Ικανότητα σειριακής ανάκλησης σε μαθητές με αναγνωστικές και ορθογραφικές δυσκολίες.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ικανότητα σειριακής ανάκλησης σε μαθητές με αναγνωστικές και ορθογραφικές δυσκολίες."

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΟΜΕΑ ΨΤΧΟΛΟΓΙΑ ΤΠΟΕΙΔΙΚΕΤΗ ΜΑΘΗΙΑΚΕ ΔΤΚΟΛΙΕ -ΔΤΛΕΞΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Ικανότητα σειριακής ανάκλησης σε μαθητές με αναγνωστικές και ορθογραφικές δυσκολίες. Μια μελέτη των επιδράσεων της φωνολογικής ομοιότητας και του μήκους των λέξεων Μαματά Μαρία Επιβλέπων καθηγητής: Πόρποδας Κωνσταντίνος ΠΑΣΡΑ ΙΟΤΝΙΟ, 2010

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Σειίδα Πξφινγνο 4 Δπραξηζηίεο 6 Πεξίιεςε 7 Abstract 8 Καηάινγνο ρεκάησλ 9 Καηάινγνο Πηλάθσλ 9 Καηάινγνο Γξαθεκάησλ 9 Kαηάινγνο Δηθφλσλ 9 ΜΔΡΟ ΠΡΧΣΟ ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 10 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ζ ΜΝΖΜΖ 1.1 Ηζηνξηθή αλαδξνκή Μνληέια εξγαδφκελεο κλήκεο Cowan Just θαη Carpenter Ericsson θαη Kintsch Baddeley θαη Hitch Κεληξηθφ εθηειεζηηθφ θχθισκα Σν νπηηθφ-ρσξηθφ ζεκεησκαηάξην Ζ επεηζνδηαθή κλήκε 16 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΣΟ ΦΧΝΟΛΟΓΗΚΟ ΚΤΚΛΧΜΑ 2.1 Γνκή ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο Αμηνιφγεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο θαη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε ζπγθξάηεζε θα αλάθιεζε πιεξνθνξηψλ Ζ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ιέμεσλ Ζ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ησλ ιέμεσλ Ζ επίδξαζε ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ εηξηαθή ζέζε εξεζίζκαηνο ζε ιίζηα Ζ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο 26 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΦΧΝΟΛΟΓΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ ΣΟΝ ΠΡΟΦΟΡΗΚΟ ΚΑΗ ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ 3.1 Φσλνινγηθφ θχθισκα θαη απφθηεζε ιεμηινγίνπ Ζ ζρέζε ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο κε ηελ αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο Ζ ζρέζε ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο κε ηηο αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο Δπίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζε αδχλακνπο αλαγλψζηεο Δπίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ ζε αδχλακνπο αλαγλψζηεο Αθνπζηηθή παξνπζίαζε- ιεθηηθή αλάθιεζε Αθνπζηηθή παξνπζίαζε- νπηηθή αλάθιεζε Οπηηθή παξνπζίαζε- ιεθηηθή αλάθιεζε 39 2

3 Σειίδα Οπηηθή παξνπζίαζε- νπηηθή αλάθιεζε Ζ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ζε αδχλακνπο αλαγλψζηεο Έξεπλεο ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ 41 ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ 43 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ΜΔΛΔΣΖ ΣΖ ΦΧΝΟΛΟΓΗΚΖ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΜΝΖΜΖ, Δ ΠΑΗΓΗΑ ΜΔ ΓΤΚΟΛΗΔ ΑΝΑΓΝΧΖ ΚΑΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΗΑ 4.1 Αξρηθφ δείγκα Δπηινγή ηειηθνχ δείγκαηνο Κξηηήξηα επηινγήο ηνπ ηειηθνχ δείγκαηνο Γνθηκαζίεο εηξηαθή αλάθιεζε Σαρχηεηα θαηνλνκαζίαο εηθφλσλ Αληίιεςε νκηιίαο Γηαδηθαζία Υνξήγεζε δνθηκαζηψλ γηα ηελ επηινγή ηνπ ηειηθνχ δείγκαηνο Υνξήγεζε δνθηκαζηψλ ηεο έξεπλαο 50 ΜΔΡΟ ΣΡΗΣΟ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΔΡΔΤΝΑ 52 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ 5.1 Έξγν ζεηξηαθήο αλάθιεζεο Ζ επίδξαζε ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζκαηνο αλά πεηξακαηηθή ζπλζήθε Ζ επίδξαζε ηεο ζεηξάο παξνπζίαζεο ηνπ εξεζίζκαηνο Ζ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο θαη αλάθιεζεο ησλ ιέμεσλ αλά πεηξακαηηθή ζπλζήθε Έξγν ηαρχηεηαο θαηνλνκαζίαο εηθφλσλ Έξγν αληίιεςεο νκηιίαο 64 ΜΔΡΟ ΣΔΣΑΡΣΟ ΤΕΖΣΖΖ 65 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 ΤΕΖΣΖΖ Ζ επίδξαζε ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζκαηνο αλά πεηξακαηηθή ζπλζήθε Ζ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ Ζ επίδξαζε ηεο ζεηξάο παξνπζίαζεο ηνπ εξεζίζκαηνο Ζ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο θαη αλάθιεζεο ησλ ιέμεσλ αλά πεηξακαηηθή ζπλζήθε πκπεξάζκαηα 72 Βηβιηνγξαθία 73 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ Παξάξηεκα 1 80 Παξάξηεκα

4 ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ παξνχζα κειέηε εληάζζεηαη ζηα πιαίζηα κεηαπηπρηαθήο δηαηξηβήο γηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ κε εηδίθεπζε «Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο- Γπζιεμία», πνπ νξγάλσζε ην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ. Έλα απφ ηα θαίξηα εξσηήκαηα πνπ απαζρφιεζε θαη απαζρνιεί ην ρψξν ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο είλαη ην γηαηί έλα κεγάιν πνζνζηφ καζεηψλ δπζθνιεχεηαη ζηε κάζεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, δειαδή ηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή. Ζ πξνζπάζεηα γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ παξαπάλσ καζεζηαθψλ πξνβιεκάησλ επηθεληξψζεθε ζηε κειέηε ηεο κλήκεο θαη εηδηθφηεξα ζηε κειέηε ηεο κλήκεο εξγαζίαο. ε πνιιέο έξεπλεο έρεη παξαηεξεζεί φηη ειιείκκαηα ζηε ιεθηηθή βξαρχρξνλε κλήκε ππνθξχπηνπλ αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο δπζθνιίεο. Όκσο, ε θχζε απηνχ ηνπ ειιείκκαηνο δελ έρεη αθφκα μεθαζαξηζηεί. Κάπνηνη κειεηεηέο ππνζέηνπλ φηη ηα άηνκα κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο ρξεζηκνπνηνχλ ιηγφηεξν ηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε ζε δνθηκαζίεο αλάθιεζεο γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ, εηδηθφηεξα εάλ νη δνθηκαζίεο κπνξνχλ λα επηιπζνχλ κέζσ νπηηθψλ ζηξαηεγηθψλ. Με ηελ παξνχζα κειέηε, πνπ είλαη επαλάιεςε ηεο έξεπλαο ησλ Steinbrink and Klatte (2008) κε ηελ ζπκκεηνρή ειιεληθνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, επηρεηξήζεθε λα ειεγρζεί ε παξαπάλσ ππφζεζε. Μηα εηδνπνηφο δηαθνξά είλαη φηη ε παξνχζα έξεπλα έγηλε ζε καζεηέο κεγαιχηεξεο ειηθίαο (Γ Γεκνηηθνχ) απφ ηνπο καζεηέο ηεο γεξκαληθήο έξεπλαο (Β Γεκνηηθνχ). Ζ εξγαζία είλαη δνκεκέλε ζε ηέζζεξεο ελφηεηεο. Ζ πξψηε ελφηεηα απνηειείηαη απφ ηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε, ε δεχηεξε ελφηεηα παξνπζηάδεη ηε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε, ε ηξίηε ελφηεηα ζπγθξνηείηαη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαη ε ηέηαξηε ελφηεηα πεξηέρεη ηε ζπδήηεζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη ηα ζπκπεξάζκαηα. Ζ πξψηε ελφηεηα απνηειείηαη απφ ηξία θεθάιαηα. Σν πξψην θεθάιαην μεθηλά κε κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηε ιεηηνπξγία θαη ηε δνκή ηεο κλήκεο θαη ελ ζπλερεία αθηεξψλεηαη ζηελ εξγαδφκελε κλήκε, παξνπζηάδνληαο ην βαζηθφ αλαζεσξεκέλν κνληέιν ηνπ Baddeley (2000), πάλσ ζην νπνίν βαζίζηεθε ε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα, θαζψο θαη δηαθνξεηηθέο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη κνληέια γηα ηελ ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο εξγαζίαο. Σν δεχηεξν θεθάιαην πεξηέρεη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ην θσλνινγηθφ θχθισκα θαη ηε δνκή ηνπ. Δπίζεο, γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο ηξφπνπο αμηνιφγεζήο ηνπ. ην ηξίην θεθάιαην εμεηάδεηαη ε ζρέζε ηνπ 4

5 θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο κε ηελ απφθηεζε ηνπ πξνθνξηθνχ (ιεμηιφγην) θαη γξαπηνχ ιφγνπ (αλάγλσζε, νξζνγξαθία) θαζψο θαη κε ηηο δπζθνιίεο ζην γξαπηφ ιφγν. Ζ δεχηεξε ελφηεηα πεξηιακβάλεη ην ηέηαξην θεθάιαην, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο, ελψ ε ηξίηε ελφηεηα πεξηιακβάλεη ην πέκπην θεθάιαην ζην νπνίν παξνπζηάδεηαη ε αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο. Ζ ηέηαξηε ελφηεηα πεξηιακβάλεη ην έθην θεθάιαην κε ηελ δηεμνδηθή ζπδήηεζε πάλσ ζηα απνηειέζκαηα θαη ηα ζρεηηθά ζπκπεξάζκαηα. Αθνινπζνχλ νη αλαθνξέο ζηηο βηβιηνγξαθηθέο πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα κειέηε θαη ηέινο, πεξηέρνληαη δχν παξαξηήκαηα. ην πξψην παξάξηεκα παξνπζηάδνληαη ηα άηππα ηεζη αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθίαο, ην ηεζη ηαρείαο θαηνλνκαζίαο θαη κέξνο απφ ηα έξγα αλάθιεζεο θαη αληίιεςεο νκηιίαο, ελψ ζην δεχηεξν παξάξηεκα πεξηιακβάλνληαη νη πίλαθεο ησλ αηνκηθψλ επηδφζεσλ. 5

6 ΕΤΥΑΡΙΣΙΕ Οινθιεξώλνληαο ηελ κεηαπηπρηαθή δηπισκαηηθή εξγαζία ζα ήζεια αξρηθά λα επραξηζηήζσ ηνλ θ. Κ. Πόξπνδα, θαζεγεηή ηνπ Παηδαγσγηθνύ Τκήκαηνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξώλ. Τνλ επραξηζηώ αθελόο, γηα ηηο γλώζεηο πνπ κνπ κεηέδσζε σο θαζεγεηήο κνπ, κε ηηο νπνίεο δηεύξπλε ηνλ νξίδνληα ησλ επηζηεκνληθώλ γλώζεσλ θαη εκπεηξηώλ κνπ θαη κνπ έδεημε ηνλ πιένλ ζσζηό θαη έγθπξν δξόκν επηινγώλ, απνθάζεσλ θαη πξνζέγγηζεο όζνλ αθνξά ηελ αληηκεηώπηζε παηδηώλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη αθεηέξνπ γηα ηελ ακέξηζηε ππνζηήξημε θαη ηελ εκπηζηνζύλε πνπ πνιιέο θνξέο έδεημε ζην πξόζσπό κνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαζίαο καο. Νηώζσ πνιύ επηπρήο γηα ηε ζπλεξγαζία κνπ καδί ηνπ θαη ζα ήζεια λα ηνπ εθθξάζσ ην ζεβαζκό θαη ηελ εθηίκεζή κνπ. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ θ. Ι. Γεκάθν, Δπίθνπξν Καζεγεηή Σρνιηθήο Ψπρνινγίαο θαη ηνλ θ. Ι. Καξαληδή, Λέθηνξα, κε γλσζηηθό αληηθείκελν ηηο Αξρέο ηεο Μάζεζεο θαη ηηο Δθαξκνγέο ηεο ζηελ Δθπαίδεπζε, πνπ κε ζπκβνύιεπαλ ζε θάζε βήκα ηεο έξεπλαο θαη ζηελ αλάιπζε ησλ ζηαηηζηηθώλ δεδνκέλσλ. Αθόκε ζεξκέο επραξηζηίεο ζα ήζεια λα απνδώζσ ζηνπο Μακαηά Απόζηνιν, θνηηεηή ζην Α.Π. ζην Τκήκα ησλ Η/Υ θαη ην Γνύηζν Κσλζηαληίλν, θνηηεηή ζην Τκήκα Ηιεθηξνιόγσλ Μεραληθώλ θαη Τερλνινγίαο Υπνινγηζηώλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξώλ, νη νπνίνη κε ηελ πνιύ θαιή γλώζε ησλ ππνινγηζηώλ, ζπλέβαιαλ ζηελ θαηαζθεπή ηνπ πιηθνύ ηεο έξεπλαο. Δπραξηζηώ επίζεο ηελ Ισάλλνπ Γήκεηξα, ππνςήθηα δηδάθηνξα ηνπ ηκήκαηνο Ψπρνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ York, Μεγάιεο Βξεηαλίαο, γηα ηηο πνιύηηκεο ζπκβνπιέο θαη επνηθνδνκεηηθέο ζπδεηήζεηο ζρεηηθά κε ηνπο ζεσξεηηθνύο πξνβιεκαηηζκνύο ηεο έξεπλαο. Δπηπιένλ δελ ζα κπνξνύζα λα παξαιείςσ ηνπο δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ, ηνπο καζεηέο θαη ηνπο γνλείο ηνπο, πνπ κε πξνζπκία ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα θαη ζπλέβαιαλ ηα κέγηζηα γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ. Μα πάλσ από όια ζέισ λα επραξηζηήζσ ηνλ ζύδπγό κνπ, Γηνλύζε, πνπ κε ελζάξξπλε θαζ όιε ηελ δηάξθεηα ηεο αθαδεκατθήο κνπ πξνζπάζεηαο, ζεθώλνληαο αγόγγπζηα ηα νηθνγελεηαθά βάξε, πξνθεηκέλνπ λ αληαπεμέιζσ ζηηο ππνρξεώζεηο κνπ κε ππνκνλή θαη επηκνλή. Σε απηνύο όκσο πνπ αθηεξώλσ ηε δηπισκαηηθή κνπ εξγαζία είλαη ζηα δπν αμηνιάηξεπηα παηδηά κνπ, Γηάλλε θαη Γεσξγία. Αλαγλσξίδσ όηη κπνξεί λα κελ θαηάθεξα λα αληαπνθξηζώ ζηηο ππνρξεώζεηο κνπ σο κεηέξα ζην βαζκό πνπ ζα επηζπκνύζα, αιιά ειπίδσ ε απόθηεζε ηνπ πηπρίνπ απηνύ λα ηα θάλεη πεξήθαλα. Δύρνκαη νιόςπρα από δσ θαη ζην εμήο λα ηνπο αληαπνδώζσ όινπο ηνπο θόπνπο θαη ηηο ζπζίεο πνπ έθαλαλ, πξνθεηκέλνπ λα απνθνηηήζσ θαη λα ηνπο πξνζθέξσ ακέηξεηεο ζηηγκέο επηπρίαο. 6

7 ΠΔΡΗΛΖΦΖ ηελ παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία πνπ είλαη επαλάιεςε ηεο έξεπλαο ησλ Steinbrink θαη Klatte (2008) γίλεηαη πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί ε ζρέζε αλάκεζα ζηελ ηθαλφηεηα άκεζεο ζεηξηαθήο ζπγθξάηεζεο θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη ηελ αλαγλσζηηθή θαη νξζνγξαθηθή ηθαλφηεηα παηδηψλ, πνπ έρνπλ σο κεηξηθή γιψζζα ηελ ειιεληθή. Πνιιέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη παηδηά κε αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο δπζθνιίεο δελ ρξεζηκνπνηνχλ κε ηνλ πην απνηειεζκαηηθφ ηξφπν ηηο θσλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο. ε κηα νκάδα 15 καζεηψλ ηεο Γ Γεκνηηθνχ ρσξίο αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο δπζθνιίεο θαη ζε κηα αληίζηνηρε νκάδα 15 καζεηψλ κε αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο δπζθνιίεο, παξνπζηάζηεθαλ ιίζηεο κε ηέζζεξα εξεζίζκαηα ε θάζε κία, ηα νπνία αληηζηνηρνχζαλ ζε νπζηαζηηθά πςειήο ζπρλφηεηαο, κε ζθνπφ ηελ άκεζε ζεηξηαθή αλάθιεζή ηνπο. Σν κέγεζνο ηεο ιέμεο θαη ε θσλνινγηθή νκνηφηεηα θαζψο θαη ν ηξφπνο παξνπζίαζεο (νπηηθφο θαη αθνπζηηθφο) θαη ν ηχπνο αλάθιεζεο (νπηηθφο θαη πξνθνξηθφο) πνίθηιαλ, ζε έλα κεηθηφ ζρεδηαζκφ κε ρεηξηζκφ ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ εληφο ππνθεηκέλσλ. ε φιεο ηηο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο, νη θαινί αλαγλψζηεο απέδσζαλ θαιχηεξα απφ ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο. Ζ θσλνινγηθή νκνηφηεηα δελ επεξέαζε ηηο επηδφζεηο θαη ζηηο δπν νκάδεο ησλ παηδηψλ. Αληίζεηα, ε επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ησλ ιέμεσλ δηέθεξε κεηαμχ ησλ νκάδσλ, πξάγκα πνπ ίζσο δείρλεη ειιηπή θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε θαη εζσηεξηθή επαλάιεςε ζηα παηδηά κε αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο δπζθνιίεο. Αλαθνξηθά κε ηε ζεηξά παξνπζίαζεο ηνπ εξεζίζκαηνο, νη δχν νκάδεο καζεηψλ έθαλαλ ρξήζε παξφκνησλ ζηξαηεγηθψλ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο. Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη νη θησρνί αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηνχλ ην θσλνινγηθφ θχθισκα. Αληί απηνχ, νη δπζθνιίεο απηέο πεγάδνπλ απφ ηελ αλεπαξθή εθαξκνγή δηαθφξσλ ζηξαηεγηθψλ ιφγσ ειιεηκκάησλ ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία. Λέμεηο θιεηδηά: θσλνινγηθφ θχθισκα, ζεηξηαθή αλάθιεζε, θησρνί αλαγλψζηεο, θσλνινγηθή νκνηφηεηα, κήθνο ιέμεσλ, ζεηξά παξνπζίαζεο, πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο. 7

8 ABSTRACT The current study sought to investigate the relation between serial recall of phonological information and reading ability in Greek students. It has been proposed that dyslexic readers show inefficient application of phonological strategies during serial recall tasks. A group of 15 third graders with typical reading performance and 15 with reading impairments were presented with four-item lists of common nouns for immediate serial recall. Word length and phonological similarity as well as presentation modality (visual vs. auditory) and type of recall (visual vs. verbal) were varied as within subject factors in a mixed design. In all conditions, overall performance was significantly lower in poor readers. Phonological similarity did not affect performance in both groups of children. Word length effects differed between groups indicating deficient phonological coding and rehearsal in dyslexic students. With regard to the order of presentation, the two groups made use of similar strategies in the majority of the experimental conditions. The results demonstrate that, poor readers use the phonological loop. Instead, their difficulties stem from inadequate application of various strategies due to deficits in phonological processing. Key words: phonological loop, serial recall, poor readers, phonological similarity, word length, order of presentation, experimental conditions 8

9 Κεθάιαην 1 χήμα 1.1 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΥΖΜΑΣΧΝ Σειίδα Α: Τν αξρηθό κνληέιν ηεο εξγαδόκελεο κλήκεο ησλ Baddeley and Hitch Β: Τν δηεπξπκέλν κνληέιν ηεο εξγαδόκελεο κλήκεο ηνπ Baddeley 14 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΗΝΑΚΧΝ Κεθάιαην 4 Πίνακας 4.1 Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ δύν νκάδσλ ζηα θξηηήξηα επηινγήο 45 Κεθάιαην 5 Πίνακας 5.1 Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο καζεηέο γηα θάζε είδνο εξεζίζκαηνο αλά πεηξακαηηθή ζπλζήθε 58 Πίνακας 5.2 Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο καζεηέο σο πξνο ην είδνο εξεζίζκαηνο αλά πεηξακαηηθή ζπλζήθε 61 Πίνακας 5.3 Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά αλά πεηξακαηηθή ζπλζήθε 63 Παξάξηεκα 1 Πίνακας 1.1 Άηππν ηεζη αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθίαο 82 Παξάξηεκα 2 Πίνακας 2.1 Λέμεηο πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά αλά καζεηή γηα θάζε είδνο εξεζίζκαηνο ζε θάζε ζπλζήθε 88 Πίνακας 2.2 Λέμεηο πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά αλά καζεηή αλάινγα κε ηε ζεηξά παξνπζίαζεο 90 Πίνακας 2.3 Δπηδόζεηο αλά καζεηή ζηα έξγα θαηνλνκαζίαο εηθόλσλ θαη αληίιεςεο ηεο νκηιίαο 93 Κεθάιαην 5 Γράφημα 5.1 Γράφημα 5.2 Γράφημα 5.3 Γράφημα 5.4 Γράφημα 5.5 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΓΡΑΦΖΜΑΣΧΝ Οπηηθή παξνπζίαζε/λεθηηθή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ θσλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη καθξώλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n= 15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n= 15) αλαγλώζηεο 54 Οπηηθή παξνπζίαζε/γξαπηή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ θσλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη κεγάισλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n=15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n=15) αλαγλώζηεο 55 Αθνπζηηθή παξνπζίαζε/λεθηηθή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ σλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη καθξώλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n= 15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n= 14) αλαγλώζηεο 56 Αθνπζηηθή παξνπζίαζε/γξαπηή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ θσλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη καθξώλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n= 15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n= 15) αλαγλώζηεο 57 Μέζνο όξνο ησλ απαληήζεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n=15) θαη ηνπο θαινύο αλαγλώζηεο (n=15) σο πξνο ηελ ζεηξά παξνπζίαζεο ηνπ εξεζίζκαηνο 60 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΔΗΚΟΝΧΝ Παξάξηεκα 1 Εικόνα 1.1 Παξάδεηγκα αθνινπζίαο κεγάισλ ζε κήθνο ιέμεσλ 83 Εικόνα 1.2 Παξάδεηγκα απαληεηηθνύ θύιινπ γηα ηελ νπηηθή αλάθιεζε ζην έξγν ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο (γηα ηηο όκνηεο θσλνινγηθά ιέμεηο) 84 Εικόνα 1.3 Παξάδεηγκα απαληεηηθνύ θύιινπ γηα ηελ νπηηθή αλάθιεζε ζην έξγν ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο (γηα ηηο αλόκνηεο θσλνινγηθά ιέμεηο) 84 Εικόνα 1.4 Παξάδεηγκα απαληεηηθνύ θύιινπ γηα ηελ νπηηθή αλάθιεζε ζην έξγν ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο (γηα ηηο κεγάιεο ζε κήθνο ιέμεηο) 84 Εικόνα 1.5 Έξγν θαηνλνκαζίαο εηθόλσλ 85 Εικόνα 1.6 Έξγν αληίιεςεο νκηιίαο 86 9

10 ΜΕΡΟ ΠΡΩΣΟ ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 10

11 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ζ ΜΝΖΜΖ 1.1 Ηζηνξηθή αλαδξνκή Ζ κλήκε είλαη κία απφ ηηο πην ζπνπδαίεο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο κε ηελ νπνία απνζεθεχνπκε, αλαγλσξίδνπκε θαη αλαθαινχκε, αιιά θαη αλαπιάζνπκε πιεξνθνξίεο ή εκπεηξίεο. Με άιια ιφγηα, κε ηε κλήκε απνζεθεχνπκε θαη δηαηεξνχκε δεδνκέλα ηεο κάζεζεο. Δίλαη ινηπφλ θπζηθφ ε κειέηε θαη ε θαηαλφεζε ηεο κλήκεο λα πξνθαιέζεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλζξψπνπ απφ αξραηνηάησλ ρξφλσλ (Γηνγέλεο ν Απνιιψληνο, Πιάησλ, θ.ά.). Πνιινχο αηψλεο αξγφηεξα (17 ν αηψλα) θαη κέρξη ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, νη εξεπλεηέο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηελ ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο ήηαλ θπξίσο θηιφζνθνη. Όκσο, ε γλψζε γηα ηελ κλήκε βειηηψζεθε ζεκαληηθά κε ηελ αλάπηπμε ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα (Πφξπνδαο, 2003). Έλα απφ ηα βαζηθά ζέκαηα πνπ απαζρνινχζε ηε Γλσζηηθή Φπρνινγία ήηαλ ε δηαθνξνπνίεζε ηεο κλεκνληθήο ιεηηνπξγίαο αλαθνξηθά κε ην ρξφλν, ηε δηάξθεηα, ηε θχζε ηεο ζπγθξάηεζεο θαη ηνλ ηξφπν αλάπιαζεο ησλ γλψζεσλ. Όπσο αλαθέξεηαη απφ ηνλ Cowan (2008), πξψηνο ν Ebbinghaus (1885/1913 κηθ.), ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα κειεηήζεη ηνλ ηξφπν ζπγθξάηεζεο λέσλ πιεξνθνξηψλ ρσξίο λφεκα (ςεπδν-ζπιιαβέο), παξαηήξεζε κεηαμχ άιισλ, φηη κπνξνχζε λα αλαθαιέζεη ζεηξέο ςεπδν-ζπιιαβψλ, κφλν χζηεξα απφ επαλαιήςεηο. Αξγφηεξα, ν James ην 1890 πξφηεηλε κηα δηάθξηζε ηεο κλήκεο ζε πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή (Cowan, 2008). Τπνζηήξημε φηη ε πξσηνγελήο κλήκε είλαη παξνδηθή θαη αζηαζήο, θαζψο ην πεξηερφκελφ ηεο είλαη ζπλεηδεηφ θαη απνηειείηαη απφ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ην άηνκν πξαγκαηεχεηαη θάζε ζηηγκή. Αληίζεηα, ε δεπηεξνγελήο κλήκε βξίζθεηαη ζε κηα αδξαλή θαηάζηαζε, θαζψο ην πεξηερφκελφ ηεο δελ είλαη ζπλεηδεηφ θαη ελεξγνπνηείηαη θάζε θνξά πνπ ην άηνκν ρξεηάδεηαη ηελ πιεξνθνξία, κε ηε κεηαθνξά ηεο ζηελ πξσηνγελή κλήκε. Παξά ηελ πξσηνπνξηαθή δνπιεηά ηνπ James, ε κλήκε ζεσξνχληαλ έλα κνλνδηάζηαην ζχζηεκα έσο θαη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 (Μπακπιέθνπ, 2003, Cowan, 2008). ηε δεθαεηία ηνπ 60 άξρηζε λα θεξδίδεη έδαθνο ε ηδέα κηαο δηπιήο ή πνιπδηάζηαηεο δνκήο ηεο κλήκεο εμαηηίαο ησλ αικαησδψλ εμειίμεσλ ζην ρψξν ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, ησλ παξαηεξήζεσλ ζε πεηξάκαηα αλάθιεζεο θαη ησλ επξεκάησλ απφ ηνλ ρψξν ηεο λεπξνςπρνινγίαο. χκθσλα κε ηνλ Πφξπνδα (2003), απφξξνηα απηψλ ησλ εμειίμεσλ ήηαλ ην κνληέιν ησλ Atkinson & Shiffrin ην χκθσλα κε απηφ ην δνκηθφ κνληέιν ε ιεηηνπξγία ηεο κλήκεο απνηειείηαη απφ ηξία ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα: α) αηζζεηεξηαθή κλήκε (ζπγθξάηεζε 11

12 θαη αλαγλψξηζε βαζηθψλ ζηνηρείσλ ησλ πιεξνθνξηψλ, φπσο κέγεζνο, ζέζε, ζρήκα θαη ρξψκα), β) βξαρχρξνλε κλήκε (ζπγθξάηεζε θσδηθνπνηεκέλσλ πιεξνθνξηψλ γηα πεξηζζφηεξν ρξφλν κε ηε δηαδηθαζία ηεο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο) θαη γ) καθξφρξνλε κλήκε (ζπγθξάηεζε πιεξνθνξηψλ γηα απεξηφξηζην ρξνληθφ δηάζηεκα). Αξγφηεξα ν φξνο εξγαδφκελε κλήκε αληηθαηέζηεζε ηνλ φξν ηεο βξαρχρξνλεο κλήκεο, πξνθεηκέλνπ λα ηνληζηεί ε ηαπηφρξνλε απνζήθεπζε θαη επεμεξγαζία νπηηθψλ θαη αθνπζηηθψλ εξεζηζκάησλ ζηελ βξαρχρξνλε κλήκε θαη φρη ε παζεηηθή δηαηήξεζή ηνπο. Αλ θαη ν φξνο εξγαδφκελε κλήκε επηλνήζεθε απφ ηνπο Miller, Galanter θαη Pribram ην 1960, επηθξάηεζε αξγφηεξα κε ην κνληέιν ησλ Baddeley θαη Hitch ην 1974 (Cowan, 2008). Καηά θαηξνχο έρνπλ πξνηαζεί πνιιά κνληέια ζρεηηθά κε ηελ ιεηηνπξγία ηεο εξγαδνκέλεο κλήκεο είηε αλαηνκηθά είηε γλσζηηθά. Απφ απηά ζα παξνπζηαζηνχλ ελ ζπληνκία ηξία πνπ έρνπλ θεληξίζεη ην ελδηαθέξνλ ηεο επηζηεκνληθή θνηλφηεηαο θαη ιεπηνκεξψο ην κνληέιν ησλ Baddeley θαη Hitch, πάλσ ζην νπνίν ζηεξίρζεθε ε παξνχζα έξεπλα. 1.2 Μνληέια εξγαδόκελεο κλήκεο Cowan Σν κνληέιν ηνπ Cowan (1998) δελ δηαρσξίδεη ηελ εξγαδνκέλε κλήκε απφ ηε καθξφρξνλε κλήκε αιιά ζεσξεί ηελ εξγαδφκελε κλήκε κέξνο ηεο καθξφρξνλεο. Ζ βξαρχρξνλε κλήκε πξνέξρεηαη απφ έλα πξνζσξηλά ελεξγνπνηεκέλν ππνζχλνιν ησλ πιεξνθνξηψλ ζηε καθξνπξφζεζκε κλήκε. Ζ ελεξγνπνίεζε κπνξεί λα έρεη ζεκαζηνινγηθή, θσλνινγηθή θαη αηζζεηεξηαθή κνξθή. Απηφ ην ελεξγνπνηεκέλν ππνζχλνιν θζείξεηαη κε ην ρξφλν, εθηφο θη αλ αλαδσνγνλεζεί. Έλα ππνζχλνιν ησλ ελεξγνπνηεκέλσλ πιεξνθνξηψλ κεηαθέξεηαη ζην θέληξν ηεο πξνζνρήο, ην νπνίν ππφθεηηαη ζε πνζνηηθφ πεξηνξηζκφ πιεξνθνξηψλ. Οη λέεο λεπξσληθέο ζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ ελεξγνπνηεκέλσλ ζηνηρείσλ κπνξνχλ λα δηακνξθψζνπλ ην θέληξν ηεο πξνζνρήο. Σν θέληξν ηεο πξνζνρήο ειέγρεηαη απφ ηε κηα, απφ ηνπο εθνχζηνπο κεραληζκνχο ελφο θεληξηθνχ ζπζηήκαηνο ειέγρνπ θαη απφ ηελ άιιε, απφ εθνχζηεο κεηαηνπίζεηο ηεο πξνζνρήο Just θαη Carpenter Έλα άιιν κνληέιν εξγαδφκελεο κλήκεο είλαη ε ζεσξία ηεο ηθαλφηεηαο (Just & Carpenter, 1992). χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν ε απνζήθεπζε θαη ε επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ γίλεηαη απφ έλαλ θνηλφ θαη εληαίν κεραληζκφ: ηελ ελεξγνπνίεζε. Καηά ηνπο 12

