ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... ΕΝΟΤΗΤΑ Α : ΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ & ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ,

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ (Ε.Κ.Κ.Α.) /ΝΣΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ & ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Προέδρου.Σ. του Ε.Κ.Κ.Α... 3 "Η ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Η ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ & ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ, Ευαγγελίας Βελέντζα-Ζουρούδη ΕΝΟΤΗΤΑ Α : ΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ.. "ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ Υ.Υ.& Κ.Α. ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ, Αλεξάνδρας Παπαδιά...14 ΕΝΟΤΗΤΑ Β : ΨΥΧΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ...17 "ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ, Ι.. Μπεργιαννάκη ερµιτζάκη ΨΥΧΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ & ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΟ ΣΩΜΑ, Ιωάννη Σταµούλη ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ... ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ, Βασιλικής Μπουκουβάλα 39 ΕΝΟΤΗΤΑ Γ : ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΦΟΡΕΩΝ ΣΕ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΩΣ ΜΕΣΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ & Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ, Στέφανο Τσιπουράκη...48 "Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ Ε.Κ.Κ.Α. ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (µετά από µαζικές καταστροφές), Ελένης Αντύπα "ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΟΜΑ ΩΝ ΤΑΧΕΙΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (Ο.ΤΑ.Π.) ΤΟΥ Ε.Κ.Κ.Α., Γεωργακοπούλου Αθανασίας "ΨΥΧΟ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΚΤΑΚΤΟΥ ΑΝΑΓΚΗΣ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ Ε.Ε.Σ. ΣΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΠΛΗΓΕΝΤΩΝ, Παναγιώτη ραγάτη...59 Σ Υ Ν Ο Ψ Η Η Μ Ε Ρ Ι Α Σ Ε. Κ. Κ. Α..68 2

3 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Κύριε Υπουργέ Κύριοι Καθηγητές Κυρία ιευθύντρια Κοινωνικής Αλληλεγγύης Κύριε Πρόεδρε του Κέντρου Ελέγχου & Πρόληψης Νοσηµάτων Αγαπητοί εκπρόσωποι των Φορέων Αγαπητοί εισηγητές Κυρίες και Κύριοι Σας ευχαριστούµε θερµά για την ανταπόκρισή σας στην πρόσκληση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης και σας καλωσορίζουµε στην Ηµερίδα. Η σηµερινή Ηµερίδα έχει ως στόχο να αναδείξει τα βασικά ζητήµατα και τις τρέχουσες εξελίξεις που συνδέονται µε το πολύ σοβαρό θέµα των µαζικών καταστροφών. Θέλει να δώσει την ευκαιρία στους εµπλεκόµενους φορείς να εκθέσουν τις απόψεις και τις εµπειρίες τους, αλλά και να ακουστούν προτάσεις σχετικά µε την καλύτερη αντιµετώπιση και τη διαχείριση των αναγκών που προκύπτουν από µια καταστροφή, όπως αυτή που σφράγισε το φετινό καλοκαίρι.. Η χώρα µας χτυπήθηκε αλύπητα από την πύρινη λαίλαπα που εκδηλώθηκε στην Ηλεία, η οποία κατάστρεψε σηµαντικό κοµµάτι του φυσικού περιβάλλοντος και της υλικοτεχνικής υποδοµής του τόπου και βύθισε σε θλίψη εκατοντάδες συνανθρώπους µας. Οι σηµερινοί οµιλητές ήµασταν σχεδόν όλοι εκεί. Ο καθένας από την πλευρά του και όλοι µαζί, προσπαθήσαµε να δώσουµε τον καλύτερο εαυτό µας, για να βοηθήσουµε τα θύµατα που είδαν δικούς τους ανθρώπους και τις περιουσίες τους να χάνονται. Και είµαστε πάλι σήµερα εδώ για να σκεφτούµε τί παραπάνω θα µπορούσε να γίνει, τί πρέπει ακόµη να προσέξουµε, και πώς θα µπορούσαµε να είµαστε πιο αποτελεσµατικοί στο δύσκολο αυτό έργο. 3

4 Έχω την ελπίδα, ότι οι εργασίες αυτής της Ηµερίδας θα αποτελέσουν την αφετηρία για ένα γόνιµο και εποικοδοµητικό διάλογο, που θα συµβάλλει στην κατανόηση των σηµαντικών διαστάσεων της διαχείρισης των καταστροφών, και στην αποτελεσµατικότερη απόκριση των υπηρεσιών µας. Θέλω να ευχαριστήσω όλους όσοι συµµετέχουν στην Ηµερίδα και ιδιαιτέρως τους εισηγητές και τους εκπροσώπους του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, για το ενδιαφέρον µε το οποίο περιβάλλατε τις δράσεις της Ηµερίδας καθώς και τις προσπάθειες που καταβάλετε καθηµερινά για την πρόληψη και αντιµετώπιση των προβληµάτων που προκύπτουν από τις µαζικές καταστροφές. Ευχαριστώ ακόµη, τα στελέχη του Ε.Κ.Κ.Α. που µε προθυµία και ενδιαφέρον συµµετείχαν στις οµάδες στήριξης στις πυρόπληκτες περιοχές της Ηλείας, καθώς και την Οργανωτική επιτροπή της Ηµερίδας. Σηµαντική επίσης για τη διοργάνωση της Ηµερίδας ήταν η ευγενική προσφορά των χορηγών µας, της Sanofi Aventis και των Duty Free Shops, τους οποίους ιδιαιτέρως ευχαριστούµε. Η Πρόεδρος.Σ. του Ε.Κ.Κ.Α. Ε. ΒΕΛΕΝΤΖΑ-ΖΟΥΡΟΥ Η 4

