούς που μπορούν να το κατέβουν με cannoning. - Το αγροτικό τοπίο στο Πλικάτι: από τα πιο όμορφα αγροτικά τοπία με ένα χωριό με πολλά παραδοσιακά στοιχεία Είδος τουρισμού Σε μικρή κλίμακα και υπό ανάπτυξη είναι ο φυσιολατρικός τουρισμός. Η περιοχή όμως έχει την δυνατότητα ανάπτυξης και αξιοποίησης πολλών μορφών τουρισμού όπως: Οίκο-τουρισμός : φυσιολατρικός τουρισμός αγροτουρισμός περιηγητικός τουρισμός Αθλητικός τουρισμός Ερευνητικός τουρισμός 5

6 Πολιτισμικός τουρισμός (θρησκευτικός ιστορικός) Αριθμός επισκεπτών κατά έτος Τα μόνα στοιχεία που διαθέτουμε από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία για την περιοχή του Γράμμου, είναι: Για το έτος 1999 το ποσοστό πληρότητας των επαγγελματικών καταλυμάτων της περιοχής ήταν 21,36% Για το έτος 1999 το ποσοστό πληρότητας των επαγγελματικών καταλυμάτων της περιοχής ήταν 22,63% Βασιζόμενοι σε αυτά τα στοιχεία μπορούμε να υπολογίσουμε περίπου τον αριθμό των επισκεπτών της όλης προτεινόμενης περιοχής: Το 1999 φιλοξενήθηκαν στην περιοχή επισκέπτες, και το έτος επισκέπτες. Η περιοχή προσφέρει μεγάλες τουριστικές δυνατότητες για όλη την οικογένεια, ιδιαίτερα στα χειμερινά αθλήματα. 5. Οικολογική σημασία της περιοχής Είδη τοπίων Η ποικιλία των τοπίων της περιοχής είναι μεγάλη σε όλες τις εποχές του έτους. Χαρακτηριστικά αναφέρονται τα παρακάτω είδη: τοπίο αμιγών και μικτών δασών φυλλοβόλων και πλατύφυλλων δασών, τοπίο αραιών δασών Οξυάς, Δρυός, Ελάτης και Μαύρης Πεύκης, ορεινό και ημιορεινό τοπίο (χαράδρες, κοιλάδες, χαρακτηριστικές μορφές, πανοραμικό τοπίο), λιβαδικό τοπίο, παραποτάμιο τοπίο, πεδινό τοπίο, αλπικό τοπίο, οικιστικό τοπίο, τοπίο βραχωδών και άγονων σχηματισμών, γεωργικό τοπίο. Ιδιαίτερα φυσικά αποθέματα Επιγραμματικά, μπορούμε να αναφέρουμε ότι η περιοχή έχει ιδιαίτερα και σπάνια φυσικά αποθέματα που συνίστανται από: εκτεταμένα φυσικά ώριμα δάση όπου συμπεριλαμβάνονται σημαντικοί τύποι οικοτόπων, εκτεταμένη υποαλπική ζώνη με ενδημικά είδη χλωρίδας και σημαντικούς τύπους οικοτόπων, αποθέματα χλωρίδας: από φυτογεωγραφική άποψη αποτελεί σταθμό ανεύρεσης πολλών χλωριδικών στοιχείων της Κεντρικής Ευρώπης, ορισμένα από τα οποία εμφανίζουν περιορισμένη εξάπλωση στην Ελλάδα. Τέτοια είναι τα φυτικά είδη Luzula sylvatica, Gallium odoratum, Orthilia secunda, Paris quadrifolia, Aegopodium podagraria, 6

7 Salvia glutinosa, Gallium odoratum όπως και τα Carex acuta, Telekia speciosa, Prenanthes purprurea κ.α. Στη σύνθεση της χλωρίδας περιλαμβάνονται πολλά ενδημικά είδη της Βαλκανικής χερσονήσου και λιγότερα της Ελλάδας και της περιοχής του Γράμμου. Ακόμη υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός ειδών που βρίσκεται κάτω από καθεστώς προστασίας. Συγκεκριμένα, 29 είδη προστατεύονται από το προεδρικό διάταγμα 67/81, 22 ανήκουν στη σύμβαση CITES για το εμπόριο των κινδυνευόντων ειδών, 22 βρίσκονται στον κατάλογο, που αφορούν την Ελλάδα τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN GR), 20 βρίσκονται στον παγκόσμιο κατάλογο της Διεθνούς Ένωσης, για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN W), 12 περιλαμβάνονται στον Ευρωπαϊκό Κόκκινο Κατάλογο (ERL), 14 περιλαμβάνονται στον κατάλογο του συμβουλίου της Ευρώπης (EU Council), 4 περιλαμβάνονται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων (RDB), 2 περιλαμβάνονται στη Σύμβαση της Βέρνης (BERN) και τέλος 4 αναφέρονται στην οδηγία 92/43 της Ε.Ε. Αποθέματα πανίδας: χαρακτηριστικά αναφέρονται: η αρκούδα και το αγριόγιδο, τα πολλά είδη της ορνιθοπανίδας (αρπακτικά, δασικά είδη και είδη των υποαλπικών εκτάσεων), αμφίβια και ερπετά, υψηλή αισθητική αξία του τοπίου, υψηλή ιστορική και πολιτιστική αξία (ναοί, μοναστήρια, γεφύρια, νερόμυλοι, μουσική, έθιμα, παραδόσεις), μεγάλη δυνατότητα για την ανάπτυξη φιλικών για το περιβάλλον, παραγωγικών διαδικασιών στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της δασοκομίας, υψηλή αξία (ελκυστικότητα) για επισκέπτες (ορειβάτες, φυσιολάτρες, περιηγητές, ενδιαφερόμενους για την ιστορία). Βιότοποι Η περιοχή του Γράμμου αποτελεί ένα εκτεταμένο ορεινό συγκρότημα στο οποίο εμφανίζεται μια ποικιλία, κυρίως δασικών, αλλά και άλλων οικοσυστημάτων, σαν αποτέλεσμα της ποικιλίας των περιβαλλόντων που υπάρχουν στην περιοχή. Η σύνθεση της χλωρίδας της περιοχής του Γράμμου είναι ιδιαίτερα πλούσια σε αριθμό φυτικών ειδών, αποτελεί πόλο έλξης για τους βοτανικούς επιστήμονες, και χαρακτηρίζει τα οικοσυστήματα ως ιδιαίτερα σημαντικά σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Έως σήμερα έχουν βρεθεί 650 taxa (γένη, είδη, υποείδη) που κατανέμονται σε 79 οικογένειες, ενώ λεπτομερέστερες έρευνες αναμένεται να αυξήσουν κατά πολύ τους αριθμούς αυτούς. Ανάλογα με τις επιμέρους επικρατούσες κλιματικές, εδαφικές, τοπογραφικές συνθήκες, την ιστορία και τις ανθρώπινες επιδράσεις, παρατηρούνται διάφοροι τύποι βλάστησης και οικοτόπων, που χαρακτηρίζουν τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας που συναντώνται στους οικοτόπους αυτούς. Κρίνουμε ως σκόπιμο, να αναφερθούν περιληπτικά οι οικότοποι αυτοί, έτσι ώστε να σχηματιστεί μια περισσότερο σαφή εποπτική εικόνα του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής του Γράμμου. ΟΡΕΙΝΗ ΚΑΙ ΥΠΟΟΡΕΙΝΗ ΖΩΝΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ: Διαπλάσεις με Juniperus communis σε χερσότοπους ή ασβεστόφιλους λειμώνες. Juniperus communis formations on calcareus heaths or grasslands Οικότοποι δασών οξιάς: Δάση οξιάς της φυτοκοινωνίας Luzulo fagetum. Luzulo fagetum beech forests Δάση οξιάς με Illex και Taxus, πλούσια σε επίφυτα (Beech forests xith Ilex and Taxus, rich in epiphytes) - (Ilici fagion) 7