13 Just θαη Carpenter (1992), ε εξγαδφκελε κλήκε ζεσξεηηθά αληηζηνηρεί πεξίπνπ κε ηελ πεξηνρή ηνπ θεληξηθνχ εθηειεζηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ εμεηάδεη ηε γισζζηθή θαηαλφεζε ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηνπ Baddeley (2000). Όκσο, ε εξγαδφκελε κλήκε, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπο, δελ πεξηιακβάλεη ηα επηκέξνπο ππνζπζηήκαηα ηνπ θεληξηθνχ εθηειεζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ γλσζηηθή ηθαλφηεηα κπνξεί λα εθθξαζηεί σο ην κέγηζην πνζφ ελεξγνπνίεζεο πνπ είλαη δηαζέζηκν ζηελ εξγαδφκελε κλήκε θαη απαηηείηαη γηα λα ππνζηεξίμεη ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο απνζήθεπζεο θαη ηεο επεμεξγαζίαο. Όκσο, θάζε λέα απνζήθεπζε ή επεμεξγαζία κπνξεί λα νινθιεξσζεί κφλν κε ηε κείσζε ηνπ επηπέδνπ ελεξγνπνίεζεο θάπνηαο άιιεο απνζήθεπζεο ή επεμεξγαζίαο Ericsson θαη Kintsch Οη Ericsson and Kintsch (1995) πξνζπαζψληαο λα εμεγήζνπλ πψο επηηπγράλεηαη ε επηηέιεζε ζχλζεησλ γλσζηηθψλ έξγσλ (π.ρ. αλάγλσζε, λνεξφο ππνινγηζκφο, ηαηξηθή δηάγλσζε, ζθάθη, θ.ά.) θαηά ηα νπνία απαηηείηαη ε δηαηήξεζε πνιιψλ πιεξνθνξηψλ, πξφηεηλαλ έλα κνληέιν γηα ηελ εξγαδφκελε κλήκε. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπο, ε εξγαδφκελε κλήκε πξέπεη λα πεξηιακβάλεη εθηφο απφ έλα ζχζηεκα πξνζσξηλήο απνζήθεπζεο πιεξνθνξηψλ, ην νπνίν αλαθέξνπλ σο βξαρχρξνλε εξγαδφκελε κλήκε, θαη έλα άιιν κεραληζκφ πνπ βαζίδεηαη ζε κηα εηδηθεπκέλε ρξήζε απνζήθεπζεο, ζηελ καθξφρξνλε κλήκε, πνπ ηελ αλαθέξνπλ σο καθξφρξνλε εξγαδφκελε κλήκε. Οη πιεξνθνξίεο ζηελ καθξφρξνλε κλήκε είλαη απνζεθεπκέλεο ζε κηα ζηαζεξή κνξθή αιιά ε αμηφπηζηε πξφζβαζε ζε απηέο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κφλν πξνζσξηλά, κε ηε βνήζεηα ζπλζεκάησλ αλάθηεζεο ζηε βξαρχρξνλε εξγαδφκελε κλήκε. Καηά ζπλέπεηα, ε καθξφρξνλε εξγαδφκελε κλήκε δηαθξίλεηαη απφ ηελ βξαρχρξνλε εξγαδφκελε κλήκε, κε βάζε ηε δηάξθεηα ηεο απνζήθεπζεο πνπ παξέρεη θαη ηελ αλάγθε ηθαλνπνηεηηθψλ ζπλζεκάησλ αλάθηεζεο, γηα λα είλαη δπλαηή ε πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο Baddeley θαη Hitch χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο πνπ πξσηαξρηθά αλαπηχρζεθε απφ ηνπο Baddeley θαη Hitch ην 1974 θαη ελ ζπλερεία δηεπξχλζεθε απφ ηνλ Baddeley ην 2000, ε εξγαδφκελε κλήκε απνηειείηαη απφ έλα θεληξηθφ εθηειεζηηθφ ζχζηεκα (central executive), ην νπνίν επηβιέπεη θαη ζπληνλίδεη άκεζα ηξία ππνζπζηήκαηα: α) ην θσλνινγηθφ θχθισκα (phonological loop) πνπ ζεσξείηαη φηη είλαη ππεχζπλν γηα ηελ απνζήθεπζε θαη δηαρείξηζε ησλ θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ, β) ην νπηηθν-ρσξηθφ ζεκεησκαηάξην (visuospatial 13

14 sketchpad) πνπ ζεσξείηαη αξκφδην γηα ηε ζπγθξάηεζε θαη επεμεξγαζία νπηηθν-ρσξηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη γ) ηελ πξνζσξηλή κλήκε επεηζνδίσλ (episodic buffer) πνπ ρξεζηκνπνηεί πνιπδηάζηαηνπο θψδηθεο γηα λα ελζσκαηψζεη ηηο αλαπαξαζηάζεηο απφ ην θσλνινγηθφ θχθισκα, ην νπηηθφ-ρσξηθφ ζεκεησκαηάξην θαη ηελ καθξνπξφζεζκε κλήκε ζε κηα εληαία επεηζνδηαθή αλαπαξάζηαζε, πνπ ίζσο αληηζηνηρεί ζηε ζπλεηδεηή εκπεηξία (Baddeley, 1986, Baddeley, 1990, Baddeley, 2000) (βι. ρήκα 1.1Α,Β). Παξφιε ηε ζπνπδαηφηεηα ηνπ θάζε ζπζηήκαηνο ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο, ε παξνχζα έξεπλα επηθεληξψζεθε ζην θσλνινγηθφ θχθισκα θαη σο εθ ηνχηνπ απηφ ζα παξνπζηαζηεί εθηελέζηεξα ζε επφκελν θεθάιαην ελψ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ζχληνκε αλαθνξά ζηα ππφινηπα ζπζηήκαηα. Α Οπηηθν-ρσξηθό ζεκεησκαηάξην Κεληξηθό εθηειεζηηθό ζύζηεκα Φσλνινγηθό θύθισκα Β Κεληξηθό εθηειεζηηθό ζύζηεκα Οπηηθν-ρσξηθό ζεκεησκαηάξην Δπεηζνδηαθή κλήκε Φσλνινγηθό θύθισκα Οπηηθή ζεκαζηνινγία Δπεηζνδηαθή Γιώζζα Μαθξόρξνλε κλήκε χήμα 1.1Α,Β ζεκα Α: Τν αξρηθό κνληέιν ηεο εξγαδόκελεο κλήκεο ησλ Baddeley and Hitch Β: Τν δηεπξπκέλν κνληέιν ηεο εξγαδόκελεο κλήκεο ηνπ Baddeley Κεληξηθό εθηειεζηηθό ζύζηεκα Σν θεληξηθφ εθηειεζηηθφ ζχζηεκα ζεσξείηαη έλα επέιηθην ζχζηεκα πνπ ειέγρεη θαη ζπληνλίδεη γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο φπσο, λα επηιέγεη ζηξαηεγηθέο θαη λα ελζσκαηψλεη πιεξνθνξίεο πνπ έξρνληαη απφ δηάθνξεο πεγέο γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ (Baddeley, 1986, ζ. 225), λα ελεξγνπνηεί πξνζσξηλά ηε καθξφρξνλε κλήκε, γηα λα ζπγθξαηεζνχλ θαη λα επεμεξγαζηνχλ πιεξνθνξίεο απφ απηήλ (Baddeley, 1996a, Baddeley, 1998), λα ζπληνλίδεη πνιιαπιά έξγα ζχκθσλα κε ηνπο Baddeley, Della Sala, Gray, Papagno, & Spinnler ην 1997, (Alloway, Gathercole, θ.ά., 2004), λα ελαιιάζζεη ζηξαηεγηθέο αλάθιεζεο πιεξνθνξηψλ ή λα 14

15 αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο κεηαβαιιφκελσλ έξγσλ (Baddeley, 1996a), λα αληαπνθξίλεηαη επηιεθηηθά ζε θάπνην εξέζηζκα θαη λα αλαζηέιιεη ηελ επίδξαζε άιισλ εξεζηζκάησλ πνπ ζα εκπφδηδαλ ηελ επηηέιεζε ηνπ ηξέρνληνο έξγνπ (Baddeley, 1996a). Ζ έλλνηα ηνπ εθηειεζηηθνχ ζπζηήκαηνο άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη απφ ηνλ Baddeley ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα ην ζπζρεηίζεη κε ην κνληέιν ηνπ «πζηήκαηνο Δπηβιέπνπζαο Πξνζνρήο» (Supervisory Attentional System) ησλ Norman θαη Shallice ην 1986, (Baddeley, 1996b). Σν κνληέιν απηφ είρε σο ζηφρν ηελ αλάιπζε ησλ απξνζεμηψλ θαη ησλ πεξίπινθσλ ζπκπησκάησλ αζζελψλ κε βιάβε ζην κεησπηαίν ινβφ. χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν, νη πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο, απφ ηηο πην απιέο έσο ηηο πην ζχλζεηεο (πεξπάηεκα, νδήγεζε, ην δέζηκν ελφο θνξδνληνχ θ.ιπ.), ειέγρνληαη απφ απηφκαηα ζρήκαηα. Δπεηδή φκσο, αληαγσληδφκελα ζρήκαηα ζα κπνξνχζαλ λα δηαζπάζνπλ κηα ζπκπεξηθνξά, απηφ απνθεχγεηαη κε κηα απηφκαηε δηαδηθαζία αλάιπζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Ζ δηαδηθαζία απηή επηιέγεη θαη δίλεη πξνηεξαηφηεηα ζε εθείλν ην ζρήκα πνπ είλαη ην πην ζεκαληηθφ γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο. Δπηπξφζζεηα κε ηελ παξαπάλσ δηαδηθαζία ππάξρεη θαη έλαο γεληθφο ειεγθηήο, ην ζχζηεκα ηεο επηβιέπνπζαο πξνζνρήο, ην νπνίν δηαθφπηεη θαη ηξνπνπνηεί κηα ζπκπεξηθνξά πνπ βξίζθεηαη ζε εμέιημε θάησ απφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο φπσο: α) φηαλ πξέπεη λα παξζεί κηα απφθαζε, β) ζε θαηαζηάζεηο φπνπ απαηηείηαη έλα ζχζηεκα απνθαηάζηαζεο δπζθνιηψλ, φηαλ νη απηφκαηεο δηαδηθαζίεο δελ κπνξνχλ λα ηηο ρεηξηζηνχλ, γ) φηαλ λέεο ή αλεπαξθείο γλψζεηο, ζρεηηθά κε αιιεινπρίεο δξαζηεξηνηήησλ ρξεζηκνπνηνχληαη, δ) φηαλ ε θαηάζηαζε θξίλεηαη επηθίλδπλε ή ηερληθά δχζθνιε θαη ζη) φηαλ επηβάιιεηαη αιιαγή ζε κηα δηεξγαζία ξνπηίλαο (Baddeley, 1986, Baddeley, 1990). Οη αηνκηθέο δηαθνξέο ηνπ θεληξηθνχ εθηειεζηηθνχ ζπζηήκαηνο αμηνινγνχληαη ζπλήζσο ρξεζηκνπνηψληαο ζχλζεηα έξγα κλήκεο, πνπ απαηηνχλ ηελ ηαπηφρξνλε απνζήθεπζε θαη ηελ επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ. Έλα παξάδεηγκα ελφο ζχλζεηνπ έξγνπ είλαη ε αλάθιεζε ιέμεσλ απφ ιίζηεο πξνηάζεσλ, ζηελ νπνία ην ππνθείκελν, αθνχ δηαβάζεη κηα ζεηξά απφ πξνηάζεηο, πξέπεη λα θξίλεη ηα ζεκαζηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξνηάζεσλ θαη ηαπηφρξνλα λα ζπγθξαηήζεη θαη λα αλαθαιέζεη ηελ ηειεπηαία ιέμε θάζε πξφηαζεο ζηε ζεηξά (Daneman & Carpenter, 1980) Τν νπηηθν-ρσξηθό ζεκεησκαηάξην Σν νπηηθν-ρσξηθφ ζεκεησκαηάξην είλαη αξκφδην γηα ηελ απνζήθεπζε θαη επεμεξγαζία νπηηθψλ πιεξνθνξηψλ (φπσο κνξθή, ρξψκα, ζχζηαζε ελφο αληηθεηκέλνπ θ.ά.), πιεξνθνξηψλ πνπ εκπεξηέρνπλ ην ζηνηρείν ηεο δηάζηαζεο ζην ρψξν θαη ίζσο θηλαηζζεηηθψλ πιεξνθνξηψλ (McAfoose, Baune, 2010, Baddeley, 2003), σο έλα είδνο «εζσηεξηθνχ 15

16 νθζαικνχ» (Πφξπνδαο, 2003). Νεπξναπεηθνληζηηθέο κειέηεο θαη κειέηεο κε αζζελείο δείρλνπλ φηη ην ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα ζρεηίδεηαη θπξίσο, αλ θαη φρη απνθιεηζηηθά, κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ δεμηνχ εγθεθαιηθνχ εκηζθαηξίνπ (Baddeley, 2003). Πξφζθαηεο κειέηεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ νπηηθν-ρσξηθνχ ζεκεησκαηάξηνπ αλαθέξνπλ φηη, απηφ θαηά ηξφπν αλάινγν κε ην θσλνινγηθφ θχθισκα, απαξηίδεηαη απφ δχν ππνζπζηήκαηα: α) έλα ππνζχζηεκα παζεηηθήο απνζήθεπζεο νπηηθνχ πιηθνχ θαη β) έλα ππνζχζηεκα πνπ βαζίδεηαη ζε έλα κεραληζκφ εζσηεξηθήο επαλάιεςεο, ππεχζπλν γηα ηε δηαηήξεζε ησλ εηθφλσλ, ησλ αληηθεηκέλσλ θαη ησλ επεηζνδίσλ, αιιά θαη γηα ην ζρεδηαζκφ ηνπ γλσζηηθνχ ειέγρνπ ησλ θηλήζεσλ (Richardson, θ.ά., 1996, Καξαληδήο, 2004, McAfoose, & Baune, 2010). Σν νπηηθν-ρσξηθφ ζεκεησκαηάξην θαίλεηαη λα έρεη κεγάιε ζρέζε κε δηάθνξα γλσζηηθά έξγα, φπσο είλαη ν γεσγξαθηθφο πξνζαλαηνιηζκφο, νη λνεηνί ράξηεο, ε θαηαζθεπή θαη ε επεμεξγαζία νπηηθψλ εηθφλσλ θαη ν πξνγξακκαηηζκφο ρσξηθψλ ζηφρσλ (Baddeley, 1990), ελψ έρεη κηθξφηεξε ζρέζε κε ηηο δηαηαξαρέο ηεο γιψζζαο. Χζηφζν, είλαη πηζαλφ ην ζχζηεκα απηφ λα εκπιέθεηαη ζε θαζεκεξηλά αλαγλσζηηθά έξγα, ζηα νπνία κπνξεί λα ζπκπεξηιεθζεί ε δηαηήξεζε ηεο αλαπαξάζηαζεο κίαο ζειίδαο θαη ηεο δηάηαμήο ηεο. Με ηε ζπκβνιή ηνπ νπηηθν-ρσξηθνχ ζεκεησκαηάξηνπ, ε αλαπαξάζηαζε παξακέλεη ζηαζεξή θαη δηεπθνιχλεη έξγα, φπσο ηελ αθξηβή κεηαθίλεζε ησλ νθζαικψλ απφ ην ηέινο κίαο ζεηξάο ζηελ αξρή ηεο επφκελεο (Baddeley, 2003) Η επεηζνδηαθή κλήκε Ζ επεηζνδηαθή κλήκε ζεσξείηαη έλα ζχζηεκα πξνζσξηλήο απνζήθεπζεο πεξηνξηζκέλεο ηθαλφηεηαο πνπ κπνξεί λα ελζσκαηψλεη πιεξνθνξίεο απφ δηάθνξεο πεγέο (Baddeley, 2000). Ο φξνο «επεηζνδηαθή» ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ αλαθνξά ζηε ζπγθξάηεζε πιεξνθνξηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα πξνζσπηθά γεγνλφηα θαη ζπκβάληα ηνπ θάζε αηφκνπ, ζε αληηδηαζηνιή κε ηηο ζεκαζηνινγηθέο κλήκεο πνπ αθνξνχλ ηε γλψζε ηνπ θφζκνπ θαη είλαη αλεμάξηεηεο απφ ην παξειζφλ θαη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ θάζε αλζξψπνπ (Rudner, & Ronnberg, 2008). Ο φξνο «buffer» ρξεζηκνπνηήζεθε, γηα λα ηνλίζεη ην ξφιν ηνπ ζπζηήκαηνο σο δηακεζνιαβεηή κεηαμχ δηαθφξσλ αληηιεπηηθψλ ζπζηεκάησλ (φξαζεο, αθνήο, αθήο, θ.ά.) θαη κλεκνληθψλ ζπζηεκάησλ (ζεκαζηνινγηθή, επεηζνδηαθή, θ.ά.), πνπ ην θαζέλα απφ απηά έρεη δηαθνξεηηθνχο θψδηθεο (θσλνινγηθνχο, νπηηθνχο, ζεκαζηνινγηθνχο, θ.ά.) (Repovs, & Baddeley, 2006). Απηφ ζεσξείηαη φηη ην πεηπραίλεη κε ηε ρξήζε ελφο εληαίνπ πνιπδηάζηαηνπ θψδηθα. πλεπψο, ε επεηζνδηαθή κλήκε εμππεξεηεί θαη ζην ζρεκαηηζκφ θαη ζηε ζπγθξάηεζε ησλ εληαίσλ πνιπδηάζηαησλ αλαπαξαζηάζεσλ. 16

17 Αλαθνξηθά κε ηελ ηθαλφηεηα ηεο επεηζνδηαθήο κλήκεο λα ζρεκαηίδεη εληαίεο πνιπδηάζηαηεο αλαπαξαζηάζεηο, απηή απνδείρηεθε ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δπν αζζελείο κε ακλεζία, κε ζνβαξά πξνβιήκαηα ζηε καθξφρξνλε κλήκε αιιά κε ηθαλφηεηα ζηελ άκεζε αλάθιεζε ελφο θεηκέλνπ (Baddeley, & Wilson, 2002). Ζ άκεζε αλάθιεζε θεηκέλνπ απαηηεί ηε ζχλδεζε ησλ ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ πνπ αλαθηψληαη απφ ηε καθξνπξφζεζκε κλήκε κε κηα αλαπαξάζηαζε ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο. Παξά ηελ θαιή άκεζε αλάθιεζε, απηνί νη αζζελείο ήηαλ αλίθαλνη λα ζπκεζνχλ ην θείκελν κεηά απφ ρξνληθή θαζπζηέξεζε. Ο αξηζκφο ησλ ιέμεσλ ζην θείκελν ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο βξαρππξφζεζκεο κλήκεο. Καηά ζπλέπεηα, ε άκεζε αλάθιεζε ηνπ θεηκέλνπ εμαξηήζεθε απφ ηελ νκαδηθή θαηάηκεζε ησλ πιεξνθνξηψλ, πνπ απαηηεί ηελ πξφζβαζε ζηηο ζεκαζηνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζηε καθξνπξφζεζκε κλήκε. Καζψο, φκσο, ε καθξνπξφζεζκε κλήκε ησλ αζζελψλ ήηαλ πξνβιεκαηηθή, νη εξεπλεηέο θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε επεμεξγαζία ησλ ιέμεσλ, βάζεη ησλ ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ, πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ εξγαδφκελε κλήκε. Απηφ δελ ζα κπνξνχζε λα εμεγεζεί κε βάζε ην αξρηθφ ηξηζδηάζηαην κνληέιν (Baddeley, 1986), αιιά κπνξεί λα εξκελεπζεί κε βάζε ηε ιεηηνπξγία ηεο επεηζνδηαθήο κλήκεο πνπ ελζσκαηψλεη πιεξνθνξίεο απφ ηε ιεηηνπξγηθή κλήκε θαη ηε καθξφρξνλε κλήκε. Ζ ηθαλφηεηα ηεο επεηζνδηαθήο κλήκεο λα δηαηεξεί ηηο εληαίεο πνιπδηάζηαηεο αλαπαξαζηάζεηο ζηελ εξγαδφκελε κλήκε, απνδείρζεθε απφ έλα ζχλνιν κειεηψλ, πνπ έδεημαλ παξέκβαζε κεηαμχ ησλ θσλνινγηθψλ θαη νπηηθν-ρσξηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ζηε εξγαδφκελε κλήκε (Logie, θ.ά., 2000). Οπηηθά παξνπζηαζκέλεο ιέμεηο πνπ ήηαλ θσλνινγηθά θαη νπηηθά παξφκνηεο (π.ρ. fly, cry,dry/ hew, new), νδήγεζαλ ζε θησρφηεξε αλάθιεζε απφ ηηο ιέμεηο πνπ ήηαλ θσλνινγηθά παξφκνηεο αιιά νπηηθά επδηάθξηηεο (π.ρ. guy, sigh, lie/who, blue, few), αθφκα θαη φηαλ δελ ππήξμε θακία αξζξσηηθή θαηαπίεζε. Απηφ απνδεηθλχεη φηη ιεθηηθέο αθνινπζίεο παξνπζηαζκέλεο νπηηθά, απνζεθεχνληαη ζηελ εξγαδφκελε κλήκε ζε έλαλ νπηηθφ θψδηθα θαζψο επίζεο θαη ζε έλα θσλνινγηθφ θψδηθα, ή ελδερνκέλσο ζε έλαλ πνιπδηάζηαην θψδηθα. Ζ επεηζνδηαθή κλήκε θαίλεηαη λα ειέγρεηαη απφ ην θεληξηθφ εθηειεζηηθφ ζχζηεκα (Baddeley, 2000). Ζ άπνςε απηή ππνζηεξίρζεθε ζηε κειέηε ησλ Baddeley θαη Wilson (2002) ζε αζζελείο κε ακλεζία. πγθεθξηκέλα νη εξεπλεηέο απέδεημαλ φηη ππάξρεη δηαρσξηζκφο κεηαμχ ηεο ζχλδεζεο πιεξνθνξηψλ θαη ηεο επεμεξγαζίαο ζηε καθξφρξνλε κλήκε. Απηνί νη αζζελείο παξνπζίαζαλ θαιή εθηειεζηηθή ιεηηνπξγία. Όκσο, ζε άιιε έξεπλα (Gooding, Isaacb, & Mayesc, 2005), ππνζηεξίρζεθε φηη ε επεηζνδηαθή κλήκε δελ ειέγρεηαη απνθιεηζηηθά απφ ην θεληξηθφ εθηειεζηηθφ ζχζηεκα, θαζψο απνδείρζεθε φηη ε θαιή εθηειεζηηθή ιεηηνπξγία δελ 17

18 είλαη ραξαθηεξηζηηθή ησλ αζζελψλ κε ακλεζία, αθφκα θαη φηαλ ε ηθαλφηεηά ηνπο γηα άκεζε αλάθιεζε θεηκέλνπ είλαη θαιή. ρεηηθά κε ην ξφιν ηεο επεηζνδηαθήο κλήκεο ζηελ γισζζηθή επεμεξγαζία, θαίλεηαη φηη είλαη ζεκαληηθφο, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηπηψζεηο ειιεηκκαηηθήο γισζζηθήο επεμεξγαζίαο πνπ κπνξεί λα νθείινληαη είηε ζε αηζζεηεξηαθά πξνβιήκαηα είηε ζε κηα θαθή δηαζχλδεζε, κεηαμχ ησλ αλαπαξαζηάζεσλ ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο θαη ηεο καθξφρξνλεο (Rudner, & Ronnberg, 2008). 18

19 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΣΟ ΦΧΝΟΛΟΓΗΚΟ ΚΤΚΛΧΜΑ 2.1 Γνκή ηνπ θσλνινγηθνύ θπθιώκαηνο Όπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην ην θσλνινγηθφ θχθισκα είλαη έλα απφ ηα δχν ππνζπζηήκαηα ηνπ θεληξηθνχ εθηειεζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο. Σν βνεζεηηθφ απηφ θχθισκα εμεηδηθεχεηαη ζηελ πξφζιεςε, πξφζθαηξε απνζήθεπζε θαη επεμεξγαζία θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη απαξηίδεηαη απφ δπν ππνζπζηήκαηα: ηε πξφζθαηξε απνζήθεπζε θαη ηε δηαδηθαζία επαλάιεςεο πνπ βαζίδεηαη ζε κηα ππνθσλεηηθνχ ηχπνπ νκηιία (Baddeley, 1998). Έρεη πεξηνξηζκέλε ρσξεηηθφηεηα θαη ε θχζε ηεο θσδηθνπνίεζεο ζην ζχζηεκα απηφ είλαη θσλνινγηθή. Όζνλ αθνξά ηε ρσξεηηθφηεηα, ην ππνζχζηεκα ηεο πξφζθαηξεο απνζήθεπζεο κπνξεί λα ζπγθξαηήζεη γηα ιίγα κφλν δεπηεξφιεπηα ην ίρλνο ησλ πξνζιακβαλνκέλσλ εξεζηζκάησλ (Baddeley, 2003). πγθεθξηκέλα, ηα ιεθηηθά ζηνηρεία κπνξνχλ λα δηαηεξεζνχλ ζην ρψξν ηεο θσλνινγηθήο απνζήθεπζεο κφλν δεπηεξφιεπηα, εθηφο θη αλ ε δηαηήξεζε απηψλ ησλ ζηνηρείσλ ζηελ κλήκε αλαλεσζεί κε ην κεραληζκφ κηαο επαλαιεπηηθήο δηαδηθαζίαο ππνθσλεηηθήο αξζξσηηθήο θχζεο. Καηά ζπλέπεηα, ην ππνζχζηεκα ηεο θσλνινγηθήο απνζήθεπζεο είλαη παζεηηθφ, εθηφο απφ ρξνληθά πεξηνξηζκέλν, ππφ ηελ άπνςε ηεο εμαζζέληζεο ησλ ηρλψλ ησλ πξνζιακβαλφκελσλ ιεθηηθψλ εξεζηζκάησλ. Αληίζεηα, ην ππνζχζηεκα ηεο αξζξσηηθήο δηαδηθαζίαο ειέγρνπ είλαη έλαο ελεξγφο κεραληζκφο, θαζψο απφ απηφλ πξαγκαηνπνηείηαη ε εζσηεξηθή επαλάιεςε κέζα ζηε δηάξθεηα ησλ δεπηεξνιέπησλ. Σν πιηθφ πνπ εηζάγεηαη αθνπζηηθά έρεη «ππνρξεσηηθή» πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή απνζήθεπζε, ελψ ην πιηθφ πνπ εηζάγεηαη νπηηθά, πξέπεη πξψηα λα θσδηθνπνηεζεί θσλνινγηθά, πξνθεηκέλνπ λα «θεξδίζεη» πξναηξεηηθή πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή απνζήθεπζε. Ζ θσδηθνπνίεζε γίλεηαη κέζσ ηεο αξζξσηηθήο δηαδηθαζίαο ειέγρνπ. Καηά ζπλέπεηα, ε αξζξσηηθή δηαδηθαζία ειέγρνπ έρεη έλαλ δηπιφ ξφιν: ελεξγεί σο κεραληζκφο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο θαη θσδηθνπνηεί νπηηθφ πιηθφ ζε κηα ιεθηηθή κνξθή (Herny, & Millar, 1993). Ο ηξφπνο θσδηθνπνίεζεο ησλ εξεζηζκάησλ πξνο ζπγθξάηεζε θαη αλάθιεζε απνηειεί αληηθείκελν εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Σα επξήκαηα ηείλνπλ ππέξ ηεο αξζξσηηθήο έλαληη ηεο ερεηηθήο-αθνπζηηθήο θσδηθνπνίεζεο. Οη Salame, & Baddeley (1982), αλαθέξνπλ ζην άξζξν ηνπο, φηη ε πην πεηζηηθή απφδεημε γηα ηελ αξζξσηηθή θχζε ηεο θσδηθνπνίεζεο δφζεθε απφ ηνλ Conrad ην 1970 ζε κία κειέηε ηεο βξαρχρξνλεο κλήκεο παηδηψλ κε θψθσζε εθ γελεηήο. πγθεθξηκέλα, κία νκάδα ησλ θσθψλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ κειέηε παξνπζίαζαλ θσλνινγηθά ιάζε παξείζθξεζεο ελψ ππήξρε θαη κηα νκάδα, ε νπνία δελ 19

20 εκθάληζε ιάζε. Καζ φιεο ηηο δηαθνξέο ησλ δχν νκάδσλ φζνλ αθνξά ηα ιάζε, δελ ππήξραλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ απψιεηα αθνήο. Σα παηδηά φκσο πνπ δελ παξνπζίαζαλ ιάζε είραλ ραξαθηεξηζηεί απφ ηνπο δαζθάινπο ηνπο σο θαινί νκηιεηέο. Δπνκέλσο, έγηλε αληηιεπηφ φηη ηα θσθά παηδηά κε θαιχηεξε νκηιία, ήηαλ ζε ζέζε λα ρξεζηκνπνηήζνπλ απνηειεζκαηηθφηεξα ηελ αξζξσηηθή θσδηθνπνίεζε γηα ηελ ζπγθξάηεζε ησλ ιεθηηθψλ εξεζηζκάησλ ζηελ βξαρχρξνλε κλήκε. Απηφ ην εχξεκα, σζηφζν, δελ θαίλεηαη λα απνθιείεη ηελ πηζαλφηεηα ηα άηνκα πνπ αθνχλ λα θσδηθνπνηνχλ ηα εηζεξρφκελα εξεζίζκαηα θαη αθνπζηηθά. Όπσο αλαθέξεη ν Καξαληδήο (2004), κία δεχηεξε κειέηε πνπ ζπλεγνξεί ππέξ ηεο αξζξσηηθήο θσδηθνπνίεζεο πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ην Baddeley ην Σα ππνθείκελα ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε παξνπζίαζαλ ρακειή επίδνζε ζηα έξγα αλάθιεζεο ππφ ηελ ζπλζήθε ηεο αξζξσηηθήο θαηαπίεζεο. Ζ αξζξσηηθή θαηαπίεζε είλαη κηα πεηξακαηηθή ηερληθή πνπ έρεη σο ζηφρν ηελ παξεκπφδηζε ηεο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο κε ηελ εθθνξά κηαο άζρεηεο ιέμεο απφ ηνλ ζπκκεηέρνληα. Ζ επίδνζε ησλ ζπκκεηερφλησλ ζην έξγν αλάθιεζεο κε αξζξσηηθή θαηαπίεζε ήηαλ ρακειή. Δάλ ε θσδηθνπνίεζε ησλ εξεζηζκάησλ ήηαλ ερεηηθήαθνπζηηθή, ηφηε ε επίδξαζε ηεο αξζξσηηθήο θαηαπίεζεο ζηελ ηθαλφηεηα αλάθιεζεο ζα ήηαλ ακειεηέα. Κάηη ηέηνην φκσο, δελ παξαηεξήζεθε. 2.2 Αμηνιόγεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θσλνινγηθνύ θπθιώκαηνο θαη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ζπγθξάηεζε θαη αλάθιεζε ησλ πιεξνθνξηώλ Οη θπξηφηεξεο κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, γηα λα αμηνινγεζεί, εάλ έλα άηνκν έρεη πξνζιάβεη, απνζεθεχζεη θαη επεμεξγαζηεί έλα ζχλνιν πιεξνθνξηψλ είλαη ε αλαγλψξηζε θαη ε αλάθιεζε. Ζ αλαγλψξηζε ζεσξείηαη έλαο εχθνινο ηξφπνο εληνπηζκνχ θαη αλάζπξζεο κηαο πξνζιακβαλφκελεο πιεξνθνξίαο, θαζψο ε πξνζιεθζείζα πιεξνθνξία παξέρεηαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο κλεκνληθήο δηεξγαζίαο. Ζ αλάθιεζε φκσο, είλαη έλα πην απαηηεηηθφ έξγν, θαζψο ην άηνκν πξέπεη λα εληνπίζεη θαη λα αλαζχξεη απφ ηε κλήκε ηνπ ηηο πξνζιεθζείζεο πιεξνθνξίεο άκεζα (Πφξπνδαο, 2003). Ζ αλάθιεζε δηαθξίλεηαη ζε ζεηξηαθή, φηαλ απαηηείηαη ε αλάζπξζε ησλ εξεζηζκάησλ ζχκθσλα κε ηελ ζεηξά παξνπζίαζήο ηνπο θαη ζε ειεχζεξε, φηαλ δελ πθίζηαηαη ηέηνηνο πεξηνξηζκφο. Όζνλ αθνξά ηελ αμηνιφγεζε ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο, γηα ην έξγν ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζεηξέο γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ φπσο ςεθία, γξάκκαηα, ιέμεηο ή ςεπδνιέμεηο πνπ παξνπζηάδνληαη είηε αθνπζηηθά είηε νπηηθά (κε εηθφλεο ή γξαπηψο). Μειέηεο έρνπλ πξνζδηνξίζεη κία νκάδα παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηηπρεκέλε ζεηξηαθή αλάθιεζε, φπσο ε επίδξαζε ηεο αξζξσηηθήο θαηαζηνιήο, ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο, ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ, ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ θαζψο θαη ηεο 20

