2 Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

Transcript

1 2 Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Κ. ΛΙΟΥΡΤΑΣ, Πρόεδρος Επαγγελµατικού και Βιοτεχνικού Επιµελητηρίου Έχω την τιµή να µου έχει ανατεθεί ο συντονισµός του τραπεζιού αυτού. Θα δώσω το λόγο απευθείας στον κύριο Αξαρλόγλου για να µας αναλύσει το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Νοµού Ροδόπης. Κ. ΑΞΑΡΛΟΓΛΟΥ, Επίκουρος Καθηγητής ΠΘ «Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Ν. Ροδόπης» Εγώ αυτό που λέω όταν µιλάω σε ακροατήρια, περιµένω την αντίδραση του ακροατηρίου για να γίνω λίγο σοφότερος, γιατί εµείς οι πανεπιστηµιακοί δάσκαλοι αυτό θέλουµε να κάνουµε, να γινόµαστε λίγο σοφότεροι όσο περνάνε τα χρόνια και να µεταφέρουµε αυτή τη σοφία στους φοιτητές µας. Θα πω το εξής: θα οριοθετήσω λίγο την έννοια της καινοτοµίας µε δύο παραδείγµατα, καθώς πιστεύω ότι η δική µου κουβέντα θα θέσει τη βάση για τους συναδέλφους οι οποίοι θα αναπτύξουν τα δικά τους θέµατα. Η καινοτοµία αν το σκεφτεί κανείς είναι κάτι καινούριο, και βέβαια µιλώντας για επιχειρήσεις και οργανισµούς, είναι κάτι καινούριο ή ήδη υπάρχει και συνέχεια το φτιάχνουµε, το µεταλλάσσουµε και συνεπώς αυξάνουµε την αξία της κοινωνίας µ αυτόν τον τρόπο. Την αξία δηλαδή αυτού που παράγει το προϊόν και αυτού που καταναλώνει το προϊόν. Υπάρχουν διάφορα είδη καινοτοµίας. Υπάρχει η καινοτοµία προϊόντος όπου κανείς καινοτοµεί φτιάχνοντας ένα καινούριο προϊόν ή µεταβάλλοντας ένα ήδη υπάρχον και κάνοντάς το καλύτερο. Υπάρχει και η καινοτοµία που βελτιώνει τον τρόπο λειτουργίας ενός οργανισµού. Τον κάνει πιο αποδοτικό, πιο πελατοκεντρικό ενδεχοµένως, συνεπώς υπάρχουν δύο βασικά είδη καινοτοµίας. Υπάρχουν κι άλλοι διαχωρισµοί του τι σηµαίνει καινοτοµία, ανάλογα µε τη φύση της καινοτοµίας. 72

2 Για παράδειγµα υπάρχει η άποψη της αυξητικής καινοτοµίας που βελτιώνει το υπάρχον προϊόν. είτε αυτό το µπουκάλι που είναι µπλε, υπάρχει λόγος που είναι µπλε. εν αφήνει το φως να περάσει και να αλλοιώσει το νερό, αυτή είναι µια αυξητική καινοτοµία. Υπήρχαν µπουκάλια για νερό εδώ και χρόνια, ενώ αυτό είναι κάτι επιπλέον. Υπάρχει η δραστική καινοτοµία, κάτι το οποίο αλλάζει τη φιλοσοφία και τη δοµή του υπάρχοντος προϊόντος. Βλέπω σήµερα εδώ τους δηµοσιογράφους να κυκλοφορούν µε ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές. Εγώ µεγάλωσα στην εποχή της παλιάς φωτογραφικής µηχανής µε το φιλµ. Αυτό είναι µια δραστική καινοτοµία, αλλάζει δηλαδή τη φιλοσοφία και την υφή του προϊόντος. Και υπάρχουν καινοτοµίες, όπως αυτή της ψηφιακής κάµερας, καινοτοµία που αλλάζει τελείως τη δοµή του προϊόντος αλλά υπάρχουν και καινοτοµίες που συνεχίζουν την ίδια φιλοσοφία του προϊόντος χωρίς να αλλάζουν δραστικά την πορεία του, για παράδειγµα το γεγονός ότι συνεχώς οι αυτοκινητοβιοµηχανίες βγάζουν αυτοκίνητα που καταναλώνουν λιγότερη βενζίνη και µάλιστα τα υβριδικά αυτοκίνητα είναι ένα παράδειγµα. Πήρα δύο αγαπητά παραδείγµατα για να σας δείξω την έννοια της καινοτοµίας προϊόντος στην πράξη και την έννοια της καινοτοµίας διαδικασίας πάλι στην πράξη. Το πρώτο παράδειγµα είναι η γνωστή κυρίως στις κυρίες Folie-Folie, και το λέω αυτό γιατί η οµάδα στόχος της συγκεκριµένης εταιρίας είναι οι κυρίες. Ο λόγος που ασχολούµαι µε αυτό το θέµα είναι το ότι τη συµπαθεί ιδιαίτερα η σύζυγός µου η οποία αγοράζει τα συγκεκριµένα κοσµήµατα. Η Folie-Folie είναι µια αµιγώς ελληνική εταιρία καταξιωµένη διεθνώς και παράγει ουσιαστικά κοσµήµατα και άλλα αξεσουάρ. Ιδρύθηκε το Το 1984 έκανε την πρώτη της επέκταση εκτός συνόρων και µάλιστα στην Ιαπωνία και όχι στα Βαλκάνια όπως θα περίµενε κανείς. Το 1997 µπήκε στο Χρηµατιστήριο Αθηνών και αυτή τη στιγµή δραστηριοποιείται σε 20 χώρες στον κόσµο µε 280 σηµεία πώλησης και κύκλο εργασιών 222 εκατοµµύρια. ηλαδή µέσα σε 25 χρόνια από το 0 πήγε στα 220 εκατοµµύρια µε κέρδη 67 εκατοµµύρια περίπου. Να µη µπω στη διαδικασία των πεπραγµένων, να σας πω όµως το εξής για να δείτε τι σηµαίνει καινοτοµία για τη Folie-Folie. Το µοντέλο του κοσµήµατος παγκοσµίως είναι ένα γραµµικό µοντέλο που έχει να κάνει µε την πολυτέλεια και την τιµή ας πούµε. 73

3 ηλαδή όσο πιο πολυτελές είναι το κόσµηµα, τόσο πιο ακριβό είναι το κόσµηµα και όπως βλέπετε στον πίνακα έχω κάποια ονόµατα από µεγάλους οίκους όπως Βulgari, Gautier, Τtiffany, είναι κοσµήµατα πολυτελείας µε πολύ υψηλή τιµή, λίγο χαµηλότερα είναι κοσµήµατα πολυτελείας αλλά όχι τόσο ακριβά όπως Λαλαούνης, Ζολώτας, Βιλδιρίδης, και κάτω - κάτω, είναι ο συνδυασµός χαµηλής πολυτέλειας και χαµηλής τιµής, αυτό που ονοµάζεται Φο-µπιζού, τα φτηνά κοσµήµατα, τα οποία µοιάζουν µε διαµάντια αλλά δεν είναι. Αυτή τη γραµµικότητα έσπασε ουσιαστικά η Folie-Folie. Τι έκανε λοιπόν, είπε, εγώ θα προσφέρω κοσµήµατα µε σηµαντική πολυτέλεια σε προσιτή τιµή. Και συνεπώς τι θα κάνω µε τα προϊόντα που παράγω; Θα αλλάξω τη δοµή και τη βάση πάνω στην οποία αυτός ο κλάδος αναπτύσσεται. Και συνεπώς βλέπετε ότι ενώ υπάρχει µια γραµµικότητα µεταξύ των τριών οµάδων που προανέφερα σε πολυτέλεια και τιµή, έρχεται η Folie-Folie να αλλάξει αυτή τη φιλοσοφία. Είναι δηλαδή ένα κλασικό παράδειγµα καινοτοµίας προϊόντος, ουσιαστικά γκάµα προϊόντων η οποία µ αυτή τη φιλοσοφία της καταφέρνει να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Να γίνει δηλαδή ανταγωνιστική µε 0 εκατοµµύρια ευρώ το 1982 έχει φτάσει στα 220 εκατοµµύρια ευρώ τζίρο. Συνεπώς είναι η καινοτοµία του προϊόντος και παίρνω ένα σλόγκαν που λέει η Folie- Folie στο δικτυακό της χώρο, ότι ο µοντέρνος σχεδιασµός, η υψηλή ποιότητα και η προσιτή τιµή είναι αξίες που διέπουν τη φιλοσοφία της εταιρείας η οποία συµπυκνώνεται στη φράση «προσιτή πολυτέλεια». Άρα λοιπόν η Folie-Folie καινοτοµώντας στο προϊόν δίνοντας δηλαδή πολυτέλεια στον κόσµο σε προσιτή τιµή, µπόρεσε και µπήκε στην αγορά και είναι µια από τις πιο πετυχηµένες ελληνικές εταιρείες και θα έλεγε κανείς ότι είναι ένα διεθνές brand name. Αν ταξιδέψετε στα µεγαλύτερα αεροδρόµια στον κόσµο, θα δείτε ότι η Folie-Folie είναι µέσα. Και στην Ιαπωνία και στην Ασία και ουσιαστικά πάνω από το 50% των πωλήσεών της είναι εκτός Ευρώπης. Σας δείχνω διάφορες φωτογραφίες από τα καταστήµατα της Folie Folie στην Αθήνα, στην Ασία, στην Κίνα, στο Ντουµπάι, όπου βλέπετε πως µοιάζουν τα καταστήµατα, µε µια µικρή διαφοροποίηση στο Ντουµπάι όπου ο διάκοσµος είναι λίγο πιο ανοιχτόχρωµος απ ότι στα άλλα. 74

