ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΕΣ ΧΩΡΕΣ : ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Transcript

1 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΕΣ ΧΩΡΕΣ : ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Δρ Ευτυχίου Πρωτοπαπαδάκη, Τακτικός Ερευνητής Ειδικός Εσπεριδοειδών ΕΘΙΑΓΕ Από τις Μεσογειακές χώρες τις Ευρώπης, οι σπουδαιότερες χώρες που παράγουν Εσπεριδοειδή είναι η Ισπανία με παραγωγή χιλιάδες τόνους, η Ιταλία με χιλιάδες τόνους, η Ελλάδα χιλιάδες τόνους, η Κύπρος 150 χιλιάδες τόνους και η Γαλλία με 30 χιλιάδες. Από μη Ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου, οι σημαντικότερες χώρες σε παραγωγή Εσπ/δων είναι η Αίγυπτος με 3050 χιλιάδες τόνους ακολουθεί η Τουρκία με 2500 χιλιάδες τόνους, το Ισραήλ με 600 χιλιάδες τόνους και η Τυνησία με 240 χιλιάδες τόνους. Η οικονομική και κοινωνική σπουδαιότητα της καλλιέργειας των Εσπεριδοειδών σ όλες τις χώρες της Μεσογείου είναι πολύ σημαντική και απασχολεί χιλιάδες εργάτες και αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή εισοδήματος για χιλιάδες οικογένειες, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές και συμβάλει σημαντικά στο να μειωθεί η έξοδος των αγροτικών πληθυσμών και η μετανάστευση στις πόλεις και στα ξένα κράτη. Ο κλάδος των Εσπεριδοειδών προσφέρει εργασία σε πολύ κόσμο άμεσα και έμμεσα. 1)Άμεσα στους οπωρώνες των Εσπεριδοειδών, στα συσκευαστήρια και στα φυτώρια, οπού εργάζονται χιλιάδες εργάτες. 2) Έμμεσα στις μεταφορές τους, στους χώρους των πωλήσεων τους και στα εργοστάσια που παράγουν λιπάσματα και φυτοφάρμακα με προορισμό τα Εσπεριδοειδή. Η συμβολή του κλάδου των Εσπεριδοειδών σε συνολική γεωργικής παραγωγής διαφέρει από χώρα σε χώρα. Έτσι η συνολική αξία παραγωγής Εσπεριδοειδών σε σχέση με το σύνολο της γεωργικής παραγωγής είναι 43% για την Τουρκία και 20% για το Μαρόκο. Ο κύριος προορισμός των παραγομένων Εσπεριδοειδών στις Μεσογειακές χώρες είναι η διάθεση τους σε νωπή κατανάλωση. Για τις ευρωπαϊκές χώρες ένα σημαντικό ποσοστό της παραγωγής προορίζεται για χυμοποιήση. Τα ποσοστά αυτά της χυμοποποιήσης για τις Ευρωπαϊκές χώρες, είναι για την Ιταλία 38%,για την Ελλάδα 25% και για την Ισπανία 16%.Οι χυμοί της Ελλάδος υπερτερούν ποιοτικά από τις άλλες χώρες. Γενικά οι χυμοί των Μεσογειακών χωρών είναι ανώτεροι ποιοτικά από αυτούς της Βραζιλίας και της Φλώριδας. Τα ποσοστά χυμοποιήσης για τις μη ευρωπαϊκές χώρες είναι πολύ μικρά με εξαίρεση το Ισραήλ του οποίου η μισή παραγωγή Εσπεριδοειδών έχει προορισμό την χυμοποιήση (47% της παραγωγής), στις άλλες μη Ευρωπαϊκές Μεσογειακές χώρες τα ποσοστά χυμοποιήσης είναι μικρά (Τουρκία 7%, Αίγυπτος 3% και Μαρόκο 2%). Η διάθεση των Εσπεριδοειδών που παράγονται στις Ευρωπαϊκές χώρες γίνεται εξολοκλήρου στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο με εξαίρεση την Ισπανία της οποίας ένα μικρό ποσοστό 6% προορίζεται για αγορές εκτός της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Ο μεγαλύτερος όγκος των Εσπεριδοειδών στις Μεσογειακές χώρες διακινείται από τους μεγαλέμπορους και υπεραγορές (super- markets).στο διεθνές παιχνίδι της εμπορίας των Εσπεριδοειδών εκτός από τις χώρες που τα παράγουν εμπλέκεται και η Ολλανδία που αποτελεί το τρίτο μεγαλύτερο παγκόσμιο εξαγωγέα γεωργικών προϊόντων μετά τις ΗΠΑ και την Γαλλία. Όσο αφορά τα Εσπεριδοειδή η Ολλανδία αποτελεί μεγάλο διακομιστικό κέντρο εμπορίας σε χυμούς Εσπεριδοειδών και μεταποιημένους καρπούς Κίτρων και λοιπών Εσπ/δων.