8 Δάση οξιάς της φυτοκοινωνίας Asperulo Fagetum (Asperulo Fagetum beech forests) Υποαλπικά δάση οξιάς με Acer και Rumex arifolius (Subalpine beech woods with Acer and Rumex arifolius) Δάση σε χαράδρες της φυτοκοινωνίας Tillio Acerion (Tillio Acerion ravine forests) Ελληνικά δάση - στοές με σκλήθρο (Greek alder galleries) Δάση μακεδονικής δρυός (Quercus trojiana woods) Δάση καστανιάς (Chestnut woods) Θερμόφιλα φυλλοβόλα δρυοδάση της βαλκανικής (Balcanic thermophilus oak woods) Ελληνικά δάση οξιάς με Abies borisii-regis (Hellenic beech forests with Abies borisii-regis) Δάση με Abies borisii-regis (Forests of Abies borisii-regis) Θαμνώνες με ιτιές της Βαλκανικής (Balcanic willow scrub) Δάση στοές με Salix alba και Populus alba (Salix alba and Populus alba galleries) Δάση ανατολικού πλατάνου (Oriendal plane woods, Platanion orientalis) Δάση μαύρης πεύκης (Pallas s pine forests) Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά πεύκα της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων των Pinus mugo και Pinus leucodermis (Mediterranean pine forests, with endemic Mesogean pines including Pinus mugo and pinus leucodermis) Μικτά δάση οξιάς μαύρης πεύκης (Beech forests with pallas s pines) Μικτά δάση οξιάς ελάτης μαύρης πεύκης (Hellenic beech forests with Abies borisii-regis and Pallas s pines) Μικρές ορεινές υδατοσυλλογές (Montane ponds and lakes) ΑΛΠΙΚΗ ΚΑΙ ΥΠΑΛΠΙΚΗ ΖΩΝΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ: Το ορεινό συγκρότημα Γράμμου Αρρενών είναι ο χώρος της πιο εκτεταμένης και αδιάσπαστης εξάπλωσης αλπικών και υπαλπικών οικοσυστημάτων στην Ελλάδα. Μέσα σ αυτή την έκταση παρουσιάζεται μια ποικιλία ενδιαιτημάτων που οφείλεται κυρίως στην ποικιλομορφία των οικολογικών συνθηκών. Η ποικιλία των βιοτόπων που προκύπτουν από τις παραπάνω παραμέτρους και από το γεωλογικό υπόθεμα, έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ιδιαίτερων τύπων οικοτόπων της αλπικής υπαλπικής ζώνης, με τους οποίους συνδέονται άμεσα, και συχνά κατά αποκλειστικότητα, σπάνια και ενδημικά είδη χλωρίδας, αν και η φυτοκοινωνιολογική γνώση των αλπικών υπαλπικών συστημάτων της χώρας μας είναι ακόμη ανεπαρκής. Αλπικά και υποαλπικά χέρσα εδάφη (Alpine and subalpine heaths) Ενδημικές ορομεσογειακές διαπλάσεις με ακανθώδεις θάμνους (Endemic oro- Mediterranean heath with gorse) Αλπικοί ασβεστόφιλοι λειμώνες (Alpine calcareus grasslands) Χλοώδης διαπλάσεις με Nardus, ποικίλων ειδών, σε πυριτιούχα υποστρώματα των ορεινών ζωνών (και υποορεινών ζωνών της ηπειρωτικής Ευρώπης), (Species-rich Nardus grasslands, on siliceus substrates in mountainus areas, and submountainus areas, in continental Europe) Υδροχαρείς οικότοποι. Επιπλέουσα βλάστηση υδροχαρών φυτών των υποορεινών ποταμών (από την πεδινή ως την ορεινή ζώνη). Αλκαλικοί χαμηλοί τυρφώνες (Alcaline fens) Λιθώνες της Βαλκανικής χερσονήσου (Balcan scree) Οι λιθώνες (σάρες) σχηματίζονται σε περιοχές με έντονη κλίση, από την μηχανική αποσάθρωση των βράχων, και μπορεί να έχουν: α. ασβεστολιθικό υπόθεμα (ανατολικές κλιτύες Αρρενών, βοεριότερα της κορυφής Μπουλογιαάννη), β. οφειολιθικό υπόθεμα (Σούφλιακας, δυτικές Αρρένες), γ. υπόθεμα φλύσχη (κορυφή Περήφανο). Παρουσιάζουν 8