4 Βλέπετε την κα Κολοσούτσιου που είναι µία από τις ιευθύνουσες Συµβούλους της εταιρείας µε την οικογένειά της και βλέπετε ότι η Folie-Folie είναι παντού στον οικονοµικό τύπο. Και ουσιαστικά αυτό που έχει κάνει η Folie-Folie είναι να καινοτοµήσει σε ένα προϊόν, σε µια γκάµα προϊόντων, προσφέροντας προσιτή πολυτέλεια στην αγορά µε συγκεκριµένη στρατηγική. Πολύ σύντοµα θα σας δείξω µια άλλη καινοτοµία, µιας επιχείρησης που ξεκίνησε από το µηδέν πριν από µερικά χρόνια που είναι καινοτοµία διαδικασίας όµως, όχι προϊόντος. Είναι µια αγαπηµένη εταιρία, η Del, o µεγαλύτερος πωλητής Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στον κόσµο. είτε λοιπόν τι έκανε η Dell. Ο Michael Dell, ήταν φοιτητής στο Πανεπιστήµιο του Τέξας, στο Όστιν και το 1982 ως πρωτοετής, ξεκίνησε να πουλάει Η/Υ στους συµφοιτητές του. Έµενε στους κοιτώνες και ως τρόπο να χρηµατοδοτήσει τις σπουδές του αποφάσισε να πουλάει Η/Υ στους συµφοιτητές του, και από εκεί ξεκίνησε. Το 1984 µε έσοδα δολάρια το µήνα, σταµατά το Πανεπιστήµιο, λέει ότι έµαθα έµαθα, και αποφάσισε να ιδρύσει τη Dell. Συνεπώς µέχρι το 1984 η Dell δεν υπήρχε. Το 1994, µέσα σε 10 χρόνια, η εταιρία είχε έσοδα 3,5 δις δολάρια από το µηδέν και νοµίζω ότι η ανάπτυξη ήταν επιθετική. Το 1998 η Dell είχε ετήσια έσοδα 18,2 δις, µέσα σε τέσσερα χρόνια δηλαδή πενταπλασιάστηκαν τα έσοδά της. Το 2001 γίνεται η πρώτη εταιρία στον κόσµο σε πωλήσεις, το 2002 εισάγει τους δικούς της εκτυπωτές στην αγορά, µπαίνει σε νέα προϊόντα, το 2006 έχει ετήσια έσοδα 60 δις και το πλάνο είναι το 2008 να φτάσει τα 80 δις. Μέσα σε 25 χρόνια, από το µηδέν στα 80 δις. Αν σκεφτείτε ότι το ακαθάριστο προϊόν της Ελλάδας είναι 200 δις ευρώ, η Dell ίσως σε µερικά χρόνια, φτάσει στο µισό του ότι παράγει ολόκληρη η χώρα µας, όλοι µας µαζί δηλαδή. είτε τι έκανε η Dell. Το κλασικό µοντέλο λειτουργίας των Η/Υ πριν τη Dell ήταν το εξής: υπήρχαν οι προµηθευτές των υλικών που χρησιµοποιούνται για την παραγωγή ενός Η/Υ, υπήρχαν οι παραγωγοί Η/Υ, αυτοί δηλαδή οι οποίοι έπαιρναν τα υλικά, τα συσκευάζανε και φτιάχνανε Η/Υ και αυτοί οι παραγωγοί των Η/Υ που τα ωθούσαν στους χονδρεµπόρους,οι οποίοι µε τη σειρά τους προωθούσαν τα προϊόντα στο λιανικό εµπόριο και τελικά ο πελάτης αγόραζε τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή από το λιανέµπορο. 75

5 Αυτό συνέβαινε πριν ο Dell µπει στο παιχνίδι. Κάποιο µεγάλο στέλεχος από την ΙΒΜ αναρωτιόταν κατά πόσο η Dell θα είναι καλύτερη σε κάτι στη µελλοντική καινοτοµία στους Η/Υ. Ο Dell είπε το εξής: εµένα δε µ ενδιαφέρουν οι καινοτοµίες στο προϊόν, το προϊόν έχει φτάσει ήδη σε στάδιο ωρίµανσης. Ο οποιοσδήποτε µηχανικός µπορεί να κτίσει έναν Η/Υ. Οπότε η Dell τι έκανε; Άλλαξε τη διαδικασία. Μια καινοτοµία διαδικασίας όπου έκοψε το χονδρέµπορο και το λιανέµπορο και έδωσε τη δυνατότητα στον πελάτη να επικοινωνήσει κατευθείαν µε τον παραγωγή Η/Υ µέσω τηλεφώνου στην αρχή και µέσω διαδικτύου αργότερα, ούτως ώστε ο πελάτης να παραγγέλνει Η/Υ κατευθείαν από τον παραγωγό. Συνεπώς έβγαλε από το παιχνίδι δύο µεγάλα κοµµάτια εµπορίου τα οποία τι κάνανε ουσιαστικά; Προσθέτανε περιθώρια κέρδους και αυξάνανε την τιµή. Συνεπώς ο πελάτης, έρχεται σε επαφή κατευθείαν µε ένα στέλεχος της Dell, ένα πωλητή της Dell και φτιάχνει το προϊόν σύµφωνα µε τα δικά του µέτρα και προτιµήσεις. Εγώ για παράδειγµα θέλω το laptop µου να µην είναι µαύρο, αλλά πορτοκαλί. Ουσιαστικά δηλαδή τι έκανε; εν καινοτόµησε στο προϊόν. Το δικό του προϊόν έχει τον ίδιο επεξεργαστή που έχουν όλα τα άλλα στην αγορά. Το ίδιο modem, τις ίδιες κάρτες γραφικών. Απλώς καινοτόµησε στη διαδικασία. Γιατί, για να µπορέσεις να πετύχεις κάτι τέτοιο. Να µπορέσεις δηλαδή να παίρνεις παραγγελίες σήµερα και σε πέντε µέρες να χτίσεις τον Η/Υ και να τον στείλεις στον πελάτη χρειάζεται να έχεις αποτελεσµατικές διαδικασίες. Πως το κατάφερε ο Dell; Η εταιρία έχει 550 πατέντες για καινοτοµίες διαδικασιών και ούτε µία για νέα προϊόντα. Το µοντέλο στου Η/Υ ήταν τι; Είσαι πρωτοπόρος εφόσον βγάζεις καινούρια προϊόντα, λέει ο Dell. Λάθος! Είσαι πρωτοπόρος εφόσον έχεις τη δυνατότητα να είσαι πολύ αποδοτικός στις διαδικασίες που χρησιµοποιείς. Η καινοτοµία της Dell είναι καινοτοµία διαδικασίας και όχι προϊόντος. Όπως έκανε η Follie-Follie. Θα σας πω κάποια πράγµατα που έχει πει ο Dell για να δείτε πως επιτυγχάνεται αυτή η αλλαγή. Αυτή η καινοτοµία διαδικασία. «Για τον Michael Dell, το να εφεύρει τη µεγάλη καινοτοµία δεν είναι ο στόχος. Η αποστολή του είναι να κατασκευάζει µε τον αποδοτικότερο τρόπο, την υπάρχουσα µεγάλη καινοτοµία». Λέει χαρακτηριστικά ο Dell «δώσµου όποιο προϊόν θέλεις, εγώ θα στο κατασκευάζω µε το φθηνότερο δυνατό τρόπο». Άρα λοιπόν καινοτοµεί στη διαδικασία. Στη Dell για παράδειγµα η επιχειρηµατική επιτυχία, λέει το business week, προσέξτε, αντιµετωπίζεται µε πέντε λεπτά φιλοφρονήσεων. Το πανηγυρίζουµε δηλαδή για πέντε λεπτά. Και ακολουθούν πέντε ώρες ανάλυσης για το πώς θα µπορούσαν να 76

