Ο

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "4 5 6 7 8 9 11 13 1. Ο"

Transcript

1 Περιεχόµενα Περίληψη... 4 Abstract... 5 Συντοµογραφίες... 6 Ευχαριστίες... 7 Εισαγωγή... 8 ιατύπωση Ερευνητικών Ερωτηµάτων και Υπόθεσης Εργασίας... 9 Μεθοδολογία οµή Ο θεσµός της χορηγίας: µία απόπειρα οριοθέτησης Η έννοια της χορηγίας Οι µορφές της σύγχρονης χορηγίας Χορηγία και συναφείς έννοιες Η χορηγία, το city marketing και η αστική αναζωογόνηση Χορηγία: Από «λειτουργία» της αθηναϊκής δηµοκρατίας των κλασσικών χρόνων σε πολύτιµο όπλο της επικοινωνιακής φαρέτρας των επιχειρήσεων Η ιστορική εξέλιξη της χορηγίας Σύγχρονη Χορηγία: κοινωνική ευαισθησία ή µέτρο διαφοροποίησης από τον ανταγωνισµό; Η χορηγία ως µέσο επικοινωνίας των επιχειρήσεων Τα κριτήρια επιλογής της χορηγία Η αποτελεσµατικότητα της επιχειρηµατικής χορηγίας Η χορηγία στον Ευρωπαϊκό χώρο Η Μ. Βρετανία, ο πρώτος σταθµός από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη Το χορηγικό γίγνεσθαι ανά την Ευρώπη Οι χορηγικές οργανώσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο Οι εθνικές οργανώσεις Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Χορηγία στις Τέχνες και τον Πολιτισµό European Sponsorship Association (ESA) Η κατοχύρωση του χορηγικού θεσµού στο πλαίσιο της ΕΕ Καλές πρακτικές στην Ευρώπη. Γιατί όχι και ο κανόνας; Η χορηγία στην Ελλάδα Μια αποτίµηση της υπάρχουσας κατάστασης

2 4.2. Το νοµοθετικό πλαίσιο για τη χορηγία: µία διαχρονική θεώρηση Ο νόµος για την πολιτιστική χορηγία: εφαλτήριο ή µία ακόµα νοµοθετική παλινδρόµηση; Το πλαίσιο του Νόµου για την πολιτιστική χορηγία Μία πρώτη αποτίµηση της εφαρµογής του Νόµου: επιφυλάξεις και προσδοκίες Η σηµασία της χορηγίας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση Μορφές χορηγικής υποστήριξης των ΟΤΑ Χορηγία: αµοιβαία ευεργεσία ή παγίδα του marketing; Αναπτύσσοντας µία χορηγική πολιτική: αρχές και πλαίσιο Καλαµάτα: η πόλη του Χορού Η πολιτιστική πολιτική του ήµου Η ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας Το ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαµάτας ( Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ.) Η χορηγική στρατηγική σε επίπεδο ήµου Case study: Το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας Το ιεθνές Κέντρο Χορού Η ταυτότητα του ιεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας Η χορηγική στρατηγική του φεστιβάλ Η χορηγική διαδικασία Τα αντισταθµίσµατα των χορηγών Μια αποτίµηση του χορηγικού τοπίου στην Καλαµάτα: οι «αδιάλειπτοι χορηγοί» Βόλος: η πόλη των Αργοναυτών Η πολιτισµική στρατηγική του ήµου Βόλου Οι «πυλώνες» πολιτισµού της πόλης Η Πολιτιστική Μεσογειάδα Η Αργώ Η χορηγική στρατηγική του ήµου Case study: Το ιεθνές Φεστιβάλ Βόλου - Μουσική και Παραστατικές τέχνες Το Κέντρο Μουσικού Θεάτρου H ταυτότητα του φεστιβάλ: µία συνδυαστική και σφαιρική προσέγγιση Η χορηγική στρατηγική του ιεθνούς Φεστιβάλ Η χορηγική διαδικασία Τα αντισταθµίσµατα των χορηγών Μία αποτίµηση του χορηγικού τοπίου στο Βόλο: το διπλό πρόσωπο του Ιανού

3 Συµπεράσµατα Καλαµάτα και Βόλος: κοινά σηµεία εκκίνησης, διαφορετικές ταχύτητες Προτάσεις ενίσχυσης του χορηγικού θεσµού στους ΟΤΑ Α. Προτάσεις για την ανάπτυξη µιας ενιαίας χορηγικής στρατηγικής στο ήµο Βόλου 94 Β. Προτάσεις για την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας του χορηγικού θεσµού στο ήµο Καλαµάτας Βιβλιογραφία Α. Πρωτογενείς Πηγές Β. ευτερογενείς Πηγές Ελληνική Βιβλιογραφία Ξένη Βιβλιογραφία Μελέτες Ελληνική Αρθρογραφία Ξένη Αρθρογραφία Γ. Ηλεκτρονικές πηγές Πίνακας Εικονογράφησης Πίνακας Παραρτηµάτων

4 Περίληψη Η χορηγία συνιστά µία κατ εξοχήν αναπτυξιακή δαπάνη, που συµβάλλει πολλαπλασιαστικά στην κοινωνική και πολιτιστική ευµάρεια µίας περιοχής. Υπό το πρίσµα αυτής της παραδοχής, σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να διερευνήσει αν και υπό ποιες προϋποθέσεις η χορηγία δύναται να αποτελέσει µία αξιόπιστη πηγή χρηµατοδότησης των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Μία πρώτη απάντηση στο διαµορφούµενο αυτό πλαίσιο προβληµατισµού ήλθε µέσα από την θεωρητική επισκόπηση της σχέσης ΟΤΑ χορηγού. Πιο συγκεκριµένα, αποκτώντας µία εναργή εικόνα τόσο για την πραγµατικής στοχοθεσία των χορηγών όσο και για το υφιστάµενο ευρωπαϊκό και ελληνικό χορηγικό τοπίο, αναδείχθηκε πως η χορηγία συνιστά για τους ΟΤΑ ένα νόµισµα, που φέρει δύο όψεις: είτε της ευεργεσίας είτε της παγίδας του marketing. Προς επίρρωση των θεωρητικών αυτών ερεθισµάτων, ακολούθησε η συγκριτική απεικόνιση των χορηγικών προγραµµάτων δύο πρωτοβάθµιων ΟΤΑ, που φέρουν αρκετά κοινά σηµεία αναφοράς. Ειδικότερα, η περιπτωσιολογική αυτή µελέτη, που έδωσε έµφαση στο ιεθνές Φεστιβάλ Χορού του ήµου Καλαµάτας και το ιεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου του ήµου Βόλου, ανέδειξε πως και οι δύο δήµοι επιτυγχάνουν την ενίσχυση του πολιτιστικού τους έργου, αξιοποιώντας το χορηγικό θεσµό, όχι όµως µε την ίδια αποτελεσµατικότητα. Μέσα από την σκιαγράφηση της χορηγική στρατηγικής των δύο δήµων, κατέστη εν συνεχεία εφικτή, η αποκρυστάλλωση του πλαισίου εκείνων των συνθηκών, που θα επέτρεπε σε έναν φορέα της τοπικής αυτοδιοίκησης να αξιοποιήσει το χορηγικό θεσµό, διαφυλάσσοντας τη διαφάνεια και τις ευαίσθητες τοπικές ισορροπίες. 4

5 Abstract Sponsorship consists a main developmental outlay, which contributes to the social and cultural welfare of a certain region. From the angle of this acknowledgment, the goal of this paper is to explore if and under which conditions, sponsorship could form a reliable source of funding for the LGA. A first response to this, still under shaping, framework comes from the theoretical review of the relationship between the LGA and the sponsors. More specifically, through a clear picture both of the main goals set by the sponsors and the role of sponsorship at the european and the national level, we discover that, regarding sponsorship, the benefaction or the marketing trap. This conceptual framework is followed by a comparative analysis of two sponsorship programmes of two different city councils, which have many common points of reference. These two case studies examined thoroughly the sponsorship strategy of International Dance Festival of Kalamata and International festival of Music and Performing Arts of Volos. In this framework, it has been proved that both city councils have managed to support their work in the cultural field by taking advantage of sponsorship, though not with the same effectiveness. Through the approach of the sponsorship strategy of these two city councils, we then managed to discern the conditions which are necessary for a LGA in order to maximize the benefits of sponsorship. 5

6 Συντοµογραφίες ΑΚ Αστικός Κώδικας ΕΜΑ ιεθνή Επιτροπή Μεσογειακών Αγώνων ΕΠΑ ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης ΕΠΑΚ ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας ΗΠΕΘΕ ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαµάτας ΙΚΕΧΟ ιεθνές Κέντρο Χορού ΙΚΕΧΟΚ ιεθνές Κέντρο Χορού Καλαµάτας ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕ ΣΕ Ένωση Εταιρειών ηµοσίων Σχέσεων Ελλάδας ΕΕΤΑΑ Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης ΕΚΕ προγράµµατα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης Ε.Μ.Ε Ελληνική Μαθητική Εταιρία ΕΝΑΕ Ένωση Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδος ΚΕ ΚΕ Κεντρική Ένωση ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδος Κε.Μ.Θ. Κέντρο Μουσικού Θεάτρου Κ.Ο..Β Καλλιτεχνικό Οργανισµό ήµου Βόλου ΟΜ.Ε.π.Ο Όµιλος για την Επικοινωνία Πολιτιστικών και Οικονοµίας Ο.Π.Ε.Π Οργανισµός Προβολής Ελληνικού Πολιτισµού ΟΤΑ Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Μ.Μ.Ε Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης ΜΠΙ Μεσογειακού Πολιτιστικού Ινστιτούτου ΥΠΠΟ Υπουργείο Πολιτισµού ΑΝΑΟ Australian National Audit Office CEREC Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη Χορηγία στις Τέχνες και τον Πολιτισµό ESA European Sponsorship Association ΗΕΑL Ακαδηµαϊκές Ηλεκτρονικές και µη Βιβλιοθήκες Link He.D.A Ελληνο-Ολλανδικός Εµπορικός και Βιοµηχανικός Σύνδεσµος ICAC Independent Commission Against Corruption 6

7 Ευχαριστίες Η διπλωµατική αυτή εργασία ολοκληρώθηκε χάρη στην πολύτιµη βοήθεια κάποιων προσώπων, χωρίς τη συµβολή των οποίων το όλο εγχείρηµα θα φάνταζε ατελέσφορο και ηµιτελές. Συγκεκριµένα, επιθυµώ να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα κ. Κώστα Γασπαρινάτο, ο οποίος πρόθυµα διέθεσε µέρος του πολύτιµου χρόνου του για την επίβλεψη της εργασίας µου, ενώ παράλληλα µε προέτρεψε σε µια δηµιουργική αυτενέργεια σε σχέση µε την ύλη και τη δοµή της, αφήνοντας µου τα ικανά περιθώρια δράσης. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά την κ. Μήτρου Αγγελική, ιευθύντρια ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας της ΕΠΑ Καλαµάτας, τον κ. Φοινικόπουλο Απόστολο, Αντιδήµαρχο Πολιτισµού του ήµου Βόλου και την κ. Τουλούδη Βούλα, Υπεύθυνη Οργάνωσης του ιεθνούς Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου, χωρίς το ειλικρινές ενδιαφέρον των οποίων δεν θα είχα τελικά επιτύχει τη συγκέντρωση όλων των πληροφοριών που χρειαζόµουν. Η προθυµία δε των υπολοίπων στελεχών τόσο της ΕΠΑ Καλαµάτας όσο και του Καλλιτεχνικό Οργανισµού Βόλου για την παροχή έντυπου υλικού, video και ηλεκτρονικών δεδοµένων υπήρξε ουσιαστική ενθάρρυνση. Ξεχωριστά και µέσα από την καρδιά µου θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Θαλή Κουτούπη, σύµβουλο επικοινωνίας, που µε µύησε στην έννοια της χορηγίας και µε βοήθησε να κατανοήσω τα «πραγµατικά» της δεδοµένα στην ελληνική αγορά. Πολύτιµη προς την ίδια κατεύθυνση ήταν φυσικά και η ανταπόκριση από µέρους του κ. Μάριου Κωστάκη, Προϊσταµένου του Γραφείου Χορηγιών, αλλά και του κ Στάνα Αλέξανδρου, Σύµβουλο Πολιτιστικής ιαχείρισης και Σύµβουλο Έκδοσης και Ειδικών ράσεων του περιοδικού Highlights, οι οποίοι µε προθυµία µε κατατόπισαν περί του υφιστάµενου θεσµικού πλαισίου. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια µου για την συµπαράσταση και την αγάπη τους και τους φίλους µου για την κατανόηση και την πραγµατικά αµέριστη στήριξή τους. 7

8 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολλές επιχειρήσεις αναδεικνύουν ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο, εντρυφώντας στο κοινωνικό γίγνεσθαι µε τη χρηµατοδότηση πολιτιστικών, αθλητικών και άλλων εκδηλώσεων. Έτσι, η χορηγία, αν και δεν απουσίαζε και παλαιότερα από τα επιχειρηµατικά ήθη, έχει αναδειχθεί πλέον σε «υποχρέωση» των επιχειρήσεων, συνιστώντας µία στρατηγική επιλογή. Με τη χορηγία η επιχείρηση δείχνει στο κοινωνικό σύνολο ότι σκοπός της ύπαρξης της δεν είναι µόνο το οικονοµικό όφελος, αλλά και η ανάληψη κάποιων κοινωνικών ευθυνών. Αν και ο ισχυρισµός αυτός τελεί υπό απόδειξη, δε µπορεί κανείς να διαφωνήσει µε τη σηµαντική δύναµη της χορηγίας. Χαρακτηριστικότερο ίσως ως προς αυτό είναι το παράδειγµα της βρετανικής Tate Gallery. Όπως γράφει ο Σπύρος Κτενάς (1991) στο σχετικό του άρθρο «Όλοι δείχνουν να ευγνωµονούν την οικογένεια των Tates, που δηµιούργησαν την παγκοσµίως γνωστή Tate Gallery, ενώ κανείς δε φαίνεται να ενοχλείται από το γεγονός ότι η συγκεκριµένη προσφορά ήταν κάποιο µέρος των κερδών της οικογενείας από...το δουλεµπόριο». Ανεξάρτητα από τους σκοπούς που ενίοτε καλείται να υπηρετήσει, δε θα µπορούσε κανείς να διαφωνήσει πως η χορηγία συνιστά µία κατ εξοχήν αναπτυξιακή δαπάνη, που συµβάλλει πολλαπλασιαστικά στην κοινωνική και πολιτιστική ευµάρεια µίας περιοχής. Υπό το πρίσµα αυτής της αδιαµφισβήτητης πραγµατικότητας, οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), αξιοποιούν όλο και περισσότερο τη χορηγία ως ένα σηµαντικό εργαλείο χρηµατοδότησης των δράσεων τους στα πεδία του πολιτισµού, του αθλητισµού αλλά και των κοινωνικών τους προγραµµάτων. Έτσι, η χορηγία αναδεικνύεται για τους ΟΤΑ σε ένα πολύτιµο όχηµα ανάπτυξης πρακτικών αστικής αναζωογόνησης, όπως είναι η αξιοποίηση του πολιτιστικού τους κεφαλαίου µέσα τόσο από την ανάπτυξη σύγχρονων πολιτιστικών υποδοµών όσο και από την ανάπτυξη καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Αµφίδροµα ευεργετική, είναι η ανάπτυξη χορηγικών προγραµµάτων µέσα από τους ΟΤΑ και για τις ίδιες τις εταιρείες, οι οποίες, µεταξύ άλλων, επιδιώκουν σαφώς την καλλιέργεια σχέσεων «καλής γειτονίας» µε το τοπικό τους περιβάλλον. Οι ΟΤΑ χάρη στην εγγύτητά τους προς τις τοπικές κοινωνίες συνιστούν έναν εξαιρετικό δίαυλο επικοινωνίας και ως τέτοιοι δύνανται να διαµορφώνουν πλατφόρµες συνέργιας και συνεργασίας ανάµεσα σε φορείς του δηµοσίου, ιδιωτικού και εθελοντικού τοµέα. 8

9 Σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι να σκιαγραφήσει τις λεπτές ισορροπίες αυτής της αµφίδροµα ευεργετικής σχέσης, αλλά και να αναδείξει κατά πόσο η χορηγία µπορεί να αποτελέσει µία αξιόπιστη πηγή χρηµατοδότησης για τους ΟΤΑ, τη στιγµή που οι τελευταίοι διέρχονται χαλεπούς οικονοµικούς καιρούς 1. Στο πλαίσιο αυτού του σηµείου εστίασης, οι επιµέρους στόχοι, που καλείται να υπηρετήσει η παρούσα εργασία, είναι: - να διερευνήσει την πραγµατική στοχοθεσία των εταιρειών, όταν δοµούν µία χορηγική συνεργασία µε ένα ΟΤΑ - να διαβλέψει την ανάπτυξη της χορηγίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και να καταγράψει καλές πρακτικές άλλων κρατών µελών της ΕΕ, που βρίσκουν πεδίο εφαρµογής και σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης - να δηµιουργήσει µία πιο εναργή εικόνα για το χορηγικό γίγνεσθαι στην Ελλάδα, µέσα από την αποτύπωση του ισχύοντος νοµοθετικού πλαισίου - να εντοπίσει τα πολλαπλασιαστικά οφέλη, που δύναται να έχει µία χορηγία για έναν ΟΤΑ, αποπειρώµενη, ταυτόχρονα, να διαβλέψει αν πρόκειται για µία αµοιβαία, όντως, ευεργεσία ή απλά για µία παγίδευση των ΟΤΑ στον επικοινωνιακό ανταγωνισµό των εταιριών - να αποκρυσταλλώσει το πλαίσιο εκείνων των συνθηκών, που θα επέτρεπε σε έναν φορέα της τοπικής αυτοδιοίκησης να αξιοποιήσει το χορηγικό θεσµό, διαφυλάσσοντας τη διαφάνεια και τις ευαίσθητες τοπικές ισορροπίες. Πολύτιµος αρωγός στην επίτευξη αυτών των στόχων θα είναι, πέραν των θεωρητικών ερεισµάτων της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας, η συγκριτική απεικόνιση των χορηγικών προγραµµάτων δύο πρωτοβάθµιων ΟΤΑ, που παρουσιάζουν αρκετά κοινά σηµεία εκκίνησης και αναφοράς, του Βόλου και της Καλαµάτας. ιατύπωση Ερευνητικών Ερωτηµάτων και Υπόθεσης Εργασίας Καθώς το πλαίσιο προβληµατισµού σε σχέση µε το υφιστάµενο χορηγικό τοπίο, αδιαµφισβήτητα είναι ευρύτατο και εύκολα κανείς µπορεί να ολισθήσει σε δαιδαλώδεις συλλογισµούς, οφείλουµε να επικεντρώσουµε το ενδιαφέρον µας σε µια µικρότερη και ως εκ τούτου ευκολότερα ελέγξιµη περιοχή. Προς τούτο, επιλέξαµε να αναδείξουµε τη σηµασία 1 Ενδεικτικό είναι πως ο προϋπολογισµός της Αυτοδιοίκησης για το 2008 παρουσίασε έλλειµµα, που φτάνει περίπου το µισό δις ευρώ, καθώς δεν τους αποδίδονται πλήρως οι οφειλόµενοι και προβλεπόµενοι από το Σύνταγµα και τους νόµους πόροι τους (Επιθεώρηση Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Μάρτιος 2008,σελ. 5) 9

10 των χορηγικών προγραµµάτων των ΟΤΑ και την αµφίδροµα ευεργετική σχέση, που δοµείται µεταξύ των τελευταίων και της εταιρείας χορηγού. Η όλη µελέτη θα στηριχθεί στις ακόλουθες παραδοχές: - Η χορηγία συνιστά επιλογή στρατηγικής σηµασίας για την ενίσχυση της εικόνας των εταιρειών και ικανό όχηµα για την καλλιέργεια συγκριτικών πλεονεκτηµάτων στο πεδίο της αγοράς. Πρόκειται, ειδικότερα, για ένα ποιοτικό εργαλείο που επιτυγχάνει τους σκοπούς της έµµεσα και µακροπρόθεσµα, ενώ η ικανότητα της να ξεπερνά γλωσσικά και πολιτιστικά εµπόδια την έχουν αναδείξει σε µία πολύ δελεαστική εναλλακτική πρόταση για την άσκηση επικοινωνιακής πολιτικής. - Οι ΟΤΑ στο πλαίσιο υιοθέτησης πρακτικών αστικής αναζωογόνησης χρήζουν ανάπτυξης εναλλακτικών εργαλείων χρηµατοδότησης. Οι χορηγίες ταιριάζουν απόλυτα στο πολυµορφικό matrix των στρατηγικών πολιτιστικής ανάπτυξης και αστικής αναζωογόνησης. - Αντίστροφα, και οι πρακτικές αναζωογόνησης, όπως η καλλιέργεια µίας ξεχωριστής πολιτιστικής ταυτότητας, συµβάλλουν τα µέγιστα στην αναδόµηση της εικόνας της πόλης, η οποία όσο πιο ελκυστική καθίσταται τόσο πληρέστερα υπηρετεί τις προσδοκίες των χορηγών. - Η αδυναµία ή, ενίοτε, η απροθυµία των ΟΤΑ να αξιοποιήσουν σε ικανοποιητικό βαθµό τη χορηγία ως θεσµό και να την αναδείξουν σε ένα σηµαντικό εργαλείο χρηµατοδότησης των δράσεων τους. Υπό το πρίσµα αυτών των κινητήριων παραδοχών, το ενδιαφέρον µας θα επικεντρωθεί στη χορηγική στρατηγική των ήµων Καλαµάτας και Βόλου. Πιο συγκεκριµένα, σηµείο εστίασης θα αποτελέσουν αντίστοιχα το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού και το ιεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου εν συναρτήσει µε τη χορηγική πρακτική, που υιοθετείται από τη σκοπιά του ήµων για την κάλυψη ενός σηµαντικού µέρους του προϋπολογισµού τους. Ειδικότερα, πρόκειται για δύο φεστιβάλ, τα οποία, αν και περιλαµβάνουν θεαµατικές παραγωγές υψηλών προδιαγραφών, η βιωσιµότητα τους είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την υποστήριξη του ιδιωτικού τοµέα. Πέραν αυτών, οι λόγοι που µας ώθησαν να αναδείξουµε τις δυο αυτές µελέτες περίπτωσης είναι γιατί αναφέρονται σε δύο δήµους, που βρίσκονται στην περιφέρεια και όχι στο ευρύτερο αστικό πλέγµα της πρωτεύουσας, αλλά και που έχουν καταφέρει να θεµελιώσουν µια ισχυρή εικόνα σε τοπικό, εθνικό και σε ικανοποιητικό βαθµό διεθνές επίπεδο. Πρόκειται µε άλλα λόγια, για δύο δήµους, οι δοµές των οποίων θέλησαν να 10

11 αναµετρηθούν µε το στοίχηµα της αποκέντρωσης, αλλά και της ενδυνάµωσης και αναβάθµισης της ποιότητας ζωής στην περιφέρεια. Ο ερευνητικός προβληµατισµός στα πλαίσια της εξέτασης των δύο αυτών ήµων στρέφεται στα εξής ερωτήµατα: - Ποια η χορηγική στρατηγική, που υιοθετούν, οι δύο δήµοι ευρύτερα, αλλά και οι αρµόδιοι πολιτικοί φορείς στο πλαίσιο οργάνωσης των διεθνών φεστιβάλ; - Πόσο αποτελεσµατική είναι η χορηγική πρακτική που υιοθετούν; - Ποια είναι τα αντισταθµίσµατα τα οποία παραχωρούν στους χορηγούς τους; Αν θα µπορούσαµε να θέσουµε κάποια όρια στο περιεχόµενο τους, ποια θα ήταν αυτά; - Εκτιµούν οι ίδιοι οι ΟΤΑ ότι η χορηγία µπορεί να αποτελέσει µία αξιόπιστη πηγή χρηµατοδότησης και αν ναι υπό ποιες προϋποθέσεις; Μετά την προκαταρκτική µελέτη που στηρίχθηκε στα παραπάνω ερωτήµατα, κατέστη εφικτή η διατύπωση της προς έλεγχο υπόθεσης εργασίας, που αναφέρεται στο αν οι ΟΤΑ µπορούν να επιτύχουν την ενίσχυση του πολιτιστικού και του κοινωνικού τους έργου, αξιοποιώντας µε αποτελεσµατικότητα το χορηγικό θεσµό. Μεθοδολογία Στην προσπάθειά µας να προσεγγίσουµε τα ανωτέρω ζητήµατα και να καταλήξουµε σε ασφαλή συµπεράσµατα, θα προβούµε κατ αρχάς σε επισκόπηση της σχετικής µε τη χορηγία βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας, σε συνάρτηση τόσο µε το περιεχόµενο της χορηγίας, ως αναπόσπαστο εργαλείο του marketing, όσο και µε τις πολιτικές πολιτιστικής ανάπτυξης και αστικής αναζωογόνησης. Οι βιβλιογραφικές αναφορές περιλαµβάνουν ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα βιβλία και άρθρα, η αναζήτηση των οποίων πραγµατοποιήθηκε χάριν στην πρόσβαση της γράφουσας σε ακαδηµαϊκές ηλεκτρονικές και µη βιβλιοθήκες (ΗΕΑL Link). Κοµβικής σηµασίας ήταν ακόµη η αναζήτηση πρωτογενών πηγών, υπό τη µορφή είτε των κοινοτικών κειµένου είτε του υφιστάµενου ελληνικού θεσµικού πλαισίου. Σε καµία, ωστόσο, περίπτωση ο κατάλογος των βιβλιογραφικών αναφορών δεν είναι εξαντλητικός, αλλά έχει µάλλον την πρόθεση να παράσχει το αναγκαίο και ικανό υπόβαθρο για την σφαιρική κατανόηση του θέµατος. Οφείλουµε ακόµη να επισηµάνουµε πως η βιβλιογραφία, που περιγράφει αµιγώς τη σύνδεση τοπικής αυτοδιοίκησης και χορηγίας είναι εξαιρετικά περιορισµένη, καθώς δεν έχει ακόµη αποτελέσει αντικείµενο εµβριθούς µελέτης. Προκειµένου να υπερκεράσουµε αυτή την 11

12 αντικειµενική δυσκολία αξιοποιούµε µελέτες διεθνών οργανισµών (International Committee Against Corruption, ANAO) καταγραφής της λειτουργίας της χορηγίας στο δηµόσιο τοµέα. Ακόµη, προκειµένου να αναδείξουµε τη σηµασία, που δύναται να έχει η χορηγία, για την ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση, πραγµατοποιήσαµε µία πρωτογενή έρευνα στους δικτυακούς τόπους των µεγαλύτερων δήµων της χώρας µας, προκειµένου να εντοπίσουµε παραδείγµατα δράσεων, που πραγµατοποιήθηκαν µε χορηγική υποστήριξη. Προς την ίδια κατεύθυνση, είχαµε 3 δια ζώσης συνεντεύξεις µε στελέχη του Πολιτιστικού Οργανισµού ήµου Αθηναίων, οι οποίοι µας έδωσαν µία σαφή εικόνα για τις πολιτιστικές τους εκδηλώσεις και σε ποιο βαθµό υπάρχει υποστήριξη από τον ιδιωτικό τοµέα 2. Επίσης, σε µία προσπάθεια να καταγράψουµε τις προεκτάσεις του θεσµικού πλαισίου για την πολιτιστική χορηγία ένα χρόνο µετά την υιοθέτησή του, αξιοποιήσαµε το εργαλείο της συνέντευξης µε ένα σύµβουλο επί χορηγικών και επικοινωνιακών θεµάτων, ένα πολιτιστικό διαχειριστή και ένα στέλεχος του Υπουργείου Πολιτισµού. Πέραν της αναζήτησης πληροφόρησης σε ακαδηµαϊκές πηγές, επελέγη η µέθοδος της Μελέτης Περίπτωσης (Case Study) (Johnson & Scholes, 2002). Από τους τρεις τύπους µελέτης περίπτωσης 3 (Παπαδάκης, 2002), επελέγη εκείνος όπου παρουσιάζονται γενικές πληροφορίες χωρίς να υπάρχει συγκεκριµένο πρόβληµα, µε σκοπό την κατανόηση του υφιστάµενου πλαισίου. Η ανάπτυξη της Μελέτης Περίπτωσης βασίστηκε στις τεχνικές ποιοτικής πρωτογενούς έρευνας και επεξεργασίας δευτερογενών δεδοµένων. Ειδικότερα, ακολουθήθηκε η µέθοδος της σε βάθος συνέντευξης (Depth Interview), καθώς µας παρέχει τη δυνατότητα για συλλογή στοιχείων που χαρακτηρίζονται από ανεξάντλητο πλούτο, πολλές λεπτοµέρειες και αποκάλυψη ουσιωδών διαφοροποιήσεων (Σταθακόπουλος, 2001). Στον αντίποδα αυτών των ωφελειών, βρίσκονται, βέβαια, το χρονοβόρο της διαδικασίας και δυσκολίες που σχετίζονται µε την ανάλυση των στοιχείων. Στο πλαίσιο δύο περιπτωσιολογικών µελετών αξιοποιήθηκαν και µία σειρά δευτερογενών πηγών, που ανέκυψαν µέσα από τους δικτυακούς τόπους των δύο ήµων, τα επιχειρησιακά τους προγράµµατα , τα προγράµµατα των δύο φεστιβάλ και τα αποσπάσµατα του έντυπου τύπου, πλούσιο φωτογραφικό υλικό και τους χορηγικούς φακέλους. 2 Χαρακτηριστικό είναι πως και για τα δύο φεστιβάλ οι Προγραµµατικές Συµβάσεις του Υπουργείου Πολιτισµού έχουν διακοπεί, αλλά και όταν ήταν σε ισχύ οι προβλεπόµενοι πόροι παρουσίαζαν και παρουσιάζουν καθυστέρηση εκταµίευσης. 3 Τύπος Α : Μελέτη περίπτωση όπου υφίσταται ένα προφανές ή µη πρόβληµα προς επίλυση, Τύπος Β : Μελέτη περίπτωσης όπου παρουσιάζονται γενικές πληροφορίες που αποσκοπούν στην παροχή της απαραίτητης πληροφόρησης για την κατανόηση του υφιστάµενου πλαισίου, χωρίς να υπάρχει συγκεκριµένο πρόβληµα, Τύπος Γ : Μελέτη περίπτωσης όπου παρατίθενται πληροφορίες σχετικά µε το στυλ ηγεσίας της διοίκησης µιας εταιρείας. 12

13 Σε µία συνολική αποτύπωση των µέσων, πραγµατοποιήθηκαν 10 δια ζώσης συνεντεύξεις και 1 δια τηλεφώνου, πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, καθώς και τρεις µελέτες περίπτωσης, εκ των οποίων αποτυπώθηκαν οι δύο, που αφορούν τους δήµους Βόλου και Καλαµάτας. οµή Η παρούσα εργασία χωρίζεται σε δύο µέρη. Το πρώτο µέρος, εστιάζεται στη διαµόρφωση των θεωρητικών εκείνων ερεισµάτων, που θα µας επιτρέψουν να υποστηρίξουµε πως η χορηγία µπορεί και πρέπει να αποτελέσει µία αξιόπιστη πηγή χρηµατοδότησης για τις πρωτοβουλίες των ΟΤΑ. Προς την κατεύθυνση αυτή, στο πρώτο κεφάλαιο πραγµατοποιούµε µία αποσαφήνιση της έννοιας της χορηγίας και επιδιώκουµε τη θεωρητική σύνδεση της µε την έννοια της αστικής αναζωογόνησης. Ακολούθως, διερευνούµε τη χορηγική πρακτική των εταιρειών, προσπαθώντας να κατανοήσουµε τα βαθύτερα κίνητρα τους πίσω από την κοινωνική ευαισθησία, που µε τόσο «ζήλο» επιδεικνύουν τα τελευταία χρόνια. Εν συνεχεία, στο τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο εστιαζόµαστε στη βαθύτερη κατανόηση του ευρωπαϊκού και ελληνικού χορηγικού τοπιού, βάσει των ερεθισµάτων του οποίου αναπτύσσεται και λειτουργεί η χορηγική πρακτική της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στο πέµπτο κεφάλαιο, που είναι και το κυριότερο από θεωρητικής σκοπιάς για την υποστήριξη της υπόθεσης εργασίας µας, προσπαθούµε να σκιαγραφήσουµε τη διαµορφούµενη σχέση µεταξύ του ΟΤΑ και της εταιρείας χορηγού, τις µορφές, τα όρια και το ευκταίο πλαίσιο λειτουργίας της. Προκειµένου να πραγµατευτούµε αρτιότερα τη βασική υπόθεση εργασίας µας, στο δεύτερο µέρος παραθέτουµε τις δύο µελέτες περίπτωσης, το περιεχόµενο των οποίων αναφέραµε και πρωθύστερα. Κλείνοντας αυτό το εισαγωγικό µέρος και χωρίς την παραµικρή διάθεση για µεµψιµοιρία, θέλουµε να διευκρινίσουµε ότι καταβλήθηκε η µέγιστη δυνατή προσπάθεια αξιοποίησης των δεδοµένων πόρων για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας σε ένα εξαιρετικά περιορισµένο χρόνο, απαγορευτικό για τα ακαδηµαϊκά δεδοµένα. Η υλοποίησή της, ωστόσο, αποτέλεσε πρόκληση και η πορεία προς την ολοκλήρωση µία διαδικασία επίπονη και ταυτόχρονα συναρπαστική, όπως κάθε διαδικασία µάθησης. 13

14 1. Ο θεσµός της χορηγίας: µία απόπειρα οριοθέτησης Στα όρια του παρόντος κεφαλαίου, θα αποπειραθούµε να αναδείξουµε τις εκφάνσεις αυτής της αυθύπαρκτης έννοιας, που δηµιουργεί ωστόσο πολλαπλές συγχύσεις. Ειδικότερα, θα προβούµε σε µία εννοιολογική αποσαφήνιση του χορηγικού θεσµού, αναπτύσσοντας τα θεωρητικά εκείνα ερεθίσµατα, που θα µας επιτρέψουν εν συνεχεία να κατανοήσουµε τη διαµορφούµενη σχέση µεταξύ των χορηγών και των χορηγούµενων ΟΤΑ, αλλά και να διαβλέψουµε τα όρια και τις µορφές που µπορεί αυτή να λάβει. Παράλληλα µε την οριοθέτηση της έννοιας της χορηγίας και µε δεδοµένο ότι η βασική υπόθεση εργασίας µας έχει ως σηµείο εστίασης τους πρωτοβάθµιους ΟΤΑ, κρίνουµε αναγκαίο, να αναδείξουµε τη σύνδεση της µε το city marketing και την αστική αναζωογόνηση (urban regeneration) Η έννοια της χορηγίας Ο ακριβής προσδιορισµός της έννοιας της χορηγίας καθίσταται σχετικά δύσκολος, στο βαθµό που πρόκειται για µία έννοια πολυεπίπεδη και διαρκώς επαναπροσδιορίσιµη. Έτσι, αν και η χορηγία συνιστά στρατηγική επιλογή των εταιρειών ήδη από το 1967, που πρωτοεµφανίζεται στις ΗΠΑ, (ΕΕ ΣΕ, Πρακτικά Συνεδρίου, 2001) η έννοια της, περικυκλωµένη από συγχύσεις και παρερµηνείες, εξακολουθεί να χρησιµοποιείται αυθαίρετα µέσα στον ευρύτερο χώρο του µάρκετινγκ, της επικοινωνίας και των δηµοσίων σχέσεων. Εκκινώντας αυτή την απόπειρα οριοθέτησης από αναφορές της διεθνούς βιβλιογραφίας, άξια µνείας είναι η προσέγγιση του Meenaghan (2001 1, σελ. 95), ο οποίος εκλαµβάνει τη χορηγία ως µία παροχή βοήθειας οικονοµική ή σε είδος για συγκεκριµένη δραστηριότητα από έναν οργανισµό µε στόχο την επίτευξη των επικοινωνιακών του στόχων. Ο Yeshin (1999, σελ. 12), από τη σκοπιά του, εντοπίζει µία ταύτιση της χορηγίας µε την έννοια της ανταπόδοσης, ορίζοντάς τη ως µια δραστηριότητα που συνδέει έναν οργανισµό µε ένα τρίτο µέρος για να επιτευχθούν κοινοί αλλά αµοιβαία συµφωνηµένοι στόχοι. Προς την ίδια κατεύθυνση, η European Sponsorship Association 4 (ΕSA) ορίζει τη χορηγία ως µία 4 Η ESA συνιστά µία από τις πιο σηµαντικές χορηγικές οργανώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το περιεχόµενο των δράσεων της και τη συµβολή στη διαµόρφωση του χορηγικού τοπίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα την αναδείξουµε 14

