ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ: ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΟΛΓΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ

2 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή...4 Πρώτο μέρος: Θεωρητική προσέγγιση 1. Εννοιολογική αποσαφήνιση όρων Η Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (ΑεξΑΕ) Σύντομη Ιστορική Αναδρομή της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Τα είδη της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Η εκπαιδευτική διαδικασία στην Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Το διδακτικό υλικό Ο ρόλος των διδασκόντων Ο ρόλος των σπουδαστών Η αξιολόγηση των σπουδαστών και διδασκόντων Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Πλεονεκτήματα της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Μειονεκτήματα της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Σύνοψη Φορείς παροχής της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Κριτική και προοπτικές της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Οι Μεταπτυχιακές Σπουδές στη χώρα μας Οι εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακές Σπουδές Παρουσίαση και συγκριτική μελέτη των εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών Συμπεράσματα από το θεωρητικό μέρος

4 Δεύτερο μέρος: Εμπειρική προσέγγιση 1. Αφετηρία, σκοπός και στόχοι της έρευνας Μεθοδολογία της έρευνας Η τεχνική συλλογής του υπό έρευνα υλικού Το υπό έρευνα υλικό και οι συνθήκες συγκέντρωσής του Η συγκέντρωση του συστήματος κατηγοριών Η ερευνητική μέθοδος Ανάλυση των δεδομένων Λόγοι εμπλοκής σ ένα εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Συμβολή των εξ Αποστάσεων Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών και της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης στην ποιοτική αναβάθμισή της Λόγοι ανάπτυξης της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης στη χώρας μας Οργάνωση και υλοποίηση ενός Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Ηλικία μεταπτυχιακών φοιτητών των εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών Εμπορευματοποίηση των εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών Αποτελεσματικότητα της εξ Αποστάσεως και Παραδοσιακής Διδασκαλίας και Μάθησης Συνεργασία- Επικοινωνία μεταξύ των συμμετεχόντων Κριτική αξιολόγηση των εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών Προοπτικές ενός εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Προφίλ των συμμετεχόντων Συζήτηση των ερευνητικών πορισμάτων...92 Βιβλιογραφία

5 Εισαγωγή Το τέλος του εικοστού αιώνα σηματοδοτεί την εποχή των Τεχνολογιών, της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας. Η μετάβαση αυτή συνοδεύεται από ραγδαίες, ριζικές και πολύ σημαντικές αλλαγές σε όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η Κοινωνία της Πληροφορίας (ΚτΠ) έχει ως κύριο γνώρισμα την παραγωγή και ταχύτατη διακίνηση, ανταλλαγή και διάχυση τεράστιου όγκου πληροφοριών και γνώσης (Moore, 2002:3). Έτσι, ολοένα και περισσότερο γίνεται πλέον φανερό και αποδεκτό ότι στη διαμορφούμενη Κοινωνία της Γνώσης οι πολίτες πρέπει να αποκτούν αφενός σφαιρική και γενική παιδεία υψηλής ποιότητας και αφετέρου ικανότητες μάθησης, ώστε να είναι δεκτικοί στις νέες γνώσεις και να είναι σε θέση να επανεκπαιδεύονται και να προσαρμόζονται δυναμικά σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον (Ευθυμίου & Βιτσιλάκη, 2007:14). Ο χώρος της εκπαίδευσης έδειξε ότι είναι σε θέση να υιοθετήσει τις νέες τάσεις και να αξιοποιήσει τις τεχνολογικές δυνατότητες. Η ανάγκη εισαγωγής, ανάπτυξης και καταξίωσης εναλλακτικών και ευέλικτων συστημάτων εκπαίδευσης προέκυψε από μια σειρά περιορισμών των παραδοσιακών συστημάτων εκπαίδευσης. Τα ανοικτά εκπαιδευτικά συστήματα επιδιώκουν εκπαίδευση χωρίς περιορισμούς σε όλους και θεωρούν ότι ο καθένας έχει δικαίωμα στη μόρφωση οποιαδήποτε στιγμή και αν το επιθυμεί (Λιοναράκης & Λυκουργιώτης, 1998:35). Η Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, στις μέρες μας με τη βοήθεια των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) έχει εξελιχθεί κι έχει αποκτήσει νέο περιεχόμενο. Η μέθοδος αυτή χαρακτηρίζεται από το εύρος εφαρμογής της σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, τη χρήση ειδικού εκπαιδευτικού υλικού, την απόσταση μεταξύ διδάσκοντος και σπουδαστή, τη συστηματική υποστήριξη του δεύτερου και την αξιοποίηση όλων των προσφερόμενων τεχνολογικών μέσων για την παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού, αλλά και για την επικοινωνία διδάσκοντα και σπουδαστή (Ματραλής &Λυκουργιώτης, 1998:46). Τα πανεπιστήμια επιδιώκουν να μεταδώσουν τη γνώση που παράγεται με γρήγορους ρυθμούς και να προωθήσουν την έρευνα καλύπτοντας τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της σύγχρονης κοινωνίας (Λιοναράκης, 2001: 36-37). Συγκεκριμένα, το Υπόμνημα για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (1991), μαζί με το Μνημόνιο για την Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα στη δεκαετία του 1990, συνθέτουν το τρίπτυχο μιας συνολικής 5