2 Τα μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα που συναντά η Μεσόγειος στην Η μικρή παραγωγικότητα των περισσότερων οπωρώνων Εσπεριδοειδών σ όλες τις χώρες συμπεριλαμβανόμενης και της Ελλάδας. Η μέση παραγωγή είναι κάτω από 2,5 τόνους /στρέμμα. Όπως όλοι γνωρίζουμε οι τιμές των προϊόντων διαμορφώνονται από την διεθνή σκηνή και πολύ λίγο μπορούμε εμείς να της επηρεάσουμε. Ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να μεγιστοποιήσουμε τις στρεμματικές αποδόσεις. Και το κόστος παραγωγής που είναι υψηλό, τα περισσότερα από τα αναλώσιμα στην παραγωγική διαδικασία (λιπάσματα, φυτοφάρμακα, μετασυλλεκτικά προϊόντα ) είναι εισαγόμενα και πωλούνται σε υψηλές τιμές. Στο κόστος της παραγωγικής διαδικασίας πλεονεκτεί η Αίγυπτος και το Μαρόκο όπου το κόστος εργασίας είναι ελάχιστο σε σχέση με τις Ευρωπαϊκές χώρες. Άλλο σοβαρό πρόβλημα είναι η ανταγωνιστικότητα μεταξύ των Μεσογειακών χωρών αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στο νόμο της προσφοράς και ζήτησης. Για την αντιμετώπιση αυτού του ανταγωνισμού, έτσι στο τέλος της δεκαετίας του 1980, αρχές δεκαετίας 1990 στο πλαίσιο των αυτόνομων αναδιαρθρωτικών προγραμμάτων που χρηματοδοτούσε η Ε.Ε με εξαιρετικά ευνοϊκούς όρους, η Ελλάδα υστέρησε οργανωτικά την περιοδο αυτή. Η νέα ΚΑΠ εκτός από τις διαδικαστικές αλλαγές δημιουργεί μια νέα δυναμική σε όλη την Ευρώπη. Για την εκτίμηση των επιπτώσεων καταρτίστηκαν 13 μελέτες (μια σε κάθε περιφέρεια) για τις δυνατότητες αναδιαρθρώσεις των καλλιεργειών. Δυστυχώς όμως στις ποικιλίες που προτείνονται δεν αναλύονται οι λόγοι που επιλέγονται οι προτεινόμενες ποικιλίες στις 13 μελέτες. 1 Κατανομή της παραγωγής Οι κυριότερες χώρες παραγωγής εσπεριδοειδών στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι: η Ισπανία, η Ιταλία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Κύπρος. Η Ισπανία είναι μία από τις σημαντικότερες χώρες εσπεριδοειδών σε παγκόσμια κλίμακα. Tην περίοδο η παραγωγή εσπεριδοειδών στην Ισπανία ήταν το 6,5 % επί της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής. Η αναμόρφωση της ΚΑΠ θα συμβάλει ακόμα σε μια πιθανή αύξηση της επιφανείας των Εσπεριδοειδών σε βάρος της καλλιέργειας του βαμβακιού για την Ισπανία. Υπάρχουν περίπου στρέμματα αρδευομένου μπαμπακιού στην Ισπανία τα οποία είναι κατάλληλα για την παραγωγή Εσπεριδοειδών.Οι ποικιλίες που θα καλλιεργηθούν σε αυτές της περιοχές είναι η Lane late και η Navelate Η αναμόρφωση της ΚΟΑ παρουσιάζει για την Ισπανία και τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες μια αρνητική επίδραση στην εξέλιξη της κατανομής της Παραγωγής. Έτσι η νέα ΚΟΑ υποδεικνύει ότι θα σταματήσουν οι ενισχύσεις για την μεταποίηση των προϊόντων πράγμα που σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές Βιομηχανίες θα έχουν πρόβλημα στον ανταγωνισμό των χυμοποιησημων Εσπεριδοειδών με τις τρίτες χώρες Πινακας 1:Κατανομή των εσπεριδοειδών στις κυριότερες χώρες της Ευρώπης (2004)