9 υψηλό βοτανικό ενδιαφέρον γιατί, παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζονται από πολύ μικρή φυτοκάλυψη, συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό σπάνιων και ενδημικών ειδών. Χασμοφυτική βλάστηση ασβεστολιθικών βραχωδών πλαγιών (Chsmophytic vegetation of calcareus rocky slopes). Αγροτικοί αγροδασικοί οικότοποι. Χλωρίδα και πανίδα Χλωρίδα: Συνοπτικά αναφέρονται οι σημαντικότερες ζώνες βλάστησης (Ordne) και τα πιο χαρακτηριστικά φυτικά είδη. Παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis) Ζώνη δασών οξιάς-ελάτης και ορεινών παραμεσόγειων κωνοφόρων (Fagetalia), (ορεινή-υπαλπική) Ζώνη ψυχροβίων κωνοφόρων (Vaccinio-Piceetalia), (ορεινή-υπαλπική) Εξωδασική ζώνη υψηλών ορέων (Astragalo-Acantholimonetalia) Πανίδα: Δίδονται σε μορφή οικογενειών τα σημαντικότερα είδη που υπάρχουν στην περιοχή. Α. Θηλαστικά Erinaceidae, Vespertilionidae, Leporiade, Scuiridae, Grilidae, Arvicolidae, Canidae, Muridae, Ursidae, Mustelidae, Felidae, Suidae, Cervidae, Bovidae. Β. Ορνιθοπανίδα Για πρακτικούς λόγους παρουσίασης των ορνιθολογικών στοιχείων της συγκεκριμένης περιοχής και εξαιτίας του μεγάλου καταλόγου (147 είδη), δίνονται οι οικότοποι (και οι φυσικές διαπλάσεις) που συναντιούνται στην περιοχή του Γράμμου ομαδοποιημένα όπως παρακάτω: Υποβαθμισμένα ή νεαρά Δάση Δρυός ή μικτά δρυός με άλλα φυλλοβόλα, Ώριμα Δάση Δρυός, Δάση Οξυάς, Δάση Μαύρης Πεύκης, Μικτά Δάση Κωνοφόρων - Οξυάς, Βραχώδεις εκτάσεις, Ποτάμια - ρέματα, Αλπικά Λιβάδια, Ορεινά Λιβάδια - τεχνητά δασοόρια, Λιβάδια έρημων χωριών, Καλλιέργειες με φυτοφράχτες - λιβάδια στη ζώνη δρυός, Ανοιχτές εκτάσεις με ετήσιες καλλιέργειες μεγάλης έκτασης. Γ. Αμφίβια και ερπετά Salamanridae, Discoglossidae, Bufonidae, Hylidae, Ranidae, Testudinidae, Anguidae, Scincidae, Lacertidae, Colubridae, Viperidae. Δ. Ιχθυοπανίδα Salmo truta macrostigma, Ritilus rutilus, Leuciscus cephalus vardarensis, Orthias pindus, Anguilla anguilla, Gobio gobio balcanicus, Barbus barbus macedonicus, κ.ά. Ε. Ασπόνδυλα Ortthoptera, Lepidoptera, Coleoptera, Hymenoptera. Το μόνο σημαντικό σημείο της περιφέρειας είναι η προστατευόμενη περιοχή Germenit. 6. Ειδική Ευρωπαϊκή σημασία της περιοχής 9

10 Η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κράτη τα οποία βρίσκονται σε φάση αναθέρμανσης των σχέσεών τους και ανάληψης κοινών πρωτοβουλιών για την ανάπτυξη και ευημερία των πληθυσμών. Η ανάδειξη της περιοχής σε Landscape of the Year θα βοηθήσει ακόμα περισσότερο στην σύσφιξη των σχέσεων, στην ενίσχυση της ειρήνης και της ασφάλειας ανάμεσα στα δύο κράτη και στην Βαλκανική χερσόνησο γενικότερα, για την οποία μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για την ανάπτυξη ανάλογων συνεργασιών. Θεωρούμε ότι η περιοχή παρουσιάζει υψηλό ενδιαφέρον για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, και είναι μια ευκαιρία για την Αλβανία να συνεργαστεί με την Ελλάδα, η οποία είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ελπίζουμε ότι αυτή η συνεργασία θα βελτιώσει την οικονομία της Αλβανικής πλευράς της προτεινόμενης περιοχής και θα συμβάλει στην ανάπτυξη του οικοτουρισμού και στην προστασία της φύσης ακολουθώντας τα παραδείγματα άλλων χωρών της Δυτικής Ευρώπης. 7. Τοπικά προβλήματα της περιοχής Οικονομία Από τα μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα της περιοχής είναι: - Η μικρή πυκνότητα του πληθυσμού, - Η αποδιάρθρωση της πραγματικής πυραμίδας των ηλικιών, - Το χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα, η μικρή οικονομική δραστηριότητα και η μεγάλη εξάρτησή της από τον πρωτογενή τομέα της παραγωγής (γεωργία και κτηνοτροφία, λιγότερο δασοπονία), - Η μικρή παραγωγικότητα των εδαφών και η έλλειψη εναλλακτικών καλλιεργειών, - Η μικρή συμμετοχή του ενεργού πληθυσμού στον συνολικό πληθυσμό, - Η έλλειψη ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων. Τουρισμός Η τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή δεν έχει μαζικές διαστάσεις. Τα κυριότερα προβλήματα για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής είναι: - η μεγάλη απόσταση από τα μεγάλα αστικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής, - η ασήμαντη προβολή της περιοχής, - η έλλειψη έργων υποδομής και ποιοτικών υπηρεσιών, - η έλλειψη σωστά καταρτισμένων ατόμων και ειδικών - ο ανταγωνισμός σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Μεταφορές Το οδικό δίκτυο στην περιοχή, παρά την συνεχή βελτίωσή του, κυρίως κατά την τελευταία 20ετία, συνεχίζει να είναι ανεπαρκές και προβληματικό, ιδίως κατά την χειμερινή περίοδο. Η ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού και του κάθετου άξονα αυτής προς την συνοριακή διάβαση της Κρυσταλλοπηγής θα βελτιώσει κατά πολύ τις συνθήκες πρόσβασης στην περιοχή. Σε μικρή απόσταση από τα όρια της περιοχής (στην Καστοριά) υπάρχει το διεθνές Αεροδρόμιο «Αριστοτέλης», το οποίο μπορεί να εξυπηρετήσει τις αεροπορικές μεταφορές προς την περιοχή του Γράμμου. Σιδηροδρομικό δίκτυο δεν υπάρχει. Φύση, τοπία, περιβάλλον Τα προβλήματα που έχουν σχέση με την φύση, το τοπίο και το φυσικό περιβάλλον δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλα, κυρίως λόγω της μικρής ανθρώπινης δραστηριότητας στην 10