6 πρότασης της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για τη διαμόρφωση μιας εκπαιδευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (Τσαούση, 1993:9). Έτσι, η παροχή μαθημάτων από Απόσταση, αλλά και ολοκληρωμένων κύκλων σπουδών που οδηγούν σε πτυχίο συμπεριλαμβάνονται πλέον στα Προγράμματα Προπτυχιακών και Μεταπτυχιακών Σπουδών πολλών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων (Λιοναράκης, 2001: 36). Η παρούσα εργασία αποτελείται από δύο μέρη, το θεωρητικό και το εμπειρικό. Στο πρώτο μέρος της εργασίας γίνεται μία προσπάθεια καταγραφής, ανάλυσης και παρουσίασης των διαπιστώσεων, προβληματισμών και της προοπτικής των εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών στη χώρας μας. Ειδικότερα, η εργασία εστιάζεται σε μία σύντομη ιστορική αναδρομή της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ), στο τι είναι η Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, στα είδη της, την εκπαιδευτική διαδικασία, στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της, τους φορείς παροχής της και τις προοπτικές της. Επίσης, γίνεται αναφορά στις Μεταπτυχιακές Σπουδές και στις εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακές Σπουδές στη χώρα μας και, τέλος, παρατίθενται τα βασικότερα συμπεράσματα από το θεωρητικό μέρος. Στο δεύτερο μέρος διερευνώνται, με την τεχνική της συνέντευξης, οι διαπιστώσεις, προβληματισμοί και προοπτικές των εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών στη χώρα μας. Ειδικότερα, παρουσιάζονται η αφετηρία, οι στόχοι, τα ερωτήματα και η μεθοδολογία της έρευνας, όπως επίσης και η ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων, με βάση την ποιοτική ανάλυση περιεχομένου. Στη συνέχεια, συζητούνται τα ερευνητικά πορίσματα τα σχετικά με τις εξ Αποστάσεως Μεταπτυχιακές Σπουδές στη χώρα μας, που απορρέουν από το εμπειρικό μέρος της εργασίας. Στο τέλος, παρατίθεται η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της συγγραφής. 6

7 Μέρος Πρώτο: Θεωρητική Προσέγγιση 7

8 1. Εννοιολογική αποσαφήνιση όρων Πριν αναφερθούμε διεξοδικά στην Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, χρήσιμο θα ήταν να γίνει η αποσαφήνιση των όρων του υπό συζήτηση αντικειμένου. Οι βασικότεροι όροι είναι η εκπαίδευση, η συμβατική εκπαίδευση, η Ανοικτή Εκπαίδευση, η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, η Σύγχρονη και Ασύγχρονη εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, η εκπαίδευση δια αλληλογραφίας, η ηλεκτρονική εκπαίδευση και μάθηση και οι Μεταπτυχιακές Σπουδές. Η «εκπαίδευση» αναφέρεται στη συστηματική και την οργανωμένη διαδικασία της αγωγής και της μάθησης, που αφενός προγραμματίζεται από την πολιτεία ή από οποιοδήποτε άλλο φορέα, δημόσιο ή ιδιωτικό, και αφετέρου υλοποιείται από τους φορείς αυτούς (Keegan, 1993:13 Χατζηδήμου, 2002: 84). Η «συμβατική εκπαίδευση» είναι το σύστημα της παραδοσιακής εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, οι παραδόσεις των μαθητών γίνονται ενώπιον ενός κατά κανόνα παθητικού ακροατηρίου, το οποίο δεν είναι υποχρεωμένο να προσέρχεται τακτικά Υπάρχει ένα σύγγραμμα που διανέμεται δωρεάν στους φοιτητές και εξετάζονται κάθε εξάμηνο. Από το γραπτό τους κρίνεται αν πέρασαν ή όχι το μάθημα (Μανιάτης, χ.χ.:51). Η έννοια της «Ανοικτής Εκπαίδευσης» συνδέεται με την ελευθερία πρόσβασης και αξιοποίησης εκπαιδευτικών ευκαιριών και δυνατοτήτων, σε σύνδεση με την τοπική καινωνικο-οικονομική και πολιτιστική πραγματικότητα (Race, 1999:17-37 Βεργίδης, 2007:42). Ο όρος «Ανοικτή Εκπαίδευση» χαρακτηρίζει μία φιλοσοφία, ενώ ο όρος «εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» μία μέθοδο. Έτσι, η μέθοδος (η από Απόσταση Εκπαίδευση) μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς τη φιλοσοφία (Ανοικτή Εκπαίδευση) (Λιοναράκης, χ.χ.: 5). Η «εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» (Distance Education) ορίζεται η εκπαιδευτική διαδικασία κατά την οποία ο διδασκόμενος βρίσκεται σε φυσική απόσταση από το διδάσκοντα και το φυσικό φορέα εκπαίδευσης. Από παιδαγωγική άποψη ορίζεται ως η διαδικασία που ενεργοποιεί το σπουδαστή με στόχο να μαθαίνει αυτόνομα, ακολουθώντας μια ανακαλυπτική πορεία προς τη γνώση (Holmberg, 1995, 2002: 17 Ματθαίου, 2007: 265). Στη «Σύγχρονη εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση», η διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης γίνονται ταυτόχρονα. Ο καθηγητής διδάσκει το μάθημα σε ζωντανή σύνδεση, όχι απαραίτητα αμφίδρομη, και ο σπουδαστής, αν και βρίσκεται 8