5 Ευαγγελία Βελέντζα-Ζουρούδη, Πρόεδρος.Σ. του Ε.Κ.Κ.Α. Η ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Η ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ & ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ Η επικινδυνότητα στη σύγχρονη κοινωνία. Η έννοια της καταστροφής Τα τελευταία χρόνια, η υφήλιος γνώρισε καταστροφές πρωτόγνωρης έντασης όπως το σαρωτικό τσουνάµι στην Νοτιο-ανατολική Ασία, τον τυφώνα «Κατρίνα», καταστροφικούς σεισµούς σαν αυτούς που προκάλεσαν πρόσφατα µεγάλες ζηµίες στο Πακιστάν 1 και την Ιάβα της Ινδονησίας 2, καθώς και µεγάλες τροµοκρατικές επιθέσεις. Οι ευρωπαϊκή ήπειρος χρειάστηκε να αντιµετωπίσει πληµµύρες µεγάλης κλίµακας, πυρκαγιές δασών, θαλάσσιες καταστροφές και βιοµηχανικά ατυχήµατα. Η έννοια της καταστροφής είναι στενά συνυφασµένη µε τη σοβαρότητα των συνεπειών ενός αιφνίδιου γεγονότος. Ο όρος µαζικές καταστροφές παραπέµπει σε συµβάντα που σφραγίζουν την ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας µε αµετάκλητα αρνητικές επιπτώσεις. Βασικό χαρακτηριστικό των µαζικών καταστροφών είναι η σαρωτική τους διάσταση σε επίπεδο απωλειών ανθρώπινων ζωών, υλικοτεχνικής υποδοµής αλλά και κάθε είδους αγαθών και στοιχείων του φυσικού και πολιτισµικού περιβάλλοντος. Κατά τη µελέτη της διαχείρισης των καταστροφών, συνήθως, διαχωρίζονται οι φυσικές από τις τεχνολογικές καταστροφές, µε βάση τα γενεσιουργά τους αίτια, αν και οι διαφορές ως προς τις επιπτώσεις είναι συχνά δυσδιάκριτες. Οι φυσικές καταστροφές οφείλονται σε ατµοσφαιρικούς ή γεωφυσικούς παράγοντες, ενώ οι τεχνολογικές καταστροφές, οι οποίες αποκαλούνται και ανθρωπογενείς οφείλονται συνήθως σε τεχνολογικούς κινδύνους, ή ατυχήµατα που προκαλούνται από ανθρώπινα λάθη ή αµέλεια, 1 Τον Οκτώβριο του 2005 ο καταστροφικός σεισµός 7,6 βαθµών της κλίµακας Ρίχτερ στην περιοχή του Κασµίρ του Πακιστάν άφησε πίσω του νεκρούς, πάνω από τραυµατίες και περίπου αστέγους, σύµφωνα µε εκτιµήσεις του Ο.Η.Ε. 2 Ο ισχυρός σεισµός µεγέθους 6,2 Ρίχτερ που έπληξε την Ιάβα της Ινδονησίας στις 27 Μαΐου 2006 άφησε πίσω του νεκρούς, τραυµατίες, αστέγους, ενώ περίπου κτίρια καταστράφηκαν ολοσχερώς. 5

6 και δυστυχώς κάποιες φορές και από ανθρώπινη πρόθεση, όπως αυτή που προκάλεσε την κατάρρευση των δίδυµων πύργων. Οι τεχνολογικές καταστροφές, ευτυχώς, δεν παρατηρούνται σε µεγάλη συχνότητα, αλλά έχουν συνήθως σοβαρές επιπτώσεις. Η εξέλιξη των γεωφυσικών επιστηµών έχει οδηγήσει σε υψηλές δυνατότητες µελέτης και πρόβλεψης των φυσικών φαινοµένων. Έχουµε πλέον στη διάθεση µας αξιοσηµείωτα συστήµατα ψηφιακής απεικόνισης, τηλεπισκόπησης, εξελιγµένα ραντάρ και διαστηµικούς δορυφόρους. Η τεχνολογική και επιστηµονική ανάπτυξη εγκυµονεί όµως νέους κινδύνους, όπως είναι τα τεχνολογικά ατυχήµατα, η δηµιουργία όπλων µαζικής καταστροφής, αλλά πάνω απ όλα το ίδιο το φαινόµενο της περιβαλλοντικής ρύπανσης που απειλεί ανησυχητικά τη ζωή στον πλανήτη. Παράλληλα, η σύγχρονη κοινωνική οργάνωση χαρακτηρίζεται από υπερτροφική ανάπτυξη των µεγάλων αστικών κέντρων και χαλάρωση του κοινωνικού ιστού και των παραδοσιακών δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης, παράγοντες που καθιστούν τα άτοµα περισσότερο ευάλωτα απέναντι σε µία καταστροφή Συχνότητα και κόστος των καταστροφών Όσον αφορά τις διαχρονικές τάσεις του φαινοµένου είναι παγκοσµίως παραδεκτό ότι ο αριθµός των φυσικών καταστροφών αυξάνεται συνεχώς. Η παρατηρούµενη στατιστική αύξηση των καταστροφών εξηγείται εν µέρει από τις µεγαλύτερες δυνατότητες διεθνούς ενηµέρωσης που έχουµε στην εποχή µας, καθώς και από την ανάπτυξη ινστιτούτων καταγραφής και αποτίµησης τους. Είναι όµως γεγονός ότι η έναρξη της τρίτης χιλιετία σφραγίστηκε από ιδιαίτερα µεγάλης έντασης φυσικές καταστροφές, µε υψηλό κόστος για την ανθρωπότητα. Το θλιβερό ρεκόρ των θυµάτων µαζικών καταστροφών κατέχει η Ασιατική ήπειρος, αφού µόνο το 2002 οι πληγέντες από την ξηρασία τους τυφώνες και τις πληµµύρες στην Κίνα έφτασαν τα 220 εκατοµµύρια και στην Ινδία τα 300 εκατοµµύρια. Το τσουνάµι που έπληξε το εκέµβριο του 2004 τη Νοτιο-ανατολική Ασία υπήρξε µία πρωτοφανής φυσική καταστροφή που άφησε πίσω της νεκρούς, αγνοούµενους, αστέγους, ενώ ισοπέδωσε 900 σχολεία, 8 µεγάλα νοσοκοµεία, 230 τοπικές κλινικές και προκάλεσε βλάβες σε 500 γέφυρες, χιλιόµετρα οδικού δικτύου, πολλά λιµάνια και αεροδρόµια. 6