6 βελτιώσουν τη λειτουργία τους. Προσέξτε. Έχουµε πετύχει κάτι, είµαστε οι καλύτεροι στην αγορά, και δεν επαναπαυόµαστε σ αυτό. Προσπαθούµε να δούµε τι θα πρέπει να κάνουµε για να βελτιώσουµε αυτό που είναι καλύτερο στην αγορά. Για παράδειγµα λέει ο Dell, «στη Dell, πανηγυρίζουµε µία επιτυχία µας για ένα νανοδευτερόλεπτο». Ξέρετε πόσα νανοδευτερόλεπτα περάσανε από τη στιγµή που είπα αυτή την κουβέντα; Εκατοµµύρια. Πανηγυρίζουµε λοιπόν για ένα νανοδευτερόλεπτο και προχωρούµε αµέσως µπροστά για να βελτιωθούµε. Λέει επίσης «σε κάποιες επιχειρήσεις γίνεσαι ήρωας µε το να εφεύρεις ένα νέο προϊόν. Στη Dell γίνεται. Γίνεσαι ήρωας, όταν βελτιώνεις τις διαδικασίες λειτουργίας της επιχείρησης.» Και αυτό ουσιαστικά είναι το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα της Dell. Συνεπώς εδώ έχουµε δύο κλασικά παραδείγµατα, όπου στη µία περίπτωση γίνεσαι πετυχηµένος µε δραµατική ανάπτυξη, η Folie-Folie, επειδή βγάζεις ένα καινούριο προϊόν και αλλάζεις το status του κλάδου και στην περίπτωση της Dell, έχουµε µία επιχείρηση η οποία δε βγάζει καινούρια προϊόντα, αλλά έχει τη δυνατότητα να τα παράξει µε διαδικασίες απόλυτα αποτελεσµατικές µε το χαµηλότερο δυνατό κόστος. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι πανηγυρίζουν τις επιτυχίες τους για ένα νανοδευτερόλεπτο και προσπαθούν να βελτιώσουν τις επιτυχίες τους. Να σας θυµίσω µόνο ένα παράδειγµα. Εµείς όταν είχαµε µια µεγάλη επιτυχία σαν εθνική οµάδα το 2004 που πήραµε το Euro, από τότε µέχρι σήµερα συνεχίζουµε να πανηγυρίζουµε την επιτυχία µας. Ο Dell σκέφτεται πώς να βελτιώσει την επιτυχία του, γιατί αύριο υπάρχουν ανταγωνιστές οι οποίοι εποφθαλµιούν τη δική σου θέση. Ευχαριστώ πολύ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Ευχαριστούµε πολύ τον κύριο καθηγητή και περνάµε αµέσως στον επόµενο οµιλητή τον κύριο ιαµαντίδη. Παρακαλώ πολύ ξεκινήστε.. ιαµαντίδης, Επίκουρος Καθηγητής ΠΘ «Ευρυζωνικά ίκτυα» Αυτό που πρέπει να σας πω, είναι το τι είναι Ευρυζωνικά ίκτυα. Φαντάζοµαι ότι όλοι οµονοούµε στο τι είναι δίκτυα. Σαν δίκτυο θεωρούµε την επικοινωνία οντοτήτων µέσα στην ίδια γλώσσα. Το τηλεφωνικό δίκτυο είναι η υποδοµή αφενός και οι άνθρωποι αφετέρου. Βέβαια αν οι άνθρωποι δεν µιλάνε την ίδια γλώσσα, το δίκτυο 77

7 υπάρχει σαν φυσικό αντικείµενο, αλλά λογικά δεν εξυπηρετεί τίποτα. εν µπορούµε να επικοινωνήσουµε και να πει ο ένας κάτι στον άλλο. Αυτό στην τεχνολογική εποχή οι οντότητες δεν είναι πλέον άνθρωποι µόνο αλλά είναι και εργαλεία, υπολογιστικά συστήµατα, δηλαδή υπολογιστές όπου ανταλλάσουν πληροφορίες ψηφιακές. Ευρυζωνικό τι σηµαίνει; Ο καθένας στο νου του έχει κάτι άλλο. Πρακτικά εµείς οι άνθρωποι των κοινωνιών και τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, όταν λέµε Ευρυζωνικό εννοούµε ότι ο κάθε άνθρωπος, ο κάθε χρήστης, έχει µπροστά του τη δυνατότητα µέσα σε πραγµατικό χρόνο να παίρνει απροσπέλαστα οποιαδήποτε µορφής πληροφορία. Ψηφιακή προφανώς. εν υπάρχει τίποτε άλλο, όλες οι πληροφορίες τείνουν να γίνουν ψηφιακές, πληροφορία σας υπενθυµίζω είναι το κάθε τι που µπορεί να αποτιµηθεί και να µετρηθεί µε κοινό µέτρο και να γίνει ένας αριθµός. Ο αριθµός αυτός ψηφιακά γίνεται στο τέλος 01 και κυκλοφορεί. Τι είναι αυτό; Τα πάντα. Συνήθως βέβαια απευθύνεται στις αισθήσεις του ανθρώπου. Πέντε έχουµε, οι δύο είναι βασικές, ή στα µάτια µας ή στα αυτιά µας. Στα µάτια µας είναι οποιασδήποτε µορφής κείµενο, εικόνα ή κινούµενη εικόνα, δηλαδή αυτό που λέµε κινηµατογράφος, video, στα αυτιά µας είναι οποιοσδήποτε ήχος, είτε είναι αυτός παραµύθι, είτε τραγούδι, είτε διάλεξη, είτε οτιδήποτε απευθύνεται στα αυτιά µας κατανοητό ή ακατανόητο. Οπότε η πληροφορία που µεταδίδουµε στα αυτιά µας δεν έχει νόηµα. Πόσο επιτυγχάνεται αυτό; Σήµερα επιτυγχάνεται. Υπάρχουν τέτοια δίκτυα σε όλο τον κόσµο. Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα; Περίπου τραγική. Οι δρόµοι δηλαδή αυτοί που θα επιτρέψουν να κυκλοφορήσει αυτό που χρειάζεται, το χρήσιµο, το χρηστικό για τον χρήστη, τον άνθρωπο, υπάρχουν σε µηδαµινή έκταση, και σε µικρή αν θέλετε εµβέλεια. Και συνήθως στην Ελλάδα ισχύει το ανάποδο από το Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Πρότυπο Ανάπτυξης. ηλαδή, δεν υπάρχει ο ανταγωνισµός Βορά, Νότου µε την έννοια φτωχών και πλουσίων. Είναι ακριβώς το αντίθετο. Οι Βόρειοι, ας το πούµε έτσι είµαστε «φτωχοί» και οι Νότιοι, σε κάποιο βαθµό κυρίως στα µεγάλα αστικά κέντρα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κρήτη, απολαµβάνουν αυτών των υπηρεσιών. Υπάρχει µία τάση, να γεφυρώσουµε αυτό το χάσµα γρήγορα. Εδώ πρέπει να µπει ο ιδιωτικός τοµέας για να επενδύσει γιατί η εποχή µας λέει ότι µόνον έτσι µπορεί να αναπτυχθεί η Ευρυζωνικότητα, πράγµα που δέχονται κάποιες οικονοµίες, κάποιες άλλες έχουν ένα µικτό σύστηµα, όπως παραδείγµατος χάρη η Νότιος Κορέα, παρόλο που ήταν άκρως καπιταλιστικό κράτος, σε συµφωνία µε κυβερνητικούς παράγοντες και δηµόσιο ανέπτυξε µέσα σε 78

8 δύο χρόνια αυτό που έκαναν όλοι οι άλλοι σε δεκαεπτά χρόνια. Για να πάρετε ένα παράδειγµα. Βάση των προτύπων κατάταξης, η Ελλάδα αυτή τη στιγµή βρίσκεται λίγο πιο κάτω από το Βιετνάµ. Το Βιετνάµ είναι πιο πάνω από εµάς. Πιο πάνω από ποιους είναι η Ελλάδα σε αυτά τα θέµατα; Από την Αφρική και κάτι άλλα περίεργα κράτη. ηλαδή όπου υπάρχουν Ευρυζωνικές Υπηρεσίες, που υπάρχουν µόνο στο «κλεινόν άστυ» που είναι η Αθήνα, λίγο στη Θεσσαλονίκη και κυρίως σε πανεπιστήµια και ερευνητικά ιδρύµατα. ηλαδή το µεγαλύτερο δίκτυο αυτή τη στιγµή πρόσβασης χρηστών µε τέτοιες ιδιότητες, δηλαδή απροσπέλαστης διανοµής πληροφορίες είναι το Εθνικό ίκτυο Έρευνας Τεχνολογίας, το οποίο παρέχει το φυσικό µέσο και όχι τις υπηρεσίες. ηλαδή τα πανεπιστήµια είναι αν θέλετε αυτοεξυπηρετούµενα. Εγώ δηλαδή που στο ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, έχω την ευθύνη να κάνω και promotion, που είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα πληροφοριακά δίκτυα στην Ελλάδα, αν όχι το πιο πολύπλοκο, διότι εξυπηρετούµε περίπου χρήστες σε τέσσερις βασικές πόλεις, Ξάνθη, Κοµοτηνή, Αλεξανδρούπολη, Ορεστιάδα, µε δεκαοκτώ προπτυχιακά τµήµατα, και άλλα τόσα ή και περισσότερα µεταπτυχιακά, όπου πρέπει να παρέχουµε υπηρεσίες. Στην Ξάνθη δεν έχουµε πρόβληµα, µε ένα αριθµό πρόσβασης αυτή τη στιγµή της τάξης του 10 gigabit στην Πολυτεχνική Σχολή, και από κει και πέρα είναι το χάος. Οι συνάδελφοι στην Κοµοτηνή, Αλεξανδρούπολη και Ορεστιάδα, πρέπει να βλέπουν τα χάλια µας, διότι εκτός του ότι δεν έχουν υπολογιστές κι όταν έχουν η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι απελπιστική. Παρόλο που έχουµε σε σχέση µε άλλα µέτρα καλούς δρόµους. Αλλά είναι τόσοι πολλοί οι χρήστες και τόσο κρίσιµα µεγάλη η πληροφορία που µπορούµε να δεχτούµε σήµερα, που δεν προλαβαίνουµε. Επισηµαίνω ότι όταν λέµε Ευρυζωνικό στα µάτια του οποιουδήποτε σύγχρονου τεχνολογικά πολίτη σηµαίνει ότι σε οποιοδήποτε σηµείο κι αν κάτσεις, στο σπίτι σου, σε ένα ξενοδοχείο, στο Πανεπιστήµιο, κάπου, θα πρέπει να δει οποιοδήποτε φιλµ θέλει, δυνητικά όχι νοµικά, να ακούσει οποιοδήποτε τραγούδι θέλει, να δει οποιαδήποτε εφηµερίδα θέλει, να διαβάσει ή να ακούσει οποιαδήποτε διάλεξη οπτικά θέλει, και µάλιστα σε τέτοιο όγκο που θα έχει πρόβληµα αξιολόγησης. Εγώ δηλαδή στο σπίτι µου, χωρίς να θέλω να θίξω πνευµατικά δικαιώµατα και άλλα properties έχω περισσότερη πληροφορία απ ότι θα µπορούσα να ξεφυλλίσω, όχι να αποστηθίσω σε κάποιες δέκα ζωές. Απλώς η πληροφορική µου επιτρέπει στον τεράστιο αυτό όγκο πληροφορίας, να βρω αυτό που θέλω σε χρόνο µηδέν. Βέβαια, επειδή δεν µπορεί κανένας σήµερα να αποκλείσει την 79

