ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Transcript

1 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 η : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 2011 Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 0

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...2 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 - Στρατηγικός Σχεδιασμός...4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1. Περιγραφή Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης.7 Α. Περιγραφή Υφιστάμενης Κατάστασης...7 Α1. Βασικά Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας...7 Α2. Βασικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας ως Οργανισμού Β. Αξιολόγηση της Υφιστάμενης Κατάστασης Β1. Κρίσιμα ζητήματα ανάπτυξης Β2. Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα της Περιφέρειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.2. Στρατηγική της Περιφέρειας και Αναπτυξιακές Προτεραιότητες 107 Α. Το Αναπτυξιακό Όραμα της Περιφέρειας Β. Στρατηγικοί Στόχοι της Περιφέρειας Γ. Αναπτυξιακοί Άξονες της Περιφέρειας Γ.1 Προστασία Περιβάλλοντος και Βελτίωση Ποιότητας Ζωής Γ.2 Οικονομική Ανάπτυξη και Απασχόληση Γ.3 Ενίσχυση Κοινωνικής Μέριμνας και Μέτρων για Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμό και Αθλητισμό Γ.4 Ανάπτυξη της Περιφέρειας και των Νομικών Προσώπων της ως Οργανισμών Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 1

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ριζική αναδιάρθρωση του αυτοδιοικητικού συστήματος της χώρας μέσω της εφαρμογής του Νόμου 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης» και η διαμόρφωση νέων ευρύτερων αυτοδιοικητικών ενοτήτων περιφερειακού επιπέδου είναι πλέον πραγματικότητα. Η πρόδηλη, αλλαγή κλίμακας, εύρους και ποιότητας των τοπικών υποθέσεων δεύτερου βαθμού, επισφραγίστηκε με την πρόσφατη ολοκλήρωση ( ) της διαδικασίας μεταφοράς επιπλέον αρμοδιοτήτων με επίκεντρο κυρίως την ανάπτυξη, που μέχρι πρότινος ασκούνταν από τις Διοικητικές Περιφέρειες, στις διοικούμενες πλέον από αιρετά πολιτικά όργανα, Περιφέρειες. Μεταξύ των θεμάτων που απασχολούν τους νέους αυτοδιοικητικούς οργανισμούς Β βαθμού, στα πρώτα τους βήματα, δεν μπορεί παρά να είναι η διασφάλιση: Της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας του αυτοδιοικητικού συστήματος Της ενότητας του εν γένει δημόσιου χώρου της Περιφέρειας και της πολιτικής ενότητας του νέου θεσμού Της διαμόρφωσης περιφερειακής συνείδησης, χωρίς ταυτόχρονα να αγνοείται η ισχυρή παράδοση των Νομών Του ισχυρού προγραμματικού και επιτελικού ρόλου των αιρετών πολιτικών οργάνων που σηματοδοτούν, ουσιαστικά και συμβολικά, τον αυτόνομο αυτοδιοικητικό ρόλο Της χάραξης μίας συμβατής με τα Ευρωπαϊκά δεδομένα αναπτυξιακής πολιτικής και της αποφυγής φαινομένων πολυδιάσπασης και κατακερματισμού των τοπικών πόρων Της άσκησης μίας δημοκρατικότερης και εγγύτερης προς τους πολίτες αναπτυξιακής πολιτικής, με τη χρήση των μηχανισμών διαβούλευσης που έχουν θεσμοθετηθεί Της γρήγορης οργανωτικής σταθεροποίησης των νέων δομών Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 2

4 Της ευελιξίας του δημοσιονομικού συστήματος για την εφαρμογή των πολιτικών και δράσεων. Η δημοκρατία, η ανοικτή και συμμετοχική διοίκηση, η εγγύτητα, η διαφάνεια και η χρηστή διοίκηση, η προσαρμοστικότητα και η ευελιξία, η αποδοτικότητα, η αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων και ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός, εξακολουθούν να αποτελούν τις βασικές αρχές που διέπουν το νέο αποκεντρωμένο αυτοδιοικητικό σύστημα. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 3