21 ζεηξηαθήο ζέζεο ηνπ εξεζίζκαηνο ζηελ ιίζηα πξνο αλάθιεζε. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο έξεπλαο, αθνινπζεί ιεπηνκεξέζηεξε αλάπηπμε κφλν ησλ επηδξάζεσλ ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ, ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο, ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ, ηεο ζέζεο ησλ ιέμεσλ ζηελ ιίζηα πξνο αλάθιεζε θαη ηεο επίδξαζεο ηεο ηξνπηθφηεηαο (modality effect) Ζ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ Ζ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ αλαθέξεηαη ζηελ ηάζε λα αλαθαινχληαη δπζθνιφηεξα ιίζηεο πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ, απφ ηελ άπνςε φηη ε εθθνξά ηνπο δηαξθεί πεξηζζφηεξν, απφ φηη ιίζηεο ιέμεσλ κε ιηγφηεξεο ζπιιαβέο, ε εθθνξά ησλ νπνίσλ δηαξθεί ιηγφηεξν (Baddeley, Thomson, & Buchanan, 1975). Έλα βαζηθφ εξψηεκα πνπ απαζρφιεζε ηνπο εξεπλεηέο ήηαλ ε εμήγεζε απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο παξέκβαζεο, ππνζηεξίδεηαη φηη ε βξαρχρξνλε κλήκε πεξηιακβάλεη έλα ζχζηεκα κε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ ζέζεσλ κλεκνληθψλ ηρλψλ. Δπνκέλσο, ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο, νη ιίζηεο κε πνιπζχιιαβεο ιέμεηο είλαη δχζθνιν λα αλαθιεζνχλ, γηαηί ππεξβαίλνπλ ηνλ θαζνξηζκέλν αξηζκφ ησλ κλεκνληθψλ ηρλψλ (Brown, & Hulme, 1995). Ζ δεχηεξε ζεσξία βαζίδεηαη ζην κνληέιν ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ηνπ Baddeley (1986), ην νπνίν πξνηείλεη φηη ε άκεζε ζεηξηαθή αλάθιεζε πεξηνξίδεηαη απφ ηνλ ξπζκφ εμαζζέλεζεο ησλ πιεξνθνξηψλ πξνο ζπγθξάηεζε. Οη πιεξνθνξίεο απηέο κπνξνχλ λα δηαηεξεζνχλ γηα απεξηφξηζην ρξνληθφ δηάζηεκα ζηελ θσλνινγηθή απνζήθεπζε, κέζσ ελφο κεραληζκνχ επαλάιεςεο (rehearsal mechanism). Χζηφζν, εάλ ν ρξφλνο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ εζσηεξηθή απηή επαλάιεςε μεπεξλά ηνλ ρξφλν εμαζζέλεζεο ησλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, ηφηε κεηψλεηαη θαη ε δπλαηφηεηα αλάθιεζεο. Χο εθ ηνχηνπ, ην κλεκνληθφ πεδίν γηα ηηο ιέμεηο κε ζχληνκε εθθνξά ζα είλαη κεγαιχηεξν απφ ην κλεκνληθφ πεδίν κεγάισλ ιέμεσλ. Δπνκέλσο, φζν πην κηθξέο είλαη νη ιέμεηο ηεο ιίζηαο, ηφζν ηαρχηεξνο ζα είλαη ν ξπζκφο επαλάιεςήο ηνπο εληφο ηνπ ρξφλνπ εμαζζέλεζεο ηεο θσλνινγηθήο απνζήθεπζεο θαη θαηά ζπλέπεηα ε επηηπρήο αλάθιεζε ηνπο (Lovatt, Avons, & Masterson, 2002). Ζ πην πεηζηηθή απφδεημε ηεο παξαπάλσ ππφζεζεο πξνήιζε απφ κηα ζεηξά πεηξακάησλ πνπ δηεμήγαγαλ νη Baddeley, Thomson, θαη Buchanan (1975). Δηδηθφηεξα, ζε έλα απφ ηα πεηξάκαηά ηνπο, ζχγθξηλαλ ηελ αλάθιεζε δπν νκάδσλ ιέμεσλ εμηζσκέλσλ σο πξνο ηε ζπρλφηεηα, ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ (δηζχιιαβεο) θαη ησλ θσλεκάησλ ηνπο αιιά δηαθνξεηηθψλ σο πξνο ηελ δηάξθεηα εθθνξάο ηνπο (γηα παξάδεηγκα, νη ιέμεηο Friday θαη zygote έρνπλ 5 θσλήκαηα αιιά δηαθνξεηηθή πξνθνξηθή δηάξθεηα ζε δεπηεξφιεπηα -.70 θαη.90 αληίζηνηρα). Όπσο πξνέβιεςαλ, νη ιέμεηο κε ζχληνκε δηάξθεηα πξνθνξάο αλαθιήζεθαλ θαιχηεξα. χκθσλα κε ηνπο Baddeley, et. al. (2002, ζ. 354), ηα ίδηα απνηειέζκαηα βξέζεθαλ 21

22 θαη απφ ηνπο Cowan, Nugentet, et. al. (2000) θαη Cowan, Wood, et. al. (1997), νη νπνίνη ρξεζηκνπνίεζαλ ην ίδην ζχλνιν ιέμεσλ θαη γηα ηηο δπν νκάδεο εξεζηζκάησλ (κεγάιεο, κηθξέο ιέμεηο) αιιά ππνρξέσλαλ ηα ππνθείκελα λα παξαηείλνπλ ή λα ζπληνκεχνπλ ηελ εθθνξά απηψλ ησλ ιέμεσλ. χκθσλα κε ηνλ Baddeley (1998), ζεκεηψλεηαη φηη ε επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ δελ ήηαλ ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθή ππφ ηε ζπλζήθε ηεο αξζξσηηθήο θαηαζηνιήο, φηαλ δειαδή απαηηείηαη απφ ηα ππνθείκελα λα εθθέξνπλ ζπλερψο κηα ιέμε ή θξάζε (π.ρ. /blah/) θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο, γηαηί κε απηφ ηνλ ηξφπν εκπνδίδεηαη ε εζσηεξηθή επαλάιεςή ηνπο. Έλα άιιν εξψηεκα πνπ έρεη απαζρνιήζεη θαηά θαηξνχο ηνπο κειεηεηέο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο, ζρεηίδεηαη κε ην εάλ ε επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ εξκελεχεηαη νινθιεξσηηθά απφ ηελ θαζπζηέξεζε ζηελ εζσηεξηθή επαλάιεςε ή εάλ ζπκβάιιεη ζην θαηλφκελν απηφ θαη ν ρξφλνο άξζξσζεο θαηά ηελ δηάξθεηα αλάθιεζεο ησλ πνιπζπιιάβσλ ιέμεσλ. Σελ απάληεζε ζε απηφ ην εξψηεκα ηε δίλεη κηα πξφζθαηε έξεπλα ησλ Baddeley, Chincotta, Stafford, θαη Turk (2002). ηελ έξεπλά ηνπο εμέηαζαλ ηελ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ, ηφζν ζε έξγα αλάθιεζεο φζν θαη ζε έξγα αλαγλψξηζεο ππφ δπν ζπλζήθεο (αθνπζηηθή θαη νπηηθή παξνπζίαζε ησλ εξεζηζκάησλ) ειέγρνληαο ηνλ παξάγνληα ηεο εμαζζέληζεο ησλ κλεκνληθψλ ηρλψλ θαηά ην ρξφλν πνπ απαηηείηαη γηα λα παξαρζνχλ νη ιέμεηο. ηελ αθνπζηηθή παξνπζίαζε, ε επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ ήηαλ ζεκαληηθή θαη γηα ηα δπν έξγα (αλάθιεζε, αλαγλψξηζε) αλ θαη ε επίδξαζε ήηαλ κηθξφηεξε θαηά ηελ αλαγλψξηζε. Δπίζεο ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ βξέζεθε θαη ζηελ νπηηθή παξνπζίαζε ππφ ηε ζπλζήθε ηεο αξζξσηηθήο θαηαπίεζεο. Σν γεληθφ ζπκπέξαζκα ήηαλ φηη ε επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ησλ ιέμεσλ πεγάδεη ηφζν απφ ηελ θαζπζηέξεζε ζηελ εζσηεξηθή επαλάιεςε φζν θαη απφ ηελ θαζπζηέξεζε ζηελ άξζξσζε πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ θαηά ην έξγν αλάθιεζεο H επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηόηεηαο ησλ ιέμεσλ Ζ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο αλαθέξεηαη ζηελ ηάζε λα αλαθαινχληαη επθνιφηεξα αθνινπζίεο θσλνινγηθά αλφκνησλ ιέμεσλ, ζε ζχγθξηζε κε αθνινπζίεο ιέμεσλ πνπ θσλνινγηθά παξνπζηάδνπλ νκνηφηεηεο (Lobley, Baddeley, & Gathercole, 2005). Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε απνζήθεπζε βαζίδεηαη ζηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγείηαη ζχγρπζε εμαηηίαο ηεο ειάρηζηεο δηαθνξνπνίεζεο ζηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε κεηαμχ ησλ ιέμεσλ θαη σο εθ ηνχηνπ λα δπζρεξαίλεηαη ην έξγν ηεο αλάθιεζεο (Καξαληδήο, 2004). Όπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Βαddeley (1998), ν Conrad, ήηαλ ν πξψηνο πνπ παξαηήξεζε φηη ηα ππνθείκελα θάλνπλ ιάζε ζηελ άκεζε αλάθιεζε 22

23 θσλνινγηθά φκνησλ ζπκθψλσλ (π.ρ., αλαθαινχζαλ ην v σο p), φηαλ απηά παξνπζηάδνληαη νπηηθά. Ζ εμήγεζε πνπ έδσζε ζε απηφ ην θαηλφκελν ήηαλ φηη ην νπηηθφ εξέζηζκα θσδηθνπνηνχληαλ ζε αθνπζηηθφ θψδηθα (acoustic code). ε παξφκνηα έξεπλα ησλ Conrad θαη Hull ην 1964, βξέζεθε φηη ελψ ηα ππνθείκελα κπνξνχζαλ εχθνια λα αλαθαιέζνπλ κία αθνινπζία γξακκάησλ θσλνινγηθά αλφκνησλ, φπσο B, W, Y, K, R, X, δπζθνιεχηεθαλ ζεκαληηθά ζηε δηαηήξεζε αθνινπζηψλ θσλνινγηθά φκνησλ γξακκάησλ, φπσο T, C, V, D, B, G. Παξφκνην θαηλφκελν παξαηεξήζεθε θαη ζηελ έξεπλα ηνπ Baddeley (1966a) φπνπ ηα ππνθείκελα δπζθνιεχνληαλ λα αλαθαιέζνπλ αθνινπζίεο θσλνινγηθά ειάρηζησλ δεπγψλ ιέμεσλ, φπσο, cap, cad, can, cat, cap ελψ, αληίζεηα, ε επίδνζή ηνπο ήηαλ πνιχ πςειή ζε αθνινπζίεο αλφκνησλ θσλνινγηθά ιέμεσλ φπσο, pit, day, cow, sup, pen. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην ίδην θαηλφκελν παξαηεξήζεθε αθφκα θη αλ νη ιέμεηο δηέθεξαλ αξθεηά σο πξνο ηελ νξζνγξαθηθή ηνπο αλαπαξάζηαζε αιιά πξνθέξνληαλ παξφκνηα φπσο, bought, sort, tant, caught, wart, ζε αληίζεζε κε ιέμεηο κε παξφκνηα γξαθεκηθή κνξθή αιιά κε δηαθνξεηηθή πξνθνξά φπσο, rough, cough, through, dough, bough. χκθσλα κε ηνπο εξεπλεηέο, ε επίδξαζε ηεο αθνπζηηθήο νκνηφηεηαο ησλ εξεζηζκάησλ ζηελ αλάθιεζε θαλεξψλεη φηη ε θσδηθνπνίεζή ηνπο επεξεάδεηαη απφ ηελ αθνπζηηθή κνξθή, κε απνηέιεζκα, φηαλ ηα κλεκνληθά ίρλε εμαζζελνχλ, λα πξνθαιείηαη ζχγρπζε κεηαμχ ησλ αθνπζηηθά φκνησλ εξεζηζκάησλ, αθνχ ηα κεηαμχ ηνπο δηαθνξνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά έρνπλ ραζεί (Baddeley, 1998). ε έλα ηξίην πείξακα, ε ίδηα κειέηε έδεημε επίζεο φηη ε άκεζε αλάθιεζε δελ επεξεάδεηαη απφ ιέμεηο πνπ έρνπλ παξφκνηα ζεκαζία, θαζψο αθνινπζίεο φπσο, huge, big, long, tall, large, ήηαλ ζρεδφλ ην ίδην εχθνιν λα αλαθιεζνχλ κε κία ζεηξά αλφκνησλ ζεκαζηνινγηθά ιέμεσλ, φπσο, old, wet, thin, soft, dark. Δλ ζπλερεία ν Baddeley (1966b), κειέηεζε ηελ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο θαη ηεο ζεκαζηνινγηθήο νκνηφηεηαο ησλ ιέμεσλ ζηε καθξφρξνλε κλήκε θαη βξήθε φηη, αληίζεηα κε ηε βξαρχρξνλε κλήκε, ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο απνδπλακψλεηαη ελψ ε επίδξαζε ηεο ζεκαζηνινγηθήο νκνηφηεηαο εληζρχεηαη. Δπίζεο, ζηηο έξεπλεο ησλ Levy ην 1971 θαη Murray ην 1968, ζηηο νπνίεο κειεηήζεθε ν ξφινο ηεο αξζξσηηθήο θαηαζηνιήο (Vallar & Baddeley, 1984), παξαηεξήζεθε φηη θάησ απφ αξζξσηηθή θαηαζηνιή, ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζε ζπλζήθε νπηηθήο παξνπζίαζεο ηνπ πιηθνχ εμαθαλίδεηαη, γηαηί δελ είλαη δπλαηή ε εζσηεξηθή επαλάιεςε, ελψ δελ επεξεάδεηαη ζε ζπλζήθε αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο. 23

24 2.2.3 Ζ επίδξαζε ηνπ άζρεηνπ ιόγνπ Ζ επίδξαζε ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηάζε λα αλαθαινχληαη δπζθνιφηεξα αθνινπζίεο ςεθίσλ, γξακκάησλ ή ιέμεσλ, φηαλ ηαπηφρξνλα ή κεηά ηελ παξνπζίαζε ησλ εξεζηζκάησλ, παξεκβάιιεηαη άζρεην πξνθεξφκελν πιηθφ (Repovs & Baddeley, 2006, Gisselgård, Petersson, Baddeley & Ingvar, 2003). Οη Colle θαη Welsh ην 1976, ήηαλ νη πξψηνη κειεηεηέο πνπ παξαηήξεζαλ ηελ επίδξαζε ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ, φηαλ θαηά ηελ νπηηθή παξνπζίαζε γξακκάησλ, αθνπγφηαλ έλα θείκελν ζε μέλε γιψζζα απφ απηήλ πνπ νκηινχζαλ ηα ππνθείκελα, ην νπνίν έπξεπε λα αγλνήζνπλ θαζ ππφδεημε ησλ εξεπλεηψλ (Salame & Baddeley, 1982, Larsen, Baddeley & Andrade, 2000). Οη Salame θαη Baddeley (1982) εξκήλεπζαλ ηελ επίδξαζε ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ, κε βάζε ηελ ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο. Απέδσζαλ ηελ εκθάληζε απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ ζην φηη ν άζρεηνο ιφγνο θεξδίδεη άκεζε πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή απνζήθεπζε, κε απνηέιεζκα ηα ππνθείκελα λα νδεγνχληαη ζε πησρή αλάθιεζε. Ζ εμήγεζε απηή εληζρχζεθε θαη απφ ηελ αθφινπζε παξαηήξεζε ζην ηξίην πείξακα: ε επίδξαζε ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ θαηαξγείηαη θάησ απφ ηε ζπλζήθε ηεο αξζξσηηθήο θαηαζηνιήο, πνπ εκπνδίδεη ηελ πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή απνζήθεπζε. Δπίζεο, νη ίδηνη εξεπλεηέο θαηέιεμαλ θαη ζε άιιεο ζεκαληηθέο παξαηεξήζεηο, φπσο: α) ε επίδξαζε ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ είλαη ην ίδην ζεκαληηθή είηε πξφθεηηαη γηα αθνπζηηθφ πιηθφ κε λφεκα (π.ρ. ιέμεηο) είηε ρσξίο λφεκα (ζπιιαβέο) (πείξακα 1), β) ε δηάζπαζε δελ είλαη κεγαιχηεξε φηαλ ην άζρεην αθνπζηηθφ πιηθφ θαη ην πιηθφ πξνο αλάθιεζε παξνπζηάδνληαη ζπγρξνληζκέλα απφ ην φηαλ ελαιιάζζνληαη (πείξακα 2), γ) νη κεγάιεο ιέμεηο δελ είλαη πεξηζζφηεξν δηαζπαζηηθέο απφ ηηο κηθξέο, άξα νη άζρεηεο ιέμεηο απηέο θαζαπηέο, πηζαλφλ λα κελ αξζξψλνληαη (πείξακα 4) θαη δ) φηαλ ν άζρεηνο ιφγνο παξνπζηάδεη θσλνινγηθέο νκνηφηεηεο, πξνθαιεί κεγαιχηεξε δηάζπαζε απφ ηνλ αλφκνην θσλνινγηθά άζρεην ιφγν (πείξακα 5). Οη Salame θαη Baddeley (1987), επέθηεηλαλ ηα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα πινπνηψληαο ηξία πεηξάκαηα, ζηα νπνία ζχγθξηλαλ ηηο επηδξάζεηο ηνπ ζνξχβνπ θαη ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ. πγθεθξηκέλα παξαηήξεζαλ, φηη ν ζφξπβνο πνπ δελ κνηάδεη κε νκηιία, δελ επεξεάδεη ην έξγν ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο, ζε αληίζεζε κε ηνλ άζρεην ιφγν, ππνζέηνληαο έηζη, φηη απηφ πηζαλφλ λα νθείιεηαη ζηελ χπαξμε ελφο θίιηξνπ πνπ επηηξέπεη ηελ πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή απνζήθεπζε ζε ήρνπο πνπ κνηάδνπλ κε νκηιία θαη ηελ απνηξέπεη ζε ήρνπο πνπ δελ κνηάδνπλ κε νκηιία. Δπίζεο έρεη παξαηεξεζεί, φηη θάησ απφ ηε ζπλζήθε ηνπ άζρεηνπ ιφγνπ, κεηψλεηαη ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο κε νπηηθή παξνπζίαζε αιιά φρη κε αθνπζηηθή. ηελ πεξίπησζε απηή θαίλεηαη φηη ν άζρεηνο ιφγνο ιεηηνπξγεί ζαλ ηελ αξζξσηηθή θαηαζηνιή (Surprenant, Neath, & LeCompte, 1999). 24

25 2.2.4 εηξηαθή ζέζε εξεζίζκαηνο ζε ιίζηα Ζ κειέηε ηεο επίδξαζεο ηεο ζέζεο ηνπ εξεζίζκαηνο ζηελ ιίζηα πξνο αλάθιεζε πξνθαιεί ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ εμαηηίαο νξηζκέλσλ ιαζψλ πνπ παξαηεξνχληαη θαηά ην έξγν απηφ. πγθεθξηκέλα, ηα ιάζε απηά δηαθξίλνληαη ζε δχν είδε: ιάζε ζηελ αλάθιεζε ησλ εξεζηζκάησλ (item errors) θαη ιάζε ζηε ζεηξά αλάθιεζεο (order errors). Σα πξψηα αλαθέξνληαη ζηα ιάζε πνπ θάλνπλ ηα ππνθείκελα, θάλνπλ δει. θσλνινγηθά ιάζε θαηά ηελ αλάθιεζε ησλ παξνπζηαδφκελσλ αληηθεηκέλσλ. Αληηζέησο, ζηα ιάζε ζεηξάο, ηα ππνθείκελα ζπκνχληαη ηα παξνπζηαδφκελα αληηθείκελα αιιά ζε δηαθνξεηηθή ζεηξά απφ απηή πνπ παξνπζηάζηεθαλ. Δάλ ε αλάθιεζε είλαη ειεχζεξε, ηφηε ηα ππνθείκελα ηείλνπλ λα αλαθαινχλ πξψηα ηα εξεζίζκαηα-ιέμεηο ζην ηέινο ηεο ιίζηαο (επίδξαζε ηνπ πξφζθαηνπrecency effect). Μεηαμχ εξεζηζκάησλ ιέμεσλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ λσξίηεξα ζηελ ιίζηα, ζπλήζσο αλαθαινχληαη κε κεγαιχηεξε επηηπρία ηα αξρηθά εξεζίζκαηα απφ φηη απηά πνπ βξίζθνληαη ζηελ κέζε ηεο ιίζηαο (επίδξαζε ηνπ πξσζχζηεξνπ-primacy effect). ε κία αξρηθή κειέηε κε ελήιηθεο, νη Murdock θαη Bennet (1962) παξνπζίαζαλ πξνθνξηθά ιίζηεο ιέμεσλ πνηθίινπ κήθνπο ζε θνηηεηέο. ηε ζπλέρεηα, δεηήζεθε απφ ηα ππνθείκελα λα γξάςνπλ φζεο πεξηζζφηεξεο ιέμεηο κπνξνχζαλ λα αλαθαιέζνπλ, κε ηελ ζεηξά ηελ νπνία επηζπκνχζαλ (ειεχζεξε αλάθιεζε). Σα απνηειέζκαηα αλέδεημαλ έλα ζαθέο πιενλέθηεκα αλάθιεζεο ησλ αξρηθψλ θαη ηειηθψλ ιέμεσλ θάζε ιίζηαο, κε ηδηαίηεξν πξνβάδηζκα ησλ ιέμεσλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ ηειεπηαίεο. Οη εξεπλεηέο αηηηνιφγεζαλ ηελ παξαηεξνχκελε επίδξαζε ηνπ πξφζθαηνπ (recency effect), κε βάζε ηηο ζεσξίεο ηεο αλαδξνκηθήο θαη πξνιεπηηθήο παξεκβνιήο (Retroactive Interference-RI, Proactive Interference-PI, αληίζηνηρα) ζηε κλήκε εξγαζίαο (Wickelgren, 1966). Σα δχν είδε ησλ πξναλαθεξφκελσλ παξεκβνιψλ αλαθέξνληαη ζε πεηξακαηηθά επξήκαηα πνπ έρνπλ δείμεη, φηη, φηαλ ζε έξγα αλάθιεζεο νκάδσλ ιέμεσλ παξεκβάιινληαη αλαδξνκηθέο ιίζηεο (ησλ νπνίσλ δελ δεηείηαη αλάθιεζε), ηφηε ην έξγν αλάθιεζεο δπζρεξαίλεηαη πεξηζζφηεξν ζπγθξηηηθά κε ηελ παξεκβνιή ιίζηαο, ε νπνία πξνεγείηαη ηεο ιίζηαο-ζηφρνπ. Αθνινχζσο, φζν κεγαιψλεη ν αξηζκφο ησλ ιέμεσλ ζηε ιίζηα πξνο αλάθιεζε, ηφζν εληνλφηεξν γίλεηαη ην θαηλφκελν ηεο αλαδξνκηθήο παξεκβνιήο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αλάθιεζε ησλ ιέμεσλ ζε ηειηθέο ζέζεηο κέζα ζηε ιίζηα θαη άξα ηελ επίδξαζε ηνπ πξφζθαηνπ (recency effect). Δπηπιένλ, ε ζχγρπζε πνπ πξνθαιείηαη ζην έξγν αλάθιεζεο ηεο ιίζηαο-ζηφρνπ απμάλεηαη, φηαλ νη PI θαη RI ιίζηεο πνπ παξεκβάιινληαη, εκπεξηέρνπλ θσλνινγηθά φκνηεο ιέμεηο κε ηηο ιέμεηο ηεο ιίζηαο πξνο αλάθιεζε. Ο αξηζκφο ησλ κειεηψλ πνπ έρνπλ δηεξεπλήζεη ηελ επίδξαζε ηεο ζέζεο ηεο ιέμεο κέζα ζηελ ιίζηα πξνο αλάθιεζε ζε πιεζπζκνχο αλειίθσλ είλαη πεξηνξηζκέλνο. ε κία 25

26 πξφζθαηε έξεπλα, ζηφρνο ηεο νπνίαο απνηεινχζε ε δηεξεχλεζε πηζαλψλ δηαθνξψλ ζηελ επίδνζε ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο κεηαμχ ηππηθψλ θαη δπζιεμηθψλ αλαγλσζηψλ, νη Steinbrink θαη Klatte (2008) κειέηεζαλ θαη ηελ επίδξαζε ηεο ζέζεο ησλ ιέμεσλ ζηηο ιίζηεο πξνο αλάθιεζε. Ζ επίδξαζε ηεο ζέζεο ησλ ιέμεσλ κέζα ζηελ ιίζηα απνδείρζεθε αλεμάξηεηε ηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο ησλ καζεηψλ. Σφζν νη ηππηθνί φζν θαη νη θησρνί αλαγλψζηεο, παξνπζίαζαλ ην θαηλφκελν ηεο επίδξαζεο ηνπ πξφζθαηνπ πνπ έρεη παξαηεξεζεί θαη ζε πιεζπζκνχο ελειίθσλ. Δπηπιένλ, ε αιιειεπίδξαζε ηεο ζέζεο ησλ ιέμεσλ θαη ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο (π.ρ. πξνθνξηθή-νπηηθή) βξέζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή. Ζ επίδξαζε ηνπ πξφζθαηνπ ήηαλ εληνλφηεξε φηαλ ε ιίζηα πξνο αλάθιεζε παξνπζηαδφηαλ ζηνπο καζεηέο πξνθνξηθά. Ζ αιιειεπίδξαζε απηή ήηαλ ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθή θαη ζηηο δχν νκάδεο ζπκκεηερφλησλ Ζ επίδξαζε ηνπ ηξόπνπ παξνπζίαζεο Έλαο κεγάινο αξηζκφο κειεηψλ ζρεηηθά κε ηελ ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ηεο κλήκεο εξγαζίαο έρεη αλαδείμεη ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ ηθαλφηεηα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο, αλάινγα κε ηνλ ηξφπν παξνπζίαζεο ησλ εξεζηζκάησλ (αθνπζηηθφο - νπηηθφο). Σν θαηλφκελν απηφ, ην νπνίν ζπλαληάηαη ζηελ βηβιηνγξαθία κε ηνλ φξν «ε επίδξαζε ηεο ηξνπηθφηεηαο» (the modality effect) αλαθέξεηαη ζην πιενλέθηεκα αλάθιεζεο ιεθηηθψλ εξεζηζκάησλ πνπ θαηέρνπλ ηηο δχν ηειεπηαίεο ζέζεηο κέζα ζηελ ιίζηα, φηαλ απηή παξνπζηάδεηαη αθνπζηηθά απφ φηη φηαλ παξνπζηάδεηαη νπηηθά. Ζ ζεσξεηηθή εμήγεζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θαηλφκελνπ πεξηιακβάλεη ηελ παξαδνρή φηη ην θσλνινγηθφ θχθισκα εκπεξηέρεη θαη έλα ζχζηεκα ερεηηθήο απνζήθεπζεο ή ερνκλήκεο (echoic buffer), ην νπνίν ζπκπιεξψλεη ηελ ιεθηηθή αλαπαξάζηαζε ησλ ηειεπηαίσλ εξεζηζκάησλ ζηελ ιίζηα πξνο αλάθιεζε. Έλα ηέηνην ζχζηεκα απνζήθεπζεο δελ ππάξρεη γηα ηελ νπηηθή αλαπαξάζηαζε ησλ εξεζηζκάησλ. Οη Crowder θαη Morton (1969) αλαθέξζεθαλ ζηε δηαδηθαζία ηεο επηπξφζζεηεο απνζήθεπζεο ηεο αληήρεζεο/ερνχο σο ηελ «Πξν-θαηεγνξηθή Αθνπζηηθή Απνζήθεπζε» (Precategorical Acoustic Storage-PAS). Μία πξψηκε κειέηε, ε νπνία απνδεηθλχεη ηελ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ εξεζηζκάησλ ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνλ Stephen (1971). Μηα νκάδα 16 ππνθεηκέλσλ θιήζεθε λα αλαθαιέζεη ιίζηεο ησλ 8 ιέμεσλ είηε πξνο ηα εκπξφο είηε αληίζηξνθα. Καηά ηελ αλάθιεζε πξνο ηα εκπξφο, παξαηεξήζεθε έληνλε επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ ιέμεσλ, κε πςειή ηθαλφηεηα αλάθιεζεο ησλ ηειεπηαίσλ εξεζηζκάησλ ζηελ ιίζηα πνπ παξνπζηάζηεθε αθνπζηηθά. Οη δηαθνξέο, φκσο, ζηελ επίδνζε κεηαμχ ηεο αθνπζηηθήο θαη ηεο νπηηθήο ζπλζήθεο παξνπζίαζεο, εμαιείθηεθαλ ζηελ 26