9 πληροφορία, τι κάνει, την αλλοιώνει. Πως την αλλοιώνει; Είτε µε πληθώρα πληροφοριών είτε µε ασάφειες. Το πρόβληµά µας σήµερα δεν είναι να βρούµε πληροφορία, είναι να την αξιολογήσουµε, να δούµε αν είναι σωστή, λανθασµένη, επίτηδες, ή λόγω άλλων σφαλµάτων. Πρέπει να αντιληφθήκατε τι σηµαίνει Ευρυζωνικότητα, και ο όρος αυτός περικλείει τα πάντα και απλώς θα αυξάνονται οι δρόµοι, µε το πόσο γρήγορα απαιτούµε κάτι και πόσοι ταυτόχρονα. ηλαδή αυτή τη στιγµή όλοι λέµε ότι ο ΟΤΕ στην Κοµοτηνή δίνει γραµµές πρόσβασης του 1 megabit σε κάθε χρήστη, αλλά άµα µπούµε 15 µαζί δε µας λέει ο ΟΤΕ τι γίνεται. Πέφτει στο µισό. Κι άµα µπούµε 40, είτε υπάρχει το δίκτυο είτε δεν υπάρχει είναι το ίδιο. Είναι σαν να λέµε ότι µας κάνατε ένα δρόµο αλλά για δύο αυτοκίνητα. Άµα µπούµε τέσσερα, δεν υπάρχει ο δρόµος. Για πάνω από δέκα δε µιλάµε. Αυτό λοιπόν είναι το οποίο προσπαθούν η επιχειρηµατικότητα µαζί µε το δηµόσιο τοµέα και κάποιους άλλους να το επεκτείνει, και ελπίζουµε τα αποτελέσµατα τουλάχιστον την ακριτική περιοχή που είναι η Θράκη, επειδή έχουµε κάποιες τέτοιες πληροφορίες τουλάχιστον στο Εθνικό ίκτυο Έρευνας Τεχνολογίας, να κλείσει αυτό το χάσµα µέχρι τέλους του Η συµβατική µας υποχρέωση ήταν µέχρι τέλους του προηγούµενου αιώνα. Γιατί έχω πάει σε διάφορα forum στην Ευρώπη. Έχουµε µία υστέρηση την Ελλάδα και θα έλεγα ότι φταίµε όλοι. Σας ευχαριστώ πολύ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Κύριε καθηγητά, εάν η Ελλάδα είναι πίσω από το Βιετνάµ, ο Νοµός Ροδόπης που είναι; Να ευχαριστήσω τον καθηγητή. Β. ΡΙΜΠΕΤΑΣ, Επίκουρος Καθηγητής ΠΘ «Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Νοµού Ροδόπης» Εγώ θα ήθελα, συνεχίζοντας κατά κάποιο τρόπο την εισήγηση το Κώστα Αξαρλόγλου, να πω κάποια πράγµατα για τις καινοτοµίες και τις τεχνολογίες σε κάποιες ουσιαστικές παρεξηγήσεις που έχουν γίνει, θέτοντας ίσως και πολύ σύντοµα το πλαίσιο και τη φιλοσοφία αν θέλετε που κινήθηκε όλη η προσπάθεια του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Ροδόπης. Έχω µια διπλή εµπειρία στο θέµα, αν θέλετε. Η µία είναι το ακαδηµαϊκό µου επάγγελµα, και το άλλο είναι ότι συχνά βρέθηκα σε σχέση µε καινοτοµίες ή εισαγωγή νέων τεχνολογιών, όχι από την πλευρά αυτού που την προτείνει, που την εφαρµόζει, 80

10 αλλά αυτού που συχνά έρχεται να επενδύσει, να χρηµατοδοτήσει πάνω σ αυτήν. Έτσι σε κάποια σηµεία ίσως είµαι λίγο προκλητικός, σκόπιµα, αλλά έχω την εκτίµηση ότι κάπως έτσι όπως θα σας τα παρουσιάσω είναι τα πράγµατα. Καταρχήν τι είναι καινοτοµία; Θα το πούµε πάρα πολύ απλά. Καινοτοµία σηµαίνει δύο πράγµατα. Σηµαίνει ότι διαφοροποιώ κάτι, το κάνω όχι όπως οι υπόλοιποι και µε έναν τρόπο που δεν µπορούν να τον µιµηθούν εύκολα οι ανταγωνιστές µου. Μιλώ εδώ για την καινοτοµία µε την οικονοµική έννοια, γιατί αυτή µας νοιάζει. Πιθανόν να είµαστε λίγο διαφορετικοί µάλλον από αυτό που ένας επιστήµονας θα θεωρούσε σηµαντική ή όχι καινοτοµία. Θα το όριζε ίσως ως καινοτοµία. Μια οικονοµική καινοτοµία εποµένως είναι, να κάνω κάτι διαφορετικά και αν µη µπορούν εύκολα να µε µιµηθούν. Με άλλα λόγια, να έχω κάποιους ουσιαστικούς λόγους για τους οποίους ο οποιοσδήποτε καταναλωτής µου θα προτιµήσει το δικό µου προϊόν, από το προϊόν κάποιων άλλων. Συχνά συγχέουµε και είναι λάθος, την καινοτοµία µε την τεχνολογία. Και πολύ χειρότερα την καινοτοµία µε την υψηλή τεχνολογία. Είναι λάθος. Εάν σε οποιονδήποτε ασχολείται µε χρηµατοδότηση καινοτοµίας, του έλεγαν τι προτιµάς να χρηµατοδοτήσεις το φάρµακο για το Έιτζ, το οποίο θέλει χρόνια να αναπτυχθεί, είναι εξαιρετικά πολύπλοκη η επιστηµονική έρευνα, κλπ. ή το ξυραφάκι µιας χρήσης. Να ξέρετε, ότι θα χρηµατοδοτούσε µε κλειστά µάτια το ξυραφάκι µιας χρήσης. Ο µισός πληθυσµός της γης είναι άνδρες. Οι οποίοι σαφώς θα προτιµήσουν το ξυραφάκι µιας χρήσης από το πολύπλοκο ξυράφι το µεταλλικό που πληγώνει. Είναι µια τεράστια νέα αγορά. Όταν λοιπόν και κατά αναλογία, κι εµείς µιλάµε για καινοτοµία στο συγκεκριµένο χωρικό πλαίσιο που µιλάµε, καινοτοµία στο Νοµό Ροδόπης, δεν µιλάµε ή τουλάχιστον δε µιλάµε κυρίως, για θέµατα υψηλής τεχνολογίας ή παγκόσµιας εµβέλειας. Μιλάµε πιθανότατα για πολύ απλούς, έξυπνους τρόπους, µε τους οποίους µπορούν οι ντόπιοι παραγωγοί, να δηµιουργήσουν αυτή τη µικρή ή µεγάλη διαφορά, έτσι ώστε να κυριαρχήσουν σε σχέση τουλάχιστον µε κάποιους από τους ανταγωνιστές τους. Κι επίσης τονίζω πως την καινοτοµία τη θέτουµε σε ένα συγκεκριµένο πλαίσιο, σε ένα συγκεκριµένο σύστηµα. Σαφώς µπορεί ο ντόπιος παραγωγός, να µην καινοτοµήσει σε παγκόσµιο επίπεδο. Ή µπορεί η καινοτοµία του να είναι απλώς η µεταφορά µιας κάποιας ιδέας, που έχει δει να εφαρµόζεται κάπου αλλού, οπότε εδώ τον όρο «Καινοτοµία» τον βάζουµε σε εισαγωγικά. Στο χώρο του όµως είναι πρωτότυπη και µπορεί να του δώσει ουσιαστικά αποτελέσµατα. Ας αποσυνδέσουµε 81