7 Το υψηλότερο οικονοµικό κόστος µαζικών καταστροφών, το οποίο έχει ξεπεράσει τα 100 δισεκατοµµύρια δολάρια έχουν σηµειώσει ο σεισµός του 1995 στο Κοµπέ της Ιαπωνίας και η θύελλα Κατρίνα του 2005 στις Η.Π.Α. Ο διεθνής απολογισµός καταστροφών του 2006 εµφανίζει την Ολλανδία και το Βέλγιο στην τέταρτη και πέµπτη θέση των χωρών µε τον υψηλότερο αριθµό θανάτων από φυσικές καταστροφές, µε 1000 και 940 νεκρούς αντίστοιχα από τον καύσωνα του Ιουλίου. Στην Ελλάδα το µεγαλύτερο κόστος σε ανθρώπινες ζωές κατά τον τελευταίο αιώνα έχει σηµειωθεί στον καύσωνα του 1987, όταν τα air condition απουσίαζαν παντελώς από τον εξοπλισµό της πλειοψηφίας των νοικοκυριών. Οι σεισµοί και τα ατυχήµατα µέσων µεταφοράς είναι οι σοβαρότερες καταστροφές που έπληξαν τους Έλληνες από πλευράς ανθρώπινων απωλειών, ενώ η περίοδος ξηρασίας του 1990 και ο σεισµός του 1999 σηµείωσαν τη µεγαλύτερη ζηµία στην ελληνική οικονοµία. 2. Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ 2.1. ιεθνής πολιτική προστασία Η διαχείριση του κινδύνου µαζικών καταστροφών έχει, εποµένως, πρωτεύοντα και επιτακτικό χαρακτήρα στη σύγχρονη κοινωνία και καθιστά αναγκαία τη διαµόρφωση συνολικής στρατηγικής, ικανής να ανταποκρίνεται έγκαιρα και αποτελεσµατικά, δια µέσου συντονισµένης δράσης και πλέγµατος σύνθετων ενεργειών. Η διεθνής κοινότητα έχει αναπτύξει εξειδικευµένους φορείς και δίκτυα διακρατικής συνεργασίας, στο πλαίσιο σχεδιασµού για την αντιµετώπιση των µαζικών καταστροφών, ο οποίος συνυφαίνεται διεθνώς στην έννοια της πολιτικής προστασίας (civil protection, protection civile). Ύστερα από τις καταιγίδες το χειµώνα του 1999 στη Γαλλία, η Ευρωπαϊκή Ένωση δηµιούργησε το 2001 κοινοτικό µηχανισµό για το συντονισµό επεµβάσεων πολιτικής προστασίας. Στον ευρωπαϊκό κοινοτικό µηχανισµό συµµετέχουν οι 27 χώρες-µέλη, καθώς και η Νορβηγία, η Ισλανδία και το Λιχτενστάιν. Στις παρεµβάσεις του περιλαµβάνονται πολλές καταστροφές εντός και εκτός ευρωπαϊκών συνόρων, όπως πληµµύρες και πυρκαγιές δασών στην Ευρώπη, η καταστροφή του τσουνάµι στη Νοτιοανατολική Ασία (2004), ο τυφώνας «Κατρίνα» στις Ηνωµένες Πολιτείες (2005), οι σεισµοί στο Πακιστάν (2005) και στην Ιάβα της Ινδονησίας (2006). Ειδικότερα, ο ευρωπαϊκός κοινοτικός µηχανισµός περιλαµβάνει: 7

8 το «Κέντρο Παρακολούθησης και Ενηµέρωσης για την Πολιτική Προστασία» (MIC) 3, τα «Κοινά Συστήµατα Επείγουσας Επικοινωνίας (CECIS)» 4, τον «Παγκόσµιο Μηχανισµό Συντονισµού και Επαγρύπνησης» 5, Επιχειρησιακό εγχειρίδιο για την πολιτική προστασία στην Ε.Ε., τον εξειδικευµένο ενηµερωτικό ιστοχώρο VADE MECUM, ο οποίος παρέχει χρηστικές πληροφορίες, τον Ενιαίο ευρωπαϊκό αριθµό έκτακτης ανάγκης «112», καθώς και εκπαιδευτικά προγράµµατα, που περιλαµβάνουν ασκήσεις προσοµοίωσης, και διεθνείς συνδιασκέψεις, όπως αυτή που διεξήχθη την περασµένη εβδοµάδα στις Βρυξέλλες µε θέµα την Ευρωπαϊκή Πολιτική Προστασία 6. Ανάλογοι µηχανισµοί έχουν αναπτυχθεί και από το Ν.Α.Τ.Ο., όπως το «Ευρω-ατλαντικό Κέντρο για την Αντιµετώπιση των καταστροφών» (EADRCC) 7, καθώς επίσης και στο πλαίσιο του Ο.Η.Ε., όπως «το Γραφείο Συντονισµού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων των Ηνωµένων Εθνών» (UN/OCHA) 8, στο οποίο έχει ενταχθεί και η «Κοινή Ελληνο-Τουρκική Μονάδα Αντιµετώπισης Καταστροφών 9» (JHET-SDRU), η οποία δηµιουργήθηκε µετά τους καταστροφικούς σεισµούς σε Ελλάδα και Τουρκία το Η Πολιτική προστασία στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, βασικός φορέας σχεδιασµού, οργάνωσης και συντονισµού των δράσεων πολιτικής προστασίας κατά τη διάρκεια ειρηνικής περιόδου, σε κεντρικό επίπεδο είναι η Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας και σε περιφερειακό επίπεδο οι ιευθύνσεις Πολιτικής Προστασίας των Περιφερειών και τα Γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και των ήµων. Θεµελιώδη, επίσης, ρόλο διαδραµατίζουν τα Σώµατα Ασφαλείας, το Πυροσβεστικό Σώµα, η Ελληνική Αστυνοµία και το Λιµενικό Σώµα, οι Ειδικές δυνάµεις του Στρατού, οι υγειονοµικοί φορείς, όπως το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας και το Ε.Κ.Α.Β., καθώς και φορείς µε εξειδικευµένο αντικείµενο όπως το Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσηµάτων, ο Οργανισµός Αντι-σεισµικής Προστασίας, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών και τέλος το Εθνικό 3 The Monitoring and Information Centre (MIC) 4 The Common Emergency and Information System (CECIS), που είναι σύστηµα ηλεκτρονικής επικοινωνίας σε περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης 5 Global Disaster Alert and Coordination System 6 Η Συνδιάσκεψη είχε τίτλο «European Civil Protection. Together in Face of Disaster», και πραγµατοποιήθηκε στις 22 και 23 Νοεµβρίου The Euro-Atlantic Disaster Response Coordination Centre (EADRCC) 8 (United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, UN/OCHA 9 Joint Hellenic Turkish Standby Disaster Response Unit, (JHET-SDRU). 8