5 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 - Στρατηγικός Σχεδιασμός Με την εφαρμογή του Νόμου 3852/ 2010 «Πρόγραμμα Καλλικράτης» από την 1 η Ιανουαρίου του 2011, ο ρόλος των Αιρετών Περιφερειών ως οργάνων σχεδιασμού και προγραμματισμού αναβαθμίζεται ουσιαστικά: σύμφωνα με την απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης «Περιεχόμενο, δομή, τρόπος υποβολής, όργανα και διαδικασία κατάρτισης, παρακολούθησης και αξιολόγησης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) β βαθμού» 1, θεσμοθετήθηκε η κατάρτιση Επιχειρησιακών Προγραμμάτων ανά Αιρετή Περιφέρεια με ενιαία δομή, συγκρότηση και λογική. Ο στρατηγικός σχεδιασμός, όπως θα εφαρμοστεί για πρώτη φορά στις Αιρετές Περιφέρειες, διασφαλίζει μία ολοκληρωμένη προσέγγιση και ορθολογική ιεράρχηση των τοπικών προτεραιοτήτων σε οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό επίπεδο, την εσωτερική συνοχή των επιμέρους μέτρων παρέμβασης, το συντονισμό στην υλοποίηση των επιμέρους σχεδίων, προγραμμάτων και δράσεων σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Το κάθε Επιχειρησιακό Πρόγραμμα περιλαμβάνει τις εξής ενότητες: Ενότητα 1 η : Στρατηγικός Σχεδιασμός Ενότητα 2 η : Επιχειρησιακός Προγραμματισμός Ενότητα 3 η : Οικονομικός Προγραμματισμός - δείκτες παρακολούθησης και αξιολόγησης. Αναλυτικότερα, η πρώτη ενότητα αφορά στην τεκμηριωμένη διερεύνηση και αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης στην Περιφέρεια (εξωτερικό και εσωτερικό περιβάλλον), τη διατύπωση οράματος και στόχων για την Κεντρική Μακεδονία, τη διαμόρφωση στρατηγικής και αναπτυξιακών προτεραιοτήτων. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητός ο διαχωρισμός μεταξύ «εξωτερικού περιβάλλοντος» της Περιφέρειας, όπου εννοείται η 1 Απόφαση με αριθμ. πρωτ / (ΦΕΚ 226 Α / ). Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 4

6 εδαφική επικράτεια της Κεντρικής Μακεδονίας, και του «εσωτερικού περιβάλλοντος», δηλαδή της Περιφέρειας ως οργανισμού. Η διαγνωστική φάση συντελεί στη διαμόρφωση μίας πλήρους εικόνας του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος της Περιφέρειας, καθώς και των κυριότερων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η περιφερειακή αυτοδιοίκηση στα πλαίσια της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου. Για την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης χρησιμοποιήθηκαν και επεξεργάστηκαν, πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία: (α) ποσοτικά και ποιοτικά πρωτογενή στοιχεία αντλήθηκαν από Ερωτηματολόγιο που διακινήθηκε από τη Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού προς όλες τις Διευθύνσεις, τα Αυτοτελή Τμήματα και τα Νομικά Πρόσωπα της Περιφέρειας, από τις οποίες και συμπληρώθηκε με πολύ καλή ανταπόκριση, (β) τα δευτερογενή ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία αντλήθηκαν από τη Στατιστική Υπηρεσία, την Eurostat, Υπουργεία, και διάφορα Προγραμματικά κείμενα. Επιπλέον, με βάση τον εντοπισμό προβλημάτων τοπικού και περιφερειακού επιπέδου σχετικά με την ανάπτυξη, την αγορά εργασίας, την περιφερειακή οικονομική βάση και την επισήμανση των παραγόντων που επιδρούν καθοριστικά στην αναπτυξιακή διαδικασία διενεργείται ανάλυση SWOT (Ισχυρά Σημεία Αδυναμίες - Ευκαιρίες - Απειλές), η οποία αναδεικνύει τα πλεονεκτήματα, τις πραγματικές δυνατότητες και αναπτυξιακές προοπτικές της Περιφέρειας και τις προϋποθέσεις που κρίνονται αναγκαίες για το σκοπό αυτό. Ως εκ τούτου, η αρχική διαγνωστική φάση του Σχεδίου αποτελεί το βασικό πεδίο δραστηριοποίησης του τεχνογνωστικού επιπέδου και έχει την έννοια της επιστημονικής ανάλυσης της πραγματικότητας, αλλά και της παροχής στοιχείων τεκμηρίωσης των διαφορετικών σεναρίων αναπτυξιακής πολιτικής, σε σχέση με τις προβλεπόμενες επιπτώσεις τους. Πέραν των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων, βασικότατη προτεραιότητα αποτελεί η αναβάθμιση της διοικητικής ικανότητας και η βελτίωση των σχέσεων της Περιφέρειας με τους φορείς και τους πολίτες της. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται το αναπτυξιακό όραμα της Περιφέρειας, προσδιορίζονται οι γενικοί στρατηγικοί στόχοι, οι οποίοι στη συνέχεια εξειδικεύονται σε ειδικότερους στόχους, και έτσι διαμορφώνεται το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα μετά από το σχεδιασμό του ολοκληρωμένου Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 5