27 αληίζηξνθε αλάθιεζε. Όζνλ αθνξά ησλ αξηζκφ ησλ εξεζηζκάησλ πνπ αλαθιήζεθαλ επηηπρψο, κε βάζε ηε ζέζε ηνπο ζηε ιίζηα πξνο αλάθιεζε, ε αλάπνδε αλάθιεζε/αλάθιεζε πξνο ηα πίζσ αλαδείρζεθε ζεκαληηθά θαιχηεξε απφ ηελ αλάθιεζε πξνο ηα εκπξφο ζηελ ζπλζήθε νπηηθήο παξνπζίαζεο, ελψ γηα ηελ ζπλζήθε αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο, ε ζεηξά κε ηελ νπνία ηα ππνθείκελα αλαθάιεζαλ ηα εξεζίζκαηα (δειαδή αλάθιεζε πξνο ηα εκπξφο ή αλάπνδε αλάθιεζε), είρε ακειεηέεο επηξξνέο ζηελ επίδνζε. ε κηα κεηαγελέζηεξε κειέηε, νη Watkins, Watkins, θαη Crowder (1974) εμέηαζαλ ηελ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο, ζε ζρέζε κε ηελ θσλνινγηθή νκνηφηεηα ησλ εξεζηζκάησλ πξνο αλάθιεζε. Τπνθείκελα θιήζεθαλ λα εθηειέζνπλ έξγα ειεχζεξεο ή ζεηξηαθήο αλάθιεζεο θσλνινγηθά φκνησλ ιέμεσλ (φπσο bud, cub, tuck, bug, duck) ή θσλνινγηθά αλφκνησλ ιέμεσλ (φπσο bead, cab, tick, bog, deck) χζηεξα απφ ζησπεξή ή θαλεξή (overt) αλάγλσζε. Μεηαμχ άιισλ επξεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζηελ ηθαλφηεηα αλάθιεζεο, ε νκνηφηεηα ησλ ιέμεσλ επεξέαζε ηελ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ζηε ζεηξηαθή αλάθιεζε. πγθεθξηκέλα, ε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο θαη ηξφπνπ παξνπζίαζεο εθδειψζεθε κε ηελ πςειή ηθαλφηεηα αλάθιεζεο ησλ πξφζθαησλ ιέμεσλ ζηελ ιίζηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαλεξήο αλάγλσζεο (ε νπνία αληηζηνηρεί ζηελ αθνπζηηθή παξνπζίαζε ησλ εξεζηζκάησλ), κφλν γηα ηηο ιέμεηο πνπ ήηαλ θσλνινγηθά αλφκνηεο. Δπνκέλσο, ηα απνηειέζκαηα απηά αλαδεηθλχνπλ ηελ ζηελή επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζηελ ηθαλφηεηα αλάθιεζεο, φηαλ ε ζπλζήθε παξνπζίαζεο απαηηεί θσδηθνπνίεζε ησλ εξεζηζκάησλ ζε θσλνινγηθφ/ αθνπζηηθφ θψδηθα. Οξηζκέλνη εξεπλεηέο, σζηφζν, ππνζηεξίδνπλ φηη θάησ απφ ζπγθεθξηκέλνπο πεηξακαηηθνχο ρεηξηζκνχο, νη δηαθνξέο ζηελ ηθαλφηεηα αλάθιεζεο κεηαμχ ησλ δχν ζπλζεθψλ παξνπζίαζεο είλαη δπλαηφλ λα παξαηεξεζνχλ θαηά κήθνο νιφθιεξεο ηεο ιίζηαο ησλ εξεζηζκάησλ πξνο αλάθιεζεο (Frankish, 1985). Δπηπιένλ, ν Beaman (2002) θαηάθεξε λα αληηζηξέςεη ηελ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ εξεζηζκάησλ πξνο αλάθιεζε. ε κία ζεηξά ηεζζάξσλ πεηξακάησλ, παξαηεξήζεθε βειηίσζε ζηελ ηθαλφηεηα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο θαηά ηελ νπηηθή παξνπζίαζε ησλ εξεζηζκάησλ (30 ιίζηεο ησλ 9 ςεθίσλ) ζπγθξηηηθά κε ηελ αλάθιεζε ησλ εξεζηζκάησλ ζηε ζπλζήθε αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο, εάλ ε ζπλζήθε αλάθιεζεο απαηηνχζε ηελ νκαδνπνίεζε ησλ εξεζηζκάησλ ζε ππφ-ιίζηεο ησλ δχν ή ηξηψλ ςεθίσλ. χκθσλα κε ηνλ κειεηεηή, ηα απνηειέζκαηα απηά θαζηζηνχλ πξνβιεκαηηθή ηελ θαζηεξσκέλε ζεσξεηηθή επεμήγεζε ηεο επίδξαζεο ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ζηελ αλάθιεζε. Αληί απηήο, ν Beaman πξνηείλεη ηελ εθδνρή ηεο θσδηθνπνίεζεο ησλ εξεζηζκάησλ κε ηε ρξήζε δηαθνξεηηθψλ αληηιεπηηθψλ ζηνηρείσλ (features), ηα νπνία εμαξηψληαη απφ ηνλ 27

28 ηξφπν παξνπζίαζεο (αθνπζηηθφο-νπηηθφο). Δίλαη πηζαλφλ νπηηθνί θψδηθεο λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ ζεηξηαθή αλάθιεζε αθφκα θαη εάλ ε ζπλεηζθνξά απηνχ ηνπ είδνπο ηεο θσδηθνπνίεζεο εληζρχεηαη κε ηελ ηαπηφρξνλε ρξήζε θσλνινγηθήο θαη/ή ιεμηθήο θσδηθνπνίεζεο. πκπησκαηηθά, αθνπζηηθνί θαη/ή θσλνινγηθνί θψδηθεο, ηνπο νπνίνπο εγείξεη ε αθνπζηηθή παξνπζίαζε ησλ εξεζηζκάησλ, ίζσο λα κελ απνηειεί βέιηηζηε ζηξαηεγηθή, φηαλ ηα εξεζίζκαηα πξνο αλάθιεζε παξνπζηάδνληαη νκαδνπνηεκέλα. πκπεξαζκαηηθά, ηα απνηειέζκαηα ησλ αλσηέξσ εξεπλψλ ππνγξακκίδνπλ ηελ επίδξαζε κηαο πιεζψξαο παξαγφλησλ ζηε ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ηεο κλήκεο εξγαζίαο. Θα πξέπεη σζηφζν λα ζεκεησζεί φηη, εάλ ε θσδηθνπνίεζε ησλ εξεζηζκάησλ ζην θσλνινγηθφ θχθισκα πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε ρξήζε ελφο θσλνινγηθνχ θψδηθα, ηα πξνηεηλφκελα κνληέια θαινχληαη λα ελζσκαηψζνπλ ηπρφλ δηαθνξέο ζηε ζπγθξάηεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζε νκηιεηέο δηαθφξσλ γισζζψλ. Πηζαλφλ, ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο, γηα παξάδεηγκα, λα κελ παξαηεξείηαη ζε ππνθείκελα, ηα νπνία εθηίζεληαη ζε γισζζηθά ζπζηήκαηα κε ειάρηζηα δεχγε θσλνινγηθά φκνησλ ιέμεσλ ή κε μεθάζαξε ζπιιαβηθή δνκή. 28

29 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΦΧΝΟΛΟΓΗΚΟΤ ΚΤΚΛΧΜΑΣΟ ΣΟΝ ΠΡΟΦΟΡΗΚΟ ΚΑΗ ΓΡΑΠΣΟ ΛΟΓΟ 3.1 Φσλνινγηθό θύθισκα θαη απόθηεζε ιεμηινγίνπ Ζ εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ είλαη ζεκαληηθή ζηελ θαηάθηεζε ηφζν ηεο κεηξηθήο γιψζζαο φζν θαη κηαο μέλεο γιψζζαο. Ζ αλάπηπμε ηνπ ιεμηινγίνπ ηεο κεηξηθήο γιψζζαο έρεη επξέσο κειεηεζεί ζε κηθξά παηδηά θαζψο θαη ζε κεγαιχηεξα παηδηά θαη ελήιηθεο πνπ καζαίλνπλ κηα μέλε γιψζζα. Όπσο αλαθέξεηαη απφ ηνπο Baddeley (2003) θαη Morra & Camba (2009), νη Baddeley, Gathercole, θαη Papagno (1998), ππνζηήξημαλ φηη ε θσλνινγηθή βξαρχρξνλε κλήκε παίδεη ζπνπδαίν ξφιν ζηηο αλαπαξαζηάζεηο ηεο θσλνινγηθήο κνξθήο λέσλ ιέμεσλ, ηφζν ζηε κεηξηθή γιψζζα φζν θαη ζηελ μέλε γιψζζα. πγθεθξηκέλα, απέδεημαλ, φηη αζζελείο κε ειιείκκαηα ζην θσλνινγηθφ θχθισκα, ρσξίο φκσο πξνβιήκαηα ζηε ιεθηηθή καθξφρξνλε κλήκε, δελ κπφξεζαλ λα κάζνπλ ην ιεμηιφγην κηαο λέαο γιψζζαο. Οη Papagno, Valentine θαη Baddeley (1991) επηβεβαίσζαλ ην ξφιν ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ζηελ εθκάζεζε κηαο μέλεο γιψζζαο απνδεηθλχνληαο, φηη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο (θσλνινγηθή νκνηφηεηα, κήθνο ιέμεσλ, αξζξσηηθή θαηαζηνιή, άζρεηνο ιφγνο), εκπνδίδνπλ ηελ εθκάζεζε ηνπ λένπ ιεμηινγίνπ αιιά φρη ηε ηθαλφηεηα εθκάζεζεο ιέμεσλ ηεο κεηξηθήο γιψζζαο, αθξηβψο δηφηη ηα εξεζίζκαηα ζηελ κεηξηθή γιψζζα, κπνξνχλ λα θσδηθνπνηεζνχλ ζεκαζηνινγηθά. πγθεθξηκέλα, νη εξεπλεηέο έδεημαλ ζε πεηξάκαηά ηνπο, φηη θάησ απφ ηε ζπλζήθε ηεο αξζξσηηθήο θαηαζηνιήο, Ηηαινί θνηηεηέο απέηπραλ ζηελ εθκάζεζε ξψζηθσλ ιέμεσλ, ελψ ε εθκάζεζε δεπγψλ ιέμεσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα επηηεχρζεθε εμαηηίαο ησλ ζεκαζηνινγηθψλ ζπζρεηίζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ κεηαμχ ησλ εξεζηζκάησλ. Σα επξήκαηα, φκσο, ησλ πεηξακάησλ απηψλ κε Άγγινπο θνηηεηέο δηέθεξαλ απφ απηά ησλ Ηηαιψλ θνηηεηψλ. ε αληίζεζε κε ηνπο Ηηαινχο ζπκκεηέρνληεο, νη Άγγινη θνηηεηέο θαηάθεξαλ λα ζπλδέζνπλ ζεκαζηνινγηθά ηα δεχγε ησλ ξψζηθσλ ιέμεσλ, κε απνηέιεζκα λα εληζρπζεί ε εθκάζεζή ηνπο. Οη εξεπλεηέο απέδσζαλ ηελ ηθαλφηεηα απηή ζηελ πςειή ζπρλφηεηα θνηλψλ εηπκνινγηθψλ ξηδψλ κεηαμχ ηεο Ρψζηθεο θαη ηεο Αγγιηθή γιψζζαο. Δπνκέλσο, φηαλ ην πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη επηηξέπεη ηε δεκηνπξγία ζεκαζηνινγηθψλ δηαζπλδέζεσλ, ηφηε ν ξφινο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο παχεη λα είλαη ζεκαληηθφο ζηελ εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ. Δπίζεο, νη Gathercole, Willis, Emslie θαη Baddeley (1992) ζε κηα δηαρξνληθή έξεπλα 29

30 ζηελ νπνία παξαθνινχζεζαλ παηδηά απφ ηα 4 έσο ηα 8 ηνπο ρξφληα έδεημαλ φηη, κεηαμχ 4 θαη 7 εηψλ ππάξρεη πςειή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο θσλνινγηθήο κλήκεο θαη ηεο επίδνζεο ζηα ηεζη ιεμηινγίνπ. Όπσο ζεκεηψλεη ε Μπακπιέθνπ (2003), ν ξφινο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ζηελ εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ επηβεβαηψλεηαη θαη ζε κειέηεο πνπ εξεπλνχλ, εάλ ε ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο είλαη θαη έλαο θαιφο δείθηεο ηεο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ λα κάζνπλ κηα μέλε γιψζζα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζε κηα έξεπλα πνπ έγηλε ζε νκάδα παηδηψλ ζηε Φηιαλδία, ηα νπνία κάζαηλαλ αγγιηθά σο δεχηεξε γιψζζα, δφζεθε έλα έξγν θσλνινγηθήο κλήκεο πνπ απαηηνχζε ηελ επαλάιεςε αθνινπζηψλ άγλσζησλ ιεθηηθψλ ήρσλ. Οη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζην έξγν απηφ πξνέβιεςαλ ηελ επίδνζή ηνπο ζε έξγα ιεμηινγίνπ δπν ρξφληα αξγφηεξα. Χζηφζν, ε θαηεχζπλζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ ηεο ηθαλφηεηαο επαλάιεςεο ςεπδνιέμεσλ θαη ιεμηινγηθήο αλάπηπμεο, δελ είλαη μεθάζαξε. χκθσλα κε ηνπο Gathercole θαη Adams (1994), φζν πην κεγάιε είλαη ε νκνηφηεηα κεηαμχ ησλ ςεπδνιέμεσλ θαη πξαγκαηηθψλ ιέμεσλ, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη θαη ε ελεξγνπνίεζε ησλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ απφ ηελ καθξφρξνλε κλήκε, νη νπνίεο εληζρχνπλ ηελ ζπγθξάηεζε ησλ ςεπδνιέμεσλ ζηελ εξγαδνκέλε κλήκε. Δπνκέλσο, κεγαιχηεξν ιεμηιφγην ζπκβάιιεη ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε ζπγθξάηεζε θαη αλάθιεζε θαηλνθαλψλ ιέμεσλ. εκαληηθά πνξίζκαηα έρνπλ πξνθχςεη θαη απφ ηηο κειέηεο παηδηψλ κε γισζζηθέο δπζθνιίεο θαη θιηληθψλ νκάδσλ κε δηάγλσζε Δηδηθήο Γισζζηθήο Γηαηαξαρήο. πγθεθξηκέλα, νη Gathercole θαη Badelley (1990), ζχγθξηλαλ ηηο θσλνινγηθέο δεμηφηεηεο ηξηψλ νκάδσλ παηδηψλ, κηαο νκάδαο παηδηψλ κε γισζζηθέο δπζθνιίεο (θιηληθή νκάδα) θαη δχν νκάδσλ ειέγρνπ. Ζ κηα νκάδα ειέγρνπ ήηαλ εμηζσκέλε, σο πξνο ηηο γισζζηθέο ηθαλφηεηεο, κε ηελ θιηληθή νκάδα αιιά κηθξφηεξεο ειηθίαο θαη ε άιιε νκάδα ήηαλ εμηζσκέλε, σο πξνο ηε κε ιεθηηθή λνεκνζχλε θαη ηε ρξνλνινγηθή ειηθία, κε ηελ θιηληθή νκάδα. Σα παηδηά κε ηηο γισζζηθέο δπζθνιίεο είραλ ρακειφηεξε επίδνζε ζηελ επαλάιεςε νκάδσλ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ. Ζ επίδνζή ηνπο ήηαλ ρακειφηεξε αθφκε θαη απφ ηα παηδηά πνπ είραλ ηελ ίδηα γισζζηθή ειηθία. Σα απνηειέζκαηα ησλ πεηξακάησλ νδήγεζαλ ζην ζπκπέξαζκα, φηη κηα αλεπάξθεηα ζηελ θσλνινγηθή απνζήθεπζε, πηζαλφλ λα αηηηνινγεί ηε κεησκέλε κλεκνληθή επίδνζε ησλ παηδηψλ κε γισζζηθά ειιείκκαηα θαη ίζσο παίδεη έλα βαζηθφ ξφιν ζηε δηαηαξαγκέλε γισζζηθή ηνπο αλάπηπμε. Μεηαγελέζηεξεο έξεπλεο ζπλεγνξνχλ ππέξ ηεο άπνςεο φηη ε εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ ζπζρεηίδεηαη κε ηελ ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο (Duyck, Szmalec, Kemps, & Vandierendonck, 2003, Gathercole, Service, Hitch, Adams, & Martin, 1999, Palladino & 30

31 Cornoldi, 2004). Χζηφζν, ππάξρνπλ θαη έξεπλεο πνπ δελ ππνζηεξίδνπλ ηελ παξαπάλσ ζρέζε. Μηα πξφζθαηε έξεπλα ησλ Morra & Camba (2009) ζε παηδηά ειηθίαο 8 έσο 10 εηψλ έδεημε, φηη ε εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ δελ κπνξεί λα ζηεξηρζεί κφλν ζε έλα κεραληζκφ, φπσο απηφλ ηνπ θσλνινγηθνχ ζπζηήκαηνο, αιιά θαη ζε επηκέξνπο άιινπο παξάγνληεο, φπσο είλαη ε θσλνινγηθή επαηζζεζία, ε απνδνηηθφηεηα ηεο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο θαη ε ηθαλφηεηα πξνζνρήο. Δπηπξνζζέησο, εξεπλεηέο φπσο νη Snowling, Chiat θαη Hulme (1991), έρνπλ ακθηζβεηήζεη ηελ παξαδνρή φηη ε ηθαλφηεηα επαλάιεςεο ιέμεσλ-ςεπδνιέμεσλ απνηειεί αμηφινγν δείθηε ηεο θσλνινγηθήο κλήκεο. χκθσλα κε ηελ άπνςε απηή, αδπλακία ζηελ επαλάιεςε λέσλ/θαηλνθαλψλ ιέμεσλ δελ ζρεηίδεηαη απαξαίηεηα κε αλεπαξθή θσλνινγηθή κλήκε αιιά θαη κε δπζθνιίεο ζηελ επεμεξγαζία ηνπ εξεζίζκαηνο, θαηάηκεζε ηνπ θσλνινγηθνχ ηχπνπ ηεο ιέμεο ζηα δνκηθά ηεο ζηνηρεία θαζψο θαη κε ηελ εθηέιεζε ησλ θηλεηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ παξαγσγή νκηιίαο. 3.2 Ζ ζρέζε ηνπ θσλνινγηθνύ θπθιώκαηνο κε ηελ αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο Ζ αλάγλσζε είλαη κηα πνιχπινθε γλσζηηθή δηαδηθαζία, θαζψο απαηηείηαη γηα ηελ δηεθπεξαίσζή ηεο ε ζπκβνιή πνιιψλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, αλάκεζα ζηηο νπνίεο είλαη θαη ε κλήκε. Ζ αλάγλσζε είλαη ην απνηέιεζκα ηεο επηηπρνχο ιεηηνπξγίαο δπν αλεμάξηεησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ: α) ηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη β) ηεο θαηαλφεζεο. πγθεθξηκέλα, ε αλάγλσζε αξρίδεη κε ηε γξαθεκηθή θσδηθνπνίεζε (πξφζιεςε θαη αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ), ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ πξνυπάξρνπζα κλεκνληθή ζπγθξάηεζε ησλ ζρεηηθψλ γξαθεκηθψλ πιεξνθνξηψλ. Δλ ζπλερεία, κε βάζε ηε γξαθεκηθή ηαπηφηεηα θάζε γξάκκαηνο θαη κε ηελ αμηνπνίεζε ηεο κλεκνληθήο ζπγθξάηεζεο θαη αλάζπξζεο ησλ πιεξνθνξηψλ, πνπ αλαθέξνληαη ζηνπο θζφγγνπο ηεο γιψζζαο θαη ηελ αληηζηνηρία ηνπο κε ηα γξαθήκαηα, επηζεκαίλεηαη ε θζνγγηθή ηαπηφηεηά ηνπο. Αθνινπζεί ε απφδνζε ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ηεο ιέμεο, κε ηε αμηνπνίεζε ηεο κλεκνληθήο ζπγθξάηεζεο ησλ θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ-αλαπαξαζηάζεσλ (γλσζηέο απφ ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν). Σέινο, αθνινπζεί ε θαηαλφεζε ηεο ιέμεο, ε νπνία πξνυπνζέηεη ηελ πξνυπάξρνπζα κλεκνληθή ζπγθξάηεζε θαη αλάζπξζε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο (Πφξπνδαο, 2002). Ο ξφινο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο έρεη απνδεηρζεί απφ πνιιέο έξεπλεο φηη είλαη πνιχ ζεκαληηθφο γηα ηελ αλάγλσζε. Ζ ζεκαζία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο ζηε δηεθπεξαίσζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο, δηαθέξεη κεηαμχ ησλ αξράξησλ αλαγλσζηψλ θαη ησλ ψξηκσλ αλαγλσζηψλ (Πφξπνδαο, 2002). ηελ πεξίπησζε ησλ αξράξησλ αλαγλσζηψλ, ν Baddeley ην 1978 αλαθέξεη φηη ην θσλνινγηθφ θχθισκα επηηξέπεη ζηνλ αλαγλψζηε, πνπ δηαβάδεη κηα ιέμε, λα «ζπγθξαηήζεη ηηο θσλεκηθέο 31

32 αλαπαξαζηάζεηο ηνπ θάζε γξάκκαηνο πνπ αλαγλσξίδεη, κέρξη λα ζπγθεληξώζεη επαξθείο αλαπαξαζηάζεηο γξακκάησλ πνπ ζα κπνξνύλ λα ζπγθξαηήζνπλ κηα ζπιιαβή, ε νπνία ζα ζπγθξαηεζεί θαη απηή» (Πφξπνδαο, 2002, ζ. 192), θαη ε δηαδηθαζία απηή ζα επαλαιακβάλεηαη κέρξηο φηνπ γίλεη δπλαηή ε αλάγλσζε ηεο ιέμεο (απνθσδηθνπνίεζε θαη θαηαλφεζε). ηελ πεξίπησζε φκσο ησλ ψξηκσλ αλαγλσζηψλ, έρεη απνδεηρηεί ζε έξεπλεο ησλ Baddeley ην 1979 θαη Coltheart ην 1980, ζηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηήζεθε ε ηερληθή ηεο αξζξσηηθή θαηαζηνιήο, φηη ην θσλνινγηθφ θχθισκα δελ ρξεζηκνπνηείηαη πάληα (Πφξπνδαο, 2002). Αληίζεηα, ζχκθσλα κε ηνλ Eysenck ην 1986, ρξεζηκνπνηείηαη κφλν ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ηα άιια ππνζπζηήκαηα ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο είλαη ππεξθνξησκέλα ή ην πιηθφ πξνο αλάγλσζε ρξεηάδεηαη πεξηζζφηεξε ιεθηηθή επεμεξγαζία (Καξαληδήο, 2004). ηηο πεξηπηψζεηο ηε κε παξέκβαζεο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο, ε πξφζβαζε ζηε ζεκαζία ηεο ιέμεο κπνξεί λα γίλεη απεπζείαο, κε βάζε ηε γξαθεκηθή θσδηθνπνίεζε θαη αλαπαξάζηαζή ηεο, κε ηε βνήζεηα ηνπ νπηηθν-ρσξηθνχ ζεκεησκαηάξηνπ ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο. 3.3 Ζ ζρέζε ηνπ θσλνινγηθνύ θπθιώκαηνο κε ηηο αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο Έλα πνζνζηφ ηνπιάρηζηνλ 5% ηνπ πιεζπζκνχ θπζηνινγηθήο λνεκνζχλεο αληηκεησπίδεη δπζθνιίεο ζηελ θαηάθηεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ (Shaywitz, 1998). Πιεζψξα εξεπλψλ έρεη δείμεη φηη καζεηέο κε δπζθνιίεο ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθία παξνπζηάδνπλ δπζθνιίεο ζηνλ ρεηξηζκφ ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία. Σν έιιεηκκα απηφ δπζρεξαίλεη ηελ θαηάθηεζε ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο πνπ είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ απνθσδηθνπνίεζε ηνπ γξαπηνχ θψδηθα (Κσηνχιαο, 2003, Πφξπνδαο, 1992). Ζ ειιηπήο θσλνινγηθή επεμεξγαζία (The phonological deficit hypothesis) (βι. Ramus 2001, Ziegler & Goswami, 2005, γηα κηα εθηελή αλαθνξά ζηε ζρέζε κεηαμχ θσλνινγηθψλ δεμηνηήησλ θαη επηηπρνχο θαηάθηεζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ) απνηειεί ηελ επηθξαηνχζα ππνβφζθνπζα αηηία ησλ αλαγλσζηηθψλ θαη νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ πνπ πξαγκαηνπνηνχλ νη δπζιεμηθνί καζεηέο. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί φηη νη φξνη, θσλνινγηθή επεμεξγαζία θαη θσλνινγηθέο δεμηφηεηεο, αλαθέξνληαη ζηε γεληθή επαηζζεζία γηα ηνπο ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο θαζψο θαη ζηε δπλαηφηεηα ρεηξηζκνχ ησλ δνκηθψλ κνλάδσλ ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ (π.ρ. αλάιπζε κηα ιέμεο ζε θσλήκαηα, παξαγσγή νκνηνθαηαιεμίαο θ.ιπ.) (Wagner & Torgesen, 1987). Οη δπζθνιίεο απηέο εθδειψλνληαη ζε έξγα ηαρείαο θαηνλνκαζίαο εηθφλσλ, θσλνινγηθήο ελεκεξφηεηαο θαη αληίιεςεο ηεο νκηιίαο (αθνπζηηθή δηάθξηζε δεπγψλ ιέμεσλ, αθνπζηηθή επεμεξγαζία εξεζηζκάησλ ζε ζπλζήθεο πεξηβαιινληηθνχ ζνξχβνπ). 32

33 Δπηπιένλ, δπζθνιίεο παξνπζηάδνληαη θαη ζηε βξαρχρξνλε κλήκε, φπσο απνδεηθλχεηαη απφ ηε ρακειή επίδνζε ζε έξγα αμηνιφγεζεο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο (π.ρ. ζεηξηαθή αλάθιεζε ιέμεσλ, ςεπδνιέμεσλ, ςεθίσλ). Πξνθεηκέλνπ κάιηζηα λα αλαιπζεί ε θχζε ησλ δπζθνιηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ ηα άηνκα κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο, αξθεηνί εξεπλεηέο κειέηεζαλ ζηα έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο ηηο επηδξάζεηο, ηφζν ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο φζν θαη ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ. Δπξήκαηα ηέηνησλ κειεηψλ παξνπζηάδνληαη παξαθάησ Ζ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηόηεηαο ζε αδύλακνπο αλαγλώζηεο ρεηηθά κε ηελ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο είρε αλαθεξζεί ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην (βι. ελφηεηα επίδξαζε νκνηφηεηαο, ζην θεθάιαην ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο) φηη ε θσλνινγηθή νκνηφηεηα απνδεηθλχεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο. πγθεθξηκέλα ε θσλνινγηθή νκνηφηεηα ησλ γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ δπζρεξαίλεη ηελ αλάθιεζή ηνπο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ην θσλνινγηθφ θχθισκα βαζίδεηαη ζε έλα θσλνινγηθφ θψδηθα θαη σο εθ ηνχηνπ κλεκνληθά ίρλε κε παξφκνηνπο θσλνινγηθνχο θψδηθεο δελ είλαη επδηάθξηηα κεηαμχ ηνπο, ζπγρένληαη θαη αλαθαινχληαη κε δπζθνιία (Baddeley, 1966, Conrad, & Hull, 1964). Καηά ζπλέπεηα, αλακέλεηαη φηη, φηαλ ην θσλνινγηθφ θχθισκα δπζιεηηνπξγεί (δειαδή ε θσδηθνπνίεζε ησλ εξεζηζκάησλ δελ είλαη θσλνινγηθή), ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο δελ ζα παξαηεξεζεί. Δπνκέλσο, αλ νη καζεηέο κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο έρνπλ πξνβιήκαηα ζην θσλνινγηθφ θχθισκα, ηφηε ζα παξνπζηάδνπλ κεησκέλε ηθαλφηεηα αλάθιεζεο, ηφζν ζε έξγα κε θσλνινγηθά φκνηα εξεζίζκαηα, φζν θαη ζε έξγα αλάθιεζεο θσλνινγηθά αλφκνησλ εξεζηζκάησλ. Χζηφζν ε παξαπάλσ ππφζεζε δελ επηβεβαηψλεηαη απφ φιεο ηηο έξεπλεο, ζηηο νπνίεο κειεηήζεθε ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζε θησρνχο αλαγλψζηεο. Κάπνηνη εξεπλεηέο δελ παξαηήξεζαλ ηελ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζε θησρνχο αλαγλψζηεο ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο αλεμαξηήησο ηεο ζπλζήθεο παξνπζίαζεο (αθνπζηηθή ή νπηηθή), θαηαιήγνληαο ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο είλαη ειιεηκκαηηθή (Liberman, Shakweiler, Liberman, & Fowler, 1977, Shankweiler, Liberman, Mark, Fowler, & Fischer, 1979, Mann, Liberman, 1980). Οη θησρνί αλαγλψζηεο ζεσξήζεθε φηη δπζθνιεχνληαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ απνηειεζκαηηθά ηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε ζην θσλνινγηθφ θχθισκα, ιφγσ αλεπαξθνχο θσλνινγηθήο επεμεξγαζίαο. Γηα παξάδεηγκα, νη Liberman, Shankweiler, Liberman, Fowler θαη Fischer (1977), ζπγθξίλνληαο ηηο επηδφζεηο ηξηψλ νκάδσλ παηδηψλ ηεο Β Γεκνηηθνχ κε δηαθνξεηηθή αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα (άξηζηνη, κέηξηνη, αδχλακνη) ζηε ζεηξηαθή αλάθιεζε (άκεζε ή 33