9 Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, του οποίου έχω την τιµή να είµαι Πρόεδρος. Στο πλαίσιο των δράσεων πολιτικής προστασίας εκπονείται σχεδιασµός εκτάκτου ανάγκης, πυρήνας του οποίου αποτελεί το Κεντρικό Γενικό Σχέδιο µε την ονοµασία «Ξενοκράτης». Ο Ξενοκράτης αποτελεί τη βάση σχεδίασης και ενέργειας του κρατικού µηχανισµού για τη διαχείριση των εκτάκτων αναγκών σε όλα τα επίπεδα διοίκησης. Παράλληλα, σύµφωνα µε την Υ.Α /03, όλα τα Υπουργεία και οργανισµοί κοινής ωφελείας έχουν την ευθύνη εκπόνησης επιµέρους ειδικών σχεδίων ανά καταστροφή, τα οποία υποβάλλονται και εγκρίνονται από τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας. Ειδικότερα κατά την Ολυµπιακή περίοδο εκπονήθηκε σχεδιασµός Ολυµπιακής Ασφάλειας µε τη συνδροµή και του ΝΑΤΟ, µέρος του οποίου ήταν το Σύστηµα Χειρισµού Κρίσεων µε την ονοµασία «Πολυδεύκης». Όµως, για την έγκαιρη και αποτελεσµατική διαχείριση ενός καταστροφικού γεγονότος, εκτός από τη συνέργεια όλων των κρατικών φορέων, είναι επίσης αναγκαία και η συνεργασία της Κοινωνίας των πολιτών, η ετοιµότητα της οποίας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα αποτελεσµατικής αντιµετώπισης του κινδύνου. Ο εθελοντική δράση συµβάλλει στην ενεργοποίηση των κοινωνικών δυνάµεων, ενισχύει τη διαδικασία αντιµετώπισης κρίσεων και προάγει τα ιδανικά µιας ισχυρής και αποτελεσµατικής κοινωνίας. Η συµµετοχή Εθελοντικών Οργανώσεων και Ειδικευµένων Εθελοντών Πολιτικής Προστασίας στην αντιµετώπιση των καταστροφών έχει θεσµοποιηθεί µε το Ν. 3013/02 στο πλαίσιο της Γενικής Γραµµατείας Πολιτικής Προστασίας. Σήµερα, εκτός από τη ΓΓΠΠ, µητρώα Εθελοντικών Οργανώσεων και Ειδικευµένων Εθελοντών τηρούνται σε πολλούς ήµους, Νοµαρχίες και άλλους φορείς πολιτικής προστασίας. Πρόσφατα µάλιστα µε κυβερνητική πρωτοβουλία δηµιουργήθηκε, στο πλαίσιο της Γενικής Γραµµατείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων του ΥΠ.Ε.Π.Θ., το πρόγραµµα εκπαίδευσης εθελοντών «Προστατεύω τον Εαυτό µου και τους άλλους», που έχει στόχο τη βελτιστοποίηση της δράσης των εθελοντών στη ιαχείριση Κινδύνων και στην Αντιµετώπιση Εκτάκτων Αναγκών. 3. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ 3.1. Η κρισιµότητα της ψυχο-κοινωνικής προσέγγισης Παρά τις δυνατότητες που έχει στη διάθεσή του ο σύγχρονος άνθρωπος, ένας σηµαντικός παράγοντας κινδύνου φαίνεται να προέρχεται από τον ίδιο του τον εαυτό, την αίσθηση αυτοδυναµίας που είναι στη βάση των αναπαραστάσεων της καθηµερινής του ζωής, την άρρητη παραδοχή ότι το 10 Φ.Ε.Κ. Β 423/ , σ