11 εποµένως την καινοτοµία από κάτι περίπλοκο, υψηλά τεχνολογικό, είναι κι αυτό βέβαια σαφώς, κι ας µπούµε στην οικονοµική έννοια, που είναι: «κάνω κάτι καλύτερα από τον άλλο µε τέτοιο τρόπου που δύσκολα µπορεί να µε αντιγράψει». υνατότητες για τέτοια πράγµατα υπάρχουν παντού. Και η καινοτοµία στην ουσία βασίζεται σε δύο πράγµατα. Το ένα είναι οι ιδέες, η ιδέα να προσπαθείς να κάνεις κάτι τέτοιο και ο Κώστας µίλησε πάρα πολύ σωστά όταν είπε ότι µπορεί να είναι σε σχέση µε το προϊόν ή µπορεί να είναι σε σχέση µε τη διαδικασία. Εάν κοιτάξουµε την ιδέα του Dell που είναι µία τεράστια Αµερικανική επιχείρηση, τα ακούσατε τα νούµερα, θα κάνουµε το πολύ απλό ερώτηµα, τελικά ήταν δύσκολο να το σκεφτεί κάποιος αυτό το πράγµα; Όχι. Με τη διαφορά ότι το σκέφθηκε πρώτος, το εφάρµοσε πρώτος και είχε τα αποτελέσµατα τα οποία ακούσατε. Άρα η ιδέα είναι κάτι πάρα πολύ σηµαντικό, η ιδέα σε συγκεκριµένο πλαίσιο, επαναλαµβάνω, και επίσης από κει και πέρα, σηµαντικά είναι και τα χρήµατα. Εδώ θα ήθελα να σας πω ότι συχνά είναι λάθος αυτό που λέµε ότι µία καινοτοµία απαιτεί τεράστιες χρηµατοδοτήσεις. Βέβαια υπάρχουν καινοτοµίες βαριές, οι οποίες χτυπάνε πάρα πολύ µεγάλες αγορές, χρειάζονται πολλά χρήµατα, µπαίνει το στοιχείο της επικινδυνότητας και της αβεβαιότητας σε σχέση µε τα χρήµατα αυτά, άρα η χρηµατοδότηση είναι σχετικά δύσκολη, βαριά. Μακάρι να υπάρξουν τέτοιες και στο Νοµό Ροδόπης. Εµείς δε µιλάµε γι αυτά. Είναι ο νέος τρόπος διάθεσης ενός προϊόντος. Ένα νέο προϊόν στο αγροτικό τοµέα, και υπάρχουν τέτοιες ιδέες, για νέου τύπου καλλιέργειες, ή εναλλακτικές. Θα σας πω µία ιδέα, η οποία όταν πρωτοεφαρµόσθηκε στην Ιταλία, οδήγησε στην δηµιουργία ενός µίνι κλάδου, εξαιρετικά επιτυχηµένου, το οποίο έχει σχέση µε την ενέργεια. Έχετε ακούσει για τις βιολογικές καλλιέργειες, τις ενεργειακές καλλιέργειες οι οποίες κυρίως χρησιµοποιούν ενεργειακά φυτά όπως ο ηλιόσπορος. Στηρίζεται προφανώς σε κάποια επιδότηση από µέρους της κοινότητας. Πριν δέκα χρόνια η επιδότηση δεν ήταν όµως ιδιαίτερα υψηλή. Έτσι στην Ιταλία η αξιοποίηση αυτού του είδους των εργοστασίων του κλάδου ήταν ελλιπής. Η ιδέα που είχε κάποιος για να παράγει τέτοιου είδους καύσιµα, τα καµένα λάδια από τις µηχανές και κυρίως τα καµένα λάδια από τα Mac Donald s. Τα οποία τον πλήρωνε για να τα αγοράσει από αυτούς. Σας πληροφορώ ότι έκανε µία εξαιρετικά επιτυχηµένη µονάδα, κι όχι µόνο αυτός. Ξεφύτρωσαν µικρές πετυχηµένες µονάδες µε τέτοια παραγωγή σχεδόν σε όλη την Ιταλία σαν µανιτάρια. Και σήµερα βέβαια, σιγά-σιγά, που το νοµικό πλαίσιο για τις ενεργειακές καλλιέργειες µπαίνει σε κάποια 82

12 ρέγουλα στην Ευρώπη, αν και δεν έχει µπει ακόµη, σιγά-σιγά, αυτές µετατρέπονται και δηµιουργούν ένα αρκετά δυνατό τέτοιοι κλάδο στη γείτονα χώρα που είναι αρκετά πιο µπροστά από εµάς σε αυτό το αντικείµενο. Άρα εκείνο που στην πραγµατικότητα ζητούµε, είναι ακριβώς αυτές οι ιδέες για να στηριχθούν κλάδοι πάνω σε καινοτοµίες. Βέβαια συχνά, οι ιδέες λέγεται ότι χρειάζονται εκκολαπτήρια για να εκκολαφθούν. εν αρκεί κάποιος να έχει µία ιδέα, θα πρέπει να λειτουργεί σε ένα οικονοµικό σύστηµα που αναγνωρίζει αυτές τις ιδέες, που χρηµατοδοτεί αυτές τις ιδέες και να έχει απέναντί του κάποιους θεσµούς, κρατικούς, τοπικής αυτοδιοίκησης, συνεταιριστικούς αν πρόκειται για τον αγροτικό τοµέα κλπ που έχει τη µέθεξη να τις προωθήσει και να τις αγκαλιάσει. Όπως θα σας πει και ο κύριος Γωνιάδης, ένα µεγάλο µέρος του συγκεκριµένου Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης, αφιερώνεται στο να αναπτυχθούν κάποιοι τέτοιοι θεσµοί, οι οποίοι θα βοηθούσαν όσους έχουν τέτοιες ιδέες, και επιδιώκουν να τις εφαρµόσουν στο δικό µας οικονοµικό σύστηµα, το σύστηµα της Ροδόπης, να έχουν την ευκολία, να µπορούν να τις δουν να γέννιουνται και να αναπτύσσονται. Ένα τελευταίο το οποίο έχει σχέση µε τη χρηµατοδότηση γιατί συχνά είµαι από την πλευρά του χρηµατοδότη. Το θέµα λοιπόν της χρηµατοδότησης σε θέµατα καινοτοµίας νέων προϊόντων είναι ίσως λίγο υπερτιµηµένο. Σαφώς όµως δεν είναι ανύπαρκτο. Σε άλλες χώρες υπάρχει µία ολόκληρη δοµή η οποία τείνει να χρηµατοδοτεί τέτοιες κινήσεις. Υπάρχουν συγκεκριµένες επενδυτικές εταιρίες οι οποίες δέχονται τέτοιες επενδύσεις µικρού κινδύνου και δουλεύει µε πολύ µεγάλη διασπορά επενδύσεων. Συνήθως µία καινοτοµία αν επιτύχει αφήνει πάρα πολλά λεφτά, αλλά πάρα πολλές ιδέες τέτοιες αποτυγχάνουν, αυτού του είδους οι εταιρείες κάνουν πολύ µεγάλη διασπορά επένδυσης, όποιες πετυχαίνουν, µία, δύο, τρεις στις δέκα ιδέες, φτάνουν να χρηµατοδοτήσουν και να αφήσουν κέρδος στην εταιρεία για τις επτά υπόλοιπες. εν υπάρχουν τέτοια πράγµατα στην Ελλάδα και µάλλον δύσκολα θα τα δούµε. Στην Ελλάδα ο κλασικός τρόπος χρηµατοδότησης είναι ή µε κάποιον συνέταιρο, κάποιον που θα βάλει λεφτά στην ιδέα σου, ή µε τράπεζα. Σαφώς το χρηµατοεπενδυτικό σύστηµα στην Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα δεκτικό, σε θέµατα καινοτοµιών. Ιδίως στον βαθµό που κρίνει µε κάποια κυρίως βασικά κριτήρια, την αποδοτικότητα µιας επιχείρησης, και έτσι συνήθως χρηµατοδοτεί ιδέες οι οποίες έχουν περάσει ήδη κάποια στάδια επιτυχίας, και άρα ξεφεύγουν από τη λογική της καινοτοµίας. Εποµένως σαφώς η χρηµατοδότηση είναι ένα από τα βασικά προβλήµατα που θα 83