9 σε διαφορετικό τόπο, παρακολουθεί το μάθημα στον ίδιο χρόνο (Keegan, 2001: 22-24). Η «Ασύγχρονη εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» είναι περισσότερο διαδεδομένη. Αυτή χαρακτηρίζεται από την απουσία του διδάσκοντα. Ο σπουδαστής είναι εκείνος που επιλέγει το χρόνο και το ρυθμό ενασχόλησης με το εκπαιδευτικό υλικό (Keegan, 2001: 22-24). Η «εκπαίδευση δια αλληλογραφίας» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τις μορφές εκείνες της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης που έχουν ως βάση το έντυπο υλικό που αποστέλλεται μέσω ταχυδρομείου και που δεν κρίνουν απαραίτητες τις προσωπικές συναντήσεις διδάσκοντα και διδασκομένων (Moore & Kearsley, 1996: 24-26). Η «ηλεκτρονική εκπαίδευση» αφορά στην εκπαίδευση που πραγματοποιείται όχι μόνο εξ Αποστάσεως, αλλά και με τη βοήθεια των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ). Με τον όρο δηλαδή «ηλεκτρονική εκπαίδευση» εννοούμε τη διάχυση εκπαιδευτικού περιεχομένου με τη βοήθεια ηλεκτρονικών μέσων, τόσο σε Ασύγχρονη όσο και σε Σύγχρονη μορφή επικοινωνίας. Πολλές φορές συναντάται και με τον όρο τηλεκπαίδευση, ο οποίος αναφέρεται στη χρήση της τηλεματικής τεχνολογίας για την παροχή εκπαίδευσης. Παράλληλα με τον όρο ηλεκτρονική εκπαίδευση χρησιμοποιείται και ο όρος «ηλεκτρονική μάθηση»( e- learning). Ηλεκτρονική μάθηση είναι η χρήση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας για τη διανομή, την υποστήριξη και την ενίσχυση της διδασκαλίας και της μάθησης (Ράπτης& Ράπτη, 2007: Μανιάτης, 2010: 56). Τέλος, με τον όρο «Μεταπτυχιακές Σπουδές» εννοούμε τις οργανωμένες Μεταπτυχιακές Σπουδές που προϋποθέτουν μεταξύ των άλλων, την ύπαρξη υψηλού επιπέδου προπτυχιακών σπουδών, επαρκές και υψηλής ερευνητικής στάθμης επιστημονικό προσωπικό, αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή και πρόγραμμα ενός ή περισσοτέρων κύκλων ανωτάτων σπουδών πλήρους απασχόλησης. Οι Μεταπτυχιακές Σπουδές περιλαμβάνουν 2 κύκλους σπουδών: Το Μεταπτυχιακό Κύκλο Σπουδών που οδηγεί στην Ειδίκευση (Master) και το Μεταπτυχιακό Κύκλο Σπουδών που οδηγεί στο Διδακτορικό Δίπλωμα (Σαρβανάκη, 2004:6). 9

10 2. Η Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (ΑεξΑΕ) Στη σημερινή εποχή με τις αυξανόμενες απαιτήσεις εξειδίκευσης και κατάρτισης, αλλά και επικαιροποίησης των γνώσεων φαίνεται ότι οι παραδοσιακές μορφές εκπαίδευσης δεν επαρκούν. Τα εκπαιδευτικά συστήματα ανανεώνονται σταδιακά με την υιοθέτηση καινοτόμων μεθόδων εκπαίδευσης και σε άμεση συνάρτηση με τις τεχνολογικές εξελίξεις (Evans, 1994: 28). Η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (Distance Education) αποτελεί τη θεμελιώδη μέθοδο των ανοικτών συστημάτων εκπαίδευσης και ταυτόχρονα το σημείο απόκλισης και διαφοροποίησης από τα συμβατά. Είναι μία ευέλικτη και νέα, σχετικά, μέθοδος που διαδίδεται όλο και περισσότερο. Παράλληλα το κόστος των εξ Αποστάσεως Σπουδών φαίνεται πως είναι σημαντικά μικρότερο σε αντιδιαστολή με το κόστος των παραδοσιακών σπουδών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το κόστος, για παράδειγμα των εξ Αποστάσεως Σπουδών στην Ελλάδα δεν ξεπερνά το 50% του κόστους που απαιτείται για συμβατικές σπουδές (Keegan, 1995: ). Η γέννηση και η ανάπτυξή της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης προέκυψε ως απόρροια αρκετών επιστημονικών και φιλοσοφικών θεωρήσεων και πρακτικών. Ξεκίνησε από τις επιστήμες της αγωγής, σύμπλευσε με τις θεωρίες της επικοινωνίας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, εμπλουτίστηκε με την ανάπτυξη και τις νέες προσεγγίσεις των επιστημών της αγωγής και τέλος πήρε αρκετά στοιχεία από τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας (Λιοναράκης, χ.χ: 2). Ο Dohmen (1967), ένας από τους διευθυντές του Γερμανικού Ινστιτούτου για την εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (DIFF) στο Tübingen, ήταν ένας από τους πρώτους που θέλησε να ορίσει την εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Από το 1967 ως και σήμερα έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί σε τακτά χρονικά διαστήματα και όλοι οι ορισμοί έχουν την ίδια ιδεολογία. Για παράδειγμα, οι Lane και Portway (1994) όρισαν την εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση ως την εκπαίδευση που αναφέρεται σε διδακτικές και μαθησιακές καταστάσεις κατά τις οποίες ο διδάσκων και οι διδασκόμενοι είναι απομακρυσμένοι γεωγραφικά και η διδασκαλία του μαθήματος βασίζεται σε ηλεκτρονικά μέσα και έντυπο υλικό. Η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση περιλαμβάνει την από Απόσταση Διδασκαλία το ρόλο του διδάσκοντος στην εκπαιδευτική διαδικασία- και την από Απόσταση Μάθηση- το ρόλο του διδασκόμενου στην εκπαιδευτική διαδικασία (Portway & Lanes, 1994:195). Το γεγονός αυτό επιτάσσει τον ειδικό σχεδιασμό του προγράμματος σπουδών, τη χρήση κατάλληλα διαμορφωμένου υλικού, την εφαρμογή 10