10 κακό δε θα χτυπήσει τη δική του πόρτα, που τον ωθούν να διακινδυνεύσει ή ακόµα και να παραβλέψει τις αρχές προφύλαξης. Κατ αυτό τον τρόπο εξηγεί ο ιευθυντής της «Γραµµατείας ιεθνούς Στρατηγικής για τη Μείωση των Καταστροφών» του Ο.Η.Ε. τον εξαιρετικά υψηλό αριθµό θανάτων από τον καύσωνα του Ιουλίου του 2006 στο Βέλγιο, όπου έχουν την έδρα τους οι σηµαντικότεροι ευρωπαϊκοί θεσµοί µελέτης του περιβάλλοντος και πρόβλεψης των καταστροφών! Όπως ο ίδιος δήλωσε πρόσφατα σε σχετικό δελτίο τύπου 11. «ακόµη και οι χώρες που είναι εξοπλισµένες µε τα καλύτερα συστήµατα πρώιµης προειδοποίησης, εξακολουθούν να βρίσκονται σε κίνδυνο, αφού οι άνθρωποι αγνοούν τις προειδοποιήσεις, πιστεύοντας ότι είναι άτρωτοι 12. Η διαπίστωση αυτή αναδεικνύει την κρισιµότητα της ψυχο-κοινωνικής προσέγγισης των µαζικών καταστροφών και την αναγκαιότητα συνδροµής των Επιστηµών του Ανθρώπου στην προετοιµασία των κοινωνικών οµάδων και ατόµων για την αντιµετώπιση των ενδεχόµενων κινδύνων. Η καταστροφή ανατρέπει αυτήν ακριβώς την ασφάλεια και εµπιστοσύνη που έχει ο άνθρωπος στον εαυτό του και στον κόσµο που τον περιβάλλει. Το καταστροφικό γεγονός σφραγίζει ανεξίτηλα την ψυχή των ανθρώπων που το βιώνουν και συνταράσσει τα θεµέλια της κοινωνίας που πλήττει. Ο ψυχικός αποπροσανατολισµός, το συναισθηµατικό µούδιασµα, το έντονο στρες, ο τρόµος, η οργή, οι ενοχές και η θλίψη, είναι κάποιες από τις αντιδράσεις των ανθρώπων σε µία µαζική καταστροφή. Η σοβαρότητα και η πολυπλοκότητα των ψυχικών επιπτώσεων των καταστροφών οδήγησε στην ανάπτυξη του επιστηµονικού κλάδου της «Ψυχιατρικής των καταστροφών», δύο λαµπρούς εκπρόσωπους του οποίου την κυρία Μπεργιαννάκη και τον κύριο Ψάρρο, έχουµε την τιµή φιλοξενούµε στη σηµερινή Ηµερίδα. Οι επιπτώσεις µιας καταστροφής δεν περιορίζονται µόνο στα άµεσα θύµατα, αλλά απλώνονται στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και έχουν ιδιαίτερα σοβαρό αντίκτυπο στις ευπαθείς οµάδες του πληθυσµού, όπως τους υπερήλικες και τα παιδιά. Ψυχικά αλλά και σωµατικά τραύµατα υφίστανται επίσης οι επαγγελµατίες που παρεµβαίνουν σε καταστροφές, τα µέλη σωστικών συνεργείων, οι πυροσβέστες, το υγειονοµικό προσωπικό, οι επαγγελµατίες ψυχικής υγείας, οι επικεφαλής των κοινοτήτων αλλά και οι εθελοντές και 11 ISDR, International Strategy for Disaster Reduction 12 even countries with the best early warning systems are in danger. People ignore warnings and think they are immune,, Salvano Briceño, Director of the ISDR secretariat in Geneva. ελτίο Τύπου Γραµµατείας ιεθνούς Συνεργασίας για τη µείωση των καταστροφών 10

11 δηµοσιογράφοι και γι αυτό το λόγο θεωρούνται από πολλούς επιστήµονες δευτερογενή θύµατα των καταστροφών 3.3. Η οργάνωση της ψυχο-κοινωνικής παρέµβασης σε µαζικές καταστροφές του Ε.Κ.Κ.Α Η οργάνωση των Οµάδων Ταχείας Παρέµβασης Το Ε.Κ.Κ.Α. προκειµένου να ανταποκριθεί στο ρόλο του ως κατεξοχήν φορέας ψυχο-κοινωνικής παρέµβασης σε κρίσεις, έχει οργανώσει Οµάδες Ταχείας παρέµβασης που αποτελούνται από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και άλλους εµπλεκόµενους επαγγελµατίες. Βρίσκονται σε ετοιµότητα για την άµεση αντιµετώπιση των ψυχοκοινωνικών αναγκών που προκύπτουν σε καταστάσεις µαζικών καταστροφών και κινητοποιούνται κατόπιν εντολής του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ.) από το Τµήµα ιαχείρισης Κρίσεων του Ε.Κ.Κ.Α. Το Τµήµα ιαχείρισης κρίσεων συνεργάζεται µε τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας, το Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας και τo Πυροσβεστικό Σώµα, µε στόχο το σχεδιασµό της επιχειρησιακής ετοιµότητας του φορέα. Ειδικότερα, οι Οµάδες Ταχείας Παρέµβασης που κινητοποιούνται κατόπιν απόφασης του Προέδρου του.σ., µετακινούνται άµεσα και εγκαθίστανται στον τόπο εκδήλωσης της κρίσης, αναλαµβάνοντας τις εξής αρµοδιότητες: διαπίστωση -εντοπισµό των προβληµάτων εκτίµηση αναγκών κινητοποίηση των τοπικών οργανώσεων και φορέων, κοινωνικών υπηρεσιών, συλλόγων, Μ.Κ.Ο. ψυχο-κοινωνική υποστήριξη των θυµάτων και των οικογενειών τους για όσο διάστηµα χρειαστεί. συµµετοχή στις διεπιστηµονικές οµάδες και επιτροπές διαχείρισης, που καταρτίζονται επί τόπου Το έργο της επί τόπου παρέµβασης συµπληρώνεται και υποστηρίζεται από το ευρύτερο δίκτυο παρέµβασης του Ε.Κ.Κ.Α., στο οποίο συµµετέχει το σύνολο των µονάδων ψυχο-κοινωνικής στήριξης και η Τηλεφωνική Γραµµή Άµεσης Κοινωνικής Βοήθειας. Η υπηρεσία ταχείας παρέµβασης, προκειµένου να είναι αποτελεσµατική και αξιόπιστη, διαθέτει Κινητή µονάδα Επιχειρησιακού κέντρου, µε εξοπλισµό υψηλών τεχνικών προδιαγραφών. Τα στελέχη των Οµάδων ταχείας παρέµβασης έχουν παρακολουθήσει ειδικά σεµινάρια εκπαίδευσης ψυχο-κοινωνικής παρέµβασης και υποστήριξης πληθυσµών, που διοργάνωσε η Εθνική Σχολή ηµόσιας Υγείας και το Εθνικό 11