15 εµπορική συµφωνία, στο πλαίσιο της οποίας ο χορηγός παρέχει χρηµατοδότηση ή κάθε άλλους είδους υποστήριξη προς τρίτο µέρος, προκειµένου εν συνεχεία να πιστωθεί µε µία σειρά συµφωνηθέντων έµµεσων ή άµεσων ωφελειών. Η Ματούλα Σκαλτσά (1992, σελ. 11), στη δική της οριοθέτηση για τη χορηγία και προκειµένου να αποδώσει όλες τις παραµέτρους της σύγχρονης µορφής της, εντοπίζει µία σειρά επιµέρους χαρακτηριστικών: Η χορηγία µπορεί να καθιερώσει, να ενισχύσει ή να αποκαταστήσει την εικόνα και την ταυτότητα µιας εταιρείας. Η χορηγία µπορεί να υποστηρίξει τη διαφηµιστική στρατηγική της εταιρείας. Η χορηγία µπορεί να αποτελέσει µέρος της πολιτικής της εταιρείας στον τοµέα των δηµοσίων σχέσεων, καλλιεργώντας αγαθές σχέσεις τόσο ανάµεσα στο προσωπικό της, όσο και στο εκτός εταιρείας ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η χορηγία µπορεί να προσελκύσει ένα νέο ή ειδικό κοινό. Η χορηγία µπορεί να προωθήσει τις πωλήσεις. Ωστόσο, δεδοµένου ότι άξονας της ανάλυσής µας είναι οι ΟΤΑ, ήτοι φορείς της δηµόσιας σφαίρας, στα όρια της παρούσας εργασίας θα υιοθετήσουµε τον ορισµό του Θαλή Κουτούπη (1996, σελ. 24): «χορηγία είναι η χρηµατοδότηση και στήριξη µη κερδοσκοπικών οργανισµών ή / και δραστηριοτήτων κοινωνικού περιεχοµένου, από ιδιωτικές επιχειρήσεις, µε αποκλειστικό αντιστάθµισµα την πίστωση των χορηγών µε κοινωνική ευποιία, εµπεριέχουσα µεταφορά πόρων από τον ιδιωτικό στο δηµόσιο-κοινωνικό τοµέα» Οι µορφές της σύγχρονης χορηγίας Όπως χαρακτηριστικά τονίζει η Αριστέα Σινανιώτη (2002, σελ ) στο πόνηµα της για τη χορηγική σύµβαση, µία σαφής ταξινόµηση των µορφών χορηγίας καθίσταται δυσχερής, εξαιτίας τόσο των ιδιότυπων όσο και συνάµα δηµιουργικών εκφάνσεων µίας χορηγικής συνεργασίας. Ωστόσο, επισηµαίνει πως µία ασφαλής διάκριση θα µπορούσε να γίνει µε κριτήρια το αντικείµενο, το χορηγό και το δέκτη της χορηγίας. Στα όρια της παρούσας ανάλυσης και χάριν στην προσωπική ανάγκη της γράφουσας να αποκτήσει µία εναργή εικόνα περί του χορηγικού θεσµού θα υιοθετήσουµε τη λεπτοµερή αυτή διάκριση. σε ειδικό κεφάλαιο της παρούσας ανάλυσής µας. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τις δραστηρίοτητές της βλέπε το δικτυακό της τόπο 15

16 Έτσι, εντοπίζοντας τους τοµείς δραστηριοποίησης της χορηγίας σήµερα, θα µπορούσαµε να τους διακρίνουµε στους εξής: Τέχνες και πολιτισµός Αθλητισµός Περιβάλλον Υγεία και εκπαίδευση Κοινωνικές δραστηριότητες Επιστήµες Θέαµα Παράλληλα, από τη σκοπιά του χορηγού, µία σαφής διάκριση θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί µε βάση το είδος της παροχής (Γλύτση, 2002, σελ. 108), στην οποία προβαίνει: α. Εταιρική συνδροµή (corporate membership): Στην περίπτωση αυτή, ο χορηγός παρέχει στον χορηγούµενο ένα συγκεκριµένο ποσό χρηµάτων ετησίως, εξασφαλίζοντας έτσι ως αντάλλαγµα ένα σταθερό πακέτο απολαβών (συγκεκριµένο αριθµό δωρεάν εισιτηρίων, δικαίωµα χρήσης των χώρων του αποδέκτη της χορηγίας για συγκεκριµένο αριθµό ηµερών κ.λπ.). β. Εθελοντική εργασία των υπαλλήλων του χορηγού (employee volunteering). Εν προκειµένω ο χορηγός διαθέτει µέρος του εργάσιµου χρόνου και της εξειδικευµένης γνώσης των υπαλλήλων του στον χορηγούµενο. γ. Χορηγία σε είδος (sponsorship in kind). Ο χορηγός παρέχει τα προϊόντα, τις υπηρεσίες ή και την επαγγελµατική του συµβουλή στον χορηγούµενο, µε αντάλλαγµα επιχειρησιακά οφέλη. Παράλληλα µε την παραπάνω διάκριση βάσει κριτηρίων, άξια ειδικής µνείας είναι και η ποιοτική διάκριση, που επιχειρεί ο Θαλής Κουτούπης (1996, σελ. 42), διαχωρίζοντας την κοινωνική από την εµπορική χορηγία. Ειδικότερα, η εµπορική χορηγία αναφέρεται στην προβολή και προώθηση των πωλήσεων, ενώ η κοινωνική εµπερικλείει την έννοια της κοινωνικής προσφοράς, ενώ στοχεύει στη διακριτή και όχι κραυγαλέα προβολή του χορηγού Χορηγία και συναφείς έννοιες Η ανωτέρω παράθεση των ιδιαίτερων εκείνων χαρακτηριστικών που συνθέτουν την πολυεπίπεδη έννοια της χορηγίας, µας δίνει το έναυσµα για µία αντίστοιχη αποσαφήνιση του τι δεν είναι χορηγία. 16

17 Η χορηγία δεν είναι ούτε δωρεά, ούτε φιλανθρωπία, αλλά ούτε και ευεργεσία. Αυτές είναι συνήθως µονοµερείς πράξεις προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, κυρίως σε ατοµικό και πολύ λιγότερο εταιρικό επίπεδο, από τις οποίες εκλείπει η έννοια της αµοιβαίας ανταποδοτικότητας (Ζούνης, 2001, σελ. 20). Η χορηγία δεν είναι επιχορήγηση. Η επιχορήγηση είναι κρατική ενίσχυση και ενέχει το στοιχείο της υποχρέωσης του κράτους να στηρίζει διάφορες µορφές τέχνης ή αθλητισµού σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Η χορηγία δεν είναι διαφήµιση. Οι βασικές διαφορές που εντοπίζονται (Γασπαρινάτος, Ιωαννίδης, 2006, σελ. 69) µεταξύ διαφήµισης και χορηγίας είναι α) η χορηγία δεν επιδιώκει άµεσα την πώληση προϊόντων ή υπηρεσιών β) δεν προβάλλει τα χαρακτηριστικά του προϊόντος, όπως η διαφήµιση και γ) στη διαφήµιση δεν υπάρχει µεταφορά οικονοµικών πόρων από τον ιδιωτικό στο δηµόσιο ή κοινωνικό τοµέα. Εκτενέστερα, οι Hoek και Gendall (1997, σελ. 30) µελετώντας τα ποιοτικά αποτελέσµατα των δύο αυτών µέσων, εκτιµούν πως η χορηγία καλλιεργεί την αναγνωρισιµότητα της εταιρείας σε ένα µακροπρόθεσµο βεληνεκές και µάλιστα σε οµάδες που δεν είναι χρήστες των αντίστοιχων προϊόντων ή υπηρεσιών 5. Η χορηγία διαφέρει από τις δηµόσιες σχέσεις. Οι δηµόσιες σχέσεις έχουν ως βασικό τους στόχο να καλλιεργούν και να διαχειρίζονται την εικόνα που παρουσιάζει µία επιχείρηση προς τα έξω. Αν και η χορηγία εξυπηρετεί και αυτόν το στόχο, ενέχει και το στοιχείο της κοινωνικής προσφοράς και ευαισθησίας. Η χορηγία δε συµβάλει µόνο στην καλλιέργεια µίας θετικής εικόνας της εταιρείας, αλλά αποτελεί µία επένδυση στην «εταιρική κοινωνική προσωπικότητα» (Κουτούπης, 1996, σελ. 26). Η χορηγία δεν είναι προώθηση πωλήσεων. Η προώθηση πωλήσεων αναφέρεται σε κάθε πρόγραµµα, το οποίο στοχεύει στην άµεση επίτευξη εµπορικών αποτελεσµάτων µε τρόπους άλλους πλην της διαφήµισης, όπως είναι η προσωπική επαφή µε τον καταναλωτή, οι εκδηλώσεις και τα happening. Ωστόσο, όπως εύστοχα επισηµαίνει ο Θαλής Κουτούπης, αν και η προώθηση πωλήσεων ενέχει το στοιχείο της κοινωνικότητας, δεν έχει στοιχεία προσφοράς (κοινωνικά, οικονοµικά πολιτιστικά κ.α.), όπως η χορηγία (Κουτούπης, σελ. 30). 5 Για µία λεπτοµερή καταγραφή των ειδοποιών διαφορών µεταξύ χορηγίας και διαφήµισης µέσα από την ανάπτυξη σχετικών µοντέλων βλέπε ακόµη Meenaghan Tony, (2001) Sponsorship and Advertising: A Comparison of Consumer Perceptions, Psychology and Marketing, Vol. 18, No 2, pp

18 1.4. Η χορηγία, το city marketing και η αστική αναζωογόνηση Από την µέχρι τώρα ανάλυσή µας, καθίσταται πλέον σαφές πως η χορηγία χρησιµοποιείται ως εργαλείο του µάρκετινγκ και υιοθετείται από τις εταιρείες µε την πρόθεση εξαγωγής κάποιου οφέλους. Αντίστοιχο όφελος θα µπορούσαµε να υποστηρίξουµε πως αντλούν και οι πρωτοβάθµιοι ΟΤΑ, µε τη χορηγία να αναδεικνύεται σταδιακά για τους τελευταίους σε ένα σηµαντικό χρηµατοδοτικό εργαλείο, που τους επιτρέπει να παγιώνουν συγκριτικά πλεονεκτήµατα και κατ επέκταση να επιτυγχάνουν µία διαρκή ανέλιξη στην ιεραρχία του διεθνούς και ευρωπαϊκού αστικού πλέγµατος(κόνσολα και Ιωαννίδης, 2005, σελ. 227 ) Εκτενέστερα, κατά την τελευταία εικοσαετία, οι ευρωπαϊκές πόλεις σε µία προσπάθεια να θωρακισθούν έναντι των οικονοµικών και κοινωνικών διαρθρωτικών αλλαγών και να αντιµετωπίσουν το διαρκώς εντεινόµενο ανταγωνισµό των πόλεων σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν επιδοθεί στην υλοποίηση ολοκληρωµένων προγραµµάτων αστικής αναζωογόνησης (Μπιανκίνι και Πάρκινσον, 1994). Πολύτιµο εργαλείο για την αναβάθµιση αυτή των πόλεων και τη διαφύλαξη µίας διακριτής ταυτότητας στο σύγχρονο παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον 6 είναι για τους ΟΤΑ η ανάπτυξη µίας ολοκληρωµένης στρατηγικής city marketing. Πρόκειται, ειδικότερα, κατά τους Ashworth και Karavatzis (2007, σελ. 30) για ένα «δίκτυο δράσεων», που σκοπό έχει να επιτύχει την αναδόµηση της εικόνας της πόλης και να προσδώσει κατ επέκταση µία ισχυρή ώθηση στην αναζωογόνηση της, την προσέλκυση του µετακινούµενου διεθνούς κεφαλαίου, αλλά και την αύξηση του τουριστικού ρεύµατος. Μία σηµαντική παράµετρος αυτού του δικτύου δράσεων είναι οι τέχνες και ο πολιτισµός. Ειδικότερα, δεν είναι λίγοι εκείνοι οι µελετητές, που εκτιµούν πως η αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου, που η πόλη συσσωρεύει, µέσα από τη δηµιουργία σύγχρονων πολιτιστικών υποδοµών και την ανάπτυξη καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων αποτελεί βασικό παράγοντα µεταξύ άλλων, για την αναπτυξιακή προοπτική µίας πόλης και την προώθηση µίας «ελκυστικής» εικόνας (Paddison, 1993, σελ. 340, Κόνσολα και Ιωαννίδης, σελ. 226). Ενδεικτική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η µελέτη περίπτωσης του Paddison (σελ. 347) 6 Για µία συνολική ανασκόπηση των επιδράσεων της παγκοσµιοποίησης στην έννοια και την ταυτότητα της πόλης, βλ. German Association of Cities, Habitat Unit of the Technical University Berlin, (2006) Conference Summary Report: The World as a City, the City in the World Globalization, Urbanization and International Politics, ιαθέσιµο στο ConferenceSummaryReport.pdf 18

19 για την πόλη της Γλασκόβης, η οποία κατόρθωσε να επιτύχει την εναλλαγή της εικόνας της από µία βιοµηχανική πόλη σε παρακµή σε ένα σηµαντικό πολιτιστικό κέντρο. Oι Carl Grodach και Anastasia Sideris (2007, σελ. 351), διερευνώντας τη συνάρτηση πολιτισµού και ανάπτυξης, διαπιστώνουν πως οι χορηγίες ταιριάζουν απόλυτα στο πολυµορφικό matrix των στρατηγικών πολιτιστικής ανάπτυξης και αστικής αναζωογόνησης. Πιο συγκεκριµένα, χορηγία και αναζωογόνηση των πόλεων εµφανίζονται ως δύο συγκοινωνούντα δοχεία, µε την πρώτη να χρηµατοδοτεί δράσεις για την επίτευξη της δεύτερης. Αντίστροφα, οι πρακτικές αναζωογόνησης, όπως η καλλιέργεια µίας ξεχωριστής πολιτιστικής ταυτότητας, συµβάλλουν τα µέγιστα στην αναδόµηση της εικόνας της πόλης 7, η οποία όσο πιο ελκυστική καθίσταται τόσο πληρέστερα υπηρετεί τις προσδοκίες των χορηγών. 7 Για µία ενδελεχή ανάλυση της σύνδεσης της πολιτιστικής ανάπτυξης και της διαµόρφωσης της εικόνας µίας πόλης βλέπε πέρα από τους εδώ παρατηθέµενους συγγραφείς: Evans Graeme, (2007) Hard-branding the cultural city from Prado to Prada, International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 27, No 2, pp και 19

20 2. Χορηγία: Από «λειτουργία» της αθηναϊκής δηµοκρατίας των κλασσικών χρόνων σε πολύτιµο όπλο της επικοινωνιακής φαρέτρας των επιχειρήσεων Όπως αναδείχθηκε και πρωθύστερα η πίστωση των εταιρειών µε κοινωνική ευποιία αποτελεί πλέον ένα µεγάλο δέλεαρ για την ανάπτυξη πολλαπλών χορηγικών προγραµµάτων. Έτσι, η χορηγία από λειτουργία της αθηναϊκής δηµοκρατίας των κλασσικών χρόνων έχει αναδειχθεί σε αναπόσπαστη «λειτουργία» του σύγχρονου marketing mix 8 κάθε ανταγωνιστικής εταιρείας. Πώς, όµως, προέκυψε αυτό; Γιατί πλέον προσδοκάται από οντότητες, που είναι εξ ορισµού κερδοσκοπικές, να προβαίνουν σε κοινωφελείς ενέργειες, πέρα και έξω από το αντικείµενο της δραστηριότητάς τους και από τον ίδιο το σκοπό ύπαρξής τους; Είναι µόνο µερικές από τις ερωτήσεις αναφορικά ένα θεσµό, η υιοθέτηση των πρακτικών του οποίου παρουσιάζει εξαιρετικά ταχείς ρυθµούς (Tripodi, 2001, σελ.1) Αποπειρώµενοι να οριοθετήσουµε το χορηγικό θεσµό, κατανοήσαµε ήδη πως η χορηγία συνιστά επιλογή στρατηγικής σηµασίας για την ενίσχυση της εικόνας των εταιρειών και ικανό όχηµα για την καλλιέργεια συγκριτικών πλεονεκτηµάτων στο πεδίο της αγοράς. Στα όρια του παρόντος κεφαλαίου θα προσπαθήσουµε να ρίξουµε περισσότερο φως στους στόχους και τα κίνητρα αυτών των εταιρειών, προκειµένου εν συνεχεία να αποκτήσουµε µία εναργή εικόνα της σχέσης, που επιδιώκουν να δοµήσουν µε τους χορηγούµενους ΟΤΑ Η ιστορική εξέλιξη της χορηγίας Η χορηγία γεννήθηκε ως έννοια, θεσµός και πρακτική την περίοδο της ακµής της Αθηναϊκής ηµοκρατίας. Θεσµοθετείται για πρώτη φορά στη δηµοκρατία του Κλεισθένη, στα τέλη του 6ου αιώνα για να βρει πλήρη άνθηση στο «Χρυσό Αιώνα» του Περικλή. «Χορηγώ» ετυµολογικά σηµαίνει ηγούµαι του χορού. Ουσιαστικά σήµαινε την πράξη του 8 Το marketing mix αποτελεί θεµέλιο λίθο του σύγχρονου marketing και ερευνά τη δυναµική αλληλεξάρτηση µεταξύ του προϊόντος, του καταναλωτή και του περιβάλλοντος. Ειδικότερα, σε µια εκλαϊκευµένη εκδοχή θα µπορούσε να ερµηνευθεί ως το σύνολο των παραγόντων που αναπτύσσονται προκειµένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες µίας αγοράς ή τµήµατος αυτής, µέσα σε δεδοµένο περιβάλλον (οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτικό). (Παπαγεωργίου,1990, σελ ) 20

21 Αθηναίου πολίτη να στηρίξει οικονοµικά τις θεατρικές παραστάσεις, να αναλάβει δηλαδή την πολιτιστική χορηγία. Η χορηγία αποτελούσε µία από τις τέσσερις λειτουργίες της Αθηναϊκής ηµοκρατίας, µαζί µε την τριηραρχία, τη γυµνασιαρχία και την εστίαση. Επρόκειτο για µια µορφή πρόσθετου φόρου, τον οποίο επέβαλε η Αθήνα στους εύπορους πολίτες της. Κάθε µία από τις δέκα αθηναϊκές φυλές παρουσίαζε ένα κατάλογο των πλουσιότερων 120 πολιτών της στον άρχοντα που ήταν υπεύθυνος για τις µεγάλες θρησκευτικές γιορτές (τα ιονύσια, τα Παναθήναια, τα Ελευσίνια Μυστήρια, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια, κ.α.). Η επιλογή αυτή γινόταν έξι µήνες πριν τη διεξαγωγή των αγώνων. Υποχρεωτική η χορηγία έγινε µόνο στην Αίγινα, στη Θήβα, στον Ορχοµενό, στην Κέα και στη Μυτιλήνη. Ο ρόλος του χορηγού ήταν να καλύπτει τα έξοδα µιας δραµατικής παράστασης. Μέσα σε αυτά τα έξοδα περιλαµβάνονταν τα έξοδα της διδασκαλίας του χορού, τα έξοδα της συντήρησης, του χοροδιδασκάλου και του αυλητή, τα έξοδα για τα προσωπεία και τα κουστούµια του χορού και ό,τι τυχόν επιπλέον έξοδο προέκυπτε. Η νίκη του χορηγού ισοδυναµούσε µε νίκη ολόκληρης της φυλής. Η ανταµοιβή των χορηγών δεν ήταν άµεση, εκτός από τη δόξα, την τιµή και τη φήµη που κέρδιζαν. Μάλιστα, ο χορηγός που βραβευόταν στους δραµατικούς αγώνες, όφειλε να ανεγείρει µνηµείο της νίκης του και τα έξοδα της ανεγέρσεως αυτής βάρυναν τον ίδιο. Υπήρχαν όµως και έµµεσα οφέλη για τους χορηγούς, όπως ήταν η υποστήριξη των συµπολιτών τους, αν πολιτεύονταν στις εκλογές, ή ακόµα και η περίπτωση ευνοϊκής µεταχείρισής τους, στην περίπτωση που οδηγούνταν ενώπιον του δικαστηρίου (Ζούνης, σελ , Γασπαρινάτος και Ιωαννίδης, 2008, σελ ). Η «λειτουργία» της χορηγίας στις µέρες µας µοιάζει να ακολουθεί διαφορετικούς κώδικες, έχοντας λάβει περισσότερο εµπορική σηµασία. Έτσι, οι εταιρείες ήδη από το 1950 άρχισαν να εντοπίζουν στη χορηγία ένα αποτελεσµατικό επικοινωνιακό µέσο για την προβολή της εικόνας τους και την ενίσχυση της αναγνωρισιµότητας των προϊόντων τους Σύγχρονη Χορηγία: κοινωνική ευαισθησία ή µέτρο διαφοροποίησης από τον ανταγωνισµό; Η αυξανόµενη ευαισθησία του πληθυσµού σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέµατα καταδεικνύει ότι η κοινωνική χορηγία θα συνεχίσει να σηµειώνει σηµαντική ανάπτυξη τα επόµενα χρόνια, ενώ η ανάγκη αποτελεσµατικής προώθησης των συµφερόντων των επιχειρήσεων θα την εντάξει στην καθηµερινότητα της επιχειρηµατικής επικοινωνιακής πολιτικής. Αξίζει να σηµειωθεί ότι σε πρόσφατη έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στη 21

22 Γερµανία, η µορφή αυτή χορηγίας βρίσκεται, από πλευράς αποδοχής του κοινού, στην πρώτη θέση µεταξύ των άλλων µορφών, καθώς το 83% των ερωτηθέντων όχι µόνον την επικροτούν ως θεσµό χρηµατοδότησης, αλλά τη θεωρούν ως καλό ή πολύ καλό θεσµό. (Γιαννακάκη, 2002) Ενώ, σύµφωνα µε την έρευνα της Ε.Ε..Σ.Ε., του Ε.Μ.Ε του Παντείου και της Focus, το 60% του κοινού που ερωτήθηκε, δηλώνει ότι προτιµά να αγοράζει προϊόντα εταιριών που έχουν έντονη χορηγική δραστηριότητα και βοηθούν την κοινωνία 9. Η αδιαµφισβήτητη αυτή πραγµατικότητα αναδεικνύει τη χορηγία σε ένα ποιοτικό εργαλείο, που επιτυγχάνει έµµεσα και µακροπρόθεσµα τους σκοπούς του, αλλά και σε µία σηµαντική παράµετρο των προγραµµάτων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, τα οποία όλο και περισσότερες εταιρείες υιοθετούν. Ενδεικτική αυτής της άρρηκτης σύνδεσης µεταξύ ΕΚΕ και χορηγίας είναι ο ορισµός που έχει αποδοθεί στην έννοια της κοινωνικά υπεύθυνης επιχείρησης, βάσει του οποίου ως τέτοια νοείται µία επιχείρηση που, πέρα από την επιχειρηµατική δράση της, πραγµατοποιεί ενέργειες που δεν έχουν ως άµεσο στόχο το κέρδος, αλλά παράλληλα συµβάλλουν στην επίλυση σηµαντικών θεµάτων, επιστρέφοντας στην κοινωνία µέρος των κερδών της 10. Ωστόσο, δε θα µπορούσαµε να αποδεχθούµε, τουλάχιστον χωρίς καµία επιφύλαξη, πως η ανάπτυξη χορηγικών προγραµµάτων από τις εταιρείες συνιστά αποκλειστικά µία ειλικρινή ένδειξη της κοινωνικής ευαισθησίας των εταιρειών. Έτσι δεν είναι λίγοι οι ερευνητές (Erdogan & Kitchen, 1998, Tripodi 2001, Dolphin, 2003, Masterman, 2007) που συµφωνούν πως στην πραγµατικότητα οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους οι επιχειρηµατίες επιλέγουν την χορηγία είναι α) η προβολή της κοινωνικής προσφοράς και του κοινωνικού image (εικόνα) της εταιρίας, β) η σταθεροποίηση και αύξηση της γνώσης του ονόµατος της εταιρίας (brand awareness), γ) η δηµιουργία ενός συγκεκριµένου συνειρµού στη σκέψη της αγοράς-στόχου σε σχέση µε το προϊόν ή το όνοµα της εταιρίας, δ) η επικοινωνία µε νέες αγορές-στόχους, ε) η δηµιουργία µίας θετικής εικόνας της επιχείρησης, στ) η αύξηση των πωλήσεων της εταιρίας. Παρόµοιες αναφορές έχουν κάνει και οι Dolphin (2001, σελ ) καθώς και οι Rosenberg και Siegel (2001) οι οποίοι πρότειναν ότι ένας από τους βασικούς λόγους που µία επιχείρηση επιλέγει την χορηγία είναι µεταξύ άλλων η παράκαµψη των νοµικών απαγορεύσεων που αφορούν την προβολή και διαφήµιση πολλών προϊόντων, όπως τσιγάρα, αλκοόλ, φάρµακα. 9 Πρόκειται για µία έρευνα, η οποία παρουσιάσθηκε στο 2 ο συνέδριο της Ένωσης Εταιρειών ηµοσίων Σχέσεων Ελλάδας µε θέµα «Χορηγία. Η Επιχείρηση και η Κοινωνία» 10 Για µία σφαιρική επισκόπηση της έννοιας και του περιεχοµένου της ΕΚΕ βλ. Werther William, Chandler David, (2006) Strategic Corporate Social Responsibility: Stakeholders in a Global Environment, Sage, London 22

23 Όπως αναδεικνύεται από την πραγµατική στοχοθεσία, που κρύβεται πίσω από την κοινωνική ευαισθησία των επιχειρήσεων, η χορηγία φαίνεται να συνιστά περισσότερο ένα σηµαντικό µέτρο διαφοροποίησης του ανταγωνισµού, ένα όπλο στα χέρια των επιχειρήσεων να δηµιουργούν συγκριτικά πλεονεκτήµατα σε µερίδια της αγοράς 11. Χαρακτηριστική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η τάση των χορηγών να διαπραγµατεύονται αποκλειστικά δικαιώµατα στο πλαίσιο µιας χορηγικής σύµβασης, µη αποδεχόµενοι το ενδεχόµενο η ίδια δράση να συνδέεται και µε το brand µίας άλλης ανταγωνίστριας επιχείρησης (πχ, Coca cola και όχι Pepsi, Mercedes και όχι BMW) (Masterman Guy, 2007, σελ. 33) 2.3. Η χορηγία ως µέσο επικοινωνίας των επιχειρήσεων Αναδεικνύοντας πρωθύστερα τους στόχους, που υπηρετούν οι επιχειρήσεις µέσα από τα χορηγικά τους προγράµµατα, διαβλέπουµε συνάµα και τους λόγους για τους οποίους η χορηγία καθιερώνεται τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο ως βασικό συστατικό της επικοινωνιακής πολιτικής των επιχειρήσεων. Ειδικότερα, οι πολύπτυχες καινοτοµικές δυνατότητες της εξατοµικευµένης εφαρµογής της και η στρατηγική εναρµόνιση και ένταξη των διαφόρων µορφών της στην ενδοεπιχειρησιακή επικοινωνία συντελούν στην αυξανόµενη καθιέρωσή της ως λειτουργικού και ιδιαίτερα αποτελεσµατικού εργαλείου προώθησης και επίλυσης επιχειρηµατικών επικοινωνιακών προβληµάτων. Εκτενέστερα, η χορηγία, µέσα από την ικανότητα της να ξεπερνά γλωσσικά και πολιτιστικά εµπόδια, έχει καταστεί µία πολύ δελεαστική εναλλακτική πρόταση για διεθνή εµπορική επικοινωνία. Τούτο εξηγείται σε σηµαντικό βαθµό αν αναλογιστούµε πως τα πολλαπλασιαστικά οφέλη που δηµιουργεί η χορηγία µπορεί εν συνεχεία να αξιοποιηθούν από τη διαφήµιση προς όφελος χορηγού και χορηγούµενου. Έτσι, όπως χαρακτηριστικά επισηµαίνει και η Μπέττυ Καζακοπούλου (1998) σε σχετικό της άρθρο, η χορηγία λειτουργεί σαν οµπρέλα, κάτω από την οποία όλα τα εργαλεία της επικοινωνίας, διαφήµιση, δηµόσιες σχέσεις, promotion και direct marketing, µπορεί να συνεργαστούν προς όφελος της εικόνας και των πωλήσεων. Ενδεικτικό της προσέγγισης αυτής είναι το διάγραµµα που χρησιµοποιεί ο Tripodi (2001, σελ. 10) στην ανάλυση του και το οποίο παραθέτουµε. 11 Για µία ενδελεχή επισκόπηση της διάχυσης των θετικών αποτελεσµάτων της χορηγίας και των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων, που καλλιεργεί Βλ. Fahy John, Farrelly Francis, Quester Pascale (2004), Competitive advantage through sponsorship: A conceptual model and research propositions, European Journal of Marketing, Vol 38, No 8, 2004, pp

24 ιάγραµµα 1 H χορηγία σε συνάρτηση µε άλλα εργαλεία ενίσχυσης της εταιρικής εικόνας Πηγή: Tripodi (2001), Sponsorship A confirmed weapon in the promotional armoury Παράλληλα, οι Hagan και Harvey (2000, σελ ) αναδεικνύουν µία άλλη ενδιαφέρουσα, για την παρούσα ανάλυση, πτυχή, αυτή του rent seeking 12 ή, όπως έχει εύστοχα αποδοθεί στην ελληνική, της προσοδοθηρίας. Πιο συγκεκριµένα, δανειζόµενοι το συγκεκριµένο όρο από την οικονοµική επιστήµη, υποστηρίζουν πως στο πλαίσιο της επικοινωνιακής τους πολιτικής οι επιχειρήσεις επιδιώκουν µέσω της χορηγίας να «επικοινωνούν» µε τον πληρέστερο τρόπο και κατ επέκταση να προωθούν τα στρατηγικά τους συµφέροντα σε οµάδες που τους ενδιαφέρουν. Εκτενέστερα, αξιοποιώντας τη χορηγία των τεχνών, οι εταιρείες δύνανται να επηρεάζουν ευµενώς και να ασκούν στοχευµένες πρακτικές lobbying στα κέντρα λήψης αποφάσεων σε τοπικό, εθνικό αλλά και πολυεθνικό επίπεδο. 12 Η προσοδοθηρία (rent-seeking) συνιστά οικονοµικό όρο και συνδέεται µε αυτό που ήταν παλιότερα γνωστό ως «ευνοιοκρατία» στην πολιτική ζωή: η αναζήτηση οικονοµικού οφέλους µεγάλου ή µικρού όχι µέσα από την παραγωγή και τον οικονοµικό ανταγωνισµό, αλλά µέσα από την πολιτική εύνοια που µπορεί να εξασφαλίσει ο προσοδοθήρας από τους κρατούντες. Η προσοδοθηρία, µ άλλα λόγια, ανάγεται σε ευνοιοθηρία, µε σκοπό το κέρδος άµεσο ή έµµεσο. Συχνά αυτό µεταφράζεται σε εξασφάλιση ανώτερης τιµής για αγαθά και υπηρεσίες από εκείνη που προσφέρεται στην αγορά υπό συνθήκες ανταγωνισµού ή σε αποκλειστικότητα σε κρατική προµήθεια ή σε κάποιο επίδοµα ή φόρο υπέρ τρίτων. Με το φαινόµενο της προσοδοθηρίας (rent seeking) µε το οποίο έχουν ασχοληθεί σηµαντικοί οικονοµικοί επιστήµονες όπως, µεταξύ άλλων, ο James Buchanan, η Anne Krueger και ο Gordon Tullock. Στην Ελλάδα ελάχιστα έχει εξετασθεί το φαινόµενο. Ωστόσο, κατατοπιστικό ειναι το σύντοµο, αλλά περιεκτικό άρθρο του Νίκου Χαριτάκη «Η εναλλακτική οικονοµική πολιτική», Το Βήµα,

25 2.4. Τα κριτήρια επιλογής της χορηγία Οι επιχειρήσεις φαίνεται, να αντιλαµβάνονται την προστιθέµενη αξία της χορηγίας, ως τακτική επικοινωνιών µάρκετινγκ, και να επιδιώκουν µε αυτό τον τρόπο να πείσουν το κοινωνικό σύνολο πως σκοπός της ύπαρξης τους δεν είναι µόνο το οικονοµικό όφελος αλλά και η ανάληψη κάποιων κοινωνικών ευθυνών. Ποιοι όµως είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις των εταιρειών να εµπλακούν σε χορηγικά προγράµµατα και ποια τα κριτήρια που διαµορφώνουν την τελική τους επιλογή; Οι παράγοντες που επιδρούν στην απόφαση των εταιριών να υιοθετήσουν µία συγκεκριµένη χορηγική στρατηγική, που θα αφορά τις τέχνες, τον πολιτισµό ή κάποια κοινωνικά προγράµµατα αναφέρονται αρχικά στην ολοένα αυξανόµενη δηµοτικότητα των διαφόρων µορφών τέχνης µέσα από τα έντυπα και τα ηλεκτρονικά µέσα ενηµέρωσης. Όσο πιο δηµοφιλείς γίνονται οι τέχνες (τουλάχιστον στην Αθήνα, η διάδοση των τεχνών πιστοποιείται τόσο από τους πολυάριθµους χώρους τέχνης που έχουν ξεκινήσει τη λειτουργία τους τα τελευταία χρόνια, όσο και από την πληθώρα των εικαστικών εκδηλώσεων - φεστιβάλ, που λαµβάνουν χώρα µέσα στη διάρκεια ενός έτους), τόσο περισσότερα χορηγικά προγράµµατα για τα πολιτιστικά αποτελούν µέρος των εταιρικών επικοινωνιακών στόχων. Παρόµοια είναι και η επίδραση, που ασκεί προς την ίδια κατεύθυνση η αναγκαιότητα που παρουσιάζεται να γίνονται πιο «εκλεπτυσµένες» και πιο ποιοτικές οι επικοινωνιακές ενέργειες της διαφήµισης και των δηµοσίων σχέσεων για να έχουν µεγαλύτερη απήχηση στο καταναλωτικό κοινό. Στο ίδιο πλαίσιο δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε και το ενδιαφέρον της εταιρείας - χορηγού να ασχοληθεί µε τα δρώµενα που συµβαίνουν µέσα στις τοπικές κοινωνίες όπου λειτουργεί (γραφεία, εγκαταστάσεις, κα. ή έχει τις αγορές της). Το ενδιαφέρον αυτό απορρέει από την κουλτούρα της επιχείρησης και ο βαθµός ενδιαφέροντος αυτού καθορίζεται από το πόσο είναι «ισχυρή» η εταιρική κουλτούρα 13. Ωστόσο, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Πέτρος Ζούνης, στο πλαίσιο της ελληνικής πραγµατικότητας υφίστανται διαφοροποιήσεις αυτών των παραγόντων, δεδοµένου ότι ένα χαρακτηριστικό της ελληνικής κουλτούρας είναι η ανορθολογική αφοµοίωση των δυτικών προτύπων, θεσµών και κανόνων. Έτσι, οι Έλληνες χορηγοί αφοµοιώνουν τα ξένα επιχειρηµατικά χορηγικά πρότυπα, εφαρµόζοντάς τα όµως στο πλαίσιο της ικανοποίησης και εξυπηρέτησης των προσωπικών, φιλικών και συγγενικών σχέσεων. 13 Μία εταιρεία έχει «ισχυρή κουλτούρα», όταν παράλληλα µε την υλοποίηση των ποσοτικών της στόχων, όπως η αύξηση των πωλήσεων, των κερδών και των µερισµάτων της, θέτει και ποιοτικούς στόχους, όπως την εκπαίδευση και την ποιοτική ψυχαγωγία του προσωπικού της, την αναβάθµιση της αισθητικής του εργασιακού χώρου, καθώς και τη βελτίωση της αισθητικής των πελατών της. (Τσιβάκου 1995, σελ. 200) 25

26 Παράλληλα, µε τους παράγοντες, άξια µνείας για την παρούσα ανάλυση είναι και τα κριτήρια, µε τα οποία οι επιχειρήσεις επιλέγουν ή απορρίπτουν συγκεκριµένες στρατηγικές προτάσεις. Με βάση τη διεθνή επιχειρηµατική πρακτική είναι συνοπτικά ένας συνδυασµός των ακόλουθων παραµέτρων α) Η σύνδεση της χορηγίας µε τους στόχους που αφορούν την καλή εικόνα και το κύρος της επιχείρησης, β) Η σύνδεση του κοινού των χορηγικών δραστηριοτήτων µε το εταιρικό κοινό γ) Η σύνδεση µεταξύ χορηγικού γεγονότος και εταιρικής ή προϊοντικής ταυτότητας και δ) Το κόστος της χορηγίας Η αποτελεσµατικότητα της επιχειρηµατικής χορηγίας Παρά τους ισχυρούς παράγοντες που ωθούν τις επιχειρήσεις στην υιοθέτηση χορηγικών προγραµµάτων, η αδυναµία επαρκούς αποτίµησης των αποτελεσµάτων τους εξακολουθεί να συνιστά σηµαντικό πρόσκοµµα στην ανάπτυξη του χορηγικού θεσµού. Πολλοί µελετητές συµφωνούν πως η αδυναµία αυτή οφείλεται σε σηµαντικό βαθµό σε µία σειρά παραγόντων που έχουν να κάνουν µε τη δυσκολία αποµόνωσης των αποτελεσµάτων της χορηγίας, όταν αυτή χρησιµοποιείται παράλληλα µε άλλα επικοινωνιακά µέσα, αλλά και µε µία σειρά µη προβλεπόµενων αλλαγών που συµβαίνουν στο εξωτερικό περιβάλλον της εταιρείας χορηγού 14. Ο Pope (1998), πρότεινε ότι η αξιολόγηση της αξίας της χορηγίας µπορεί να γίνει µε τη µέτρηση της χρηµατοοικονοµικής της αξίας αλλά και µε τη διερεύνηση µίας σειράς παραγόντων, οι οποίοι αποδεικνύουν την αποτελεσµατικότητα της ως µέσο υλοποίησης των στόχων του χορηγού. Ειδικότερα, η χρηµατοοικονοµική αξία της χορηγίας µπορεί να αξιολογηθεί µε τον υπολογισµό της αξίας της διαφηµιστικής προβολής του χορηγού, µέσω του κόστους: α) της έντυπης και β) της τηλεοπτικής του προβολής 15. O Van Heerden (2001), από τη σκοπιά του επισηµαίνει πως η αποτελεσµατικότητα της χορηγίας ως µέσο υλοποίησης των στόχων του χορηγού, µπορεί να διαπιστωθεί 14 Κατά τον Meenaghan, οι απρόβλεπτες αυτές αλλαγές µπορεί να είναι οικονοµικές αλλαγές, που επηρεάζουν το επίπεδο του εισοδήµατος, αλλαγές στο επίπεδο των πωλήσεων, που επηρεάζουν τις αποφάσεις των εταιρειών για την επικοινωνιακή τους πολιτική, κοινωνικές ή πολιτισµικές αλλαγές που επηρεάζουν τη συµπεριφορά των καταναλωτών / πελατών. (Meenaghan , σελ ) 15 Πιο αναλυτικά, η διαδικασία έχει ως εξής: Όσον αφορά στη διαφηµιστική προβολή του χορηγού στο γραπτό τύπο, γίνεται αποδελτίωση όλων των αποκοµµάτων µε τα σηµεία προβολής του χορηγού και αξιολογείται η αξία της σύµφωνα µε την ηµέρα έκδοσης του εντύπου, τη θέση της σελίδας και τις διαστάσεις της καταχώρησης σε στήλες (ύψος στήλης σε εκ. x τιµή / εκ. στήλης x αριθµό στηλών που η καταχώρηση καταλαµβάνει σε πλάτος). Η προβολή του λογότυπου του χορηγού στην τηλεόραση αξιολογείται ως διαφηµιστικό spot βάσει του κόστους / δευτερόλεπτο τηλεοπτικού χρόνου, της ηµέρας και της ώρας προβολής του αγώνα και της σηµαντικότητας του αγώνα του κάθε καναλιού. (Pope, 1998) 26