11 περιοχή. Μεγαλύτερη πίεση φαίνεται να δέχεται το φυσικό περιβάλλον (δάση) στην Αλβανική πλευρά, λόγω της κακής οικονομίας της περιοχής και της έλλειψης ικανοποιητικής περιβαλλοντικής συνείδησης και γνώσης από τους κατοίκους. Ο ανεξέλεγκτος προγραμματισμός έργων στην περιοχή, και η έλλειψη σεβασμού στο φυσικό περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, μπορεί να επιβαρύνει ανεπανόρθωτα το φυσικό περιβάλλον της περιοχής του Γράμμου. Πληθυσμός, πολιτισμός, κοινωνικές πλευρές Σήμερα, όλα τα χωριά φθίνουν πληθυσμιακά. Η απερήμωση ξεκίνησε από την απελευθέρωση και ολοκληρώθηκε με τον εμφύλιο. Σε πολλά χωριά έχει παραμείνει μόνο το όνομα της τοποθεσίας και σωροί από πέτρες, ενώ σε άλλα σώζονται ακόμη κάποιες εκκλησίες και οικήματα ακριβώς όπως ήταν όταν εγκαταλείφθηκαν. Οι περισσότεροι κάτοικοι διαμένουν μόνιμα σε μεγάλες πόλεις των νομών Καστοριάς και Ιωαννίνων και επιστρέφουν στα χωριά τους μόνο λίγες μέρες το χρόνο. Η αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού σήμανε και την πολιτιστική αποδυνάμωση των κοινοτήτων. Η περιοχή που μέχρι τα μέσα του 20 ου αιώνα παρήγαγε πράγματι πολιτισμό, σήμερα είναι σε απόλυτη παρακμή και αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στον τομέα του πολιτισμού, που έχουν να κάνουν τόσο με την απαξίωση του τοπικού πολιτισμικού προτύπου, όσο και με την κυριαρχία μικροαστικών νοοτροπιών και την γενικότερη «δίχως όρους» παράδοση στα αστικά πολιτισμικά πρότυπα. Η κυριαρχία των πολιτιστικών Συλλόγων που ασχολούνται κυρίως με έργα εξωραϊσμού των χωριών και με φολκλορικές αναπαραστάσεις παραδοσιακών εθίμων στα πανηγύρια είναι το κυρίαρχο στοιχείο της πολιτιστικής ζωής της περιοχής. Οι Σύλλογοι έχουν έδρα συνήθως ένα αστικό κέντρο και εκφράζουν την συσπείρωση των χωριανών της διασποράς και την επιθυμία τους να διατηρήσουν τους δεσμούς με τα χωριά καταγωγής τους. Ως προς τα μνημεία (μοναστήρια, εκκλησίες, πέτρινα γεφύρια, νεροπρίονα και νεροτριβές, και τόσα άλλα στοιχεία του τοπικού πολιτισμού), αυτά παρουσιάζουν εικόνα εγκατάλειψης, παρόλο που αρκετά από αυτά έχουν σωθεί και περιμένουν την ανθρώπινη μέριμνα για να μην έχουν την ίδια τύχη. Άλλα Οποιαδήποτε προβλήματα ασφάλειας ή εγκληματικότητας υπήρξαν στην περιοχή κατά το παρελθόν, σήμερα έχουν αρθεί, είναι δε ισχυρή η διάθεση ενίσχυσης της συνεργασίας μεταξύ των δύο λαών και των δύο κρατών και εκφράζεται με την ανάληψη κοινών δράσεων ανάπτυξης της περιοχής (Προγράμματα INTERREG II και INTERREG III A/CARDS ΕΛΛΑΔΑ ΑΛΒΑΝΙΑ, Συνεργασίες Επιμελητηρίων και Νομαρχιών, κ.ά.). Οικονομία: Η οικονομία της Αλβανίας βρίσκεται σε αρκετά χαμηλό επίπεδο. Παρατηρείται τάση του πληθυσμού για εγκατάλειψη της επαρχίας. Οι προορισμοί τους είναι παραθαλάσσιες περιοχές, μεγάλες πόλεις της Αλβανίας (ιδιαίτερα η πρωτεύουσα τα Tirana), αλλά και περιοχές της Ελλάδας. Η μεγάλη απόσταση από τις μεγάλες πόλεις, καθιστούν δύσκολη την διάθεση της παραγωγής, που δεν είναι υψηλής ποιότητας, εκτός από μερικά προϊόντα, όπως μήλα και καρύδια. Τουρισμός: Η εμπειρία της περιοχής στον τουρισμό είναι ιδιαίτερα χαμηλή. Υπάρχουν μερικά μικρά ξενοδοχεία, αλλά δεν υπάρχει καθόλου εμπειρία στον οικοτουρισμό. Θεωρούμε ότι υπάρχει έλλειψη κουλτούρας για ορεινό τουρισμό, όπως και έλλειψη υποδομών. 11

12 Μέσα από το πρόγραμμα αυτό, έχουμε υποχρέωση να εκπαιδεύσουμε τον τοπικό πληθυσμό πώς να αναπτύξει τον οικο-τουρισμό. Μεταφορές: Στην Περιφέρεια Κοlοnje (Cologne) υπάρχει δρόμος που ενώνει την Korca (Kortcha) με την Erseka και συνεχίζει μέχρι το Leskovik, για να καταλήξει στην Permet και άλλες πόλεις της Αλβανίας. Επίσης, υπάρχουν και αρκετοί επαρχιακοί και αγροτικοί δρόμοι που ενώνουν τα μικρά χωριά με την Ereska και άλλες πόλεις της Αλβανίας. Η Περιφέρεια Κοlοnje (Cologne) είναι πεδινή περιοχή η οποία έχει προβλήματα με το αρδευτικό σύστημα. Εξαίρεση αποτελούν μερικές υδατοδεξαμενές, οι οποίες αρδεύουν πολύ μικρές εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης). Εξαιτίας των κλιματολογικών συνθηκών, (είναι δυσμενέστερες σε σχέση με την υπόλοιπη Αλβανία), τα προϊόντα είναι χαμηλότερης ποιότητας, πωλούνται με χαμηλότερες τιμές και δεν δίνουν ανάλογο εισόδημα στους παραγωγούς σε σύγκριση με την υπόλοιπη χώρα. Φύση, τοπίο, περιβάλλον: Τα περισσότερα χωριά βρίσκονται κοντά στον δρόμο, αλλά οι ταξιδιώτες δεν τα βλέπουν διότι είναι κρυμμένα πίσω από τους λόφους. Τα βουνά στην ανατολική πλευρά είναι υψηλά, με βοσκότοπους ή διαβρώσεις. Τα δυτικά βουνά είναι πιο χαμηλά, καλυμμένα με πυκνά δάση. Σε πολλά σημεία υπάρχουν υλοτομίες που έγιναν πριν το Παρατηρείται όμως, ότι σε αυτά τα σημεία αναγεννούνται τα δάση με φυσικό τρόπο. Υπάρχουν βεβαίως και περιοχές που επειδή δεν έχουν δρόμους, έχουν μείνει άθικτες. Πληθυσμός, πολιτισμός, κοινωνικές πλευρές: Λόγω χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης, η περιοχή είναι αραιά κατοικημένη. Όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχουν μειονότητες στην Περιφέρεια. Στην περιοχή υπήρχε αρχαίος πολιτισμός από την εποχή του π.χ. (Κamnik Culture), γνωστός σε όλη την Αλβανία. Τον 18ο και 19ο αιώνα από την περιοχή μετανάστευσαν πολλοί κάτοικοι στην Αίγυπτο, Τουρκία, Ρουμανία και ΗΠΑ. Σε αυτές τις χώρες, Αλβανοί λογοτέχνες ξεκίνησαν να γράφουν ποιήματα και λογοτεχνικά κείμενα. Με την επιστροφή τους στην πατρίδα δημιουργήθηκε μια άλλη κουλτούρα και παράδοση που είναι χαρακτηριστική για κάθε χωριό. Τώρα έχουμε πολλά βιβλία, κείμενα και χαρακτηριστικά τραγούδια από εκείνους τους ανθρώπους. 8. Σε ποια προβλήματα μπορούν να βοηθήσουν οι Φίλοι της Φύσης να βρεθούν λύσεις; Τι πολιτική πίεση μπορούμε να ασκήσουμε; Οι Friends of Nature θα μπορούσαν να βοηθήσουν να βρεθούν λύσεις στους παρακάτω τομείς: Οικονομία Με την ενίσχυση των υποδομών, την πίεση προς τις κυβερνήσεις των δύο κρατών, την δημιουργία εναλλακτικού εισοδήματος, την συγκράτηση των κατοίκων στην περιοχή και την ενίσχυση του δευτερογενούς (μεταποίηση) και του τριτογενούς (υπηρεσίες) τομέα της παραγωγής, που θα προκύψουν ως αποτέλεσμα του χαρακτηρισμού του Γράμμου σε Landscape of the year, 12