3 Συνολική παραγωγή % της Χώρα Εσπεριδοειδών παραγωγής Κύριες περιοχές παραγωγής (χιλιάδες εσπεριδοειδών τόνοι) Ισπανία ,6 Valencia (2/3 της παραγωγής), Andalucia, Murcia Ιταλία 3335,6 30 Sicilia (2/3), South Italy (1/4 στην Calabria, και επίσης Apulia, Campania, Sardinia), Central (Tuscany and Latium) and north (Liguria) Italy Ελλάδα 896,3 7,8 Πελοπόννησος, Δυτική ηπειρωτική Ελλάδα (Ακαρνανία, Αρτα), Κρήτη Algarve (70% της παραγωγής), the Πορτογαλία 326,5 2,9 Azores, Setúbal, Coimbra, Amares and Vale de Besteiros Εικόνα 1 : Ευρωπαϊκή Παραγωγή των Εσπεριδοειδών (2004) Δομή Structure των οπωρώνων of the EU εσπεριδοειδών Citrus orchard στην (2004) Ευρωπαϊκή Ένωση 13% 1% 30% 56% oranges πορτοκάλια small μανταρίνια citrus lemons λεμόνια other λοιπάcitrus

4 Εικόνα 2 : Συμμετοχή των οπωρώνων εσπεριδοειδών επί του συνόλου των ευρωπαϊκών οπωρώνων (2002) (Eurostat) Βερύκοκα 5,5 % Ροδάκινα 18,6 % Πορτοκάλια 23,3 % Αχλάδια 10,2 % Μανταρίνια 13,8 % Λεμόνια 6,3 % Μήλα 22,3 % Παραγωγή Εσπεριδοειδών στην Αίγυπτο. Η Αίγυπτος είναι μια χώρα η οποία ανταγωνίζεται τα ομφαλαφορα πορτοκάλια των Ευρωπαϊκών χωρών Ισπανίας και Ελλάδος. Το κόστος παραγωγής είναι πολύ μικρό σε αυτή την χώρα και η γεωγραφική της θέση είναι τέτοια που μπορεί να τα διαθέτει ευκολότερα στις Ανατολικές χώρες και την Ρωσία.Τα τελευταία χρόνια η Αίγυπτος εκτός από ανταγωνιστική που είναι στα ομφαλοφόρα πορτοκάλια άρχισε να γίνεται και πολύ ανταγωνιστική και στα πορτοκάλια Valencia late. Στην περίπτωση των Valencia Late η Αίγυπτος γίνεται πολύ ανταγωνιστική στο Μαρόκο και την Ισπανία. Το περίεργο με τη χώρα αυτή είναι ότι δεν παράγει λεμόνια αλλά μόνο limes και έχει το μονοπώλιο του είδους αυτού στις Ευρωπαϊκές χώρες. Από τα μανταρίνια παράγει μόνο την Μεσογειακή ποικιλία και τα οποία καταναλώνονται κυρίως στην εσωτερική της αγορά. Ο παρακάτω πίνακας 2 δίνει την κατανομή των Εσπεριδοειδών στην χώρα αυτή