7 προγράμματος δράσεων. Οι δράσεις προγραμματίζονται σε χρονικό ορίζοντα τριετίας 2 και ιεραρχούνται βάσει των προτεραιοτήτων που προκύπτουν από τη συμμετοχή όλων των οργάνων διοίκησης, των υπηρεσιών και Νομικών Προσώπων της Περιφέρειας, καθώς και του Περιφερειακού Ταμείου Ανάπτυξης στη διαδικασία εκπόνησης του Προγράμματος. Στις δράσεις θα αξιοποιηθούν και τα αποτελέσματα από την επεξεργασία του προαναφερθέντος Ερωτηματολογίου. Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει μία οικονομική ανάλυση των εσόδων της Περιφέρειας από κάθε πηγή και των Νομικών Προσώπων της σε ετήσια βάση για την τρέχουσα προγραμματική περίοδο, υπολογισμό των λειτουργικών και επενδυτικών δαπανών των δράσεων του Προγράμματος και κατάρτιση χρηματοδοτικών πινάκων ανά άξονα και μέτρο. Επιπλέον, για την ποσοτική παρακολούθηση των στόχων και την αξιολόγηση του βαθμού υλοποίησης των δράσεων θα καταρτιστούν και θα χρησιμοποιηθούν δείκτες αποτελεσμάτων για την παρακολούθηση και αξιολόγηση του βαθμού επίτευξης των στόχων, καθώς και δείκτες υλοποίησης ή εκροών για την παρακολούθηση και αξιολόγηση του βαθμού υλοποίησης των δράσεων του Προγράμματος. Το σχέδιο Επιχειρησιακού Προγράμματος συντάσσει η Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού, η οποία είναι υπεύθυνη τόσο για την κατάρτιση του Προγράμματος, όσο και για την υποστήριξη των οργάνων διοίκησης, των υπηρεσιών της Περιφέρειας και των Νομικών Προσώπων της. Η συνολική κατάρτιση του Επιχειρησιακού Προγράμματος αποτελεί ευθύνη της Εκτελεστικής Επιτροπής. Τέλος, προβλέπονται διαδικασίες συζήτησης και ανοιχτής διαβούλευσης σε διάφορες φάσεις σύνταξης του Προγράμματος με στόχο την προώθηση της συμμετοχικής διαδικασίας και την κοινωνική συναίνεση. Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί το Στρατηγικό Σχεδιασμό της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, δηλαδή την πρώτη Ενότητα του Επιχειρησιακού Προγράμματος. 2 Από το 2014 και εξής, τα Επιχειρησιακά Προγράμματα των Αιρετών Περιφερειών θα εκπονούνται ανά πενταετία, έτσι ώστε η κατάρτισή τους να συμπίπτει με την πενταετή θητεία των αιρετών διοικήσεων. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1. Περιγραφή Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης Α. Περιγραφή Υφιστάμενης Κατάστασης Α1. Βασικά Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Γεωγραφικά Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας αποτελεί μία χωρική ενότητα συνολικής έκτασης τ.χλμ. που απαρτίζεται από επτά Περιφερειακές Ενότητες: Ημαθία, Θεσσαλονίκη, Κιλκίς, Πέλλα, Πιερία, Σέρρες και Χαλκιδική. Η αλλαγή του αυτοδιοικητικού χάρτη της χώρας απέδωσε 38 Δήμους στην επικράτειά της, έναντι των 133 Δήμων που είχαν δημιουργηθεί το 1997 με την αναδιάταξη του Καποδίστρια 3. Χάρτης 1: Διοικητική διαίρεση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Πηγή: Η Κεντρική Μακεδονία συνορεύει και αποτελεί την κύρια οδική και σιδηροδρομική πύλη της χώρας προς τα Βαλκάνια. Από την εδαφική της 3 Ν. 2539/97 (ΦΕΚ 244Α'/ ). Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 7

9 επικράτεια διέρχεται η ΠΑΘΕ και η Εγνατία Οδός. Η Περιφέρεια συνδέεται με τις γειτονικές χώρες μέσω της ΠΑΘΕ, της Εγνατίας Οδού και των καθέτων προς αυτήν οδικών αξόνων, του σιδηροδρομικού δικτύου, του αεροδρομίου «Μακεδονία» και του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Ειδικά η ολοκλήρωση κατασκευής της Εγνατίας Οδού έχει συμβάλλει ουσιαστικά στην άρση της απομόνωσης των απομακρυσμένων περιοχών στον ευρύτερο βορειοελλαδικό χώρο, την αναστροφή της εσωστρέφειας και της εγκατάλειψης, τη διευκόλυνση των μεταφορών, του τουρισμού, με τα αναμενόμενα πολλαπλασιαστικά οφέλη. Χάρτης 2: Γεωφυσικός χάρτης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Πηγή: Σε γεωφυσικό επίπεδο, η Κεντρική Μακεδονία έχει έναν έντονα ορεινό χαρακτήρα με πολυάριθμους ορεινούς όγκους στην εδαφική της επικράτεια, οι σημαντικότεροι των οποίων είναι: ο Όλυμπος και τα Δυτικά Πιέρια στην Πιερία, το Βέρμιο στην Ημαθία, ο Άθως και ο Χολομώντας στη Χαλκιδική, ο Χορτιάτης και ο Βερτίσκος στη Θεσσαλονίκη, τα Κερδύλλια (Θεσσαλονίκη, Σέρρες), τα όρη Βροντούς στις Σέρρες, η οροσειρά Κερκίνη (Κιλκίς, Σέρρες), ο Βόρας, το Πίνοβο, η Τζένα στην Πέλλα, το Πάικο (Πέλλα, Κιλκίς). Κλιματολογικά, ο χειμώνας χαρακτηρίζεται από χαμηλές Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 8