13 αντιµετωπίσει κάποιος όταν πάει να κάνει κάτι καινούριο. Έχοντας λοιπόν πει όλα αυτά τα δύσκολα δεδοµένα, έχει µεγάλη σηµασία, πως θα προτείνει την καινοτοµία αυτός που θέλει να την εφαρµόσει. Εάν πάτε σε κάποιον που θέλει να σας χρηµατοδοτήσει και του πείτε ένα ολόκληρο καινούριο πακέτο από το µηδέν, το πιθανότερο είναι ότι ακόµα κι αν κρίνει την ιδέα πάρα πολύ καλή, δεν πρόκειται να σας δώσει λεφτά, γιατί θεωρεί ότι ο κίνδυνος που συνδέεται µ αυτήν είναι πάρα πολύ µεγάλος. Αν προσπαθήσετε να του πάτε την καινοτοµία σε φέτες, µελετώντας όσο γίνεται περισσότερο τον κίνδυνο που συνδέεται µε την καθεµία, αν θέλετε να κάνετε για παράδειγµα ένα µηχάνηµα που κάνει µπουκάλια, αν το πάτε όχι στην πλήρη του καινοτοµία, αλλά σε αντικείµενα σεβόµενος τον κίνδυνο που κάθε κοµµατάκι περιέχει είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει αποδεκτό. Αυτό σε επίπεδο µεγάλων δραστηριοτήτων. Αν δηλαδή είχαµε µια καινούρια καλλιέργεια να προτείνουµε στη Θράκη, µια ατοµική καλλιέργεια, θα ήταν ουτοπικό να προσπαθήσουµε να πείσουµε το µεγαλύτερο µέρος των καλλιεργητών στη Θράκη, από το σηµείο µηδέν να την εφαρµόσουν και να πετάξει αυτά τα οποία ήδη καλλιεργεί. Έτσι θα έπρεπε να µπει σταδιακά, όχι γιατί θα ήταν κακή ιδέα, αλλά γιατί ο κίνδυνος που συνδέεται µ αυτή, ο κίνδυνος της αποτυχίας, είναι σηµαντικός, έχει µεγάλες επιπτώσεις άρα θα πρέπει να µπει σταδιακά, έτσι ώστε η εφαρµογή του να µειώσει την πιθανότητα ουσιαστικών ζηµιών και απωλειών. Μ αυτή τη λογική είναι πολύ πιθανόν να πετύχει κάποιος να βρει χρήµατα για την ιδέα του, χωρίς βέβαια να υποστηρίζω ότι σε καµία περίπτωση σας λέω την πανάκεια, πως ακριβώς θα λύσει κανείς τελείως το πρόβληµά του, ξέρω και ξέρουµε όλοι ότι είναι ένα από τα ακανθώδη θέµατα. Σας ευχαριστώ πολύ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Σύµφωνα κ. καθηγητά µε αυτά που λέτε, εγώ θα κάνω µία ερώτηση, ποιος χρηµατοδότησε την Τ.Ε..Κ.; Β. ΡΙΜΠΕΤΑΣ: Μόνος του. Μηδενική χρηµατοδότηση. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Παρακαλώ τον κύριο Γωνιάδη να πάρει τον λόγο και µας παρουσιάσει το θέµα του. 84

14 Η. ΓΩΝΙΑ ΗΣ, Σύµβουλος Καινοτοµίας «Έννοια και περιεχόµενο της Καινοτοµίας στο πλαίσιο του Στρατηγικού σχεδίου Ανάπτυξης του Νοµού Ροδόπης» Ο πατέρας µου, 82 χρονών σήµερα, ξυρίζεται σε όλη του τη ζωή µε την ίδια µάρκα ξυραφάκια. Εµείς οι υπόλοιποι κι εσείς οι νεότεροι χρησιµοποιείτε το ξυραφάκι µε µία λεπίδα. Έχουµε εδώ µία καινοτοµία προϊόντος δραστική και έχουµε και µία άλλη καινοτοµία όπου υπάρχει χρηµατοδότηση σε αυτό. Τι έγινε τότε, ο κύριος αυτός, χωρίς να θυµάµαι το όνοµά του, Αδερφοί Ψαρουδάκη νοµίζω. Σήµερα είναι της BIC, πριν από 10 χρόνια όµως συνέβη κάτι άλλο. Τι έκανε λοιπόν ο φίλος µας αυτός από τα Οινόφυτα Βοιωτίας, όπου είχε τη Βιοτεχνία του, πήγε και βρήκε την BIC και είπε, να το προϊόν µου, και θέλω να το παρουσιάσω στον κόσµο. Και εφάρµοσε καινούρια διαδικασία. Ταυτόχρονα σε όλες τις αγορές του κόσµου, µπήκε το ξυραφάκι µιας χρήσης. Μιας εταιρίας µεγάλης, παγκόσµιας κι έγινε brand name. Αυτό ήταν µία καινοτοµία που συνδύασε προϊόν, διαδικασία και χρηµατοδότηση, καθώς πήρε και το 40% µιας εταιρίας. Σήµερα βέβαια έχει απορροφηθεί από την BIC. Θα σας πω και κάτι άλλο. Πριν λίγο καιρό επισκεφθήκαµε τη Βιοµηχανία της Θράκης που παράγει τη µπύρα ΒΕΡΓΙΝΑ. Ο υπεύθυνος εκεί έθιξε ότι το πρόβληµα σήµερα δεν βρίσκεται στην παραγωγή, βρίσκεται στη διανοµή. ε µπορούσε να µπει στην ελληνικά αγορά γιατί το 90% µε βάση στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλύπτεται από άλλη εταιρεία. Πως θα µπορέσει αυτός ο άνθρωπος να µπει στην αγορά; Σκέφθηκε λοιπόν µια ειδική αγορά. Την αγορά των Ξενοδοχείων. Εκεί που θα πάει ο τουρίστας και θα καταναλώσει ότι του προσφέρει το ξενοδοχείο. Πήγε λοιπόν και τους πλησίασε και τους πρότεινε το εξής. Μελέτησε τα δεδοµένα και είδε ότι κάθε βδοµάδα σε ένα µεγάλο ξενοδοχείο πρέπει ξεφορτώσει ένα τριαξονικό φορτηγό και να ξεφορτώσει 200 πενηντάλιτρα βαρέλια. Και σκέφτηκε και έκανε το εξής: κατασκεύασε ψυγεία βυτία των 500 λίτρων και των 1000 λίτρων από ανοξείδωτο ατσάλι και µε ρυθµισµένη θερµοκρασία. Πάει λοιπόν µε ένα γερανό και τοποθετεί το ψυγείο αυτό στο χώρο του ξενοδοχείου και ο υπάλληλος ανά πάσα στιγµή γεµίζει,µπορεί να εξυπηρετήσει όλους τους πελάτες του ξενοδοχείο µε µπύρα στη σωστή θερµοκρασία. Ξέρετε τι πέτυχε µ αυτό; Πέτυχε χαµηλότερη τιµή από αυτή που δίνει η HENINGER. 85

15 Αυτό είναι καινοτοµία! Μπορούµε να χρησιµοποιήσουµε το κεφάλαιο. Να χρησιµοποιήσουµε Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας! Η καινοτοµία δεν είναι υπόθεση του.ο.σ.α, δεν είναι υπόθεση της Νοµαρχίας, είναι υπόθεση όλης της χώρας, είναι υπόθεση του Ν. Ροδόπης, το οποίο εντάσσεται το δικό της σύστηµα καινοτοµίας στο Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας. Και ποιοι το απαρτίζουν; Η Αναπτυξιακή, τα Επιµελητήρια, οι Νοµαρχίες, οι Σύµβουλοι επιχειρήσεων, οι Ενώσεις, οι ήµοι, οι Θερµοκοιτίδες, η Περιφέρεια, οι Εταιρείες. Όλα αυτά συνθέτουν το δικό µας Περιφερειακό Σύστηµα Καινοτοµίας. Να συνειδητοποιήσουµε ότι ο καθένας µας µε τον τρόπο του λειτουργεί προς τη µεριά της καινοτοµίας και ότι είναι οµαδικό άθληµα. Σε µία έρευνα που κάναµε µε το ΟΣΑ µε επικεφαλής τον Γιώργο Χατζηκωνσταντίνου από το 1995 έως και το 2005 η Ελλάδα παρήγαγε περίπου 6500 καινοτοµίες και οι καινοτόµοι ήταν περίπου Που την ψάχνουµε εµείς την καινοτοµία. Αυτός ο Νοµός παράγει πράγµατα. Πρέπει να ψαχτούµε στις διαδικασίες, να ψάξουµε ιδέες που δεν κοστίζει. Πρέπει να δικτυώσουµε τα µυαλά των ανθρώπων. Και θέτω το εξής τραγικό: µία εταιρεία φροντίζει να δικτυώσει τους υπολογιστές της, αφήνει όµως αδικτύωτους τους εργαζόµενους. Οι εργαζόµενοι σε µια επιχείρηση είναι το διανοητικό κεφάλαιο. Το διανοητικό κεφάλαιο είναι αυτό που δηµιουργεί κάθε µέρα η επιχείρηση. Και το κεφάλαιο της αγοράς. Είναι η δηµόσιες σχέσεις της, είναι η εικόνα της, είναι αυτό που κάνει τον πελάτη να αγοράσει. Είναι η οµαδοποίηση του πελάτη. Γιατί οι πελάτες είναι η πιο ανεξάντλητη πηγή. Και ξέρετε ποιοι πελάτες; Οι ιδιότροποι, οι οπαδοί, αυτοί που θα επιλέξουν τα προϊόντα της συγκεκριµένης εταιρίας. Αυτοί που θα πάνε να αγοράσουν συγκεκριµένο προϊόν και όχι ότι κάτσει. Αυτοί που θα προτείνουν! Που θα πουν για ένα απορρυπαντικό «αν είχε και λίγο ξύδι µέσα θα ήταν καλύτερο γιατί εγώ όταν τρώµε ψάρια µετά τα πιάτα µυρίζουν». Και ο έξυπνος ο επιχειρηµατίας είναι αυτός που θα ακούσει, θα αφουγκραστεί και θα κοιτάξει να αναπτύξει το προϊόν του και όχι αυτός που θα πει «σιγά ρε µεγάλε που θέλεις και ξύδι στο απορρυπαντικό!». Κοιτάξτε τι αποφανθεί σε ένα δείγµα To 2000 έγινε µια έρευνα από µια Ευρωπαϊκή Εταιρία. Κοιτάξτε τη αποφανθεί σε ένα δείγµα 2200 ερωτηθέντων: το 46% στηρίζονται στους πελάτες, προµηθευτές αγορά, το 29% στους εργαζόµενους, το 5% στους ανταγωνιστές, το 9% στην έρευνα και ανάπτυξη και το 11% είναι οι ειδικοί. 86