34 θαζπζηεξεκέλε) θσλνινγηθά παξφκνησλ γξακκάησλ (b, c, d, g, p, t, v, z) ή θσλνινγηθά αλφκνησλ γξακκάησλ (h, k, l, q, r, s, w, y), παξαηήξεζαλ φηη: α) νη άξηζηνη αλαγλψζηεο έθαλαλ ιηγφηεξα ιάζε ζηελ αλάθιεζε θαη β) ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ήηαλ ζεκαληηθή κφλν γηα ηελ νκάδα ησλ άξηζησλ αλαγλσζηψλ θαη αθφκε πην εκθαλήο ζηε ζπλζήθε ηεο θαζπζηεξεκέλεο αλάθιεζεο. Σα επξήκαηα απηά ηνπο νδήγεζαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη άξηζηνη αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηνχλ ην θσλνινγηθφ θψδηθα ζηε βξαρχρξνλε κλήκε απνηειεζκαηηθφηεξα απφ ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο. ηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εξκελεχζνπλ ηα απνηειέζκαηα απηά, απέδσζαλ ηελ έιιεηςε ηεο επίδξαζεο ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο είηε ζηελ πηζαλφηεηα νη θησρνί αλαγλψζηεο λα ρξεζηκνπνηνχλ ιηγφηεξν ην θσλνινγηθφ θψδηθα θαη θαηά ζπλέπεηα λα θαηαθεχγνπλ ζηε ρξήζε άιισλ θσδηθψλ (π.ρ. νπηηθψλ), είηε ζηελ πηζαλφηεηα ν ξπζκφο ηεο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο λα είλαη αξγφηεξνο, ελ ζπγθξίζεη κε ηνλ αληίζηνηρν ησλ άξηζησλ αλαγλσζηψλ. Παξφκνηα επξήκαηα πξνέθπςαλ θαη ζηελ έξεπλα ησλ Shankweiler, Liberman, Mark, Fowler, θαη Fischer (1979) πνπ επαλέιαβαλ ην παξαπάλσ πείξακα κε δχν ζπλζήθεο παξνπζίαζεο (αθνπζηηθή θαη νπηηθή). Οη καζεηέο κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο είραλ ηε ρακειφηεξε επίδνζε ζηελ αλάθιεζε ηφζν ησλ νπηηθψλ φζν θαη ησλ αθνπζηηθψλ εξεζηζκάησλ. Αμηνζεκείσηε ήηαλ θαη ε ζρεηηθή έξεπλα κε καζεηέο ηεο Β Γεκνηηθνχ ησλ Mann, Liberman, θαη Shankweiler (1980). Οη πξναλαθεξζέληεο εξεπλεηέο δηαθνξνπνίεζαλ ην πείξακα ησλ Liberman et. al. (1977), ρξεζηκνπνηψληαο αληί γηα γξάκκαηα ηα αθφινπζα εξεζίζκαηα: πξνηάζεηο ζε ηέζζεξηο εθδνρέο: α) κε λφεκα, πεξηιακβάλνληαο ιέμεηο πνπ θσλνινγηθά ήηαλ παξφκνηεο (π.ρ. Jack and Mark stacked sacks on the track in back of the shack ), β) κε λφεκα, πεξηιακβάλνληαο ιέμεηο πνπ ήηαλ θσλνινγηθά αλφκνηεο (π.ρ. Tom and Bill piled books on the chair in front of the door ), γ) ρσξίο λφεκα, πεξηιακβάλνληαο ιέμεηο πνπ ήηαλ παξφκνηεο θσλνινγηθά (π.ρ. Often at ten, Martin is thin to spin twin en with skin and chin ), δ) ρσξίο λφεκα, πεξηιακβάλνληαο ιέμεηο πνπ ήηαλ θσλνινγηθά αλφκνηεο (π.ρ. Sam and Chuck fried words on the leaf inside of the month Δπηπιένλ, παξνπζηάζηεθαλ ζηνπο καζεηέο ιίζηεο ιέμεσλ κε ή ρσξίο θσλνινγηθέο νκνηφηεηεο. Όπσο θαη ζηε πεξίπησζε κε ηηο ιίζηεο ησλ γξακκάησλ, νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο δελ ήηαλ θαιχηεξεο ζηε ζεηξηαθή αλάθιεζε γηα ηα αλφκνηα θσλνινγηθά γισζζηθά εξεζίζκαηα ζε ζρέζε κε ηα παξφκνηα θσλνινγηθά εξεζίζκαηα. Παξ φια απηά, έρεη αζθεζεί θξηηηθή ζηηο παξαπάλσ έξεπλεο θαη έρεη ππνζηεξηρζεί φηη ε απνπζία θσλνινγηθήο επίδξαζεο ζηνπο «θησρνχο» αλαγλψζηεο πηζαλφλ λα νθείιεηαη ζην φηη νη ζπκκεηέρνληεο ήηαλ παξά πνιχ κηθξνί ζηελ ειηθία (θάησ ησλ 8 ρξνλψλ) (Johnston, 1982), θαη ηαπηφρξνλα ην κήθνο ησλ ζεηξψλ πξνο αλάθιεζε ήηαλ δπζαλάινγα 34

35 κεγάιν ζε ζρέζε κε ηελ ηθαλφηεηα ηνπ κλεκνληθνχ ηνπο πεδίνπ, πξάγκα πνπ δπζθφιεπε ηε δνθηκαζία. Όηαλ ινηπφλ ζε κεηαγελέζηεξεο έξεπλεο ζπκκεηείραλ κεγαιχηεξα παηδηά, ή ειέρζεζαλ νη ιίζηεο αλάθιεζεο σο πξνο ην κήθνο ηνπο, ψζηε λα είλαη θαηάιιειεο γηα ηελ ειηθία ησλ ζπκκεηερφλησλ, βξέζεθε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο θαη ζηνπο καζεηέο κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο (Johnston, 1982, Hall, Humphreys, Tinzmann & Bowyer,1983, Siegel & Linder,1987, Johnston, Rugg & Scott, 1987, Penninghon, Orden, Smith, Green & Haith, 1990; Nittrouer & Miller, 1999). Γηα παξάδεηγκα, ζε κηα ζεηξά πεξακάησλ (5 πεηξάκαηα) νη Hall, Humphreys, Tinzmann θαη Bowyer (1983) παξαηήξεζαλ φηη ηφζν νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ρσξίο αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο, φζν θαη ησλ καζεηψλ κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο, πνπ θνηηνχζαλ ζηε Β, Γ θαη Γ Γεκνηηθνχ, ήηαλ ζεκαληηθά θαιχηεξεο ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο γηα αλφκνηα θσλνινγηθά εξεζίζκαηα, γξάκκαηα (πεηξάκαηα 1 & 2) ή ιέμεηο (πείξακα 3), πνπ παξνπζηάζηεθαλ είηε αθνπζηηθά είηε νπηηθά. Αμηνζεκείσην είλαη φηη ζην πέκπην πείξακά ηνπο παξαηήξεζαλ, φηη ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο εμαθαληδφηαλ, φηαλ ην επίπεδν δπζθνιίαο ησλ έξγσλ ζεηξηαθήο αλάθιεζεο δπζθφιεπε. Οη Siegel and Linder (1987), ζε κειέηε κε 45 παηδηά πνπ ε ειηθία ηνπο θπκαηλφηαλ απφ ηα 7 έσο ηα 13 ρξφληα, εμέηαζαλ ηελ ππφζεζε εμάξηεζεο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο απφ ηελ ρξνλνινγηθή ειηθία. Οη δνθηκαζίεο πεξηιάκβαλαλ ηελ αλάθιεζε ζεηξψλ γξακκάησλ (θσλνινγηθά παξφκνηα/αλφκνηα) ζε ηξεηο ζπλζήθεο (νπηηθή παξνπζίαζε- γξαπηή απάληεζε, νπηηθή παξνπζίαζε- πξνθνξηθή απάληεζε, πξνθνξηθή παξνπζίαζε- γξαπηή απάληεζε). Πξάγκαηη, παξαηήξεζαλ φηη ηα κηθξφηεξα παηδηά κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο (7-8 ρξνλψλ), ζε αληίζεζε κε ηα αληίζηνηρα κεγαιχηεξα παηδηά (8-13 ρξνλψλ), δελ έδεημαλ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζηελ απφδνζε ηεο κλήκεο ζε φιεο ηηο ζπλζήθεο παξνπζίαζεο-απάληεζεο. Σα απνηειέζκαηα απηά έδεημαλ, φηη είλαη πηζαλφλ ε ρξήζε ηνπ θσλνινγηθνχ θψδηθα, λα αλαπηχζζεηαη κελ ζηα παηδηά κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο αιιά κε αξγφηεξν ξπζκφ. Οη Johnston, Rugg, θαη Scott (1987), εμίζσζαλ ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπ γλσζηηθνχ έξγνπ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ αλάθιεζε ζεηξψλ γξακκάησλ ζηνπο θαινχο θαη ζηνπο θαθνχο αλαγλψζηεο, ππνινγίδνληαο ην κλεκνληθφ ηνπο πεδίν ζε θάζε έλαλ ρσξηζηά. Πξάγκαηη, εμηζψλνληαο ην βαζκφ δπζθνιίαο παξαηεξήζεθε φηη ηφζν νη νρηάρξνλνη, φζν θαη νη εληεθάρξνλνη θαθνί αλαγλψζηεο, έδεημαλ θπζηνινγηθέο επηδξάζεηο ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο, φπσο έδεημαλ θαη νη θαινί αλαγλψζηεο ηεο ίδηαο αλαγλσζηηθήο ειηθίαο. Μηα εμίζνπ ελδηαθέξνπζα έξεπλα είλαη θαη ησλ Nitrouer θαη Miller (1999), νη νπνίνη κειέηεζαλ ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζε ελειίθνπο θαη παηδηά (8 θαη 11 ρξνλψλ) θαη αλάκεζα ζε 35

36 «θαινχο» θαη «θαθνχο» αλαγλψζηεο ζηε ρξήζε θσλεκηθψλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ απνζήθεπζε ιέμεσλ ζηελ εξγαδφκελε κλήκε. Σνπο δήηεζαλ λα αλαθαιέζνπλ ζεηξέο πνπ πεξηείραλ 8 ιέμεηο θσλνινγηθά παξφκνηεο ή αλφκνηεο (πείξακα 1) ή 6 ιέμεηο (πείξακα 2), νη νπνίεο παξνπζηάζηεθαλ νπηηθά. Αλ θαη παξαηεξήζεθε κηα αλαπηπμηαθή κείσζε ησλ ιαζψλ ζηνπο ελήιηθεο, ζηνπο εληεθάρξνλνπο θαη ζηνπο θαινχο νρηάρξνλνπο αλαγλψζηεο, πξάγκα πνπ αληαλαθιά κηα βειηίσζε ζηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ ζηελ εξγαδφκελε κλήκε, σζηφζν δελ παξαηεξήζεθε θακία δηαθνξά αλάκεζα ζηνπο θαινχο θαη θαθνχο νρηάρξνλνπο αλαγλψζηεο ζε θαλέλα πείξακα. Σα απνηειέζκαηα ζηε ζεηξηαθή αλάθιεζε γηα ηνπο θαινχο νρηάρξνλνπο αλαγλψζηεο, δελ απέδεημαλ φηη ρξεζηκνπνίεζαλ κηα ζηξαηεγηθή θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο, γηα ηελ απνζήθεπζε ιέμεσλ ζηε κλήκε εξγαζίαο. Αλ θαη νη θαινί αλαγλψζηεο έθαλαλ ιηγφηεξα ιάζε, (απνηέιεζκα ην νπνίν δελ ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ) ζε ζρέζε κε ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο, δελ έδεημαλ κεγαιχηεξε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο απφ φ,ηη νη θησρνί αλαγλψζηεο. Οη δηαθνξέο ζηνλ αξηζκφ ησλ ιαζψλ κεηαμχ ησλ θαιψλ θαη ησλ θαθψλ αλαγλσζηψλ ήηαλ πεξίπνπ ε ίδηα θαη γηα ηηο ζεηξέο κε ηηο θσλνινγηθά παξφκνηεο ιέμεηο θαη γηα ηηο ζεηξέο κε ηηο θσλνινγηθά αλφκνηεο ιέμεηο. ε πεξίπησζε πνπ παξαηεξνχληαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νκάδσλ, κε βάζε ηελ αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα, απηέο ζα κπνξνχζαλ λα απνδνζνχλ ζε δηαθνξέο ζην βαζκφ, κε ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη έλαο θσλνινγηθφο θψδηθαο, γηα λα απνζεθεπηνχλ νη ιέμεηο ζηε κλήκε εξγαζίαο. ηελ πεξίπησζε φκσο ησλ ελειίθσλ θαη ησλ εληεθάρξνλσλ, αλ θαη ν κέζνο φξνο ησλ ιαζψλ γηα ηηο παξφκνηεο θσλνινγηθά ιέμεηο δελ δηέθεξε ζεκαληηθά, σζηφζν παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή δηαθνξά γηα ηηο θσλνινγηθά αλφκνηεο ιέμεηο. Οη Kibby, Marks, Morgan, θαη Long (2004), φκσο, εξεπλψληαο ηε ιεηηνπξγία ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο, κε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο κε νπηηθή παξνπζίαζε, ζε δπν νκάδεο παηδηψλ (κε ή ρσξίο αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο) ειηθίαο απφ 9 έσο 13 ρξνλψλ, θαηέδεημαλ κηα κέζε νδφ ζε ζρέζε κε ηηο πξνεγνχκελεο έξεπλεο. πγθεθξηκέλα, ειέγρνληαο φινπο ηνπο παξάγνληεο πνπ πηζαλφλ λα επεξέαδαλ ην κλεκνληθφ πεδίν (π.ρ. κήθνο ζεηξψλ αλάθιεζεο, θαηαιιειφηεηα ιέμεσλ), παξαηήξεζαλ φηη ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζηνπο θαθνχο αλαγλψζηεο είλαη ζεκαληηθή κφλν, φηαλ νη ιέμεηο είλαη ζχληνκεο (π.ρ. κνλνζχιιαβεο, δηζχιιαβεο) θαη έρνπλ ιηγφηεξα θσλήκαηα. Καηά ζπλέπεηα, παξφιν πνπ ε ππφζηαζε ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο κπνξεί λα κελ θαηαξγείηαη ζηνπο θαθνχο αλαγλψζηεο, ππάξρεη πηζαλφηεηα λα ιεηηνπξγεί ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθά, ηδηαίηεξα ζηε δηαδηθαζία ηεο θσλνινγηθήο απνζήθεπζεο, κε ην επίπεδν ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο λα ζρεηίδεηαη κε ηνλ αξηζκφ ησλ θσλεκάησλ ησλ ιέμεσλ. Παξφκνηα απνηειέζκαηα 36

37 (ιεηηνπξγηθή θσλνινγηθή απνζήθεπζε κε κεησκέλε απφδνζε) βξέζεθαλ θαη ζε κηα πξνεγνχκελε έξεπλα ηεο Kibby (2003), πνπ κειέηεζε ην θσλνινγηθφ θχθισκα ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο ιέμεσλ κε αθνπζηηθή παξνπζίαζε. Αλακθηζβήηεην πάλησο ζε φιεο ηηο έξεπλεο είλαη ην φηη ζπλνιηθά νη «θησρνί» αλαγλψζηεο πξαγκαηνπνίεζαλ πεξηζζφηεξα ιάζε ζε ζρέζε κε ηνπο θαινχο αλαγλψζηεο Ζ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ηεο ιέμεο ζε αδύλακνπο αλαγλώζηεο Οη έξεπλεο γηα ην κεραληζκφ ηεο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ζε αδχλακνπο αλαγλψζηεο είλαη πεξηνξηζκέλεο θαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηελ χπαξμε ή ηελ απνπζία ηεο επίδξαζεο ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ, ζε παηδηά κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο, είλαη ακθηιεγφκελα. Ο ηξφπνο παξνπζίαζεο ησλ ιεθηηθψλ εξεζηζκάησλ πξνο αλάθιεζε αιιά θαη ηξφπνο κε ηνλ νπνίν απαληνχζαλ ηα ππνθείκελα, θαίλεηαη λα επεξέαδε ηελ χπαξμε ή φρη ηεο επίδξαζεο ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ, κε ηελ νπνία δηαθαίλεηαη, ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηνπ Baddeley (2000), ε ιεηηνπξγία ηνπ κεραληζκνχ ηεο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο. Παξαθάησ παξαηίζεληαη νξηζκέλα επξήκαηα γηα ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα, αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο παξνπζίαζεο θαη αλάθιεζεο ησλ εξεζηζκάησλ Αθνπζηηθή παξνπζίαζε-ιεθηηθή απάληεζε Οη McDougall, Hulme, Ellis, θαη Monk (1994), ζχγθξηλαλ ηηο επηδφζεηο ηξηψλ νκάδσλ παηδηψλ (κέζε ειηθία 8.4 ρξνλψλ) κε δηαθνξεηηθφ επίπεδν αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο (θαινί, κέηξηνη θαη θησρνί αλαγλψζηεο) ζηε ζεηξηαθή αλάθιεζε ιέμεσλ δηαθνξεηηθνχ κήθνπο (1/ζχιιαβεο, 2/ζχιιαβεο, 3/ζχιιαβεο). Ζ παξνπζίαζε ήηαλ αθνπζηηθή, ζπλδπαζκέλε κε αλάθιεζε ιεθηηθή. Όιεο νη νκάδεο αλαθάιεζαλ θαιχηεξα ηηο κνλνζχιιαβεο ιέμεηο θαη ρεηξφηεξα ηηο ηξηζχιιαβεο. Αμηνζεκείσην είλαη φηη φιεο νη νκάδεο έδεημαλ θπζηνινγηθή επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ παξά ηηο αδπλακίεο πνπ είραλ ζην κλεκνληθφ ηνπο πεδίν νη θησρνί αλαγλψζηεο έλαληη ησλ ππφινηπσλ νκάδσλ. Οη Johnson θαη Anderson (1998), ζε έλα παξφκνην πεηξακαηηθφ ζρεδηαζκφ (πείξακα 2), ρξεζηκνπνίεζαλ ηξεηο νκάδεο: νκάδα θησρψλ αλαγλσζηψλ (κέζε ρξνλνινγηθή ειηθία 11 ρξνλψλ), νκάδα θαιψλ αλαγλσζηψλ ηεο ίδηαο ρξνλνινγηθήο ειηθίαο θαη νκάδα κηθξφηεξεο ρξνλνινγηθήο (8.4 ρξνλψλ) αιιά ίδηαο αλαγλσζηηθήο ειηθίαο κε ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο. Καη ζε απηφ ην πείξακα νη θησρνί αλαγλψζηεο παξνπζίαζαλ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ, ζηνλ ίδην βαζκφ ζεκαληηθφηεηαο κε απηφλ πνπ έδεημε ηφζν ε ρξνλνινγηθή νκάδα φζν θαη ε νκάδα ηεο ίδηαο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο, ζηε ζπλζήθε αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο ιεθηηθήο 37

38 απάληεζεο. Σα ίδηα απνηειέζκαηα βξήθαλ θαη νη McDougall θαη Donohoe (2002), ζπγθξίλνληαο ηηο επηδφζεηο ηεζζάξσλ νκάδσλ καζεηψλ (νκάδα ειέγρνπ ρξνλνινγηθήο ειηθίαο, νκάδα ειέγρνπ αλαγλσζηηθήο ειηθίαο, αδχλακνη αλαγλψζηεο, δπζιεμηθνί αλαγλψζηεο) ζηε ζεηξηαθή αλάθιεζε ιέμεσλ κε δηαθνξεηηθφ ζπιιαβηθφ κήθνο (1/ζχιιαβεο, 2/ζχιιαβεο, 3/ζχιιαβεο), νη νπνίεο παξνπζηάζηεθαλ θαη αλαθιήζεθαλ πξνθνξηθά. Μάιηζηα, ε επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ εμαθαληδφηαλ, φηαλ ιακβαλφηαλ ππφςε νη δηαθνξέο ζην ξπζκφ νκηιίαο (speech rate). ε κία αληίζηνηρε ζχγρξνλε κειέηε, ε Kibby (2009) κειέηεζε κεηαμχ άιισλ, ηελ επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ ζε καζεηέο κε ηππηθή αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα θαη ζε καζεηέο κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο. Όζνλ αθνξά ηνλ κεραληζκφ εζσηεξηθήο επαλάιεςεο γηα ηε ζπγθξάηεζε θαη αλάθιεζε ησλ εξεζηζκάησλ, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ε επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ ζηελ νκάδα ησλ καζεηψλ κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο ήηαλ κεγάιε, αλεμάξηεηα απφ ηε ιεθηηθή λνεκνζχλε θαη ην ξπζκφ νκηιίαο/άξζξσζεο (speech/articulation rate). χκθσλα κε ηελ εξεπλήηξηα, ηα απνηειέζκαηα απηά απνδεηθλχνπλ ηελ ηθαλφηεηα εθαξκνγήο ηνπ κεραληζκνχ εζσηεξηθήο επαλάιεςεο ζηνπο δπζιεμηθνχο αλαγλψζηεο. Ζ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ αλαγλσζηηθήο νκάδαο θαη κήθνπο ησλ ιέμεσλ αλαδείρζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, κε ηελ νκάδα ειέγρνπ λα επεξεάδεηαη πεξηζζφηεξν απφ ην κήθνο ησλ ιέμεσλ πξνο αλάθιεζε. Μία πηζαλή αηηία γηα ηελ παξαπάλσ επίδξαζε απνηεινχλ νη δπζθνιίεο πνπ παξνπζηάδνπλ νη θησρνί αλαγλψζηεο κε ηελ θσλνινγηθή επεμεξγαζία. Ζ Kibby θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (2004), παξαηήξεζαλ λσξίηεξα φηη νη κεγάιεο ιέμεηο δπζρεξαίλνπλ ηελ αλάθιεζε ζηα παηδηά κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο πηζαλφλ εμαηηίαο ηνπ απμεκέλνπ αξηζκνχ θσλεκάησλ, απνθιείνληαο έηζη ηελ ππφζεζε ηεο αλεπαξθνχο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο ζε απηήλ ηελ νκάδα. Όηαλ ε ηθαλφηεηα θσλεκηθήο απαινηθήο πξνζηέζεθε ζηελ ζηαηηζηηθή αλάιπζε σο ζπκκεηαβιεηή (covariate), ε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ νκάδαο θαη κήθνπο ιέμεο έραζε ηε ζηαηηζηηθή ηεο ζεκαληηθφηεηα, ελψ κηα λέα αιιειεπίδξαζε αλαδείρηεθε ζεκαληηθή, απηή κεηαμχ ηεο θσλνινγηθήο ελεκεξφηεηαο θαη ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ. Δπνκέλσο, ην κήθνο ηεο ιέμεο είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ζε κέγηζην βαζκφ κφλν ηνπο δπζιεμηθνχο αλαγλψζηεο θαη δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζε έξγα αλάθιεζεο αιιά ζε νπνηνδήπνηε έξγν απαηηεί θσλνινγηθή επεμεξγαζία (φπσο ε θσλνινγηθή ελεκεξφηεηα) Αθνπζηηθή παξνπζίαζε- νπηηθή απάληεζε ηελ πεξίπησζε ηεο αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο ζε ζπλδπαζκφ κε νπηηθή απάληεζε, νη πεξηζζφηεξεο έξεπλεο έδεημαλ φηη ηα ππνθείκελα κε αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο 38

39 δπζθνιίεο είραλ ηηο ρακειφηεξεο επηδφζεηο ζε ζχγθξηζε κε ηνπο θαινχο αλαγλψζηεο θαη νξζνγξάθνπο (Irausquin, & Gelder, 1997, Nitrouer, & Miller, 1999, Steinbrink, & Klatte, 2008). Γηα παξάδεηγκα, ζηελ έξεπλα ησλ Irausquin, θαη Gelder (1997), βξέζεθε ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ησλ ιέμεσλ ζηνπο αδχλακνπο αλαγλψζηεο (κέζε ειηθία 12.3), ε νπνία δελ δηέθεξε απφ εθείλε πνπ έδεημαλ νη δχν νκάδεο ειέγρνπ, δειαδή ηελ νκάδα κε ηελ ίδηα ρξνλνινγηθή ειηθία ( ρξνλψλ) θαη ηελ νκάδα κε ην ίδην αλαγλσζηηθφ επίπεδν αιιά κηθξφηεξεο ειηθίαο (9.5 ρξνλψλ). πγθεθξηκέλα, ηα ππνθείκελα ηεο έξεπλαο ήηαλ ππνρξεσκέλα, κεηά ηελ αθνπζηηθή παξνπζίαζε κηαο ζεηξάο 6 ιέμεσλ, λα ηνπνζεηήζνπλ έμη θάξηεο κε ηηο εηθφλεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ ζηελ ίδηα ζεηξά κε ηελ νπνία παξνπζηάζηεθαλ, μεθηλψληαο πάληα απφ ην πξψην εξέζηζκα. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ηφζν νη θαινί φζν θαη νη αδχλακνη αλαγλψζηεο, ρξεζηκνπνηνχλ κε ηνλ ίδην ηξφπν ην κεραληζκφ ηεο εζσηεξηθήο επαλάιεςεο, φπσο δηαθαίλεηαη απφ ηελ επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ησλ ιέμεσλ. Δληνχηνηο, νη αδχλακνη αλαγλψζηεο θαίλεηαη φηη δελ επσθεινχληαη κε ηνλ ίδην ηξφπν απφ ηελ ρξήζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κεραληζκνχ φπσο νη θαινί αλαγλψζηεο Οπηηθή παξνπζίαζε ιεθηηθή απάληεζε ηηο έξεπλεο ηφζν ησλ Johnston θαη Anderson (1998) φζν θαη ησλ McNeil θαη Johnston (2004) δε βξέζεθε επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ηεο ιέμεο ζε αδχλαηνπο αλαγλψζηεο ηφζν ζηελ παξνπζίαζε εηθφλσλ αληηθεηκέλσλ πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζε κεγάιεο θαη κηθξέο ιέμεηο φζν θαη ζηελ νπηηθή παξνπζίαζε ιέμεσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ιεθηηθή απάληεζε. Αληίζεηα, νη νκάδεο ειέγρνπ (δηαθνξεηηθνχ αλαγλσζηηθνχ επηπέδνπ αιιά ίδηαο ειηθίαο ή κηθξφηεξεο ειηθίαο αιιά ίδηνπ αλαγλσζηηθνχ επηπέδνπ) είραλ πςειφηεξε επίδνζε κε ηηο κηθξέο ιέμεηο ζηηο παξαπάλσ ζπλζήθεο. Οη εξεπλεηέο θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη αδχλαηνη αλαγλψζηεο βαζίδνληαη ζε νπηηθέο ζηξαηεγηθέο, φηαλ νη θσλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο δελ είλαη ππνρξεσηηθέο γηα ηελ επίιπζε έξγσλ ζεηξηαθήο αλάθιεζεο. Αληίζεηα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ εξεπλψλ είλαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Steinbrink θαη Klatte (2008). Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ε επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ησλ ιέμεσλ δελ δηέθεξε αλάκεζα ζηηο νκάδεο, θαηαιήγνληαο ζην ζπκπέξαζκα φηη δελ ππάξρνπλ δηαθνξέο ζηηο θσλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο κεηαμχ ησλ νκάδσλ Οπηηθή παξνπζίαζε- γξαπηή απάληεζε Οη Irausquin θαη de Gelder (1997) βξήθαλ ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ηεο ιέμεο ζε αδχλακνπο αλαγλψζηεο, ε νπνία δελ δηέθεξε απφ εθείλε ησλ νκάδσλ ειέγρνπ (νκάδα ίδηνπ αλαγλσζηηθνχ επηπέδνπ θαη νκάδα ίδηαο ειηθίαο). Δπνκέλσο, νη αδχλαηνη 39

40 αλαγλψζηεο θάλεθε λα ρξεζηκνπνηνχλ θσλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο ζηνλ ίδην βαζκφ κε ηνπο θαλνληθνχο αλαγλψζηεο, αθφκε θαη ζε κία ζπλζήθε, θαηά ηελ νπνία ε νπηηθή θσδηθνπνίεζε είλαη πην πξνθαλήο (νπηηθή παξνπζίαζε θαη κε ιεθηηθή αλάθιεζε -ηαμηλφκεζε εηθφλσλ). Όκσο θαη ζε απηή ηε ζπλζήθε, ε ζπλνιηθή επίδνζε ησλ αδχλαησλ αλαγλσζηψλ ήηαλ ρεηξφηεξε απφ εθείλε ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπο. Αληίζεηα, ζε έξεπλα κε Γεξκαλνχο καζεηέο θαη κε αληίζηνηρν πεηξακαηηθφ ζρεδηαζκφ (Steinbrink & Klatte, 2008), δελ βξέζεθε ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν νκάδσλ ζην έξγν ζεηξηαθήο αλάθιεζεο ππφ ηελ ζπλζήθε νπηηθήο παξνπζίαζεο κε νπηηθή αλάθιεζε Ζ επίδξαζε ηνπ ηξόπνπ παξνπζίαζεο ζηνπο αδύλακνπο αλαγλώζηεο Όζνλ αθνξά ηελ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ εξεζηζκάησλ ζε έξγα αλάθιεζεο κε δπζιεμηθνχο αλαγλψζηεο, νη Penney θαη Godsell (1999) αλέδεημαλ δηαθνξεηηθέο επηδξάζεηο αλάινγα κε ηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε ησλ ζπκκεηερφλησλ. πγθεθξηκέλα, ζε κία νκάδα 40 θνηηεηψλ πνπ έιαβε κέξνο ζηε κειέηε δεηήζεθε αλάθιεζε 10 δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ ησλ 4, 5, 6, 7, 8 θαη 9 ςεθίσλ. Σα ςεθία παξνπζηάζηεθαλ αθνπζηηθά θαη νπηηθά. Οη θαινί αλαγλψζηεο παξνπζίαζαλ ηελ ηππηθή επίδξαζε ηεο ηξνπηθφηεηαο (modality effect) κε θαιχηεξε επίδνζε ζηελ αλάθιεζε ησλ ηειεπηαίσλ ςεθίσλ ζηελ ιίζηα, φηαλ απηά παξνπζηάζηεθαλ αθνπζηηθά απ φηη φηαλ παξνπζηάζηεθαλ νπηηθά. Οη θνηηεηέο κε ρακειή αλαγλσζηηθή επίδνζε, παξνπζίαζαλ κελ ηελ επίδξαζε ηεο ηξνπηθφηεηαο, φπσο νη ηππηθνί αλαγλψζηεο, αιιά επηπιένλ παξνπζίαζαλ θαη κηα βειηίσζε ζηελ αλάθιεζε ησλ αξρηθψλ εξεζηζκάησλ ηεο ιίζηαο, φηαλ απηή παξνπζηάζηεθε νπηηθά. Ζ παξνπζία ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ηξνπηθφηεηαο παξέρεη ζηνηρεία γηα ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ ππνζπζηήκαηνο απνζήθεπζεο ηεο αληήρεζεο/ερνχο (echoic memory) ζε δπζιεμηθνχο αλαγλψζηεο. Παξά ηαχηα, ε ελίζρπζε ηεο ηθαλφηεηαο αλάθιεζεο ησλ πξνγελέζηεξσλ εξεζηζκάησλ κέζα ζηελ ιίζηα θαηά ηελ νπηηθή παξνπζίαζε, δειψλεη ηελ πξνβιεκαηηθή ιεηηνπξγία απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο απνζήθεπζεο ζηνπο δπζιεμηθνχο αλαγλψζηεο. χκθσλα κε ηνπο εξεπλεηέο, ην ζχζηεκα κλήκεο ηεο αληήρεζεο/ερνχο είηε έρεη πεξηνξηζκέλε ρσξεηηθφηεηα, είηε είλαη πην επάισην ζηελ παξεκβνιή απφ γεηηνληθά εξεζίζκαηα, είηε «παξαθκάδεη» γξήγνξα. Δπηπξνζζέησο, νη Penney θαη Godsell ππνζηεξίδνπλ φηη απηή ε δπζιεηηνπξγία ζην ζχζηεκα απνζήθεπζεο ηεο αληήρεζεο/ερνχο, ζε ζπλδπαζκφ κε αλεπάξθεηεο ζηελ αθνπζηηθή επεμεξγαζία, πνπ παξαηεξνχληαη ζε δπζιεμηθνχο αλαγλψζηεο, ζπλεηζθέξνπλ ζηελ εγθαζίδξπζε αλαθξηβψλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ζηε καθξφρξνλε κλήκε. Όηαλ νη αλαπαξαζηάζεηο απηέο ζα πξέπεη λα αλαθιεζνχλ γηα λα 40