13 θα αρθούν οι υφιστάμενες δυσμενείς οικονομικές συνθήκες της περιοχής, θα ενισχυθεί η βιώσιμη ανάπτυξη και η αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων. Ευελπιστούμε να αποτελέσει μοντέλο ανάπτυξης για παρόμοιες περιοχές. Τουρισμός Οργανώνοντας εξορμήσεις και εκδρομές για εναλλακτικές ορεινές δραστηριότητες (πεζοπορία, ορειβασία, αναρρίχηση, ποδήλατο βουνού, σκι, κ.λ.π.), Προβάλλοντας τους τουριστικούς πόρους της περιοχής (φυσικό περιβάλλον, πολιτισμό, τοπικά προϊόντα, μνημεία, κ.λ.π.), Πιέζοντας για την εφαρμογή βιώσιμων και αειφορικών μοντέλων ανάπτυξης του τουρισμού σύμφωνα με την φέρουσα ικανότητα της περιοχής, Ενισχύοντας τον εθελοντισμό στην διαχείριση και την υποδοχή των επισκεπτών, Διοργανώνοντας εκπαιδευτικά σεμινάρια για την κατάρτιση όλων των άμεσα και έμμεσα ενδιαφερομένων για την σωστή τουριστική ανάπτυξη του τόπου, Με την παροχή πληροφοριών και την μεταφορά τεχνογνωσίας τις οποίες διαθέτουν λόγω της πολυετούς, διεθνούς και επιτυχημένης δράσης τους στο χώρο, Συμβάλλοντας, μέσω των πολυάριθμων αλλά και με συνείδηση και σεβασμό προς την φύση μελών, του στην διάδοση, σε διεθνές επίπεδο, της τουριστικής δραστηριότητας και δράσης της περιοχής. Μεταφορές Οι Φίλοι της Φύσης μπορούν να ασκήσουν πίεση: για την βελτίωση των οδικών προσβάσεων στην περιοχή του Γράμμου, και την άρση της απομόνωσης της περιοχής, για την γρηγορότερη εφαρμογή του Ολοκληρωμένου Προγράμματος Βιώσιμης Ανάπτυξης Βόρειας και Κεντρικής Πίνδου από την Ελληνική πλευρά, και για την δημιουργία ανάλογων προγραμμάτων από την Αλβανική πλευρά (σημαντική χρηματοδότηση των προγραμμάτων αυτών αφορά την βελτίωση των οδικών δικτύων στην ευρύτερη περιοχή του Γράμμου). Η αύξηση του αριθμού των επισκεπτών στη περιοχή θα συμβάλλει στην βελτίωση του δικτύου των μεταφορών Ελλάδας Αλβανίας. Φύση, τοπίο, περιβάλλον Ο χαρακτηρισμός της περιοχής του Γράμμου (το μεγαλύτερο τμήμα αυτού που περιγράφεται ως όριο της περιοχής Landscape of the year) ως Natura 2000, δείχνει, αφενός την σπουδαία περιβαλλοντική αξία της περιοχής, και αφετέρου την ανάγκη για την προστασία και την ανάπτυξή της. Οι Φίλοι της Φύσης μπορούν: με την ανάληψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών και πιέσεων προς την κατεύθυνση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, με την άσκηση πίεσης για την εφαρμογή προγραμμάτων βιώσιμων και συμβατών με την διατήρηση των περιβαλλοντικών πόρων, με την ενίσχυση του θεσμού του εθελοντισμού, με την ενημέρωση και την εκπαίδευση των κατοίκων, με την προβολή των σπουδαίων και σπάνιων περιβαλλοντικών πόρων της περιοχής, με την ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας, με την άσκηση πίεσης για την εφαρμογή ειδικού καθεστώτος προστασίας της περιοχής (Φορέας Διαχείρισης και Ζωνοποίησή της), με τις ενέργειες για την προώθηση του έργου «Κοινές στρατηγικές και συνεργασία για την αναβάθμιση και προστασία των περιβαλλοντικών πόρων του Γράμμου» - «Joint strategy and Collaboration in environmental protection and resource 13