12 Κέντρο ηµόσιας ιοίκησης σε συνεργασία µε την εξειδικευµένη Οµάδα καθηγητών Ψυχιατρικής του Αιγηνιτείου Νοσοκοµείου ράση των Οµάδων Ταχείας Παρέµβασης Οι σηµαντικότερες περιπτώσεις στις οποίες έχουν προσφέρει τις υπηρεσίες τους οι Οµάδες Ταχείας Παρέµβασης του Ε.Κ.Κ.Α. είναι οι ακόλουθες: o ο σεισµός της Λευκάδας τον Αύγουστο του 2003 o το πολύνεκρο τροχαίο δυστύχηµα στα Τέµπη το Μάρτιο του 2003 o η λεωφορειο-πειρατεία στην Παλλήνη το εκέµβριο του 2004 o το αεροπορικό δυστύχηµα της 14 ης Αυγούστου 2005 o οι πρόσφατες πυρκαγιές στην Ηλεία Επίσης τέθηκαν σε επιφυλακή κατά την Ολυµπιακή περίοδο, καθώς και στις ακόλουθες περιπτώσεις: Κατά την εκδήλωση εκτεταµένης πυρκαγιάς που έπληξε τη Ραφήνα και τις γύρω περιοχές στις 28/7/2005. Κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης ιεθνούς Αεροπορικής επίδειξης το Σεπτέµβριο του 2005, για την περίπτωση ενδεχόµενου ατυχήµατος, σύµφωνα µε το επιχειρησιακό σχέδιο αντιµετώπισης µαζικών απωλειών υγείας του Σ.Ο.Τ.Υ. Τέλος, οι Οµάδες Ταχείας Παρέµβασης του Ε.Κ.Κ.Α. συµµετείχαν στις 24/11/05 σε ευρωπαϊκή άσκηση ετοιµότητας για την αντιµετώπιση της γρίπης των πτηνών. Κλείνοντας την εισήγησή µου, θα ήθελα να τονίσω, ότι παρά τις ενέργειες που έχουν γίνει από πλευράς πολιτείας και κοινωνίας, η πολλαπλότητα και πολυπλοκότητα των προβληµάτων που προκύπτουν από µία µαζική καταστροφή δε µας επιτρέπουν κανένα περιθώριο εφησυχασµού. Η συνεργασία και οι συντονισµένες ενέργειες προσωπικού και µέσων όλων των εµπλεκόµενων φορέων, επαγγελµατιών, πολιτών και Μ.Μ.Ε. σε αυτό το σκοπό είναι απολύτως αναγκαία, για την πρόληψη των γεγονότων αυτών που δε θα θέλαµε ποτέ να συµβούν και την παροχή κάθε δυνατής βοήθειας σε αυτούς που ενδεχοµένως τα βιώσουν. 12

13 ΕΝΟΤΗΤΑ Α ΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ 13

14 Παπαδιά Αλεξάνδρα, Πολιτικός & Κοινωνικός Επιστήµων Προϊσταµένη Γενικής /νσης Πρόνοιας του Υ.Υ.& Κ.Α. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ Υ.Υ.& Κ.Α. ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ Αξιότιµο Προεδρείο Αξιότιµοι Κυρίες και Κύριοι Σας ευχαριστώ ιδιαιτέρως για την τιµή που µου κάνετε να είµαι προσκεκληµένη στην Ηµερίδα σας. Οι θεοµηνίες, δυστυχώς, έπληξαν αρκετές φορές τη χώρα µας. Τίποτα όµως δεν µπορεί να συγκριθεί µε το πλήγµα των πυρκαγιών του πρόσφατου παρελθόντος στον ψυχισµό των Ελλήνων. Το µέγεθος της οικολογικής, οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτιστικής καταστροφής ήταν τεράστιο, αλλά η απώλεια τόσων ζωών αποτελεί εθνικό πλήγµα για τη χώρα µας. Η διαχείριση των καταστροφών και των προβληµάτων που δηµιουργούν αντιµετωπίζεται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης πάντοτε σε συνεργασία µε τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας µε τις εξής δράσεις: 1. Τίθενται σε ετοιµότητα από το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ.) όλα τα Νοσοκοµεία και Κέντρα Υγείας της πληγείσας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης και όχι µόνον. Το ίδιο και µε το ΕΚΑΒ. Η περίθαλψη των πολιτών που έχουν ανάγκη υπηρεσιών υγείας είναι άµεση, όσο αυτό επιτρέπεται από τις συνθήκες της περιοχής και το είδος της καταστροφής. Άµεση κινητοποίηση της Κεντρικής Αποθήκης Υλικού και των αποθηκευτικών κέντρων των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων για διάθεση σκηνικού και λοιπού υλικού, µετά από ενηµέρωση του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας και µε ταυτόχρονη ενηµέρωση των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων για διερεύνηση της δυνατότητας στέγασης σε ξενοδοχεία των τυχόν άστεγων πολιτών. 2. Μετά από εκτίµηση των ζηµιών, η οποία γίνεται από τις Τεχνικές Υπηρεσίες του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., σε συνεργασία µε τη /νση Τεχνικών Υπηρεσιών του ΥΥ & ΚΑ, η /νση Κοινωνικής Αντίληψης και Αλληλεγγύης µεριµνά για την εφαρµογή διαδικασιών αποζηµίωσης των πληγέντων, τόσο για την προσωρινή αντιµετώπιση των βιοτικών τους αναγκών, όσο και για την καταβολή αποζηµίωσης σε περίπτωση καταστροφής της οικοσκευής τους. 14