11 ειδικών διδακτικών ή εκπαιδευτικών μεθόδων, καθώς και την υιοθέτηση τρόπων επικοινωνίας που να συνάδουν με τη μεθοδολογία της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (Ματθαίου, 2007:265). Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι μία μηχανιστική ερμηνεία μπορεί να ορίσει την εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση ως μια εκπαιδευτική διαδικασία, όπου ο διδασκόμενος βρίσκεται σε φυσική απόσταση από το διδάσκοντα και το φυσικό φορέα εκπαίδευσης. Από παιδαγωγική άποψη, θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ως τη διαδικασία που ενεργοποιεί το σπουδαστή με στόχο να μαθαίνει αυτόνομα, ακολουθώντας μια ανακαλυπτική πορεία προς τη γνώση, μια εξατομικευμένη μάθηση (Βαλής κ.ά., 2003: 221 Ματθαίου, 2007: 265). Αν και πολλές απόψεις έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για την κατάλληλη θεωρία μάθησης, η επικρατέστερη συνίσταται στη χρήση του Επικοδομητισμού, της Εποικοδομητικής Μάθησης (Constructive Learning). Οι διδασκόμενοι χτίζουν και οικοδομούν τις δικές τους γνώσεις ή εμπειρίες, έτσι ώστε να τους προσδώσουν μια προσωπική ερμηνεία. Βασικό γνώρισμα αυτής της θεωρίας είναι ότι η μάθηση είναι μια ενεργή διαδικασία κατά την οποία οι σπουδαστές οικοδομούν τις γνώσεις βασιζόμενοι στις παλιότερες. Έτσι, σχηματίζουν ολοκληρωμένες έννοιες. Η διδασκαλία επιτρέπει την εξατομικευμένη ανακάλυψη και την άμεση απόκτηση εμπειριών που προωθούν τη μάθηση (Keegan, 2003: 22 Ράπτης & Ράπτη, 2007: 88-89). Η μάθηση είναι πιο εποικοδομητική, όταν υπάρχει η αίσθηση της κοινότητας. Τα μέλη μιας κοινότητας συνεργάζονται και διεκπεραιώνουν ομαδικά κάποιες εργασίες. Έχουν την αίσθηση της μάθησης πρόσωπο με πρόσωπο και έτσι, νιώθουν και πιο ενεργητικοί (Zhang et al, 2010: 18-19). 2.1 Η ιστορική αναδρομή της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Η παγκόσμια ιστορία της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης έχει τις ρίζες της στο 19ο αιώνα, όταν οι κοινωνίες της Βόρειας Αμερικής, της Νότιας Αφρικής και της Αυστραλίας εφάρμοσαν το θεσμό της Εκπαίδευσης Μερικής Απασχόλησης (Λιοναράκης, 1998: ). Όμως, η πιο σημαντική ολοκληρωμένη κίνηση για την ανάπτυξη της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης έγινε με την ίδρυση του Βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου το 1969 (Willis, 1993: 68). 11

12 Στο μέσο της δεκαετίας του 1980 εμφανίστηκαν οι αλληλεπιδραστικές τεχνολογίες, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ), χώρος συζήτησης (discussion forum), τηλεδιάσκεψη (Teleconferencing) κτλ. (Simson et al., 2006:35). Το πρώτο πανεπιστήμιο που πρόσφερε σπουδές από Απόσταση ιδρύθηκε το 1874 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Η.Π.Α.), ενώ το 1898 άρχισαν τα πρώτα μαθήματα σε μη πανεπιστημιακό επίπεδο στη Σκανδιναβία. Έτσι, κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση αποτελεί σημαντικό στοιχείο πολλών εκπαιδευτικών συστημάτων, ενώ παράλληλα έχει αποδείξει τη χρησιμότητά της σε τομείς, όπου τα παραδοσιακά σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια αδυνατούν να ανταποκριθούν στη ζήτηση (Keegan, 2001:24-27). Από τα πρώτα εκείνα βήματα ως τώρα η Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση έχει χρησιμοποιήσει για την εξυπηρέτηση των αναγκών της, τρεις γενιές μεθόδων και τεχνικών, τα μαθήματα δια αλληλογραφίας, τα μαθήματα με χρήση τηλεφώνου, ραδιοφώνου, τηλεόρασης και εκείνα με τη χρήση των νέων τεχνολογιών (Λιοναράκης, 1999: 49). Το 1992 το Υπόμνημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ανοιχτή κι εξ Αποστάσεως Μάθηση τυποποίησε τον όρο (Open and Distance Learning ODL), τον οποίο υιοθέτησαν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να εκφράσουν τη νέα έμφαση που δόθηκε στην ευελιξία σε συνδυασμό με την παράδοση της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Η δεκαετία του '90 σηματοδοτείται από την ύπαρξη έντονου προβληματισμού για την υιοθέτηση και εφαρμογή της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω προσπαθειών για την εφαρμογή των πρώτων ερευνητικών προγραμμάτων της (Λιοναράκης, 2001:35 Λυκουργιώτης, 1998:131). Μόλις το 1995 δημιουργήθηκε το Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ), δηλαδή ο φορέας που ανέλαβε την υποστήριξη μέσω διαδικτύου της ελληνικής ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας. Από το 1996 ως το 2000 η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση διαδραμάτισε σημαντικό και κρίσιμο ρόλο συμπληρώνοντας την εκπαίδευση που παρέχεται στα σχολεία, τα κολέγια και τα πανεπιστήμια σε πολλά εκπαιδευτικά συστήματα. Αποτελεί ένα καινούριο, ζωντανό και ραγδαία εξελισσόμενο πεδίο εκπαιδευτικής έρευνας. Σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη του πεδίου αυτού αποτέλεσε η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιακών τεχνολογιών, όπως η κινητή τηλεφωνία, η «εικονική αίθουσα διδασκαλίας» μέσω δορυφόρου, το αμφίδρομο βίντεο, η 12

