ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αποτελεί αντικείμενο της Δευτεροβάθμιας

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αποτελεί αντικείμενο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για περισσότερα από είκοσι χρόνια. Η αναγκαιότητα της προέκυψε από την ραγδαία αύξηση του τεχνολογικού πολιτισμού ακολουθούμενη από ασύμβατες μεταβολές του φυσικού και οικολογικού κύκλου, από την ληστρική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, από την ρύπανση του περιβάλλοντος χώρου. Τα τελευταία χρόνια ο προσανατολισμός της ΠΕ ξεφεύγει από την φυσιολατρική άποψη και την κυριαρχία των φυσικών επιστημών. Η περιβαλλοντική κρίση γίνεται πιο έντονη και αν σκεφτούμε ότι τα προβλήματα είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων παρεμβάσεων τότε η πραγματικότητα περιγράφεται σαν κρίση του ανθρώπινου είδους. Η διάσταση που προστέθηκε στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και άλλαξε την οπτική της είναι η αειφορία. Κεντρικές έννοιες της αειφορικής ανάπτυξης είναι η συμφιλίωση ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και στην περιβαλλοντική προστασία καθώς και η κατανόηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων μέσα σε ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο. Ο πρωταρχικός σκοπός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για την αειφορία είναι να εμπλέξει τους μαθητές στη διερεύνηση προβλημάτων σχετικά με το περιβάλλον και την ανάπτυξη. Είναι η ανάδειξη της ατομικής ευθύνης των πολιτών στη δημιουργία της περιβαλλοντικής κρίσης. Η διαμόρφωση όχι απλά ευαισθητοποιημένων, αλλά συνειδητοποιημένων και ενεργών πολιτών είναι ο βασικός στόχος της ΠΕ. Με αυτή την έννοια η ΠΕ είναι αγωγή του πολίτη που στοχεύει στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης για την κατανόηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων αλλά και την διερεύνηση-εκτίμηση των πιθανών λύσεων. 1

2 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η ΠΕ αποτελεί μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος των ελληνικών σχολείων από το 1991.Δεν εντάσσεται στο υποχρεωτικό ωρολόγιο πρόγραμμα και η συμμετοχή είναι εθελοντική. Υλοποιείται σε δίωρο εκτός προγράμματος με μείωση του ωραρίου η υπερωριακή απασχόληση του εκπαιδευτικού. Ο θεσμός ξεκινά με το νόμο 1892/ Το 1993 ιδρύεται το πρώτο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Κλειτορία Αχαΐας και η Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών για την ΠΕ. ΙΣΤΟΡΙΑ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΠΕ Οι σπουδαιότερες ημερομηνίες που καθόρισαν το πλαίσιο της ΠΕ είναι: 1972 : Διεθνής Διάσκεψη του ΟΗΕ στη Στοκχόλμη για το περιβάλλον : Διεθνές Συνέδριο του Βελιγραδίου για την ΠΕ - "Χάρτα του Βελιγραδίου". Η ΠΕ πρέπει να συμβάλει στη διαμόρφωση καινούργιων αξιών, στάσεων, συμπεριφορών σε σχέση με το περιβάλλον 1977 : Διεθνής Διάσκεψη της Τιφλίδας. Ορόσημο για την ΠΕ. Καθορίζονται : Οι σκοποί της ΠΕ Οι στόχοι της Τα κριτήρια για την ανάπτυξή της Τα χαρακτηριστικά της Το περιεχόμενο της Οι βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την επίτευξη των στόχων 1987 : Διεθνές Συνέδριο της Μόσχας 1997 : Διεθνής Διάσκεψη της Θεσσαλονίκης Τίθεται ο προβληματισμός 2

3 Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ή εκπαίδευση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ; Μια συζήτηση που κρατάει χρόνια τώρα στο εσωτερικό της εκπαιδευτικής κοινότητας που ασχολείται με την ΠΕ, και ξεκίνησε μετά τη Διάσκεψη Κορυφής του Ρίο το 1992 και πιο έντονα μετά τη διεθνή Διάσκεψη της Unesco στη Θεσσαλονίκη, το 1997, έχει να κάνει με το αν θα έπρεπε να αντικαταστήσουμε τον όρο ΠΕ με τον όρο εκπαίδευση για την αειφορία ή εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη. Το τρίπτυχο γύρω από, από και για το περιβάλλον που κυριαρχούσε παλιότερα, έχει δεχθεί κριτικές σαν συντηρητική προσέγγιση τουλάχιστον όσο αφορά τα δυο πρώτα σκέλη. Η ΠΕ για το περιβάλλον στοχεύει στην κατανόηση της στενής αλληλεξάρτησης του περιβαλλοντικού προβλήματος με τις κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους. Η ΠΕ για το περιβάλλον δημιούργησε το κατάλληλο υπόβαθρο για την ιδεολογική συγκρότηση μιας νέας τάσης: της ΠΕ για την αειφορία. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ-ΣΤΟΧΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ Π.Ε. Βασικές αρχές Άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία Προσανατολισμός στη μελέτη πρόληψης ή επίλυσης περιβαλλοντικών θεμάτων ή προβλημάτων Διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση του θέματος/προβλήματος Άμεση δράση σε τοπικό επίπεδο με στόχο μακροχρόνια αποτελέσματα σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο Ανάδειξη συνεργασίας, καλλιέργειας αξιών και δημιουργίας νέων προτύπων, στάσεων και συμπεριφορών ατόμων, ομάδων και κοινωνίας απέναντι στο περιβάλλον Ίσες ευκαιρίες για την οικοδόμηση γνώσεων, ανάπτυξη δεξιοτήτων, αξιών και στάσεων που απαιτούνται για την προστασία του Περιβάλλοντος Έμφαση στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών/ριών με συζήτηση-αντιπαράθεση απόψεων, έρευνα, κριτική και δημιουργική επεξεργασία και δράση Εστίαση της προσοχής στην αειφόρο ανάπτυξη του περιβάλλοντος Στόχοι Γνωστικοί οικοδόμηση εννοιών, κατανόηση σχέσεων/ αλληλεπιδράσεων / συνεπειών ανθρώπου περιβάλλοντος γνώση περιβαλλοντικών προβλημάτων/ μέτρων προστασίας/θεσμικού πλαισίου Αισθητικοί δημιουργία στενής σχέσης με τη φύση με τη μεσολάβηση όλων των αισθήσεων 3