41 δηεθπεξαησζεί ην έξγν ηεο αλαγλσζηηθήο ιεηηνπξγίαο ή ηεο γξαθήο, νη καζεηέο απηνί εκθαλίδνπλ ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο Έξεπλεο ζηνλ ειιεληθό πιεζπζκό Ζ ζρέζε κεηαμχ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θσλνινγηθνχ θπθιψκαηνο ηεο κλήκεο εξγαζίαο έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν κειέηεο θαη ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Αλ θαη ν αξηζκφο ησλ εξεπλψλ πνπ έρνπλ κειεηήζεη ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα είλαη πεξηνξηζκέλνο, ηα απνηειέζκαηα ζπλάδνπλ κε ηελ μελφγισζζε βηβιηνγξαθία, θπξίσο ζε φ,ηη αθνξά ηε ρακειή επίδνζε ησλ θησρψλ αλαγλσζηψλ ζε έξγα ζεηξηαθήο αλάθιεζεο. Παξαθάησ αθνινπζεί κία ζχληνκε αλαθνξά ησλ θπξηφηεξσλ κειεηψλ, ν ζρεδηαζκφο ησλ νπνίσλ παξνπζηάδεη νκνηφηεηεο κε ηηο έξεπλεο πνπ παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ. Μία απφ ηηο πξψηεο έξεπλεο ζηα ειιεληθά πεξηγξάθεηαη απφ ηνλ Πφξπνδα (2002), ν νπνίνο δηεξεχλεζε ην ξφιν ηεο βξαρχρξνλεο ζπγθξάηεζεο πιεξνθνξηψλ ζηελ δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. πγθεθξηκέλα ζηελ έξεπλα απηή ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο ππνθείκελα καζεηέο ηεο Β ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ, νη νπνίνη ζπγθξφηεζαλ δπν δηαθνξεηηθέο νκάδεο (θαινί θαη αδχλακνη αλαγλψζηεο), εμηζσκέλεο σο πξνο ην λνεηηθφ επίπεδν θαη ηε ρξνλνινγηθή ειηθία. ηα πξψηα πεηξάκαηα ν εξεπλεηήο δήηεζε απφ ηα παηδηά λα αλαθαιέζνπλ γξακκαηνζεηξέο θσλνινγηθά παξφκνηεο (π.ρ.: π, λ, ρ, μ, κ) ή αλφκνηεο (π.ρ.: β, θ, η, ι, δ) πνπ παξνπζηάζηεθαλ νπηηθά (πείξακα 1) θαη αθνπζηηθά (πείξακα 2). Οη θαινί αλαγλψζηεο έθαλαλ ιηγφηεξα ιάζε ζε φιεο ηηο ζπλζήθεο παξνπζίαζεο. Δπηπιένλ, ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ήηαλ κεγαιχηεξε ζηνπο θαινχο απφ φηη ζηνπο αδχλαηνπο αλαγλψζηεο θπξίσο ζηελ νπηηθή παξνπζίαζε. Όηαλ, φκσο, ε παξνπζίαζε ήηαλ αθνπζηηθή, ε επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο δελ ήηαλ δηαθνξεηηθή ζηηο δχν νκάδεο αλαγλσζηψλ. Ζ εξκελεία πνπ δφζεθε ήηαλ φηη νη καζεηέο κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο δπζθνιεχνληαλ ζηε θσλεκηθή αλαθσδηθνπνίεζε θαη πξφζθαηξε ζπγθξάηεζε ζηε βξαρχρξνλε κλήκε ησλ νπηηθά πξνζιακβαλφκελσλ γισζζηθψλ πιεξνθνξηψλ. ην ηξίην πείξακα εμεηάζηεθε ην ίδην δήηεκα, κε ηε δηαθνξά φηη ηα πξνζιακβαλφκελα εξεζίζκαηα ήηαλ δχν εηδψλ αθνινπζίεο πξνθνξηθψλ ιέμεσλ. Σν πξψην είδνο απαξηηδφηαλ απφ ζεηξέο ηεζζάξσλ δηαθνξεηηθψλ ιέμεσλ πνπ νκνηνθαηαιεθηνχζαλ (π.ρ. βξχζε, δχζε, θξίζε, ρξήζε). Σν δεχηεξν είδνο πεξηιάκβαλε ζεηξέο ηεζζάξσλ ιέμεσλ πνπ δελ νκνηνθαηαιεθηνχζαλ (π.ρ. λήκα, ρξφλνο, ηφπη, κχηε). Σα απνηειέζκαηα ήηαλ παξφκνηα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ δπν πξψησλ πεηξακάησλ θαη ελίζρπζαλ ηελ ππφζεζε φηη νη θαινί αλαγλψζηεο αμηνπνηνχλ απνηειεζκαηηθφηεξα ηε θσλεηηθή θσδηθνπνίεζε ησλ γισζζηθψλ πιεξνθνξηψλ ζηε βξαρχρξνλε κλήκε. 41

42 Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, φπσο αλαθέξεη ν Καξαληδήο (2004), παξνπζηάδεη θαη ε έξεπλα ηνπ ηδίνπ ην ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα έγηλε πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί ε ππφζεζε, ζρεηηθά κε ην αλ νη δηαθνξέο ζηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηελ αξηζκεηηθή θαη αλάγλσζε νθείινληαη ζε γλσζηηθά ειιείκκαηα ζηε κλήκε θαη αλ απηά ππάξρνπλ, λα πξνζδηνξηζηεί ζε πνην ζχζηεκα εκθαλίδνληαη, ζηελ εξγαδφκελε ή ζηελ καθξνπξφζεζκε. Δπηπιένλ, έγηλε πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί, αλ ηα ππάξρνληα ειιείκκαηα είλαη γεληθά ή εηδηθά, γηα φιεο ηηο νκάδεο κε δπζθνιίεο ζηελ αξηζκεηηθή ή θαη ηελ αλάγλσζε, θαη αλ ν ηχπνο ησλ πξνβιεκάησλ εμαξηάηαη ή φρη απφ ηελ ηθαλφηεηα ησλ ππνθεηκέλσλ ζηελ αλάγλσζε ή ηελ αξηζκεηηθή. ηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ 115 καζεηέο ηεο Β Γεκνηηθνχ, νη νπνίνη ζπγθξφηεζαλ ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο νκάδεο: α) νκάδα κε «θαιή επίδνζε» ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ αξηζκεηηθή, β) νκάδα κε «θαιή επίδνζε» κφλν ζηελ αξηζκεηηθή, γ) νκάδα κε «θαιή επίδνζε» κφλν ζηελ αλάγλσζε θαη δ) νκάδα κε «θαθή επίδνζε» ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ αξηζκεηηθή. Μεηαμχ ησλ πεηξακάησλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ γηα ηε κειέηε ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο ήηαλ θαη πεηξάκαηα αλάθιεζεο ιεθηηθψλ πιεξνθνξηψλ, κε ή ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα (νπηηθά θαη αθνπζηηθά), γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζπγθξάηεζεο ησλ γισζζηθψλ πιεξνθνξηψλ απφ ην θσλνινγηθφ θχθισκα ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο. Ζ κεησκέλε επίδνζε ησλ παηδηψλ κε αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο ζηελ άκεζε αλάθιεζε πιεξνθνξηψλ απφ ηελ εξγαδφκελε κλήκε, βξέζεθε φηη ζρεηίδεηαη ηφζν κε πξνβιήκαηα ρσξεηηθφηεηαο ζην θσλνινγηθφ θχθισκα φζν θαη κε πξνβιήκαηα ζηελ ηαρχηεηα, κε ηελ νπνία πξαγκαηνπνηείηαη ε δηαδηθαζία ηεο αλαθσδηθνπνίεζεο ησλ νπηηθψλ πιεξνθνξηψλ ζε ιεθηηθέο. 42

43 ΜΕΡΟ ΔΕΤΣΕΡΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ 43

44 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ΜΔΛΔΣΖ ΣΖ ΦΧΝΟΛΟΓΗΚΖ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΜΝΖΜΖ Δ ΠΑΗΓΗΑ ΜΔ ΓΤΚΟΛΗΔ ΑΝΑΓΝΧΖ ΚΑΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΗΑ 4.1 Αξρηθό δείγκα πλνιηθά εμεηάζζεθαλ 440 καζεηέο ηεο Γ ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ζε έξγα αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθίαο (ηα νπνία παξνπζηάδνληαη παξαθάησ), απφ 22 Γεκνηηθά ζρνιεία ηνπ θέληξνπ θαη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ησλ Παηξψλ. Ζ αμηνιφγεζε πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ ζπλαίλεζε ησλ δηεπζπληψλ ησλ ζρνιείσλ θαη ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ. Ζ δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο ηνπ αξρηθνχ δείγκαηνο άξρηζε ην Ηαλνπάξην ηνπ 2009 θαη νινθιεξψζεθε ηνλ Μάξηην ηνπ Δπηινγή ηειηθνύ δείγκαηνο Απφ ηνπο 440 καζεηέο, επειέγεζαλ 30 καζεηέο (κέζε ρξνλνινγηθή ειηθία γηα ηα αγφξηα: 104 κήλεο, ηππηθή απφθιηζε 3, κέζε ρξνλνινγηθή ειηθία γηα ηα θνξίηζηα: 103, ηππηθή απφθιηζε 4, κε κεηξηθή γιψζζα ηελ ειιεληθή θαη κε θπζηνινγηθή γεληθή γλσζηηθή αλάπηπμε. Οη καζεηέο, νη νπνίνη επηιέρζεθαλ, δεκηνχξγεζαλ δχν ηζάξηζκεο νκάδεο ζπκκεηερφλησλ εμηζσκέλεο σο πξνο ηελ ρξνλνινγηθή ειηθία, ην λνεηηθφ πειίθν θαη ην θχιν (κία νκάδα ειέγρνπ θαη κία θιηληθή νκάδα). Οη ζπκκεηέρνληεο ζηελ θιηληθή νκάδα έπξεπε λα πιεξνχλ ηα αθφινπζα θξηηήξηα: ρακειέο επηδφζεηο ζε έλα άηππν ηεζη νξζνγξαθίαο θαη έλα άηππν ηεζη αλάγλσζεο. Χο ρακειή επίδνζε νξίζηεθε ε εκθάληζε πεξηζζφηεξσλ απφ 12 ιάζε ζηηο 24 ςεπδνιέμεηο ζε θάζε ηεζη. Δπηπιένλ, ζην ηεζη αλάγλσζεο ιήθζεθε ππφςε θαη ε ηαρχηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ 24 ςεπδνιέμεσλ. Οη δχν νκάδεο ήηαλ επνκέλσο εμηζσκέλεο κελ σο πξνο ηελ λνεκνζχλε, ην θχιν (θνξίηζηα=7, αγφξηα=8) θαη ηε ρξνλνινγηθή ειηθία αιιά δηαθνξνπνηεκέλεο σο πξνο ηνπο παξάγνληεο ηεο αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθίαο. Οη κέζνη φξνη θαη νη ηππηθέο απνθιίζεηο ηεο ρξνλνινγηθήο ειηθίαο, ηνπ λνεηηθνχ πειίθνπ, θαη ησλ επηδφζεσλ ησλ ππνθεηκέλσλ ζηα άηππα ηεζη αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθίαο θαηά νκάδα θαη θχιν παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα

45 Πίνακας 4.1 Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ δύν νκάδσλ ζηα θξηηήξηα επηινγήο Φησρνί αλαγλώζηεο Φύιν Καινί αλαγλώζηεο Φύιν Αγόξη Kνξίηζη Αγόξη Kνξίηζη Μέζνο Σππηθή Μέζνο όξνο Σππηθή Μέζνο Σππηθή Μέζνο Σππηθή όξνο απόθιηζε απόθιηζε όξνο απόθιηζε όξνο απόθιηζε Αλάγλσζε (ζσζηέο απαληήζεηο) 35,42 10,45 33,33 7,22 94,79 4,31 98,21 3,28 rtime (ζε sec) 109 9, ,5 56,63 2,73 65,71 8,1 Οξζνγξαθία (ζσζηέο απαληήζεηο) 25,00 14,77 38,09 11,39 91,73 6,55 91,66 6,80 IQ (Raven) Ζιηθία (κήλεο) Αλ θαη ηα παηδηά ησλ δχν νκάδσλ δηέθεξαλ ηφζν σο πξνο ηελ αλαγλσζηηθή φζν θαη σο πξνο ηελ νξζνγξαθηθή ηθαλφηεηα, γηα ιφγνπο επθνιίαο, απφ ηνχδε θαη ζην εμήο ζα αλαθέξνληαη σο θαινί θαη αδχλακνη/θησρνί αλαγλψζηεο. Θα πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη γηα ηελ επηινγή ηνπ θιηληθνχ δείγκαηνο ιήθζεθε ππφςε θαη ε γλψκε ηνπ δαζθάινπ, ζρεηηθά κε ηελ ηθαλφηεηα ηνπ θάζε παηδηνχ ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθία. Ζ άηππε απηή ελεκέξσζε πξαγκαηνπνηήζεθε, ψζηε λα ειεγρζνχλ πεξηπηψζεηο καζεηψλ, ε αλαγλσζηηθή επίδνζε ησλ νπνίσλ δελ ζπκθσλνχζε κε ηελ επίδνζή ηνπο ζηελ ηάμε (Καξαληδήο, 2004). 4.2 Κξηηήξηα επηινγήο ηνπ ηειηθνύ δείγκαηνο Οη δνθηκαζίεο πνπ ρνξεγήζεθαλ γηα ηελ επηινγή ηνπ ηειηθνχ δείγκαηνο ήηαλ νη αθφινπζεο: 1) Raven s Coloured Progressive Matrices Test (πξνζαξκνγή ζηελ ειιεληθή γιψζζα απφ Σζαθξή, 1970) Tν ελ ιφγσ ηεζη ρξεζηκνπνηείηαη γηα παηδηά ειηθίαο απφ 5½ έσο 11 εηψλ θαη γηα ελειίθνπο απφ 65 έσο 85 εηψλ θαη κεηξά ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα πξαγκαηνπνηεί ζπγθξίζεηο, λα ζθέπηεηαη αλαινγηθψο θαη λα νξγαλψλεη ηηο αληηιήςεηο ηνπ ρψξνπ ζε ιεηηνπξγηθά ζχλνια (Αιεμφπνπινο, 2004, ζ ). Με ηε δνθηκαζία απηή κεηξήζεθε ην λνεηηθφ πειίθν ησλ καζεηψλ, πξνθεηκέλνπ νη νκάδεο λα κε παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθή δηαθνξά σο πξνο ηνλ παξάγνληα απηφλ. Μέγηζην δπλαηφ ζθνξ ζην ζπγθεθξηκέλν ηεζη είλαη 36 βαζκνί. 45

46 2) Άηππν ηεζη αλάγλσζεο ςεπδνιέμεσλ Ζ δνθηκαζία απηή αμηνινγεί ηελ θσλνινγηθή απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ θαηά ηελ αλάγλσζε. Δπεηδή ε ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα, δειαδή ηεο κεηαηξνπήο ησλ γξακκάησλ ζε θσλήκαηα, δελ επεξεάδεηαη απφ ηε ζεκαζηνινγία ησλ ιέμεσλ, κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ςεπδνιέμεηο. Οη ςεπδνιέμεηο είλαη ζχλνια δνκεκέλσλ γξακκάησλ, ηα νπνία κνηάδνπλ κε ιέμεηο, κπνξνχλ λα πξνθεξζνχλ ρσξίο δπζθνιία, αιιά ζηεξνχληαη ζεκαζηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ. Δπνκέλσο, ε ηθαλφηεηα ηνπ θάζε παηδηνχ ζηελ απνθσδηθνπνίεζε ιέμεσλ αμηνινγείηαη θαιχηεξα θαη αληηθεηκεληθφηεξα, αθνχ κεδελίδεηαη ε πηζαλφηεηα επίδξαζεο ζηελ αλαγλσζηηθή δηεθπεξαίσζε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο (Πφξπνδαο, 2002). Γηα ηε δνθηκαζία απηή θαηαζθεπάζηεθαλ 24 ςεπδνιέμεηο απφ 24 ιέμεηο, αληηθαζηζηψληαο έλα ή δχν γξάκκαηα ηεο θάζε ιέμεο κε άιια αλάινγα (δειαδή ζχκθσλν κε ζχκθσλν ή θσλήελ κε θσλήελ) (Παξάξηεκα 1.1). Οη ιέμεηο απηέο είλαη θσλνινγηθά θαη θσλνηαθηηθά απνδεθηέο, δειαδή αθνινπζνχλ ηνπο θσλνηαθηηθνχο θαλφλεο πνπ αθνξνχλ ηνπο θσλεκηθνχο ζπλδπαζκνχο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Απφ απηέο, 8 ήηαλ δηζχιιαβεο, 8 ηξηζχιιαβεο θαη 8 ηεηξαζχιιαβεο. Ζ ζπιιαβηθή δνκή ησλ ςεπδνιέμεσλ δηέθεξε θαη ήηαλ ηεο αθφινπζεο κνξθήο: (ΦΦ, ΦΦ, ΦΦ). Σα ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα εκθαλίδνληαλ είηε ζηηο πξψηεο ζπιιαβέο, είηε ζηηο ελδηάκεζεο ζπιιαβέο (αλάινγα κε ην κήθνο ησλ ςεπδνιέμεσλ) είηε ζηηο ηειεπηαίεο ζπιιαβέο. Χο πξνο ην είδνο ησλ ζπκθσληθψλ ζπκπιεγκάησλ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζχκθσλα δηάθνξσλ ηξφπσλ θαη ηφπσλ άξζξσζεο, ερεξά θαη άερα. ε θάζε ζπκκεηέρνληα απνδφζεθαλ δχν βαζκνινγίεο, κία κε βάζε ηνλ ζπλνιηθφ ρξφλν αλάγλσζεο ησλ 24 ςεπδνιέμεσλ (ζε δεπηεξφιεπηα) θαη κία κε βάζε ησλ αξηζκφ ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ. Χο ιάζε ππνινγίζηεθαλ νη αληηθαηαζηάζεηο, νη παξαιείςεηο ή πξνζζήθεο θσλεκάησλ θαζψο επίζεο θαη νη παξαηνληζκνί. Ο καζεηήο θιήζεθε λα δηαβάζεη ηηο ςεπδνιέμεηο κέζσ θνξεηνχ ππνινγηζηή Compaq Presario 2500, κε νζφλε 17 ηληζψλ. Οη ςεπδνιέμεηο παξνπζηάζηεθαλ ε κία κεηά ηελ άιιε, πξνρσξψληαο απφ απηέο κε ηηο ιηγφηεξεο ζπιιαβέο θαη ηελ απινχζηεξε ζπιιαβηθή δνκή (ΦΦ) ζε εθείλεο κε ηηο πεξηζζφηεξεο ζπιιαβέο θαη ηελ πην δχζθνιε ζπιιαβηθή δνκή (ΦΦΦΦ). Ζ πξνβνιή ησλ ςεπδνιέμεσλ έγηλε ζην θέληξν ηεο νζφλεο, ζε ιεπθφ θφλην. Ήηαλ γξακκέλεο κε πεδνχο ραξαθηήξεο, καχξνπ ρξψκαηνο, ζε γξακκαηνζεηξά Arial, κεγέζνπο 48. Γηα ηηο αλάγθεο ηνπ ηεζη απηνχ ρξεζηκνπνηήζεθε θαη έλα ρξνλφκεηξν πςειήο αθξίβεηαο. 46

47 3) Άηππν ηεζη νξζνγξαθίαο ςεπδνιέμεσλ Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ηθαλφηεηαο αληηζηνίρεζεο θσλήκαηνο γξαθήκαηνο ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη ίδηεο ςεπδνιέμεηο απφ ην άηππν ηεζη αλάγλσζεο (Παξάξηεκα 1.1). Καηαγξάθεθε ν αξηζκφο ησλ ιαζψλ, πνπ ζηε πεξίπησζε ηεο γξαθήο ησλ ςεπδνιέμεσλ αθνξνχλ ιάζε παξαβίαζεο ηεο νξζήο θσλνινγηθήο απφδνζήο ηεο. Ο εμεηαζηήο ππαγφξεπε ηηο ιέμεηο κία- κία θαη γηα κία θαη κνλαδηθή θνξά. 4.3 Γνθηκαζίεο εηξηαθή αλάθιεζε Γηα ηνλ έιεγρν ηεο επίδξαζεο ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο θαη ηνπ κήθνπο ηεο ιέμεο ζηελ ηθαλφηεηα αλάθιεζεο, δεκηνπξγήζεθαλ 3 νκάδεο εξεζηζκάησλ. Κάζε νκάδα πεξηιάκβαλε 6 ζπγθεθξηκέλα νπζηαζηηθά πςειήο ζπρλφηεηαο κε δπλαηφηεηα εηθνλνπνίεζεο. Ζ πξψηε νκάδα απνηεινχληαλ απφ ηηο θσλνινγηθά φκνηεο ιέμεηο θαη πεξηιάκβαλε δηζχιιαβεο ιέμεηο πνπ θαηέιεγαλ ζηελ ζπιιαβή la (θσλνινγηθά φκνηεο ιέμεηο: γπάια, κπάια, γάια, ζθάια, θχιια, μχια). Ζ δεχηεξε νκάδα, πνπ απνηέιεζε ηελ νκάδα ειέγρνπ, πεξηιάκβαλε θσλνινγηθά αλφκνηεο δηζχιιαβεο ιέμεηο (θσλνινγηθά αλφκνηεο ιέμεηο: ηζάληα, κήιν, ήιηνο, ζπίηη, ςάξη, δψλε). Ζ ηξίηε νκάδα πεξηείρε ιέμεηο κήθνπο 4 ζπιιαβψλ (κεγάιεο ιέμεηο: εθθιεζία, πεηαινχδα, πνδήιαην, παληειφλη, ηειέθσλν, πνιπζξφλα). Γηα ηελ αθνπζηηθή παξνπζίαζε, ηα εξεζίζκαηα εθθσλήζεθαλ θαη ερνγξαθήζεθαλ απφ ηελ εξεπλήηξηα ζε έλα ερνκνλσκέλν ζάιακν. Ζ παχζε αλάκεζα ζηελ παξαγσγή ησλ ιέμεσλ νξίζηεθε ζην έλα δεπηεξφιεπην. Γηα ηελ νπηηθή παξνπζίαζε, παξνπζηάζηεθαλ έγρξσκεο εηθφλεο ησλ αληηθεηκέλσλ ζηελ νζφλε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή, νη νπνίεο αληηζηνηρνχζαλ ζηηο 18 ιέμεηο. Σν κήθνο ηεο ιίζηαο γηα αλάθιεζε θαζνξίζηεθε ζηα 4 εξεζίζκαηα. Κάζε ιίζηα πεξηείρε έλαλ ηπραίν ζπλδπαζκφ ησλ ηεζζάξσλ απφ ηα έμη εξεζίζκαηα κηαο νκάδαο. Ζ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αξηζκνχ ησλ αληηθεηκέλσλ ζε θάζε ιίζηα ζπκθσλεί κε ηηο έξεπλεο ησλ Steibrink, θαη Klatte (2008) θαη ησλ McNeil, θαη Johnston (2004) ζηελ αγγιηθή γιψζζα κε δσδεθάρξνλνπο καζεηέο. ηφζν κε δπζιεμία φζν θαη κε ηππηθή αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα. Σπλζήθεο παξνπζίαζεο Ζ νπηηθή παξνπζίαζε ησλ εξεζηζκάησλ πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ ρξήζε θνξεηνχ ππνινγηζηή. ηελ νπηηθή παξνπζίαζε ησλ αληηθεηκέλσλ, πξνβάιινληαλ 4 εηθφλεο πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζηηο ιέμεηο πνπ πεξηιάκβαλε ην έξγν. Κάζε εηθφλα παξνπζηαδφηαλ ζην θέληξν ηεο νζφλεο, κία θάζε θνξά, γηα έλα δεπηεξφιεπην. Σν ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ 47

48 κεζνιαβνχζε κεηαμχ ησλ εηθφλσλ ζηελ νζφλε νξίζηεθε ζην έλα δεπηεξφιεπην. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο πξνβνιήο ησλ ηεζζάξσλ εηθφλσλ, ε νζφλε «πάγσλε» θαη εκθαληδφηαλ κηα κπιε εηθφλα πνπ ζεκαηνδνηνχζε ηελ έλαξμε ηεο αλάθιεζεο. Γελ ηέζεθε ρξνληθφο πεξηνξηζκφο ζηελ αλάθιεζε. Ζ δηαδηθαζία ζπλερηδφηαλ φηαλ ν καζεηήο νινθιήξσλε ηελ αλάθιεζε. ηελ αθνπζηηθή παξνπζίαζε νη ιέμεηο ερνγξαθήζεθαλ ζε έλα απνκνλσκέλν απφ ζνξχβνπο δσκάηην. Ζ δηαδηθαζία μεθηλνχζε, αθνχ πξψηα δίλνληαλ ζαθείο νδεγίεο. Σελ έλαξμε ηεο πξψηεο παξνπζίαζεο ζεκαηνδνηνχζε ην άθνπζκα ηεο ιέμεο «πξνζνρή». Μεηά ηελ καγλεηνθσλεκέλε εθθψλεζε ηεο θάζε ηεηξάδαο ιέμεσλ, ε ξνή ζηακαηνχζε κε ην πάηεκα ελφο πιήθηξνπ. Σν δηάζηεκα κεηαμχ ησλ ιέμεσλ ζηελ αθνπζηηθή παξνπζίαζε νξίζηεθε επίζεο ζην έλα δεπηεξφιεπην. Τξόπνη αλάθιεζεο Σα εξεζίζκαηα έπξεπε λα αλαθιεζνχλ είηε νπηηθά είηε πξνθνξηθά. ηελ νπηηθή αλάθιεζε, νη καζεηέο ζεκείσλαλ ηνπο αξηζκνχο απφ ην 1 κέρξη ην 4 θάησ απφ ηηο εηθφλεο ησλ ιέμεσλ, ζχκθσλα κε ηε ζεηξά παξνπζίαζήο ηνπο. Σα θχιια ησλ απαληήζεσλ πεξηείραλ θαη ηηο 6 εηθφλεο θάζε νκάδαο ζε νξηδφληηα δηάηαμε θαη ζε ηπραία ζεηξά (Παξάξηεκα 1.2). Απφ ηα 12 απαληεηηθά θχιια, ηα 4 πεξηιάκβαλαλ ηηο έμη εηθφλεο πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζηηο θσλνινγηθά φκνηεο ιέμεηο, ηα άιια 4 ηηο έμη εηθφλεο πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζηηο θσλνινγηθά αλφκνηεο ιέμεηο θαη ηα ππφινηπα 4 ηηο εηθφλεο πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζηηο κεγάιεο ιέμεηο (βι. παξαδείγκαηα απαληεηηθψλ θχιισλ γηα θάζε κηα θαηεγνξία ζην Παξάξηεκα 1.2). ηελ πξνθνξηθή αλάθιεζε, νη καζεηέο έπξεπε λα αλαπαξάγνπλ ηηο αληίζηνηρεο ιέμεηο κε ηελ ίδηα ζεηξά πνπ παξνπζηάζηεθαλ. Βαζκνιόγεζε Γηα θάζε ζπλζήθε αλάθιεζεο (δειαδή νπηηθή παξνπζίαζε κε πξνθνξηθή αλάθιεζε, νπηηθή παξνπζίαζε κε νπηηθή αλάθιεζε, αθνπζηηθή παξνπζίαζε κε ιεθηηθή αλάθιεζε, αθνπζηηθή παξνπζίαζε κε νπηηθή αλάθιεζε), απνδφζεθαλ ζε θάζε καζεηή 4 βαζκνινγίεο: κία βαζκνινγία γηα ηελ ππννκάδα ησλ θσλνινγηθά φκνησλ δηζχιιαβσλ εξεζηζκάησλ (κέγηζην ζθνξ 16), κία γηα ηελ νκάδα ειέγρνπ (δειαδή γηα ηηο θσλνινγηθά αλφκνηεο δηζχιιαβεο ιέμεηο) (κέγηζην ζθνξ 16) θαη κία γηα ηελ ιίζηα ησλ ηεηξαζχιιαβσλ ιέμεσλ (κέγηζην ζθνξ 16). ε θάζε ππννκάδα, γηα λα απνδνζεί ε κέγηζηε βαζκνινγία (16) ζα έπξεπε ν καζεηήο λα αλαθαιέζεη ηα 4 εξεζίζκαηα ηεο θάζε ιίζηαο, ζχκθσλα κε ηε ζεηξά παξνπζίαζή ηνπο. ην ηέινο απνδφζεθε θαη κηα ζπλνιηθή βαζκνινγία γηα θάζε ζπλζήθε 48

49 αλάθιεζεο (δειαδή 12 ππννκάδεο 4 ιέμεηο ζε θάζε νκάδα πνπ ηζνχηαη κε κέγηζην ζθνξ 48) Σαρύηεηα θαηνλνκαζίαο εηθόλσλ ηελ δνθηκαζία απηή δεηήζεθε απφ ηνπο καζεηέο λα θαηνλνκάζνπλ ηηο 18 εηθφλεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ κειέηε φζν πην γξήγνξα κπνξνχζαλ. Οη εηθφλεο παξνπζηάζηεθαλ ζε ηπραία ζεηξά ηνπνζεηεκέλεο ζε ηξεηο ζηήιεο. Κάζε καζεηήο βαζκνινγήζεθε γηα ηνλ ζπλνιηθφ ρξφλν θαηνλνκαζίαο ησλ εηθφλσλ. Ο ρξφλνο θαηακεηξήζεθε ζε δεπηεξφιεπηα κε ηε βνήζεηα ηνπ ρξνλνκέηξνπ πςειήο αθξηβείαο, πνπ είρε ρξεζηκνπνηεζεί θαη ζην ηεζη αλάγλσζεο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο θαηνλνκαζίαο, ε εξεπλήηξηα θαηέγξαθε ηπρφλ ιάζε πνπ αθνξνχζαλ ηελ αλεπηηπρή αλαγλψξηζε ηεο εηθφλαο. Μεηά ην πέξαο ηεο δνθηκαζίαο, ηα ιάζε επηζεκαίλνληαλ ζηνλ καζεηή, ν νπνίνο θαινχληαλ λα ηα δηνξζψζεη (Παξάξηεκα 1.4) Αληίιεςε νκηιίαο Ζ ηθαλφηεηα αθνπζηηθήο επεμεξγαζίαο ηεο νκηιίαο αμηνινγήζεθε κε ηελ δνθηκαζία αληηζηνίρηζεο ιέμεο ζε εηθφλα, ε νπνία απαηηνχζε ηελ αθνπζηηθή αλαγλψξηζε ηεο θάζε ιέμεο ππφ ζπλζήθεο πεξηβαιινληηθνχ ζνξχβνπ. Γψδεθα ιίζηεο ησλ 3 αθνπζηηθά παξφκνησλ νπζηαζηηθψλ ερνγξαθήζεθαλ απφ ηελ εξεπλήηξηα ζε ερνκνλσκέλν ζάιακν. Οη ιέμεηο αλακίρζεθαλ κε πεξηβαιινληηθφ ζφξπβν, ν νπνίνο πξνήιζε απφ ηελ ερνγξάθεζε ζε πξναχιην ρψξν ζρνιείνπ θαηά ηελ δηάξθεηα δηαιείκκαηνο. Κάζε ιέμε αλαπαξαζηάζεθε κε κία απιή θαη εχθνια θαηνλνκάζηκε εηθφλα. Ζ δνθηκαζία ρνξεγήζεθε κε ηελ παξνπζίαζε ησλ 3 εηθφλσλ ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή θαη ηελ αλαπαξαγσγή ηεο ιέμεο, ηελ νπνία έπξεπε λα αλαγλσξίζεη ν καζεηήο. Σν ρξνληθφ δηάζηεκα κεηαμχ ηεο παξνπζίαζεο ησλ εηθφλσλ θαη ηελ αλαπαξαγσγήο ηεο ιέμεο θαζνξίζηεθε ζηα 2 δεπηεξφιεπηα. Ζ κέγηζηε πηζαλή βαζκνινγία ζηελ ζπγθεθξηκέλε δνθηκαζία ήηαλ 12 (βι. παξάδεηγκα Παξάξηεκα 1.5). 4.4 Γηαδηθαζία Υνξήγεζε δνθηκαζηώλ γηα ηελ επηινγή ηνπ ηειηθνύ δείγκαηνο Σν ηεζη νξζνγξαθίαο ςεπδνιέμεσλ ρνξεγήζεθε νκαδηθά κέζα ζηελ ηάμε. Ζ εξεπλήηξηα παξείρε ζηνπο καζεηέο ηηο νδεγίεο γηα ηελ ζπκπιήξσζε ηνπ θαη επηζήκαλε φηη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ δελ ζα βαζκνινγνχληαλ. Δλ ζπλερεία, αθνχ αμηνινγήζεθε ε νξζνγξαθηθή ηθαλφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ θσλνινγηθψλ ιαζψλ, 49