10 θερμοκρασίες, έντονες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις συνήθως από τα τέλη Νοεμβρίου ως τις αρχές Απριλίου, ενώ παρατηρούνται και ολικοί παγετοί. Το καλοκαίρι είναι δροσερό με λίγες τοπικές βροχές. Μεταξύ των ορεινών όγκων, διαμορφώνεται ένα δυτικό και ένα ανατολικό πεδινό τμήμα με εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Στο δυτικό τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας, προερχόμενοι από τα βόρεια και τα δυτικά ρέουν και εκβάλουν στη θάλασσα οι ποταμοί Αλιάκμονας, Αξιός, Γαλλικός, Λουδίας, ενώ στο ανατολικό της τμήμα ρέει και εκβάλει στη θάλασσα ο ποταμός Στρυμόνας. Οι ορεινοί όγκοι, το σύστημα απορροής και η γεωμορφολογία του εδάφους διαμορφώνουν ένα σύστημα λιμνών που περιλαμβάνει στα βόρεια τμήμα της Βεγορίτιδας, της Δοϊράνης και της τεχνητής λίμνης Κερκίνης, τις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Παραθαλάσσιες περιοχές εντοπίζονται σε πέντε από τις επτά Περιφερειακές Ενότητες (εκτός Κιλκίς και Πέλλας), ωστόσο η Ημαθία και οι Σέρρες έχουν σχετικά μικρό μήκος ακτογραμμών. Στις παράκτιες περιοχές της Πιερίας και στις χερσονήσους της Χαλκιδικής, οι οποίες έχουν το μεγαλύτερο θαλάσσιο μέτωπο, εντοπίζεται η κυριότερη τουριστική δραστηριότητα της Περιφέρειας αλλά και οξυμένα προβλήματα, κυρίως περιβαλλοντικά (όχληση, υποβάθμιση γεωργικής γης, περιβαλλοντική υποβάθμιση) και πολεοδομικά (συγκρούσεις χρήσεων γης, αυθαίρετη δόμηση). Η μόνη νησιωτική περιοχή που υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είναι η Αμμουλιανή με κύρια παραγωγική δραστηριότητα τον τουρισμό. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 9

11 Πληθυσμιακά Ο πληθυσμός της Περιφέρειας αποτελεί την πλέον βασική παράμετρο που προσδιορίζει τις ανάγκες αλλά και το αναπτυξιακό δυναμικό της. Στους επόμενους πίνακες αποτυπώνεται η πληθυσμιακή βάση της Περιφέρειας το 2011 και οι παρατηρηθείσες μεταβολές σε διάρκεια τριακονταετίας ( ) και δεκαετίας ( ). Σημειώνεται ότι χρονικό σημείο αναφοράς είναι οι απογραφές προηγούμενων δεκαετιών της Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΛ.ΣΤΑΤ) μέχρι το 2001, ενώ για νεώτερες τιμές αξιοποιούνται στατιστικά στοιχεία ενδιάμεσων ετών και τα προσωρινά αποτελέσματα της Απογραφής του Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έχει κατοίκους, σύμφωνα με τα προσωρινά αποτελέσματα της απογραφής 2011 του μόνιμου πληθυσμού της χώρας. Η Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης συγκεντρώνει το 58,92% του μόνιμου πληθυσμού της Περιφέρειας ή κατοίκους. Όπως φαίνεται και στον πίνακα 1, πολυπληθέστερη μετά τη Θεσσαλονίκη εμφανίζεται η Π.Ε. Σερρών με 9,39% του μόνιμου πληθυσμού, ενώ η Π.Ε. Κιλκίς έχει το μικρότερο πληθυσμό σε επίπεδο Περιφέρειας με ποσοστό 4,29%. Πίνακας 1: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Μόνιμος πληθυσμός 2011 Περιφερειακή Ενότητα Μόνιμος πληθυσμός (2011) % επί Συνόλου Περιφέρειας Πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού (ανά τ.χλμ.) Π.Ε. Θεσσαλονίκης ,92 299,90 Π.Ε. Σερρών ,39 44,37 Π.Ε. Ημαθίας ,51 82,73 Π.Ε. Πέλλας ,45 55,74 Π.Ε. Πιερίας ,80 84,00 Π.Ε. Χαλκιδικής ,65 36,31 Π.Ε. Κιλκίς ,29 31,90 Π.Κ.Μ ,00 99,66 Πηγή: Προσωρινά στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ, Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας και επεξεργασία των δημογραφικών στοιχείων για την περίοδο , ο Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 10