4 Συναισθηματικοί να ευαισθητοποιηθούν σε σχέση με τα περιβαλλοντικά προβλήματα να μάθουν να αναζητούν εναλλακτικές λύσεις και να οδηγηθούν σε συγκεκριμένες προτάσεις να αποκτήσουν ικανότητα αντίστασης και κριτική στάση στις καταναλωτικές αξίες και συμπεριφορές της κοινωνίας. Ψυχοκινητικοί να μάθουν να διαφωνούν, να σέβονται τη γνώμη του άλλου. να μάθουν να διαχειρίζονται τα επιχειρήματα τους. να συνεργάζονται. Αυτομορφωτικοί χρήση βιβλιοθήκης, τύπου, νέων τεχνολογιών, internet Σκοποί Η συνειδητοποίηση και τη γνώση του περιβάλλοντος ως ενιαίο σύνολο, των προβλημάτων του και του ρόλου του ανθρώπου στην αντιμετώπισή τους Η καλλιέργεια στάσεων και αξιών που οδηγούν στο ενδιαφέρον, τη διάθεση και την ενεργή συμμετοχή για την προστασία του περιβάλλοντος Η απόκτηση δεξιοτήτων για την επίλυση των προβλημάτων του περιβάλλοντος Η ανάπτυξη ικανότητας αξιολόγησης των περιβαλλοντικών παραμέτρων και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ως προς οικολογικούς, πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, αισθητικούς και εκπαιδευτικούς παράγοντες Η ανάπτυξη ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον και συμμετοχικότητα για την επίλυση των προβλημάτων 4

5 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Θα αναφερθούμε στις κυριότερες μεθόδους που χρησιμοποιούνται στην Περιβαλλοντική εκπαίδευση. Μέθοδος project Η μέθοδος Εφαρμογής Σχεδίου η μέθοδος Project ή μέθοδος βιωμάτων είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος για την υλοποίηση προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Πρόκειται για μια μορφή συλλογικής εργασίας τα κυριότερα στάδια της οποίας είναι: - Επιλογή θέματος. Η ομάδα συναποφασίζει μετά από διεξοδική συζήτηση το θέμα με το οποίο θα ασχοληθούν και το οποίο πρέπει να σχετίζεται με τα ενδιαφέροντα όλων όσων συμμετέχουν. - Χωρισμός σε υποομάδες. Αυτό-οργανώνονται σε ομάδες, αποφασίζουν τον τρόπο λειτουργίας τους, θέτουν στόχους, επιλέγουν επιμέρους μεθοδολογίες και σχεδιάζουν το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης του προγράμματος. - Δραστηριότητες. Η ομάδα υλοποιεί τις δράσεις που έχει προδιαγράψει (π.χ. συλλογή πληροφοριών, παρατήρηση και καταγραφή στοιχείων, ερωτηματολόγια κλπ.) - Αξιολόγηση. Ανταλλάσσουν πληροφορίες σε τακτά διαστήματα με σκοπό να αλληλοβοηθηθούν και συζητούν όλα τα προβλήματα που προκύπτουν (οργανωτικά, ερευνητικά, διαπροσωπικά) με στόχο την λειτουργική αναπροσαρμογή του προγράμματος. Συνεργάζονται με τους εμπλεκόμενους φορείς. - Σύνθεση εργασίας. Καταγράφονται τα τελικά συμπεράσματα, διατυπώνονται απόψεις γίνονται οι τελικές προτάσεις. 5