13 τηλεδιάσκεψη με δυνατότητα εικόνας και τα πολυμέσα, το ISDN, το διαδίκτυο (Keegan, 2001:24-27). Για τα ελληνικά δεδομένα, η χρήση της μεθόδου της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης αρχίζει στο τέλος του 20ου αιώνα. Οι πρώτες προσπάθειες έγιναν από οργανισμούς, όπως η Ένωση Ελληνικών Τραπεζών και το Ελληνικό Κέντρο Παραγωγικότητας, με στόχο την παραγωγή ειδικού εκπαιδευτικού υλικού για εξ Αποστάσεως διδασκαλία και την προσφορά αντίστοιχης επιμόρφωσης. Ανάλογες προσπάθειες για την παραγωγή υλικού διδασκαλίας και προσφορά σπουδών με χρήση πολυμέσων έγιναν επίσης από διδάσκοντες και εργαστήρια των πανεπιστημίων της χώρας (Λυκουργιώτης, 1998:127). 2.2 Τα είδη της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Η Ανοιχτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση με τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) χωρίζεται σε δυο βασικές κατηγορίες: τη «Σύγχρονη» και την «Ασύγχρονη». Στη Σύγχρονη εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση οι σπουδαστές είναι σε θέση όχι μόνο να ακούσουν τη διάλεξη του διδάσκοντα αλλά και να θέτουν ερωτήσεις και να παίρνουν απαντήσεις. Στη διαδικασία εκπαίδευσης μέσω της Σύγχρονης επικοινωνίας, ουσιαστικά ο διδάσκων μπορεί να έχει τον έλεγχο του μαθήματος και να μπορεί να καθορίζει την πορεία του, όπως ακριβώς θα έκανε και σε μια συμβατική τάξη. Με τη Σύγχρονη Εκπαίδευση καθίσταται δυνατή η πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλία από Απόσταση. Η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση με την υποστήριξη της τηλεδιάσκεψης είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως επίσης και η χρήση δωματίου ζωντανής συζήτησης (live chat room). Από την άλλη πλευρά, στην Ασύγχρονη εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση ο διδασκόμενος έχει τη δυνατότητα να επαναλάβει το μάθημα όσες φορές θέλει, αν βέβαια το επιθυμεί. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχει ο σπουδαστής πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο το μελετά είτε κατά τη διάρκεια που αποφασίζει να το προσπελάσει είτε το αποθηκεύει και το μελετά σε χρόνο που ο ίδιος επιλέγει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα μαθήματα που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του διαδικτύου (Keegan, 2001: 31-33). Σήμερα υπάρχουν μέθοδοι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης που χρησιμοποιούν και τα δύο είδη, ώστε να παρέχουν πιο ολοκληρωμένη εκπαιδευτική εμπειρία. Με τη 13

14 βοήθεια της «Ασύγχρονης Εκπαίδευσης» υπάρχει το πλεονέκτημα της μάθησης στο χρόνο και με το ρυθμό που επιθυμεί ο διδασκόμενος, ενώ με τη διεξαγωγή σύγχρονων συζητήσεων σε τακτά χρονικά διαστήματα, ο διδάσκων γνωρίζει τους σπουδαστές του, οι διδασκόμενοι επικοινωνούν μεταξύ τους και με το διδάσκων, ανταλλάσσουν ιδέες και δεν αισθάνονται αποξενωμένοι από την εκπαιδευτική κοινότητα και από τη διαδικασία (Keegan, 2001: Macropoulos et al, 2009:47). Για παράδειγμα, η διάλεξη γι αυτούς δεν είναι πλέον μία κατάθεση πληροφοριών, αλλά μία ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν με το διδάσκοντα και γενικότερα να συμμετέχουν σε συζητήσεις με τον καθηγητή και τους συμφοιτητές τους (Macropoulos et al, 2009:47). 2.3 Η εκπαιδευτική διαδικασία στην Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Σε ένα οργανωμένο σύστημα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, η δυαδική σχέση, διδάσκων- σπουδαστές, που υπάρχει στο συμβατικό σύστημα, γίνεται τριαδική, λαμβάνοντας ένα τρίτο στοιχείο, που είναι το διδακτικό υλικό. Αν στο συμβατικό σύστημα εκπαίδευσης αυτός που διδάσκει είναι ο διδάσκοντας και το εκπαιδευτικό υλικό υποστηρίζει το έργο του, στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση αυτός που διδάσκει είναι το διδακτικό υλικό (Λιοναράκης, 2001:33) Το διδακτικό υλικό Ο σπουδαστής μαθαίνει από το διδακτικό υλικό, έντυπο ή ηλεκτρονικό/οπτικοακουστικό (με χρήση υπολογιστή) (Keegan, 2003:74). Το διδακτικό υλικό πρέπει να καθοδηγεί το σπουδαστή στη μελέτη του υλικού, να προάγει την αλληλεπίδραση του με αυτό, να θέτει στόχους και προσδοκώμενα αποτελέσματα, να επεξηγεί δύσκολα σημεία και έννοιες, να έχει απλή και σαφή διατύπωση, να περιλαμβάνει πολλές ασκήσεις, δραστηριότητες και παραδείγματα, να επιτρέπει στο σπουδαστή να αυτοαξιολογηθεί και να ελέγχει τη πρόοδό του και τέλος, να τον ενθαρρύνει να συνεχίσει τις σπουδές και να εμβαθύνει στο περιεχόμενό τους (Ματραλής, 1998:48-49) Ο ρόλος των διδασκόντων Από την άλλη πλευρά, ο διδάσκων στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση έχει ένα ρόλο ριζικά διαφορετικό από εκείνον των συναδέλφων του στη συμβατική 14