14 management of Grammos mountain» στα πλαίσια του Προγράμματος INTERREG III A/CARDS ΕΛΛΑΔΑ ΑΛΒΑΝΙΑ, Υποβάλλοντας προτάσεις και συμμετέχοντας εθελοντικά σε προγράμματα και δραστηριότητες για την προστασία των βιοτόπων την ήπια ανάπτυξη, να άρουν τους κινδύνους που απειλούν το φυσικό περιβάλλον της περιοχής, και να επιτύχουν ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα στηρίζεται στις αξίες, τις ιδιαιτερότητες, την μοναδικότητα, την σπανιότητα και την αειφορική χρήση των φυσικών, τοπιακών και περιβαλλοντικών πόρων της περιοχής του Γράμμου. Πληθυσμός, πολιτισμός, κοινωνικές πλευρές: Στην οργάνωση των τοπικών κοινωνιών και στην ανάληψη πρωτοβουλιών για ενίσχυση της οικονομικής συνοχής και της συμμετοχής στις αποφάσεις, Στην προβολή των πολιτιστικών πόρων της περιοχής και στην διατήρηση των εθίμων και των παραδόσεων, Στην συγκράτηση των νέων κατοίκων και την αναστροφή του φαινομένου της μετανάστευσης, Στον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας της περιοχής, Άλλα Η προώθηση του πνεύματος συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς της Βαλκανικής, θα βοηθήσει στην άρση των επιπτώσεων των συγκρούσεων της τελευταίας 15ετιας. Οικονομία: Οι Φίλοι του Περιβάλλοντος θα μπορούσαν να εκπαιδεύουν τους αγρότες να φυτεύουν τα είδη φρούτων που έχουν ζήτηση στην Αλβανία. Χρήσιμο είναι επίσης, να δημιουργηθούν φυτώρια με καινούργια είδη φρούτων, υψηλής ποιότητας και με ζήτηση εκτός της Περιφέρειας. Επίσης, είναι δυνατόν να συνεργάζονται άνθρωποι από της δύο πλευρές στην παραγωγή και δημιουργία καινούργιων αγορών στην Κorcα, Tirana ή σε άλλες πόλεις, όπως και γενικά, καινούργιας κουλτούρας στην γεωργία. Τουρισμός: Αναγκαίο είναι να δημιουργηθούν τουριστικές μονάδες κοντά στα χωριά και βουνά, που οι καιρικές συνθήκες είναι ιδιαίτερα καλές, τόσο το καλοκαίρι, όσο και τον χειμώνα. Είναι δυνατό να δημιουργηθούν μονάδες οικογενειακού τουρισμού που θα μπορούν να φιλοξενούνται κοντά στη φύση οι οικογένειες από την Κorca ή Tirana απολαμβάνοντας καθαρό αέρα, επαφή μεν την φύση, και ηρεμία μακριά από τους θορύβους της πόλης. Φυσικά είναι απαραίτητο αν εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους της περιοχής για να δημιουργήσουν καλές συνθήκες και υποδομές για την παροχή τέτοιων υπηρεσιών. Μεταφορές: Όπως αναφέραμε, οι δρόμοι στην Kolonja είναι σε άσχημη κατάσταση. Με το πρόγραμμά μας δεν περιμένουμε να κάνουμε θαύματα, αλλά να επικοινωνήσουμε με τις τοπικές αρχές και να τους εξηγήσουμε γιατί είναι απαραίτητο να ανασκευάσουμε τον δρόμο αυτό (οι ζωές των ανθρώπων θα αλλάξουν μόνο εάν μπορούν να πουλάνε τα προϊόντα τους και να αγοράζουν άλλα). Μια καλή ευκαιρία να αλλάξουν οι ζωές των κατοίκων προς καλύτερο να κάνουν εμπόριο και τουρισμό είναι να ανασκευαστεί ο δρόμος. Φύση, τοπίο, περιβάλλον: 14

15 Η υποστήριξη της ανάπτυξης της οικονομίας θα παρακινήσει τους ανθρώπους να ασχοληθούν περισσότερο με το περιβάλλον. Θα δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στη φύση και στο περιβάλλον, διότι θα έχουν ως δυνατό κίνητρο την ανάπτυξη της οικονομίας και της ευημερίας τους. Πληθυσμός, πολιτισμός, κοινωνικές πλευρές: Με την βελτίωση της οικονομικής κατάστασης οι άνθρωποι θα σταματήσουν να εγκαταλείπουν τον τόπο τους και θα προσπαθούν να τον κάνουν καλύτερο και ομορφότερο. Για αυτό το λόγο, πιστεύουμε ότι ο λαός θα προσπαθήσει να ανανεώσει τα δάση, να προστατέψει τα σπάνια είδη φυτών και ζώων και, γενικά, να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες για το μέλλον. Ο Οικο-τουρισμός θα προσφέρει καινούργιες δυνατότητες στην Περιφέρεια στηρίζοντας σε κάθε χωριό το φολκλόρ και τον πολιτισμό, που θα ελκύσουν ξένους να έρχονται για διακοπές, για ξεκούραση και για διασκέδαση. Αυτό θα προσφέρει μεγαλύτερη ανάπτυξη στον τόπο. Επίσης, και αρκετοί συγγραφείς και ποιητές που κατάγονται από την περιοχή θα θελήσουν να ξαναγυρίσουν στον τόπο τους και να αξιοποιήσουν και να καταγράψουν την καινούργια εξέλιξη της οικονομίας και της κουλτούρας. Άλλα: Κοντά στην περιοχή αυτή βρίσκεται το χωριό Strelca στο βουνό Valamar. Εκεί ζει ο Reiz Petriti ο οποίος, παρόλο που ο αδερφός του και άλλοι συγγενείς του έφυγαν στα Τίρανα ψάχνοντας για καλύτερη ζωή, έμεινε στον τόπο του. Εδώ και πολλά χρόνια προσπαθεί να προστατέψει από την εξαφάνιση τα ψάρια του Devoll ποταμού. Μαζεύει ψάρια από τον ποταμό και τα κρατάει και προστατεύει στην δική του λίμνη. Μέχρι σήμερα έχει δημιουργήσει τέσσερις και δουλεύει στην πέμπτη λίμνη. Στην τελευταία σχεδιάζει να κατασκευάσει ένα μικρό υδροηλεκτρικό σταθμό για τις ανάγκες του χωριού του (για λίγα άτομα, διότι περισσότεροι έχουν ήδη εγκαταλείψει το χωριό). Για την γενναία του προσπάθεια ετοιμάστηκε τηλεοπτική εκπομπή «Παντρεμένος με τη Φύση», οποία μεταδόθηκε πολλές φορές στην Αλβανική Κρατική Τηλεόραση, όπως και στην Τηλεόραση της FYROM. Θεωρούμε χρήσιμο αυτό το χωριό να γίνει μέρος του προγράμματός μας και να γίνει δείγμα του ανθρώπου που αγαπάει και προστατεύει τη Φύση. 9. Πιθανά προγράμματα και μέτρα Τα υπάρχοντα προγράμματα για το Ελληνικό τμήμα της περιοχής είναι: Τα Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, που περιλαμβάνει κυρίως δράσεις για τον αγροτουρισμό, την μεταποίηση και την προβολή. Το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δυτικής Μακεδονίας που περιλαμβάνει δράσεις για ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις και σε όλα τα επίπεδα και τους τομείς της οικονομίας, του πολιτισμού, του περιβάλλοντος, των υποδομών, κ.λ.π. Τα Προγράμματα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών στα πλαίσια του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Τα Προγράμματα κατάρτισης και εκπαίδευσης του Υπουργείου Απασχόλησης. Τα υπό σχεδιασμό και τα δυνατά Προγράμματα και μέτρα για την περιοχή είναι: Στα πλαίσια του Προγράμματος INTERREG III A/CARDS ΕΛΛΑΔΑ ΑΛΒΑΝΙΑ, περιλαμβάνονται τα έργα «Κοινές στρατηγικές και συνεργασία για την αναβάθμιση και προστασία των περιβαλλοντικών πόρων του Γράμμου» - «Joint strategy and Collaboration in environmental protection and resource management of Grammos mountain» και το έργο «Μονοπάτια του Γράμμου» «Paths of Grammos» που περιλαμβάνει δράσεις για την προστασία των περιβαλλοντικών πόρων του Γράμμου, 15