6 Στη μέθοδο Project ο ρόλος του εκπαιδευτή (ή των εκπαιδευτών) είναι συμβουλευτικός και ισότιμος με το ρόλο των εκπαιδευόμενων. Μεγαλύτερη σημασία σε αυτή τη μέθοδο έχει η διαδικασία διεξαγωγής της και όχι τόσο το τελικό αποτέλεσμα, καθώς η μόρφωση πηγάζει μέσα από αυτή τη διαδικασία. Άλλωστε μέσα από ένα project δεν αναμένεται πάντα ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα ούτε θεωρείται πάντα αποτυχημένο αν τερματιστεί από την αυτοδιάλυση της ομάδας των συμμετεχόντων. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ελευθερία έκφρασης που πρέπει να νοιώθουν οι συμμετέχοντες αλλά και ο σεβασμός που πρέπει να δείχνει ο ένας για τον άλλον. Η επαφή με την κοινωνία είναι συνεχής και ιδιαίτερα με τα πρόσωπα και τις κοινωνικές ομάδες που εμπλέκονται στο περιβαλλοντικό ζήτημα που αποτελεί θέμα του project. Αναμφισβήτητα η μέθοδος 'Εφαρμογής σχεδίου' αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη και διεπιστημονική από τις μεθόδους που μέχρι σήμερα χρησιμοποιούνται στην Π.Ε. Μελέτη πεδίου Στόχος της μεθόδου αυτής είναι οι εκπαιδευόμενοι, χρησιμοποιώντας όλες τις αισθήσεις τους, να παρατηρήσουν, να καταγράψουν, να συλλέξουν δεδομένα και να αποκτήσουν μέσω ερευνητικής διαδικασίας, εμπειρίες και γνώση του περιβάλλοντος. Η μελέτη έχει ως απώτερο στόχο την ανάλυση ενός περιβαλλοντικού προβλήματος που αντιμετωπίζει ή από το οποίο μπορεί να κινδυνεύσει μια περιοχή και την εύρεση των πιθανών λύσεων. Πριν την επίσκεψη Προετοιμασία της επίσκεψης. Σχεδιασμός της διαδικασίας. Εξοικείωση με τα όργανα που θα χρησιμοποιηθούν, κανόνες δειγματοληψίας κ.λ.π. Πιθανές δραστηριότητες πεδίου Σπουδή τοπικών γεωλογικών χαρακτηριστικών. 6

7 Ανάλυση εδάφους, φωτογραφίες εδαφικού προφίλ. Επίσκεψη σε ένα ορυχείο. Μέτρηση φυσικών και χημικών παραμέτρων του νερού. Ανάλυση της λειτουργίας των μηχανών ενός εργοστασίου. Παρατήρηση βιομηχανικών χημικών διαδικασιών (τσιμέντα, διυλιστήρια). Επισήμανση και ταξινόμηση οικοδομικών υλικών. Χαρτογράφηση διαφόρων τύπων φυτών. Παρατηρήσεις πουλιών και χαρτογράφηση κατανομών. Σύγκριση πανίδας-χλωρίδας ενός Εθνικού πάρκου σε σχέση με την αντίστοιχη γειτονικών περιοχών. Εύρεση τρόπου διάθεσης των αποβλήτων. Επίσκεψη σε χωματερή. Μελέτη της παραγωγής ενέργειας και διανομής της σε μια περιοχή. Μελέτη του σχεδιασμού κτηρίων. Έρευνα για την κυκλοφορία των αυτοκινήτων Επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα μνημεία. Μετά την επίσκεψη Ανάλυση των στοιχείων, ταξινόμηση, συσχέτιση, αλληλοεξάρτηση με τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Μια έκθεση μπορεί να συγκεντρώσει τα αποτελέσματα της συζήτησης. Τα αποτελέσματα αυτά επιδιώκεται να διαδοθούν στο ευρύ κοινό με στόχο την ευαισθητοποίηση και την κινητοποίηση της κοινότητας πάνω στο συγκεκριμένο περιβαλλοντικό ζήτημα που ερευνάται. Επίλυση προβλήματος Η επίλυση προβλήματος είναι μία μέθοδος που εμπλέκει τους εκπαιδευόμενους στην επίλυση ενός συγκεκριμένου περιβαλλοντικού προβλήματος ή ζητήματος και εμπεριέχει γενικά τη διάσταση της έρευνας. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζεται, καλό είναι να σχετίζεται με το άμεσο περιβάλλον των εκπαιδευόμενων. Στη μέθοδο αυτή, έχει μεγάλη σημασία η εξέταση τόσο των αρνητικών όσο και των θετικών όψεων των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Επιδίωξη της μεθόδου δεν είναι η ανακάλυψη της 7