12 πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε κατά 10,76% ενώ ο πληθυσμός της Κεντρικής Μακεδονίας αυξήθηκε κατά 17,06%. Ο πληθυσμός αυξήθηκε στις περισσότερες Περιφερειακές Ενότητες με διαφορετικούς όμως ρυθμούς αύξησης, εκτός των Σερρών και του Κιλκίς στις οποίες σημειώνεται μείωση σε απόλυτους αριθμούς και οι οποίες αποτελούν τις Ενότητες με την εντονότερη γεωργική δραστηριότητα. Η Χαλκιδική, η Θεσσαλονίκη και η Πιερία παρουσιάζουν εντυπωσιακά ποσοστά πληθυσμιακής αύξησης (34,05%, 26,72%, 19,22% αντίστοιχα) εντός της 30ετίας. Πίνακας 2: Εξέλιξη πληθυσμού ανά Περιφερειακή Ενότητα Διοικητική διαίρεση % Αύξηση πληθυσμού Π.Ε. Ημαθίας ,20 Π.Ε. Θεσ/νίκης ,72 Π.Ε. Κιλκίς ,47 Π.Ε. Πέλλας ,49 Π.Ε. Πιερίας ,22 Π.Ε Σερρών ,29 Π.Ε. Χαλκιδικής ,05 Π.Κ.Μ ,06 Σύνολο χώρας ,76 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ, Αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού 1981, 1991, 2001, Προσωρινά αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού Ωστόσο, παρατηρώντας τη μεταβολή των πληθυσμιακών δεδομένων για τη δεκαετία διαπιστώνουμε ως επί το πλείστον, πληθυσμιακή στασιμότητα με μικρούς αριθμούς πληθυσμιακής αύξησης. Μόνον οι Περιφερειακές Ενότητες Χαλκιδικής και Θεσσαλονίκης παρουσιάζουν μία μικρή ποσοστιαία θετική μεταβολή (4,41% και 1,01% αντίστοιχα) και ενώ συνολικά η Περιφέρεια δε χαρακτηρίζεται από πληθυσμιακή αποδυνάμωση, σε πέντε από τις επτά Ενότητές της οι ρυθμοί αύξησης είναι αρνητικοί. Η σημαντικότερη μείωση παρουσιάζεται στην Π.Ε. Σερρών (-12,38%) και στην Π.Ε. Κιλκίς (-9,76%). Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 11

13 Πίνακας 3: Εξέλιξη πληθυσμού ανά Περιφερειακή Ενότητα Περιφερειακή Ενότητα Πληθυσμός 2001 % πληθυσμού επί Συνόλου Π.Κ.Μ (2001) Πληθυσμός 2011 % πληθυσμού επί Συνόλου Π.Κ.Μ (2011) Μεταβολή πληθυσμού Π.Ε. Θες/κης , ,92 4,41 Π.Ε. Σερρών , ,39-12,38 Π.Ε. Ημαθίας , ,51-2,02 Π.Ε. Πέλλας , ,45-4,21 Π.Ε. Πιερίας , ,80-1,88 Π.Ε. Χαλ/κής , ,65 1,01 Π.Ε. Κιλκίς , ,29-9,76 Π.Κ.Μ , ,00 0,14 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία. Πίνακας 4: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Μεταβολές ΤΙΜΕΣ 2001 ΤΙΜΕΣ 2011 ΜΕΤΑΒΟΛΗ Συνολικός πληθυσμός Π.Κ.Μ % επί συνόλου χώρας 17,07 17,38 +0,31 % Μέση Ετήσια μεταβολή 1,04 0,01-1,03 δεκαετίας Πυκνότητα (άτομα/ τ.χλμ.) 99,51 99,66 +0,15 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία. Το αποτέλεσμα του συνδυασμού αρνητικών ρυθμών φυσικής αύξησης και αυξανόμενης μεταναστευτικής κίνησης, κυρίως εισροών από το εξωτερικό, καταγράφεται στους σχετικά χαμηλούς, αλλά αυξητικούς ρυθμούς πληθυσμιακής μεταβολής που προβλέπονται έως το 2030 στην Κεντρική Μακεδονία, φαινόμενο το οποίο γενικεύεται στη χώρα σύμφωνα με τις δημογραφικές προβλέψεις. Είναι αναγκαίος, επομένως, ο στρατηγικός σχεδιασμός ανάπτυξης των βασικών υποδομών ώστε να αντιμετωπισθεί ο αυξανόμενος φόρτος λόγω της πληθυσμιακής μεγέθυνσης. Προβλέπεται, επίσης, επιτάχυνση της πληθυσμιακής γήρανσης, με συνέπεια την αυξανόμενη επιβάρυνση των τοπικών υποδομών υγείας και κοινωνικής μέριμνας ηλικιωμένων. Πίνακας 5: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Πληθυσμιακά Μεγέθη 2011 και πρόβλεψη πληθυσμού ΤΙΜΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Π.Κ.Μ Σύνολο χώρας Πηγή: ΕΛ. ΣΤΑΤ 1 και Eurostat 2, 3. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 12