5 Πίνακας 2 : Παραγωγή εσπεριδοειδών στην Αίγυπτο Παραγωγή Εσπεριδοειδών στην Τουρκία. Από τα τόνους Εσπεριδοειδών που παράγει η Τουρκία οι τόνοι είναι λεμόνια.τα λεμόνια παράγονται κυρίως στις επαρχίες Cukurova και Μερσίνα. Στα Αδανα παράγονται περισσότερο πορτοκάλια και μανταρίνια. Στην Καπαδοκία υπάρχουν τεράστιες ηφαιστιογενείς σπηλιές τις οποίες χρησιμοποιούν οι Τούρκοι για την μετασυλλεκτική αποθήκευση των λεμονιών που καταφθάνουν εκεί με καραβάνια από νταλίκες από τη νότιο Τουρκία. Τα λεμόνια αυτά αποθηκεύονται 6-9 μήνες στις ηφαιστιογενείς σπηλιές αυτές και μετά ακολουθούν τον δρόμο της εμπορίας. Η διάθεσης των Εσπεριδοειδών γίνεται με τα ακόλουθα εμπορικά κανάλια: Α) Με τους διαμεσολαβητές που διακινούν το 68% της παραγωγής. Οι διαμεσολαβητές αυτοί αγοράζουν την παραγωγή επί των δέντρων. Εκτιμούν την ποιότητα και επιβαρύνονται με όλα τα έξοδα κοπής και μεταφοράς. Επίσης οι διαμεσολαβητές μπορούν να κλείσουν συμφωνίες μεταξύ των παραγωγών και των εξαγωγεων. Β) Με τους εξαγωγείς οι οποίοι διαχειρίζονται το 17% της παραγωγής Εσπεριδοειδών στην Τουρκία. Η αγορά γίνεται με εμπορικές πράξεις είτε απευθείας με τους παραγωγούς είτε μέσω των διαμεσολαβητών. Γ) Με εμπορικά γραφεία. Με τα κανάλια αυτά διακινούνται 13% των Εσπεριδοειδών της Τουρκίας. Τα γραφεία αυτά ασχολούνται με τους μικρούς παραγωγούς και εφοδιάζουν τις διάφορες αλυσίδες Σούπερ Μάρκετ. Δ) Οι Συνεταιρισμοί στην Τουρκία παίζουν μικρό ρόλο και διακινούν το 2% περίπου των Εσπεριδοειδών

6 Η Τουρκία μαζί με το Ισραήλ κυριαρχεί στις αγορές ανάμεσα σε άλλες προελεύσεις εκτός της Ευρώπης. Στα γκρέηπ φρούτ η Τουρκία προωθεί τις ποικιλίες Ruby Red των οποίων οι καρποί τον περυσινό χρόνο η τιμή τους διαμορφώθηκε στο 1$/kg και η ποικιλία RIO RED της οποίας η μέση τιμή διαμορφώθηκε πέρυσι στο 1,20$ /kg Εικόνα 3 : Παραγωγή εσπεριδοειδών στην Τουρκία Παραγωγή Εσπεριδοειδών στo Μαρόκο Το Μαρόκο είναι μια χώρα πολύ ανταγωνιστική για τα πορτοκάλια και τις κλημεντίνες με όλες τις Μεσογειακές χώρες Η Εσπεριδοειδοκαλλιέργεια στο Μαρόκο αναπτύχθηκε ευρύτατα την δεκαετία Την περίοδο εκείνη εγκαταστάθηκαν οι ποικιλίες Navels και τα άλλα ξανθά πορτοκάλια όπως πχ η Salustiana. Την περίοδο εκείνη άρχισε να γίνεται η εγκατάστασης και των διαφόρων ποικιλιών Κλημεντίνης. Μετά το 1980 στο Μαρόκο άρχισαν να επεκτείνονται οι ποικιλίες Valencia Late και τα μανταρίνια Ortanique τα οποία ανταγωνίζεται τα Κυπριακά και Ισραηλινά Ortaniques. Όσο αφορά το εμπόριο του Μαρόκου, μέχρι το 1980 οι Ευρωπαϊκή ένωση καταλάμβανε το 70% των εξαγωγών του από την περίοδο με διάφορα περιοριστικά μέτρα που επέβαλε η Ε.Ε το ποσοστό των Μαροκινών εξαγωγών των Εσπεριδοειδών στην Ευρωπαϊκοί Ένωση έπεσε από 70% στο 55%. Η Ρωσική αγορά είναι μια μεγάλη ελπίδα για τις εξαγωγές των Εσπεριδοειδών του Μαρόκου αφού σήμερα το 31% των εξαγωγών έχει προορισμό την Ρωσία και ακολουθεί ο Καναδάς με 7%. Πίνακας 3 : Παραγωγή εσπεριδοειδών στο Μαρόκο ανά ποικιλία