8 λύσης-πανάκεια αλλά η καταγραφή όλων των εναλλακτικών λύσεων (έστω και αν κάποιες υστερούν σε σχέση με άλλες). Οι Καλαϊτζίδης, Ουζούνης, προτείνουν ως στάδια της επίλυσης προβλήματος τα εξής: 1. Προσδιορισμός και τοποθέτηση του προβλήματος, 2. Ανάλυση του προβλήματος, 3. Αναζήτηση λύσεων, 4. Αξιολόγηση των προτεινόμενων λύσεων, 5. Σχεδιασμός της δράσης 6. Πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων. Μελέτη περίπτωσης Και αυτή η μέθοδος σχετίζεται με την επίλυση ενός περιβαλλοντικού προβλήματος. Μπορεί να ξεκινήσει μέσα από μια συζήτηση ενός περιβαλλοντικού προβλήματος που παρουσιάζεται από τον εκπαιδευτή ως ρεπορτάζ ή άρθρο που εντοπίστηκε σε μια εφημερίδα, μια εκπομπή της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου ή σε κάποιο άλλο μέσο. Οι εκπαιδευόμενοι αφού κινητοποιηθούν και νοιώσουν ενδιαφέρον για το πρόβλημα, συζητούν σε μικρές ομάδες για το θέμα αυτό, έχοντας την ελευθερία να εκφράσουν όλες τις απόψεις, τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις τους. Οι ομάδες παρουσιάζουν τεκμηριωμένες τις θέσεις και τις προτάσεις τους για δράση στο σύνολο των εκπαιδευόμενων. Ο εκπαιδευτής παρεμβαίνει διακριτικά στις συζητήσεις (τόσο στις επιμέρους όσο και στη γενική που ακολουθεί) με στόχο όχι την παρεκτροπή της συζήτησης αλλά τον εμπλουτισμό της και ίσως την απεμπλοκή της από κάποιο κώλυμα. Γενικά, μια μελέτη χαρακτηριστικής περίπτωσης περιλαμβάνει: την καταγραφή στόχων, τη συλλογή πληροφορίας, τη μελέτη των στοιχείων, την ανάλυση, την 8

9 επεξεργασία των στοιχείων μέσω συζήτησης μεταξύ διαφορετικών ομάδων και την επίτευξη μιας γενίκευσης για δράση. Πειραματισμός Η μέθοδος αυτή, στοχεύει στην επίλυση ενός περιβαλλοντικού προβλήματος. Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να ερευνήσουν περιβαλλοντικά προβλήματα στην πόλη/χωριό τους με τη βοήθεια (την οποία οι ίδιοι αναζητούν) των συμπολιτών τους και άλλων πιο έμπειρων ανθρώπων. Μετά την ανακάλυψη των προβλημάτων οι εκπαιδευόμενοι δοκιμάζουν την εφαρμογή μιας λύσης που οι ίδιοι έχουν επιλέξει, σχεδιάζοντας ένα πείραμα είτε σε κλειστό είτε σε ανοικτό χώρο (αρκεί οι συνθήκες να είναι ελεγχόμενες) και καταγράφουν τα αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα αυτά συζητούνται, εξάγονται συμπεράσματα και διαδίδονται, αν είναι σημαντικά, στην υπόλοιπη κοινότητα. Επισκόπηση Η επισκόπηση (ή σφυγμομέτρηση) επιδιώκει την εμπλοκή των εκπαιδευόμενων σε μια διαδικασία ανάλυσης στοιχείων που εξυπηρετεί στον σχεδιασμό σχετικών περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων. Εδώ, η έρευνα γίνεται επί των πραγματικών καταστάσεων και όχι σε ειδικά διαμορφωμένες συνθήκες. Γενικά, μια επισκόπηση πραγματοποιείται με στόχο τη συλλογή πληροφορίας, μέσω ερωτηματολογίων, προσωπικών συνεντεύξεων, κλπ., και των απόψεων, των συναισθημάτων και των στάσεων των ατόμων πάνω σε διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι εκπαιδευόμενοι αφού επιλέξουν, σε συνεργασία με τον εκπαιδευτή, το θέμα που θα ερευνηθεί, ετοιμάζουν τα "εργαλεία" μέσω των οποίων θα καταγραφεί η 9

10 κατάσταση και οι απόψεις των πολιτών. Έπειτα γίνεται χωρισμός σε ομάδες (εφόσον κριθεί σκόπιμο) και κατανέμεται η δουλειά. Οι εκπαιδευόμενοι εξορμούν στις πηγές πληροφόρησης που έχουν καθορίσει και συλλέγουν την πληροφορία. Γίνεται επεξεργασία - ερμηνεία των στοιχείων και εξάγονται τα τελικά συμπεράσματα. Τα συμπεράσματα αυτά αξιοποιούνται για μια ουσιαστική παρέμβαση των εκπαιδευόμενων στην κοινότητα προς την κατεύθυνση της επίλυσης ενός περιβαλλοντικού ζητήματος. Προσομοίωση Η προσομοίωση είναι μια μέθοδος, μέσω της οποίας επιδιώκεται η αναπαράσταση μιας ρεαλιστικής κατάστασης (που μπορεί να είναι και πραγματική) και σχετίζεται με ένα περιβαλλοντικό ζήτημα. Το ζήτημα αυτό μπορεί να είναι απλό ή πολύπλοκο και αποτελεί συνήθως πηγή κοινωνικών συγκρούσεων. Τέτοια ζητήματα είναι η χωροθέτηση μιας μονάδας επεξεργασίας λυμάτων ή ενός χώρου υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, η αύξηση του πληθυσμού, κλπ. Στη μέθοδο αυτή, οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να κατασκευάσουν ένα μοντέλο το οποίο αναπαριστά την πραγματική κατάσταση με όλες τις διαστάσεις της. Κατά την κατασκευή του μοντέλου, αναδεικνύονται όλες οι συνιστώσες και οι συγκρουσιακές καταστάσεις που συνθέτουν και συνοδεύουν το ζήτημα. Αυτή είναι η αφορμή που πρέπει να αξιοποιήσει ο εκπαιδευτής και να αναλύσει στους εκπαιδευόμενους τις συνιστώσες του ζητήματος. Στόχος συνήθως είναι η επίτευξη μιας ισορροπίας του συστήματος που προσομοιώνεται ή η εξεύρεση λύσης (ή λύσεων) στο πρόβλημα. Οι προσομοιώσεις σε Η/Υ, αποτελούν μια νέα διάσταση στην κατασκευή μοντέλων, που παρέχει εξαιρετικές δυνατότητες στους εκπαιδευόμενους για την ανάπτυξη, την επεξεργασία και τη δοκιμασία πολύπλοκων μοντέλων. Οι προσομοιώσεις σε Η/Υ, στηρίζονται σε ένα ευχάριστο περιβάλλον εργασίας και σε 10