16 ηλαδή δίνουν µεγάλη βαρύτητα στους εργαζόµενους. Εκτιµούν και ακούν κάθε νέα ιδέα που θα έχουν να τους πουν γιατί ξέρουν ότι αν χρηµατοδοτήσουν ίσως να βγουν κερδισµένοι! Αντίστοιχα στην Ελλάδα στάλθηκαν περίπου 3000 ερωτηµατολόγια στους ευρεσιτέχνες που κατοχύρωσαν πατέντα από το 1995 έως το Και ανάµεσα στα άλλα θέλαµε να δούµε πού στηρίζονται οι ιδιώτες ευρεσιτέχνες, οι εφευρέτες µας. (Και εφεύρεση λέµε κάτι το οποίο µπορεί να ενισχυθεί οικονοµικά και να χρηµατοδοτηθεί) Από εκεί λοιπόν είδαµε ότι το 43%, οι ευρεσιτέχνες µας στηρίζονται στην προσωπική και ατοµική έρευνα και µελέτη. Το 16% είπαν ότι οι ανάγκες τις αγοράς µας δίνουν τις ιδέες για την καινοτοµία. Το 10% είναι η ενδοεπιχειρησιακή έρευνα και µελέτη. Και το 9% είναι η δικτύωση, δηλαδή βρίσκονται και µελετούν τα προβλήµατά τους. Στη Θεσσαλονίκη, που ήµουνα σε ένα δίκτυο πωλήσεων είχαµε συνάντηση κάθε 15 µέρες σε µια αίθουσα ξενοδοχείου οι διευθυντές πωλήσεων της Περιφέρειας, δηλαδή οι διευθυντές από διάφορες εταιρίες. Και βρισκόµασταν εκεί να συζητάµε προβλήµατα. Ξέρετε πόσο µας βοηθούσε αυτό; Και πόσο βοηθούσε ο ένας τον άλλο; Σήµερα όµως τα κάνουµε όλα στα κρυφά. Να µην το δει ο άλλος. Και δεν καταλαβαίνουµε ότι η γνώση που κατέχουµε σήµερα εµείς, είναι πολύ λίγο διαφοροποιηµένη από αυτή που κατέχουν οι άλλοι. Κοιτάξτε τώρα στην τελευταία διαφάνεια που λένε ότι στηρίζονται οι επιχειρήσεις. Το 20% λοιπόν στηρίζονται στην ατοµική και προσωπική παρατήρηση του επιχειρηµατία. Το 16% στις ανάγκες της αγοράς, το 14% στη µελέτη του ανταγωνισµού, το 12% η ενδοεπιχειρησιακή έρευνα και µελέτη και το 10% οι εκθέσεις και οι παρουσιάσεις. Ξέρετε τι είπε ένας πολύ µεγάλος εφευρέτης ο Θωµάς Έντισον, είπε ότι η καινοτοµία είναι 5% εφεύρεση και 95% επίγνωση. Θέλουµε λοιπόν συστηµατοποίηση της έρευνας για να έχουµε καινοτοµία. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Επισήµανση και ερώτηση: Στον επαγγελµατικό κόσµο επικρατεί µονίµως: µυαλό έχουµε, λεφτά δεν έχουµε. Αλλά στο τι φταίει, η Heineken, που έχει τη µερίδα του λέοντος στην αγορά; Η. ΓΩΝΙΑ ΗΣ: Η Heineken έχει αυτή τη στιγµή το 90% της αγοράς, απορρόφησε όλες τις µάρκες που ξέρετε και το ΜΥΘΟ πρόσφατα. Υπάρχει ένας νόµος της ευρωπαϊκής Ένωσης που λέει ότι απαγορεύεται σε µία εταιρία να κατέχει πάνω από 87

17 το 35% της αγοράς. Είναι ο νόµος περί δεσπόζουσας θέσης, διότι δηµιουργούνται συνθήκες µονοπωλιακές και το αποτέλεσµα είναι, να σας πω ένα υπαρκτό παράδειγµα. Το είπε ο διευθυντής του εργοστασίου για τη µπύρα ΒΕΡΓΙΝΑ, ένα προϊόν που σηµειώνω είναι καταπληκτικό άσχετα αν το σνοµπάρουν εδώ οι Κοµοτηναίοι, είπε λοιπόν στους φοιτητές που τον ρώτησαν: «όταν πηγαίνουµε σε έναν χονδρέµπορο, έλεγε ότι µου αρέσει το προϊόν σας, αλλά χρωστάω µερικά εκατοµµύρια στη Heineken. Για να το πάρω πρέπει να τους ξοφλήσω, έχετε να µου τα δώσετε για να τους ξοφλήσω και να πάρω από εσάς;» Μ αυτόν τον τρόπο λοιπόν, δε µπορούσε να πουλήσει. Και να σας δώσω και ένα άλλο παράδειγµα. Ξέρετε πόσο έδινε το βαρέλι των 50 λίτρων η Heineken στα ξενοδοχεία που σας είπα; 70 ευρώ. Ξέρετε τι έκανε ο φίλος µας εδώ; Πήγε και το έδωσε 28 ευρώ το πενηντάλιτρο και είχε κέρδη. Οι ξενοδόχοι σωριδών πήγαν σ αυτόν. Έτσι στο χρόνο που µεσολάβησε είδε το δίκτυο πως λειτουργεί. Σε ενάµιση χρόνο περίπου επανάκαµψε η Heineken και πήρε ξανά την αγορά πίσω δίνοντας προσφορά 22 ευρώ το βαρέλι από 70%. Προσέξτε, αυτό είναι το µονοπώλιο. Αυτή είναι η δεσπόζουσα θέση. Αλλά αυτός δεν το έβαλε κάτω. Είπε, δε θα κλείσω την επιχείρησή µου επειδή κάποιοι ελέγχουν την αγορά και τις νοµοθεσίες στην Ελλάδα και δικαστήρια. Προσέφυγε µάλιστα στο ευρωπαϊκό δικαστήριο γιατί τα ελληνικά δικαστήρια τα ξέρετε όλοι. υστυχώς. Ξέρετε τι µου είπε ο επιχειρηµατίας; Κατάφερα την Heineken να κατεβάσει στα 22 ευρώ το βαρέλι. Ξέρεις τι οργασµός είναι αυτός; Κι ας µε πέταξε από την αγορά. Κι αφού τον πέταξε από την αγορά, κατεβάζοντας 48 ευρώ το βαρέλι, η µεγάλη η Heineken. Τότε σκέφτηκε αυτός τη λύση µε τα βυτία. Αυτό είναι επιχειρηµατικότητα. Αυτό είναι καινοτοµία. Να προχωράµε µπροστά. Επιχειρηµατικότητα δεν είναι να αρµέγουµε συστηµατικά το κράτος, που οι περισσότεροι επιχειρηµατίες σήµερα είναι αυτού του τύπου. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Έτσι λοιπόν επιτρέψτε µου να πω εδώ, ότι επιχειρηµατικότητα σήµερα είναι και αυτό που κατάφερε η ΝΟΚΙΑ. Μια εταιρία που προέρχεται από µια µικρή χώρα και κατάφερε να είναι η πρώτη στην παγκόσµια αγορά και να ξεπεράσει ακόµα και ΜΟΤΟROLA και άλλες πολυεθνικές τέτοιες εταιρίες µε καλύτερες τιµές και µε 88