27 αξιολογώντας µία σειρά παραγόντων, µεταξύ των οποίων είναι και οι εξής: α) το ποσοστό της αυθόρµητης αναγνωρισιµότητας της εταιρίας χορηγού και των προϊόντων της από την αγορά-στόχο, β) η γενική στάση τους απέναντι στο θεσµό της χορηγίας, γ) η πρόθεση αγοράς των προϊόντων του χορηγού από την αγορά-στόχο, δ) η πρόθεση αγοράς προϊόντων µε το λογότυπο του χορηγούµενου οργανισµού (προϊόντα licensing), ε) η αντιλαµβανόµενη εικόνα της εταιρίας-χορηγού και στ) τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά της αγοράς-στόχου. 27

28 3. Η χορηγία στον Ευρωπαϊκό χώρο Ο θεσµός της χορηγίας στο σύνολο του αλλά και ειδικότερα στο τοµέα της πολιτιστικής χορηγίας στην Ευρώπη υπολείπεται σε σχέση µε τις Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής (European Parliament, Information Note, 2003). Η τελευταία διακρίνεται για µία ιδιαίτερα γενναιόδωρη φορολογική νοµοθεσία που δίνει τη δυνατότητα στον ιδιωτικό τοµέα υψηλών ποσοστών έκπτωσης των εξόδων που καλύπτουν γενικά διαφηµιστική προβολή. Στον αντίποδα, η Ευρώπη παρουσιάζει µία πανσπερµία σχετικών φορολογικών ρυθµίσεων µεταξύ των κρατών µελών, καθώς και µία συγκεχυµένη εικόνα, όσον αφορά την αντιµετώπιση της χορηγίας και των δωρεών. Η πραγµατικότητα αυτή έγκειται σε σηµαντικό βαθµό στους διαφορετικούς ορισµούς βάσει των οποίων, αφενός, ορίζεται τι είναι χορηγία και, αφετέρου, καταγράφεται το είδος των οργανισµών που αναγνωρίζονται επίσηµα ως λήπτες δωρεών. Στα όρια του παρόντος κεφαλαίου θα προσπαθήσουµε να σκιαγραφήσουµε το υφιστάµενο στην Ευρώπη χορηγικό τοπίο και να αναδείξουµε τους λόγους της συγκεχυµένης εικόνας του. Η προσέγγιση αυτή του ευρύτερου ευρωπαϊκού πλαισίου θα µας δώσει τη δυνατότητα να αποκτήσουµε µία πιο εναργή εικόνα για το ελληνικό χορηγικό γίγνεσθαι. Στο ίδιο πλαίσιο, χρήσιµη για την υπόθεση εργασίας µας θεωρούµε και την καταγραφή κάποιων καλών πρακτικών για τη ρύθµιση του χορηγικού τοπίου έτσι όπως αυτές έχουν αναδειχθεί σε διάφορα ευρωπαϊκά κράτη και δη µερικές εξ αυτών σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης Η Μ. Βρετανία, ο πρώτος σταθµός από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη Η χορηγία, έπειτα από απουσία ετών περίπου, έκανε την επανεµφάνιση της στις Ηνωµένες Πολιτείες και µετά στην Ευρώπη, µε πρώτο σταθµό το Ηνωµένο Βασίλειο. Έτσι, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 τόσο ο επιχειρηµατικός όσο και ο καλλιτεχνικός κόσµος της Μ. Βρετανίας άρχισαν να αντιλαµβάνονται τα αµοιβαία οφέλη που θα απέρρεαν από τη µεταξύ τους συνεργασία. Κάθε πλευρά είχε διαφορετικά κίνητρα: Οι επιχειρήσεις, τη βελτίωση της κοινωνικής τους εικόνας, ενώ οι παραγωγοί και οι διοργανωτές των πολιτιστικών αγαθών, την αντιµετώπιση της δραµατικής µείωσης των κρατικών επιχορηγήσεων. 28

29 Έκτοτε οι κυβερνήσεις της Μ. Βρετανίας άρχισαν να αναζητούν φόρµουλες για την προώθηση αυτής της συνεργασίας και, αναπόφευκτα, στράφηκαν στις Ηνωµένες Πολιτείες, όπου η χορηγία ήταν από καιρό ανεπτυγµένη και, µάλιστα, θεωρούνταν αµιγής επιχειρησιακή συναλλαγή (Σκαλτσά, 1992, σελ. 28). Μέσα στο κλίµα αυτό εγκαινιάστηκαν στη Μ. Βρετανία οι χορηγικές πρωτοβουλίες γνωστών πολυεθνικών της Αµερικής, όπως της ΙΒΜ και της Imperial Tobacco. Η αποφασιστική όµως δεκαετία για την ανάπτυξη της χορηγίας στη Μ. Βρετανία ήταν αυτή του 1980, που συνέπεσε µε τη διακυβέρνηση της Margaret Thatcher. Ως πρωθυπουργός των συντηρητικών κυβερνήσεων των Tories, η Thatcher επιχείρησε να µεταθέσει µέρος της ευθύνης για τη στήριξη του πολιτισµού και των τεχνών στις υψηλές εισοδηµατικές τάξεις της βρετανικής κοινωνίας (Γλύτση, 2002,σελ 127) Στην προσπάθεια της αυτή σηµαντικός αρωγός αποδείχτηκε το πρότυπο του καλού Σαµαρείτη, προκειµένου να ενθαρρύνει τους εύπορους Βρετανούς να αναλάβουν χορηγίες. Στο όνοµα, λοιπόν, της κοινωνικής µέριµνας, η τότε συντηρητική κυβέρνηση επιδίωξε την επιστροφή στην κοινωνία ενός µέρους από τα σηµαντικά εισοδήµατα που οι ανώτερες τάξεις είχαν αρχίσει να συγκεντρώνουν χάρη στα προνόµια που τους παραχωρούσε το κράτος (Γλύτση, σελ 129) Στο πλαίσιο αυτού του κλίµατος συστάθηκε και η Βρετανική Οργάνωση Βρετανική Ένωση για τη Χορηγία των Τεχνών από τις Επιχειρήσεις, που έµελλε να δώσει ένα ισχυρό έναυσµα για την ανάπτυξη ενός βρετανικού µοντέλου, µε τα δικά του διακριτά χαρακτηριστικά. Υπό το πρίσµα αυτών των µεθοδεύσεων, η χορηγία είχε πλέον κάνει την εµφάνισή της και στον ευρωπαϊκό χώρο Το χορηγικό γίγνεσθαι ανά την Ευρώπη Το εναρκτήριο λάκτισµα για την ανάπτυξη της χορηγίας στην Ευρώπη δόθηκε, όπως είδαµε και πρωθύστερα, µε την ίδρυση της Βρετανικής Ένωσης για τη Χορηγία των Τεχνών από τις Επιχειρήσεις το Το χορηγικό µοντέλο που καθιέρωσε ο οργανισµός αυτός, αν και οµολογουµένως επιτυχηµένο, δεν είναι ωστόσο το µοναδικό σε ισχύ στην Ευρώπη. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, βασισµένες στο βρετανικό παράδειγµα, έσπευσαν να διαµορφώσουν τη δική τους χορηγική εκδοχή, ενώ άλλες, όπως η Γερµανία, αν και ανέκαθεν θεωρούσαν την ενίσχυση του πολιτισµού κοινωνική υποχρέωση και όχι επιλογή των επιχειρήσεων, µονό πρόσφατα άρχισαν να αντιµετωπίζουν τη χορηγία µε λιγότερη δυσπιστία (Γλύτση, σελ 126). 29

30 Εκτενέστερα, το χορηγικό µοντέλο, που υιοθέτησε η βρετανική Art & Business και που συχνά θεωρείται η χρυσή τοµή µεταξύ των αµερικανικών και των ευρωπαϊκών παραδόσεων είχε ευρεία απήχηση σε ολόκληρη την Ευρώπη και κυρίως, σε κράτη µε φιλελεύθερα οικονοµικά συστήµατα. Ενδεικτικό είναι το παράδειγµα της Ολλανδίας. Εντούτοις, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως τη Σουηδία, την Ισπανία και το Βέλγιο, ο πολιτισµός και οι τέχνες συνεχίζουν να αποτελούν, λόγω «βασιλικής» παράδοσης, υπόθεση κατεξοχήν του κράτους. Για τον λόγο αυτό και η χορηγία δεν είχε µέχρι πρόσφατα σηµαντικά περιθώρια ανάπτυξης, τόσο λόγω της ύπαρξης στις χώρες αυτές ισχυρών συστηµάτων τοπικής αυτοδιοίκησης που κατέβαλλαν έως και το 90% των δαπανών για τις τέχνες και τον πολιτισµό (βλ. Γερµανία) όσο και λόγω της εχθρικής µέχρι πρότινος αντιµετώπισης των ελάχιστων χορηγών από τις κυβερνήσεις και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης των κρατών αυτών (βλ. Σουηδία) 16. Αλλού, πάλι, τα δεδοµένα αλλάζουν, παρ' όλο που η στήριξη των τεχνών από το κράτος αποτελεί επίσης µακρά παράδοση. Έτσι σε άλλες, ελάχιστες βέβαια, χώρες ο πολιτισµός εξακολουθεί να απολαµβάνει σηµαντικό µέρος του κρατικού προϋπολογισµού, αλλά παράλληλα το κράτος, έχοντας πλήρη επίγνωση της αναγκαιότητας των χορηγιών για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονοµιάς και την ανάδειξη του συγχρόνου πολιτισµού της χώρας του, προωθεί ασυνήθιστες -για την καθιερωµένη τάξη πραγµάτων- συνεργασίες. Στο πνεύµα αυτό υπάγεται, λοιπόν, η αναµφισβήτητη σήµερα πολιτιστική συνεισφορά των σύγχρονων γαλλικών ιδρυµάτων, ενώ η ανάθεση στην Ιταλία της διαχείρισης πολλών κρατικών µουσείων και άλλων πολιτιστικών οργανισµών σε ιταλικές επιχειρήσεις θεωρείται λύση ρηξικέλευθη αλλά αποτελεσµατική (Γλύτση και οι εκεί παρατιθέµενοι συγγραφείς, 2002 σ. 132). Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η χώρα που παρουσιάζει το µεγαλύτερο ποσοστό χορηγιών όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά και παγκοσµίως είναι η Ιρλανδία. Τέλος, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όντας σε περίοδο µεταβατική, πειραµατίζονται µε σκοπό την εξεύρεση των κατάλληλων δοµών για την εδραίωση της χορηγίας. Στην Πολωνία και την Τσεχία, για να αναφέρουµε δύο από τις χώρες της γεωγραφικής αυτής περιφέρειας, ο χορηγικός θεσµός βρίσκεται σε στάδιο εµβρυακό και συµβαδίζει µε την ανάπτυξη του ιδιωτικού τοµέα της οικονοµίας. (The Budapest Observatory, 2003) 16 Χαρακτηριστική, µάλιστα, είναι η περίπτωση της Γερµανίας, όπου η χορηγία ακόµη και σήµερα θεωρείται από τις περισσότερες γερµανικές επιχειρήσεις τέχνασµα του τοµέα µάρκετινγκ µιας πολυεθνικής εταιρείας και, εποµένως, αντιµετωπίζεται µε καχυποψία. Παρ όλα αυτά, δεν θα πρέπει να παραβλέπουµε το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις της χώρας αυτής, ενεργώντας από αίσθηση καθήκοντος για το κοινωνικό σύνολο, όχι µόνο έχουν αποδειχτεί οι πιο πιστοί, γενναιόδωροι και διακριτικοί πάτρωνες των τεχνών, αλλά ίδρυσαν το 1951 παλαιότερη χορηγική οργάνωση της Ευρώπης, (Γλύτση, σελ. 132) 30

31 Επιπλέον, οι διαφορές που παρατηρούνται από χώρα σε χώρα ως προς τον τρόπο εφαρµογής της χορηγίας οξύνονται ακόµα περισσότερο και εξαιτίας της ανοµοιογένειας που παρουσιάζουν οι φορολογικοί κώδικες των ευρωπαϊκών κρατών αναφορικά µε τη χορηγία. Υπό το πρίσµα αυτής της πραγµατικότητας, η CEREC 17, προκειµένου να δώσει µία ισχυρή ώθηση τη συνεργασία µεταξύ του ιδιωτικού τοµέα και των τεχνών προέβη µόλις πέρυσι στην καταγραφή της διαφορετικής φορολογικής αντιµετώπισης της χορηγίας στις διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης(CEREC, 2007). Εκτενέστερα, µία γενική εκτίµηση στην οποία προβαίνει η συγκεκριµένη µελέτη αναφορικά µε το φορολογική αντιµετώπιση της χορηγίας είναι πως υφίσταται άµεση σύνδεση µεταξύ της ωφέλειας και της παρεχόµενης υπηρεσίας, δηλαδή της καταβολής σε µετρητά ή (όπως στην περίπτωση της Σουηδίας) της δραστηριότητας του χορηγού. Έτσι, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες επιτρέπουν την έκπτωση της εν λόγω δαπάνης από το σύνολο της εταιρικής φορολογίας. Παράλληλα, όλες οι χώρες στις οποίες γίνεται αναφορά επιτρέπουν τη διασυνοριακή χορηγία εφόσον υπάρχει αυτή η άµεση σύνδεση. Ωστόσο, οι φορολογικές Aρχές ανά την Ευρώπη ενδέχεται συχνά να ασκούν αυστηρότερο έλεγχο στη διεξαγωγή διεθνών χορηγιών, για να εξασφαλίζεται ότι η καταβολή προς τον χορηγούµενο φορέα έχει πραγµατικό αντίκρισµα Προκειµένου να αποκτήσουµε µία εναργή εικόνα για τη φορολογική διαχείριση των χορηγιών από τα ευρωπαϊκά κράτη και να κατανοήσουµε το βαθµό των αποκλίσεων, που αυτά παρουσιάζουµε, κρίνουµε σκόπιµο να παραθέσουµε τον ακόλουθο πίνακα, αξιοποιώντας τα στοιχεία της µελέτης της CEREC. Πίνακας 1 Φορολογική µεταχείριση της χορηγίας στα ευρωπαϊκά κράτη Χώρα ΦΠΑ 2007 Εταιρικός Φόρος 2007 Αυστρία 20% 25% Βέλγιο 21% 33,99% ανία 25% 28% Γαλλία 19,6% 33,3% Γερµανία 19% 38,36% Ουγγαρία 20% 16% Ιρλανδία 21% 12.5% Ιταλία 20% 37,25% Ολλανδία 19% 20%/23.5%/25,5% Πολωνία 22% 19% Πορτογαλία 21% 25% 17 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Χορηγία στις Τέχνες και τον Πολιτισµό (CEREC) συνιστά µία από τις πιο σηµαντικές χορηγικές οργανώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδική µνεία στην ιδιαίτερη συµβολή της στη διαµόρφωση του ευρωπαϊκού χορηγικού τοπίου θα γίνει στη συνέχεια του παρόντος κεφαλαίου. 31

32 Σουηδία 25% 28% Ηνωµένο Βασίλειο 17.5% 30% Πηγή: CEREC, Corporate Philanthropy, patronage and sponsorship taxation issues: overview of 13 countries An Παρά λοιπόν την ύπαρξη κάποιων κοινών σηµείων αναφοράς, η χορηγία στην Ευρώπη δεν είναι εξίσου ανεπτυγµένη και οµοιόµορφη παντού, εξαιτίας των διαφορών στις παραδόσεις, τα πολιτικά συστήµατα και τις κοινωνικές δοµές των ευρωπαϊκών χωρών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη σκοπιά της σε µία απόπειρα να επιτύχει να επιφέρει εναρµόνιση της φορολογικής νοµοθεσίας στην Ευρώπη, είναι φανερό ότι το θέµα αυτό θίγει λεπτά πολιτικά ζητήµατα Οι χορηγικές οργανώσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο Πολύτιµη για τη διαµόρφωση του χορηγικού τοπίου στην Ευρώπη είναι και η συµβολή των χορηγικών οργανώσεων τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πιο συγκεκριµένα, η εφαρµογή της χορηγίας στην Ευρώπη θα ήταν πολύ πιο δύσκολη, αν όχι ακατόρθωτη, χωρίς την ύπαρξη και τη δράση µη κερδοσκοπικών χορηγικών οργανώσεων, που δρουν ως εθνικοί φορείς για τη θεµελίωση και την προώθηση της χορηγίας στις χώρες οπού εδρεύουν Οι εθνικές οργανώσεις Η σύσταση, τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια, ενώσεων για την προώθηση της χορηγίας στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες µαρτυρεί τη σηµασία που αποδίδεται στον ρόλο τους. Οι τοµείς (Γλύτση, 2002, σελ. 133)στους οποίους δραστηριοποιούνται οι χορηγικές αυτές οργανώσεις είναι οι ακόλουθοι: α) Έρευνα και ενηµέρωση: Μοιράζονται µεταξύ τους πληροφορίες και στατιστικά στοιχεία σχετικά µε την πορεία του χορηγικού θεσµού στη χώρα όπου εδρεύουν β) ικτύωση: Μέσα από τα αρχεία που καταρτίζουν, βοηθούν τις επιχειρήσεις και τους πολιτιστικούς οργανισµούς να γνωριστούν και να εγκαινιάσουν µεταξύ τους συνεργασίες γ) Συµβουλευτικές υπηρεσίες: ιοργανώνουν ευρείς κύκλους κοινωνικών εκδηλώσεων, ηµερίδων, συζητήσεων και συνεδρίων. Παράλληλα, θέτουν τις γνώσεις και την εµπειρία τους 32

33 στη διάθεση όσων πολιτιστικών οργανισµών ζητήσουν την αρωγή τους στη φάση προετοιµασίας του χορηγικού τους φακέλου δ) Εκπαίδευση: Λειτουργώντας ως διαµεσολαβητές µεταξύ των πολιτιστικών οργανισµών και των επιχειρήσεων, προωθούν την επιµόρφωση των στελεχών των πολιτιστικών ιδρυµάτων σε θέµατα διοίκησης και οικονοµικής διαχείρισης. Ακόµα, συµβάλλουν στην εξοικείωση τους µε τη συλλογιστική που η επιχειρηµατική κοινότητα προσδοκά και απαιτεί. ε) ηµόσιες σχέσεις: Επιδιώκουν τη δηµοσιοποίηση των χορηγικών συνεργασιών µέσω της διοργάνωσης εκδηλώσεων για την επιβράβευση των χορηγών, αλλά και µέσω των επαφών τους µε τον Τύπο στ) Άσκηση πίεσης: Ασκούν, όταν και όπου χρειάζεται., πίεση προς τις κυβερνήσεις, προκειµένου να συµβάλουν στην οικοδόµηση µιας έξυπνης και µακροπρόθεσµης συνεργασίας µεταξύ των επιχειρήσεων και της κυβέρνησης ενός κράτους Αυτή τη στιγµή υπάρχουν στην Ευρώπη περισσότεροι από δέκα χορηγικοί οργανισµοί. Οι παλαιότεροι, από αυτούς εκπροσωπούν τη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο και την Αυστρία. Σε µία προσπάθεια µίας συνολικής απεικόνισης των εθνικών οργανώσεων, παραθέτουµε στον ακόλουθο πίνακα τις οργανώσεις που εδρεύουν αυτή τη στιγµή στην Ευρώπη. Πίνακας 2 Οι χορηγικές οργανώσεις των ευρωπαϊκών κρατών Χώρα Αυστρία Όνοµα Οργάνωσης Initiativen Wirtschaft für Kunst (IWK) Βέλγιο Stichting voor Kunstpromotie (SKP) Προφίλ Ιδρύθηκε το 1987 και αποτελεί την Επιτροπή των Αυστριακών Επιχειρήσεων για την Τέχνη. ραστηριοποιείται ως ανεξάρτητη ένωση και µέλη της είναι κυρίως επιχειρήσεις. Ιδρύθηκε το 1985 και µέλη της είναι τόσο παράγοντες του δηµοσίου όσο και επιχειρήσεις. Το 2003 δηµιούργησε από κοινού µε την Περιφέρεια Πρωτευούσης Βρυξελλών το κλαµπ εταιριών χορηγών µε την ονοµασία Bruoscella καθώς και αντίστοιχα βραβεία µε στόχο τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος της περιοχής. 33

34 Γαλλία Γερµανία ανία Ιρλανδία Admical AKS Arbeitskreis Kultursponsorig Nyx Forum Business2Arts Ιδρύθηκε το 1979 ενώ την τελευταία πενταετία έχει αναπτυξει ένα δίκτυο περιφερειακών γραφείων που εκπροσωπούν την οργάνωση και διεξάγουν τοπικές µελέτες. Μέλη της είναι 110 επιχειρήσεις, άλλες ενώσεις καθώς και εξέχουσες προσωπικότητες από το πολιτιστικό γίγνεσθαι της χώρας Ιδρύθηκε το 1996 στην Κολωνία µετά από πρωτοβουλία του οµίλου πολιτιστικών υποθέσεων των γερµανικών βιοµηχανιών. Είναι ανεξάρτητος οργανισµός που ιδρύθηκε το 2002 µετά από πρωτοβουλία του συµβουλίου για τον Πολιτισµό και τις Επιχειρήσεις στη ανία. Αξίζει να σηµειωθεί ότι για τη δηµιουργία του, τα υπουργεία Πολιτισµού και Οικονοµικών της ανίας διέθεσαν το ποσό των 3 εκατοµµυρίων δανικών κορόνων. Ιδρύθηκε το 1988 και χρηµατοδοτείται από τις συνδροµές των µελών του. Ως µη κερδοσκοπικός οργανισµός υπάγεται στο φορολογικό καθεστώς των φιλανθρωπικών οργανώσεων της χώρας. Έτσι η λίστα των µελών του είναι διαβαθµισµένη σε patrons, gold silver members. Ιταλία Sistema Impresa e Cultura Συστάθηκε του 2002 ως µη κερδοσκοπικός οργανισµός µε πρωτοβουλία της εταιρείας Bondardo Comunicazione, η οποία είναι η πρώτη ιταλική εταιρεία επικοινωνίας που πρόσφερε υπηρεσίες συνεργασίας των επιχειρήσεων µε τις τέχνες. Ο αριθµός των εµπλεκοµένων εταιρειών φθάνει πλέον τις

35 Σουηδία Kultur Och äringsliv Είναι µη κερδοσκοπικός οργανισµός και τα 270 µέλη του προέρχονται από τον κόσµο των επιχειρήσεων αλλά και άλλους οργανισµούς και καλλιτεχνικούς φορείς. Κυρίαρχη δράση του οργανισµού σε ετήσια βάση αποτελεί η διοργάνωση της Arts and Business Day. Λαµβάνει χώρα το Νοέµβριο και περιλαµβάνει ένα εντατικό πρόγραµµα σεµιναρίων καθώς και τελετή βραβεύσεων. Πηγή: Προσαρµογή από τα στοιχεία των ηλεκτρονικών σελίδων των οργανώσεων. Παράλληλα µε τη συνολική αυτή απεικόνιση των εθνικών οργανώσεων στην Ευρώπη, άξια ειδικής µνείας σε αυτό το σηµείο της ανάλυσης µας είναι η συµβολή του Οµίλου για την Επικοινωνία Πολιτιστικών και Οικονοµίας (ΟΜ.Ε.π.Ο), της εθνικής χορηγικής οργάνωσης της χώρας µας. Ο ΟΜ.Ε.π.Ο συστάθηκε τον Νοέµβριο του 1986, µε πρωτοβουλία µιας µικρής οµάδας διακεκριµένων ιδιωτών από τον χώρο του πνεύµατος, του πολιτισµού και της οικονοµίας και µε αποστολή «την ενθάρρυνση και αξιοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για την εξυπηρέτηση των πολιτιστικών αναγκών της χώρας. Έκτοτε και έως τα τέλη του 1998, που ανακοινώθηκε η αναστολή λειτουργίας του ΟΜ.Ε.π.Ο. 18, τα µέλη του οργανισµού αυξήθηκαν σηµαντικά, ώστε το 1998 αριθµούσαν 62 φυσικά πρόσωπα και 72 εταιρείες. Ο ΟΜ.Ε.π.Ο., στα δώδεκα χρόνια λειτουργίας του, ανέπτυξε σηµαντική και πολυσχιδή δράση για τη θεµελίωση της χορηγίας στη χώρα µας, υπηρετώντας µία σειρά από στόχους, που είχαν να κάνουν µε: α. την άσκηση πίεσης στις εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις για τη θεσµοθέτηση της χορηγίας και τη δηµιουργία του κατάλληλου φορολογικού νοµοσχεδίου, β. τη προσέλκυση του χορηγικού δυναµικού της χώρας µας στη σωστή και ευρεία άσκηση της χορηγίας, γ. τη παροχή συµβουλευτικών υπηρεσιών προς τους ελληνικούς πολιτιστικούς 18 Η οικονοµική δυσχέρεια του ΟΜ.Ε.π.Ο. για την αντιµετώπιση των λειτουργικών του δαπανών, αισθητή ήδη από το 1996, αλλά και η αντιχορηγική πολιτική του κράτους, που κορυφώθηκε µε την ψήφιση του ν. 2459/1997, οδήγησαν τελικά τα µέλη του ιοικητικού Συµβουλίου του ΟΜ.Ε.π.Ο, να αποφασίσουν στις 30/11/98 την αναστολή της λειτουργίας του µέχρι τη λήξη της θητείας τους, τον Μάρτιο του Η διάχυτη η προσδοκία ότι η δέσµευση της χώρας µας για τη διοργάνωση της Πολιτιστικής Ολυµπιάδας του 2004 θα επέσπευδε την επαναλειτουργία του ΟΜ.Ε.π.Ο. δεν επαληθεύθηκε, µε αποτέλεσµα σήµερα ο Όµιλος να έχει διαλυθεί και επισήµως, δηµιουργώντας πολλά προσκόµµατα στην ανάπτυξη της χορηγίας στη χώρα µας. 35

36 οργανισµούς µε σκοπό την ευτυχή κατάληξη των χορηγικών τους αναζητήσεων και δ. τη ευαισθητοποίηση των ΜΜΕ για την προβολή των χορηγών (Σκαλτσα, 1992, σελ. 86) Μια σύντοµη αποτίµηση του έργου και των επιτευγµάτων του ΟΜ.Ε.π.Ο. µαρτυρεί ότι, στο µέτρο πάντα του δυνατού, ο οργανισµός πέτυχε τους περισσότερους από τους στόχους του. Η σηµαντική του συµβολή αποδεικνύεται, άλλωστε, και επί του πρακτέου, αν αναλογιστούµε την αύξηση των συνολικών χορηγικών κονδυλίων που δόθηκαν στους παραγωγούς πολιτιστικών αγαθών 19. Ολοκληρώνοντας αυτή τη σύντοµη αναφορά µας στον ΟΜ.Ε.π.Ο δεν θα µπορούσαµε να µην του πιστώσουµε ότι λειτούργησε ως θεµατοφύλακας της δεοντολογικής εφαρµογής του χορηγικού θεσµού και µόχθησε σκληρά για να περιορίσει την εµπορευµατοποίηση της χορηγίας Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Χορηγία στις Τέχνες και τον Πολιτισµό Η CEREC 20, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Χορηγία στις Τέχνες και τον Πολιτισµό (Comite Europeen pour le Rapprochement de l Economie et de la Culture), είναι ένας ανεξάρτητος µη κυβερνητικός οργανισµός. Ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1991 από τους εθνικούς συνδέσµους της Ευρώπης, οι οποίοι προωθούν, ο καθένας στη χώρα του, την οικονοµική υποστήριξη των τεχνών από τον επιχειρηµατικό κόσµο. Εκτενέστερα, κύριο µέληµα της είναι η ενθάρρυνση αφενός της σύστασης εθνικών χορηγικών οργανώσεων στις χώρες όπου δεν υπάρχουν ήδη ανάλογες ενώσεις και αφετέρου την επικοινωνία και τη συνεργασία µεταξύ τους. Με δεδοµένο ότι η CEREC ιδρύθηκε για να προωθήσει τη συνεργασία µεταξύ του ιδιωτικού τοµέα και των τεχνών, προς αµοιβαίο όφελος και των δύο, έχει προβεί στη δηµοσίευση µίας σειρά µελετών 21 µε σκοπό την ενηµέρωση του κοινού και των εταιρειών αναφορικά µε τη χορηγία. Η σύντοµη αυτή µνεία µας στη CEREC και στην αξιόλογη δράση της θα ήταν ελλιπής, αν δεν αναφερόµασταν στο Ευρωπαϊκό Χορηγικό Βραβείο (European Sponsorship Award), έναν διαγωνισµό που καθιέρωσε το 1996 σε συνεργασία µε την εφηµερίδα Financial 19 Ενδεικτικό είναι ότι οι χορηγίες από 2 δις δρχ το 1991 αυξήθηκαν σε 6,5 δις το 1996 (ΟΜ.Ε.π.Ο., 1998, σελ.22, 23, 198) 20 Άξιο µνείας, προκειµένου να διαβλέψουµε την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να δώσει µία ισχυρή ώθηση στο χορηγικό θεσµό στην Ευρώπη, είναι το γεγονός ότι κατέβαλε εξαρχής στον οργανισµό εφάπαξ οικονοµική ενίσχυση για τη σύσταση του. Ωστόσο, από το 1993, που διακόπηκε η επιδότηση αυτή, η CEREC βρέθηκε στη δυσάρεστη θέση να στηρίζεται αποκλειστικά στις εισφορές των µελών της για τη συντήρηση της. Έκτοτε αντιµετωπίζει σοβαρότατα προβλήµατα, που δυσχεραίνουν το έργο της και απειλούν τη βιωσιµότητα της. Βλ. (De Waters G.,1999, σελ. 4-6) 21 Μεταξύ των µελετών αυτών θα µπορούσαµε να ξεχωρίσουµε τη σύνταξη ενός κώδικα δεοντολογίας για τη σωστή εφαρµογή της χορηγίας, αλλά και την πιο πρόσφατη, που αφορά τη διαφορετική φορολογική αντιµετώπιση της χορηγίας στις διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όλες οι εκθέσεις είναι διαθέσιµες στο δικτυακό χώρο της οργάνωση 36

37 Times, µε στόχο την επιβράβευση της καλύτερης επιχειρησιακής στήριξης των τεχνών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο (Γλύτση, 2002, σελ ) European Sponsorship Association (ESA) Η ESA γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 2003, µέσα από τη συγχώνευση δύο σηµαντικών φορέων για τη χορηγία, της Ευρωπαϊκής Ένωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης Χορηγικών Συµβούλων και του Ινστιτούτου Αθλητικής Χορηγίας. Πιο συγκεκριµένα, σηµείο εστίασης της αναπτυσσόµενης δραστηριότητας της είναι η επίτευξη µιας αυτορύθµισης του χορηγικού τοπίου και η προώθηση καλών πρακτικών. Προς την κατεύθυνση αυτή προβαίνει στην παροχή συµβουλευτικών, εκπαιδευτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών ενηµέρωσης, ενώ σηµαντικός είναι και ο διαπραγµατευτικός ρόλος, που ασκεί για ζητήµατα χορηγικής πολιτικής τόσο σε πανευρωπαϊκό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εθνικών κυβερνήσεων Η κατοχύρωση του χορηγικού θεσµού στο πλαίσιο της ΕΕ Όπως έχει αναδειχθεί από τη µέχρι τώρα προσέγγισή µας στις διάφορες εκφάνσεις του χορηγικού τοπίου, ο χορηγικός θεσµός άπτεται αµιγώς το πεδίο των ευαίσθητων φορολογικών ρυθµίσεων. Υπό το πρίσµα αυτής της παραδοχής, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσπαθήσει να διαφυλάξει τις λεπτές πολιτικές ισορροπίες και να επιφέρει, ως ένα βαθµό, την εναρµόνιση της φορολογικής νοµοθεσίας µεταξύ των κρατών µελών, επιδρώντας µε αυτό τον τρόπο και στο χορηγικό γίγνεσθαι. Ωστόσο, όπως αποδέχεται και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη µελέτη της για την οικονοµική διάσταση του πολιτισµού, αν και η λήψη µέτρων για την ενθάρρυνση της χορηγίας βρίσκεται στην ατζέντα της ΕΕ εδώ και πολλά χρόνια, πολύ µικρά και αποσπασµατικά βήµατα έχουν γίνει προς αυτή την κατεύθυνση. Ειδικότερα, αρκετά ψηφίσµατα και ανακοινώσεις έχουν κατά καιρούς υιοθετηθεί, χωρίς όµως να αποτελέσουν το επαρκές έναυσµα για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωµένου νοµοθετικού πλαισίου είτε υπό τη µορφή ενός κειµένου δεσµευτικής ισχύος (κανονισµός, οδηγία) είτε στο πλαίσιο της ανοιχτής µεθόδου συντονισµού. (European Commission, 2006) 37

38 Συνοψίζοντας τα momentum των εργασιών των ευρωπαϊκών οργάνων, που άπτονται θεµάτων χορηγίας σε σχέση µε τον πολιτισµό, θα µπορούσαµε να διακρίνουµε τα ακόλουθα: Πίνακας 3 Ορόσηµα της ανάπτυξης του χορηγικού θεσµού στο πλαίσιο της ΕΕ 1975 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρχίζει να µελετά το οικονοµικό καθεστώς που µπορεί να εφαρµοστεί µεταξύ των χωρών - µελών για τους πολιτιστικούς οργανισµούς 1986 και τη χορηγία Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο των Υπουργών Πολιτισµού υιοθετεί το µοναδικό ψήφισµα το οποίο ξεκάθαρα απευθύνεται στην πολιτιστική χορηγία: Το Ψήφισµα για την Εταιρική Χορηγία Πολιτιστικών ραστηριοτήτων(resolution of the Ministers with responsibility for Cultural Affairs, 13 November 1986). Τ ο έγγραφο αναγνωρίζει τη σηµασία της υποστήριξης του ιδιωτικού τοµέα στην ανάπτυξη των τεχνών και ενθαρρύνει την υιοθέτηση διαφόρων µέτρων για την προώθηση της εταιρικής χορηγίας 1991 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει τη δηµιουργία του δικτύου της CEREC. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις Επιχειρήσεις, τις Τέχνες και τον Πολιτισµό συναθροίζει τις εθνικές οργανώσεις για τη χορηγία 1992 Ανταποκρινόµενο σε ανακοίνωση (COM (92) 149 final) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το Συµβούλιο Υπουργών της Ε.Ε. επισηµαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θα πρέπει «να αναπτύξει υπάρχουσες δραστηριότητες και να ενθαρρύνει την εµπορική χορηγία των τεχνών»( Conclusions of the Ministry of Culture meeting,12 November 1992) Η διάσκεψη της Λισσαβόνας για την πολιτιστική χορηγία αναλύει τις σχέσεις µεταξύ του κόσµου των τεχνών και του επιχειρηµατικού κόσµου και προσδιορίζει τις διάφορες δυνατότητες για την ενίσχυση και τον εµπλουτισµό 1997 των δύο αυτών πεδίων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθετεί το ψήφισµα για τη χορηγία και καλεί τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή «να διεξάγει µία πιο λεπτοµερή µελέτη για τη χορηγία και τη δωρεά», καθώς θεωρεί ότι η χορηγία συνιστά µία βασική πηγή 1998 χρηµατοδότησης των τεχνών και του πολιτισµού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηµοσιεύει µία έκθεση µε θέµα "Πολιτισµός, Πολιτιστική Βιοµηχανία και Απασχόληση 1 η οποία υπενθυµίζει ότι οι µεγάλες 38