11 ευέλικτα εργαλεία τα οποία ο εκπαιδευόμενος αξιοποιεί για τη σύνθεση της "εικονικής πραγματικότητας". Η ταχύτατη εξέλιξη των λογισμικών και η συστηματική ενασχόληση επιστημόνων με μοντέλα προσομοίωσης φυσικών αλλά και κοινωνικών συστημάτων, υπόσχονται την δημιουργία μιας σειράς συστημάτων με ποικίλη θεματολογία. Παιχνίδια Τα περισσότερα παιχνίδια που έχουν μια εκπαιδευτική διάσταση (όπως αυτά που χρησιμοποιεί η Π.Ε.) εμπεριέχουν στη φύση τους την προσομοίωση. Όμως, σε σχέση με την προηγούμενη κατηγορία, διαφέρουν στο ότι έχουν πιο έντονο ψυχαγωγικό χαρακτήρα και δεν επιδιώκουν πάντα την εξεύρεση μιας λύσης ή την επίτευξη ισορροπίας του συστήματος που διαπραγματεύονται. Τα παιχνίδια κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες: 1) Παιχνίδια ρόλων. Στο πλαίσιο της αναπαράστασης ενός ζητήματος, μοιράζονται ρόλοι μεταξύ των εκπαιδευόμενων που αντιπροσωπεύουν τις κοινωνικές ομάδες αλλά και τα λοιπά βιοτικά μέρη που σχετίζονται με το συγκεκριμένο ζήτημα (π.χ. στην προσομοίωση όπου αναπαρίσταται η χωροθέτηση ενός ΧΥΤΑ, κάποιοι από τους ρόλους μπορεί να είναι: ο αγρότης, ο Δήμαρχος, ο οικολόγος, το δέντρο, το ψάρι, ο εργολάβος, κλπ). Μέσα από συζήτηση που πραγματοποιείται αναδεικνύονται τα αίτια των συγκρούσεων που προκύπτουν σε τέτοιες περιπτώσεις και τα συνεπαγόμενα προβλήματα. Το ζήτημα που συζητείται πρέπει να σχετίζεται με τη ζωή των εκπαιδευόμενων και να μην είναι άσχετο με αυτούς. Η ανάλυση των συγκρούσεων και των απόψεων των συμμετεχόντων μπορεί να βοηθήσει στην ολιστική κατανόηση του περιβαλλοντικού ζητήματος που διαπραγματεύεται το παιχνίδι και να προετοιμάσει τους εκπαιδευόμενους για μια πιο θετική και εποικοδομητικά κριτική αντιμετώπιση παρόμοιων καταστάσεων. 11

12 2) Μελέτη χαρακτηριστικής περίπτωσης. Εξετάστηκε προηγουμένως ως ανεξάρτητη μέθοδος. Η διαφορά της με το παιχνίδι ρόλων είναι ότι σε αυτήν, η κατάσταση παρουσιάζεται μέσω επιλεγμένης πληροφορίας (π.χ. ορισμένα άρθρα) ενώ στο παιχνίδι ρόλων αναμένονται αυτοσχεδιασμοί εκ μέρους των εκπαιδευόμενων. 3) Κοινά παιχνίδια. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει επιτραπέζια παιχνίδια, άλλα που παίζονται σε εξωτερικό χώρο και άλλα που παίζονται μέσα σε μια αίθουσα. Υπάρχουν παιχνίδια τα οποία, εκτός της φυσικής διάστασης, επικεντρώνονται στην πολιτιστική, οικονομική και πολιτική πλευρά του περιβάλλοντος επιδιώκοντας μέσα από ολιστικές προσεγγίσεις την επίλυση ζητημάτων. Τα παιχνίδια παίζονται με συγκεκριμένους κανόνες. Ο εκπαιδευτής πρέπει να παρουσιάσει αυτούς τους κανόνες. Υπάρχει μια ποικιλία παιχνιδιών που αντιπροσωπεύουν διάφορα περιβαλλοντικά ζητήματα, μερικά πιο απλά και άλλα πιο πολύπλοκα, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τον εκπαιδευτή στην μετάδοση γνώσεων, αξιών και στάσεων στους εκπαιδευόμενους. Τα παιχνίδια εξωτερικού χώρου, σε σχέση με τα υπόλοιπα, έχουν το πλεονέκτημα της αξιοποίησης των εμπειριών που προσφέρει το πεδίο και η ενεργός μάθηση. 4) Παιχνίδια σε Η/Υ. Brainstorming (Καταιγισμός ιδεών) Η ανάπτυξη της μεθόδου αυτής γίνεται σε ένα μικρό χρονικό πλαίσιο. Ο εκπαιδευτής παρουσιάζει στους εκπαιδευόμενους το περιβαλλοντικό ζήτημα (αναλύοντας όλες τις διαστάσεις του) και τους παρέχει μερικά λεπτά προκειμένου να το συζητήσουν και να καταθέσουν τις απόψεις τους. Οι απόψεις αυτές καταγράφονται σε έναν πίνακα και ακολουθεί συζήτηση μέχρι να ιεραρχηθούν (ανάλογα με την αξία τους) οι απόψεις που υποστηρίχθηκαν. Χρησιμοποιείται περισσότερο για την αξιολόγηση ενός προγράμματος. 12