14 Κοινωνικά Το επίπεδο των υποδομών σε τομείς μείζονος σημασίας για την ποιότητα διαβίωσης των κατοίκων της Περιφέρειας αποτελεί κύριο προσδιοριστικό παράγοντα της αναπτυξιακής εξέλιξής της και αποτελεί, έτσι, διαρκή προτεραιότητα παρέμβασης στα πλαίσια της συνεχούς εξυπηρέτησης των αναγκών και αντιμετώπισης των ανισοτήτων που δημιουργούνται εξαιτίας των αναδιαρθρώσεων της κοινωνικής και οικονομικής βάσης. Οι δομές ιατρικής περίθαλψης, ανεξαρτήτου βαθμίδας και νομικής μορφής, οι οποίες παρέχουν νοσοκομειακή φροντίδα στους κατοίκους της Κεντρικής Μακεδονίας ανέρχονται στο 16% περίπου του συνόλου της χώρας. Η περιοχή ανήκει στη δικαιοδοσία 2 ΔΥΠΕ, οι οποίες διαθέτουν συνολική δυναμικότητα νοσοκομείων εντός ΕΣΥ κλινών, με αναλογία κλινών ανά 1000 κατοίκους που κυμαίνεται περίπου στα επίπεδα του εθνικού μέσου όρου. Πίνακας 6: Μονάδες θεραπευτηρίων και κλίνες (2006) Μονάδες Κλίνες Περιφέρεια / Χώρα (%) Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία. Χαρακτήρας Π.Κ.Μ Ελλάδα ΝΠΔΔ ΝΠΙΔ & Ιδιωτικές κλινικές Κέντρα Υγείας Σύνολο (πλην ΚΥ) ΝΠΔΔ ΝΠΙΔ & Ιδιωτικές κλινικές Κέντρα Υγείας Σύνολο (πλην ΚΥ) Μονάδες 16,33 Κέντρα Υγείας 15,79 Κλίνες 18,68 Πίνακας 7: Δυναμικότητα νοσοκομείων ΕΣΥ ανά ΔΥΠΕ ΔΥΠΕ Αριθμός κλινών Κλίνες ανά κατοίκους Α Κεντρικής Μακεδονίας ,36 Β Κεντρικής Μακεδονίας ,77 Σύνολο χώρας ,12 Πηγή: Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 13

15 Πίνακας 8: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Δείκτες Ζήτησης Υποδομών Μεταφορών, Δημόσιας Εκπαίδευσης & Δημόσιας Υγείας 2001 Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Σύνολο Ελλάδος % επί συνόλου ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Επιβατικά αυτοκίνητα ΙΧ σε κυκλοφορία Εγγραφές καιν. επιβατικών ΙΧ Ταξί σε κυκλοφορία Λεωφορεία σε κυκλοφορία Φορτηγά σε κυκλοφορία Τροχαία ατυχήματα ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αριθμός δημοτικών σχολείων Διδακτικό προσωπικό δημοτ. σχολείων Μαθητές δημοτικών σχολείων Αριθμός γυμνασίων Διδακτικό προσωπικό γυμνασίων Μαθητές γυμνασίων Αριθμός λυκείων-tee Διδακτικό προσωπικό λυκείων-tee Μαθητές λυκείων-tee ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Αριθμός δημόσιων νοσοκομείων Κλίνες δημόσιων νοσοκομείων Ημέρες νοσηλείας Πηγή: Υπ. Μεταφορών, Υπ. Παιδείας, Υπ. Υγείας. Από τα παραπάνω στοιχεία διαφαίνεται, καταρχήν, ότι η ζήτηση για μεταφορικές, εκπαιδευτικές και νοσοκομειακές υποδομές αντιστοιχεί, με κάποιες διακυμάνσεις, στα επίπεδα της πληθυσμιακής αναλογίας της Κεντρικής Μακεδονίας ως προς το σύνολο της χώρας. Από την πλευρά της προσφοράς, το πλήθος των διαθέσιμων υποδομών της Περιφέρειας στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας υπολείπεται του επιπέδου συγκέντρωσης της ζήτησης, όμως η μικρή σχετικά απόκλιση δεν προκαλεί γενικευμένες συνθήκες ποσοτικής ανεπάρκειας με δυσμενείς επιδράσεις στο επίπεδο εξυπηρέτησης των αναγκών. Ωστόσο, δεν αναιρείται η πιθανότητα ύπαρξης έντονου προβλήματος είτε σε σχέση με την ποιοτική επάρκεια των υποδομών, είτε σε σχέση με τη χωροθέτησή τους και τη δυνατότητα κάλυψης οξυμένων αναγκών σε τοπικό επίπεδο ή επίπεδο μικροπεριοχής (π.χ. έλλειψη σχολικής στέγης στο ΠΣΘ, έλλειψη υποδομών υγείας σε ορεινές περιοχές, κτλ). Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 14

16 Σε ό,τι αφορά την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στην Κεντρική Μακεδονία συγκεντρώνεται περίπου το 16-21% του εθνικού δυναμικού στις δύο πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης, ανάλογα με το δείκτη δυναμικότητας που χρησιμοποιείται (σχολικές μονάδες, μαθητές και εκπαιδευτικοί), όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 9: Δείκτες Α βάθμιας και Β βάθμιας Εκπαίδευσης ( ) Π.Κ.Μ Βαθμίδα Εκπαίδευσης Δείκτες Π.Κ.Μ Ελλάδα % επί συνόλου Α βάθμια Εκπαίδευση: Νηπιαγωγεία Α βάθμια Εκπαίδευση: Δημοτικά Β βάθμια Εκπαίδευση: Γυμνάσια Β βάθμια Εκπαίδευση: Λύκεια Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ, χώρας Σχολικές Μονάδες ,23 Μαθητές ,59 Εκπαιδευτικοί ,89 Σχολικές Μονάδες ,97 Μαθητές ,24 Εκπαιδευτικοί ,36 Σχολικές Μονάδες ,05 Μαθητές ,34 Εκπαιδευτικοί ,96 Σχολικές Μονάδες ,24 Μαθητές ,38 Εκπαιδευτικοί ,85 Με βάση τα στοιχεία που αποτυπώνονται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μακεδονίας-Θράκης προκύπτει η ποιοτική εικόνα του επιπέδου προσφοράς και οι ανάγκες σε υποδομές εκπαίδευσης. Σχετικά με τη συστέγαση ή όχι των σχολικών μονάδων, το 52,50% αυτών (νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια, ΤΕΕ) στην Κεντρική Μακεδονία είναι συστεγαζόμενες, ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από το αντίστοιχο εθνικό. Οι συστεγαζόμενες σχολικές μονάδες που λειτουργούν με πρωινό ωράριο εργασίας (στοιχείο που αποτελεί βασικό δείκτης ποιοτικής εκπαίδευσης) ανήλθαν σε ποσοστό 77,4%, το οποίο υπολείπεται κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες του εθνικού μέσου όρου. Επίσης, διαπιστώνεται ότι το ποσοστό σχολικών μονάδων που λειτουργούν σε εβδομαδιαία βάση με εναλλακτικό ωράριο (πρωί-απόγευμα) λόγω συστέγασης είναι 20,20%, δηλαδή σχεδόν τριπλάσιο έναντι του εθνικού μέσου όρου (7,6%). Κατά συνέπεια, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 15