50 ην ηειηθφ δείγκα, δηαρσξίζηεθε ζε δχν νκάδεο: ζηνπο καζεηέο κε εμαηξεηηθά πςειέο επηδφζεηο θαη ζηνπο καζεηέο κε εμαηξεηηθά ρακειέο επηδφζεηο. Μεηά ην πέξαζκα κηαο εβδνκάδαο απφ ην άηππν ηεζη ηεο νξζνγξαθίαο, νη καζεηέο κε ηηο πςειφηεξεο θαη ηηο ρακειφηεξεο επηδφζεηο αμηνινγήζεθαλ ζηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ. Οη καζεηέο θιήζεθαλ λα δηαβάζνπλ δπλαηά θαη φζν πην γξήγνξα κπνξνχζαλ ηηο ςεπδνιέμεηο. Πξηλ ηελ έλαξμε ηεο δηαδηθαζίαο εκθαληδφηαλ ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή ε «πξνζνρή». Ζ αιιαγή απφ ηε κηα ςεπδνιέμε ζηελ άιιε δελ ήηαλ απηφκαηε θαη πξνθαζνξηζκέλε ρξνληθά αιιά γηλφηαλ κε έλα αξηζηεξφ θιηθ ζην πνληίθη ηνπ ππνινγηζηή. Ζ δνθηκαζία ρνξεγήζεθε αηνκηθά ζε κηα ήζπρε ηάμε ηνπ εθάζηνηε ζρνιείνπ. Οη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ερνγξαθήζεθαλ, πξνθεηκέλνπ λα θαηαγξαθνχλ κε αθξίβεηα ηα αλαγλσζηηθά ιάζε. Αλ ηα ιάζε ησλ καζεηψλ ζην ηεζη νξζνγξαθίαο ήηαλ ηζάξηζκα κε ηα ιάζε ζην ηεζη αλάγλσζεο θαη κε ηελ γεληθή εθηίκεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζρεηηθά κε ηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ, ηφηε νη καζεηέο ζπκπιήξσλαλ θαη ην ηεζη κε ιεθηηθήο λνεκνζχλεο. Οη ππφινηπνη απνξξίπηνληαλ απφ ηελ έξεπλα. Σν ηεζη κε ιεθηηθήο λνεκνζχλεο ρνξεγήζεθε ζε έλα ήζπρν κέξνο ηνπ ζρνιείνπ. Ζ δηαδηθαζία επηινγήο ηνπ ηειηθνχ δείγκαηνο θξάηεζε πεξίπνπ ηξεηο κήλεο, απφ ηνλ Ηαλνπάξην έσο θαη ηνλ Μάξηην ηνπ Υνξήγεζε δνθηκαζηώλ ηεο έξεπλαο Όιεο νη δνθηκαζίεο ρνξεγήζεθαλ αηνκηθά ζε ήζπρν ρψξν ηνπ ζρνιείνπ πνπ παξαρσξήζεθε γηα ηηο αλάγθεο ηεο έξεπλαο. Ζ έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνλ Μάξηην έσο ηνλ Ηνχλην ηνπ Καηά ηε ρνξήγεζε γηλφηαλ δηάιεηκκα κφλν αλάκεζα ζηηο δηαθνξεηηθέο ελφηεηεο θη φπνηε δηαπηζησλφηαλ θνχξαζε ή δηάζπαζε πξνζνρήο ή ιφγσ ηνπ ππνρξεσηηθνχ δηαιιείκαηνο ηνπ ζρνιείνπ. Ο κέγηζηνο ζπλνιηθφο ρξφλνο καδί κε ηα δηαιείκκαηα δελ μεπεξλνχζε ηηο δπν ζρνιηθέο ψξεο. Ζ ζεηξά ρνξήγεζεο ησλ δνθηκαζηψλ ήηαλ πξνθαζνξηζκέλε. πγθεθξηκέλα, ε θαηνλνκαζία εηθφλσλ ρνξεγνχληαλ πξψηε. Ζ δηαδηθαζία ζπλερίδνληαλ κε ηα έξγα ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο θαη νινθιεξσλφηαλ κε ην έξγν ηεο αληίιεςεο νκηιίαο. ην έξγν θαηνλνκαζίαο εηθφλσλ, νη καζεηέο θιήζεθαλ λα νλνκάζνπλ φζν πην γξήγνξα κπνξνχζαλ ηηο εηθφλεο πνπ έβιεπαλ. ην έξγν ηεο ζεηξηαθήο αλάθιεζεο θάζε καζεηήο αμηνινγήζεθε ζε 4 ππννκάδεο δνθηκαζηψλ, κία γηα θάζε ζπλδπαζκφ ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο θαη ηνπ ηξφπνπ αλάθιεζεο (δειαδή νπηηθή παξνπζίαζε κε πξνθνξηθή αλάθιεζε, νπηηθή παξνπζίαζε κε νπηηθή αλάθιεζε, αθνπζηηθή παξνπζίαζε κε ιεθηηθή αλάθιεζε, αθνπζηηθή παξνπζίαζε κε νπηηθή 50

51 αλάθιεζε). Κάζε ππννκάδα μεθηλνχζε κε 3 δνθηκαζίεο εμάζθεζεο. ηελ ζπλέρεηα παξνπζηάζηεθαλ νη 12 δνθηκαζίεο γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο αλάθιεζεο. Αθνινπζψληαο ηελ ηαθηηθή ησλ Steinbrink & Klatte (2008), ηα παηδηά εμεηάζηεθαλ πξψηα ζηηο δνθηκαζίεο νπηηθήο παξνπζίαζεο, πξνθεηκέλνπ λα κελ επλνεζεί ε ιεθηηθή θσδηθνπνίεζε ησλ εξεζηζκάησλ θαη ζηελ ζπλέρεηα ζηηο δνθηκαζίεο αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο. Κάζε ππννκάδα εξεζηζκάησλ ζηελ νπηηθή παξνπζίαζε μεθηλνχζε κε ηελ εκθάληζε ηεο ιέμεο «πξνζνρή» ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή. Αληίζηνηρα, ε έλαξμε ηεο εθάζηνηε ππννκάδαο ζηελ αθνπζηηθή παξνπζίαζε, ζεκαηνδνηνχληαλ κε ην άθνπζκα «πξνζνρή» απφ ην καγλεηφθσλν. Κακία νκάδα ιέμεσλ δελ επαλαιήθζεθε νχηε ζηελ ίδηα δνθηκαζία νχηε κεηαμχ ησλ δνθηκαζηψλ. Κάζε δνθηκαζία μεθηλνχζε κε ζαθείο νδεγίεο ζηνλ εμεηαδφκελν, πνπ ζηελ πεξίπησζε ηεο αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο, καγλεηνθσλήζεθαλ θαη αλαπαξάγνληαλ πξηλ ηελ έλαξμε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ έξγνπ. Όιεο νη εηθφλεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο ηθαλφηεηαο αληίιεςεο ηεο νκηιίαο, παξνπζηάζηεθαλ ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή πξηλ ηελ έλαξμε ηεο δνθηκαζίαο θαη θαηνλνκάζηεθαλ απφ ηελ εξεπλήηξηα. Γηα ηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηελ δνθηκαζία παξνπζηάζηεθαλ 2 νκάδεο εμάζθεζεο ησλ 3 εηθφλσλ. πλνιηθά παξνπζηάζηεθαλ 12 νκάδεο ησλ 3 εηθφλσλ ε θάζε κία. Ζ δνθηκαζία μεθηλνχζε κε ηελ εκθάληζε κπιε νζφλεο ζηνλ ππνινγηζηή. ηελ ζπλέρεηα, εκθαληδφηαλ ε πξψηε νκάδα εηθφλσλ, ελψ κεηά ην πέξαο 2 δεπηεξνιέπησλ, μεθηλνχζε ε αλαπαξαγσγή ηεο ιέμεο ζηφρνπ. Ακέζσο κεηά δεηνχληαλ ε επαλάιεςε ηεο ιέμεο ζηφρνπ. Ζ νκάδα ησλ εηθφλσλ παξέκελε ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή κέρξη ηελ νινθιήξσζε ηεο πξνθνξηθήο παξαγσγήο ηεο ιέμεο απφ ηνλ καζεηή. Ζ δνθηκαζία κεηέβαηλε ζηελ επφκελε νκάδα κε ηελ επηινγή ηνπ αξηζηεξνχ πιήθηξνπ ηνπ πνληηθηνχ. 51

52 ΜΕΡΟ ΣΡΙΣΟ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΔΡΔΤΝΑ 52

53 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ 5.1 Έξγν ζεηξηαθήο αλάθιεζεο Οη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζην έξγν ζεηξηαθήο αλάθιεζεο πξνέθπςαλ αζξνίδνληαο ηα εξεζίζµαηα πνπ αλαθιήζεθαλ ζηε ζσζηή ζέζε (ζηε ζέζε πνπ παξνπζηάζηεθαλ). Δπνµέλσο, ε µέγηζηε επίδνζε γηα θάζε είδνο εξεζίζµαηνο (θαηεγνξία ιέμεσλ) ζε θάζε ζπλζήθε παξνπζίαζεο - αλάθιεζεο ήηαλ 16 (4 δνθηµαζίεο γηα θάζε είδνο εξεζίζκαηνο * 4 εξεζίζµαηα αλά δνθηµαζία). Σνλ ίδην ηξφπν βαζµνιφγεζεο είραλ αθνινπζήζεη λσξίηεξα νη Steinbrink θαη Klatte (2008). Πξνθεηµέλνπ λα ζρεµαηηζηεί µία ιεπηνµεξήο εηθφλα ησλ πηζαλψλ δηαθνξψλ αλάµεζα ζηηο ζηξαηεγηθέο θαη ηηο επηδφζεηο ησλ δχν νµάδσλ ζε φιεο ηηο πεηξαµαηηθέο ζπλζήθεο παξνπζίαζεο-αλάθιεζεο, ηα δεδνµέλα αλαιχζεθαλ µε ηε ρξήζε μερσξηζηήο αλάιπζεο ηεο δηαθχµαλζεο (ANOVA) γηα θάζε ζπλζήθε. Όπσο θαη ζηελ έξεπλα ησλ Steinbrink θαη Klatte (2008), πξνηηµήζεθε απηφο ν ηξφπνο αλάιπζεο απφ ηελ αλάιπζε δηαθχµαλζεο µε ηέζζεξηο παξάγνληεο, εθηηµψληαο φηη ε ζπγθεθξηµέλε πνιππαξαγνληηθή αλάιπζε ζα παξείρε έλα αξθεηά πνιχπινθν ζρήµα αιιειεπηδξάζεσλ, ην νπνίν ίζσο λα ήηαλ δχζθνιν λα εξµελεπζεί. Αξρηθά, αλαιχζεθε ε επίδξαζε ηνπ είδνπο εξεζίζκαηνο ζηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζε θάζε µία απφ ηηο ηέζζεξηο πεηξαµαηηθέο ζπλζήθεο. Αλ νη αδχλαηνη αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηνχλ ιηγφηεξν ηηο θσλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο απφ ηνπο θαινχο αλαγλψζηεο, ηφηε ε επίδξαζε ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζκαηνο ζα έπξεπε λα είλαη µεησµέλε ζηελ νµάδα απηή. ηε ζπλέρεηα, αλαιχζεθε ε επίδξαζε ηεο ζεηξάο παξνπζίαζεο ηνπ εξεζίζκαηνο, ελψ µία αθφµε αλάιπζε έγηλε, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζνχλ νη πηζαλέο δηαθνξέο ησλ δχν νµάδσλ ζηελ επίδξαζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο θαη ηνπ ηξφπνπ αλάθιεζεο ζηε ζπλνιηθή επίδνζε Ζ επίδξαζε ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζµαηνο αλά πεηξαµαηηθή ζπλζήθε Γηα θάζε πεηξακαηηθή ζπλζήθε μερσξηζηά εθαξκφζηεθε αλάιπζε δηαθχκαλζεο δχν παξαγφλησλ, κε ηελ νκάδα πνπ αλήθε ν θάζε καζεηήο (θαιφο ή θησρφο αλαγλψζηεο) σο παξάγνληαο ειέγρνπ θαη ην είδνο ηνπ εξεζίζκαηνο (θσλνινγηθά φκνηεο ιέμεηο ή αλφκνηεο ιέμεηο ή κεγάιεο ιέμεηο) σο παξάγνληαο επαλαιακβαλφκελσλ κεηξήζεσλ. Γηα ηνπο post-hoc ειέγρνπο εθαξκφζηεθε ε δηφξζσζε Bonferroni. Όινη νη ζηαηηζηηθνί έιεγρνη πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. 53

54 ηελ ζπλζήθε νπηηθήο παξνπζίαζεο ιεθηηθήο αλάθιεζεο, ππάξρεη ζεκαληηθή θχξηα επίδξαζε ηεο νκάδαο αλαγλσζηψλ -νη θαινί αλαγλψζηεο ηα πήγαλ θαιχηεξα- [F(1,28)= 47,592, p<0,001, κεξηθφ n 2 = 0,630) θαη ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζκαηνο [F(2,56)= 6,344, p= 0,003, κεξηθφ n 2 = 0,185], φπσο επίζεο ππάξρεη θαη ηζρπξή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ δχν παξαγφλησλ [F(2,56)= 3887, p= 0,026, κεξηθφ n 2 = 0,122]. Αθνχ, ινηπφλ, ε αιιειεπίδξαζε είλαη ηζρπξή, αθνινχζεζε μερσξηζηή αλάιπζε ζε θάζε γθξνππ καζεηψλ. Ζ επίδξαζε ηνπ εξεζίζκαηνο νξηαθά δελ θξίλεηαη σο ζεκαληηθή γηα ηελ νκάδα ησλ θαιψλ αλαγλσζηψλ [F(2,28)= 3,093, p=0,061, κεξηθφ n 2 = 0,181]. Όκσο, γηα ηελ νκάδα ησλ θησρψλ αλαγλσζηψλ, ε επίδξαζε ηνπ εξεζίζκαηνο είλαη ζεκαληηθή [F(2,28)= 7,324, p=0,003, κεξηθφ n 2 =0,343]. Απφ ηνπο post-hoc ειέγρνπο, βιέπνπκε φηη, γηα ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο, ε επίδξαζε ησλ (θσλνινγηθά) αλφκνησλ ιέμεσλ δελ είλαη δηαθνξεηηθή νχηε απφ ηελ επίδξαζε ησλ φκνησλ ιέμεσλ (p= 0,372), αιιά νχηε θαη απφ ηελ επίδξαζε ησλ κεγάισλ ιέμεσλ (p= 0,128). Τπήξρε φκσο κεγάιε δηαθνξά ζηελ απφδνζε ησλ θησρψλ αλαγλσζηψλ (απέδσζαλ ρεηξφηεξα) φηαλ ην εξέζηζκα ήηαλ κεγάιεο ιέμεηο ζε ζρέζε κε φηαλ γηλφηαλ ρξήζε ησλ φκνησλ ιέμεσλ (p=0,006). Γράφημα 5.1 Οπηηθή παξνπζίαζε/λεθηηθή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ θσλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη καθξώλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n= 15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n= 15) αλαγλώζηεο 54

55 ηελ ζπλζήθε νπηηθήο παξνπζίαζεο-νπηηθήο αλάθιεζεο, νη θαινί αλαγλψζηεο απέδσζαλ θαιχηεξα απφ ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο [F(1,28)= 25,696, p<0,001, κεξηθφ n 2 = 0,479]. Σν απνηέιεζκα απηφ δελ ζρεηίδεηαη κε ην είδνο ηνπ εξεζίζκαηνο, θαζψο ε αιιειεπίδξαζε ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζκαηνο κε ηελ νκάδα καζεηψλ δελ θξίλεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή [F(2,56)= 0,454, p=0,638, κεξηθφ n 2 = 0,016]. Σέινο, δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ απφδνζε ησλ καζεηψλ αλάινγα κε ην είδνο ηνπ εξεζίζκαηνο [F(2,56)= 0,687, p=0,507, κεξηθφ n 2 = 0,024]. Γράφημα 5.2 Οπηηθή παξνπζίαζε/γξαπηή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ θσλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη κεγάισλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n=15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n=15) αλαγλώζηεο ηελ ζπλζήθε αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο-ιεθηηθήο αλάθιεζεο, νη θαινί αλαγλψζηεο απέδσζαλ μαλά θαιχηεξα απφ ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο [F(1,28)= 24,856, p<0,001, κεξηθφ n 2 = 0,470]. Δπίζεο, νη δηαθνξέο ζηελ απφδνζε ησλ καζεηψλ πνπ νθείινληαλ ζην δηαθνξεηηθφ εξέζηζκα θξίλνληαη σο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο [F(2,56)= 5,869, p= 0,005, κεξηθφ n 2 =0,173]. Ζ αιιειεπίδξαζε ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζκαηνο κε ηελ νκάδα καζεηψλ δελ θξίλεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή [F(2,56)= 3,078, p=0,054, κεξηθφ n 2 = 0,099]. Δπεηδή ε ηηκή 55

56 απηή ηνπ παξαηεξνχκελνπ επηπέδνπ ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη νξηαθφ σο πξνο ηελ θξηηηθή ηηκή ειέγρνπ 0,05, αθνινχζεζε μερσξηζηή αλάιπζε γηα θάζε νκάδα καζεηψλ. Γηα ηελ νκάδα ησλ θησρψλ αλαγλσζηψλ, ε επίδξαζε ηνπ εξεζίζκαηνο είλαη ζεκαληηθή [F(2,28)= 4,418, p=0,021, κεξηθφ n 2 =0,240]. Απφ ηνπο post-hoc ειέγρνπο, ε επίδνζε ησλ θησρψλ αλαγλσζηψλ δελ ήηαλ δηαθνξεηηθή ππφ ηελ επίδξαζε ησλ θσλνινγηθά αλφκνησλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηηο φκνηεο ιέμεηο (p= 0,463). Ζ δηαθνξά, φκσο, ππφ ηελ επίδξαζε ησλ κεγάισλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηελ επίδξαζε ησλ θσλνινγηθά αλφκνησλ ιέμεσλ, θξίλεηαη σο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (p= 0,015), ελψ ε δηαθνξά ηεο επίδξαζεο ησλ κεγάισλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηελ επίδξαζε ησλ φκνησλ ιέμεσλ δελ θξίλεηαη σο ζεκαληηθή (p= 0,636). Γηα ηελ νκάδα ησλ θαιψλ αλαγλσζηψλ, ε επίδξαζε ηνπ εξεζίζκαηνο θξίλεηαη σο ζεκαληηθή [F(2,28)= 4,591, p=0,019, κεξηθφ n 2 =0,247]. Μνιαηαχηα, απφ ηνπο post-hoc ειέγρνπο δελ πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο γηα θάπνην δεχγνο επηδξάζεσλ (p-value= 0,063 γηα ηε ζχγθξηζε αλφκνησλ-φκνησλ ιέμεσλ, p-value= 1 γηα ηε ζχγθξηζε αλφκνησλκεγάισλ ιέμεσλ θαη p-value= 0,151 γηα ηε ζχγθξηζε κεγάισλ-φκνησλ ιέμεσλ). Γράφημα 5.3 Αθνπζηηθή παξνπζίαζε/λεθηηθή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ θσλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη καθξώλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n= 15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n= 14) αλαγλώζηεο 56

57 Σέινο, γηα ηελ ζπλζήθε ηεο αθνπζηηθήο παξνπζίαζεο-γξαπηήο αλάθιεζεο, ππήξρε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζε θαινχο θαη θησρνχο αλαγλψζηεο [F(1,28)= 8,016, p= 0,008, κεξηθφ n 2 = 0,223]. Ζ αιιειεπίδξαζε ηνπ είδνπο ηνπ εξεζίζκαηνο κε ηελ νκάδα καζεηψλ δελ θξίλεηαη σο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή [F(2,56)= 0,972, p=0,385, κεξηθφ n 2 = 0,034]. Τπάξρεη φκσο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ζηα είδε ηνπ εξεζίζκαηνο [F(2,56)= 10,618, p<0,001, κεξηθφ n 2 = 0,275]. Απφ ηνπο post-hoc ειέγρνπο, θάησ απφ ηελ επίδξαζε ησλ αλφκνησλ ιέμεσλ, ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ήηαλ ζηαηηζηηθά κεγαιχηεξε σο πξνο ηελ επίδξαζε ησλ φκνησλ ιέμεσλ (p-value<0,001), ελψ δελ ππήξρε δηαθνξά ζε ζχγθξηζε κε ηελ επίδξαζε ησλ κεγάισλ ιέμεσλ (p-value=0,822). Σέινο, ππήξρε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ζηελ απφδνζε ησλ καζεηψλ ππφ ηελ επίδξαζε ησλ καθξψλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηηο φκνηεο ιέμεηο (p-value=0,011). Γράφημα 5.4 Αθνπζηηθή παξνπζίαζε/γξαπηή αλάθιεζε: Μέζνο όξνο ησλ θσλνινγηθά όκνησλ, αλόκνησλ θαη καθξώλ ιέμεσλ πνπ αλαθιήζεθαλ ζσζηά από ηνπο θησρνύο (n= 15) θαη ηνπο αδύλαηνπο (n= 15) αλαγλώζηεο Λακβαλνκέλνπ ππφςε ηνπ ζρεηηθά κηθξνχ κεγέζνπο ηνπ δείγκαηνο, ην ελδερφκελν ε κε ζεκαληηθφηεηα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ νκάδαο θαη πεηξακαηηθή ζπλζήθεο ζηηο δχν απφ ηηο ηέζζεξηο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο λα νθείιεηαη ζηελ έιιεηςε ζηαηηζηηθήο ηζρχνο, εξεπλήζεθε κέζσ post-hoc αλάιπζεο ηζρχνο κε ρξήζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Gpower3. 57

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Θέματα. Έζησ όηη ζε δείγκα 35 θαηνηθηώλ πνπ ελνηθηάδνληαη ζε θνηηεηέο ζηελ Κνδάλε βξέζεθε ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζηα 5 επξώ, ελώ ζην Ζξάθιεην ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζε

Διαβάστε περισσότερα

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12 Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 11-12 Project 6: Ταμίδη κε ηε Μεραλή ηνπ Φξόλνπ Υπεύζπλνη Καζεγεηέο: Ε. Μπηιαλάθε Φ. Αλησλάηνο Δρώηηζη 3: Πνηα από ηα παξαθάησ ΜΜΕ ηεξαξρείηε από πιεπξάο ζεκαζίαο;

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά:

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά: ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ Η Μηκή θαη ν Νηίλνο αλαξσηήζεθαλ πνην αληειηαθό πξντόλ παξέρεη ηελ θαιύηεξε πξνζηαζία ζην δέξκα ηνπο. Τα αληειηαθά πξντόληα έρνπλ έλα δείθηε αληειηαθήο πξνζηαζίαο (SPF), ν νπνίνο δείρλεη πόζν

Διαβάστε περισσότερα

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Stylianos Kalaitzis Μνλνϋβξηδηζκνο 1 Γπν γνλείο, εηεξόδπγνη γηα ηνλ αιθηζκό θάλνπλ παηδηά. Πνία ε πηζαλόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ ηαηηθή ηωλ ξεπζηώλ (Τδξνζηαηηθή) Ση είλαη ηα ξεπζηά - Γεληθά Ππθλόηεηα Πίεζε Μεηαβνιή ηεο πίεζεο ζπλαξηήζεη ηνπ βάζνπο Αξρή ηνπ Pascal Τδξνζηαηηθή πίεζε Αηκνζθαηξηθή πίεζε Απόιπηε &

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ηότοι εργαζηηρίοσ ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηνύλ βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ Windows XP πνπ ζρεηίδνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οη παξνπζηάζεηο κε βνήζεηα ηνπ ππνινγηζηή γίλνληαη κε πξνγξάκκαηα παξνπζηάζεσλ, όπσο ην OpenOffice.org Impress [1] θαη ην Microsoft Office PowerPoint [2]. Απηά ηα πξνγξάκκαηα

Διαβάστε περισσότερα

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2 ΣΡΙΓΩΝΟΜΔΣΡΙΚΔ EΞΙΩΔΙ Πνηα παξαδείγκαηα εμηζώζεσλ ή θαη πξνβιεκάησλ πηζηεύεηαη όηη είλαη θαηάιιεια γηα ηελ επίιπζε ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηελ ηάμε; 1 ε ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΩΡΑ Α.

Διαβάστε περισσότερα

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα!

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Cpyright 2013 Λόγος & Επικοινωνία // All rights Reserved Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Αυηό ηο παιχνίδι έχει ζηόχους: 1. ηελ εθγύκλαζε ηεο αθνπζηηθήο κλήκεο ησλ παηδηώλ 2. ηελ εμάζθεζε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Φξεζηκόηεηα καζεκαηηθώλ Αξρή θαηακέηξεζεο Όζα έδσζαλ νη Έιιελεο... Τξίγσλνη αξηζκνί Τεηξάγσλνη αξηζκνί Δπηκήθεηο αξηζκνί Πξώηνη αξηζκνί Αξηζκνί κε μερσξηζηέο ηδηόηεηεο Γίδπκνη πξώηνη

Διαβάστε περισσότερα

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Πώς πρέπει να τιμολογεί ένα μονοπώλιο; Μέρξη ζηηγκήο ην κνλνπώιην έρεη ζεσξεζεί ζαλ κηα επηρείξεζε ε νπνία πσιεί ην πξντόλ ηεο ζε θάζε πειάηε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2 ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ Τν Σρήκα 1 δείρλεη ηελ αιιαγή ηεο ζηάζκεο ηεο Λίκλεο Τζαλη, ζηε Σαράξα ηεο Βόξεηαο Αθξηθήο. Η Λίκλε Τζαλη εμαθαλίζηεθε ηειείσο γύξσ ζην 20.000 π.χ., θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο επνρήο ησλ

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger Κεθάλαιο 1 Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΛΑΝΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Κεθάιαην 1: Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Σπγγξαθείο: Δξ. Andrea Grimm, Δξ.

Διαβάστε περισσότερα

Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις

Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις Μαξία-Ησάλλα Αξγπξνπνύινπ Βαζίιεο Παπιόπνπινο Τνκέαο Ψπρνινγίαο, Παλεπηζηήκην Αζελώλ Αλαθνίλσζε ζην 5 ν Παλειιήλην

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Σηηο παξαθάησ γξακκέο εθαξκόζηε ηε κνξθνπνίεζε πνπ πεξηγξάθνπλ Γξακκή κε έληνλε γξαθή Γξακκή κε πιάγηα γξαθή Γξακκή κε ππνγξακκηζκέλε γξαθή Γξακκή κε Arial Font κεγέζνπο

Διαβάστε περισσότερα

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 .1.10 ζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 Ερωηήζεις Καηανόηζης 1. ύν δηαθνξεηηθέο επζείεο κπνξεί λα έρνπλ θαλέλα θνηλό ζεκείν Έλα θνηλό ζεκείν i ύν θνηλά ζεκεία iλ) Άπεηξα θνηλά ζεκεία ηηηνινγήζηε ηελ απάληεζε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ Σν ζύγρξνλν πξόηππν αληηκεηώπηζεο ηεο ηεξεδόλαο ελειίθσλ δελ εζηηάδεηαη κόλν ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ ηεξεδνληθώλ βιαβώλ πνπ έρνπλ εθδεισζεί, αιιά έρεη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ Εδώ ζα ππνινγίζνπκε ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier κεξηθώλ αθόκα ζεκάησλ, πξνζπαζώληαο λα μεθηλήζνπκε από ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier γλσζηώλ ζεκάησλ

Διαβάστε περισσότερα

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ Συστήματα Αρίθμησης Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ 1 Ειζαγωγή Τν bit είλαη ε πην βαζηθή κνλάδα κέηξεζεο. Είλαη κία θαηάζηαζε on ή off ζε έλα ςεθηαθό θύθισκα. Άιιεο θνξέο είλαη κία θαηάζηαζε high ή low voltage

Διαβάστε περισσότερα

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΓΔΩΣΔΥΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΠΔΡΙΒΑΛΟΝΣΟ. Πτυχιακή διατριβή ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΔΝΗ ΑΠΟΡΡΤΠΑΝΗ ΚΑΤΑΔΡΙΩΝ ΠΛΟΙΩΝ

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΓΔΩΣΔΥΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΠΔΡΙΒΑΛΟΝΣΟ. Πτυχιακή διατριβή ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΔΝΗ ΑΠΟΡΡΤΠΑΝΗ ΚΑΤΑΔΡΙΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΓΔΩΣΔΥΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΠΔΡΙΒΑΛΟΝΣΟ Πτυχιακή διατριβή ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΔΝΗ ΑΠΟΡΡΤΠΑΝΗ ΚΑΤΑΔΡΙΩΝ ΠΛΟΙΩΝ Αργσρώ Ιωάννοσ Λεμεσός 2012 ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ

Διαβάστε περισσότερα

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress.

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress. Αιγόξηζκνη 2.2.7.3 Γνκή επηινγήο Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ 1 Πνιιαπιή Δληνιή Δπηινγήο Αν ζπλζήθε_1 ηόηε εληνιέο_1 αλλιώς_αν ζπλζήθε_2 ηόηε εληνιέο_2...

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

Case Study. Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report.

Case Study. Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report. Case Study Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report. Βήκα 1 ο : Login ζηο Turnitin. Κάλεηε είζνδν ζην Turnitin κε

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο :

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο : ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ Ον/μο:.. Γ Λσκείοσ Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη. 11-1-11 Εήηημα 1 ο : Α. Γηα ηελ ζπλάξηεζε f, λα βξείηε ην δηάζηεκα ζην νπνίν είλαη παξαγσγίζηκε θαζώο θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σ β. Σ γ. Λ δ. Λ ε. Λ ζη. Σ Α2. Γ Α3. 1. γ 2. ε 3. δ 4. α Β1. ΘΔΜΑ Β Οη ηειηθνί ππνινγηζηέο παίξλνπλ απνθάζεηο δξνκνιόγεζεο κόλν γηα ηα δηθά ηνπο απηνδύλακα

Διαβάστε περισσότερα

A. Αιιάδνληαο ηε θνξά ηνπ ξεύκαηνο πνπ δηαξξέεη ηνλ αγωγό.

A. Αιιάδνληαο ηε θνξά ηνπ ξεύκαηνο πνπ δηαξξέεη ηνλ αγωγό. ΤΠΟΤΡΓΔΙΟ ΠΑΙΓΔΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΜΟΤ ΛΔΤΚΩΙΑ ΦΤΛΛΟ ΔΡΓΑΙΑ Μειέηε ηωλ παξαγόληωλ από ηνπο νπνίνπο εμαξηάηαη ε ειεθηξνκαγλεηηθή δύλακε. Τιηθά - πζθεπέο: Ηιεθηξνληθή δπγαξηά, ηξνθνδνηηθό ηάζεο, ξννζηάηεο, ακπεξόκεηξν,

Διαβάστε περισσότερα

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ.

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Μονοψϊνιο Ολιγοψώνιο Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Οπιακή αξία Δπηπξόζζεηα νθέιε από ηελ ρξήζε/θαηαλάισζε κηαο επηπξόζζεηε

Διαβάστε περισσότερα

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots)

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) 1.1 Σςνοπτική Πεπιγπαυή Hot Spots Σα ζεκεία αζύξκαηεο πξόζβαζεο πνπ επηιέρζεθαλ αλαθέξνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα θαη παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζηηο επόκελεο παξαγξάθνπο.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Σχολικό έτος: 2011-2012 Καθηγήτριες: Κεφαλληνού Λουκία- Καλλία Αθηνά ΙΙ. ΟΙ ΑΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟ ΣΟΤ ΠΡΟΙΣΟΡΙΚΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΕΩ ΚΑΙ ΣΟ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ.