13 Η Κατασκευή εννοιολογικού χάρτη Οι διαδικασίες χαρτογράφησης των εννοιών είναι: Παρουσίαση της κεντρικής έννοιας/ ιδέας, διακλάδωση σε γενικές έννοιες, υποδιαίρεση σε μερικές έννοιες, χρήση εννοιών που εκφράζονται με ουσιαστικό, σχέσεις μεταξύ εννοιών που εκφράζονται με ρήμα, πρόθεση, μικρή φράση, σχόλιο. Τελειώνοντας το κεφάλαιο για την μεθοδολογία της υλοποίησης προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης θεωρούμε σκόπιμο να αναφερθούμε σε ορισμένες επικοινωνιακές μεθόδους (δράσεις και στρατηγικές), που έχουν κεντρικό στόχο την κοινωνική επιρροή. Κυρίως αναφερόμαστε σε δραστηριότητες που στόχο έχουν την πληροφόρηση του κοινού. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αξιοποίηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, περιοδικά, κλπ.) και το σχεδιασμό άλλων δράσεων όπως: ενημερωτικές εκστρατείες, παρουσιάσεις και διαλέξεις σε συγκεκριμένες ομάδες, ενημερωτικά κιόσκια και εκθέσεις, διαγωνισμοί, πίνακες ανάρτησης ανακοινώσεων, αφίσες, κ.α. Διαγωνισμοί φωτογραφίας, ζωγραφικής, ποίησης, δραστηριοτήτων, κλπ. σχετικών με ένα περιβαλλοντικό ζήτημα ή με το περιβάλλον εν γένει, αποτελούν ένα καλό μέσο για την προώθηση ενός περιβαλλοντικού σκοπού. Ακόμα, η δημιουργία ενός πίνακα ανακοινώσεων στον οποίο αναρτούνται πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον εξυπηρετεί την ενημέρωση του κοινού. Η διαφήμιση και το μάρκετινγκ, επίσης, αποτελεί έναν έμμεσο τρόπο για την ι την ενημέρωση - ευαισθητοποίηση του κοινού για ένα περιβαλλοντικό ζήτημα. Η παραγωγή ανακυκλωμένων προϊόντων, μπλουζών, ημερολογίων, σημειωματάριων, κλπ. και η προώθησή τους στο κοινό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα, εκτός από την ενημέρωση, την αύξηση των εσόδων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περιβαλλοντικές δράσεις και την εμπλοκή (συμμετοχή) του κοινού σε περιβαλλοντικές 13

14 δραστηριότητες ή πολύ περισσότερο την ανάληψη πρωτοβουλιών. Στο πλαίσιο αυτό συμπεριλαμβάνονται και ορισμένες πρωτότυπες δραστηριότητες όπως η υιοθεσία απειλούμενων ειδών (π.χ. WWF - Δράση για την careta-careta), αγορά τμημάτων οικολογικά ευαίσθητων περιοχών, κλπ.) Η οργάνωση θεατρικών παραστάσεων είναι ένας άλλος τρόπος παρουσίασης περιβαλλοντικών θεμάτων. Το σενάριο τέτοιων παραστάσεων μπορεί να περιγράφει οποιοδήποτε περιβαλλοντικό ζήτημα, ενώ οι ηθοποιοί ενσαρκώνουν εκτός από ανθρώπινους ρόλους, τα ζώα, τα πουλιά, κλπ. Μέσα από τέτοιες δραστηριότητες παρουσιάζονται και οι κοινωνικές συγκρούσεις που οδηγούν στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Τέλος, η παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων που σχετίζονται με ένα περιβαλλοντικό θέμα εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο των δραστηριοτήτων. Ένα περιβαλλοντικό ζήτημα που προκαλεί διαφωνίες μέσα σε μια κοινότητα, μπορεί να βρει τη λύση του μέσα από μια καλοσχεδιασμένη παρουσίαση δεδομένων που προέκυψαν από την έρευνα και οδηγούν στην υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης πρακτικής για τη λύση του. Η εξάπλωση των διαδικτυακών ιστοσελίδων αποτελούν ένα πολύ ευέλικτο και ισχυρό μέσο διάδοσης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. κ. Ράγκου Πoλυξένη Υπ. Περιβαλλοντικής Εκπ/σης Β/θμιας Εκπ/σης Ν. Φθιώτιδας