15 εκπαίδευση, ο οποίος δε διδάσκει με τη μορφή της παρουσίασης πληροφοριών. Ο ρόλος του συνίσταται στο να αξιολογεί την πορεία των σπουδαστών και να οργανώνει την αλληλεπίδρασή τους με το διδακτικό υλικό, με τον ίδιο, καθώς και με τους άλλους συμφοιτητές τους. Ο διδάσκων στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση δεν είναι πηγή της προς μετάδοση γνώσης. Είναι ο σύμβουλος, εμψυχωτής, αυτός που συντονίζει τη διεργασία της μάθησης και επιδιώκει να εμπλέξει ενεργητικά σε αυτήν τους διδασκομένους (Κόκκος, 2001: 24-25). Συμπερασματικά, ο διδάσκων πρέπει να είναι σε θέση να υποστηρίζει τα ενδιαφέροντα του κάθε φοιτητή κρατώντας επαφή μαζί του και ενθαρρύνοντάς τον, να υποστηρίζει και να διευκολύνει τη μάθηση των φοιτητών και να μπορεί να λύνει τις απορίες τους και τέλος να τους δίνει ευκαιρίες να αναπτύξουν τις σκέψεις τους, καθώς ωφελούνται οι σπουδαστές από την κριτική των καθηγητών τους (Holmberg, 2002:104). Όσον αφορά τη συνεργασία του διδάσκοντος με το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι συμμετέχει και συμβάλει ενεργητικά στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής στρατηγικής. Ταυτόχρονα συνεργάζεται με τους διδάσκοντες άλλων προγραμμάτων σπουδών προκειμένου να ενημερωθεί και να ενημερώσει σχετικά με την πορεία των φοιτητών του, αλλά να αναφέρει και τα τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζει. Είναι φανερό ότι οι διδάσκοντες αναλαμβάνουν ένα πολυσύνθετο και απαιτητικό έργο. Για να ανταποκριθούν σε αυτό, χρειάζεται να διαθέτουν μεγάλο μέρος του χρόνου τους και της δημιουργικότητάς τους. Σε περίπτωση που οι διδάσκοντες αντιμετωπίζουν προβλήματα και δεν είναι εξοικειωμένοι με το έργο, που τους ζητείται να αναλάβουν, χρειάζεται να επιμορφωθούν (Κόκκος, 2001: 30) Ο ρόλος των σπουδαστών Όσον αφορά, τους φοιτητές που σπουδάζουν από Απόσταση διαφέρουν από εκείνους των συμβατικών πανεπιστημίων. Οι συμμετέχοντες σε προγράμματα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης και κυρίως σε Ανοικτά Προγράμματα είναι συνήθως ενήλικες, ώριμοι, εργαζόμενοι και με οικογενειακές υποχρεώσεις (Race, 2001:26-27). Οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράμματα με τη θέλησή τους και το πράττουν συνειδητά. Η συμμετοχή τους αποτελεί δική τους επιλογή και το γεγονός αυτό επιδρά καταλυτικά στη συμπεριφορά τους, στις 15

16 επιδόσεις τους και στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν το γνωστικό αντικείμενο (Keegan, 1995: ). Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι οι σπουδαστές μπορούν να μελετούν στηριζόμενοι αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις. Πρόκειται για εκείνους που είναι εξοικειωμένοι με τον Ανοικτό τρόπο Εκπαίδευσης, την ενεργητική και εξατομικευμένη μάθηση και έχουν έντονο ενδιαφέρον για το γνωστικό αντικείμενο και σημαντικά κίνητρα για την παρακολούθηση του προγράμματος. Οι περισσότεροι σπουδαστές της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης έχουν ανάγκη από ανθρώπινη υποστήριξη. Υπάρχουν σπουδαστές που δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά το διδακτικό υλικό, γιατί δεν διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες μελέτης. Δεν γνωρίζουν πώς να προσεγγίζουν σε βάθος το αντικείμενο της μάθησης, να γράφουν εργασίες, να χρησιμοποιούν βιβλιογραφικές πηγές. Άλλοι πάλι δεν έχουν την κατάλληλη αυτοοργάνωση και συγκέντρωση και δεν διαχειρίζονται λειτουργικά τον χρόνο τους, ο οποίος συχνά είναι πολύ περιορισμένος λόγω των υποχρεώσεών τους. Άλλοι πάλι έχουν διαφορετικού τύπου εκπαιδευτικές εμπειρίες και διστάζουν ή δυσπιστούν απέναντι στο καινούριο γι αυτούς τρόπο της Ανοικτής Εκπαίδευσης (Μανιάτης, 2010: 55-56). Αυτή η ανάγκη των σπουδαστών της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης για υποστήριξη εξηγεί γιατί, όταν τους προτείνονται συναντήσεις με τους διδάσκοντές τους, σπεύδουν να τις παρακολουθήσουν (Κόκκος, 2001: 21-23). Ο συνεχής διάλογος και η αλληλεπίδραση των σπουδαστών με ένα ή περισσότερα άτομα που τους συμβουλεύουν και τους υποστηρίζουν αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα των Προγραμμάτων Εκπαίδευσης από Απόσταση (Holmberg, 2002:32) Η αξιολόγηση των σπουδαστών και διδασκόντων Όσον αφορά την αξιολόγηση των σπουδαστών στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση επικρατεί ένα μικτό σύστημα κυρίως με γραπτές εργασίες και γραπτές εξετάσεις. Στις γραπτές εξετάσεις είναι καλό να υπάρχουν πολλών ειδών δραστηριότητες, όπως ασκήσεις κλειστού τύπου (σωστού-λάθους, αντιστοιχίας, συμπλήρωσης κενών, ακολουθίας λέξεων κ.ά.) και ανοικτού τύπου (ανάπτυξη ιδεών τους με κριτική σκέψη, απλή καταγραφή απάντησης κ.ά.). Έτσι, οι αποτελεσματικοί εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν μία ποικιλία μεθόδων. 16