39 εταιρίες στηρίζουν την ανάπτυξη της πολιτιστικής βιοµηχανίας ως µέρος των χορηγικών τους δράσεων 2001 Η Πράσινη Βίβλος της Επιτροπής για την 'Προώθηση ενός Ευρωπαϊκού Πλαισίου για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη' αναγνωρίζει ότι πολλά µέλη (παράγοντες) του ιδιωτικού τοµέα εµπλέκονται σε ζητήµατα της κοινωνίας κυρίως µέσω της χορηγίας πολιτιστικών γεγονότων (COM (2002) 347, τελικό) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθετεί την Έκθεση Ruffolo η οποία περιλαµβάνει ένα ψήφισµα που αναδεικνύει τη σηµασία της χορηγίας για τη δηµιουργία καλλιτεχνικών γεγονότων και προσκαλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενθαρρύνει τη συνεργασία µεταξύ ιδρυµάτων, οργανισµών, πολιτιστικών ενώσεων καθώς και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Σε αυτήν την Έκθεση το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά επιπλέον από τα κράτη - µέλη να ενθαρρύνουν τη χορηγία µέσα από την παροχή περισσότερων οικονοµικών ελαφρύνσεων Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθετεί µία έκθεση για τη σηµασία και τη δυναµική του θεάτρου και των παραστατικών τεχνών σε µία διευρυµένη Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό αναγνωρίζεται ο σηµαντικός ρόλος της δωρεάς και της χορηγίας για τα νέα έργα και τα καλλιτεχνικά γεγονότα. Επαναλαµβάνει το αίτηµα της προς τα κράτη µέλη για την παροχή φοροαπαλλαγών Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηµοσιεύει την έκθεση The economy of culture, από την οποία αντλούνται και τα παρόντα στοιχεία. Σε αυτή αναδεικνύει τη σηµαντική συµβολή που δύναται να έχει η χορηγία στη χρηµατοδότηση του πολιτισµού. Πηγή: European Commission, Mapping the economy of culture in figures Παράλληλα µε όλες αυτές τις απόπειρες της Κοινότητας να προωθήσει το θεσµό της πολιτιστικής χορηγίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε ένα κείµενο δεσµευτικού νοµοθετικού περιεχόµενου, που αναφέρεται στην απαγόρευση της προβολής προϊόντων καπνού. Πιο συγκεκριµένα, η οδηγία 2003/33/ΕΚ προβλέπει στο πέµπτο άρθρο της ότι Α) απαγορεύεται η χορηγία υπέρ εκδηλώσεων ή δραστηριοτήτων 39

40 στις οποίες συµµετέχουν περισσότερα του ενός κράτη µέλη ή οι οποίες διεξάγονται σε περισσότερα του ενός κράτη µέλη ή έχουν µε άλλο τρόπο διασυνοριακό αντίκτυπο. Β) απαγορεύεται η διανοµή προϊόντων καπνού δωρεάν στα πλαίσια χορηγίας των εκδηλώσεων που αναφέρονται στην παράγραφο 1 και αποσκοπούν ή έχουν ως άµεσο ή έµµεσο αντίκτυπο την προώθηση των εν λόγω προϊόντων 22. εν είναι λίγες οι µελέτες περί του χορηγικού γίγνεσθαι σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που παρατηρούν µία σταθερή αυξητική τάση των χορηγιών στα ευρωπαϊκά κράτη µετά το 2000, συνδέοντας τη µε την οικονοµική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε µετά και την υιοθέτηση του ενιαίου νοµίσµατος. Υπό το πρίσµα αυτής της πραγµατικότητας, καθίσταται παραπάνω από σαφές πως η ΕΕ θα πρέπει να υπερκεράσει δυσκολίες που σχετίζονται µε τη φορολογική εναρµόνιση µεταξύ των κρατών µελών της και να προβεί στην υιοθέτηση ενός ενιαίου χορηγικού πλαισίου, που θα ενθαρρύνει όχι µόνο τις εγχώριες αλλά και τις διασυνοριακές χορηγίες Καλές πρακτικές στην Ευρώπη. Γιατί όχι και ο κανόνας; Η ανάγκη ενθάρρυνσης µίας ενιαίας ρύθµισης του χορηγικού τοπίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο µας δίνει το έναυσµα να αναδείξουµε εν συνεχεία µία σειρά καλών πρακτικών, έτσι όπως αυτές καταγράφονται στη µελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου µε τίτλο Financing the Arts and Culture. εδοµένου ότι µία από τις βασικές δυσκολίες ανάπτυξης του χορηγικού θεσµού έχει να κάνει µε τα φορολογικά κίνητρα, κρίνουµε σκόπιµο να αναδείξουµε δύο καλές πρακτικές, που έχουν να κάνουν µε φορολογικές ελαφρύνσεις. Εκτενέστερα, άξια ειδικής µνείας είναι τα σχετικά προγράµµατα της Γερµανίας και της Ουγγαρίας, οι οποίες έχουν υιοθετήσει τον επονοµαζόµενο κανόνα 1%. Αναλυτικότερα, πρόκειται για µία νοµοθετική ρύθµιση, στο επίπεδο µάλιστα της τοπικής αυτοδιοίκησης, η οποία προβλέπει την υποχρέωση των κατασκευαστικών εταιρειών να διαθέτουν το 1% του προϋπολογισµού κάθε δηµοτικού έργου που αναλαµβάνουν για πολιτιστικούς σκοπούς. 22 εδοµένου ότι στο πλαίσιο της µελέτης περίπτωσης, που εξετάζεται στην παρούσα ανάλυσή µας, θα δούµε πως µεγάλη καπνοβιοµηχανία της χώρας µας (Καρέλια) είναι χορηγός σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, οφείλουµε να επισηµάνουµε πως πεδίο εφαρµογής της συγκεκριµένης οδηγίας είναι η χορηγία, από εταιρείες του τοµέα του καπνού, ραδιοφωνικά προγράµµατα, εκδηλώσεις ή δραστηριότητες στις οποίες συµµετέχουν περισσότερα του ενός κράτη µέλη ή οι οποίες διεξάγονται σε περισσότερα του ενός κράτη µέλη ή έχουν µε άλλον τρόπο διασυνοριακό αντίκτυπο, συµπεριλαµβανόµενης της δωρεάν ή µε έκπτωση διανοµής προϊόντων καπνού. Τα κράτη µέλη διατηρούν την αρµοδιότητα να ρυθµίζουν τα ζητήµατα, που αφορούν τη χορηγία εκδηλώσεων ή δραστηριοτήτων χωρίς διασυνοριακό αντίκτυπο. 40

41 Σηµαντική και συνάµα ευφυής θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί και µία άλλη πρακτική που υιοθετείται στην Ιταλία και έχει να κάνει µε την παρακίνηση φυσικών κυρίως προσώπων να υποστηρίξουν τις τέχνες µέσα από όποιο οργανισµό επιθυµούν. Πιο συγκεκριµένα στην Ιταλία τα φυσικά πρόσωπα, µε πρόσφατη νοµοθετική ρύθµιση, έχουν τη δυνατότητα να εκχωρούν τα 5 του φόρου, τον οποίο καλούνται να πληρώσουν, σε έναν οργανισµό της επιλογής τους (π.χ. πολιτιστικό ή κοινωνικό οργανισµό, πανεπιστήµιο κ.α.). Παρόµοιες πρωτοβουλίες έχουν αναπτυχθεί και σε χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουµανία και Λιθουανία), όπου διάφορα σχέδια δίνουν τη δυνατότητα σε ένα ποσοστό της τάξεως του 1 ή 2% των φορολογικών καταβολών να κατευθύνεται σε φορείς µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ανεξαρτήτως του πεδίου δράσης τους. Παράλληλα µε την καλλιέργεια µίας σειράς οικονοµικών κινήτρων για τους εν δυνάµει χορηγούς, στις καλές πρακτικές της µελέτης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συγκαταλέγονται και µία σειρά άλλων πρακτικών, που έχουν να κάνουν µε την ανάπτυξη ηθικών κινήτρων. Ενδεικτική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η εγκαθίδρυση βραβείων για τους χορηγούς, µε χαρακτηριστικό το παράδειγµα της ιταλικής χορηγικής οργάνωσης, Impresa e Cultura, η δράση της οποίας αναδείχθηκε και πρωθύστερα. Πρόκειται για ένα βραβείο που δηµιουργήθηκε το 1997 και, απολαµβάνοντας την υποστήριξη µίας σειράς Υπουργείων της χώρας, αποτελεί πλέον ένα ισχυρό κίνητρο για τους χορηγούς. Ειδικότερα, το συγκεκριµένο βραβείο συνεπάγεται την πίστωση του χορηγού µε κοινωνική ευποιία, σε τέτοιο βαθµό, που η προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς εκλαµβάνεται από το ευρύ κοινό ως αναπόσπαστο µέρος της στρατηγικής της συγκεκριµένης εταιρείας. Μέσα από την ακροθιγή αυτή ανάδειξη µερικών καλών πρακτικών σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, κατανοούµε πως τα εµπόδια για την ανάπτυξη του χορηγικού θεσµού θα µπορούσαν να ξεπερασθούν, χωρίς τούτο να συνεπάγεται και την ανατροπή των λεπτών, όπως αναφέρονται πολιτικών ισορροπιών µεταξύ των κρατών µελών. Προς αυτήν την κατεύθυνση, άκρως ενθαρρυντικό για µία ισχυρή ώθηση του ευρωπαϊκού χορηγικού γίγνεσθαι, θα ήταν για παράδειγµα, η θεσµοθέτηση ενός αντίστοιχου βραβείου από την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 41

42 4. Η χορηγία στην Ελλάδα Η υιοθέτηση του θεσµού της χορηγίας πραγµατοποιήθηκε στην Ελλάδα µε σχετική καθυστέρηση, καθώς µόλις στα µέσα περίπου της δεκαετίας του 1980 οι ελληνικές επιχειρήσεις άρχισαν να αντιλαµβάνονται τη µεγάλη σηµασία της ως µορφή επιχειρηµατικής πρακτικής. Μέχρι τότε οι κοινωνικές δραστηριότητες περιορίζονταν σε δωρεές και φιλανθρωπίες, καθώς οι πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις θεωρούνταν αποκλειστικά υποχρέωση του κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων. Ωστόσο η σύσταση του ΟΜ.Ε.π.Ο σήµανε και την έναρξη µίας πιο συστηµατικής αντιµετώπισης της διαµόρφωσης του χορηγικού τοπίου στη χώρα µας, τουλάχιστον από τη σκοπιά του ιδιωτικού τοµέα. Στα όρια του παρόντος κεφαλαίου θα προσπαθήσουµε να σκιαγραφήσουµε το χορηγικό τοπίο στη χώρα µας, δίνοντας έµφαση στο θεσµικό πλαίσιο, που έχει υιοθετηθεί Μια αποτίµηση της υπάρχουσας κατάστασης Η βασική αιτία αυτής της καθυστέρησης είναι κατά τη Ματούλα Σκαλτσά (1992, σελ ) το γεγονός ότι η εθνική µας οικονοµία µόλις τότε άρχισε να εκβιοµηχανίζεται, να αποκρατικοποιείται και σταδιακά να εξευρωπαΐζεται. Οι Σακελλαρίου και Λίτσης (1996) από τη σκοπιά τους παρατηρούν πως, στο πλαίσιο αυτής της οικονοµικής πραγµατικότητας, ο εκσυγχρονισµός της ελληνικής επιχείρησης και η µετατροπή της από οικογενειακή σε απρόσωπη πολυµετοχική ήταν οι παράγοντες που έδωσαν την τελική ώθηση για την αναθεώρηση των παλαιών προτύπων για την ιδιωτική πρωτοβουλία. Παρόλο που κανείς θα ανέµενε πως η καθυστέρηση αυτή θα σήµαινε τουλάχιστον την αξιοποίηση βέλτιστων πρακτικών, που έχουν αναδειχθεί σε διεθνές και ευρωπαϊκό, όπως είδαµε, επίπεδο, για την οργάνωση του εγχώριου χορηγικού τοπίου, κάτι τέτοιο πόρρω απέχει από την ελληνική χορηγική πραγµατικότητα. Αντίθετα, η εισαγωγή του χορηγικού θεσµού στην Ελλάδα συνοδεύτηκε από σύγχυση και πολλές παιδικές ασθένειες, οι οποίες διαιωνίζονται εξαιτίας της απουσίας ενός ολοκληρωµένου θεσµικού πλαισίου. Ενδεικτική της τελµατώδους αυτής πραγµατικότητας είναι η τοποθέτηση του Colin Tweedy, Προέδρου της CEREC, ο οποίος σε σχετική συνέντευξη του (Ελευθεροτυπία, 18/03/2005 ) τόνισε πως «η Ελλάδα αποτέλεσε το λίκνο του πολιτισµού και σήµερα δεν έχει ανέβει στο λεωφορείο των χορηγιών που "ταξιδεύει" σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κανονικά θα έπρεπε να το οδηγείτε κι όχι να περιµένετε ακόµη στη στάση...». 42

43 Έτσι, αν και η χορηγία αναδεικνύεται σταδιακά στη χώρα µας σε ένα ισχυρό όχηµα επικοινωνίας και προβολής για τις επιχειρήσεις, εξακολουθούν να υφίστανται προβλήµατα, που έχουν να κάνουν µε: Άγνοια του αντικειµένου και έλλειψη ενηµέρωσης Αβεβαιότητα στην ανταπόδοση της επένδυσης Νοοτροπία και έλλειψη επαγγελµατισµού των φορέων, που υπερεκτιµούν την αξία του χορηγικού προϊόντος Υποβαθµισµένη διοργάνωση εκδηλώσεων και αδυναµία αξιολόγησης Τάση των επιχειρήσεων να επεµβαίνουν και να αλλοιώνουν ή να υποβαθµίζουν το έργο µε την πίεση της επένδυσης (Ζαφειρόπουλος, 2007). Παράλληλα µε τις εγγενείς αυτές αδυναµίες των εµπλεκόµενων φορέων, δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε και τα θεσµικά προσκόµµατα, που τίθενται από τη σκοπιά της ίδιας της πολιτείας. Όπως χαρακτηριστικά επισηµαίνει ο Θαλής Κουτούπης (2007) το ισχύον σήµερα διάσπαρτο σε φορολογικούς νόµους καθεστώς, που διέπει τη χορηγία, θέτει περιορισµούς και εµπόδια, που οι υποψήφιοι χορηγοί δύσκολα θα θελήσουν να υπερκεράσουν Το νοµοθετικό πλαίσιο για τη χορηγία: µία διαχρονική θεώρηση Το νοµοθετικό πλαίσιο χορηγιών στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από αποσπασµατικότητα και παλινδροµήσεις, µε την ανάγκη θεσµοθέτησης του πλαισίου για τη διαχείριση των ολυµπιακών χορηγιών να µην αποτέλεσε ισχυρό έναυσµα για µια συνολική ρύθµιση του χορηγικού τοπίου. Υπό το πρίσµα αυτής της πραγµατικότητας, ο όρος «χορηγία» δεν υπάρχει ούτε στον αστικό κώδικα ούτε στη φορολογική νοµοθεσία, µε αποτέλεσµα να εξοµοιώνεται µε τη δωρεά, ήτοι µία παροχή που «δε συµφωνείται ή υποκρύπτεται υποχρέωση αντιπαροχών» (Παΐκου, 2000). Η φορολογική αυτή αντιµετώπιση, ωστόσο, σε καµία περίπτωση δεν αντικατοπτρίζει τον ιδιαίτερα ανταποδοτικό χαρακτηριστικά της χορηγίας, καθώς η ρύθµιση δε λαµβάνει υπόψη το εµπορικό όφελος που µπορεί να αποκοµίσει ο χορηγός ως αντιστάθµισµα των χρηµάτων που διέθεσε. ιερευνώντας διαχρονικά το ισχύον θεσµικό πλαίσιο, σκόπιµο είναι να αναφερθούµε αρχικά στο νόµο που έδωσε θεσµική οντότητα στη χορηγία. Ειδικότερα, ο ν. 1884/1990 (ΦΕΚ 81/Α/ ), που τέθηκε σε ισχύ το 1990 χάρη στον επίµονο αγώνα του ΟΜ.Ε.Π.Ο. να πείσει την ελληνική κυβέρνηση για τα εθνικά οφέλη της χορηγίας όριζε ότι τα ποσά που δίνονται ως χορηγία στις τέχνες και τον πολιτισµό αφενός εκπίπτουν από τον φόρο 43

44 φυσικών και νοµικών προσώπων και αφετέρου δεν πρέπει να ξεπερνούν το 15% του φορολογητέου εισοδήµατος του δωρητή. Επιπρόσθετα, η δωρεά σε πολιτισµικό οργανισµό εκπίπτει από τον φόρο µόνο όταν ο οργανισµός έχει εγκριθεί από την αρµόδια επιτροπή του Υπουργείου Πολιτισµού ως µη κερδοσκοπικός µε πολιτιστικούς στόχους (ΦΕΚ 679/Β/ ). Το νοµικό και φορολογικό αυτό καθεστώς για τους πολιτιστικούς οργανισµούς ισχύει για δύο χρόνια. Μετά την εκπνοή αυτού του διαστήµατος, ο οργανισµός πρέπει να υποβάλει νέα αίτηση για να διατηρήσει την προνοµιακή αυτή µεταχείριση. (Σκαλτσά Ματούλα, 1992,σελ 86, Κουτούπης, 1996 σελ ). Η συγκρατηµένη αισιοδοξία που άρχισε να πνέει στους ελληνικούς χορηγικούς κύκλους µετά την ψήφιση αυτού του νόµου δεν έµελλε να διατηρηθεί για πολύ. Τον Φεβρουάριο του 1997 ψηφίστηκε η τροποποίηση του ν. 1884/1990 και έτσι προέκυψε ο ν. 2459/1997 (άρθρο 12, πργρ. 5) (ΦΕΚ 17/Α/ ), µε την οποία το κράτος επέβαλε φόρο 20% επί κάθε συνολικού χορηγικού ποσού που θα ξεπερνούσε τις δρχ. Οι επιπτώσεις του αποκαλούµενου «χορηγοκτόνου» αυτού νόµου ήταν άµεσες και οδήγησαν τόσο στη δραµατική µείωση των χορηγιών 23 όσο και στην αναστολή της λειτουργίας του ΟΜ.Ε.Π.Ο. δύο περίπου χρόνια έπειτα από την ψήφιση του νόµου. Η µεγάλη πίεση όµως που ασκήθηκε τόσο από τα ΜΜΕ όσο και από τον καλλιτεχνικό κόσµο αλλά κυρίως η ανάληψη των Ολυµπιακών Αγώνων από τη χώρα οδήγησαν στην αναθεώρηση της σχετικής φορολογίας προς όφελος της χορηγίας(γασπαρινάτος και Ιωαννίδης, 2008, σελ. 33). Έτσι µε το νόµο 2873/2000 αυξήθηκε το ποσό της δωρεάς/χορηγίας σε δρχ από δρχ., που ήταν τα προηγούµενα χρόνια, µε βάση το οποίο γίνεται και η παρακράτηση φόρου, ενώ ο φορολογικός συντελεστής µειώνεται από 20% σε 10%. Σηµειωτέον ακόµη είναι ότι εξαιρούνται από την παρακράτηση φόρου οι δωρεές χρηµατικών ποσών προς το ηµόσιο και τα Νοµικά Πρόσωπο ηµοσίου ικαίου. Αν και οι συγκεκριµένες αυτές ρυθµίσεις είναι ευνοϊκότερες των παλαιοτέρων και δρουν σαφώς διορθωτικά έναντι του «χορηγοκτόνου» νόµου του 1997, δεν µπορούµε να ισχυρισθούµε ότι καλλιεργούν τις αναγκαίες εκείνες συνθήκες για µία γενναία ώθηση της κοινωνικής χορηγίας στη χώρα µας. Ενθαρρυντικά για µια συνολική ρύθµιση του χορηγικού τοπίου δε λειτούργησε ούτε και η νοµοθετική ρύθµιση για τα κίνητρα προσέλκυσης ολυµπιακών χορηγών. Όπως πολύ 23 Ενδεικτικό των αρνητικών επιπτώσεων του συγκεκριµένου νόµου είναι ότι το χορηγικό ποσό που κατατέθηκε στο Τµήµα Παρακαταθηκών και ανείων κατά το πρώτο εξάµηνο του 1998 άγγιζε µόλις τα δρχ. τη στιγµή που το αντίστοιχο ποσό το 1996 έφθανε τα δρχ. Η κ. Μαρλένα Γεωργιάδη, Γ. Γραµµατέας του ΟΜ.Ε.π.Ο, επισήµανε πως αν και πρόθεση του νόµου ήταν να προστατεύσει το θεσµό από διάφορους συλλόγους, που µε το πρόσχηµα ανύπαρκτων χορηγιών επεδίωκαν να επιτυγχάνουν φοροαπαλλαγές, η χορηγική δραστηριότητα παρουσίασε αισθητή κάµψη (Λίτσης, 1997, σελ.60) 44

45 εύστοχα επισηµαίνει ο Πέτρος Ζούνης (2002, σελ. 24) η πολιτεία αντιµετώπισε µε δύο µέτρα και δύο σταθµά τους ολυµπιακούς χορηγούς και τους άλλους χορηγούς. Εκτενέστερα, προσέφερε σύµφωνα µε το Ν. 2992/2002 (τροποποίησε το Ν. 2833/2000) φορολογικές εκπτώσεις έως 5 έτη για την απόσβεση των χορηγικών τους ποσών. Ειδικότερα, η αξία των χορηγιών που πραγµατοποίησαν οι επιχειρήσεις προς την Οργανωτική Επιτροπή Ολυµπιακών Αγώνων Αθήνα 2004 Α.Ε. 24 εξέπιπτε, είτε από τα ακαθάριστα έσοδα της διαχειριστικής περιόδου, ανεξάρτητα από το ύψος τους, εντός της οποίας πραγµατοποιήθηκαν οι χορηγίες, είτε τµηµατικά και ισόποσα από τα ακαθάριστα έσοδα της ιδίας χρήσης και των τεσσάρων επόµενων περιόδων. Όπως αναδείχθηκε από τη σύντοµη αυτή διαχρονική ανασκόπηση, αρχικά υιοθετήθηκε ένα σχετικά ευµενές νοµοθετικό και φορολογικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της κοινωνικής χορηγίας, αργότερα το ανέτρεψε ανακαλώντας αρκετές από αυτές τις ευνοϊκές ρυθµίσεις. Έτσι, η πολιτεία αντιµετώπισε µε διαφορετικό και ιδιαίτερα ευνοϊκό τρόπο µόνο την περίπτωση των εθνικών ολυµπιακών χορηγών, χάνοντας µία ακόµα ευκαιρία να προβεί στην υιοθέτηση εκείνων των ρυµοτοµιών που θα έδιναν εν συνόλω µία γενναία ώθηση στην κοινωνική χορηγία στη χώρα µας Ο νόµος για την πολιτιστική χορηγία: εφαλτήριο ή µία ακόµα νοµοθετική παλινδρόµηση; Το πλαίσιο του Νόµου για την πολιτιστική χορηγία Ο νόµος για την πολιτιστική χορηγία 25 υιοθετήθηκε το 2007, µετά από αρκετά σχέδια και πολλές παλινδροµήσεις 26. Ειδικότερα, για πρώτη φορά το νοµικό καθεστώς οριοθετεί µε σαφήνεια την πολιτιστική χορηγία, τον χορηγό, τον αποδέκτη της χορηγίας καθώς και την 24 Στο αντίποδα της κριτικής περί δυο µέτρων και σταθµών, οφείλουµε να αποδεχθούµε πως η ελληνική πολιτεία δεν είχε άλλη επιλογή ενόψει των ιδιαιτέρως οικονοµικά επαχθών Ολυµπιακών Αγώνων από το να υιοθετήσει µία ιδιαιτέρως ευνοϊκή ρύθµιση για τη διαχείριση των ολυµπιακών χορηγιών. Ενδεικτικά προς αυτή την κατεύθυνση είναι και τα λόγια του Stephen Wenn του ιεθνούς Κέντρου για τις Ολυµπιακές Σπουδές στο Πανεπιστήµιο του υτικού Οντάριο, ο οποίος υποστηρίζει πως «µόνο µέσω των συµµαχιών µε τις επιχειρήσεις µπορούν οι Ολυµπιακοί Αγώνες να υπάρξουν 'επί σκηνής' χωρίς υπέρογκα χρέη για τις πόλεις που τους φιλοξενούν». Η πραγµατικότητα αυτή ωστόσο δεν απαλλάσσει το ελληνικό κράτος από την ευθύνη για την απροθυµία του να προβεί σε µία συνολική ρύθµιση του χορηγικού τοπίου. (Μελίδου, 2004) 25 Βλ. ιαθέσιµο στο 26 Ενδεικτικό είναι πως την πρόθεση για τη σύνταξη ενός σχεδίου νόµου για τη θεσµοθέτηση της χορηγίας είχαν πρωθύστερα πολλοί υπουργοί πολιτισµού, όπως ο κ. Σταύρος Μπένος, η κ. Ελισάβετ Παπαζώη και ο κ. Θ. Πάγκαλος. 45

46 έννοια της πολιτιστικής δραστηριότητας. Ως χορηγός ορίζεται φυσικό ή νοµικό πρόσωπο και για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα αυτός να είναι εκτός Ελλάδας. Αντίστοιχα αποδέκτες της χορηγίας µπορεί να είναι το ηµόσιο, οι ΟΤΑ πρώτου και δεύτερου βαθµού, τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, τα νοµικά πρόσωπα του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα, τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα αλλά και οι αστικές µη κερδοσκοπικές εταιρείες, η λειτουργία των οποίων εµπίπτει στο άρθρο 741 του Α.Κ. και κατά το καταστατικό τους επιδιώκουν πολιτιστικούς σκοπούς. Εκτενέστερα, µε το νέο νόµο θεσπίζονται µία σειρά νέων θεσµικών οργάνων: το Γραφείο Χορηγιών, το Συµβούλιο Χορηγιών και η Ειδική Εκτιµητική Επιτροπή για τη χρηµατική αποτίµηση της αξίας των παροχών σε είδος, άυλα αγαθά ή υπηρεσίες. Τα συγκεκριµένα όργανα να καλούνται να υπηρετήσουν το νέο µηχανισµό πολιτιστικών χορηγιών 27, που διαφοροποιείται σηµαντικά από το προηγούµενο ισχύον καθεστώς, τα βασικά βήµατα του οποίου αποκρυσταλλώνονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 4 Βήµατα για ενέργειες πολιτιστικής χορηγίας σύµφωνα µε το Ν. 3525/ Σύνταξη σύµβασης µεταξύ Χορηγού και Αποδέκτη Χορηγίας. 2 Η σύµβαση κατατίθεται στο ΥΠΠΟ (γραφείο χορηγιών), το οποίο υποβάλει στον Υπουργό Πολιτισµού τη σχετική εισήγηση εντός 10 ηµερών 3 Το ΥΠΠΟ εκδίδει πράξη χαρακτηρισµού της σύµβασης ως «Σύµβαση Πολιτιστικής Χορηγίας» την οποία αποστέλλει στο Χορηγό. 4 Ο χορηγός καταθέτει το ποσό σε ένα Ειδικό Τραπεζικό Λογαριασµό του Αποδέκτη και στο Λογαριασµό της Τραπέζης της Ελλάδος του ( Ο.Π.Ε.Π.) το 1% του ποσού της χορηγίας. 5 Εντός 15 ηµερών ο χορηγός θα καταθέσει στο ΥΠΠΟ το αποδεικτικό της κατάθεσης του 1% 6 Αποδέκτης της χορηγίας, εντός 15 ηµερών από την ολοκλήρωση της δραστηριότητας 27 Το θεσµικό πλαίσιο περί λειτουργίας της πολιτιστικής χορηγίας διέπεται και από µία σειρά κοινών υπουργικών και υπουργικών αποφάσεων, η εκδοσή των οποίων προβλέπεται από τον ίδιο το νόµο:1. Υ.Α. περί «Οργάνωσης και λειτουργίας του Συµβουλίου Χορηγιών» (Φ.Ε.Κ. τ..β / 2445/ ), 2. Υ.Α. περί «Συγκρότησης του Συµβουλίου Χορηγιών» (Φ.Ε.Κ. 556/ ), 3. Κ.Υ.Α περί «Παρακράτησης ποσοστού 1% επί του ποσού έκαστης πολιτιστικής χορηγίας υπερ της Α.Ε. Ο.Π.Ε.Π» (Φ.Ε.Κ. τ.β /2195/ ), 4. Κ.Υ.Α. περί «Οργάνωσης και λειτουργίας των Γραφείου Χορηγιών» (Φ.Ε.Κ. τ. Β /850/ ) 46

47 (του γεγονότος), καταθέτει στο ΥΠΠΟ αποδεικτικά της πραγµατοποίησης της χορηγούµενης πολιτιστικής δραστηριότητας. 7 Ο Αποδέκτης της χορηγίας εντός 3 µηνών από την περάτωση της δραστηριότητας για την οποία έλαβε την χορηγία, υποχρεούται να υποβάλει στον Χορηγό και στο ΥΠΠΟ αναλυτική έκθεση απολογισµού της χρήσης της χορηγίας. Πηγή: Βασική κωδικοποίηση της διαδικασίας, που περιγράφεται στον Ν. 3525/2007 Παράλληλα µε το νέο αυτό µηχανισµό, τον οποίο καλούνται να διαχειρισθούν οι χορηγούµενοι ΟΤΑ, άξια ειδικής µνείας είναι και η ρύθµιση περί της έκπτωσης πολιτιστικών χορηγιών από το εισόδηµα. Πιο συγκεκριµένα, ο νόµος καθορίζει ότι η πολιτιστική χορηγία εκπίπτει εξ ολοκλήρου από το φορολογητέο εισόδηµα του φορολογουµένου ή τα ακαθάριστα εισοδήµατα της επιχείρησης που προσέφεραν τη χορηγία. Το αφαιρούµενο συνολικό ποσό δεν µπορεί να υπερβαίνει το τριάντα τοις εκατό (30%) του συνολικού φορολογούµενου εισοδήµατος ή των καθαρών κερδών που προκύπτουν από τα βιβλία της επιχείρησης που προσέφερε τη χορηγία. Επίσης, δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε και µία σειρά ρυθµίσεων, οι οποίες, δίχως αµφιβολία, λειτουργούν θετικά για το διαµορφούµενο χορηγικό τοπίο στη χώρα µας: - γίνεται διάκριση της χορηγίας από άλλες συγγενείς έννοιες όπως η δωρεά, η επιχορήγηση, η διαφήµιση και η προώθηση πωλήσεων - καθορίζονται τα βασικά σηµεία (σηµασία, θεµελιώδεις αρχές, περιεχόµενο, έκθεση απολογισµού, καταγγελία) που χρειάζεται να περιέχει µία Σύµβαση Πολιτιστικής Χορηγίας - υιοθετείται συγκεκριµένο πρότυπο σύµβασης και έκθεσης απολογισµού - καθιερώνονται κατηγορίες χορηγών (Μέγας Χορηγός, Χορηγός, Υποστηρικτής και Φίλος) αναλόγως της χρηµατικής αξίας της χορηγικής προσφοράς µε σκοπό την απονοµή ηθικού επαίνου. - εισάγεται ο θεσµός των Ετήσιων Χορηγικών Βραβείων ως µηχανισµού ηθικής επιβράβευσης των χορηγών από την Πολιτεία καθώς και διάδοσης του θεσµού της χορηγίας. 47

48 Μία πρώτη αποτίµηση της εφαρµογής του Νόµου: επιφυλάξεις και προσδοκίες Υπό το πρίσµα των ανωτέρω ρυθµίσεων, δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε το γεγονός πως ο νόµος διευθετεί αρκετά σηµαντικά ζητήµατα, που σχετίζονται µε την αποσαφήνιση του τοπίου της πολιτιστικής χορηγίας. Παρά τις θετικές του προεκτάσεις, µε κυριότερη από όλες την έκπτωση ολόκληρου του ποσού της χορηγίας και το διπλασιασµό του ποσοστιαίου ορίου επί των φορολογούµενων εσόδων της επιχείρησης, από 15% σε 30%, δεν είναι λίγοι οι µελετητές που έχουν εκφράσει επιφυλάξεις και έχουν εντοπίσει σηµεία προβληµατισµού. Ενδεικτική είναι η τοποθέτηση του Πέτρου Ζούνη, ο οποίος σε σχετικό του άρθρο, διατυπώνει ερωτηµατικά αναφορικά µε τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγονται τα έξι µέλη του Συµβουλίου Χορηγιών, αλλά και κατά πόσο εκπροσωπείται σε αυτό η περιφέρεια. Στην ίδια κατεύθυνση, σηµαντική είναι η επιφύλαξη που εκφράζει σε σχέση µε το αν η στελέχωση του Γραφείου Χορηγιών δύναται να ανταποκρίνεται µε τη λιγότερη δυνατή καθυστέρηση σε µεγάλο όγκο χορηγικών προτάσεων και συµβάσεων τόσο για το Υπουργείο Πολιτισµού όσο και για άλλους φορείς. Σηµεία προβληµατισµού εκφράζει και ο Θαλής Κουτούπης, ο οποίος υποστήριξε στη γράφουσα «δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε ότι η όλη διαδικασία λειτουργεί ασφυκτικά και για τους αποδέκτες της χορηγίας, καθώς, βάσει της προηγούµενης νοµοθετικής ρύθµισης, ένας πολιτισµικός οργανισµός κατέθετε εφ άπαξ ένα φάκελο µε το καταστατικό και το έργο του και λάµβανε µία άδεια, µε βάση την οποία όποιος του έδινε µία χορηγία µπορούσε εν συνεχεία να εκπέσει το αντίστοιχο ποσό από την εφορία. Ο σηµερινός νόµος, αντίθετα, απαιτεί για κάθε εκδήλωση του συγκεκριµένου οργανισµού να κατατεθεί συγκεκριµένος φάκελος, βάσει του οποίου θα εγκριθεί αν η συγκεκριµένη χορηγική ενέργεια θα τύχει φορολογικής έκπτωσης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι αυτό του Μουσείου Μπενάκη, το οποίο θα πρέπει να καταθέτει ετήσια περίπου εξήντα διαφορετικούς φακέλους, ξεχωριστούς για κάθε εκδήλωσή του, για να µπορεί ο χορηγός του να εκπέσει το συγκεκριµένο χορηγικό κονδύλι» 28. Ακόµη, στα αδύναµα σηµεία του συγκεκριµένου νόµου δε θα µπορούσαµε να µην αναφέρουµε και τη µη υιοθέτηση επαρκών ηθικών κινήτρων για τους χορηγούς. Ειδικότερα, αν και η εγκαθίδρυση απονοµής ενός ετήσιου χορηγικού βραβείου αποτελεί σίγουρα ένα βήµα προς τη σωστή κατεύθυνση, θα µπορούσαν να αναγνωρισθούν και µία σειρά άλλων 28 Για τη συνολική τοποθέτηση του κ. Κουτούπη αναφορικά µε τις αδυναµίες του νόµου για την πολιτιστική χορηγία ένα χρόνο µετά την υιοθέτησή του, βλέπε το πρωτόκολλο συνέντευξης της γράφουσας, που έχει επισυναφθεί στο Παράρτηµα 48

49 κινήτρων, όπως είναι η δηµιουργία Άλσους Χορηγών, όπου θα τιµώνται οι βραβευµένοι χορηγοί µε την τοποθέτηση τιµητικών µαρµάρινων στύλων ή η παροχή δωρεάν χρόνου από τα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά µέσα για την προβολή των χορηγιών εκ µέρους των χορηγών. Αποτυπώνοντας αυτές τις αδυναµίες, δε θα µπορούσαµε να µην διατυπώσουµε και µία σειρά προσδοκιών για πρωτοβουλίες, η ανάπτυξη των οποίων θα συνεπικουρούσε το υιοθετηθέν νοµοθετικό πλαίσιο να αναδειχθεί σε πραγµατικό εφαλτήριο για την ανάπτυξη της πολιτιστικής χορηγίας στη χώρα µας, και να µην αποτελέσει µία ακόµα νοµοθετική παλινδρόµηση. Προς την κατεύθυνση αυτή εκτιµούµε πως ευεργετικά θα λειτουργούσε µία ενδεχόµενη αναγέννηση του ΟΜ.Ε.ΠΟ. ή η εκ νέου σύσταση ενός οργανισµού κατά το πρότυπο του, που θα λειτουργεί ως µία αξιόπιστη γέφυρα µεταξύ χορηγών και παραγωγών πολιτισµικών προϊόντων και γιατί όχι µε τους αρµόδιους φορείς του Υπουργείου Πολιτισµού. Ολοκληρώνοντας την αναφορά µας στο θεσµικό πλαίσιο, κρίνουµε σκόπιµο να χρησιµοποιήσουµε για µία ακόµη φορά τα λόγια του Θαλή Κουτούπη, ο οποίος υποστηρίζει πως «Η απλούστερη, γενναιότερη και οριστική λύση του προβλήµατος θα ήταν, τα χορηγικά κονδύλια να εκπίπτουν αυτόµατα από την εφορία, ως «λειτουργικά έξοδα» της επιχείρησης, όπως ακριβώς ισχύει για τα έξοδα διαφήµισης και προβολής. Αξίζει δε να σηµειωθεί ότι τα διαφηµιστικά κονδύλια είναι της ετήσιας τάξης των 5 δις, ενώ τα αντίστοιχα χορηγικά -τα οποία αποτελούν και προσφορά προς την κοινωνία- µετά βίας φτάνουν τα µόλις 60 εκ.». 49