16 για την ενίσχυση της επισκεψιμότητας της περιοχής, για την προβολή της, για την δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης των επισκεπτών στο Νεστόριο, και για την από κοινού οργάνωση ημερίδων και συνεδρίων. Στο ίδιο Πρόγραμμα κατατέθηκαν προτάσεις για την συνεργασία στον τομέα της υγείας (προμήθεια κινητών μονάδων υγείας), και του πολιτισμού. Το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Βιώσιμης Ανάπτυξης Βόρειας και Κεντρικής Πίνδου, που περιλαμβάνει δράσεις για την ενίσχυση των βασικών υποδομών. Από τα παραπάνω αναφερόμενα Προγράμματα μπορούν να εφαρμοστούν τα παρακάτω μέτρα: Η εφαρμογή προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και η ίδρυση Σχολής αγροτουρισμού στο Νεστόριο, Η αποκατάσταση μνημείων και παραδοσιακών οικισμών, Η συνέχιση της έρευνας για την χλωρίδα και η παρακολούθηση (monitoring) των ειδών της πανίδας της περιοχής, Η σήμανση της περιοχής με ενημερωτικές και ερμηνευτικές πινακίδες για τους επισκέπτες, Παρεμβάσεις για την αποκατάσταση στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος που έχουν υποβαθμιστεί (μικρές λίμνες, δάση, αρπακτικά, πληθυσμοί θηλαστικών, ρέματα). Όπως αναφέραμε, αυτή η Περιφέρεια είναι την παρούσα στιγμή αρκετά φτωχή, αλλά με πολλούς πόρους και μεγάλες δυνατότητες για οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και περιβαλλοντική ανάπτυξη. Γι αυτό θεωρούμε απαραίτητο να γίνουν και άλλα προγράμματα που θα στηρίξουν την Περιφέρεια και την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της. 10. Πιθανά γεγονότα Ο χαρακτηρισμός της περιοχής ως «Εθνικό Πάρκο», η ζωνοποίησή της σε ζώνες προστασίας και η δημιουργία Φορέα Διαχείρισης, με νομοθετικά μέτρα, Η δημιουργία ζώνης ελευθέρων συναλλαγών στην περιοχή της Καστοριάς, Η προβολή της περιοχής με έντυπο υλικό, από το διαδίκτυο, κ.ά., Η διοργάνωση κοινών ημερίδων και συνεδρίων με αντικείμενο τον αγροτουρισμό, την βιώσιμη ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος. Η ίδρυση τοπικών οργανώσεων Φίλων της Φύσης και στις δύο πλευρές και η δραστηριοποίησή τους, Η υλοποίηση των δράσεων και των έργων που σχεδιάζονται στην περιοχή, Η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, Η πιστοποίηση των προϊόντων του πρωτογενή τομέα που παράγονται στην περιοχή, Η επέκταση του καθεστώτος προστασίας στην Αλβανία, και η δημιουργία φυσικών αποθεμάτων. Προγραμματίζεται να οργανωθούν Σεμινάρια, Συνέδρια, Ενημερώσεις Τύπου, διάφορα έντυπα, newsletter, κλπ. 11. Γιατί θα πρέπει να χαρακτηριστεί Τοπίο της Χρονιάς; 16

17 Διότι θα ενισχύσει την διασυνοριακή συνεργασία στους τομείς του τουρισμού, της προστασίας της φύσης, της αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής, των μεταφορών και του πολιτισμού, ενώ παράλληλα θα βοηθήσει στην προετοιμασία της Αλβανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την ενίσχυση των θεσμών και των συνεργασιών, τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας και την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών στην χώρα αυτή. Επίσης, για να ευαισθητοποιηθούν οι πληθυσμοί της Βαλκανικής Χερσονήσου και να κάνουν συνειδητή την λήψη μέτρων σε τοπικά επίπεδα, να προωθηθεί ο διάλογος, να λειτουργήσει ως βάση και μοντέλο για μελλοντικά προγράμματα στον χώρο της Βαλκανικής. Θα ενεργοποιήσει την αναγκαιότητα του συνδυασμού διαφόρων στοιχείων με στόχο την ανάδειξη και την επίλυση διαφόρων χαρακτηριστικών προβλημάτων της προτεινόμενης ζώνης, όπως: Την κοινωνική οργάνωση σε αντιπαράθεση με την σημερινή κοινωνική αποσύνθεση, Την ανάπτυξη μιας εμπορικής δυναμικής, σε συνεργασία με την τοπική πολιτική διάσταση, η οποία θα έρθει σε αντίθεση με τον πατρογονικό συντηρητισμό, Προϋποθέσεις για καινοτομία σε αρμονία με την παράδοση, Απόκτηση ελκυστικότητας και κύρους σε αντίθεση με την αδιαφορία και την απομόνωση. Πέρα όμως από όλους τους πολύ σημαντικούς προαναφερθέντες λόγους, ο Γράμμος είναι μια περιοχή που θ αποτελέσει μια «ανακάλυψη - έκπληξη» για το ευρύ ευρωπαϊκό κοινό. Ένας τέτοιος τίτλος θα δημιουργήσει μια πόρτα, η οποία βέβαια θ ανοίξει μόνο μετά από πολύ συνειδητοποιημένη δουλειά όλων των εμπλεκόμενων φορέων, και θα οδηγήσει τον Γράμμο στην καρδιά της Ευρώπης. Φτάνοντας εκεί, θα μπορέσει να πάλλεται με τους ίδιους ρυθμούς που πάλλονται και άλλες παρόμοιες ευρωπαϊκές περιοχές που έχουν αναδειχθεί σαν Landscapes of the year. Απαραίτητο είναι να «χτίσουμε γέφυρα» ανάμεσα σε ανθρώπους των δυο Κρατών και να δημιουργήσουμε δυνατότητες ένωσης και προώθησης των σχέσεων ανάμεσα στις δυο πλευρές του Γράμμου. Η προστασία της φύσης και του περιβάλλοντος θα οδηγήσει την Αλβανία, και ιδιαίτερα την Περιφέρειά μας στην ανάπτυξη και σίγουρη πορεία προς την συντομότερη ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 17