7 2 Αποδόσεις των Εσπεριδοειδών στις διάφορες Μεσογειακές χώρες Τα εσπεριδοειδή θεωρούνται παραγωγική καλλιέργεια και οι αποδόσεις τους κατά στρέμμα εξαρτώνται από τις καλλιεργητικές φροντίδες και τον καιρό. Οι στρεμματικές αποδόσεις διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Στην Πορτογαλία οι αποδόσεις θεωρούνται χαμηλές πχ 1,2 tn /στρ συγκριτικά με τις άλλες Μεσογειακές χώρες (3 tn /στρ στην Τουρκία, 2,5 tn /στρ στην Ελλάδα και 2,3 tn /στρ στην Ισπανία). 3 Χυμοποίηση- Διάθεση Εσπεριδοειδών στις διάφορες Μεσογειακές χώρες Η παραγωγή εσπεριδοειδών στην Ευρώπη διατίθεται για νωπή κατανάλωση. Ένα σημαντικό ποσοστό της παραγωγής προορίζεται για χυμοποίηση. Ο κύριος όγκος χυμοποιήσιμων εσπεριδοειδών είναι τα πορτοκάλια, που δίνουν τους χυμούς πορτοκαλάδας. Ένα μέρος της παραγωγής χρησιμοποιείται για την παραγωγή αιθέριων ελαίων. Οι ποσότητες των εσπεριδοειδών που προορίζονται για χυμοποίηση διαφέρουν από χώρα σε χώρα, όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα.

8 Οι ποσότητες που οδηγούνται σε χυμοποίηση αποτελούν συμπληρωματικό εισόδημα για τους καλλιεργητές εσπεριδοειδών Πίνακας 4 : Ποσοστά παραγωγής εσπεριδοειδών με προορισμό τη χυμοποίηση (2004/05) % της παραγωγής που οδηγείται για χυμοποίηση Ιταλία 38% Ελλάδα* 25% Ισπανία 16% Πορτογαλία 7% Γαλλία <1% *Στην Ελλάδα υπάρχει ένα άτυπο μπλοκ μεταξύ των βιομηχανιών χυμοποίησης με εκείνες τις ομάδες παραγωγών που επιβιώνουν χάρη στις επιδοτήσεις των χυμοποιήσιμων πορτοκαλιών 4 Η εμπορία των Εσπεριδοειδών των Ευρωπαϊκών χωρών Ο κυριότερος προορισμός των ευρωπαϊκών εσπεριδοειδών είναι εξολοκλήρου η Ευρώπη. Στην Ισπανία πχ. μόνο το 6 % των εσπεριδοειδών εξάγεται εκτός Ευρώπης Οι κυριότερες εξαγωγικές αγορές της ελληνικής εσπεριδοκαλλιέργειας είναι: οι βόρειες χώρες της Ευρώπης (U.Κ, Γερμανία, Σκανδιναβικέες χώρες) και κεντρικές και ανατολικές χώρες (Ρωσία, Ρουμανία, Πολωνία, Τσεχία κλπ). 5 Μέτρα και Κίνητρα για την ανάπτυξη του κλάδου των Εσπεριδοειδών στην Τουρκία, Μαρόκο και Αίγυπτο Στην Τουρκία, η κυβέρνηση στηρίζει τον παραγωγικό τομέα με την παροχή κινήτρων για τη χρησιμοποίηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και την υιοθέτηση της στάγδην άρδευσης για εξοικονόμηση νερού.

9 Επίσης είναι χρηματοδότης της ένωσης εξαγωγών για την προώθηση των εμπορικών δραστηριοτήτων όπως είναι η διεξαγωγή έρευνας αγοράς και η συλλογή πληροφοριών για την προώθηση των εξαγωγών. Στο Μαρόκο, η κυβέρνηση παρέχει κίνητρα για τον εξοπλισμό της στάγδην άρδευσης, το γεωργικό εξοπλισμό και τη χρησιμοποίηση πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού απαλλαγμένου από ιώσεις έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η παραγωγή, την κατασκευή συσκευαστηρίων και ψυκτικών χώρων για τη βελτίωση της ποιότητας. Επίσης, χορηγείται στους καλλιεργητές βοήθεια για τις αναλύσεις εδάφους και φύλλων με σκοπό τη μείωση της χρήσης εισροών όπως των λιπασμάτων, τα οποία χρησιμοποιούνται στο Μαρόκο σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα των εργαστηρίων. Στην Αίγυπτο τα κίνητρα στοχεύουν σε δραστηριότητες που διευκολύνουν τις εξαγωγές απλοποιώντας το σύστημα της γραφειοκρατίας