17 Επίσης, εκτός από αυτόν τον τύπο αξιολόγησης στην Ανοικτή κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση είναι ουσιαστική και η αυτοαξιολόγηση που επιδιώκουν αρκετά τέτοια ανοικτά συστήματα. Οι ασκήσεις αυτοαξιολόγησης είναι σχεδιασμένες κατά τέτοιον τρόπο, ώστε ο φοιτητής να ελέγχει με τρόπο γρήγορο και ακριβή την αφομοίωση των γνώσεων και δεξιοτήτων. Αυτές οι δραστηριότητες και οι ασκήσεις αυτοαξιολόγησης ζητούν από το φοιτητή να καταλάβει τα αποτελέσματα της εκπαίδευσής του. Η «απάντηση» της δραστηριότητας/ άσκησης παρέχεται στον σπουδαστή στο τέλος της εκπαιδευτικής διαδικασίας (π.χ. στο τέλος του αντίστοιχου κεφαλαίου). Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να συγκρίνει την απάντηση που έδωσε ο ίδιος με αυτή που πρέπει, και κατά συνέπεια να αξιολογήσει την επίδοσή του. Η επιτυχής ολοκλήρωση ενός κύκλου σπουδών προϋποθέτει ικανοποιητικές επιδόσεις και στη γραπτή εργασία και στις γραπτές εξετάσεις (Μπάνου, 2001: 72 Holmberg, 2002:144). Τέλος, υπάρχει και η αξιολόγηση των φοιτητών προς τους διδάσκοντες, το πρόγραμμα και γενικά το πανεπιστήμιο. Είναι η λεγόμενη εσωτερική αξιολόγηση. Ο διδάσκων μοιράζει ερωτηματολόγια, συνήθως μετά το τέλος των γραπτών εξετάσεων, στους φοιτητές του. Τα έντυπα συνήθως είναι ανώνυμα, γεγονός που διευκολύνει τους φοιτητές στην πιο ειλικρινή αξιολόγηση (Race, 2001:176). Η αποτελεσματικότητα της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης έχει αναχθεί σε μείζον θέμα αντιπαράθεσης από τους ερευνητές. Οι απόψεις και τα συμπεράσματα φαίνεται να συγκλίνουν στην αναγνώριση της εφάμιλλης αποτελεσματικότητας της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης με τη συμβατική ή παραδοσιακή εκπαίδευση. Ειδικότερα, όταν πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις, η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση είναι επαρκώς αποτελεσματική. Οι προϋποθέσεις δεν είναι άλλες από την εφαρμογή κατάλληλων μεθόδων και τεχνολογιών, αλλά και της εξασφάλισης επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης και ανατροφοδότησης μεταξύ διδασκόντων-διδασκομένων (Simson, et al, 2006:9). 2.4 Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση παρουσιάζει ορισμένα πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα σε σχέση με τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας. Έτσι, 17

18 παρακάτω γίνεται αναφορά στα σημαντικότερα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά της Τα πλεονεκτήματα της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Από τα παραπάνω απορρέουν κάποια πλεονεκτήματα της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, όπως το γεγονός ότι απευθύνεται σε μεγάλες και όχι κατ ανάγκη ομοιογενείς ομάδες ενδιαφερομένων και δεν απαιτείται η φυσική παρουσία του σπουδαστή, διότι μπορεί να παρακολουθεί το πρόγραμμα σπουδών που επέλεξε από οποιοδήποτε χώρο (σπίτι, γραφείο) και γεωγραφική περιοχή, χωρίς να επιβαρύνεται με έξοδα σίτισης και διαμονής. Δηλαδή, παρέχει ευκαιρίες εκπαίδευσης σε άτομα κάθε ηλικίας και ανεξάρτητα από την επαγγελματική και οικογενειακή τους κατάσταση, τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις και τον τόπο μόνιμης κατοικίας (Ματραλής, 1998:78-79 Βελέντζας, 2008:10-11). Επίσης, υπάρχει δυνατότητα για εξατομικευμένη μάθηση χωρίς περιορισμούς, για συνεργασία και επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο ή όχι (Σύγχρονη/ Ασύγχρονη Επικοινωνία), για συνάντηση σπουδαστών και διδασκόντων από όλο τον πληθυσμό χωρίς περιττές μετακινήσεις. Επιπλέον, ο διδάσκων δεν αποτελεί το μοναδικό ή τον πιο καθοριστικό παράγοντα της διαδικασίας μάθησης ούτε τη μοναδική πηγή πληροφόρησης (Παντάνου-Ρόκου, 2002: 195 Παπαδόπουλος, κ.ά., χ.χ: 160) Τα μειονεκτήματα της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Πέρα από τα πλεονεκτήματα, η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση έχει και μειονεκτήματα. Συγκεκριμένα, υπάρχει η δυσκολία επίλυσης εκπαιδευτικών προβλημάτων. Μ αυτό εννοούμε, πρώτα απ όλα ότι υπάρχει αδυναμία άμεσης υποβολής ερωτήσεων και επίλυσης αποριών. Για παράδειγμα, ο φοιτητής επιλέγει μόνος του τον χρόνο μελέτης και εκπόνησης των προβλεπόμενων από το πρόγραμμα σπουδών γραπτών εργασιών. Έτσι, αυτός δεν έχει τη δυνατότητα άμεσης υποβολής ερωτήσεων στον υπεύθυνο διδάσκοντα και διατύπωσης αποριών τη χρονική στιγμή που αυτές του δημιουργούνται. Δηλαδή, η απρόσωπη μάθηση είναι ένα σημαντικό μειονέκτημα της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, διότι δεν κατανοούνται άμεσα οι ανάγκες των φοιτητών, καθώς οι φοιτητές έχουν ελάχιστες επαφές με το διδάσκοντα. 18