15 3. Η αποζηµίωση καταβάλλεται στους πολίτες από τις οικείες Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, στις οποίες διαβιβάζεται το ανάλογο ποσόν, σύµφωνα µε τον αριθµό των πληγέντων νοικοκυριών. Κατά τις πυρκαγιές του Αυγούστου 2007, η αποζηµίωση καταβλήθηκε από τις Τράπεζες και µε το ίδιο σύστηµα θα καταβληθεί η αποζηµίωση στους πληµµυροπαθείς, µε στόχο την αποφυγή γραφειοκρατικών διαδικασιών και την άµεση οικονοµική ανακούφιση των πληγέντων πολιτών. 4. Κινητοποιείται το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Ε.Κ.Κ.Α.), το οποίο διαθέτει µέσα για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των πληγέντων και την περίθαλψη ευπαθών οµάδων, που χρειάζονται ειδική προστασία και φροντίδα. Aαξιοσηµείωτη είναι η προσφορά του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και των µη Κυβερνητικών Οργανώσεων στην αρωγή των πληγέντων πολιτών και στο έργο του Υπουργείου. 5. Στην Κεντρική Αποθήκη Υλικού, φυλάσσονται υλικά για την στήριξη των πληγέντων, όπως τρόφιµα, ρουχισµός κλπ και διατίθενται σε αυτούς, µετά από συνεργασία του Ε.Κ.Κ.Α. µε τη Γενική /νση Πρόνοιας. 6. Η Γενική /νση Πρόνοιας είναι σε συνεχή συνεργασία µε το Ε.Κ.ΕΠ.Υ., το οποίο ενηµερώνει τους πολίτες και τα ΜΜΕ, για τις δράσεις του Υπουργείου, για την στήριξη και αποκατάσταση των πληγέντων. 7. Η Γενική /νση Πρόνοιας και η Γενική /νση ηµόσιας Υγείας, σε συνεργασία µε το Ε.Κ.ΕΠ.Υ. και το Κέντρο Ελέγχου Πρόληψης Νοσηµάτων, συνεργάζονται µε τις Νοµαρχίες για την υγειονοµική ασφάλεια των χώρων, όπου γίνεται η προσωρινή στέγαση των πληγέντων, ενηµερώνονται, σε 24ωρη βάση, από τις Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, τους ήµους και κάθε τοπικό υπεύθυνο φορέα, για τις ενέργειες που γίνονται για την αποκατάσταση των πληγέντων και τις ανάγκες αυτών και δρουν αναλόγως. 8. Η παροχή των υποστηρικτικών αυτών µηχανισµών χορηγείται σε όλους τους πληγέντες πολίτες, ηµεδαπούς, αλλοδαπούς κλπ. 9. Το Ε.Κ.Κ.Α. ενηµερώνει τη Γενική /νση Πρόνοιας για τις ενέργειες, στις οποίες έχει προβεί, για τις ανάγκες που απαιτείται να καλυφθούν και δρα αναλόγως. 10. Η Γενική /νση Πρόνοιας βρίσκεται σε 24ωρη ετοιµότητα, µε όλες τις αρµόδιες /νσεις του Υπουργείου, συνεργάζεται, ενηµερώνει και ενηµερώνεται από το Ε.Κ.ΕΠ.Υ. καθηµερινά. 11. Εκδίδονται εγκύκλιοι µε οδηγίες για θέµατα που προκύπτουν καθηµερινά στους τόπους καταστροφής. 12. Σε περίπτωση ανάγκης εκκενώσεως ιδρύµατος πρόνοιας, εφαρµόζεται συγκεκριµένο σχέδιο και οι αρµόδιες Υπηρεσίες λαµβάνουν µέτρα για την προσωρινή µεταστέγαση των ατόµων αυτών σε άλλα ιδρύµατα. 15

16 υστυχώς, όµως, οι οποιεσδήποτε παρεµβάσεις δεν είναι ικανές να επιλύσουν τις πληγές τόσο στους ανθρώπους όσο και στο φυσικό περιβάλλον. Είναι προτιµότερο να προλαµβάνουµε παρά να προσπαθούµε να θεραπεύσουµε τις πληγές που εµείς οι ίδιοι δηµιουργούµε. Οποιαδήποτε βλάβη στο περιβάλλον βλάπτει την υγεία όλων µας. Βλάπτει τη ζωή µας σε ψυχοσωµατικό επίπεδο. Κλείνοντας την οµιλία µου και αφού σας ευχαριστήσω ιδιαιτέρως για την προσοχή σας, θα ήθελα να επισηµάνω πως η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση όλων µας, µιας και το περιβάλλον είναι το σπίτι µας και οφείλουµε να το προστατεύσουµε από όλες τις απειλές. 16