18 καλύτερη τεχνολογία. Αυτό σηµαίνει ότι οι άνθρωποι είχανε µυαλό και τίποτα παραπάνω. Παρακαλώ τον κύριο Γιαννούδη. Χ. ΓΙΑΝΝΟΥ ΗΣ: ιευθυντής ΚΕΤΑ ΑΜΘ ιδάκτωρ Μηχανολόγος Μηχανικός «Ανανεώσιµες πηγές Ενέργειας» Θα σας µιλήσω για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Είχα ετοιµάσει µία παρουσίαση µε διάφορες πηγές ενέργειας αλλά επειδή είναι περιορισµένος ο χρόνος, θα µιλήσω µόνο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα φωτοβολταϊκά. Με τη χρήση δηλαδή της ηλιακής ενέργειας. Όπως ξέρουµε στη φύση υπάρχουν τεράστιες πηγές ενέργειας οι οποίες προσφέρονται από διάφορες πηγές και σε διάφορες µορφές. Οι πηγές ενέργειας διακρίνονται σε συµβατικές και σε ανανεώσιµες. Οι συµβατικές πηγές ενέργειας είναι το πετρέλαιο, ο άνθρακας, τα πυρηνικά, τα ορυκτά καύσιµα γενικά. Ανανεώσιµες είναι η αιολική ενέργεια, η ηλιακή, η γεωθερµία, η βιοµάζα, η ενέργεια των κυµάτων, η υδραυλική ενέργεια. Θα µιλήσω µόνο για την ηλιακή ενέργεια, που όπως είπε και ο κ. Γωνιάδης χρησιµοποίησε τη λέξη «οργασµός» αυτή τη στιγµή στην ελληνική αγορά υπάρχει ένας οργασµός, όσον αφορά τα φωτοβολταϊκά. ηλαδή την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας µέσω των φωτοβολταϊκών στοιχείων. Στην αρχή θέλω να πω για τη δηµιουργία του ηλεκτρικού ρεύµατος µέσω των φωτοβολταϊκών. Όλοι ξέρουµε την ηλιακή ακτινοβολία, το καλοκαίρι καιγόµαστε κάποιες φορές όταν καθόµαστε στον ήλιο στην παραλία, και ακριβώς αυτή την ηλιακή ακτινοβολία, θέλουµε να εκµεταλλευτούµε. Μέσω αυτών των φωτοβολταϊκών στοιχείων. Η λειτουργία είναι πάρα πολύ απλή. Όταν πέφτει το φως πάνω σ αυτά τα στοιχεία, αυτές τις µαύρες πλακίτσες που βλέπουµε πάνω στα σπίτια ή οπουδήποτε αλλού, ένα µέρος απορροφάται από αυτά τα στοιχεία, ένα µέρος τα διαπερνά και ένα µέρος αντανακλάται. Αυτό το οποίο απορροφάται, συνήθως έχει µετρηθεί ότι είναι της τάξης του 5 µε 17% ανάλογα µε το πώς είναι κατασκευασµένα αυτά τα στοιχεία. Αυτό λοιπόν που απορροφάται από αυτά τα πλακίδια, όταν χτυπάει πάνω απελευθερώνονται διάφορα ηλεκτρόνια τα οποία αρχίζουν να κινούνται. Και ο ηλεκτρισµός δεν είναι τίποτε άλλο παρά µια κίνηση ηλεκτρονίων. 89

19 Και πάνω σε αυτή τη βασική αρχή, δηµιουργήθηκαν τα φωτοβολταϊκά στοιχεία. Παρέµβαση : Ένα µέρος του φωτός, της ηλιακής ακτινοβολίας έρχεται πάνω στο πλακίδιο και ένα µέρος το έµµεσο, έρχεται µέσω άλλων στοιχείων τα οποία είχαν απορροφηθεί πριν από διάφορα στοιχεία της ατµόσφαιρας όπως τα σταγονίδια του νερού ή οτιδήποτε άλλο υπάρχει στην ατµόσφαιρα, τα οποία µπορεί και σε συννεφιά να στέλνουν ακτινοβολία. Με λίγα λόγια και µε συννεφιά µπορούν αυτά να δουλεύουν. Χ. ΓΙΑΝΝΟΥ ΗΣ: Όσον αφορά το κατασκευαστικό, τα φωτοβολταϊκά χωρίζονται σε κάποιες κατηγορίες ανάλογα το πώς τα φτιάχνουν. Και βέβαια η απορρόφηση της ακτινοβολίας είναι η αντίστοιχη σε κάθε είδος. Και το τι θα αγοράσει κανείς εξαρτάται από το κόστος. Αλλά σιγά - σιγά πέφτει το κόστος. Εποµένως πρέπει να κοιτάµε και την τσέπη µας και το τι βέβαια υπάρχει και στην αγορά και να προχωράµε. Τα φωτοβολταϊκά έχουν µερικά έχουν τα εξής πλεονεκτήµατα: Πρώτον και κύριον υπάρχει µηδενική ρύπανση και η λειτουργία τους είναι αθόρυβη. Η αξιοπιστία τους και η διάρκεια ζωής τους είναι µεγάλη, όπως έχει αποδειχθεί σε άλλες χώρες που χρησιµοποιούνται κατά κόρον, στην Ισπανία ή στη Γερµανία και υπάρχει µια δυνατότητα επέκτασης στην εγκατάσταση στην οποία γίνεται και τέλος η συντήρησή τους είναι µηδαµινή. Εδώ και ένα χρόνο ψηφίστηκε ένας νέος νόµος εδώ στην Ελλάδα, είναι ο 3468 ο οποίος καθορίζει το τι θα πρέπει να γίνεται και το πόσο πρέπει να πωλείται η κιλοβατώρα στην αγορά, κι εκεί τέθηκαν διάφοροι περιορισµοί. όθηκε µάλλον η τιµή στο πεδίο από 40 λεπτά µέχρι και 50. Κι αυτό εξαρτάται από την εγκατεστηµένη ισχύ την οποία ενδιαφέρεται κάποιος να βάλει για την εγκατάστασή του. ηλαδή αν κάποιες κάνει µια εγκατάσταση φωτοβολταϊκών µέχρι 20 κιλοβάτ και ανάλογα από την περιοχή στην οποία θέλει να κάνει την επένδυση, τότε η τιµή είναι του ύψους των 50 λεπτών. Από 20 µέχρι 100 κιλοβάτ εγκατεστηµένη ισχύ η τιµή της είναι στα 45 λεπτά και από τα 100 µέχρι και τα 150 της τάξης των 40 λεπτών. Εγκατεστηµένη ισχύ είναι το εξής: ο κατασκευαστής λέει ότι αυτό το πλακίδιο όταν δουλέψει µία ώρα µας δίνει 1 κιλοβατ, µια κιλοβατώρα. Η κιλοβατώρα είναι αυτό που πουλάµε στη ΕΗ. 90

20 Και βέβαια παίζει ρόλο η περιοχή στην οποίο θέλει κάποιος να εγκαταστήσει τέτοια φωτοβολταϊκά στοιχεία. Όσον αφορά την εγκατάσταση, γιατί όπως είπαµε υπάρχει σήµερα ένας οργασµός στη συγκεκριµένη αγορά και ο καθένας θέλει να φτιάξει φωτοβολταϊκά τόξα. Έχει κάποιος ένα χωραφάκι και λέει εδώ θα το φτιάξουµε. Πρέπει να το σκεφτεί κάπως πιο σφαιρικά το τι θέλει να κάνει και πώς να το κάνει. Υπάρχουν και περιορισµοί. Ο βασικός περιορισµός είναι ότι µία εγκατάσταση δεν µπορεί να γίνει σε εκτάσεις υψηλής παραγωγικότητας. ηλαδή αν το χωράφι είναι έφορο και παραγωγικό δεν µπορεί κανείς να κάνει κάτι, παρά µόνο σε χέρσα. Υπάρχει µία κλιµάκωση όσον αφορά την εγκατεστηµένη ισχύ και αυτό αφορά την αδειοδότηση. Ο φορέας που εξετάσει τις συνθήκες και προδιαγραφές για να δώσει αδειοδότηση είναι η ΡΑΕ, η Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας. Και εκεί πάλι υπάρχει ένας περιορισµός κλιµακωτά, µέχρι την εγκατεστηµένη ισχύ των 20 κιλοβάτ δεν απαιτείται η άδεια παραγωγής, εγκατάστασης και λειτουργίας, η άδεια δόµησης, η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων εφόσον το σύστηµα δεν εγκαθίσταται εντός των περιοχών ΝΑΤURA και Εθνικών ρυµών και παραδοσιακών οικισµών και απαιτούνται µόνο µία σύµβαση µε τη ΕΗ και σύµβαση αγοραπωλησίας της Ηλεκτρικής Ενέργειας µε την ΕΣΜΗΕ ο οργανισµός διαχείρισης ηλεκτρικής ενέργειας. Από 20 µέχρι 150 κιλοβάτ δεν απαιτείται άδεια παραγωγής, εγκατάστασης και λειτουργίας, απαιτούνται όµως εξαίρεση από τη ΡΑΕ, έγκριση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την πολεοδοµία, σύµβαση µε τη ΕΗ και σύµβαση αγοραπωλησίας. Και πάνω από 150 κιλοβάτ εγκατεστηµένης ισχύος απαιτούνται τα πάντα. Σε γενικές γραµµές αυτά ήθελα να πω. Αν έχετε κάποια ερώτηση ευχαρίστως να σας απαντήσω. Παρέµβαση: Ερώτηση για το κόστος της εγκατάστασης. Θα σας πω για παράδειγµα το κόστος µιας εγκατάστασης των 100 κιλοβάτ. Υπολογίζεται ότι κοστίζει 6 περίπου το εγκατεστηµένο βατ. Που σηµαίνει 6000 το κιλοβάτ, δηλαδή για 100 κιλοβάτ απαιτούνται Και για τα 100 κιλοβάτ χρειαζόµαστε µία επιφάνεια φωτοβολταϊκών περίπου 10 στρέµµατα. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Για 100 κιλοβάτ, απαιτούνται δέκα στρέµµατα, το κόστος είναι , οι 300 είναι επιδότηση, το 25% πρέπει να το βάλει ο επιχειρηµατίας και το 91