19 Ένα ακόμα πρόβλημα είναι η απαίτηση για καλή γνώση της τεχνολογίας και η αναγκαιότητα κατοχής του βασικού εξοπλισμού. Οι φοιτητές που δεν έχουν στη διάθεσή τους το βασικό εξοπλισμό (ηλεκτρονικό υπολογιστή, πρόσβαση στο διαδίκτυο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κλπ.) και έχουν δυσκολίες χειρισμού του ηλεκτρονικού υπολογιστή δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν εύκολα στις απαιτήσεις ενός προγράμματος σπουδών που προσφέρεται από Απόσταση. Κάποια άλλα μειονεκτήματα της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης είναι η απειλή εμπορευματοποίησης της εκπαίδευσης και η υποτίμηση των πτυχίων, δηλαδή το γεγονός ότι στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση ο αριθμός των φοιτητών είναι διπλάσιος και τριπλάσιος σε σχέση με τη συμβατική εκπαίδευση και σε συνδυασμό με την καταβολή χρημάτων για την παρακολούθηση ενός εξ Αποστάσεως Προγράμματος Σπουδών (Peters, 2001: Βελέντζας, 2008:11). Τέλος, κάποιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι σπουδαστές έχουν σχέση με την ηλικία τους και την ύλη. Από έρευνες που έχουν γίνει, καθίσταται ολοφάνερο ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που εμπλέκονται με την εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση είναι γύρω στα 30. Σύμφωνα με τα διατάγματα της επιστήμης, ένας 30χρονος αρχίζει να υφίσταται προοδευτικά ελάττωση της ικανότητας απομνημόνευσης. Ειδικότερα ως την ηλικία των 30 περίπου, οι άνθρωποι μαθαίνουν γρήγορα, χρησιμοποιούν τις πληροφορίες με ταχύτητα και θυμούνται καλά τα πρόσφατα γεγονότα. Μετά από αυτό το όριο, το οποίο ισοδυναμεί με τη χρονική διάρκεια μίας γενιάς, ελαττώνονται οι επιδόσεις σε εξετάσεις που απαιτούν ταχύτητα και έντονη αυτοσυγκέντρωση. Από την άλλη, η ηλικία μπορεί να θεωρηθεί ως ένας θετικός παράγοντας εφόσον αυτή συνεπάγεται με εμπλουτισμό του λεξιλογίου και περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες του φοιτητή σε σχέση με το γνωστικό αντικείμενο του προγράμματος. Μία αντικειμενική δυσκολία που έχει να αντιμετωπίσει ο σπουδαστής είναι μια ύλη ποιοτικά και ποσοτικά διάφορη από αυτή του συμβατικού πανεπιστημίου. Η ύλη που έχει να μελετήσει ισοδυναμεί με τρία εξαμηνιαία μαθήματα ενός συμβατικού πανεπιστημίου. Έτσι, ο φοιτητής οφείλει να μελετήσει και να εμπεδώσει μια γνωστική περιοχή χωρίς να του την προσφέρει κάποιος καθηγητής (Μανιάτης, 2010: 53-54). 19

20 2.4.3 Σύνοψη Με την παράθεση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων, γίνεται αντιληπτό ότι η εκπαίδευση χρειάζεται έναν συνδυασμό μεθοδολογιών και συστημάτων. Για να γίνει περισσότερο κατανοητή αυτή η θέση, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι πρέπει να συνδυαστεί η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση με την εκπαίδευση «πρόσωπο με πρόσωπο», οπότε μιλάμε για μεικτή εκπαίδευση. Αυτό θα έχει ως στόχο την απάλειψη των μειονεκτημάτων της, αλλά και την ενίσχυση της διείσδυσής της στο εκπαιδευτικό σύστημα (Moore, 2002: 8-10). Τέλος, οι περισσότερες αδυναμίες που εμφανίζει η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση μπορούν να ξεπεραστούν πρώτον, με την παροχή του κατάλληλου διδακτικού υλικού, ώστε ο σπουδαστής να μπορεί να κατανοεί την ύλη των μαθημάτων του, χωρίς την ιδιαίτερη βοήθεια των υπεύθυνων καθηγητών, αλλά να είναι σε θέση να βρίσκει από μόνος του τις απαντήσεις στα περισσότερα ερωτήματα που του δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της μελέτης και δεύτερον, με τη βελτίωση και ανάπτυξη της επικοινωνίας μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων (Βελέντζας, 2008: 12). 2.5 Φορείς παροχής της Ανοικτής κι εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση παρέχεται από ποικίλους φορείς με πρωτοπόρους πάντα τους φορείς της επίσημης εκπαιδευτικής πολιτικής. Τα πανεπιστήμια δηλαδή, τόσο τα ανοικτά, όσο και τα συμβατικά, είναι που φαίνεται να αναπτύσσουν τη μεγαλύτερη δραστηριότητα. Το γεγονός αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς προκύπτει από τη διάθεση των πανεπιστημίων να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες και τα αιτήματα των σπουδαστών τους (Keegan, 2001:157). Οι φορείς παροχής της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης είναι πρώτα απ όλα τα Ανοικτά Πανεπιστήμια, τα οποία προσφέρουν σπουδές σε τριτοβάθμιο επίπεδο εφαρμόζοντας αποκλειστικά τη μέθοδο της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Επίσης, τα συμβατικά πανεπιστήμια που παρέχουν και από Απόσταση σειρές μαθημάτων (διαθέτουν αίθουσες τηλεδιάσκεψης πολλά ελληνικά πανεπιστήμια, εκ των οποίων το Μετσόβιο Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας κ.ά.) και τέλος, οι κρατικοί οργανισμοί εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης και οι ιδιωτικοί οργανισμοί εκπαίδευσης, όπως στην 20