50 5. Η σηµασία της χορηγίας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση Αναδεικνύοντας τις όψεις εκείνες που συνθέτουν την εικόνα του σύγχρονου χορηγού, διακρίναµε πως κύριο µέληµα των χορηγικών προγραµµάτων είναι, µεταξύ άλλων, να καλλιεργούν σχέσεις «καλής γειτονίας» µε το τοπικό περιβάλλον των εταιρειών. Κύριο όχηµα για τη διαµόρφωση µίας τέτοιας σχέσης είναι οι ΟΤΑ, οι οποίοι, χάρη στην εγγύτητα τους προς τις τοπικές κοινωνίες, δύνανται να διαµορφώνουν πλατφόρµες συνέργιας και συνεργασίας ανάµεσα σε φορείς του δηµοσίου, ιδιωτικού και εθελοντικού τοµέα 29. Ακόµη, κατά την καταγραφή του θεωρητικού πλαισίου της ανάλυσης µας αναδείξαµε Υπό το πρίσµα αυτών των κινητήριων παραδοχών, στα όρια του παρόντος κεφαλαίου θα αποπειραθούµε να σκιαγραφήσουµε τις µορφές της χορηγικής υποστήριξης προς τους ΟΤΑ, µέσα κυρίως από τη χρήση κάποιων παραδειγµάτων της ελληνικής τοπικής αυτοδιοίκησης. Ακόµη, θα διερευνήσουµε τα πολλαπλασιαστικά οφέλη, που δύναται να έχει µία χορηγία για έναν ΟΤΑ, αποπειρώµενοι, ταυτόχρονα, να διαβλέψουµε αν πρόκειται για µία αµοιβαία, όντως, ευεργεσία ή απλά για µία παγίδευση των ΟΤΑ στον επικοινωνιακό ανταγωνισµό των εταιριών. Εν συνεχεία, µε την υπόθεση εργασίας µας να περιπλέκεται γύρω από το αν οι χορηγίες µπορούν να αναδειχθούν σε µία αξιόπιστη πηγή χρηµατοδότησης για τους ΟΤΑ, κρίνουµε σκόπιµο πριν προβούµε στην ανασκόπηση των δύο περιπτωσιολογικών µελετών µας να αποτυπώσουµε σε θεωρητικό επίπεδο το πλαίσιο εκείνων των συνθηκών, που θα επέτρεπε σε έναν φορέα της τοπικής αυτοδιοίκησης να αυξήσει το κοινωνικό και πολιτιστικό του έργο, αξιοποιώντας µε αποτελεσµατικότητα το χορηγικό θεσµό Μορφές χορηγικής υποστήριξης των ΟΤΑ Η χορηγία σε δηµόσιους οργανισµούς, όχι µόνο υπό τη µορφή οικονοµικής υποστήριξης των δράσεων τους, αλλά και υπό τη µορφή της παροχής υπηρεσιών ή είδους, δε συνιστά νέο φαινόµενο της διεθνούς πρακτικής. Ο Peter Grabosky (2007, σελ. 8), διερευνώντας τις µορφές της εταιρικής χορηγίας στη δηµόσια πολιτική των ΗΠΑ και τις Αυστραλίας, εντοπίζει πως αυτή εστιάζεται κυρίως στους τοµείς των τεχνών, της ανώτατης εκπαίδευσης και της υγείας. 29 Για µία ενδελεχή ανάλυση της καλλιέργειας σχέσεων συνέργιας και συναλληλίας σε τοπικό επίπεδο βλέπε. Ιωαννίδης Γιάννης, Γασπαρινάτος Κώστας, Σχέση Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τοπικής κοινωνίας, ΕΣΤΑ 50

51 Παράλληλα, σε επίπεδο ευρωπαϊκής τοπικής αυτοδιοίκησης εντοπίζονται µία σειρά από χορηγικά πεδία που εµπίπτουν αντίστοιχα στους τοµείς άσκησης των αρµοδιοτήτων της. Ενδεικτικό είναι τα παραδείγµατα της ενιαίας χορηγικής πολιτικής των ήµών του Nottingham ( ottingham City Council Sponsorship Opportunities,) και του Ενδιµβούργου (The City of Edinburgh Council Sponsorship), στο πλαίσιο των οποίων διακρίνονται µία σειρά από προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος για χορηγία σε δράσεις, που έχουν να κάνουν µε τον αθλητισµό, την εκπαίδευση, την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, το χώρο των επιχειρήσεων, αλλά και µε πολλά φεστιβάλ. Αποτυπώνοντας τις µορφές χορηγικής υποστήριξης, άξιο µνείας είναι και το παράδειγµα της Ουγγαρίας, όπου οι τοπικές αρχές γίνονται αποδέκτες χορηγιών, που έχουν να κάνουν κυρίως µε την ανάπτυξη προγραµµάτων κοινωνικής φροντίδας, όπως η προστασία των ηλικιωµένων και η καταπολέµηση της φτώχειας. Ειδικότερα, οι πολυεθνικές ZF Hungaria KFT, Philip Morris και Bosch καταγράφονται ως στρατηγικοί εταίροι της τοπικής αυτοδιοίκησης, µε ενδεικτικές την ενίσχυση δηµοτικών προγραµµάτων ενισχυτικής διδασκαλίας παιδιών από οικογένειες χαµηλού εισοδήµατος αλλά και την παροχή ιατρικών µηχανηµάτων (Grabosky, 2005, σελ ) Αντίστοιχα µε τους παραπάνω τοµείς, δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε µία ειδική αναφορά στην ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία σταδιακά αναπτύσσει ολοκληρωµένη χορηγική πολιτική, προβαίνει στη δηµιουργία οργανωµένων χορηγικών φακέλων και αρχίζει να καλλιεργεί και να παγιώνει σχέσεις εµπιστοσύνης µε τις χορηγούς εταιρείες. Ανατρέχοντας στις ηλεκτρονικές σελίδες µερικών από τους πιο µεγάλους δήµους εντοπίζουµε µία σειρά από δράσεις, που θα µπορούσαµε να τις οµαδοποιήσουµε ως ακολούθώς: - Φεστιβάλ: διεθνές φεστιβάλ χορού Καλαµάτας, µουσικό φεστιβάλ Ναυπλίου, φεστιβάλ Υµηττού, ιεθνές φεστιβάλ ταινιών µικρού µήκους ράµας, Ευρωπαϊκό φεστιβάλ Τζαζ του δήµου Αθηναίων, - Πολιτιστικές δράσεις: ήµος Αθηναίων 28 η Πανελλήνια έκθεση ιατρών καλλιτεχνών, ήµος Κορίνθου Εορτασµός των 150 χρόνων από την ίδρυση της νέας Κορίνθου, - Αθλητικές δραστηριότητες: Οργανισµός Νεολαίας κ Άθλησης ήµου Αθηναίων ποδηλατικός γύρος Αθήνας, Αθλητικός Οργανισµός ήµου Λαρισαίων - Πρωταθλήµατα ποδοσφαίρου και µπάσκετ για τους µαθητές των δηµοτικών σχολείων του ήµου, Οργανισµό Νεολαίας και 'Aθλησης του ήµου Θεσσαλονίκης Αλεξάνδρειος ρόµο 51

52 - ράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης: ηµοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Φεστιβάλ Άρδα, ράσεις ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας: ιαπολιτισµικό Κέντρο της ιεύθυνσης Αλλοδαπών του ήµου Αθηναίων Κέντρο «Απεριόριστες υνατότητες» - ράσεις κοινωνικής φροντίδας: Ίδρυµα Αστέγων ήµου Αθηναίων Ξενοδοχείο των Φτωχών, ήµος Ηρακλείου ενηµερωτική δράση για περιστατικά παιδικής κακοποίησης, παιδικής εργασίας και επαιτείας, ήµος Αθηναίων - πρόγραµµα εκµάθησης ελληνικής γλώσσας για αλλοδαπές µητέρες Η µαµά µαθαίνει ελληνικά,: ήµος Αθηναίων - Σχολεία! Πάµε Αθήνα! (πρόγραµµα ευαισθητοποίησης και κοινωνικής συµµετοχής των µαθητών) Στο πλαίσιο της παρούσας απόπειρας µας να σκιαγραφήσουµε το χορηγικό γίγνεσθαι σε επίπεδο ελληνικής τοπικής αυτοδιοίκησης κρίνουµε εν συνεχεία σκόπιµο να παραθέσουµε στον ακόλουθο πίνακα τις περιπτώσεις εκείνες των ήµων, οι οποίοι επέλεξαν για τις χορηγίες των πολιτιστικών τους εκδηλώσεων να υιοθετήσουν την προβλεπόµενη διαδικασία, έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται στο νόµο για την πολιτιστική χορηγία. Αξίζει µάλιστα να σηµειωθεί ότι κατά αποκλειστική πλειοψηφία πρόκειται για µικρούς περιφερειακούς δήµους. Πίνακας 5 Χορηγίες για τις οποίες έχει εκδοθεί Πράξη Χαρακτηρισµού ή αναµένεται η υπογραφή τους Χορηγός Αποδέκτης Ποσό Σκοπός- Έργο Ζηνιαδάκης / Φήµη ΑΕ Κ/Ξ ηµοτική Ανώνυµη Εταιρία Τουρισµού Λουτράκι Α.Ε. Alapis Φαρµακευτική ΤΑΕ ήµου Καζατζάκη ήµος Κορινθίων ΕΠΑΡ ήµου Ρέντη Alapis Φαρµακευτική ήµος Αταλάντης απάνη για αγορά πιάνου Εορτασµός επετείου 150 χρονών από την ίδρυση της πόλεως της Κορίνθου ιοργάνωση Πολτιστικών Εκδηλώσεων Καρναβαλιού 2008 ιοργάνωση Πολτιστικών Εκδηλώσεων Καρναβαλιού 2008 Ηµ. Εκδ. Πράξης Χαρακτ ηρισµού 18/3/08 15/4/08 23/7/08 23/7/08 Alapis Φαρµακευτική Κωνσταντίνειο Έκδοση Λευκώµατος 23/7/08

53 Κ/Ξ ηµοτική Ανώνυµη Εταιρία Τουρισµού Λουτράκι Α.Ε. Πνευµατικό Κέντρο ήµου Αταλάντης Πν.Κέντρο Αθικιών ήµου Σαρωνικού (Ελένη Σωτηρίου ιδασκάλου ) Αταλάντης Θεατρικές Παραστάσεις 28/8/08 Έκδοση Λευκώµατος µε ήµος αφνουσίων Alapis Φαρµακευτική Ιστορικό και Λαογραφικό Φθοιώτιδας περιεχόµενο Alapis Φαρµακευτική ήµος Ελευσίνας Αισχύλεια /8/08 Κ/Ξ ηµοτική Ανώνυµη Εταιρία Τουρισµού Λουτράκι Α.Ε. ΤΣΙΜΕΝΤΑ ΧΑΛΥΨ Α.Ε. HELLAS Net Καρατζή ΑΕ Κ/Ξ ηµοτική Ανώνυµη Εταιρία Τουρισµού Λουτράκι Α.Ε. Πανταζοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο ερβενακίου Πνευµατικό Κέντρο ήµου Ασπρόπυργου ΤΑΕ ήµου Καζαντζάκη/ Έλτυνα Πολιτιστικό Κέντρο ήµου Λουτρακίου Πολιτιστικές Εκδηλώσεις ήµου Ευρωστίνης Κορινθίας, µε τίτλο Ταξίδι Πολιτισµού /8/08 ιοργάνωση Πολτιστικών Εκδηλώσεων ''ΘΡΙΑΣΙΑ 2008'' Έκδοση φυλλαδίου για τα Καζαντζάκεια 2008 και φυλλαδίου περιβαλλοντικής ευαισθητοποιήσης Εκδηλώσεις στο πλαίσιο του Πολιστικού Καλοκαιριού 2008 Alapis Φαρµακευτική ήµος Ιστιαίας Πολτιστικος Αύγουστος 2008 Alapis Φαρµακευτική Πνευµατικό Κέντρο ήµου Ερµουπόλεως Ερµουπόλεια 2008 Alapis Φαρµακευτική Alapis Φαρµακευτική Alapis Φαρµακευτική Μπιενάλε της Αθήνας Ε.Π.Α Χαλκίδας Ε.Π.Α Χαλκίδας η Μπιενάλε της Αθήνας 2009 Βραδιά µε Αριστουρήµατα του Ρωσικού Μπαλέτου Παράσταση µε τους Ιπτάµενους Τσάρους Πηγή: Γραφείο Χορηγιών, Υπουργείου Πολιτισµού (µη δηµοσιευµένα στοιχεία) 5.2. Χορηγία: αµοιβαία ευεργεσία ή παγίδα του marketing; Η υιοθέτηση της χορηγικής πρακτικής σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχει καταδείξει πως εµπεριέχει για τους χορηγούµενους οργανισµούς πολλαπλασιαστικά οφέλη τόσο δοµικά για τους ίδιους όσο και για ευρύτερο τοπικό τους περιβάλλον. Ένα από τα πρώτιστα ευεργετήµατα, που συνεπάγεται µία τέτοια πρακτική, είναι η διασφάλιση για τους ΟΤΑ µίας πρόσθετης πηγής εσόδων και δη για τοµείς όπου η διασφάλιση πιστώσεων από την κεντρική διοίκηση είναι εξαιρετικά φειδωλή. Εκτενέστερα, οι χορηγίες δίνουν την ευκαιρία στους 53

54 ΟΤΑ να αναπτύξουν δράσεις µε ποιοτικά χαρακτηριστικά και διεθνή εµβέλεια, που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα είχαν τη δυνατότητα να χρηµατοδοτήσουν, και µάλιστα µε διαδικασίες πολύ πιο ευέλικτες και σύντοµες από αυτές που επιβάλλουν οι ισχύουσες κανονιστικές διατάξεις. Παράλληλα µε τη διασφάλιση πρόσθετων πόρων, η εµπλοκή ενός ήµου στην ανάπτυξη µίας χορηγικής πολιτικής, στη διαµόρφωση ενός χορηγικού φακέλου αλλά και στη διαδικασία αναζήτησης χορηγών από το χώρο των επιχειρήσεων, εµφυσά την ανάγκη για σηµαντική βελτίωση των παραδοσιακών δοµικών λειτουργιών του. Ειδικότερα, η συνεργασία µε εταιρείες χορηγούς, που λειτουργούν µε αυστηρά ιδιωτικοοικονοµικά κριτήρια, συνεπάγεται την ανάπτυξη από τη σκοπιά των αρµόδιων δηµοτικών υπηρεσιών των ποιοτικών εκείνων χαρακτηριστικών, που θα δηµιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την παγίωση µίας µακροπρόθεσµης συνεργασίας (πχ για τη χρηµατοδότηση ενός φεστιβάλ, που επαναλαµβάνεται ετησίως). Προς επίρρωση αυτής της διαπίστωσης, άξια αναφοράς είναι η παρατήρηση της Ματούλας Σκαλτσά (1999, σελ ), η οποία καταγράφοντας τις θετικές επιπτώσεις για τους πολιτιστικούς οργανισµούς, αναφέρει πως οι τελευταίοι µέσα από τη συνδιαλλαγή µε τους χορηγούς αναγκάζονται να µιλήσουν τη «γλώσσα» του επιχειρηµατικού κόσµου, να υιοθετήσουν την πρακτικότητα και τη µεθοδικότητα του και τελικά να προσεγγίζουν νέους στόχους, όπως είναι η αύξηση της επισκεψιµότητας ή των εσόδων τους, µέσα από την ανάληψη µίας επιχειρησιακής δράσης, µε µεγαλύτερο επαγγελµατισµό, επιδεξιότητα και προπαντός αποτελεσµατικότητα. Αποτυπώνοντας τα οφέλη, που είναι δυνατό να αποκοµίσει ένας ΟΤΑ µέσα από την υλοποίηση µίας χορηγικής στρατηγικής, δε θα µπορούσαµε να µην µνηµονεύσουµε την εγγύτητα και το κλίµα ικανοποίησης που καλλιεργείται µεταξύ των πολιτών µέσα από τον πολλαπλασιασµό των δράσεων κοινωνικού και πολιτιστικού περιεχοµένου. Ενδεικτικό στο πλαίσιο αυτό είναι πως µέσα από την αύξηση των πολιτιστικών εκδηλώσεων, αλλά και την προσπάθεια διοργάνωσης τους, µε τρόπο που να καθίστανται ελκυστικές για τις εταιρείες χορηγούς, επιτυγχάνεται µία σταθερή επαφή της τέχνης µε το ευρύ κοινό. Πέρα από τα άµεσα αυτά οφέλη, υφίστανται και µία σειρά από έµµεσες θετικές επιπτώσεις εφαρµογής του χορηγικού θεσµού, που έχουν να κάνουν αφενός µε την αστική αναβάθµιση υποβαθµισµένων πόλεων αφετέρου µε τη γενικότερη ανάπτυξη της οικονοµίας και την αύξηση του τουρισµού (Κόνσολα και Ιωαννίδης, 2005). Ενδεικτικές προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι παγιωµένες πλέον τουριστικές ροές προς συγκεκριµένους δήµους κάθε 54

55 χρόνο, χάρη στα διεθνούς εµβέλειας φεστιβάλ, που διοργανώνουν (πχ ιεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας, Φεστιβάλ του Εδιµβούργου κ.α.). Παρά τα σηµαντικά αυτά οφέλη, που είναι δυνατό να αδράξει ένας ΟΤΑ µέσα από την ανάπτυξη χορηγικών συνεργασιών, δε θα µπορούσαµε να κλείσουµε τα µάτια σε µία σειρά αρνητικών προεκτάσεων τους, η µη ορθολογική διαχείριση των οποίων δύναται να µετατρέψει την ευεργετική διάσταση του χορηγικού θεσµού σε µία παγίδα του marketing. Αναλυτικότερα, δεν είναι λίγοι οι µελετητές (Σκαλτσά,1992, σ , Tweedy, 1991, σ. 163) εκείνοι που παρατηρούν πως η ανάγκη για την ανάπτυξη πιο «ελκυστικών» δράσεων είναι δυνατόν να «παρασύρει ένα πρόγραµµα» και να αποπροσανατολίσει το περιεχόµενο του από τους αρχικά υιοθετηθέντες στόχους του. Χαρακτηριστική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η διαπίστωση της Ματούλας Σκαλτσά, που κάνει λόγο για αύξηση των εκδηλώσεων φαντασµαγορικού τύπου (blockbuster) και η συνακόλουθη µείωση των εκδηλώσεων χαµηλής δηµοτικότητας. Παράλληλα, όπως επισηµαίνει ο ICAC (Indepentant Commission Against Corruption, 2006) στη µελέτη του αναφορικά µε τη χορηγία στο δηµόσιο τοµέα, οι δηµόσιοι φορείς κατά τη χορηγική διαδικασία διατρέχουν κινδύνους σύγκρουσης συµφερόντων, που µπορεί να ανακύπτουν από την απουσία ταύτισης των στόχων του φορέα και του χορηγού. Ακόµη, διαπιστώνει πως η χορηγική συνεργασία µπορεί να επιδρά στον τρόπο που λειτουργεί ο φορέας, µε χαρακτηριστικό παράδειγµα την επιλογή των µηχανισµών που θέλει να αξιοποιήσει για την υλοποίηση του συγκεκριµένου προγράµµατος Αναπτύσσοντας µία χορηγική πολιτική: αρχές και πλαίσιο Υπό το πρίσµα αυτών των διαπιστώσεων καθίσταται παραπάνω από αναγκαίο κάθε χορηγική συνεργασία να πρέπει να δοµείται σε µία αυστηρή βάση διαφάνειας. Έτσι, ακόµα και αν η χορηγία προς τους δηµόσιους φορείς στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο ακόµα βαθµό, ώστε αυτές οι διαπιστώσεις να γίνονται απόλυτα αντιληπτές στο πλαίσιο της ελληνικής πραγµατικότητας, οι ελληνικοί ΟΤΑ, αξιοποιώντας τη διεθνή καλή πρακτική, θα πρέπει να αναπτύξουν το χορηγικό θεσµό θέτοντας τις σωστές βάσεις και αρχές. Εκτενέστερα, κατά τον ICAC, οι αρχές που θα πρέπει να διαπνέουν τη σχέση χορηγού και ενός δηµόσιου φορέα είναι οι ακόλουθες: 1. µία χορηγική σύµβαση δε θα πρέπει να περιλαµβάνει ρήτρες που δύνανται να περιορίσουν τη δυνατότητα του φορέα να λειτουργεί µε ουδετερότητα 55

56 2. δε θα πρέπει να υφίσταται διάσταση των στόχων ή της αποστολής του φορέα και του χορηγού 3. ένας φορέας που έχει ρυθµιστική ή εποπτική αρµοδιότητα δεν µπορεί να δέχεται χορηγία από φυσικά πρόσωπα ή εταιρείες, οι οποίες δύνανται να αποτελέσουν αντικείµενο του εποπτικού του έργου 4. τα στελέχη του φορέα σε καµία περίπτωση δε θα πρέπει να έχουν καµία προσωπική ωφέλεια από τη χορηγία 5. οι χορηγίες θα πρέπει να γίνονται αποδεκτές µόνο βάσει κριτηρίων, που έχουν καταγραφεί στο πλαίσιο αποτύπωσης της χορηγικής στρατηγικής του φορέα και τα οποία είναι γνωστά και στον εν δυνάµει χορηγό Επί τη βάσει αυτών των αρχών, ο ICAC αλλά και αντίστοιχοι φορείς σε εθνικό επίπεδο, µε ενδεικτικό το παράδειγµα του ΑΝΑΟ (Australian National Audit Office, 1997), έχουν διαµορφώσει µία καλή πρακτική ανάπτυξης µίας χορηγικής στρατηγικής από τη σκοπιά των δηµόσιων φορέων, προκειµένου οι τελευταίοι να διαφυλάξουν τις αναγκαίες λεπτές ισορροπίες στη συνεργασία τους µε τους χορηγούς. Αναλυτικότερα, η χορηγική στρατηγική, εν προκειµένω ενός ΟΤΑ θα πρέπει να περιλαµβάνει: Α) το πλαίσιο θέση του οργανισµού αναφορικά µε το περιεχόµενο των χορηγιών που µπορούν να γίνουν αποδεκτές. Ειδικότερα, ορίζει τα πεδία αλλά και τις δραστηριότητες, που µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενο χορηγιών, πχ µία εταιρεία αλκοολούχων ποτών δεν θα ήταν ο κατάλληλος χορηγός για ένα αθλητικό αγώνα του αντίστοιχου οργανισµού νεολαίας και άθλησης του ήµου. Β) τα αντισταθµιστικά οφέλη του χορηγού, τα οποία θα ορίζονται σε συνάρτηση µε το ύψος της χορηγίας, αλλά και τα σαφή όρια σε αυτά, πχ το όνοµα του χορηγού συνδέεται µε τη συγκεκριµένη εκδήλωση και όχι µε το σύνολο του φορέα Γ) τον τρόπο διαχείρισης µίας ενδεχόµενης σύγκρουσης συµφερόντων, όπου ρητά θα αναφέρεται την απροθυµία του οργανισµού να αποδέχεται χορηγίες, που αντιστρατεύονται την ευρύτερη πολιτική του ) τη διαχείριση της χορηγικής συνεργασίας στο πλαίσιο του οργανισµού, ήτοι µία διάκριση των αρµοδιοτήτων µεταξύ των στελεχών που θα αναλάβουν τη διεκπεραίωση της (οικονοµική και διοικητική διαχείριση, προβολή, συντονισµός, εκτίµηση αποτελεσµατικότητας) Από την παρούσα ανάλυσή µας καταδεικνύεται πως η χορηγία είναι για τους ΟΤΑ ένα νόµισµα µε δύο διαφορετικές όψεις. Έτσι, ενώ εµφανίζεται ως ένας µοχλός ανάπτυξης και διάχυσης πολλών θετικών ευεργετηµάτων τόσο για την ίδια την πόλη όσο και για την 56

57 τοπική κοινωνία, ελλοχεύει κινδύνους, τους οποίους ο ευεργετούµενος οργανισµός καλείται να διαχειρισθεί µε επάρκεια και αποτελεσµατικότητα, προκειµένου να αποφύγει τη παγίδευση του στο επικοινωνιακό παίγνιο των εταιρειών και να καλλιεργεί σχέσης διαφάνειας πρωτίστως έναντι των πολιτών. 57

58 6. Καλαµάτα: η πόλη του Χορού Η Καλαµάτα, µια πόλη κατοίκων, είναι η δεύτερη µεγαλύτερη σε πληθυσµό πόλη της Πελοποννήσου µετά την Πάτρα. Είναι σηµαντικό αστικό, οικονοµικό και εµπορικό κέντρο της περιοχής, καθώς και διοικητικό κέντρο του νοµού Μεσσηνίας. Όραµα του ήµου, έτσι όπως αυτό αποτυπώνεται στο επιχειρησιακό του σχέδιο 30 είναι η Καλαµάτα, µε την ποικιλότητα του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντός της, να αποτελέσει υπόδειγµα περιφερειακού αστικού κέντρου, στο οποίο ενσωµατώνονται η ήπια και βιώσιµη τοπική ανάπτυξη µε την αστική λειτουργικότητα, µε κύριους άξονες, την προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος, τη στρατηγική ποιότητας στον αγροτικό τοµέα, τις ήπιες και εναλλακτικές µορφές τουρισµού, τον πολιτισµό, τον αθλητισµό και την εκπαίδευση. Το 1995 µε το σχέδιο του Υπουργείου Πολιτισµού για το Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων 31, η Καλαµάτα εντάχθηκε σ αυτό ως "Πόλη Χορού" και δηµιουργώντας τις κατάλληλες υποδοµές κατόρθωσε να αποτελεί σηµείο αναφοράς του σύγχρονου ελληνικού και διεθνούς χορευτικού γίγνεσθαι. παραγωγής σ και ιδρύθηκε το ιεθνές Κέντρο Χορού του ήµου Καλαµάτας Η πολιτιστική πολιτική του ήµου Για την Καλαµάτα, η πολιτιστική ανάπτυξη αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί θέµα πρώτης προτεραιότητας, µε την καλλιτεχνική έκφραση να εκδηλώνεται από παλιά µέσα από τις δραστηριότητες καλλιτεχνικών ερασιτεχνικών σχηµάτων που αποτέλεσαν το κύτταρο της πολιτιστικής δηµιουργίας. Εκτενέστερα, το 1985, αρχίζει µια δυναµική περίοδος ουσιαστικής παρέµβασης από τη µεριά του ήµου, καθώς δηµιουργείται η ηµοτική 30 Θα πρέπει να σηµειωθεί πως η εκπόνηση των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων των ήµων είναι µια νέα υποχρέωση που απορρέει από τα άρθρα του.κ.κ. (Ν. 3463/2006). Το επιχειρησιακό σχέδιο του ήµου Καλαµάτας συντάχθηκε µε την επιστηµονική υποστήριξη του ΤΕΙ Καλαµάτας 31 Το Εθνικό Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων συνιστά πρόγραµµα του Υπουργείου Πολιτισµού, που είχε ενταχθεί στο Β ΚΠΣ. Στόχος του προγράµµατος ήταν η διαµόρφωση ενός πλέγµατος θεσµών, κτιρίων, στελεχών και ηλεκτρονικής ανταλλαγής πολιτισµικών πληροφοριών. Στο πλαίσιο αυτό, πάρα πολλές πόλεις εντάχθηκαν στο δίκτυο, επιλέγοντας µια δραστηριότητα σχετική µε την τοπική παράδοση, την τοπική εµπειρία. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφέρουµε την Κοµοτηνή για τα Λαϊκά ρώµενα, το Βόλο για το Μουσικό θέατρο, τη Σκόπελο για τη Φωτογραφία, την Πάτρα µε το ιεθνές Φεστιβάλ, το Αγρίνιο για το Παιδικό θέατρο, τη Βέροια για τη συνάντηση των ηµοτικών Περιφερειακών θεάτρων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από όλη την Ευρώπη, την Καλαµάτα για το Χορό. Το Εθνικό Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων ατονεί επί υπουργίας Ε. Βενιζέλου το 2002 και µετατρέπεται σε «Επικράτεια Πολιτισµού» 58

59 Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας, η πρώτη ΕΠΑ στην Ελλάδα, συνιστώντας, ταυτόχρονα, και το πρώτο σηµαντικό βήµα του Υπουργείου Πολιτισµού για την ενίσχυση της πολιτισµικής αποκέντρωσης 32. Η δηµιουργία της ΕΠΑΚ αλλά και λίγο νωρίτερα η σύσταση του ΗΠΕΘΕ αποτέλεσαν το ισχυρό λάκτισµα για τη διαµόρφωση µίας ξεχωριστής πολιτιστικής ταυτότητας για την πόλη της Καλαµάτας. Πρόκειται, ειδικότερα, για δύο φορείς που αποτελούν σήµερα τη ραχοκοκαλιά της πολιτιστικής πολιτικής του ήµου, µε τον πυρήνα των δραστηριοτήτων τους να αποτελεί η ενίσχυση της πολιτιστικής παιδείας, αφού, όπως επισηµαίνουν οι αρµόδιοι της ΕΠΑΚ, ουσιαστική και ολοκληρωµένη πολιτιστική ανάπτυξη επιτυγχάνεται µόνο µέσα από τα παιδιά 33. Τα βασικά κριτήρια που διέπουν τη χάραξη της πολιτιστικής στρατηγικής είναι, όπως ακροθιγώς αλλά εύστοχα επισηµαίνει η ιευθύντρια ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας της ΕΠΑΚ, κ Μήτρου Αγγελική, αφενός η ανάδειξη της Καλαµάτας σε πόλο έλξης, µέσα από τη διαφύλαξη της ιδιαίτερη πολιτιστικής της ταυτότητας, και αφετέρου η παροχή ποιοτικής ψυχαγωγίας για τους πολίτες της. Υπό το πρίσµα αυτής της πεποίθησης, οι κυριότεροι σκοποί γύρω από τους οποίους περιπλέκεται η πολιτιστική πολιτική του ήµου είναι: - να καλλιεργηθεί σε βάθος η καλλιτεχνική ευαισθησία και η αγάπη για τις τέχνες σε όλους. - να αναπτυχθούν και να υποστηριχθούν ερασιτεχνικές και επαγγελµατικές οµάδες και - να υπάρξει άρτια και υψηλής ποιότητας εκπαίδευση για εκείνους που θέλουν να ασχοληθούν επαγγελµατικά µε την Τέχνη. Παράλληλα µε τους σκοπούς, που διαπνέουν την πολιτιστική πολιτική του ήµου, ανεξάρτητα από την εκάστοτε ηµοτική Αρχή, άξιοι µνείας είναι και οι επιµέρους στόχοι που τίθενται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Σχεδιασµού της υπάρχουσας ηµοτικής Αρχής. Πιο συγκεκριµένα, αυτοί έχουν να κάνουν µε τον εκσυγχρονισµό των πολιτιστικών υποδοµών, τη δηµιουργία ανοικτού πολιτιστικού πολυχώρου, την αναβάθµιση και διεύρυνση των 32 Το «πείραµα της Καλαµάτας» πραγµατοποιείται από την Μελίνα Μερκούρη ως Υπουργό Πολιτισµός και το Σταύρο Μπένο ως δήµαρχο Καλαµάτας. Στη διάρκεια µιας δεκαετίας πλέον των 1,2 δισ. ρχ, εκταµιεύονται από το ΥΠΠΟ προς το ήµο και η Καλαµάτα γίνεται πόλη-πρότυπο αποκεντρωµένης πολιτιστικής ανάπτυξης. ηµιουργούνται: Πρότυπο Ωδείο, Σχολή Χορού, ηµοτική Πινακοθήκη, Σχολή Θεάτρου, Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήµιο κ.λπ. (Βλ. περισσότερα στο Συλλογικό, Πολιτισµός και Τοπική ηµοκρατία. Αθήνα, ΕΕΤΑΑ. 33 Θα πρέπει να σηµειωθεί πως δεν υφίσταται κάποιο συγκεκριµένο κείµενο από τη σκοπιά του ήµου, που να καταγράφει αποκλειστικά την πολιτιστική του στρατηγική. Τα στοιχεία που παρατίθενται, εν προκειµένω, προέκυψαν τόσο από τις δια ζώσης συνεντεύξεις της γράφουσας µε τα στελέχη της ΕΠΑΚ, όσο και από κείµενα εισηγήσεις των τελευταίων σε διάφορα συνέδρια, καθώς και σε ένα λεύκωµα, που πρόσφατα έχει εκδώσει η ΕΠΑΚ αναφορικά µε το περιεχόµενο των δραστηριοτήτων της. 59

60 παρεχόµενων από το ήµο πολιτιστικών υπηρεσιών, αλλά και την ανάδειξη της φυσιογνωµίας της πόλης ως σηµαντικού περιφερειακού πολιτιστικού κέντρου Η ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας Η.Ε.Π.Α.Κ. συστάθηκε το 1985, µε απόφαση του ηµοτικού Συµβουλίου και του Υπουργείου Εσωτερικών, υπό τη µορφή Νοµικού Προσώπου Ιδιωτικού ίκαίου. ιοικείται από εννιαµελές 34 συµβούλιο και πρώτος Πρόεδρός της ήταν ο τότε ήµαρχος Καλαµάτας Σταύρος Μπένος 35. Κύριος στόχος της είναι η εφαρµογή ενός ολοκληρωµένου προγράµµατος πολιτιστικής ανάπτυξης της πόλης της Καλαµάτας και της ευρύτερης περιοχής, µε τη δηµιουργία της απαραίτητης υποδοµής, για την προώθηση της πνευµατικής και καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Για την υλοποίηση αυτής της ενεργητικής και συντονισµένης παρέµβασης στην ουσιαστική και ολοκληρωµένη πολιτιστική ανάπτυξη της Καλαµάτας και της ευρύτερης περιοχής, έχουν δηµιουργηθεί στο πλαίσιο της ΕΠΑΚ τοµείς Μουσικής, Χορού, Εικαστικών, µε εκπαιδευτικό, επιµορφωτικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα 36. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες (επαγγελµατικά και ελεύθερα τµήµατα σχολών) συνδυάζονται µ ένα σύνολο επιµορφωτικών πρωτοβουλιών (σεµινάρια, εργαστήρια, εκδόσεις, διαλέξεις κ.ά.) και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων (παραστάσεις, προβολές, εκθέσεις, συµπόσια ). Σκοπός αυτών των δραστηριοτήτων είναι να καλλιεργηθεί σε βάθος η 34 Άξια µνείας είναι και η σύνθεση του Συµβουλίου της ΕΠΑΚ: 4 αιρετοί εκπρόσωποι του ήµου, 1 εκπρόσωπος του ΥΠ.ΠΟ. 1 εκπρόσωπος των πολιτιστικών φορέων της πόλης,1 εκπρόσωπος των εργαζοµένων και 2 µέλη δηµότες Καλαµάτας. 35 Οφείλουµε να επισηµάνουµε πως τη στιγµή που γράφεται το παρόν κείµενο έχει ληφθεί ήδη η απόφαση του ηµοτικού Συµβουλίου, για τη σύσταση µίας ενιαίας κοινωφελούς επιχείρησης, που θα ονοµάζεται «Φάρις» και θα περιλαµβάνει τη ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης, το ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαµάτας, τη ηµοτικής Επιχείρηση Τουριστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας καθώς και το Κέντρο Επαγγελµατικής Κατάρτισης του ήµου. Άξια αναφοράς είναι η σχετική δήλωση του θεµελιωτή της ΕΠΑΚ, κ. Μπένου «Η συγχώνευση που επιχειρείται θα είναι ολέθρια για τη ΕΠΑΚ και τον πολιτισµό της Καλαµάτας γενικότερα. Χωρίς υπερβολές, θα έλεγα ότι πρόκειται για τον απόλυτο ενταφιασµό του. Η παραγωγή καλλιτεχνικού έργου απαιτεί ιδιαίτερες ευαισθησίες και όραµα. εν µπορεί ένας οικονοµολόγος να διευθύνει τον πολιτισµό. Ο κάθε τοµέας της ΕΠΑΚ θέλει την αυτονοµία του για να λειτουργήσει και να παράξει πολιτιστικό έργο», (Εφηµερίδα Θάρρος, 19/10/2008) 36 Ενδεικτικό της συνειδητής επιλογής του ήµου Καλαµάτας να δηµιουργεί πόλους ανατροφοδότησης του πολιτιστικού του γίγνεσθαι είναι το γεγονός ότι και στις τρεις Σχολές φοιτούν κατά µέσο όρο κάθε χρόνο µαθητές και ένας σηµαντικός αριθµός σπουδαστών µετά τη φοίτησή τους στη ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης έχει εισαχθεί και φοιτήσει στις επαγγελµατικές σχολές της Ελλάδας και του εξωτερικού. 60

61 καλλιτεχνική ευαισθησία και η αγάπη για όλες τις τέχνες, η ανάπτυξη ερασιτεχνικών και επαγγελµατικών οµάδων καθώς και η άρτια και υψηλή ποιότητα εκπαίδευσης εκείνων που θέλουν να ασχοληθούν επαγγελµατικά µε την Τέχνη. Εικόνες 1, 2, 3 Στιγµιότυπα από τους Τοµείς Εικαστικών, Χορού και Μουσικής της ΕΠΑΚ 37 Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο της ΕΠΑΚ Παράλληλα µε την πολυσχιδή αυτή δράση που αναπτύσσεται από τους τρεις αυτούς τοµείς, τη δική της ξεχωριστή προστιθέµενη αξία για την πολιτιστική ταυτότητα της πόλης έχει και η ηµοτική Πινακοθήκη, η οποία από την 21η Ιουλίου 2002 λειτουργεί, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της.ε.π.α.κ., µε έργα της δεκαετίας που δωρίστηκαν από εικαστικούς δηµιουργούς µετά τον καταστροφικό σεισµό του Αν θα προσπαθούσαµε να αποκρυσταλλώσουµε τη φιλοσοφία που διέπει τη λειτουργία της ΕΠΑΚ, θα χρησιµοποιούσαµε τα λόγια της κ. Μήτρου «κύριο µέληµα µας είναι η καλλιέργεια της δηµιουργικότητας, γνωρίζοντας ότι η δηµιουργική έκφραση είναι δικαίωµα όλων. Η Τέχνη είναι και διαδικασία, όχι µόνο αποτέλεσµα... Έτσι, παραµένει πάντα επιτακτική η ανάγκη συνέχισης της µέχρι τώρα επιτυχηµένης δουλειάς στην κατεύθυνση της πολιτιστικής αποκέντρωσης και στην υπηρεσία της ευαισθησίας και του καλού γούστου» Το ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαµάτας ( Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ.) Παράλληλη και εξίσου σηµαντική µε αυτή της ΕΠΑΚ είναι η πορεία του άλλου πολιτιστικού φορέα της πόλης, του Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ.. Αναλυτικότερα, όπως µας ενηµερώνει η 37 Οι εικόνες αυτές των παιδιών καταδεικνύουν τη σαφή προτεραιότητα, που τίθεται σε επίπεδο πολιτιστικής πολιτικής για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής παιδείας και τη διαµόρφωση πόλων ανατροφοδότησης για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης 61