15 ΣΤΑ ΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΕ Ένα πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε αδρές γραμμές περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια: Επιλογή θέματος Διατύπωση στόχων Χρονοδιαγράμματα Μεθοδολογική προσέγγιση Η επιλογή του θέματος συναποφασίζεται από τους μαθητές και εκπαιδευτικούς και αφορά στο τοπικό, εθνικό και, στη συνέχεια, στο παγκόσμιο περιβάλλον. Οι στόχοι είναι γνωστικοί, επιστημονικοί, κοινωνικοί, αισθητικοί, αυτομορφωτικοί και στάσεις ζωής. Η διατύπωση των στόχων οφείλει να οδηγεί σε μετρήσιμα αποτελέσματα. Το χρονοδιάγραμμα εξαρτάται από το θέμα του προγράμματος. Η μεθοδολογική προσέγγιση και η επιλογή των άλλων διδακτικών στρατηγικών εξαρτάται από το θέμα. Διδακτικές ενέργειες Οι διδακτικές ενέργειες που επιλέγονται βρίσκονται σε αντιστοιχία με τους στόχους που τέθηκαν και μπορεί να είναι: Τήρηση ημερολογίου Κατασκευή εννοιολογικού χάρτη/ χάρτη ιδεών/εννοιών Άντληση πληροφοριών/στοιχείων από πηγές πληροφόρησης Κατασκευή οργάνων, λήψη μετρήσεων και οργάνωση αρχείων Σύνταξη ερωτηματολογίου ή ημιδομημένης συνέντευξης Επίσκεψη στην εν λόγω περιοχή και συγκέντρωση στοιχείων Διεξαγωγή πειραμάτων και εργαστηριακών ασκήσεων Ανταλλαγή πληροφοριών με άλλους μαθητές/τριες άλλων σχολείων (Θεματικά Δίκτυα Π.Ε.) Δραματοποίηση σεναρίου Επιστολές σε τοπικούς φορείς, υπηρεσίες, οργανώσεις κ.ά. Σύνθεση της εργασίας Η σύνθεση της εργασίας περιλαμβάνει: Οργάνωση και επεξεργασία των πληροφοριών και του έντυπου υλικού, των μετρήσεων και των άλλων στοιχείων σε πίνακες, διαγράμματα, ιστογράμματα, κολάζ κ.ά. Συγγραφή σεναρίου στο οποίο να αναφέρονται οι δραστηριότητες, οι ενέργειες και οι εμπειρίες από όλο το 15

16 πρόγραμμα. Επισήμανση των αρνητικών συνεπειών της παρέμβασης του ανθρώπου, λήψη μέτρων, προγραμματισμός περαιτέρω δράσεων κ.ά. Παρουσίαση της εργασίας Αξιολόγηση Κοινοποίηση Καθορισμός ημέρας που θα γίνεται η παρουσίαση όλων των καινοτόμων δράσεων. Η αξιολόγηση του προγράμματος γίνεται από επιτροπή που συγκροτείται από το σύλλογο των διδασκόντων, αντιπροσωπεία μαθητών, σύλλογο γονέων & κηδεμόνων, μέλη τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι ομάδες αναλαμβάνουν την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων/πορισμάτων της εργασίας. 16

17 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Κατά την υλοποίηση ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης η αξιολόγηση θεωρείται αναγκαία, διότι μέσω αυτής αφενός εκτιμάται η αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής πρακτικής και αφετέρου επιδιώκεται η βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Οι άξονες και τα κριτήρια αξιολόγησης προκύπτουν από τους στόχους που αρχικά τέθηκαν και από το βαθμό επίτευξής τους. Οι άξονες αξιολόγησης μπορεί να είναι η ανάπτυξη ψυχοκινητικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων, η ποιότητα της εργασίας και η παρουσίαση του προγράμματος. Αντίστοιχα τα κριτήρια μπορεί να είναι: 1. Ο βαθμός επίτευξης των στόχων (π.χ. η οικοδόμηση γνώσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων, η διαμόρφωση κώδικα αξιών, στάσεων και συμπεριφορών των μαθητών απέναντι στον εαυτό τους, την ομάδα, το περιβάλλον) 2. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε 3. Η πρωτοτυπία αντιμετώπισης του θέματος 4. Η διαθεματική προσέγγιση 5. Το πλήθος, η ετερογένεια και η ποιότητα των πηγών που επιλέχθηκαν 6. Η ικανότητα οργάνωσης και επεξεργασίας δεδομένων, πληροφοριών και στοιχείων που συγκεντρώθηκαν 7. Η εξαγωγή/ τεκμηρίωση των συμπερασμάτων που προέκυψαν από τα στοιχεία, τις μετρήσεις και τα διαγράμματα 8. Ο βαθμός αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών 9. Η σύνθεση της εργασίας 10. Ο βαθμός δυσκολίας του θέματος και, τέλος, όποια άλλα κριτήρια θεωρεί ο εκπαιδευτικός απαραίτητα. 17