18 Β. Οργάνωση 12. Προτεινόμενο χρονικό πλαίσιο για αυτό το Τοπίο της Χρονιάς Κοινή αναφορά: Προτείνουμε τα έτη 2007 και Γιατί επιλέχθηκε αυτό το χρονικό πλαίσιο Κοινή αναφορά: Τα έτη 2007 και 2008 επιλέχθηκαν διότι: - Για την περιοχή του Γράμμου έχουν κατατεθεί πολλά και σημαντικά προγράμματα από την Ελληνική και την Αλβανική Κυβέρνηση, για την αγροτική παραγωγή (γεωργία, κτηνοτροφία, δάση), για τις συγκοινωνίες και τα δίκτυα μεταφορών, για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των οικοτόπων, για την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, τα οποία υπάρχει κίνδυνος να μείνουν ανεφάρμοστα εάν δεν υπάρξουν σοβαροί λόγοι πίεσης για την εφαρμογή τους. - Στην περιοχή του Γράμμου έχει ξεκινήσει σιγά σιγά, η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και κυρίως του ορεινού τουρισμού, και πιστεύουμε ότι τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα είναι καθοριστικά, ώστε οι φορείς και οι παράγοντες της περιοχής που ασχολούνται με τον τουρισμό να ενημερωθούν περισσότερο και για το περιεχόμενο του βιώσιμου τουρισμού, αλλά και κυρίως για την ανάγκη λήψης μέτρων για την εφαρμογή αυτού του τουρισμού. - Το 2006 για την Ελλάδα λήγει το Γ ΚΠΣ, στο οποίο περιλαμβάνονται αρκετά μέτρα που σχετίζονται με την ορεινή περιοχή του Γράμμου και πιστεύουμε ότι ο χαρακτηρισμός της περιοχής ως Τοπίο της Χρονιάς θα βοηθήσει να πραγματοποιηθούν τα προγράμματα αυτά. - Στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, όπως είναι γνωστό, υπήρξαν προβλήματα στις σχέσεις των λαών και πιστεύουμε ότι ο κατά το δυνατό συντομότερος χαρακτηρισμός της περιοχής ως Τοπίο της Χρονιάς στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, θα λειτουργήσει πιλοτικά και για την σύσφιξη των σχέσεων όλων των λαών της Βαλκανικής. 14. Υπάρχουν εναλλακτικές προτάσεις χρονικού πλαισίου Κοινή αναφορά: 18

19 Το χρονικό πλαίσιο που προτείνεται είναι το ιδανικότερο και δεν υπάρχει καλύτερο. 15. Πως αναμένουμε να επηρεάσει την οργάνωσή μας στην περιοχή το Τοπίο της χρονιάς; Κοινή αναφορά: Υπάρχουν αρκετά μέλη των Φίλων της Φύσης στην περιοχή αυτή, τα οποία ήδη ανακοίνωσαν πρωτοβουλία για την ίδρυση αυτοτελούς οργάνωσης στον Νομό Καστοριάς. Πιστεύουμε ότι η ανάδειξη του Γράμμου σε Landscape of the year θα ενισχύσει και σε μέλη και σε ανάπτυξη δραστηριοτήτων την οργάνωση. 16. Αριθμός ενεργών τοπικών ομάδων Φίλοι της φύσης στην περιοχή Κοινή αναφορά: Όπως αναφέρθηκε δεν υπάρχουν ενεργές τοπικές ομάδες, αλλά μεμονωμένα μέλη τα οποία πήραν την πρωτοβουλία δημιουργίας νέας οργάνωσης. 17. Υπάρχουν πιθανοί συνεργάτες (Σύλλογοι, Ιδρύματα) Κοινή αναφορά: Προθυμία για συνεργασία στην υλοποίηση εκδηλώθηκε από: - τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις των Νομών Καστοριάς, Ιωαννίνων και Φλώρινας, - τους Δήμους Καστοριάς, Νεστορίου, Ιωαννίνων, Κόνιτσας, - τους τοπικούς ορειβατικούς Συλλόγους των Νομών Καστοριάς, Ιωαννίνων και Φλώρινας, - τις τοπικές οργανώσεις του Ομίλου Φίλων Βουνού και Θάλασσας (Friends of the mountain and sea acossiation). - Από την Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Αρκτούρος». - Από περιβαλλοντικές οργανώσεις του Νομού Καστοριάς (Εταιρία Προστασίας Περιβάλλοντος Δυτικής Μακεδονίας, Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων και Πουλιών Καστοριάς), - Από Επαγγελματικούς Συλλόγους του Νομού Καστοριάς (Εμπορικός Σύλλογος, Σύλλογος Ξενοδόχων, Εμπορικό και Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Καστοριάς). 18. Πιθανοί χορηγοί, πιθανότητες επιδοτήσεων Προς το παρόν γίνεται αναζήτηση χορηγών από τους παρακάτω: - Τις Επαγγελματικές και διεπαγγελματικές Οργανώσεις (Εμπορικό και Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Καστοριάς, Σύλλογος Ξενοδόχων, Εμπορικός Σύλλογος), - Τα φυσικά πρόσωπα - επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα του τουρισμού, - Τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις των Νομών Καστοριάς, Ιωαννίνων και Φλώρινας. - Την Εταιρία Τουρισμού Δυτικής Μακεδονίας. - Το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Βιώσιμης Ανάπτυξης Βόρειας και Κεντρικής Πίνδου. 19

20 Ευελπιστούμε ότι θα έχουμε την βοήθεια όλων αυτών. Προς το παρόν δεν βλέπουμε πιθανότητα για σπόνσορες, όμως θα συνεχίσουμε να τους αναζητούμε. 19. Υποστήριξη από συμμετέχοντες τοπικούς Συλλόγους Η υποστήριξη που αναμένουμε είναι από τις παρακάτω οργανώσεις και Συλλόγους, διότι ήδη συνεργαζόμαστε μαζί τους σε θέματα περιβάλλοντος: - Οι τοπικές οργανώσεις του Ομίλου Φίλων Βουνού και Θάλασσας (Friends of the mountain and sea acossiation). - Τα Επιμελητήρια των Νομών Καστοριάς, Ιωαννίνων, Φλώρινας. - Οι Σύλλογοι Ξενοδόχων των Νομών Καστοριάς, Ιωαννίνων και Φλώρινας. - Το Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων και Πουλιών του Δήμου Καστοριάς. - Τις Αναπτυξιακές Εταιρίες των Νομών Καστοριάς, Ιωαννίνων και Φλώρινας. - Η Ομάδα Εθελοντικής Εργασίας Καστοριάς. Θα έχουμε υποστήριξη από τις τοπικές οργανώσεις και συλλόγους γιατί ήδη συνεργαζόμαστε μαζί τους σε θέματα περιβάλλοντος. Μπορούμε να παρέχουμε προσωπικό για το Τοπίο της Χρονιάς: Για την Ελλάδα: Εθελοντές (αριθμός): 40 Υπάλληλοι (ώρες εβδομαδιαίως): 80 Για την Αλβανία: 20