62 ιευθύντρια ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας της ΕΠΑΚ «οι δύο φορείς διακατέχονται από µία γόνιµη σύγκλιση βούλησης και οράµατος, που οδηγεί στην ανάπτυξη µίας ουσιαστικής και ολοκληρωµένης πολιτιστική ανάπτυξη της Καλαµάτας και της ευρύτερης περιοχής». Οι σκοποί του Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ εστιάζονται στην ουσιαστική πολιτιστική αποκέντρωση στον ευαίσθητο χώρο της θεατρικής τέχνης µε απώτερο στόχο την πνευµατική ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού της περιοχής, αλλά και στην παροχή ευκαιρίας στους νέους της περιφέρειας να εκφράσουν τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες. Εκτενέστερα, το Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ αναπτύσσει, πέραν των θεατρικών παραστάσεων στην κεντρική και παιδική σκηνή, µία πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα καθ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, που θα µπορούσε να συνοψισθεί στα ακόλουθα: - τα «Αλεξανδρινά απογεύµατα», µια ολοκληρωµένη κατά το δυνατόν παρουσίαση της Σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίας - το Θεατρικό Εργαστήρι, η δηµιουργία δηλαδή µιας πνευµατικής εστίας που θα παρέχει πληροφορίες και εφαρµογές γύρω από την θεατρική πράξη - η έκδοση λευκώµατος για τα 25 χρόνια λειτουργίας του Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ Η χορηγική στρατηγική σε επίπεδο ήµου Ο ήµος Καλαµάτας έχει «µυηθεί» στο να αναπτύσσει χορηγικές πρωτοβουλίες για κάθε δράση του τόσο στον τοµέα του πολιτισµού όσο και σε αυτόν του αθλητισµού, αρκεί όπως µας σηµειώνει η ιευθύντρια ηµοσίων Σχέσεων της ΕΠΑΚ η συγκεκριµένη εκδήλωση «να απευθύνεται σε µία µεγάλη µερίδα κοινού, έτσι ώστε να δηµιουργούνται και τα αντίστοιχα κίνητρα για τον εν δυνάµει χορηγό». Βασική, ωστόσο, αδυναµία είναι ότι ακόµη δεν έχει µία καταγεγραµµένη χορηγική στρατηγική. Η πρακτική, που υιοθετείται, εδράζεται τόσο σε προσωπικές επαφές, όσο και σε προσέγγιση εταιρειών εθνικού και τοπικού βεληνεκούς, σε συνάρτηση µε το επίπεδο της κάθε εκδήλωσης. Ωστόσο, για καµία άλλη εκδήλωση, πλην του φεστιβάλ, δεν έχει αναπτυχθεί κάποια συνεργασία µε εταιρεία ανεύρεσης χορηγιών ή ειδικό σύµβουλο. Ακόµη, ως προς τη διαδικασία θα πρέπει να σηµειωθεί πως φροντίζουν σε ό,τι αφορά τις πολιτιστικές εκδηλώσεις της πόλης να µην απευθύνονται στις εταιρείες που συγκαταλέγονται στους εν 62

63 δυνάµει χορηγούς του φεστιβάλ έτσι ώστε να µην αποδυναµώνεται η δυνατότητα χορηγικής υποστήριξης του φεστιβάλ. Ενδεικτικά της ανάπτυξης πολλαπλών χορηγικών συνεργασιών είναι τα αθλητικά γεγονότα, που διοργανώνει ο Αθλητικός Φορέας του ήµου Καλαµάτας 38. Ειδικότερα, πολλαπλές χορηγίες λαµβάνουν διεθνούς επιπέδου διοργανώσεις όπως το ιεθνές Meeting Ρυθµικής Αγωνιστικής Γυµναστικής και οι αγώνες στίβου «Παπαφλέσσεια» 39. Παράλληλα, η αποτελεσµατικότητα της χορηγικής στρατηγικής, που υιοθετείται και για το σύνολο των πολιτιστικών δράσεων, καταδεικνύεται και από την ποσοστιαία απεικόνιση των πηγών χρηµατοδότησης της ΕΠΑΚ, όπως αυτή αντικατοπτρίζεται στο ακόλουθο γράφηµα. Ειδικότερα, µε βάση τα οικονοµικά στοιχεία που µας δόθηκαν από την Οικονοµική ιεύθυνση της ΕΠΑΚ, αναδεικνύεται πως 63% προέρχεται από επιχορηγήσεις και το 14% από χορηγίες, ποσοστό, που µεταφραζόµενο σε πραγµατικά µεγέθη καταδεικνύει την αποτελεσµατικότητα της υιοθετηθείσας από τη σκοπιά του οργανισµού χορηγικής πρακτικής. ιάγραµµα 2 Πηγές Χρηµατοδότησης της ΕΠΑΚ Επιχορηγήσεις Χορηγίες 14% 23% 63% Ιδία Έσοδα Πηγή: Επεξεργασία των στοιχείων του Οικονοµικού Απολογισµού του 2007 της ΕΠΑΚ 38 Ο Αθλητικός Φορέας του ήµου Καλαµάτας ιδρύθηκε το 2005 µετά από τη συγχώνευση των Νοµικών Προσώπων «ΣΤΑ ΙΟ - ΚΟΛΥΜΒΗΤΗΡΙΟ» και τον Οργανισµό Αθλητισµού και Νεολαίας του ήµου Καλαµάτας. 39 Η ιεθνής Συνάντηση Στίβου «Παπαφλέσσεια» αποτελεί ένα καταξιωµένο αθλητικό και πολιτιστικό θεσµό που διεξάγεται κάθε χρόνο στην Καλαµάτα. Αγωνίστηκαν 125 αθλητές και αθλήτριες, σε 16 αγωνίσµατα. Το σύνολο των αθλητών-τριών προέρχονταν από 26 χώρες. Το διεθνής αυτή συνάντηση έχει κάθε χρόνο µεγάλο ποσοστό χορηγιών. Ενδεικτικά αναφέρουµε πως για τη διοργάνωση του 2008 χορηγοί ήταν το Επιµελητήριο Μεσσηνίας, τα Sprider stores και η alma sport. Πρόκειται, ειδικότερα, για συνδέονται άµεσα µε την τοπική αγορά. Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά µε τη διοργάνωση βλέπε 63

64 6.3. Case study: Το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας Το ιεθνές Κέντρο Χορού Όταν στις αρχές του 1995 το Υπουργείο Πολιτισµού δηµιούργησε το θεσµό του Εθνικού Πολιτιστικού ικτύου Πόλεων, η Καλαµάτα εντάχθηκε σ' αυτό ως Πόλη του Χορού. Έτσι, ιδρύθηκε το ιεθνές Κέντρο Χορού Καλαµάτας ( ΙΚΕΧΟ). Στηριγµένο στην πλούσια πολιτιστική εµπειρία και τη διοικητική υποδοµή της ηµοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας ( ΕΠΑΚ), το ΙΚΕΧΟ ανέπτυξε τη δραστηριότητα του σε τρεις βασικούς τοµείς: έρευνα, επικοινωνία, καλλιτεχνική έκφραση και δηµιουργία. Εκτενέστερα, στον τοµέα της έρευνας το ιεθνές Κέντρο Χορού έχει να επιδείξει την καταγραφή ενός µεγάλου µέρους της διεθνούς σύγχρονης χορευτικής δραστηριότητας, που µε τη µορφή του έντυπου, οπτικοακουστικού και ψηφιακού υλικού υπάρχει αρχειοθετηµένο στα γραφεία του ΙΚΕΧΟ. Αλλά και στον τοµέα της επικοινωνίας, το ΙΚΕΧΟ, µέσα από επαφές, δίκτυα χορού και πολιτισµού αλλά και διεθνείς συναντήσεις στις οποίες εκπροσωπεί συχνά τη χώρα, κατόρθωσε να τοποθετήσει την Καλαµάτα στο διεθνή χώρο. Και οι δύο αυτοί τοµείς τροφοδοτούν αλλά και τροφοδοτούνται από τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες του ΙΚΕΧΟ, όπως χορευτικές εκδηλώσεις στη διάρκεια όλου του χρόνου, η ενίσχυση και προβολή της σύγχρονης ελληνικής χορευτικής παραγωγής, η διάσωση και καταγραφή της ελληνικής χορευτικής δηµιουργίας και τέλος το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού που αποτελείτο κορυφαίο γεγονός του ιεθνούς Κέντρου Χορού Καλαµάτας. Έτσι, µέσα από τους τρεις κύριους άξονες δράσης και ανάδρασης, το ΙΚΕΧΟ έχει καταστήσει την Καλαµάτα τόπο συνάντησης και ανταλλαγής ανάµεσα στους δηµιουργούς και σπουδαστές της χορευτικής τέχνης, Έλληνες και ξένους. Παράλληλα, το ίδιο µέσα από τη συµµετοχή φορέων της τοπικής κοινωνίας στη δράση του όσο και τη δηµιουργική του συνεργασία µε τους άλλους τοµείς της.ε.π.α.κ. (Mουσική και Eικαστικά), κατόρθωσε να αναδειχθεί σε ένα θεσµό που βοηθά στη στήριξη, στην προώθηση και στην προβολή της σύγχρονης χορευτικής δηµιουργίας. Με τους καλύτερους αυτούς οιωνούς, κάθε χρόνο διοργανώνεται το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας, που χάρη στη συνέπεια και την ποιότητα, αποτελεί το δέλεαρ για τη συνέχιση της παρούσας ανάλυσής µας. 64

65 Η ταυτότητα του ιεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας Κορυφαία εκδήλωση της καλλιτεχνικής δραστηριότητας του ΙΚΕΧΟ, το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας 40 ιδρύθηκε την άνοιξη του 1995, λίγους µόλις µήνες αφότου η Καλαµάτα εντάχθηκε στο Εθνικό Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων. ηµιουργήθηκε έτσι το πρώτο στην Ελλάδα ειδικευµένο φεστιβάλ χορού, το οποίο αποτελεί από τους πιο επιτυχηµένους θεσµούς πολιτισµού στη χώρα µας. ιατηρώντας σταθερά το υψηλό καλλιτεχνικό του επίπεδο, το πρόγραµµα του Φεστιβάλ κινείται γύρω από τέσσερις άξονες: α) την παρουσίαση διεθνών οµάδων χορού -συχνά για πρώτη φορά στην Ελλάδα- µε δηµιουργίες καλλιτεχνών, που σηµάδεψαν την τέχνη του χορού στο δεύτερο µισό του 20ού αιώνα β) την παρουσίαση διεθνών καλλιτεχνών, που διαµορφώνουν την πλούσια στις µέρες µας έκφραση της χορευτικής τέχνης και που, στην πλειονότητα τους, κάνουν για πρώτη φορά την εµφάνιση τους στο ελληνικό κοινό όπως οι Μόµιξ, Νταγκ Βαρόνε, Ντέιβιντ Ντόρφµαν (από την Αµερική) γ) την παρουσίαση της σύγχρονης ελληνικής χορευτικής δηµιουργίας αλλά και την ενίσχυση της, αφού πολλές από τις παραστάσεις είναι συµπαραγωγές των οµάδων µε το Φεστιβάλ, µε έργα σύγχρονων ελλήνων καλλιτεχνών όπως η Ζουζού Νικολούδη, ο Χάρης Μανταφούνης, η Λία Μελετοπούλου δ) τη διοργάνωση -από τη δεύτερη κιόλας χρονιά- σεµιναρίων χορού µε διεθνούς κύρους δασκάλους όπως οι Ιρένε Χούλτµαν, Σέλλεϋ Σέντερ, Τζιλ Κλαρκ, Ντέµπορα Σάξον, Στεφάν Πρενς, Τζέρεµυ Νέλσον, Τοµ Θάγερ και Πωλ Ντάγκλας. Στα δεκατέσσερα χρόνια παρουσίας του στα ελληνικά χορευτικά πράγµατα και χάρη στην υποστήριξη της τοπικής αρχής κατάφερε να κερδίσει την δική του ξεχωριστή θέση και αναγνώριση στη γεωγραφία των φεστιβάλ του µεσογειακού νότου, στήνοντας γέφυρες µε την παγκόσµια χορογραφική δηµιουργία. Η πολυµορφία τάσεων που διαπερνά τον σύγχρονο χορό αλλά και η διεύρυνση του κοινού που προσεγγίζει και αγαπά αυτή την τέχνη αποτέλεσε από την πρώτη στιγµή βασικό µέληµα της πολιτικής προγραµµατισµού του. 40 Η πολυσχιδής δραστηριότητα του Φεστιβάλ καταδεικνύεται και µέσα από τη γλώσσα των αριθµών. Έτσι, µε βάσει τα στοιχεία που µας δόθηκαν, το διάστηµα από το 1985 µέχρι το 2007 το φεστιβάλ στην αέναη, εξελικτική του πορεία φιλοξένησε: 58 ξένες & 27 ελληνικές οµάδες, 116 παραστάσεις ξένων οµάδων & 54 παραστάσεις ελληνικών οµάδων, 48 πρώτες παρουσιάσεις ξένων οµάδων στην Ελλάδα, 7 παραγωγές, 2 συµπαραγωγές 65

66 Το Φεστιβάλ χρηµατοδοτείται από το Υπουργείο Πολιτισµού και τον ήµο Καλαµάτας, ενώ η τιµολογιακή πολιτική του, όπως µας ενηµερώνει η ιευθύντρια επί των Οικονοµικών της ΕΠΑΚ, κ. Αντωνοπούλου, χαράσσεται µε βάση τον τόπο διεξαγωγής και το καλλιτεχνικό γεγονός 41. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο ΕΠΑΚ Εικόνα 4 Στιγµιότυπο από το 14 ο ιεθνές Φεστιβάλ Χορού Το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας, από το 1995 και κάθε Ιούλιο, γίνεται πόλος έλξης ενός κοινού που περιλαµβάνει, εκτός από πολλούς κατοίκους της Μεσσηνίας, επισκέπτες από όλη την Ελλάδα, προσωπικότητες από τον πολιτικό, καλλιτεχνικό, ακαδηµαϊκό και επιχειρηµατικό κόσµο, αλλά και από το εξωτερικό. Τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ παρακολουθούν περίπου θεατές 42 κάθε χρόνο αλλά ενηµερώνονται γι 41 Οι τιµές των εισιτηρίων συνάδουν µε τα δύο αυτά κριτήρια, όπως καταδεικνύεται και από τη διαβάθµιση τους στο φετινό φεστιβάλ: 23,00 & 15,00 (φοιτητικό, σπουδαστές σεµιναρίου και β ζώνη Κάστρου) Για τις παραστάσεις των: Hoseph Shechter Company, Vera Mantero & Guests, Via Katlehong Dance, Storm & Discipulos Do Ritmo, Sankai Juku και 20,00 & 15,00 (φοιτητικό, σπουδαστές σεµιναρίου) Για τις παραστάσεις των: Vuyani Dance Theatre, Jonathan Burrows & Matteo Fargion, Quasi Stellar / A. Παπαδαµάκη, Pere Faura 42 Ενδεικτικό είναι πως κατά την απογραφή του Φεστιβάλ για το 2008, άτοµα παρακολούθησαν τις εκδηλώσεις, εκ των οποίων εισήλθαν στην εκδήλωση µε εισιτήριο ενώ οι υπόλοιποι µε πρόσκληση, και κατά προσέγγιση άνθρωποι υπολογίζεται πως συµµετείχαν στις παράλληλες εκδηλώσεις του Φεστιβάλ, που είχαν ελεύθερη είσοδο. Όπως µας επεσήµαναν οι διοργανωτές µεγάλο ποσοστό ήταν άτοµα νεαρής ηλικίας, ενώ δεν ήταν δυνατό να καταµετρηθούν ακριβώς όσοι παρακολούθησαν τις ανοικτές στην πόλη και το κοινό της παράλληλες εκδηλώσεις µε συναντήσεις και διαλέξεις, από καλλιτέχνες που συµµετείχαν στο Φεστιβάλ. 66

67 αυτές εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες σε όλη τη χώρα. Τέλος αξίζει να σηµειωθεί η θετικότατη αντιµετώπιση που έχει από τα πανελλήνια ΜΜΕ Το Φεστιβάλ οργανώνεται µε άρτιο επαγγελµατικό τρόπο και µε προδιαγραφές υψηλού επιπέδου, ενώ παρουσιάζει µία συνεχή εξελικτική πορεία βελτίωσης. Ενδεικτικά προς αυτή την κατεύθυνση είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της 14ης αυτής διοργάνωσης 43 : - Στο 14ο Φεστιβάλ χρησιµοποιήθηκαν περισσότεροι χώροι από ποτέ -συνολικά 10 διαφορετικοί χώροι, απλώνοντας παραστάσεις και παράλληλες εκδηλώσεις σε όλη την πόλη - Οι παραστάσεις του κάλυψαν όλες σχεδόν τις τάσεις του σύγχρονου χορού σήµερα, και συµµετείχαν σε αυτό τόσο µεγάλες και καθιερωµένες οµάδες χορού όσο και οµάδες του πειραµατισµού - Χορευτές και χορογράφοι έφθασαν στην Καλαµάτα από Ευρώπη, Αφρική, Ασία και Αµερική, καλύπτοντας ένα ακόµα µεγαλύτερο γεωγραφικό φάσµα, και οι µεταξύ τους συνεργασίες απεδείχθησαν γόνιµες και εντυπωσιακές. - όθηκε ιδιαίτερο βάρος στη σύνδεση της δηµιουργίας µε τη θεωρία, -τοµέας που στο µέλλον θα διευρυνθεί ακόµα περισσότερο-, µέσα από διαλέξεις (Βέρα Μαντέρο, Τζόναθαν Μπάρροους) και σεµινάρια και χάρη στην υποστήριξη της Βασιλικής Ολλανδικής Πρεσβείας στην Αθήνα και τη χορηγία του Ελληνο-Ολλανδικού Συνδέσµου (He.D.A.) Η χορηγική στρατηγική του φεστιβάλ Η χορηγική στρατηγική του ιεθνούς Φεστιβάλ Χορού χαράσσεται κάθε χρόνο από µία ad hoc οµάδα, που αποτελείται από τον ήµαρχο, τον αρµόδιο Αντιδήµαρχο και Πρόεδρο της ΕΠΑΚ και τη ιευθύντρια ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας της ΕΠΑΚ. Κινητήριος δύναµη ανάπτυξης αυτής της στρατηγικής είναι, όπως επισηµαίνει η κ. Μήτρου, το ίδιο το φεστιβάλ, καθώς αυτοπροβάλλεται µέσα από την άρτια διοργάνωση του και συνάµα το πολύ προσεγµένο και προωθηµένο περιεχόµενο του προγράµµατος του. 43 Σύµφωνα µε τα στοιχεία που µας δόθηκαν από την Οργανωτική Επιτροπή του Φεστιβάλ, στη 14η αυτή διοργάνωση, παρουσιάστηκαν 85 καλλιτέχνες από Μ. Βρετανία, Ιταλία, Ολλανδία, Γερµανία, Ισπανία, Ισραήλ, Βραζιλία, Ν. Αφρική, Ιαπωνία και Ελλάδα σε 17 παραστάσεις από 10 σχήµατα στο κυρίως πρόγραµµα του Φεστιβάλ, και στις 8 παράλληλες εκδηλώσεις του. ιοργανώθηκαν 3 σεµινάρια χορού, που παρακολούθησαν 105 άτοµα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι παράλληλες εκδηλώσεις, καθώς σε αυτές µπορεί να προσέλθει ο κόσµος χωρίς εισιτήριο, είναι προσεχτικά σχεδιασµένες. 67

68 Η στρατηγική ανεύρεσης χορηγιών για το φεστιβάλ αποτελεί ένα µείγµα τριών διαφορετικών πρακτικών, που έχουν να κάνουν µε τον εντοπισµό των χορηγών α) µέσα από τις προσωπικές επαφές και τον «οικείο» επαγγελµατικό χώρο των αρµοδίων του ήµου β) µέσα από τους µηχανισµούς που κινητοποιεί ο ίδιος ο ενδιαφερόµενος φορέας, εν προκειµένω η ΕΠΑΚ, και γ) µέσα από ένα ειδικό σύµβουλο. Ειδικότερα, αξίζει να σηµειωθεί πως η συνεργασία µε τον ειδικό αυτό σύµβουλο είναι πολύχρονη, ενώ η αποτελεσµατικότητα της δεν έγκειται µόνο στη δεινότητα του ίδίου να αναδείξει µε πληρότητα την ταυτότητα του Φεστιβάλ, αλλά και στην αµοιβαία εµπιστοσύνη που έχει καλλιεργηθεί µεταξύ αυτού και του ήµου. Τα κριτήρια της συνεργασίας του ιδιωτικό τοµέα µε τον φορέα για χορηγία, προσιδιάζουν αρκετά µε αυτά που έχουν αναδειχθεί και κατά τη θεωρητική µας ανάλυση και θα µπορούσαν να αποκρυσταλλωθούν στα ακόλουθα: α) Σύνδεση του προϊόντος του χορηγού µε την εικόνα της εκδήλωσης, χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα της χορηγίας της Coca Cola Light, η οποία επεδίωξε να συνδέσει το light προϊόν της µε τα λεπτά σώµατα των χορευτών β) Το ποιοτικό κριτήριο το οποίο αναφέρεται στα χαρακτηριστικά µίας υψηλού επιπέδου εκδήλωσης διεθνούς βεληνεκούς και τα οποία αποτελούν εχέγγυο επιτυχίας κάθε χρονιά, µε αποτέλεσµα ένας χορηγός να επιδιώκει να συνδέει σταθερά την εταιρική του δράση µε την αίγλη ενός φεστιβάλ υψηλής ποιότητας. Χαρακτηριστικά σε αυτή την περίπτωση είναι τα παραδείγµατα του Καζίνου Λουτρακίου και της εταιρείας Καρέλια. γ) το τοπικό κριτήριο, που έχει να κάνει µε τη χορηγία του φεστιβάλ από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην τοπική αγορά, όπως είναι το µεγάλο τοπικό πολυκατάστηµα Shopping City, αλλά και µε χορηγούς, οι οποίοι είναι συναισθηµατικά συνδεδεµένοι µε την πόλή της Καλαµάτας ή οι ιδρυτές τους έχουν καταγωγή από την περιοχή, µε ενδεικτικό να είναι το παράδειγµα του Ιδρύµατος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Ακόµη κύριος γνώµονας της ανάπτυξης της χορηγικής στρατηγικής για το ιεθνές Φεστιβάλ είναι η καλλιέργεια µακροχρόνιων και σταθερών σχέσεων µε τους χορηγούς του. Ενδεικτική των υγιών σχέσεων, που επιδιώκουν να καλλιεργούν οι διοργανωτές του Φεστιβάλ, είναι η φράση της κ. Μήτρου «µε πολύ κόπο, µε πολύ φροντίδα και µε πολύ αγάπη θέλουµε να τους δείξουµε πως είναι πια δικοί µας άνθρωποι». 68

69 Η χορηγική διαδικασία Η χορηγική διαδικασία εκκινεί το Φεβρουάριο για την ανεύρεση νέων χορηγών, ενώ για τους σταθερούς χορηγούς οι διοργανωτές είναι ήδη γνώστες του ποσού της χορηγίας τους από το τέλος της προηγούµενης χρονιάς. Ενδεικτικό είναι το παράδειγµα της σταθερής αρωγής του Ιδρύµατος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, το οποίο κοινοποιεί τη χορηγία του για το Φεστιβάλ ήδη από τον Οκτώβριο, όταν καταρτίζει τον προϋπολογισµό του για το επόµενο έτος. Έτσι, θα µπορούσαµε να υποστηρίξουµε πως το φεστιβάλ έχει επιτύχει να παγιώσει ένα σταθερό «κύκλο» φίλων, που κάθε χρόνο το υποστηρίζει. Ακόµη, η πολύχρονη ιστορία του Φεστιβάλ επιτρέπει στους διοργανωτές του να προβαίνουν στην κατάρτιση ενός πλούσιου σε υλικό χορηγικού φακέλου, ο οποίος φέρει τα χαρακτηριστικά της ποιότητας και της υψηλής αισθητικής. Πιο συγκεκριµένα, τα περιεχόµενα του χορηγικού φακέλου είναι τα ακόλουθα: - Επιστολή, η οποία προετοιµάζεται από τη ιευθύντρια ηµοσίων Σχέσεων της ΕΠΑΚ και φέρει την υπογραφή του ηµάρχου. Στην επιστολή υπάρχει µία ανασκόπηση του θεσµού και της συµβολής του, καθώς και µία πολύ συγκεκριµένη και αναλυτική καταγραφή των αντισταθµισµάτων για το χορηγό. - ελτίο τύπου - Πρόγραµµα, κατάλογο και πολύπτυχο - Αποσπάσµατα από τον ελληνικό και ξενόγλωσσο τύπο - Ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό σποτ - Φωτογραφικό υλικό υψηλής ποιότητας, καθώς και φωτογραφίες από τους χώρους προβολής των χορηγών Αναλυτικότερα, σε ό,τι αφορά τη διαδικασία αξίζει να αναφέρουµε πως την τελική διαµόρφωση και διακίνηση του φακέλου αναλαµβάνει η Γραµµατεία του Φεστιβάλ Χορού και ιεθνών Υποθέσεων. Σε αυτήν µάλιστα αποτείνεται για το αναγκαίο υποστηρικτικό υλικό και ο ειδικός σύµβουλος, ο οποίος σε καµία περίπτωση δεν λειτουργεί αυτόνοµα, καθώς όλες οι κινήσεις του πραγµατοποιούνται κατόπιν συνεννόησης µε την Καλλιτεχνική ιευθύντρια του Φεστιβάλ, ενώ αναπτύσσει στενή συνεργασία τόσο µε ιεύθυνση ηµοσίων Σχέσεων όσο και µε τη Γραµµατεία του Φεστιβάλ. Ακόµη, το συντονισµό της δράσης αναλαµβάνει η ιεύθυνση ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας, από κοινού µε τη Γραµµατεία, ενώ η πρώτη είναι υπεύθυνη για την ενηµέρωση του χορηγού για την εξέλιξη της συγκεκριµένης δράσης. 69

70 Παράλληλα, σηµαντικά στο πλαίσιο της χορηγικής διαδικασίας, είναι και τα µέσα, που χρησιµοποιούνται για τη δηµοσιότητα της εκδήλωσης, καθώς τα τελευταία αποτελούν ένα ισχυρό κίνητρο για τους εν δυνάµει χορηγούς. Πιο συγκεκριµένα, τα µέσα που αξιοποιούνται δε διαφοροποιούνται από τα αντίστοιχα του Φεστιβάλ του ήµου Βόλου και περιλαµβάνουν α. Συνέντευξη Τύπου στο Υπουργείο Πολιτισµού β. ελτία Τύπου γ. ηλεκτρονικοί δικτυακοί τόποι του ήµου δ. αφίσες και έντυπα σε κεντρικά σηµεία της πόλης, αλλά και στους χώρους υποδοχής της (αεροδρόµιο, ΚΤΕΛ κ.α.) ε. χορηγοί επικοινωνίας. Έχοντας καταγράψει τη χορηγική στρατηγική και διαδικασία που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του φεστιβάλ, σκόπιµο είναι σε αυτό το σηµείο να προβούµε σε µία εκτίµηση της αποτελεσµατικότητας της µέσα από τα οικονοµικά στοιχεία που µας δόθηκαν από την αρµόδια οικονοµική διεύθυνση της ΕΠΑΚ. Ειδικότερα, µελετώντας την ποσοστιαία αποτύπωση των πηγών χρηµατοδότησης του φεστιβάλ διαπιστώνουµε ότι το 36,66% προέρχεται από το ήµο, ισόποση είναι και η συµµετοχή του Υπουργείου Πολιτισµού, ενώ διόλου αµελητέα δεν είναι και η κάλυψη, που προέρχεται από τα ίδια έσοδα του φεστιβάλ και έχει να κάνει µε τα εισιτήρια σε ποσοστό 7,6%. Παράλληλα, σηµαντικό είναι και το µερίδιο των χορηγιών, που αγγίζει το ποσό των Ε, ήτοι το 19,083% του συνολικού προϋπολογισµού. ιάγραµµα 3 Πηγές Χρηµατοδότησης του ιεθνούς Φεστιβάλ Καλαµάτας Χορηγίες ΥΠ.ΠΟ. ήµος Εισιτήρια 36,66% 7,60% 19,08% 36,66% Πηγή: Επεξεργασία του Οικονοµικού Απολογισµού του ιεθνούς Φεστιβάλ Χορού

71 Από τα παραπάνω οικονοµικά στοιχεία καθίσταται σαφές πως το φεστιβάλ Καλαµάτας έχει κατορθώσει να καλλιεργήσει µία «εικόνα», που καθίσταται αρκετά δελεαστική για τις εταιρείες. Παράλληλα, δε θα µπορούσαµε να µην αποδεχθούµε πως η χορηγική πρακτική, που υιοθετείται, είναι αρκετά αποτελεσµατική και φέρει µία δυναµική, η οποία, όπως µας επισηµαίνουν τα στελέχη της ΕΠΑΚ, θα πρέπει να αναπτυχθεί ακόµη περισσότερο, δεδοµένου πως από την ερχόµενη χρονιά θα εκλείψει η επιχορήγηση του Υπουργείου Πολιτισµού Τα αντισταθµίσµατα των χορηγών Τα αντισταθµίσµατα, τα οποία δόθηκαν προς τους χορηγούς του διεθνούς φεστιβάλ του 2008, έτσι όπως αυτά αποτυπώθηκαν τόσο στο χορηγικό φάκελο όσο και στις σχετικές συµβάσεις που υπεγράφησαν είναι τα ακόλουθα: Αφίσες: αφίσες, διανοµή Αθήνα, Καλαµάτα, Επίδαυρο, Ναύπλιο, Άνδρο και αλλού, σε χώρους όπου φιλοξενούνται οι σηµαντικότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Παροχή 5 (πέντε) αφισών του Φεστιβάλ στο Χορηγό και δυνατότητα ανάρτησης τους στους χώρους των εγκαταστάσεων του προς προβολή του Φεστιβάλ και των εκδηλώσεων Γιγαντοαφίσες Banners: 50 γιγαντοαφίσες - banners σε κεντρικούς χώρους στην Καλαµάτα και στους χώρους των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ. Τοποθέτηση banner προβολής µόνο των Χορηγών στους χώρους των εκδηλώσεων και στο γραφείο πληροφοριών και προπώλησης εισιτηρίων. Πολύπτυχο πρόγραµµα: αντίτυπα, διατίθεται δωρεάν, διανοµή Αθήνα, Καλαµάτα, Περιφέρεια Πελοποννήσου και άλλους χώρους ανά την Ελλάδα που φιλοξενούν τις σηµαντικότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Πρόγραµµα / κατάλογος ιερευνάται Ιστοσελίδα: Προβολή των χορηγών στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ µε σύνδεση στην ιστοσελίδα του χορηγού. Η ιστοσελίδα του Φεστιβάλ προβάλλεται µε σύνδεση µέσω πολλών πολιτιστικών κόµβων, ιστοσελίδων των µέσων µαζικής ενηµέρωσης και άλλων οργανισµών. Καταχωρήσεις: Η επιλογή των µέσων προβολής διαφοροποιείται κάθε χρόνο. Προβολή του λογοτύπου του Χορηγού σε όλες τις καταχωρήσεις που θα γίνουν από το Φεστιβάλ ή θα προκύψουν από τους χορηγούς επικοινωνίας µε σειρά κατάταξης και µεγέθους. 71

72 Προβολή ΜΜΕ: Αναφορά της χορηγίας στα δελτία τύπου και τις συνεντεύξεις τύπου, τα οποία δηµοσιεύονται στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, στον αθηναϊκό, περιφερειακό και στον διεθνή τύπο. Αναφορά του Χορηγού σε όλες τις Συνεντεύξεις Τύπου συνοδευόµενες από δηµόσια ευαρέσκεια προς τον Χορηγό σε όλες τις µορφές δηµοσίων αναφορών των εκδηλώσεων. Παροχή δυνατότητας στον ίδιο το Χορηγό αναφοράς της Χορηγίας του στην ιστοσελίδα του, στα Μ.Μ.Ε. της χώρας και στις δηµόσιες αναφορές του για το Κοινωνικό Πρόσωπο και δραστηριότητα του Μια αποτίµηση του χορηγικού τοπίου στην Καλαµάτα: οι «αδιάλειπτοι χορηγοί» Αν θα θέλαµε να αποτυπώσουµε µε µία φράση το χορηγικό τοπίο στην Καλαµάτα και δη σε συνάρτηση µε το Φεστιβάλ Χορού τότε θα λέγαµε πως αυτό χαρακτηρίζεται από την παρουσία «αδιάλειπτων» χορηγών, ήτοι, όπως µας διευκρινίζει η ιευθύντρια ηµοσίων Σχέσεων της ΕΠΑΚ, οι χορηγοί «που δεν έχουν λείψει ούτε µία φορά από το φεστιβάλ». Η πραγµατικότητα αυτή είναι σαφής συνέπεια όχι µόνο των υψηλών ποιοτικών χαρακτηριστικών του Φεστιβάλ, αλλά και της ποιότητας, που διέπει τη χορηγική διαδικασία, που υιοθετείται από τους διοργανωτές. Ενδεικτικό προς αυτή την κατεύθυνση είναι το πνεύµα της αποτύπωσης των αντισταθµισµάτων. Ειδικότερα, οι διοργανωτές του φεστιβάλ, υιοθετώντας αυτή τη σαφή και αναλυτική προσέγγιση, φαίνεται να εκλαµβάνουν ορθά τη χορηγία ως έναν ανταποδοτικό θεσµό και ως τέτοια να τη διαχειρίζονται. Εποµένως, καταδεικνύεται πως εν προκειµένω οι αρµόδιοι κατανοούν σε βάθος πως πέρα από την προσωπική θετική ή και εταιρική προδιάθεση του χορηγού αυτό που έχει βαρύνουσα σηµασία είναι να αναδεικνύεται πως η συγκεκριµένη εκδήλωση αποτελεί το σωστό και πιο αποτελεσµατικό όχηµα για την επίτευξη των επικοινωνιακών στόχων της εταιρείας χορηγού αλλά και της πίστωσης της εικόνας της µε την «πολυπόθητη» κοινωνική ευποιία. 72

73 7. Βόλος: η πόλη των Αργοναυτών Η πόλη του Βόλου ανήκει στις έξι µεγαλύτερες πόλεις του ελληνικού χώρου µε πληθυσµό που ξεπερνά τις Χαρακτηρίζεται από έντονες αστικές λειτουργίες, µια σηµαντική παρουσία της βιοµηχανίας και του τουρισµού αλλά και από ένα αξιοσηµείωτο αριθµό νέων ανθρώπων, κυρίως λόγω της ύπαρξης της πλειονότητας των τµηµάτων του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. Για να αποκτήσουµε µία εναργή εικόνα για την πόλη του Βόλου κρίνουµε σκόπιµη µία µικρή αναφορά και στο Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Βόλου 44, το οποίο ορίζει ως κεντρική στρατηγική επιλογή για την πόλη, τη µετεξέλιξη της σε µία ανταγωνιστική, δηµιουργική, ανοικτή και βιώσιµη πόλη. Μία πόλη που θα διαθέτει µία διαφοροποιηµένη παραγωγική βάση θα προσφέρει υψηλή ποιότητα περιβάλλοντος και διαβίωσης στους κατοίκους της, θα διαθέτει ένα πλέγµα κοινωνικής προστασίας για τις ευπαθείς οµάδες και θα αποτελεί κύριο συστατικό του 3ου πόλου ανάπτυξης της χώρας. Το 1995 µε το σχέδιο του Υπουργείου Πολιτισµού για το Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων, ο Βόλος εντάχθηκε σ αυτό ως "Πόλη Μουσικού Θεάτρου", γεγονός κοµβικής για την αναβάθµιση των πολιτιστικών υποδοµών του Η πολιτισµική στρατηγική του ήµου Βόλου Κινητήρια παραδοχή χάραξης της πολιτισµικής πολιτικής 45 του ήµου Βόλου είναι πως ο πολιτισµός δε ταυτίζεται µόνο µε την πνευµατική καλλιέργεια (culture), τη θεραπεία των γραµµάτων και των τεχνών, αλλά και µε τα τεχνολογικά επιτεύγµατα (civilization), που υπηρετούν τις πρακτικές ανάγκες της καθηµερινότητας των πολιτών. Έτσι η πολιτισµική στρατηγική του ήµου Βόλου εκλαµβάνει τον πολιτισµό ως ενιαίο σύνολο τριών εκφάνσεων: 44 Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα συντάχθηκε από την ειδική ιεπιστηµονική Οµάδα Έργου ( ΟΕ) του ήµου Βόλου για τη δηµοτική περίοδο , µε πρόεδρο τον Αντιδήµαρχο κ.. ερβένη. Για την υποστήριξη της ιεπιστηµονικής Οµάδας Έργου ανατέθηκαν υπηρεσίες Συµβούλου στο ρ Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Καθηγητή Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας κ..οικονόµου. 45 Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι δεν υφίσταται κάποιο ενιαίο κείµενο καταγραφής του ήµου. Γι αυτό και για την αποτύπωση της αξιοποιήθηκαν οι δια ζώσης συνεντεύξεις µε τον Αντιδήµαρχο Πολιτισµού, τον Πρόεδρο του Καλλιτεχνικού Οργανισµού ήµου Βόλου, την Υπεύθυνη Οργάνωσης του ιεθνούς Φεστιβάλ αλλά και οι άξονες προτεραιότητας που τίθενται από το Επιχειρησιακό σχέδιο του ήµου, καθώς και τα πρακτικά σχετικών συνεδριάσεων του ηµοτικού Συµβουλίου του ήµου. 73