17 ΕΝΟΤΗΤΑ Β ΨΥΧΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ 17

18 Ι.. Μπεργιαννάκη ερµιτζάκη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Παν/µίου Αθηνών Α Πανεπιστηµιακή Ψυχιατρική Κλινική Αιγινήτειο Νοσοκοµείο ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ Ι. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ, ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ Ένα καταστροφικό γεγονός εκτός από τις υλικές ζηµιές επηρεάζει πολλαπλά τη δοµή, τη σύνθεση και τη λειτουργία µιας κοινωνίας, προκαλώντας ανεπιθύµητες αντιδράσεις που εκδηλώνονται στην ατοµική και στην κοινωνική συµπεριφορά. Μία µαζική καταστροφή επιφέρει δύο µείζονα τραύµατα θίγοντας συγχρόνως το ατοµικό, αλλά και το συλλογικό επίπεδο, τα οποία αποτελούν πλέον ένα «ψυχοκοινωνικό καταστροφικό συνεχές». Κατά την περίοδο του καταστροφικού γεγονότος, καθώς και κατά την άµεση µετακαταστροφική περίοδο αναµένεται µεγάλη αύξηση του άγχους στο σύνολο των πληγέντων. Τα ¾ έως και τα 9/10 του πληθυσµού που υπέστη την καταστροφή θα επιδείξουν ψυχολογικές αντιδράσεις, άλλοτε µικρής κι άλλοτε µεγαλύτερης διάρκειας και θ αλλάξουν τις συνήθειες και την πρακτική της καθηµερινής τους ζωής. Σχεδόν το σύνολο του πληγέντος πληθυσµού θα εµφανίσει σωµατοψυχικές αντιδράσεις όπως: ταχυκαρδία, τρόµο, εύκολα ξαφνιάσµατα, ζάλη, µείωση της προσοχής και της συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα και διαταραχές στην ποιότητα και στην ποσότητα του νυκτερινού ύπνου, ενώ το 50% υφίσταται έντονο φόβο θανάτου. Ανάλογα µε το είδος της µαζικής καταστροφής τα µετατραυµατικά ποσοστά εµφάνισης Οξείας Αντίδρασης στο Στρες (ΟΑΣ) ανέρχονται έως και στο 70 %, ενώ σε ένα µεγάλο ποσοστό οι αντιδράσεις θα διατηρηθούν και πέραν των 48 ωρών. Στην ελληνική κοινωνία παρατηρήθηκε µετακαταστροφική αύξηση του καπνίσµατος, της πόσης καφέ και της χρήσης ψυχοτρόπων φαρµάκων και µείωση της λήψης τροφής, της σεξουαλικής διάθεσης και της σεξουαλικής δραστηριότητας. Στην Ελλάδα δεν παρατηρήθηκε σηµαντική αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ ή της χρήσης άλλων ναρκωτικών ουσιών σε αντίθεση µε κοινωνίες της Κεντρικής & Βόρειας Ευρώπης και της Αµερικής. Στην κοινωνική οµάδα η µετακαταστροφική ψυχοπαθολογία προέρχεται από τις πιθανές αναγκαστικές µετακινήσεις, τη διαµονή σε πρόχειρους καταυλισµούς, την τοπική ανεργία, την αποχή από τις καθηµερινές 18

19 δραστηριότητες, το αίσθηµα εξάρτησης από άλλους, τη γενική αποδιοργάνωση του κοινωνικού ιστού και τη διατάραξη της οικογενειακής γαλήνης. Όλα τα παραπάνω που συνοδεύουν τα µαζικά τραυµατικά γεγονότα συντελούν στη διαµόρφωση της «ψυχολογικής κρίσης» και συνεισφέρουν στην αύξηση των «συναισθηµατικών και αγχωδών διαταραχών». Οι οµάδες υψηλού κινδύνου για την ευκολότερη ανάπτυξη κάποιας µετακαταστροφικής ψυχοπαθολογίας είναι τα γηραιά άτοµα που έχουν λίγες ελπίδες για την επιδιόρθωση ή την έναρξη µιας νέας ζωής, τα νεαρά παιδιά, οι θηλάζουσες και εγκυµονούσες και τα άρρωστα ή ανήµπορα άτοµα. Σαν ιδιαίτερες οµάδες που µπορούν ν αναπτύξουν µετακαταστροφική ψυχοπαθολογία αναφέρονται οι τραυµατισµένοι από την καταστροφή και τα «δευτερεύοντα θύµατα» που είναι οι άµεσοι συγγενείς των νεκρών, τα άτοµα που καταπονήθηκαν σηµαντικά ανεξάρτητα από τραυµατισµό και οι επαγγελµατίες και εθελοντές που θα ασχοληθούν µε την εξέρευση νεκρών ή τη διάσωση και τον απεγκλωβισµό των πληγέντων. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι και τα άτοµα που θα έρθουν εµµέσως σε επαφή µε την καταστροφή (οπτικά ή και ακουστικά) όπως γίνεται µε την σύγχρονη τηλεοπτική ενηµέρωση, µπορεί σ ένα ποσοστό που υπολογίστηκε έως και 13 % ν αναπτύξουν µετακαταστροφική ψυχοπαθολογία. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για ειδικές οµάδες, όπως είναι τα νεαρότερα άτοµα. Οι γενικές ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις µετά από µία µαζική καταστροφή είναι ποικίλες. Οι κυριότερα παρατηρούµενες είναι το «Γενικευµένο Άγχος», τα «Φοβικά Συµπτώµατα», τα «Σωµατοψυχικά και Ψυχοσωµατικά Συµπτώµατα», η «Κατάθλιψη», η «Χρήση και Κατάχρηση Αλκοόλ» και επίσης η «Κατάχρηση άλλων Ναρκωτικών Ουσιών». Σαν ειδικά µετατραυµατικά σύνδροµα περιγράφονται το «Άµεσο Μετατραυµατικό Σύνδροµο», το «Μετατραυµατικό Άγχος», οι «Ειδικές Μετατραυµατικές Φοβίες» όπως π.χ. σεισµοφοβία, η «Οξεία Αντίδραση στο Στρες (ΟΑΣ)», η «ιαταραχή Στρες Μετά από Ψυχοτραυµατική Εµπειρία ( ΣΜΨΕ)» ή όπως είναι διεθνώς γνωστή PTSD, η «ιαταραχή Προσαρµογής» και η «Επιµένουσα Μεταβολή της Προσωπικότητας». Η κυριότερα παρατηρούµενη και αναφερόµενη διαταραχή µετά από µία καταστροφή είναι η ΣΜΨΕ ή PTSD. Τα διάφορα τραυµατικά γεγονότα προκαλούν ΣΜΨΕ σε διαφορετικά ποσοστά τα οποία µάλιστα διαφέρουν και µεταξύ των δύο φύλων. Π.χ. ο πόλεµος έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην έκφραση και ανάπτυξη της ΣΜΨΕ, ενώ ένας καταστροφικός σεισµός έχει ιδιαιτερότητες που αυξάνουν στο επταπλάσιο τα ποσοστά εµφάνισής της. Η ΣΜΨΕ σχετίζεται µε περισσότερες επισκέψεις σε ψυχιατρικά καταστήµατα, περισσότερες επισκέψεις σε γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων και σε µεγαλύτερη συχνότητα χρήσης βλαπτικών ουσιών (κοινωνικά παραδεκτών ή µη). Επίσης, η ΣΜΨΕ σχετίζεται µε υψηλή επίπτωση σε καρδιαγγειακά 19