17 συστέγαση σχολικών μονάδων δημιουργεί σημαντικό πρόβλημα διπλοβάρδιας στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Πίνακας 10: Συστεγαζόμενες και μη σχολικές μονάδες ( ) στην Π.Κ.Μ Σύνολο Σχολείων Αριθμός και Ποσοστό (%) σχολείων που είναι: Συστεγαζόμενα 4 Μη Συστεγαζόμενα Αρ. % Αρ. % Π.Κ.Μ , ,50 Σύνολο χώρας ,00 % επί συνόλου 16,86 17,68-16,03 - χώρας Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μακεδονίας - Θράκης (2007). Πίνακας 11: Ωράριο λειτουργίας συστεγαζόμενων σχολείων ( ) στην Π.Κ.Μ Σύνολο συστεγ. σχολείων Αριθμός και ποσοστό (%) συστεγαζόμενων σχολείων που λειτουργούν: Πρωί ή ολοήμερα Πρωί-απόγευμα (ανά εβδομάδα ή ημέρες) Απόγευμα Βράδυ Αρ. % Αρ. % Αρ. % Αρ. % Π.Κ.Μ , ,20 8 0, ,80 Σύνολο χώρας % επί συνόλου χώρας , , , ,4 17,68 15,44-46,82-8,16-13,07 - Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μακεδονίας - Θράκης (2007). Σε ό,τι αφορά τις υποδομές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην Κεντρική Μακεδονία λειτουργούν τα ακόλουθα Πανεπιστημιακά και Τεχνολογικά ιδρυμάτα: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος (ΔΙΠΑΕ) με έδρα τη Θεσσαλονίκη Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης ΤΕΙ Σερρών. 4 Ως συστεγαζόμενα θεωρούνται τα σχολεία που στεγάζονται στο ίδιο κτίριο (ανεξάρτητα αν λειτουργούν με εναλλασσόμενο ωράριο ή μοιράζονται διαφορετικές πτέρυγες του ίδιου κτιρίου στο ίδιο ωράριο). Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 16

18 Η συμμετοχή της Κεντρικής Μακεδονίας στο εθνικό δυναμικό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ανέρχεται σε 27% περίπου, ποσοστό ενδεικτικό του σημαντικού ρόλου που κατέχουν τα Πανεπιστημιακά και Τεχνολογικά Ιδρύματα στην αναπτυξιακή εξέλιξη της περιοχής και στη διαμόρφωση υψηλού μορφωτικού επιπέδου του πληθυσμού. Πίνακας 12: Δείκτες Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ( ), Π.Κ.Μ ΑΕΙ ΤΕΙ Διδάσκοντες Φοιτητές Διδάσκοντες Π.Κ.Μ Σύνολο χώρας % επί συνόλου χώρας 27,14 24,11 15,58 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ, Εν μέσω των δύσκολων οικονομικών συνθηκών και των διαρκών περικοπών στον τομέα της εκπαίδευσης, η περαιτέρω ανάπτυξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κεντρική Μακεδονία εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα. Εάν δεν μπορεί επί του παρόντος να ικανοποιηθεί η ανάγκη ίδρυσης νέων τμημάτων, θα πρέπει ωστόσο να διατηρηθεί το υψηλό επίπεδο παροχής γνώσης στους φοιτητές. Κατά συνέπεια, η ολοκλήρωση της διαδικασίας βελτίωσης των υποδομών ποσοτικά και ποιοτικά είναι διαρκής στόχος, ώστε να καταστεί το εκπαιδευτικό σύστημα σε Περιφερειακό επίπεδο πρότυπο σε ό,τι αφορά την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικό-οικονομικές ανάγκες και απαιτήσεις. Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί με εξειδικευμένα μέτρα, όπως η ανάπτυξη επαρκούς κτιριακής υποδομής, η βελτίωση της υποδομής σε τεχνολογίες και τεχνολογικά συστήματα, η δικτύωση των εκπαιδευτικών μονάδων, η ανάπτυξη βιβλιοθηκών, εργαστηρίων, κ.ά. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 17