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ. ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΟΑIΤΜΘΔΘ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ 11V11 ΗΚΘΙΘΑ 6-10 ΤΠΞΜΩΜ ΛΕΘΞΜΕΙΗΛΑΑ ΞΣ ΟΑΘΤΜΘΔΘΞΣ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ ΓΘΑ ΟΑΘΙΕΡ ΗΚΘΙΘΑΡ 6-10 ΕΩΜ Η ΔΘΑΔΠΞΛΗ ΑΟΞ Η ΛΘΑ ΕΡΘΑ ΡΗΜ ΑΚΚΗ ΕΘΜΑΘ ΛΕΓΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΠΡΟΒΛΗΜΑ Σε έλα ηνπξλνπά βόιετ δήισζαλ ζπκκεηνρή νκάδεο Γπκλαζίσλ ηεο Κύπξνπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1382/153 1. Καη όηαλ έγηλε ε ππνρώξεζε αξγά ην απόγεπκα, επεηδή θνβήζεθαλ νη νιηγαξρηθνί κήπσο νη δεκνθξαηηθνί, αθνύ θάλνπλ επίζεζε, θαηαιάβνπλ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ Είμαζηε ηυχεροί που είμαζηε δάζκαλοι Ον/μο:.. A Λσκείοσ Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη 8-11-2015 Θέμα 1 ο : 1. Η εμίζωζε θίλεζεο ελόο θηλεηνύ πνπ θηλείηαη επζύγξακκα είλαη ε x = 5t. Πνηα

Διαβάστε περισσότερα

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Δηαθνκηζηήο (Server) Πξνζθέξεη ππεξεζίεο ζηνπο Πειάηεο (Client) Μεγάινη ππνινγηζηέο γηα ηηο ππεξεζίεο Internet (π.ρ. WWW, FTP) Λακβάλεη εξσηήζεηο θαη δίδεη απαληήζεηο Πειάηεο

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ 1.Απηόο πνπ ζα αλαγλσξηζηεί απνπζηάδεη γηα πνιύ θαηξό. 2.Δπηζηξέθεη κε πιαζηή ηαπηόηεηα ή κεηακνξθσκέλνο. 3.Απνκνλώλνληαη ηα δύν πξόζσπα 4.Άξζε κεηακόξθσζεο 5.Απνθάιπςε 6.Ακθηβνιίεο-απνδεηθηηθά

Διαβάστε περισσότερα

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Αιγόξηζκνη 2.2.7.4 Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Εηζαγσγή ζηηο Αξρέο ηεο Επηζηήκεο ησλ Η/Υ 1 Άζθεζε 34 ζει 53 Έλα ςεθηαθό θσηνγξαθηθό άικπνπκ έρεη απνζεθεπηηθό ρώξν N Mbytes. Να αλαπηύμεηε

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ.

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ. Απαντήσεις θέματος 2 Απηά πνπ έπξεπε λα γξάςεηε (δελ ρξεηαδόηαλ δηθαηνιόγεζε εθηόο από ην Γ) Α return a*b; Β 0:acegf2, 1: acegf23, 2: acegf234, 3:acegf2345, 4:acegf23456, 5:acegf234567, 6:acegf2345678,

Διαβάστε περισσότερα

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 Βάσεις Δεδομέμωμ Εξγαζηήξην V Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 2 Σκοπός του 5 ου εργαστηρίου Σθνπόο απηνύ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη: ε κειέηε ζύλζεησλ εξσηεκάησλ ζύλδεζεο ζε δύν ή πεξηζζόηεξεο ζρέζεηο ε κειέηε

Διαβάστε περισσότερα

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί.

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Απλό ηλεκτπικό κύκλυμα Η δηδαζθαιία ηνπ απινύ ειεθηξηθνύ θπθιώκαηνο ππάξρεη ζην κάζεκα «Φπζηθά» ηεο Ε ηάμεο ηνπ δεκνηηθνύ θαη επαλαιακβάλεηαη ζην κάζεκα ηεο Φπζηθήο ζηε Γ ηάμε ηνπ Γπκλαζίνπ.

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03 Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Ζιίαο Χαηδεζενδσξίδεο Οθηώβξηνο / Ννέκβξηνο 2004 Τη είλαη ην δίθηπν Wulf Δπίπεδν ζην νπνίν κπνξνύκε λα αλαπαξαζηήζνπκε ηξηζδηάζηαηα ζρήκαηα,

Διαβάστε περισσότερα

Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING

Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING Ναηαιία Σπαλνύ, spanou@igme.gr & natspanou@gmail.com Τερληθόο Γεσιόγνο (M.Sc.) Πεξηγξαθή Χάξηεο ρσξηθήο θαηαλνκήο

Διαβάστε περισσότερα

Η. Απζίλνο Αλ. Καζεγεηήο Αζιεηηθή δηνίθεζε. ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):...

Η. Απζίλνο Αλ. Καζεγεηήο Αζιεηηθή δηνίθεζε. ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):... ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε Δπώλσκο :.. Όλοκα :.. ΑΜ:. Ηκεροκελία θαηάζεζες ζηε δηαδηθαζία: Γλωζηηθό αληηθείκελο:.../../ 201.. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):..... Έγθρηζε Σοκέα:..

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Σ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ. ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα.

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Σ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ. ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα. Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα Γηαθξάγκαηα Δξγαιεία Καηαζθεπέο 2 Η θαηαζθεπή πεξηγξάθεηαη ζηελ αληίζηνηρε ελόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη

Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη Μάθημα 11 Τμήμα Μάπκεηινγκ και Διοίκηζηρ Λειηοςπγιών Τα δηαγξάκκαηα θαηάζηαζεο (state diagrams) ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα βνεζήζνπλ ηνλ πξνγξακκαηηζηή λα θαηαιάβεη

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΤΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ICDAS II ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΔ ΒΑΣΗ ΤΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΞΔΤΑΣΗ

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΤΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ICDAS II ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΔ ΒΑΣΗ ΤΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΞΔΤΑΣΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΤΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ICDAS II ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΔ ΒΑΣΗ ΤΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΞΔΤΑΣΗ Κιηληθή ηαμηλόκεζε ηνπ βαζκνύ ηεξεδνληθήο βιάβεο ηωλ νπώλ θαη ζρηζκώλ καζεηηθώλ επηθαλεηώλ θαηά ICDAS 1 νο Βαζκόο

Διαβάστε περισσότερα

ΧΩΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΧΩΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Δημήτρης Χασάπης ΧΩΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗΕΚΠΑΙΔΕΤΗ Οη γεσκεηξηθέο ζρέζεηο κεηξηθή ζεώξεζε ηνπ ρώξνπ - Απόζηαζε αλάκεζα ζε δύν ζεκεία / κήθνο - Επηθάλεηα / επίπεδα ζρήκαηα /

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΦΤΛΛΟ ΕΡΓΑΙΑ (Θεοδώρα Γιώηη, Νικόλας Καραηάζιος- Τπεύθσνη εκ/κος Λ. Παπαηζίμπα) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:.., ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:.// Σε ακαμίδην πνπ κπνξεί λα θηλείηαη ρσξίο ηξηβέο πάλσ

Διαβάστε περισσότερα

7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ. 3. Έλαο θαηαρσξεηήο SISO ησλ 4 bits έρεη: α) Μία είζνδν, β) Δύν εηζόδνπο, γ) Σέζζεξεηο εηζόδνπο.

7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ. 3. Έλαο θαηαρσξεηήο SISO ησλ 4 bits έρεη: α) Μία είζνδν, β) Δύν εηζόδνπο, γ) Σέζζεξεηο εηζόδνπο. 7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Ση είλαη έλαο θαηαρσξεηήο; O θαηαρσξεηήο είλαη κηα νκάδα από flip-flop πνπ κπνξεί λα απνζεθεύζεη πξνζσξηλά ςεθηαθή πιεξνθνξία. Μπνξεί λα δηαηεξήζεη ηα δεδνκέλα ηνπ

Διαβάστε περισσότερα

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ Να σαπακηηπίζεηε ηιρ πποηάζειρ, πος ακολοςθούν, υρ ππορ ηην οπθόηηηά ηοςρ, με ηην ένδειξη Σωστό ή Λάθος 1. ηελ αξραία Ρώκε νη πιεβείνη δελ είραλ αξρηθά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ ΚΕΦ..3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ Οπιζμόρ απόλςηηρ ηιμήρ: Σηνλ άμνλα ησλ πξαγκαηηθώλ αξηζκώλ ζεσξνύκε έλαλ αξηζκό α πνπ ζπκβνιίδεηαη κε ην ζεκείν Α. Η απόζηαζε ηνπ ζεκείνπ Α από ηελ αξρή Ο, δειαδή

Διαβάστε περισσότερα

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε.

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε. ΑΝΟΙΓΜΑ ΝΔΑ ΥΡΗΗ 1. Γεκηνπξγείηε ηε λέα ρξήζε από ηελ επηινγή «Παξάκεηξνη/Παξάκεηξνη Δηαηξίαο/Γηαρείξηζε Δηαηξηώλ». Πιεθηξνινγείηε ηνλ θσδηθό ηεο εηαηξίαο ζαο θαη παηάηε Enter. Σηελ έλδεημε «Υξήζεηο» παηάηε

Διαβάστε περισσότερα

Constructors and Destructors in C++

Constructors and Destructors in C++ Constructors and Destructors in C++ Σύνθεζη Πνιύ ζπρλά ζηε C++ κία θιάζε κπνξεί λα πεξηέρεη ζαλ κέιεδεδνκέλα αληηθείκελα άιισλ θιάζεσλ. Πνηα είλαη ε ζεηξά κε ηελ νπνία δεκηνπξγνύληαη θαη θαηαζηξέθνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67)

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Γηα λα επαλαθέξεηε ην FritzBox Fon WLAN 7140 ζηηο πξνεπηιεγκέλεο ηνπ ξπζκίζεηο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ. Μία αθηίλα θωηόο πξνζπίπηεη κε κία γωλία ζ ζηε επάλω επηθάλεηα ελόο θύβνπ από πνιπεζηέξα ν νπνίνο έρεη δείθηε δηάζιαζεο ε =,49 (ζρήκα ). Βξείηε πνηα ζα είλαη ε κέγηζηε γωλία

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Γ1.2. ΟΗ ΑΝΣΧΝΤΜΗΔ ηελ παιαηά εθθιεζηαζηηθή ζιαβηθή, νη αλησλπκίεο δηαθξίλνληαλ ζε δπν κεγάιεο

Διαβάστε περισσότερα

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική Δίζηε μησανικόρ διοίκηζηρ μεγάληρ καηαζκεςαζηικήρ εηαιπείαρ και καλείζηε να ςλοποιήζεηε ηο έπγο πος πεπιγπάθεηαι από ηον Πίνακα 1. Κωδ.

Διαβάστε περισσότερα

Επωηήζειρ Σωζηού Λάθοςρ ηων πανελλαδικών εξεηάζεων Σςναπηήζειρ

Επωηήζειρ Σωζηού Λάθοςρ ηων πανελλαδικών εξεηάζεων Σςναπηήζειρ Επωηήζειρ Σωζηού Λάθοςρ ηων πνελλδικών εξεηάζεων 2-27 Σςνπηήζειρ Η γξθηθή πξάζηζε ηεο ζπλάξηεζεο f είλη ζπκκεηξηθή, σο πξνο ηνλ άμνλ, ηεο γξθηθήο πξάζηζεο ηεο f 2 Αλ f, g είλη δύν ζπλξηήζεηο κε πεδί νξηζκνύ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1379/50 1. Όηαλ ινηπόλ ήξζαλ [νη πξέζβεηο ζηελ Αζήλα], αθνύ ζπλέιαβαλ νη Αζελαίνη θαη ηνπο πξέζβεηο σο ππνθηλεηέο ζηάζεο θαη όζνπο έπεηζαλ [νη πξέζβεηο], ηνπο ζπγθέληξσζαλ γηα αζθάιεηα ζηελ Αίγηλα.

Διαβάστε περισσότερα

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12 ΑΚΖΔΗ ΤΜΝΑΗΟΤ - ΚΤΚΛΟ ΠΡΩΣΟ - - ηα πνηεο ηηκέο ηνπ ηα παξαθάησ θιάζκαηα δελ νξίδνληαη ; (Τπόδεημε : έλα θιάζκα νξίδεηαη αλ ν παξνλνκαζηήο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελόο) - (-) - (-) - Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα

Διαβάστε περισσότερα

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν.

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. B-Δέλδξα Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. Δέλδξα AVL n = 2 30 = 10 9 (πεξίπνπ). 30

Διαβάστε περισσότερα

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ηότοι εργαζηηρίοσ ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηεί ε δηαδηθαζία ηωλ ξπζκίζεωλ δηθηύνπ ζε ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα Windows XP. Η δηαδηθαζία ζε γεληθέο γξακκέο

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντικοί Υπολογισμοί. Πέκπηε Γηάιεμε

Κβαντικοί Υπολογισμοί. Πέκπηε Γηάιεμε Κβαντικοί Υπολογισμοί Πέκπηε Γηάιεμε Kπθισκαηηθό Mνληέιν Έλαο θιαζηθόο ππνινγηζηήο απνηειείηαη από αγσγνύο θαη ινγηθέο πύιεο πνπ απνηεινύλ ηνπο επεμεξγαζηέο. Σηνπο θβαληηθνύο ε πιεξνθνξία βξίζθεηαη κέζα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ

ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ 1 Σ. Δ. Ι. ΓΤ Σ Ι Κ Η Μ Α Κ Δ Γ Ο Ν Ι Α ΥΟΛΗ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΦΑΡΜΟΓΩΝ Σ Μ Η Μ Α Μ Η Υ Α Ν ΟΛΟ Γ Ι Α Δξγαζηήξην Μεραλνπξγηθώλ Καηεξγαζηώλ & CAD ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ ΜΑΘΗΜΑ 2: Πνηόηεηα Δπηθάλεηαο Γξ. Βαξύηεο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΙΙ - ΦΥΕ 0 7 Ινπλίνπ 009 Απαντήσειρ στιρ ασκήσειρ τηρ τελικήρ εξέτασηρ στιρ Σςνήθειρ Διαυοπικέρ Εξισώσειρ Αγαπηηέ θοιηηηή/ηπια,

Διαβάστε περισσότερα

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H )

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H ) Ξ G O O G L E S C H O L A R Α Ο Ξ Ε Κ Ε Θ Λ Θ Α Λ Η Τ Α Μ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η Ρ Οξαγκαηνπνηώληαο αλαδήηεζε ζην GoogleScholar (http://scholar.google.com/) ν ρξήζηεο κπνξεί λα εληνπίζεη πιηθό αθαδεκαϊθνύ θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ 24 ο ΠΑΝΔΛΛΗΝΙΟ ΤΝΔΓΡΙΟ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΑΙΓΙΑΣΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΧΓΗ ΣΗ ΤΓΔΙΑ ΠΙΝΟΤΛΑ ΔΤΡΤΓΙΚΗ ΒΑΡΚΑΡΗ ΠΟΛΤΚΡΙΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο Έξγν ελέξγεηα 3 (Λύζε) Σώκα κάδαο m = 4Kg εξεκεί ζηε βάζε θεθιηκέλνπ επηπέδνπ γσλίαο θιίζεο ζ κε εκζ = 0,6 θαη ζπλζ = 0,8. Τν ζώκα αξρίδεη λα δέρεηαη νξηδόληηα δύλακε θαη μεθηλά λα αλεβαίλεη ζην θεθιηκέλν

Διαβάστε περισσότερα

(Ενδεικηικές Απανηήζεις) ΘΔΜΑ Α. Α1. Βιέπε απόδεημε Σει. 262, ζρνιηθνύ βηβιίνπ. Α2. Βιέπε νξηζκό Σει. 141, ζρνιηθνύ βηβιίνπ

(Ενδεικηικές Απανηήζεις) ΘΔΜΑ Α. Α1. Βιέπε απόδεημε Σει. 262, ζρνιηθνύ βηβιίνπ. Α2. Βιέπε νξηζκό Σει. 141, ζρνιηθνύ βηβιίνπ ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ (ΟΜΑΓΑ Β ) ΣΔΣΑΡΣΖ 18 ΜΑΪΟΤ 16 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΜΑΘΖΜΑΣΗΚΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ (ΝΔΟ ΤΣΖΜΑ) ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ (ΠΑΛΑΗΟ ΤΣΖΜΑ) (Ενδεικηικές Απανηήζεις) ΘΔΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Άμεσοι Αλγόριθμοι: Προσπέλαση Λίστας (list access)

Άμεσοι Αλγόριθμοι: Προσπέλαση Λίστας (list access) Έρνπκε απνζεθεύζεη κηα ζπιινγή αξρείσλ ζε κηα ζπλδεδεκέλε ιίζηα, όπνπ θάζε αξρείν έρεη κηα εηηθέηα ηαπηνπνίεζεο. Μηα εθαξκνγή παξάγεη κηα αθνινπζία από αηηήκαηα πξόζβαζεο ζηα αξρεία ηεο ιίζηαο. Γηα λα

Διαβάστε περισσότερα

(γ) Να βξεζεί ε ρξνλνεμαξηώκελε πηζαλόηεηα κέηξεζεο ηεο ζεηηθήο ηδηνηηκήο ηνπ ηειεζηή W.

(γ) Να βξεζεί ε ρξνλνεμαξηώκελε πηζαλόηεηα κέηξεζεο ηεο ζεηηθήο ηδηνηηκήο ηνπ ηειεζηή W. ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Ι Τειηθή Εμέηαζε: 5 Σεπηέκβξε 6 (Δηδάζθσλ: ΑΦ Τεξδήο) ΘΕΜΑ Θεσξνύκε θβαληηθό ζύζηεκα πνπ πεξηγξάθεηαη από Φακηιηνληαλή Η, ε νπνία ζε κνξθή πίλαθα ρξεζηκνπνηώληαο ηηο ηδηνζπλαξηήζεηο, θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ Ζμεπομηνία: 18/12/10 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΕΙΝΟΜΕΝΕ ΛΤ ΕΙ 1. Δίλεηαη ην πνιπώλπκν Αλ θαη., λα βξείηε ην ηειεπηαίν ςεθίν ηνπ αξηζκνύ έρνπκε:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ β. ΣΟ ΠΝΕΤΜΑΣΙΚΟ ΜΑ ΚΕΝΣΡΟ γ. Η ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΗ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ. Η Εθθιεζία ηνπ ρσξηνύ καο, ε Αγία Άλλα, είλαη θηηζκέλε πξηλ πνιιά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΔΦ. 2.4 ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ

ΚΔΦ. 2.4 ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ ΚΔΦ.. ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ Οξηζκόο ηεηξαγσληθήο ξίδαο: Αλ 0 ηόηε νλνκάδνπκε ηεηξαγσληθή ξίδα ηνπ ηελ κε αξλεηηθή ιύζε ηεο εμίζσζεο:. Γειαδή ηεηξαγσληθή ξίδα ηνπ 0 ιέγεηαη ν αξηζκόο 0 πνπ όηαλ πςσζεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ

ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ (Δλδεηθηηθέο Απαληήζεηο) ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σωζηό β. Λάζνο

Διαβάστε περισσότερα

f '(x)g(x)h(x) g'(x)f (x)h(x) h'(x) f (x)g(x)

f '(x)g(x)h(x) g'(x)f (x)h(x) h'(x) f (x)g(x) ΓΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ 54 Υλη: Παράγωγοι Γ Λσκείοσ Ον/μο:.. 6--4 Θεη-Τετν. ΘΔΜΑ Α.. Αλ f, g, h ηξεηο παξαγωγίζηκεο ζπλαξηήζεηο ζην λα απνδείμεηε όηη : f () g() h() ' f '()g()h() g'()f ()h() h'() f ()g()

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο 1 ε Δξαζηεξηόηεηα Αλνίμηε ην αξρείν «Μεηαηόπηζε παξαβνιήο.ggb». Με ηε καύξε γξακκή παξηζηάλεηαη ε γξαθηθή παξάζηαζε ηεο f(x)=αx 2 πνπ ζα ηελ

Διαβάστε περισσότερα

Αντισταθμιστική ανάλυση

Αντισταθμιστική ανάλυση Θεσξήζηε έλαλ αιγόξηζκν Α πνπ ρξεζηκνπνηεί κηα δνκή δεδνκέλσλ Γ : Καηά ηε δηάξθεηα εθηέιεζεο ηνπ Α ε Γ πξαγκαηνπνηεί κία αθνινπζία από πξάμεηο. Παξάδεηγκα: Θπκεζείηε ην πξόβιεκα ηεο εύξεζεο-έλσζεο Δίρακε

Διαβάστε περισσότερα

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2 TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 Δημιουργία σελίδων και βιβλίων Έλα θαηλνύξην βηβιίν πεξηέρεη κία άδεηα ζειίδα κε έλα άδεην background. Δελ κπνξνύκε λα μερσξίζνπκε

Διαβάστε περισσότερα

Η Αξιολόγηζη ηηρ Πεπίλητηρ Κειμένος Παιδαγυγικό Ινζηιηούηο

Η Αξιολόγηζη ηηρ Πεπίλητηρ Κειμένος Παιδαγυγικό Ινζηιηούηο Η Αξιολόγηζη ηηρ Πεπίλητηρ Κειμένος Παιδαγυγικό Ινζηιηούηο Οδηγίες για ηη διδαζκαλία ηων θιλολογικών μαθημάηων ζηο Ενιαίο Λύκειο (απόζπαζμα) Αθήνα 2001 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Α. Τν πεξηερόκελν ηεο πεξίιεςεο (0-12

Διαβάστε περισσότερα

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ Σήκαηα 1 Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) Σήκαηα Οξηζκόο ζήκαηνο Ταμηλόκεζε ζεκάησλ Σεηξέο Fourier Μεηαζρεκαηηζκόο Fourier Σπλέιημε Σπζρέηηζε θαη Φαζκαηηθή Ππθλόηεηα 2 Οξηζκόο Σήκαηνο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014

ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014 ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014 Σν ΚΔ.ΔΛ.Π.ΝΟ., Γξαθείν Θεζζαινλίθεο θαη ε Γηεύζπλζε Γεκόζηαο Τγείαο ηεο

Διαβάστε περισσότερα

Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ. Καξθηά 3 θηιά πεξίπνπ κε κήθνο ηξηπιάζην από ην πάρνο ηνπ μύινπ θπξί κεγάιν θαη ππνκνλή

Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ. Καξθηά 3 θηιά πεξίπνπ κε κήθνο ηξηπιάζην από ην πάρνο ηνπ μύινπ θπξί κεγάιν θαη ππνκνλή Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΔΝΟΣΗΣΑ 10 ε : ΜΗΥΑΝΙΚΗ ΜΔΡΟ Β ΠΙΔΗ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Καξέθια θαθίξε Όξγαλα Τιηθά Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ.

Διαβάστε περισσότερα

Μεηαπηπρηαθή δηαηξηβή

Μεηαπηπρηαθή δηαηξηβή ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΖ ΚΑΛΧΝ ΚΑΗ ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΧΝ ΣΔΥΝΧΝ Μεηαπηπρηαθή δηαηξηβή ΣΑ TABLETS Χ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΔΡΓΑΛΔΗΟ ΣΟ ΝΖΠΗΑΓΧΓΔΗΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΝΗΥΤΖ ΤΝΔΡΓΑΣΗΚΧΝ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΧΝ ΜΑΘΖΜΑΣΗΚΧΝ Έιελα Κσλζηαληίλνπ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 Γενικά Η έθδνζε 8.0.0 ηνπ ελόηεηεο: Business ERP, πεξηιακβάλεη λέεο ιεηηνπξγίεο πνπ αλαιύνληαη ζηηο παξαθάησ Γεληθόηεξε ιεηηνπξγία ηεο εθαξκνγήο Εκπνξηθή Δηαρείξηζε 7/2/2013 SingularLogic

Διαβάστε περισσότερα

ΞΟΝΠΔΓΓΗΕΥ ΡΝ ΞΑΗΓΗ ΓΗΑ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΝΗ ΓΗΔΟΓΑΠΗΔΠ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ.

ΞΟΝΠΔΓΓΗΕΥ ΡΝ ΞΑΗΓΗ ΓΗΑ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΝΗ ΓΗΔΟΓΑΠΗΔΠ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΞΟΝΠΔΓΓΗΕΥ ΡΝ ΞΑΗΓΗ ΓΗΑ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΝΗ ΓΗΔΟΓΑΠΗΔΠ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΓΑΘΡΙΑ Π. 1,2, ΓΑΘΡΙΑΠ Θ. 1, ΚΖΡΠΗΝ- ΓΑΘΡΙΑ Γ. 1,3,4, ΘΑΡΠΗΑΟΓΑΛΖΠ Ι. 1,5, Α ΛΑΠΡΑΠΗΝ Α. 1,4,6, ΛΗΘΝΙΑΝΠ ΠΘΔΛΡΔΟΖΠ 6. 1. Δ Ρ Α Η Ο Δ Η Α Φ Ο

Διαβάστε περισσότερα

Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ )

Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ ) Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ ) Τν πξόβιεκα - Γηαξξνή λεξνύ Αθόκε θαη κηα κηθξή δηαξξνή λεξνύ κπνξεί λα πξνθαιέζεη θαηαζηξνθή αλ δελ αληρλεπζεί εγθαίξσο Δηαξξνή κπνξεί λα πξνέιζεη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΜΗΥΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ. Πηςσιακή επγαζία

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΜΗΥΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ. Πηςσιακή επγαζία ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΜΗΥΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ Πηςσιακή επγαζία ΓΙΔΡΔΤΝΗΗ ΔΝΣΟΠΙΜΟΤ ΓΙΑΡΡΟΗ ΝΔΡΟΤ Δ ΤΠΟΓΔΙΟΤ ΑΓΧΓΟΤ ΜΔ ΣΗ ΤΝΓΤΑΜΔΝΗ ΥΡΗΗ ΣΗΛΔΠΙΚΟΠΙΚΧΝ ΑΙΘΗΣΗΡΧΝ ΣΤΛΙΑΝΟΤ ΚΧΝΣΑΝΣΙΝΟ Λεκεζόο,

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Δ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Δ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν Καηαζθεπάδνπκε έλα νγθνκεηξηθό δνρείν από πιαζηηθό κπνπθάιη λεξνύ

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών (11) Σνλ 9ν-10ν αηώλα κ.υ. ηα πγξά θαη είραλ ζαθή ζπιιαβνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ζαλ θη απηή πνπ εκθαλίδεηαη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΖ ΓΔΩΣΔΥΝΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ. Πηπρηαθή εξγαζία

ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΖ ΓΔΩΣΔΥΝΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ. Πηπρηαθή εξγαζία ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΖ ΓΔΩΣΔΥΝΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ Πηπρηαθή εξγαζία ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΒΗΟΑΗΘΑΝΟΛΖ ΑΠΟ ΑΠΟΒΛΖΣΑ ΠΟΡΣΟΚΑΛΗΟΤ ΜΔ ΣΟ ΣΔΛΔΥΟ PICHIA KUDRIAVZEVII ηέιια ηαπξηλνχ Λεκεζφο

Διαβάστε περισσότερα

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο:

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Σύνθεζη ηαλανηώζεων Α. Σύλζεζε δύν α.α.η ηεο ίδιας ζστνόηηηας Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Η απνκάθξπλζε

Διαβάστε περισσότερα

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε.

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Παξάκεηξνη πξνο αμηνιόγεζε Ννκνζεηηθή ζσξάθηζε Κνηλόο Σύιινγνο Ακνηβή Καηαγγειία/Λύζε

Διαβάστε περισσότερα

5 η Δργαζηηριακή Άζκηζη Κσκλώμαηα Γσαδικού Αθροιζηή/Αθαιρέηη

5 η Δργαζηηριακή Άζκηζη Κσκλώμαηα Γσαδικού Αθροιζηή/Αθαιρέηη 5 η Δργαζηηριακή Άζκηζη Κσκλώμαηα Γσαδικού Αθροιζηή/Αθαιρέηη Σηα πιαίζηα ηεο πέκπηεο εξγαζηεξηαθήο άζθεζεο ζα ρξεζηκνπνηεζεί απνθιεηζηηθά ην πεξηβάιινλ αλάπηπμεο νινθιεξσκέλσλ θπθισκάησλ IDL-800 Digital

Διαβάστε περισσότερα

6 η Εργαζηηριακή Άζκηζη Επαλήθεσζη Λειηοσργίας Βαζικών Φλιπ-Φλοπ

6 η Εργαζηηριακή Άζκηζη Επαλήθεσζη Λειηοσργίας Βαζικών Φλιπ-Φλοπ 6 η Εργαζηηριακή Άζκηζη Επαλήθεσζη Λειηοσργίας Βαζικών Φλιπ-Φλοπ Σηα πιαίζηα ηεο έθηεο εξγαζηεξηαθήο άζθεζεο ζα ρξεζηκνπνηεζεί απνθιεηζηηθά ην πεξηβάιινλ αλάπηπμεο νινθιεξσκέλσλ θπθισκάησλ IDL-800 Digital

Διαβάστε περισσότερα

Η Νοζηλεςηική Γιεπγαζία ζε Αζθενείρ με Κ.Ν.Μ.

Η Νοζηλεςηική Γιεπγαζία ζε Αζθενείρ με Κ.Ν.Μ. Η Νοζηλεςηική Γιεπγαζία ζε Αζθενείρ με Κ.Ν.Μ. ΜΠΙΛΙΛΗ ΑΝΑΣΑΙΑ Νοσηλεύτρια Σ.Δ. ΜSc Προϊσταμένη τμήματος ΦΙΑπ Γ.Ν. ΚΑΣ ΜΟΥΙΓΗ ΘΔΜΙΣΟΚΛΗ Νοσηλεστής Σ.Δ. τμήματος ΦΙΑπ Γ.Ν. ΚΑΣ ΒΟΤΡΛΔΓΚΑ ΠΑΝΑΓΙΩΣΑ Νοσηλεύτρια

Διαβάστε περισσότερα

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη ΔΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΑ ΘΔΜΑΣΑ ΣΟ ΓΙΑΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΙΜΟ Μάρτιος 0 ΘΔΜΑ Να ππνινγίζεηε ηα όξηα: i ii lim 0 0 lim iii iv lim e 0 lim e 0 ΘΔΜΑ Γίλεηαη ε άξηηα ζπλάξηεζε '( ) ( ) γηα θάζε 0 * : R R γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ:

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία 8.3.2016 A8-0046/319 319 Άρθρο 34 παράγραθος 1 ζηοιχείο δ (δ) 14 έηε γηα θηεληαηξηθά θάξκαθα πνπ πξννξίδνληαη γηα άιια είδε δώωλ από απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ παξάγξαθν 1 ζηνηρεία α) θαη γ). (δ) 10 έηε

Διαβάστε περισσότερα

Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο κεηά ηηο γηνξηέο ηνπ Πάζρα.

Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο κεηά ηηο γηνξηέο ηνπ Πάζρα. Οι Πανελλαδικέρ Δξεηάζειρ για ηην ειζαγωγή ζηην ηπιηοβάθμια εκπαίδεςζη θα ππαγμαηοποιηθούν ππιν ηιρ απολςηήπιερ ενδοζσολικέρ εξεηάζειρ ηων μαθηηών και ηων μαθηηπιών. Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο

Διαβάστε περισσότερα

Ζαχαρίας Μ. Κοντοπόδης Εργαστήριο Λειτουργικών Συστημάτων ΙΙ

Ζαχαρίας Μ. Κοντοπόδης Εργαστήριο Λειτουργικών Συστημάτων ΙΙ Διαφάνεια 1 η ΕΚΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ BIOS UITILITY Τν ζπλεζέζηεξν πιήθηξν γηα ηελ είζνδν ζην BIOS Utility είλαη ην πιήθηξν Del. Παξόια απηά δηαθνξεηηθνί θαηαζθεπαζηέο, ρξεζηκνπνηνύλ δηαθνξεηηθά

Διαβάστε περισσότερα