74 του πολιτισµού των γραµµάτων και των τεχνών, του τεχνολογικού πολιτισµού και το λαϊκού πολιτισµού. ιαπνέουσες αρχές της πολιτισµικής δράσης του ήµου Βόλου, έτσι όπως αυτές αποτυπώθηκαν από τον Αντιδήµαρχο Πολιτισµού κ. Απόστολο Φοινοκόπουλο, είναι η εξωστρέφεια και η ανάπτυξη γεφυρών επικοινωνίας µε το Πανεπιστήµιο, τα σχολεία, τους τοπικούς πολιτιστικούς φορείς, τα αυτόνοµα καλλιτεχνικά σχήµατα ή και µεµονωµένους δηµιουργούς. Στο πλαίσιο αυτό, κύριος γνώµονας χάραξης της πολιτισµικής στρατηγικής της πόλης είναι η ολοένα και µεγαλύτερη συµµετοχή της τοπικής κοινωνίας στο πολιτισµικό γίγνεσθαι, όχι ως Καταναλωτική κοινωνία του Θεάµατος αλλά ως Παραγωγική κοινωνία Πολιτισµού. Οι στόχοι της πολιτισµικής πολιτικής του ήµου αποκρυσταλλώνονται στα ακόλουθα: - αναδιάρθρωση των «ήπιων παραγόντων» της πολιτιστικής υποδοµής του ήµου (προγράµµατα πολιτιστικών εκδηλώσεων, καλλιτεχνική παιδεία και εκπαίδευση, καλλιτεχνική δηµιουργία και προβολή) - δηµιουργία ενός δικτύου πολιτισµού, που να απλώνεται και στις πιο µακρινές γειτονιές της πόλης, να καλύπτει όλους τους δηµότες ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο, µόρφωση, επάγγελµα και οικονοµική κατάσταση - προσαρµογή της πολιτισµικής πολιτικής του ήµου στις ανάγκες της νέας εποχής, µέσα από τη δηµιουργία και συνεχή ανατροφοδότηση Τράπεζας Πληροφοριών Πολιτισµού, αλλά και τη δηµιουργία τόπων εικονικής πραγµατικότητας και την παροχή on line πολιτισµικού υλικού - διεκδίκηση τακτικής ανανέωσης των Προγραµµατικών Συµβάσεων µε το Υπουργείο Πολιτισµού, αλλά και κινητοποίηση για την εξασφάλιση και την αξιοποίηση ιδιωτικών χορηγιών Η στοχοθεσία αυτή αλλά και οι απόψεις των ίδιων των αρµοδίων καταδεικνύουν πως κύριο µέληµα της ασκούµενης πολιτιστικής πολιτικής είναι η συστηµατική καλλιέργεια και ανάδειξη του πολιτισµικού αποθέµατος της πόλης, µε έµφαση στην «τοπική διακρισιµότητα» (local distinctiveness). Ενδεικτική είναι η τοποθέτηση του κ. Χρίστου Τσαµπρινού, Προέδρου Καλλιτεχνικού Οργανισµού του ήµου Βόλου, σύµφωνα µε την οποία «ο Βόλος, αξιοποιώντας της κληρονοµιά της Ολυµπιακής Πόλης 2004, φέρει πλέον εκείνα τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα, που του επιτρέπουν να αναδειχθεί σε Πόλη Πολιτισµού, τόπος προορισµού και διοργάνωσης µεγάλων πολιτιστικών και αθλητικών γεγονότων. Η 74

75 ανάληψη των Μεσογειακών Αγώνων, αλλά και η διοργάνωση της Πολιτιστικής Μεσογειάδας το 2013 συνιστά για µας τη νέα µεγάλη πρόκληση και ευκαιρία» Οι «πυλώνες» πολιτισµού της πόλης Πολύτιµοι αρωγοί του ήµου στην προώθηση της πολιτισµικής του στρατηγικής είναι µία σειρά νοµικών προσώπων, που αν και διαφυλάττουν την αυτονοµία τους, πολύ συχνά ενώνουν τις δυνάµεις τους για τη διοργάνωση σηµαντικών για την πόλη πολιτισµικών γεγονότων. Ειδικότερα, πρόκειται για α) το ηµοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκµηρίωσης β) τον Καλλιτεχνικό Οργανισµό γ) το Κέντρο Μουσικού Θεάτρου δ) το ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο ε) τη Συµφωνική Ορχήστρα και στ) τη Φιλαρµονική. Α) το ηµοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκµηρίωσης ιδρύθηκε το 1991 µε πρωτοβουλία του ήµου Βόλου και βασικό στόχο τη συγκέντρωση και διαχείριση των τεκµηρίων κάθε είδους και τύπου (αρχεία, βιβλία, άρθρα, σχέδια, φωτογραφίες, αντικείµενα και άλλο υλικό) που αφορούν την ιστορία της πόλης και της περιοχής. Εκτενέστερα, πυρήνας του προγραµµατισµού των επόµενων χρόνων είναι η αξιοποίηση του υλικού που έχει συγκεντρωθεί για την προβολή της φυσιογνωµίας της πόλης και της περιοχής 46, ενώ µεταξύ των άµεσων στόχων του συγκαταλέγεται η δροµολόγηση πρωτοβουλιών για τη δικτύωση των µουσείων και των ιστορικών µνηµείων της πόλης. Β) Ο Καλλιτεχνικός Οργανισµός ιδρύθηκε το 1982 µε την ονοµασία Καλλιτεχνικό Εργαστήρι ήµου Βόλου και στη συνέχεια λόγω της επιτυχηµένης πορείας του, τροποποιήθηκε η σύστασή του, επέκτεινε τις δραστηριότητές του ως Οργανισµός και µετονοµάστηκε σε "Καλλιτεχνικό Οργανισµό ήµου Βόλου". Ο Κ.Ο..Β. διοργανώνει σηµαντικές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις τόσο στο ηµοτικό Θέατρο όσο και στο Θερινό ηµοτικό Θέατρο "Μελίνα Μερκούρη". Οι εκδηλώσεις αυτές µπορούν να είναι παραγωγές του Κ.Ο..Β. ή συµπαραγωγές του Οργανισµού µε άλλους καλλιτεχνικούς φορείς. Στη σηµερινή του µορφή ο Κ.Ο..Β αποτελεί µία από τις µεγαλύτερες ηµοτικές επιχειρήσεις του ήµου Βόλου. Επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισµού και τον ήµο Βόλου. 46 Το ηµοτικό Κέντρο Ιστορίας διαθέτει σήµερα ένα πλούσιο αρχείο που αποτελείται από το αρχείο του ήµου Βόλου ( ), 46 ιδιωτικά αρχεία που αφορούν άµεσα ή άµεσα την πόλη και την ευρύτερη περιοχή, αρχεία παλιών βιοµηχανικών επιχειρήσεων, καθώς και σηµαντικό υλικό σχεδίων κτηρίων, χαρτών, αεροφωτογραφιών, διαφανειών και φωτογραφιών. Για µία πληρέστερη πληροφόρηση αναφορικά µε τη πολυσχιδή δράση του ήµου βλέπε το δικτυακό του τόπο (τελευταία επίσκεψη 13/11/2008) 75

76 Γ) η Συµφωνική Ορχήστρα ιδρύθηκε από τον Καλλιτεχνικό Οργανισµό ήµου Βόλου το Η ίδρυσή της υπήρξε το αποτέλεσµα µιας µακρόχρονης συστηµατικής πολιτικής του τµήµατος µουσικής του οργανισµού που διευθύνεται από το 1988 από τον κ. ηµήτρη Μαραγκόπουλο. Η προσέγγιση σηµαντικών ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, η επέκταση της διδασκαλίας των µουσικών οργάνων σε όλο το ορχηστρικό φάσµα στο ηµοτικό Ωδείο και η προσέγγιση έµπειρων µουσικών της πόλης, έδωσαν τελικά τη δυνατότητα ίδρυσης της Συµφωνικής Ορχήστρας, η οποία αποτελεί αυτή τη στιγµή τη µόνη πλήρη συµφωνική ορχήστρα εκτός Αθήνας και Θεσσαλονίκης και η οποία λειτουργεί µε τακτικές εµφανίσεις. ) Η «Φιλαρµονική του ήµου Βόλου αποτελεί ουσιαστικά την µετεξέλιξη της «Φιλαρµονικής Βόλου», η οποία προήλθε από το πρώτο άτυπο σχήµα πνευστών που ιδρύθηκε, το 1920, στο Βόλο, από Βολιώτες και Κερκυραίους φιλόµουσους. Από το 1984 έως σήµερα, µαέστρος της Φιλαρµονικής είναι ο καταξιωµένος αρχιµουσικός Γιώργος Καρυδάκης. Η Φιλαρµονική σήµερα αποτελεί ένα αξιόλογο µουσικό σύνολο πνευστών, κυρίως, οργάνων µε πολλές δυνατότητες και προοπτικές και αυτό έγκειται στις προσπάθειες του µαέστρου, των µουσικών της καθώς και του ιοικητικού της Συµβουλίου. Καλύπτει όλες τις ανάγκες της πόλης µας και της ευρύτερης περιοχής στις εκδηλώσεις τελετουργικού, θρησκευτικού και επετειακού χαρακτήρα. ιοργανώνει πολύ πετυχηµένες συναυλίες µε αφιέρωµα σε ένα είδος µουσικής (π.χ. ελληνική και ξένη οπερέτα, καντσονέτα, ελληνικό τραγούδι, δηµοτικό τραγούδι) καθώς και στην κλασική µουσική αλλά και σε κορυφαίους Έλληνες δηµιουργούς και µουσικοσυνθέτες διεθνούς κύρους. Από το περιεχόµένο των δράσεων των φορέων του ήµου Βόλου, αναδεικνύεται πως πρόκειται για µία πόλη µε πλούσια πολιτιστική παράδοση. Ωστόσο οφείλουµε να επισηµάνουµε πως, τη στιγµή που γράφονται τούτες οι γραµµές, αντικείµενο διαβούλευσης αποτελεί η συγχώνευση των συγκεκριµένων φορέων υπό τη σκέπη του Καλλιτεχνικού Οργανισµού. Πιο συγκεκριµένα, ο Αντιδήµαρχος Πολιτισµού υπεραµύνθηκε µίας τέτοιας στρατηγικής σηµασίας επιλογής, επικαλούµενος την ανάγκη αποφυγής της πολυδιάσπασης αλλά και διασφάλισης του απαιτούµενου συντονισµού για την ευόδωση δύο σηµαντικών πολιτισµικών εγχειρηµάτων, που είναι άρρηκτα συνδεδεµένα µε την ταυτότητα της πόλης. Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης κρίνουµε σκόπιµο να αναλύσουµε αυτούς τους δύο «πυλώνες» πολιτισµού της πόλης, καθώς συνδέονται και µε απόπειρες της τοπικής αρχής να διασφαλίσει τη βιωσιµότητα τους µέσα από χορηγίες. 76

77 Η Πολιτιστική Μεσογειάδα Ο θεσµός της Πολιτιστικής Μεσογειάδας συνιστά έµπνευση της σηµερινής ηµοτικής Αρχής, που τελικά υιοθετήθηκε από την Ελληνική Επιτροπή ιεκδίκησης και πλέον αποτελεί µέρος του Φακέλου της ιοργάνωσης των Μεσογειακών Αγώνων Εφαλτήριο για την ανάπτυξη του θεσµού αποτέλεσε η προσδοκία ανάπτυξης µιας µεγάλης διοργάνωσης, η οποία θα στοχεύσει στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς του ενιαίου γεωγραφικού µας χώρου, της Μεσογείου αλλά και στην προβολή της σύγχρονης πολιτιστικής δηµιουργίας. Για τους ανθρώπους της Μεσογείου, η θάλασσα ήταν ταυτόσηµη µε τη σύµπνοια, τη συνεργασία, το εµπόριο, τον πολιτισµό και την επικοινωνία. Έτσι, το πρόγραµµα της Πολιτιστικής Μεσογειάδας σε συνεργασία πάντοτε µε τη ιεθνή Επιτροπή Μεσογειακών Αγώνων ( ΕΜΑ) στοχεύει: - Να αναζωογονήσει και να επαναξιολογήσει τις κλασικές (αυθεντικές) αρχές για µια δηµιουργική συνεργασία µεταξύ των Μεσογειακών Χωρών µέσω της ίδρυσης Ινστιτούτων και συστηµάτων, τα οποία θα επιτρέψουν τη µακροχρόνια συνεργασία τους - Να καταγράψει, να προωθήσει και να διαδώσει την πολιτιστική κληρονοµιά της µεσογειακής λεκάνης - Να δηµιουργήσει σύγχρονα έργα τέχνης, εµπνευσµένα από την κοινή αυτή παράδοση - Να αναπτύξει ένα πεδίο για δηµιουργικές εργασίες από νέους ιδίως καλλιτέχνες που θα αξιοποιήσουν σύγχρονα τεχνολογικά µέσα - Να κινητοποιήσει έναν «εκ των έσω» πολιτιστικό διάλογο - Να ευνοήσει πολλαπλές συνεργασίες και ανταλλαγές ευκαιριών - Να επιτρέψει την ίδρυση ινστιτούτων για την ειρηνική συνύπαρξη της νεολαίας της Μεσογείου, ανεξάρτητα από θρησκεία, φυλή, γλώσσα, καταγωγή και κοινωνικές βαθµίδες. Το πρόγραµµα της Πολιτιστικής Μεσογειάδας ( ) διαιρείται σε 3 κύρια µέρη: Α) Σύσταση του Οργανισµού «Πολιτιστική Μεσογειάδα», που θα έχει ως θέµα το ταξίδι του Πολιτισµού σε όλες τις Μεσογειακές Χώρες, εµπνευσµένο από τον αρχαίο ελληνικό µύθο για την Αργώ. Ο κοινός αυτός µύθος της Μεσογείου εκφράζει τη διαχρονική ανάγκη της επικοινωνίας µεταξύ των λαών. Η Πολιτιστική Μεσογειάδα διαπνέεται από τις διαχρονικές αξίες των Αργοναυτών: Το οµαδικό πνεύµα, τη φιλία, την προετοιµασία, τη σκληρή προσπάθεια, τη συµµετοχή και την αξιοποίηση της γνώσης και την αποκοµιδή της πληροφορίας και της ανταλλαγής. Το ταξίδι προσφέρεται για την ενηµέρωση της νεολαίας σε 77

78 θέµατα που σχετίζονται µε τη µεσογειακή πολιτιστική τους κουλτούρα και κληρονοµιά και δίνει την ευκαιρία για αυθεντική σκέψη και δηµιουργία, καθώς και για πρακτική συµµετοχή. Β) Ίδρυση του «Μεσογειακού Πολιτιστικού Ινστιτούτου - ΜΠΙ», ενός θεσµικού πολιτιστικού πλαισίου - τµήµατος, το οποίο θα εδρεύει στο Βόλο µε παρακλάδια σε όλες τις Μεσογειακές Χώρες. Το ΜΠΙ θα αναλάβει από το 2009 τη διοργάνωση και την παραγωγή µιας σειράς δράσεων πολιτιστικής υφής (π.χ. οπτικοακουστικά µέσα µε τον τίτλο «Μεσόγειος: Η θάλασσα µας») µε αναφορά στην αυθεντική καλλιτεχνική δηµιουργία, που θα συγκλίνει µε τις κοινές εµπειρίες των ανθρώπων της Μεσογείου και θα αντανακλά την κοινή τους παράδοση, καθώς και την καλλιτεχνική προσέγγιση κάθε ανθρώπου ξεχωριστά στη Μεσόγειο θάλασσα. Γ) Πολιτιστικό Πρόγραµµα «Φεστιβάλ της Πόλης», το οποίο θα εξελιχθεί κατά τη διάρκεια των Αγώνων, µε στόχο τη δηµιουργία µιας ατµόσφαιρας «Μεσογειακού Φεστιβάλ» για την προαγωγή της πολιτιστικής διάστασης των Αγώνων, εξαπλώνοντας την εµβέλεια τους πέρα από τα όρια του αθλητικού διαγωνισµού Η Αργώ Ένα ζήτηµα µε ειδικό ενδιαφέρον και βαρύτητα για την πόλη του Βόλου και την πολιτιστική της ταυτότητα είναι η αναβίωση του µυθικού πλοίου της Αργούς η οποία αφορά κυρίως στο πρόγραµµα ανακατασκευής της πεντηκοντόρου και αναβίωσης του ταξιδιού προς τις χώρες της Μαύρης θάλασσας. Πρόκειται, ειδικότερα για ένα εγχείρηµα που σκοπό έχει αφενός την αξιοποίηση του ταξιδιού για την ανάπτυξη ενός δικτύου συνεργασίας και ανάπτυξης µεταξύ πόλεων και χωρών και αφετέρου για την δηµιουργία ενός νέου πολιτιστικού πόρου που θα συµβάλλει στην τοπική τουριστική ανάπτυξη και πολιτιστική ενίσχυση. Αν και ο µύθος έχει σηµαντικό τοπικό ενδιαφέρον, γίνεται φανερό και κάθε µέρα επιβεβαιώνεται περισσότερο, ότι η αξία του ταξιδιού και οι προοπτικές αξιοποίησης του σε διπλωµατικό, ιστορικό, πολιτιστικό, επικοινωνιακό και επιχειρηµατικό επίπεδο έχει εθνικό χαρακτήρα. 78

79 Ο χαρακτήρας αυτός ενισχύθηκε µε την εµπλοκή της Αργούς στο φάκελο διεκδίκησης των Μεσογειακών Αγώνων 2013 από το Βόλο και τη Λάρισα. Εκεί η Αργώ αποτέλεσε τον πυρήνα της πολιτιστικής πρότασης που συνόδευε το αγωνιστικό πρόγραµµα, µε το τίτλο «Πολιτιστική Μεσογειάδα». Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο ήµου Βόλου Εικόνα 5 Η Αργώ Ο ήµος Βόλου σε µία προσπάθεια να υλοποιήσει αυτό το φιλόδοξο εγχείρηµα αναζήτησε µία σειρά χορηγιών. Ενδεικτική των προσπαθειών του ήταν η προσέγγιση για το σκοπό αυτό της Ελληνικής Ένωσης Εφοπλιστών, ενός εν δυνάµει χορηγού η ταυτότητα του οποίου παρουσιάζει άµεση συνάφεια µε το περιεχόµενο του εγχειρήµατος. Επιπρόσθετα, το έργο προβλέπει επόµενες δράσεις αξιοποίησης του µυθικού πλοίου, και ανάδειξης του ταξιδιού. Στόχος είναι, µε την ολοκλήρωση του ταξιδιού και την επιστροφή της Αργούς στον Βόλο, το σηµείο αφετηρίας, το µυθικό πλοίο να στεγαστεί σε κατάλληλο και επισκέψιµο χώρο. Πιο συγκεκριµένα η «Αργώ» θα φυλάσσεται στο Νεώσοικο, σε µια αίθουσα µε τις κατάλληλες συνθήκες υγρασίας. Ο Νεώσοικος του Πλοίου θα αποτελέσει τον πυρήνα γύρω από τον οποίο προβλέπεται να αναπτυχθεί Θεµατικό- Ψυχαγωγικό Πάρκο, Μουσείο και Κοσµόραµα, µε κεντρικό θέµα την Αργώ και την Αργοναυτική Εκστρατεία. Το θεµατικό πάρκο θα αποτελεί µια ολοκληρωµένη τουριστική και πολιτιστική επένδυση που θα στοχεύει στην προσέλκυση επισκεπτών και στην ανάδειξη της ταυτότητας της Πόλης. 79

80 7.3. Η χορηγική στρατηγική του ήµου Η πολιτιστική πολιτική του ήµου, όπως αναδείχθηκε από την πρωθύστερη ανάλυση, είναι εξαιρετικά πολυσχιδής, αλλά και άρρηκτα συνδεµένη µε την ανάδειξη της πόλης σε έναν ελκυστικό και ανταγωνιστικό πόλο. Παρά την κεντρική, ωστόσο, σηµασία που αποδίδεται στον πολιτισµό, ο ήµος Βόλου δεν φαίνεται να έχει προσδώσει τη δέουσα προσοχή και στην ανάπτυξη µίας ολοκληρωµένης χορηγικής στρατηγικής 47, που θα επέτρεπε όχι µόνο τη γενναία χρηµατοδότηση των πολιτιστικών του δράσεων, αλλά και την επέκταση του κοινωνικού του έργου 48. Εκτενέστερα, όπως µας επισηµαίνει η Προϊσταµένη του Τµήµατος ηµοσίων Σχέσεων αυτοτελώς ο ήµος Βόλου ποτέ δεν ανέπτυξε κάποια συνεργασία µέσω εταιρείας ανεύρεσης χορηγών. Αντιθέτως κάποιοι ιδιωτικοί οργανισµοί του ήµου, όπως το Κε.Μ.Θ. έχουν υιοθετήσει αυτή την πρακτική. Αναλυτικότερα, ο δήµος δεν έχει προβεί ακόµη στη δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου χορηγικού φακέλου, ενώ η αναζήτηση χορηγιών για διάφορες δράσεις του ήµου πραγµατοποιείται µέσω του Τµήµατος ηµοσίων Σχέσεων και χαρακτηρίζεται από µία αποσπασµατικότητα, αποτελώντας µία ad hoc κίνηση κάθε φορά που προκύπτει η ανάγκη υποστήριξης µίας εκδήλωσης. Αποτέλεσµα αυτής της πρακτικής είναι είτε ο ήµος Βόλου είτε οι φορείς του να «χτυπούν τις ίδιες πόρτες» κάποιες φορές και ταυτόχρονα για διαφορετικές δράσεις, αποδυναµώνοντας έτσι τα εκάστοτε αιτήµατα τους, ελλείψει συντονισµού. Υπό το πρίσµα αυτής της διαπίστωσης, θα µπορούσαµε να υποστηρίξουµε, πως η πρακτική ανεύρεσης χορηγών αναπτύσσεται α) κυρίως µέσα από τις προσωπικές επαφές των αρµοδίων του ήµου και β) µέσα από την προσέγγιση εταιρειών, είτε που έχουν τοπικό χαρακτήρα είτε που το αντικείµενο δραστηριοποίησης τους παρουσιάζει συνάφεια µε το περιεχόµενο της εκδήλωσης. Ενδεικτικό αυτής της δεύτερης περίπτωσης είναι το παράδειγµα προσέγγισης της Ελληνικής Ένωσης Εφοπλιστών για την παροχή χορηγίας στο ταξίδι της Αργούς. Παράλληλα, στο πλαίσιο και δύο αυτών τακτικών προσέγγισης αξίζει να σηµειωθεί πως αποδίδεται µία ιδιαίτερη σηµασία στην προσωπική επαφή. Χαρακτηριστικό είναι, εν 47 Τα στοιχεία που αξιοποιούνται για την καταγραφή του χορηγικού τοπίου σε επίπεδο ήµου ανέκυψαν κυρίως από τις δια ζώσης συνεντεύξεις που είχαµε µε τους αρµοδίους του ήµου, καθώς και από τις χορηγικές επιστολές, που µας δόθηκαν. 48 Ενδεικτικά αυτής της πραγµατικότητας είναι τα λόγια της κ. Σπανού Μαρίας, προϊσταµένης του Τµήµατος Επικοινωνίας και ηµοσίων Σχέσεων του ήµου, «στο ήµο Βόλου δεν έχει ακόµα υιοθετηθεί µία ολοκληρωµένη χορηγική στρατηγική, γεγονός που συνιστά µία επιτακτική ανάγκη ενόψει των Μεσογειακών Αγώνων και της Πολιτιστικής Μεσογειάδας το 2013» 80

81 προκειµένω, πως στις χορηγικές επιστολές του ήµου δεν καταγράφονται τα αντισταθµίσµατα, αλλά υπερτονίζεται η ανάγκη από κοινού συνάντησης για τη συζήτηση τόσο του εγχειρήµατος όσο και των ωφελειών του εν δυνάµει χορηγού. Παρά την αποσπασµατικότητα, που διέπει την πρακτική ανεύρεσης χορηγών, δε θα µπορούσαµε να παραβλέψουµε πως αυτή έχει δείξει και θετικά δείγµατα γραφής. Άξιο ειδικής µνείας είναι το παράδειγµα του Βιοµηχανικού Μουσείου Τσαλαπάτα, το οποίο δηµιουργήθηκε µε τη χορηγία του Πολιτιστικού Ιδρύµατος του Οµίλου Πειραιώς 49 στις εγκαταστάσεις του εργοστάσιου πλινθοκεραµοποιίας των αδελφών Τσαλαπάτα και συνιστά ένα σπάνιο δείγµα διασωζόµενου βιοµηχανικού συγκροτήµατος στον ελληνικό χώρο 50. Ολοκληρώνοντας αυτή την αναφορά µας στη χορηγική δραστηριότητα του ήµου Βόλου, οφείλουµε να αναδείξουµε ως ένα καλό οιωνό την κατάρτιση ενός ολοκληρωµένου χορηγικού φακέλου για τους Μεσογειακούς Αγώνες του 2013 στο Βόλο από την Επιτροπή Οργάνωση σε επίπεδο τόσο αθλητικού γεγονός όσο και παράλληλων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Υπό το πρίσµα αυτό, δε θα µπορούσαµε να µην εκφράσουµε την προσδοκία µας ο ήµος Βόλου να µην αξιοποιήσει το πρότυπο της προσέγγισης αυτού του φακέλου για να αναπτύξει τη δική του ενιαία στρατηγική ετησίως, που θα περιλαµβάνει από κοινού τους τοµείς του αθλητισµού, του πολισµού αλλά και των κοινωνικών προγραµµάτων Case study: Το ιεθνές Φεστιβάλ Βόλου - Μουσική και Παραστατικές τέχνες Το Κέντρο Μουσικού Θεάτρου Το Κέντρο Μουσικού Θεάτρου (Κε.Μ.Θ.) έχει εξελιχθεί από την ίδρυση του το 1994 µέχρι σήµερα σ' έναν από τους πιο δυναµικούς και αναγνωρισµένους θεσµούς της περιφέρειας. Κορυφαία εκδήλωση του συνιστά το ιεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου 49 Το Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς υλοποιεί δράσεις σχετικές µε τον πολιτισµό που εντάσσονται στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του Οµίλου Πειραιώς. Είναι κοινωφελές ίδρυµα µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και διοικείται από επταµελές ιοικητικό Συµβούλιο. Για µία ολοκληρωµένη εικόνα των δρασεων του Ιδρύµατος Βλ Προς επίρρωση της θεωρητικής προσέγγισης µας αναφορικά µε τη σύνδεση της χορηγίας µε τη δυναµική της αναζωογόνησης µιας πόλης, θα πρέπει να σηµειωθεί, πως σύµφωνα µε τους αρµοδίους, το µουσείο συµβάλει στην ανάδειξη της ιστορικής ταυτότητας της πόλης του Βόλου και αποτελεί έναν ισχυρό µουσειακό πόλο. Συµβάλλει στην ενίσχυση του πολιτισµικού αποθέµατος της περιφέρειας Θεσσαλίας, στη διάσωση και προβολή της βιοµηχανικής κληρονοµιάς καθώς και στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισµού στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας. 81

82 κάθε εκέµβριο το οποίο παρακολουθούν κατά µέσο όρο σε ετήσια βάση έως θεατές Βολιώτες, κάτοικοι άλλων ελληνικών πόλεων και αλλοδαποί. Πέρα όµως από το Φεστιβάλ, την ταυτότητα του οποίου θα αναδείξουµε στη συνέχεια, η δράση του Κέντρου αναπτύσσεται σε συνεχή ετήσια βάση τόσο µε εκδηλώσεις όσο και µε εκπαιδευτικά προγράµµατα συχνά σε συνεργασία µε την Πρωτοβάθµια, ευτεροβάθµια εκπαίδευση και µε το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας. Το Κε.Μ.Θ. δίνει εξίσου σηµασία τόσο στις πρωτογενείς παραγωγές και συµπαραγωγές όσο και στις µετακλήσεις υψηλού επιπέδου. Είτε µόνο του είτε σε συνεργασία µε κορυφαίους θεσµούς της Ελλάδος ή του Εξωτερικού 51 έχει δηµιουργήσει πρωτογενείς παραγωγές ορισµένες από τις οποίες αποτέλεσαν πανελλήνιες πρώτες όπως η Ολυµπιάδα του Α. Βιβάλντι ή η Μήδεια του J. Benda. Άξια ειδικής µνείας είναι και το µεγάλο πολυθέαµα «ΑΡΓΟΝΑΥΤΕΣ», που ανέβηκε τον Αύγουστο του 2004 σε συνεργασία µε τον Οργανισµό «Αθήνα 2ΟΟ4» στο Βόλο τις ηµέρες των Ολυµπιακών Αγώνων, ενώ οι παραστάσεις του συνεχίζονται µέχρι σήµερα στη Laterna Magica του Εθνικού Θεάτρου της Πράγας. Η πολυσχιδής αυτή δραστηριότητα του Κέντρου καταδεικνύει πως το Φεστιβάλ περικλείεται από πόλους ανατροφοδότησης, καθώς δε σταµατά µέσα από την παράλληλη εκπαιδευτική του δραστηριότητα να δηµιουργεί πιστούς φίλους του Μουσικού Θεάτρου σε τοπικό επίπεδο, ενώ µέσα από τις πολλαπλές του συνεργασίες να καλλιεργεί αισθήµατα αίγλης και µοναδικότητας στο πλαίσιο της διεθνούς πολιτιστικής κοινότητας H ταυτότητα του φεστιβάλ: µία συνδυαστική και σφαιρική προσέγγιση Το ιεθνές Φεστιβάλ Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών αποτελεί µια φυσική συνέχεια αλλά και µια αληθινή ανανέωση του Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου που διοργανώθηκε µε µεγάλη επιτυχία για δέκα συνεχή χρόνια υπό την καλλιτεχνική ιεύθυνση του συνθέτη ηµήτρη Μαραγκόπουλου. Ειδικότερα, πρόκειται για ένα Φεστιβάλ που απλώνει ένα πολύπλευρο πλέγµα συνδυαστικών θεαµάτων, πολύτεχνων εκδηλώσεων και κάθε είδους έκφρασης αυτού που αποτελεί τη σύγχρονη «performance». 51 Ενδεικτικά από τις συνεργασίες αυτές θα µπορούσαµε να αναφέρουµε το Φεστιβάλ Αθηνών, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, ο Οργανισµός Προβολής του Ελληνικού Πολιτισµού, το Mouson Turm της Φρανκφούρτης, η Εθνική Λυρική Σκηνή σε συνεργασία µε την οποία έχουν ανέβει 4 όπερες όπως «Ο Κουρέας της Σεβίλλης» η«τόσκα», η «Όπερα της Πεντάρας» η «Όπερα του ζητιάνου». 82

83 Η υπεύθυνη οργάνωσης του Φεστιβάλ, κ. Τουλούδη Βούλα µας εξηγεί για τη γέννηση του θεσµού «Ο νέος πιο σαφής χώρος που δηµιουργήθηκε σε παγκόσµια κλίµακα την τελευταία εικοσαετία µε κυρίαρχα χαρακτηριστικά από τη µια πλευρά τη διασταύρωση των τεχνών και από την άλλη τη συνάντηση και αλληλεπίδραση των πολιτισµών, δηµιούργησε σταδιακά και φυσικά την ανάγκη ενός θεσµού πιο ευέλικτου που προσδιορίζει µε µεγαλύτερο εύρος αλλά ταυτόχρονα και µε σαφήνεια και εστίαση το πεδίο του». Εικόνα 6 Η αφίσα του 11 ου ιεθνούς Φεστιβάλ Πηγή: Οργάνωση παραγωγής ιεθνούς Φεστιβάλ Βόλου Ενώ και ο Αντιδήµαρχος Πολιτισµού της πόλης, θέλοντας να αποσαφηνίσει το αντικείµενο του φεστιβάλ τονίζει πως πρόκειται για ένα φεστιβάλ, που επικεντρώνεται σ' εκείνα τα έργα που συνδυάζουν διαφορετικές τέχνες όπως Μουσική, Θέατρο, Χορό, Κινηµατογράφο, Βίντεο, Εικαστικές Παρεµβάσεις σε συνδυασµό συχνά µε υψηλή Τεχνολογία. Το πλησίασµα αυτό των τεχνών, ακριβώς επειδή εµπλουτίζει την καλλιτεχνική έκφραση και επικοινωνία, έχει φέρει και το κοινό πιο κοντά στην τέχνη, αιτιολογώντας έτσι ίσως τη πολύ µεγάλη δυναµική των εκδηλώσεων ενός τέτοιου θεσµού που µπορεί να καλύπτει ένα ευρύτερο πεδίο. Το Φεστιβάλ φέτος, όπως και κάθε χρόνο, θα λάβει χώρα από τις 17 εκεµβρίου εώς τις 25 Ιανουαρίου 2009, ενώ η προετοιµασία του ξεκινά πριν το καλοκαίρι. Πιο συγκεκριµένα, το Φεστιβάλ συντονίζεται µε το µεγάλο ρεύµα χειµερινού τουρισµού της εορταστικής περιόδου αποτελώντας έτσι µία πρόταση πολιτιστικού τουρισµού υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου. Ακόµη σε επίπεδο υποδοµών, οι ανάγκες του Φεστιβάλ καλύπτονται από το ηµοτικό Θέατρο, χωρητικότητας 900 ατόµων, και του κτιρίου της Παλιάς 83

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ. Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ. Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο εκέµβριος 2005 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τη διενέργεια του Αναπτυξιακού Συνεδρίου της Περιφέρειας, αλλά και από τις επιµέρους συσκέψεις για

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση Συνάντηση Εργασίας ρ Χριστίνα Θεοχάρη Περιβαλλοντολόγος Μηχανικός Γραµµατέας Οικολογίας και Περιβάλλοντος ΓΣΕΕ 7 Ιουνίου 2006 1 1. Η Κοινωνική εταιρική ευθύνη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ. Public Relations Management

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ. Public Relations Management ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Public Relations Management Στόχος του Προγράμματος Το πρόγραμμα Διοίκηση Επικοινωνίας Δημοσίων Σχέσεων είναι ένα πλήρες και ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με

Διαβάστε περισσότερα

Εισήγηση. του κ. Θανάση Λαβίδα. Γενικού Γραµµατέα & Επικεφαλής ιεθνών ράσεων ΣΕΒ. στη «ιηµερίδα Πρέσβεων»

Εισήγηση. του κ. Θανάση Λαβίδα. Γενικού Γραµµατέα & Επικεφαλής ιεθνών ράσεων ΣΕΒ. στη «ιηµερίδα Πρέσβεων» Εισήγηση του κ. Θανάση Λαβίδα Γενικού Γραµµατέα & Επικεφαλής ιεθνών ράσεων ΣΕΒ στη «ιηµερίδα Πρέσβεων» Υπουργείο Εξωτερικών Αθήνα, 31 Ιουλίου 2007 Αξιότιµοι Κύριοι Υπουργοί, Κύριοι Πρέσβεις, Η ραγδαία

Διαβάστε περισσότερα

2Ουσιαστικά Θέµατα και Ενδιαφερόµενα Μέρη

2Ουσιαστικά Θέµατα και Ενδιαφερόµενα Μέρη 2Ουσιαστικά Θέµατα και Ενδιαφερόµενα Μέρη 27 18 2. Ουσιαστικά Θέματα και Ενδιαφερόμενα Μέρη Προσεγγίζουµε και αξιολογούµε υπεύθυνα τα ουσιαστικά θέµατα που αφορούν στην εταιρεία µας και επηρεάζουν άµεσα

Διαβάστε περισσότερα

Σημαντικότητα της Έρευνας Μάρκετινγκ

Σημαντικότητα της Έρευνας Μάρκετινγκ Έρευνα Μάρκετινγκ 2 Σύνολο Τεχνικών και Αρχών που αποβλέπουν στη συστηματική Συλλογή Καταγραφή Ανάλυση Ερμηνεία Στοιχείων / Δεδομένων, με τέτοιο τρόπου που να βοηθούν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων Μάρκετινγκ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ. κ. ΘΑΝΑΣΗ ΛΑΒΙ Α

ΟΜΙΛΙΑ. κ. ΘΑΝΑΣΗ ΛΑΒΙ Α ΟΜΙΛΙΑ του ΓΕΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ του ΣΕΒ κ. ΘΑΝΑΣΗ ΛΑΒΙ Α στην ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΠΟ ΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ της ΒΟΥΛΗΣ Τετάρτη, 21 Μαρτίου 2007 Κυρίες και κύριοι βουλευτές, Η ραγδαία επέκταση της παγκοσµιοποίησης σε όλα τα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ. ΜΕ ΘΕΜΑ «IT: Excellence in Practice»

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ. ΜΕ ΘΕΜΑ «IT: Excellence in Practice» ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ 14 ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ (WCIT 2004) ΜΕ ΘΕΜΑ «IT: Excellence in Practice» Αγαπητοί φίλοι

Διαβάστε περισσότερα

Αποτελέσµατα Πρωτογενούς Έρευνας Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης σε Επιχειρήσεις

Αποτελέσµατα Πρωτογενούς Έρευνας Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης σε Επιχειρήσεις Αποτελέσµατα Πρωτογενούς Έρευνας ς ς ς σε Επιχειρήσεις η Δειγµατοληπτική έρευνα για την διεξήγαγε για 8 συνεχή χρονιά η Διεύθυνση Οικονοµικών Κλαδικών Μελετών της ICAP Α.Ε., τα αποτελέσµατα της οποίας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΥΚΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Πάρης. Πρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδος (Κ.Ε..Κ.Ε.)

ΚΟΥΚΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Πάρης. Πρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδος (Κ.Ε..Κ.Ε.) ΚΟΥΚΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Πάρης Πρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδος (Κ.Ε..Κ.Ε.) ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ στο Σεµινάριο Ελλάδας - Τσεχίας Εµπειρία 20 ετών έχει πλέον η Ελλάδα στις προσπάθειες αξιοποίησης των

Διαβάστε περισσότερα

Προσέλκυση πελατών. Marketing Προώθηση πωλήσεων. Σεµινάριο - εργαστήριο κατάρτισης γυναικών στo πλαίσιο του Έργου ΕΜΜΑ

Προσέλκυση πελατών. Marketing Προώθηση πωλήσεων. Σεµινάριο - εργαστήριο κατάρτισης γυναικών στo πλαίσιο του Έργου ΕΜΜΑ Σεµινάριο - εργαστήριο κατάρτισης γυναικών στo πλαίσιο του Έργου ΕΜΜΑ Προσέλκυση πελατών Marketing Προώθηση πωλήσεων Εισηγητής: Μανώλης Τσαντάκης, Οικονοµολόγος, TEAM EUROPE Ελλάδα Τετάρτη, 31 Οκτωβρίου

Διαβάστε περισσότερα

Άξονας Τοπικής Ανάπτυξης

Άξονας Τοπικής Ανάπτυξης O Πολιτισμός ως Κομβικός Άξονας Τοπικής Ανάπτυξης Δρ. Μιχάλης Χρηστάκης Πολιτικός Επιστήμων Διεθνολόγος Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Γενικών Γραμματέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης Κλεισθένης Πολιτιστικός Σχεδιασμός

Διαβάστε περισσότερα

Αικατερίνη Πετροπούλου Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου

Αικατερίνη Πετροπούλου Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου Παγκόσµια ηµέρα βιβλιοθηκών: ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες, εκπαιδευτική κοινότητα, τοπική κοινωνία Αικατερίνη Πετροπούλου Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου Παγκόσµια ηµέρα βιβλιοθηκών Ο εορτασµός µιας παγκόσµιας

Διαβάστε περισσότερα

1. Εκπαίδευση για την Εξυπηρέτηση Πελάτη (Customer Service Training) (Μικρός Οργανισμός)

1. Εκπαίδευση για την Εξυπηρέτηση Πελάτη (Customer Service Training) (Μικρός Οργανισμός) 1. Εκπαίδευση για την Εξυπηρέτηση Πελάτη (Customer Service Training) (Μικρός Οργανισμός) Περιγραφή Βραβείου Βραβεύονται συγκεκριμένες δράσεις ή προγράμματα που επιδρούν στη σκέψη, το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης. Διοικητική Επιστήμη και Λήψη Αποφάσεων

Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης. Διοικητική Επιστήμη και Λήψη Αποφάσεων Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης Διοικητική Επιστήμη και Λήψη Αποφάσεων Η πολυπλοκότητα των αποφάσεων Αυξανόμενη πολυπλοκότητα λόγω: Ταχύτητας αλλαγών στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης. Έντασης

Διαβάστε περισσότερα

DeSqual Ενότητες κατάρτισης 1. Ενδυνάμωση των εξυπηρετούμενων

DeSqual Ενότητες κατάρτισης 1. Ενδυνάμωση των εξυπηρετούμενων DeSqual Ενότητες κατάρτισης 1. Ενδυνάμωση των εξυπηρετούμενων 2 x 4 ώρες Μέτρηση και Βελτίωση Ενδυνάμωσης Ορισμός της Ενδυνάμωσης: Η ενδυνάμωση είναι η διαδικασία της αύξησης της ικανότητας των ατόμων

Διαβάστε περισσότερα

Πριν όµως περάσω στο θέµα που µας απασχολεί, θα ήθελα µε λίγα λόγια να σας µιλήσω για το ρόλο του Επιµελητηρίου Μεσσηνίας.

Πριν όµως περάσω στο θέµα που µας απασχολεί, θα ήθελα µε λίγα λόγια να σας µιλήσω για το ρόλο του Επιµελητηρίου Μεσσηνίας. Οµιλία του Προέδρου του Επιµελητηρίου Μεσσηνίας κ. Γ. Καραµπάτου στο Α.Τ.Ε.Ι. Καλαµάτας µε θέµα: «Η ανάγκη συνεργασίας µεταξύ Επιµελητηρίου και Πανεπιστηµίων µέσω των γραφείων διασύνδεσης» Τρίτη, 30 Σεπτεµβρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

1. Εκπαίδευση για την Εξυπηρέτηση Πελάτη (Customer Service Training) (Οργανισμός)

1. Εκπαίδευση για την Εξυπηρέτηση Πελάτη (Customer Service Training) (Οργανισμός) 1. Εκπαίδευση για την Εξυπηρέτηση Πελάτη (Customer Service Training) (Οργανισμός) Περιγραφή Βραβείου Βραβεύονται συγκεκριμένες δράσεις ή προγράμματα που επιδρούν στη σκέψη, το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Συνεργασία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση. Σχέδιο Δράσης

Συνεργασία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση. Σχέδιο Δράσης Συνεργασία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση Σχέδιο Δράσης 2016-2018 Δέσμευση : Ενίσχυση της εξωστρέφειας και της προσιτότητας του Κοινοβουλίου στον πολίτη Στόχος: Ενίσχυση της διαφάνειας των κοινοβουλευτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΝ ΙΑΛΟΓΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙ ΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η

Διαβάστε περισσότερα

«Δημιουργία Μηχανισμού Υποστήριξης για την Ανάπτυξη και Προώθηση της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας σε Πληθυσμούς Ορεινών Περιοχών»

«Δημιουργία Μηχανισμού Υποστήριξης για την Ανάπτυξη και Προώθηση της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας σε Πληθυσμούς Ορεινών Περιοχών» «Δημιουργία Μηχανισμού Υποστήριξης για την Ανάπτυξη και Προώθηση της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας σε Πληθυσμούς Ορεινών Περιοχών» ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ «Αναπτύσσοντας Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνικές Επιχειρήσεις

Διαβάστε περισσότερα

«ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ»

«ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ» «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ» Εισηγήτρια: Έφη Γουνελά Στέλεχος της ΕΕΤΑΑ ΑΠΟΔΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ & ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ Η υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για

Διαβάστε περισσότερα

OΜΙΛΙΑ. κ. Θανάση Λαβίδα

OΜΙΛΙΑ. κ. Θανάση Λαβίδα OΜΙΛΙΑ του Γενικού Γραµµατέα & Επικεφαλής των ιεθνών ράσεων του Συνδέσµου Ελληνικών Βιοµηχανιών κ. Θανάση Λαβίδα στο Συνέδριο του Υπουργείου Εξωτερικών «Ο Ρόλος των Υπουργείων Εξωτερικών στην Οικονοµική

Διαβάστε περισσότερα

Προοπτικές Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης για τον Κυπριακό Οργανισμό Κέντρων Νεότητας.

Προοπτικές Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης για τον Κυπριακό Οργανισμό Κέντρων Νεότητας. Προοπτικές Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης για τον Κυπριακό Οργανισμό Κέντρων Νεότητας. Χριστίνα Νεοφυτίδου Λειτουργός Νεολαίας, Τομέας Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Τι είναι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη; Σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ)

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ) ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΜΕΤΡΟΥ 7.2 «ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ» Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΡΟΥ Κ.Π.Σ. 2000-2006 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΟ Αγροτική Ανάπτυξη Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ BRAND NAME ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΩΝ

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ BRAND NAME ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΩΝ INVESTMENT RESEARCH & ANALYSIS JOURNAL Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ BRAND NAME ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΩΝ H Ύπαρξη ενός Ισχυρού Brand Name Αποτελεί Ικανή Συνθήκη Βελτίωσης

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Ποιότητας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών

Πολιτική Ποιότητας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών Πολιτική Ποιότητας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών Το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών (ΤΟΕ) του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με την Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας (ΜΟΔΙΠ) και τις αρμόδιες

Διαβάστε περισσότερα

Ο στόχος αυτός είναι σε άμεση συνάρτηση με τη στρατηγική της Λισαβόνας, και συγκεκριμένα την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής μέσω:

Ο στόχος αυτός είναι σε άμεση συνάρτηση με τη στρατηγική της Λισαβόνας, και συγκεκριμένα την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής μέσω: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ Δελτίο Τύπου Ομιλία Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών & Άλλων Πόρων Του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας Κυρίου Κωνσταντίνου

Διαβάστε περισσότερα

Ρόλος των ΑΝ.ΕΤ. στα πλαίσια της 4 ης Προγραµµατικής Περιόδου

Ρόλος των ΑΝ.ΕΤ. στα πλαίσια της 4 ης Προγραµµατικής Περιόδου Ρόλος των ΑΝ.ΕΤ. στα πλαίσια της 4 ης Προγραµµατικής Περιόδου [202/Η72/ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΝΕΤ(1).DOC Σελ. 1/12 Οι Αναπτυξιακές Εταιρείες µπορούν να δράσουν ως τοπικοί πολλαπλασιαστές επιταχυντές, σε εφαρµογή της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ MARKETING ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ_21 & 23/5/ 2019 Παρασκευή, 17 Μαϊου :00

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ MARKETING ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ_21 & 23/5/ 2019 Παρασκευή, 17 Μαϊου :00 Το Επιστημονικό Σεμινάριο Marketing Ασφαλιστικών Υπηρεσιών εντάσσεται στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής συνεργασίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Ασφαλιστικών Σπουδών με το Πανεπιστήμιο Πειραιώς και προσφέρει την

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισµός του Γενικού ιευθυντή ιονύση Νικολάου. στο Συνέδριο του Ελληνικού Ινστιτούτου Ασφαλιστικών Σπουδών

Χαιρετισµός του Γενικού ιευθυντή ιονύση Νικολάου. στο Συνέδριο του Ελληνικού Ινστιτούτου Ασφαλιστικών Σπουδών Χαιρετισµός του Γενικού ιευθυντή ιονύση Νικολάου στο Συνέδριο του Ελληνικού Ινστιτούτου Ασφαλιστικών Σπουδών «Πράσινη Επιχειρηµατικότητα και Αειφόρος Ανάπτυξη» Intercontinental 18 εκεµβρίου 2007 1 Κυρίες

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 4 ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΜΑΘΗΜΑ 4 ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΜΑΘΗΜΑ 4 ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ (www.gnto.gov.gr) v Ίδρυση: έτος 1950 v Αποστολή: οργάνωση, ανάπτυξη και προώθηση του τουρισµού στην Ελλάδα v Δράσεις: τουριστική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Διαφήμιση

ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Διαφήμιση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Διαφημιστικός Προϋπολογισμός Η σχεδίαση του προγράμματος μάρκετινγκ και του προγράμματος της διαφήμισης Διαμόρφωση διαφημιστικών

Διαβάστε περισσότερα

ρ. ιονύσης Σκαρµέας ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΑΓΟΡΑΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΟΝ ΙΑΝΟΜΗ ΠΡΟΒΟΛΗ

ρ. ιονύσης Σκαρµέας ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΑΓΟΡΑΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΟΝ ΙΑΝΟΜΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΑΓΟΡΑΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΟΝ ΙΑΝΟΜΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ Τι είναι Μάρκετινγκ; Ηδιαδικασία σχεδιασµού

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΠΕ

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΠΕ Leonardo da Vinci Leonardo Project: A EUROPEAN OBSERVATORY ON THE USE OF ICT-SUPPORTED LIFE LONG LEARNING BY SMES, MICRO-ENTERPRISES AND THE SELF-EMPLOYED IN RURAL AREAS ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Βιοµηχανική ιδιοκτησία & παραγωγή καινοτοµίας Ο ρόλος του µηχανικού

Βιοµηχανική ιδιοκτησία & παραγωγή καινοτοµίας Ο ρόλος του µηχανικού Βιοµηχανική ιδιοκτησία & παραγωγή καινοτοµίας Ο ρόλος του µηχανικού ρ. Σπύρος Ι. Κιαρτζής Πρόεδρος Μόνιµης Επιτροπής Βιοµηχανίας & Νέων Υλικών ΤΕΕ/ΤΚΜ Καινοτοµία & Κοινωνία της Γνώσης Το τρίπτυχο καινοτοµία,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣ ΝΟΤΙΟΥ ΕΒΡΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ / ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΒΡΟΥ 20/11/14. Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Αθανάσιος Πανταζής - Οικονομολόγος

ΑΣ ΝΟΤΙΟΥ ΕΒΡΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ / ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΒΡΟΥ 20/11/14. Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Αθανάσιος Πανταζής - Οικονομολόγος ΑΣ ΝΟΤΙΟΥ ΕΒΡΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ / ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΒΡΟΥ 20/11/14 Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Αθανάσιος Πανταζής - Οικονομολόγος ΕΚΕ (1) Ως Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη νοείται η ηθική ευθύνη, η συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Μάρκετινγκ και Συμπεριφορά Πελατών Αναψυχής ΙΙ

Μάρκετινγκ και Συμπεριφορά Πελατών Αναψυχής ΙΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μάρκετινγκ και Συμπεριφορά Πελατών Αναψυχής ΙΙ Αθλητική Χορηγία: Έρευνα στην αθλητική χορηγία: Σημαντικότητα της έρευνας, παράγοντες που

Διαβάστε περισσότερα

Επιχειρηματικότητα Σημαντικές Διαπιστώσεις & Τάσεις

Επιχειρηματικότητα Σημαντικές Διαπιστώσεις & Τάσεις Επιχειρηματικότητα Σημαντικές Διαπιστώσεις & Τάσεις Το επιχειρηματικό περιβάλλον γίνεται πιο πολύπλοκο & υψηλού ρίσκου Παγκοσμιοποίηση, Διαδίκτυο, Social Media είναι καταλύτες εξελίξεων Κλειδί της επιχειρηματικότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΣ Α Γενική Γραµµατεία ηµόσιας ιοίκησης & Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης ΕΥΡΥΖΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ

ΥΠΕΣ Α Γενική Γραµµατεία ηµόσιας ιοίκησης & Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης ΕΥΡΥΖΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ Γενική Γραµµατεία ηµόσιας ιοίκησης& Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης ΕΥΡΥΖΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ Ο ΠΥΛΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ & ΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Ενότητα 3η: Βασικές Προσεγγίσεις Μέτρησης Ποιότητας της Υπηρεσίας

Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Ενότητα 3η: Βασικές Προσεγγίσεις Μέτρησης Ποιότητας της Υπηρεσίας Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Ενότητα 3η: Βασικές Προσεγγίσεις Μέτρησης Ποιότητας της Υπηρεσίας Θεοδωρίδης Προκόπης Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων &

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων Πόρων, στην

Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων Πόρων, στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ & ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών

Διαβάστε περισσότερα

Κατάστρωση Επιχειρησιακής Στρατηγικής

Κατάστρωση Επιχειρησιακής Στρατηγικής Κατάστρωση Επιχειρησιακής Στρατηγικής Ένας οργανισµός χωρίς στρατηγικό σχέδιο Είναι σαν µια γάτα που κυνηγάει την ουρά της... Είναι σαν τον άστεγο που δεν έχει πού να πάει... Τα κέρδη από ενσυνείδητη στρατηγική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ. Περιεχόμενο Τμήματος

ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ. Περιεχόμενο Τμήματος ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Γνωστικό περιεχόμενο Περιεχόμενο Τμήματος Το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας καταλαμβάνει σημαντική θέση στο χώρο των

Διαβάστε περισσότερα

Επιτελική Σύνοψη. Χρόνια Κινητή Τηλεφωνία στην Ελλάδα

Επιτελική Σύνοψη. Χρόνια Κινητή Τηλεφωνία στην Ελλάδα Επιτελική Σύνοψη 20 Χρόνια Κινητή Τηλεφωνία στην Ελλάδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ένωση Εταιρειών Κινητής Τηλεφωνίας (ΕΕΚΤ), με αφορμή τη συμπλήρωση των είκοσι χρόνων τoυ Κλάδου στην Ελλάδα, πραγματοποίησε έρευνα κοινής

Διαβάστε περισσότερα

Created by : Market Research Team. Market Research Team

Created by : Market Research Team. Market Research Team Υπηρεσίες Έρευνας Αγοράς 2 0 0 9 Created by : Έρευνα Αγοράς Σήµερα που οι συνθήκες ανταγωνισµού στην αγορά γίνονται όλο και πιο απαιτητικές, οι επιχειρήσεις έχουν ολοένα και µεγαλύτερη ανάγκη για αξιοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Πρόγραμμα Eξ Aποστάσεως Eκπαίδευσης (E learning) Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος 15

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος 15 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 15 1 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 17 1.1 Διαστάσεις και παράμετροι διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών της τουριστικής ανάπτυξης 17 1.1.1 Χαρακτηριστικά

Διαβάστε περισσότερα

Πολυεθνική στρατηγική. Διαμόρφωση στρατηγικής

Πολυεθνική στρατηγική. Διαμόρφωση στρατηγικής Πολυεθνική στρατηγική Διαμόρφωση στρατηγικής Στρατηγική προδιάθεση των Πολυεθνικών Εθνοκεντρική τάση: Η τάση των στελεχών ή της πολυεθνικής να στηρίζεται στις αξίες και στα ενδιαφέροντα της μητρικής εταιρίας

Διαβάστε περισσότερα

Σύνοψη Πρακτικών Εκδήλωσης

Σύνοψη Πρακτικών Εκδήλωσης Ειδική ενηµερωτική εκδήλωση «Νέες τελωνειακές διαδικασίες και Πιστοποιητικό Εγκεκριµένου Οικονοµικού Φορέα: Ευκαιρίες και οφέλη για την επιχείρηση» Τετάρτη 25.01.2012 και ώρες 16:00 18:30 Ξενοδοχείο Αµαλία,

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ Oι πολυάριθμοι φορείς της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας που συμμετείχαν και συνεργάστηκαν στο Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, 20-21 Νοεμβρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα διπλωµατική εργασία µε τίτλο «Η πόλη της Καστοριάς ως τουριστικός προορισµός», µελετάται η σχέση τουρισµού και πόλης, εξετάζοντας αν η αλλαγή που παρατηρείται σήµερα στη φυσιογνωµία

Διαβάστε περισσότερα

Εναρκτήρια Εισήγηση. Ιωάννης Ανδρέου Προϊστάμενος Τμήματος Περιφερειακής Πολιτιστικής Πολιτικής, Φεστιβάλ και Υποστήριξης Δράσεων/ΔΠΔΕ/ΥΠΠΟΑ/.

Εναρκτήρια Εισήγηση. Ιωάννης Ανδρέου Προϊστάμενος Τμήματος Περιφερειακής Πολιτιστικής Πολιτικής, Φεστιβάλ και Υποστήριξης Δράσεων/ΔΠΔΕ/ΥΠΠΟΑ/. Εναρκτήρια Εισήγηση Ιωάννης Ανδρέου Προϊστάμενος Τμήματος Περιφερειακής Πολιτιστικής Πολιτικής, Φεστιβάλ και Υποστήριξης Δράσεων/ΔΠΔΕ/ΥΠΠΟΑ/. Η Υπηρεσία μας με την παρουσία και συμμετοχή της στην 1 η Πανελλήνια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Έρευνα αγοράς θεωρείται κάθε οργανωμένη προσπάθεια συλλογής, επεξεργασίας και ανάλυσης πληροφοριών σχετικών με την αγορά που δραστηριοποιείται μια επιχείρηση. Αυτές οι πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

«Πολιτιστική Πολιτική των ΟΤΑ και ηµοτικές Βιβλιοθήκες: Μια αναπτυξιακή. δυναµική και οι προοπτικές των ηµοτικών Βιβλιοθηκών»

«Πολιτιστική Πολιτική των ΟΤΑ και ηµοτικές Βιβλιοθήκες: Μια αναπτυξιακή. δυναµική και οι προοπτικές των ηµοτικών Βιβλιοθηκών» «Πολιτιστική Πολιτική των ΟΤΑ και ηµοτικές Βιβλιοθήκες: Μια αναπτυξιακή δυναµική και οι προοπτικές των ηµοτικών Βιβλιοθηκών» Παπάζογλου Έµµη, Σύµβουλος ΚΕ ΚΕ Είναι ιδιαίτερη τιµή και χαρά για µας στην

Διαβάστε περισσότερα

ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Το ίκτυο Οινοποιών Νοµού Ηρακλείου ιδρύθηκε ως αστική µη κερδοσκοπική εταιρεία τον Νοέµβριο του 2006 και αποτελεί την κύρια συλλογική, συγκροτηµένη και συντονισµένη έκφραση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. που συνοδεύει την

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. που συνοδεύει την EL EL EL ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 28.10.2009 SEC(2009) 1433 τελικό ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ που συνοδεύει την ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΥ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΥ EL EL EL ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 11.7.2007 SEC(2007) 936 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΥ Συνοδευτικό έγγραφο της Λευκής Βίβλου για τον

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΑΒΑΘΜΙ ΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ

Η ΙΑΒΑΘΜΙ ΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Η ΙΑΒΑΘΜΙ ΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΥΟ ΒΑΘΜΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουρισμού Διάλεξη 5η ( ) Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στις Υπηρεσίες

Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουρισμού Διάλεξη 5η ( ) Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στις Υπηρεσίες Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουρισμού Διάλεξη 5η (2017-18) Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στις Υπηρεσίες Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379621 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/dsη141

Διαβάστε περισσότερα

Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουρισμού Διάλεξη 5η ( ) Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στις Υπηρεσίες

Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουρισμού Διάλεξη 5η ( ) Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στις Υπηρεσίες Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουρισμού Διάλεξη 5η (2016-17) Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στις Υπηρεσίες Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379621 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/dsη141

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 2005-2007 Βρισκόμαστε στην αρχή της τρίτης περιόδου, μετά την ιδρυτική μας συνέλευση τον Νοέμβριο του 2001 και επιβάλλεται να

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΥ ΔΕΛΦΩΝ (Α ΦΑΣΗ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΥ ΔΕΛΦΩΝ (Α ΦΑΣΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΥ ΔΕΛΦΩΝ 2014-2019 (Α ΦΑΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ) Αξιότιμοι συνάδελφοι, Οι Δήμοι, στο πλαίσιο

Διαβάστε περισσότερα

Η Πρόκληση της Ανταγωνιστικότητας Η Εκθεση για την Παγκόσµια Ανταγωνιστικότητα,

Η Πρόκληση της Ανταγωνιστικότητας Η Εκθεση για την Παγκόσµια Ανταγωνιστικότητα, Xαιρετισµός Υπουργού Εµπορίου, Βιοµηχανίας και Τουρισµού κ. Αντώνη Μιχαηλίδη στην εκδήλωση που διοργανώνεται από την Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και το Cyprus College µε τη στήριξη των Price Waterhouse

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ)

ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ) ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΜΕΤΡΟΥ 7.9 : «EΝΘΑΡΡΥΝΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ» Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΡΟΥ Κ.Π.Σ. 2000-2006 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΟ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

Ανταγωνιστικότητα, Δίκτυα Διανομής και Εμπορία Βιολογικής Αιγοπροβατοτροφίας Δρ. Ηλίας Βλάχος Λέκτορας Διοίκηση Επιχειρήσεων

Ανταγωνιστικότητα, Δίκτυα Διανομής και Εμπορία Βιολογικής Αιγοπροβατοτροφίας Δρ. Ηλίας Βλάχος Λέκτορας Διοίκηση Επιχειρήσεων Ανταγωνιστικότητα, Δίκτυα Διανομής και Εμπορία Βιολογικής Αιγοπροβατοτροφίας Δρ. Ηλίας Βλάχος Λέκτορας Διοίκηση Επιχειρήσεων Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αγρίνιο, 17-18 Ιανουαρίου 2004 1 Ερευνητικές Ερωτήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΑΡΙΣΤΕΑ ΓΚΑΓΚΑ, Ι ΑΚΤΩΡ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ

ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΑΡΙΣΤΕΑ ΓΚΑΓΚΑ, Ι ΑΚΤΩΡ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΑΡΙΣΤΕΑ ΓΚΑΓΚΑ, Ι ΑΚΤΩΡ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018 ΛΕΥΚΑΔΑ Ενότητα 1: ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΘΕΣΗΣ ΜΕΛΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΘΕΣΗΣ ΜΕΛΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΘΕΣΗΣ ΜΕΛΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2018-19 Το Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου προκηρύσσει θέσεις Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΣΕΠ) για Ακαδημαϊκό

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόµενο. «ιοικώ σηµαίνει διαχειρίζοµαι πληροφορίες για να πάρω αποφάσεις» Βασικότερες πηγές πληροφοριών. Τι είναι η Έρευνα Μάρκετινγκ

Περιεχόµενο. «ιοικώ σηµαίνει διαχειρίζοµαι πληροφορίες για να πάρω αποφάσεις» Βασικότερες πηγές πληροφοριών. Τι είναι η Έρευνα Μάρκετινγκ ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕ 0111 «Σύγχρονα Θέµατα ιοίκησης Αθλητισµού»

Διαβάστε περισσότερα

2. Ουσιαστικά θέµατα και ενδιαφερόµενα µέρη

2. Ουσιαστικά θέµατα και ενδιαφερόµενα µέρη Αξιολογούµε και διαµορφώνουµε τα ουσιαστικά θέµατα, λαµβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες των ενδιαφεροµένων µερών. Επικοινωνούµε µε τα ενδιαφερόµενα µέρη, ενισχύουµε την εξωστρέφεια και τη

Διαβάστε περισσότερα

Οι Δήμοι στο κατώφλι της νέας προγραμματικής περιόδου. Ράλλης Γκέκας, Διευθύνων Σύμβουλος ΕΕΤΑΑ Φεβρουάριος 2014

Οι Δήμοι στο κατώφλι της νέας προγραμματικής περιόδου. Ράλλης Γκέκας, Διευθύνων Σύμβουλος ΕΕΤΑΑ Φεβρουάριος 2014 Οι Δήμοι στο κατώφλι της νέας προγραμματικής περιόδου Ράλλης Γκέκας, Διευθύνων Σύμβουλος ΕΕΤΑΑ Φεβρουάριος 2014 Περιεχόμενα Παρουσίασης Η Στρατηγική «Ευρώπη 2020» Οι Δήμοι στη νέα προγραμματική περίοδο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΔΑ: ΒΙΦΓ9-ΟΔ1. e-mail:kitsios@epeaek.gr

ΑΔΑ: ΒΙΦΓ9-ΟΔ1. e-mail:kitsios@epeaek.gr ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΝΙΑΙΟΣ ΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΙ ΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΚΑΙ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ Μονάδα Α2 ιεύθυνση:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με την ολοένα και ταχύτερη ανάπτυξη των τεχνολογιών και των επικοινωνιών και ιδίως τη ραγδαία, τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία Φιλιοπούλου. Η ταυτότητα της έρευνας

Μαρία Φιλιοπούλου. Η ταυτότητα της έρευνας Στοιχεία για τον σχεδιασµό και την υλοποίηση της έρευνας «Ανίχνευση των Εκπαιδευτικών & Επιµορφωτικών Αναγκών των Συνδικαλιστικών Στελεχών που εκπροσωπούν Εργαζόµενους στο ηµόσιο» Μαρία Φιλιοπούλου Η ταυτότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 2008-2009 Με βάση την εξαετή πλέον εμπειρία του δικτύου και λαμβάνοντας υπόψη τους σκοπούς του Δικτύου, όπως καταγράφονται στον

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ CSR 2009

ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ CSR 2009 ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ CSR 2009 Στην Ελλάδα η έρευνα για την «Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και την Υπεύθυνη Κατανάλωση» σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε για 5 η φορά

Διαβάστε περισσότερα

Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα GR

Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα GR Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα tsikolatas@gmail.com 27 Απριλίου 2010 Η ομάδα μας Οκτώ επιλεγμένοι μεταπτυχιακοί φοιτητές Διαφορετικά πανεπιστήμια με ποικίλο

Διαβάστε περισσότερα

«Σχεδιασμός, Οργάνωση, Εκτέλεση, Ηγεσία, Επικοινωνία, και Αξιολόγηση Δράσεων που αναλαμβάνουν τα στελέχη»

«Σχεδιασμός, Οργάνωση, Εκτέλεση, Ηγεσία, Επικοινωνία, και Αξιολόγηση Δράσεων που αναλαμβάνουν τα στελέχη» 1 ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ «Σχεδιασμός, Οργάνωση, Εκτέλεση, Ηγεσία, Επικοινωνία, και Αξιολόγηση Δράσεων που αναλαμβάνουν τα στελέχη» Thanos Kriemadis, Ph.D., M.B.A. Professor

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Κυρίες και Κύριοι Βουλευτές, θα σας μεταφέρω στον κόσμο της Έρευνας. Ένα τομέα που μαζί με την Παιδεία για αυτή την κυβέρνηση βρίσκεται ψηλά

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΘΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Έκδοση :

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MARKETING

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MARKETING Πανεπιστήµιο Πειραιώς Τµήµα Οικονοµικής Επιστήµης ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MARKETING Πέµπτο Εξάµηνο, Ακαδηµαϊκό Ετος 2005-2006 Υπεύθυνος Καθηγητής: Γιάννης Α. Πολλάλης Ειδικός Επιστήµονας: Ανδρέας Μήλιος Ο ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Διαμορφωτική Αξιολόγηση των Δεικτών Επιτυχίας και Επάρκειας στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση (Ιούλιος 2017)

Διαμορφωτική Αξιολόγηση των Δεικτών Επιτυχίας και Επάρκειας στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση (Ιούλιος 2017) Διαμορφωτική Αξιολόγηση των Δεικτών Επιτυχίας και Επάρκειας στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση (Ιούλιος 2017) 1. Ταυτότητα της έρευνας Η παρούσα αξιολόγηση αποτελεί συνέχεια προηγούμενης αξιολόγησης, που

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΚΤΥΑ FRANCHISE & ΑΚΑΔΗΜΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΔΙΚΤΥΑ FRANCHISE & ΑΚΑΔΗΜΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΚΤΥΑ FRANCHISE & ΑΚΑΔΗΜΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Άρθρο του Παναγιώτη Γ. Ρουσόπουλου, Γενικού Διευθυντή της εταιρείας συμβούλων THE FRANCHISE CO. και Διευθύνοντα Συμβούλου της Dale Carnegie Training Hellas Στην

Διαβάστε περισσότερα

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ 15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ 2015-16 ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ ΘΕΜΑ: «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ», ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

Σεπτ 2011 - Αυγ 2013. Καινοτοµία

Σεπτ 2011 - Αυγ 2013. Καινοτοµία Παρουσίαση Προγράµµατος σε Διδασκαλικό Σύλλογο Δηµοτικού Σχολείου Αγ. Αντωνίου Αξιοποίηση Λαϊκών Ιστοριών της Κύπρου για Προώθηση της Διαπολιτισµικής Εκπαίδευσης Σεπτ 2011 - Αυγ 2013 Δίκτυο συνεργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Νέες Τεχνολογίες Επικοινωνίας και Τηλεργασία: : Κατάσταση και Προοπτικές στην Ελλάδα

Νέες Τεχνολογίες Επικοινωνίας και Τηλεργασία: : Κατάσταση και Προοπτικές στην Ελλάδα Νέες Τεχνολογίες Επικοινωνίας και Τηλεργασία: : Κατάσταση και Προοπτικές στην Ελλάδα Οµάδα Εργασίας Γ2 Συντονιστές: Νατάσα Κωνσταντέλου, Ερευνήτρια ' ΕΠΙΣΕΥ- ΕΜΠ Αγγελική Πουλυµενάκου, Επικ. Καθηγήτρια,

Διαβάστε περισσότερα

«CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY AND BUSINESS MORALITY»

«CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY AND BUSINESS MORALITY» Σ Υ Ν Ε Σ Μ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Ω Ν Οµιλία του Γενικού ιευθυντή, Μέλους του Σ του ΣΕΒ κ. Ιωάννη ραπανιώτη στο ιεθνές Συνέδριο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη «Εξασφαλίζοντας ένα µέλλον

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΑΓΚΩΝ ΜΙΚΡΩΝ & ΝΗΣΙΩΤΙΚΩΝ ΔΗΜΩΝ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ/ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΑΓΚΩΝ ΜΙΚΡΩΝ & ΝΗΣΙΩΤΙΚΩΝ ΔΗΜΩΝ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ/ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΑΓΚΩΝ ΜΙΚΡΩΝ & ΝΗΣΙΩΤΙΚΩΝ ΔΗΜΩΝ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ/ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Εισαγωγικό σημείωμα Η CulturePolis αστική μη κερδοσκοπική εταιρία με έδρα την Κέρκυρα και δραστηριότητα από το 2006

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί Ορισμοί Ηγεσία είναι η διαδικασία με την οποία ένα άτομο επηρεάζει άλλα άτομα για την επίτευξη επιθυμητών στόχων. Σε μια επιχείρηση, η διαδικασία της ηγεσίας υλοποιείται από ένα στέλεχος που κατευθύνει

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΓΜΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΜΙΓΜΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΙΓΜΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ονοματεπώνυμο: Αντωνοπούλου- Δεληγιώργη Ελισσάβετ Σειρά: 11 Επιβλέπων Καθηγητής: Πανηγυράκης Γεώργιος Ιούνιος

Διαβάστε περισσότερα

Ηγεσία. Ενότητα 2: Ηγετική συμπεριφορά και αποτελεσματικότητα. Δρ. Καταραχιά Ανδρονίκη Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής

Ηγεσία. Ενότητα 2: Ηγετική συμπεριφορά και αποτελεσματικότητα. Δρ. Καταραχιά Ανδρονίκη Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Ηγεσία Ενότητα 2: Ηγετική συμπεριφορά και αποτελεσματικότητα Δρ. Καταραχιά Ανδρονίκη Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ τομείς ανάπτυξης της αθλητικής βιομηχανίας ΕΚΔΟΣΗ 1.0. Σόλωνος 108,Τηλ Φαξ

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ τομείς ανάπτυξης της αθλητικής βιομηχανίας ΕΚΔΟΣΗ 1.0. Σόλωνος 108,Τηλ Φαξ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ τομείς ανάπτυξης της αθλητικής βιομηχανίας ΕΚΔΟΣΗ 1.0 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Το παρόν Πρόγραμμα φιλοδοξεί να εμπνεύσει, όλους

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ 2013

ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ 2013 ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ 2013 Βασικές Νομοθετικές & Θεσμικές παρεμβάσεις (Οικονομική Διαχείριση) Θέμης Λιακόπουλος Σύμβουλος Επιχειρησιακής Ανάπτυξης OTS. Βασικές Νομοθετικές & Θεσμικές παρεμβάσεις (Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισµός του Περιφερειάρχη Αττικής, κ. Ιωάννη Σγουρού στη ενηµερωτική εκδήλωση της Marketing Greece 14.6.13

Χαιρετισµός του Περιφερειάρχη Αττικής, κ. Ιωάννη Σγουρού στη ενηµερωτική εκδήλωση της Marketing Greece 14.6.13 Χαιρετισµός του Περιφερειάρχη Αττικής, κ. Ιωάννη Σγουρού στη ενηµερωτική εκδήλωση της Marketing Greece 14.6.13 Αξιότιµοι: κα Υπουργέ, κ. Περιφερειάρχη, κ. ήµαρχε, κκ. εκπρόσωποι Τουριστικών Φορέων, κυρίες

Διαβάστε περισσότερα

Ηµερίδα του ΚΕΠΕΑ της ΓΣΕΕ µε θέµα: «Πολιτικές ενίσχυσης της Απασχόλησης»

Ηµερίδα του ΚΕΠΕΑ της ΓΣΕΕ µε θέµα: «Πολιτικές ενίσχυσης της Απασχόλησης» Ηµερίδα του ΚΕΠΕΑ της ΓΣΕΕ µε θέµα: «Πολιτικές ενίσχυσης της Απασχόλησης» Ν. ΑΝΑΛΥΤΗΣ 27/3/2003 Κατά την έναρξη του 21 ου αιώνα, από τις κυριότερες προκλήσεις που απασχολούν την Ευρώπη και φυσικά και τη

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Σκοπός της έρευνας Εισαγωγή Βιβλιογραφική Επισκόπηση Μεθοδολογία Έρευνας Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Συμπεράσματα

Περιεχόμενα. Σκοπός της έρευνας Εισαγωγή Βιβλιογραφική Επισκόπηση Μεθοδολογία Έρευνας Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Περιεχόμενα Σκοπός της έρευνας Εισαγωγή Βιβλιογραφική Επισκόπηση Μεθοδολογία Έρευνας Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Σκοπός της έρευνας Η συμβολή του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΙΡΕΤΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 2003-2005 Δύο χρόνια μετά την ιδρυτική του Συνέλευση το Δίκτυο, μέσα στα πλαίσια των αξόνων που αυτή έθεσε και με βάση τη μέχρι

Διαβάστε περισσότερα

Ποιότητα και Πρότυπα στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Συστήµατα Διασφάλισης Ποιότητας Γενική επισκόποηση και Επεκτάσεις- Διάλεξη 8

Ποιότητα και Πρότυπα στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Συστήµατα Διασφάλισης Ποιότητας Γενική επισκόποηση και Επεκτάσεις- Διάλεξη 8 Ποιότητα και Πρότυπα στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Συστήµατα Διασφάλισης Ποιότητας Γενική επισκόποηση και Επεκτάσεις- Διάλεξη 8 Τµήµα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τει Δυτικής Ελλάδας Μεσολόγγι Δρ. Α. Στεφανή Βασικές

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Κυρίες και κύριοι Αγαπητοί εργαζόμενοι Φίλες και φίλοι Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ, στο

Διαβάστε περισσότερα