19 Οικονομικά Αναλύοντας τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της Κεντρικής Μακεδονίας, διαπιστώνουμε ότι η Περιφέρεια παράγει το 15,03% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (2 η μεγαλύτερη συμμετοχή περιφέρειας μετά την Περιφέρεια Αττικής που συμμετέχει με 43,4%), αλλά εμφανίζεται 8 η στην κατάταξη των Περιφερειών της χώρας 5 για το κατά κεφαλή προϊόν και υπολείπεται του εθνικού μέσου όρου. Στους Πίνακες 13 και 14 παρουσιάζεται το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), καθώς και το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε περιφερειακό και πανελλαδικό επίπεδο για το διάστημα Πίνακας 13: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σε εκατ Π.Κ.Μ Ελλάδα % Περιφ. ΑΕΠ επί συνόλου χώρας 13,81 13,86 13,86 13,77 14,97 15,03 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία. Πίνακας 14: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) κατά κεφαλή σε εκατ Π.Κ.Μ Ελλάδα % Περιφ. κ.κ. ΑΕΠ επί μ.ο. χώρας 80,35 80,35 80,33 79,81 86,68 87,00 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία. Σχετικά με το κατά κεφαλή ΑΕΠ στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, μελετώντας τα διαθέσιμα στοιχεία παρατηρείται: (α) αύξηση σε απόλυτα μεγέθη σε περιφερειακό επίπεδο, (β) υστέρηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ της Περιφέρειας από το μέσο όρο της χώρας. Το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ καταγράφεται στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, και έπονται η Αττική και η Στερεά Ελλάδα. 5 Δελτίο Τύπου ΕΛ.ΣΤΑΤ. (31/3/2011): Περιφερειακοί Λογαριασμοί Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 18

20 Ως προς την ενδοπεριφερειακή κατανομή του παραγόμενου προϊόντος προκύπτει σαφέστατη υπεροχή της Π.Ε. Θεσσαλονίκης με ποσοστό 65,26% το Οι υπόλοιπες Ενότητες συμμετέχουν στο περιφερειακό ΑΕΠ με ποσοστά κάτω του 7%. Σχεδόν ισόποση συμμετοχή παρουσιάζουν η Π.Ε. Ημαθίας (6,77%), η Π.Ε. Σερρών (6,62%) και η Π.Ε. Πέλλας (6,49%). Πίνακας 15: Ποσοστιαία συμμετοχή ανά Π.Ε. στο σχηματισμό του περιφερ. ΑΕΠ 2004* 2005* 2006* 2007* 2008* Μεταβολή % Περιφ. ΑΕΠ Π.Ε. Ημαθίας 6,83 6,72 6,75 6,26 6,77-0,06 % Περιφ. ΑΕΠ Π.Ε. Θεσ/κης 65,02 64,92 64,91 66,17 65,26 +0,24 % Περιφ. ΑΕΠ Π.Ε. Κιλκίς 4,12 4,29 4,31 4,10 4,37 +0,25 % Περιφ. ΑΕΠ Π.Ε. Πέλλας 6,36 6,44 6,48 6,48 6,49 +0,13 % Περιφ. ΑΕΠ Π.Ε. Πιερίας 5,62 5,59 5,27 5,25 5,40-0,22 % Περιφ. ΑΕΠ Π.Ε. Σερρών 7,02 6,85 7,10 6,62 6,62-0,40 % Περιφ. ΑΕΠ Π.Ε. Χαλ/κής 5,03 5,18 5,18 5,12 5,09 +0,06 % Π.Κ.Μ/ Ελλάδα 15,59 15,52 15,32 15,18 14,97-0,62 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία, *Προσωρινά Στοιχεία. Γράφημα 1 Συμμετοχή των Π.Ε. στο σχηματισμό του περιφερειακού ΑΕΠ (2008) Π.Ε. Πιερίας 5,40% Π.Ε. Πέλλας 6,49% Π.Ε. Σερρών 6,62% Π.Ε. Χαλ/κής 5,09% Π.Ε. Ημαθίας 6,77% Π.Ε. Κιλκίς 4,37% Π.Ε. Θεσ/νίκης 65,26% Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (ΑΠΑ) συνολικά και κατά τομέα παραγωγής σε περιφερειακό και πανελλαδικό επίπεδο για το διάστημα Πίνακας 16: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) σε εκατ Π.Κ.Μ Ελλάδα % Περιφ. ΑΠΑ επί συνόλου χώρας 13,88 13,84 13,86 13,77 14,97 15,03 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 19

21 Πίνακας 17: AΠΑ ανά τομέα παραγωγής (εκατ. ) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Π.Κ,Μ Ελλάδα % Περιφ. τομεακό ΑΠΑ επί συνόλου χώρας Εθνικός Μ.Ο. (%) 20,0 20,4 18,9 19,1 20,8 20,8 18,0 18,0 17,9 17,9 16,4 16,4 12,4 12,4 12,4 12,4 14,4 14,5 4,4 4,0 4,0 3,8 3,1 3,1 20,4 19,4 21,0 20,3 18,1 17,8 75,2 76,6 75,0 75,9 78,7 79,1 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ και ιδία επεξεργασία Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 20