18 Σελίδες στο διαδίκτυο µε αναφορές σε θέµατα περιβάλλοντος και περιβαλλοντικής εκπ/σης. Πανεϖιστήµιο Αιγαίου Σχολικά ϖρογράµµατα ΠΕ Πανεϖιστήµιο Αιγαίου Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Αγωγής και εϖικοινωνίας Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών-Περιβαλλοντική Γωνιά Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο ιαδίκτυο Eurosymbioses - Ευρωπαϊκό δίκτυο για την ΠΕ Ιστοσελίδα ΥΠΕΧΩ Ε Ελληνική Εταιρεία για την προστασία του περιβάλλοντος και την πολιτιστική κληρονοµιά Ιστοσελίδα του ΥΠΕΧΩ Ε για καθαρές θάλασσες και ακτές Ιστοσελίδα του ΥΠΕΧΩ Ε για λίµνες και ϖοτάµια Ιστοσελίδα µε θέµατα ϖεριβάλλοντος για τη Λαµία και τη Φθ/δα ΕΚΒΥ-Εθνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων Οικολογική Οργάνωση greenpeace 18

19 Αρκτούρος Ορνιθολογική Εταιρεία Παγκόσµιο Ταµείο για τη Φύση Ευρωϖαϊκός Οργανισµός Περιβάλλοντος Περιβαλλοντική Πρωτοβουλία Μαγνησίας Ιστοσελίδα για τα αϖειλούµενα ϖτηνά Ιστοσελίδες οικολογικού ϖροσανατολισµού Αστικά κέντρα και ϖεριβάλλον Γενική Γραµµατεία Καταναλωτή Γεωϖονικό Πανεϖιστήµιο Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών 19

20 Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονοµιάς Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιµης Ανάϖτυξης Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας Οικολογική Γεωργία Οικολογική Ιστοσελίδα µε έδρα την Κρήτη Το Ποτάµι Εκϖαιδευτικά Θέµατα Εκϖαιδευτικός Κόµβος Παιδεία Πρόγραµµα Αλέξανδρος 5ο Γυµνάσιο Νίκαιας 5ο Γυµνάσιο Φαλήρου Γυµνάσιο Αναβύσσου Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο Ιωαννίνων Η σελίδα περιέχει πληροφορίες για περιβαλλοντικά προγράµµατα καθώς και ευρετήριο διευθύνσεων 20

21 σχετικών µε περιβαλλοντική εκπαίδευση Ε.Π.Λ. Πάτρας Στη σελίδα του ΕΠΛ Πάτρας παρουσιάζονται άρθρα και εργασίες που αφορούν περιβαλλοντικά ζητήµατα. Παράλληλα το σχολείο συµµετέχει στο πρόγραµµα GLOBE / ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ. Στα πλαίσια του προγράµµατος το σχολείο πραγµατοποιεί περιβαλλοντικές µετρήσεις σε µια σειρά από τοµείς. Ιωνίδειος Σχολή Πειραιά Το σχολείο συµµετέχει στο πρόγραµµα GLOBE / ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ. Στα πλαίσια του προγράµµατος το σχολείο πραγµατοποιεί περιβαλλοντικές µετρήσεις σε µια σειρά από τοµείς. Τ.Ε.Ι Καβάλας Τ.Ε.Ι Αθήνας Τ.Ε.Ι Πειραιά Τ.Ε.Ι Ηρακλείου Aριστοτέλειο Πανεϖιστήµιο Θεσσαλονίκης Iodio Pages Σελίδες για το ϖεριβάλλον και την ϖεριβαλλοντική εκϖαίδευση Πανεϖιστήµιο Ιωαννίνων Ιόνιο Πανεϖιστήµιο Γεωϖονικό Πανεϖιστήµιο Αθηνών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Κέντρο Περ/κής Αγωγής, Τµήµα Φιλοσοφίας, ϖαιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεϖιστηµίου 21

22 Αθηνών Πανεϖιστήµιο Πειραιά Πανεϖιστήµιο Κρήτης Βιβλιοθήκη του Εθνικού Κέντρου Εϖιστ. Ερευνών " ηµόκριτος" Εθνικό Αστεροσκοϖείο Αθηνών Εθνικό Εϖιστηµονικό Κέντρο Έρευνας " ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ" Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών Εθνικό Κέντρο Τεκµηρίωσης Ευρετήριο ιευθύνσεων σχετικών µε τους Σεισµούς Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Το Ινστιτούτο µεταξύ άλλων συµµετέχει στο Ευρωπαϊκό ίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη Γεωδιατήρηση και τη Γεωλογική Κληρονοµιά και στο πρόγραµµα Leonardo Da Vinci - Geoagr 1 International Occasional Symposium of the European Grassland Federation Εικονικό σχολείο, The Sciences of Education Online Αντιτετράδια της Εκϖαίδευσης Γενική Γραµµατεία Νέας Γενιάς 22

23 Εϖιµελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιµότητας Ενεργειακά WEB SITES