ΓΛΩΑ - ΠΡΟΣΤΠΑ-ΝΕΟΙ-ΕΛΕΤΘΕΡΟ ΧΡΟΝΟ- ΔΙΑΛΟΓΟ-. Η ειιεληθή γιψζζα κπξνζηά ζηνλ 21ν αηψλα. Γ. Μπακπηληώηεο, Σν Βήκα: Νέεο Δπνρέο, ζ.

Transcript

1 Η ειιεληθή γιψζζα κπξνζηά ζηνλ 21ν αηψλα. 1 Γ. Μπακπηληώηεο, Σν Βήκα: Νέεο Δπνρέο, ζ , 4/1/1998 ηελ θακπή απφ ηνλ 20φ πξνο ηνλ 21ν αηψλα ν απνινγηζκφο ηνπ ηη έγηλε ζηε γιψζζα καο ζηνλ αηψλα πνπ θεχγεη θαη ηη πξννπηηθέο αλνίγνληαη γηα ηελ Διιεληθή ζηνλ αηψλα πνπ έξρεηαη, ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ην πνχ βξίζθεηαη θαη πνχ βαδίδεη ε ειιεληθή γιψζζα είλαη εμ αληηθεηκέλνπ δήηεκα πςίζηεο ζεκαζίαο. Αλ, βεβαίσο, δερζνχκε φηη ε γιψζζα είλαη θχξην ζηνηρείν ηεο ηαπηφηεηαο ελφο ιανχ θαη βαζηθφ ζεκείν αλαθνξάο γηα ηελ πεξαζκέλε, ηε ζχγρξνλε θαη ηε κειινληηθή πνξεία ηνπ. [ ] Πψο δηαγξάθεηαη, φκσο, ε κειινληηθή εμέιημε ηεο Διιεληθήο ζηνλ αηψλα πνπ έξρεηαη; Δίλαη αιήζεηα φηη ε Διιεληθή δηαηξέρεη θηλδχλνπο πνπ κπνξεί λα ηελ νδεγήζνπλ ζε κηα θξενιή (κηγαδνπνηεκέλε) κνξθή γιψ ζζαο ή αθφκε θαη ζε εμαθάληζε; Ηζρχνπλ ηα πεξί αγισζζίαο ησλ λέσλ θαη ν θπκαηλφκελνο αλάινγα κε ηνπο «εθηηκεηέο» ηεο γιψζζαο αξηζκφο ησλ ιέμεσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη λένη απφ 100 έσο 500 θαη, ην πνιχ, ιέμεηο; Κηλδπλεχεη πξάγκαηη λα ραζεί ε γιψζζα απφ ηε ρξήζε ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ; Θα πεξηζσξηνπνηεζεί απφ ηηο ηζρπξέο γιψζζεο ηεο Κνηλφηεηαο; Θα εμαγγιηζζεί ε Διιεληθή κέρξη πιήξνπο αιινηψζεσο; θ.ιπ. θ.ιπ. Απ' φζα είπα πην πάλσ είλαη θαλεξφ φηη δελ ζπκκεξίδνκαη απηή ηελ θηλδπλνινγία. Σα πξάγκαηα, ε βειηίσζε ζηε ρξήζε ηεο γιψζζαο απφ ηε δεθαεηία ηνπ '70 ζηε δεθαεηία ηνπ '90, επηηξέπνπλ κηα βάζηκε αηζηνδνμία γηα αθφκε κεγαιχηεξε βειηίσζε ζηε γιψζζα καο ππφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο. Καη' αξράο θακία δσληαλή γιψζζα δελ ράλεηαη φζν ππάξρνπλ άλζξσπνη πν π ηε κηινχλ. Μφλν θαηαζηάζεηο ζηνλ ρψξν ηεο θαληαζίαο νδεγνχλ ζε ηέηνηεο «γισζζηθέο εμαθαλίζεηο». Δθείλν πνπ πξέπεη λα καο αλεζπρεί θαη λα καο θξαηάεη ζπγρξφλσο ζε ζπλερή εγξήγνξζε θαη κέξηκλα γηα ηε γιψζζα καο είλαη ε πνηφηεηα ησλ Διιεληθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχκε. Αλ πηζηέςνπκε, φπσο επαλεηιεκκέλα έρσ γξάςεη ζην «Βήκα», φηη ε γιψζζα δελ είλαη έλα απιφ εξγαιείν επηθνηλσλίαο αιιά αλζξψπηλε αμία πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε κηα βαζχηεξε έλλνηα εληηκφηεηαο ζηελ επηθνηλσλία, δει. κε ην πφζν νπζηαζηηθά, πφζν εηιηθξηλά, πφ ζν απνθαιππηηθά ζέινπκε λα ζπλαληήζνπκε ν έλαο ηνλ άιιν, φηαλ επηθνηλσλνχκε είηε σο δεκηνπξγνί ιφγνπ (νκηιεηέο) είηε σο απνδέθηεο ιφγνπ (αθξναηέο/αλαγλψζηεο), ηφηε ζα ελδηαθεξζνχκε πεξηζζφηεξν σο άηνκα θαη σο θνηλσλία λα απνθηήζνπκε ζηέξεε γισζζηθή παηδεία θαη λα αμηνπνηήζνπκε ηηο δπλαηφηεηεο επηινγψλ (ζην ιεμηιφγην, ζηε ζχληαμε, ζηε δφκεζε γεληθά ηνπ ιφγνπ) πνπ καο πξνζθέξεη ε γιψζζα. Σφηε, απφ γλψζε θαη επαηζζεζία γισζζηθή, θαη ηελ μέλε ιέμε ζα απνθχγσ εθεί πνπ κπνξψ λα ρξεζηκνπνηήζσ κηα ειιεληθή (αθνχ δε λ ζα βιέπσ ηε γιψζζα σο επθαηξία επίδεημεο) θαη ηηο πνιιαπιέο δπλαηφηεηεο ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ζα αμηνπνηήζσ (πνηθίια ιεμηθά, γισζζηθά βνεζήκαηα θαη νδεγίεο γηα ηε ζχληαμε θεηκέλνπ θ.ιπ.) θαη ζα πξνζέμσ λα κηιήζσ θαη λα γξάςσ θαιχηεξα ηε γιψζζα κνπ. Γηαηί άιιν άγλνηα θαη άιιν βηαζχλε θαη πξνρεηξφηεηα. Ο λένο πνπ θαηεγνξνχκε γηα ηηο 500 ιέμεηο δελ είλαη ν ίδηνο απηφο πνπ γξάθεη κηα θαλνληθή έθζεζε ζην ζρνιείν, πνπ ζπλαγσλίδεηαη ρηιηάδεο άιισλ λέσλ ζηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ή πνπ εμεηάδεηαη πξνθνξηθά ζε δηάθνξα αληηθείκελα, ρξεζηκνπνηψληαο πνιχ πεξηζζφηεξεο, κεξηθέο ρηιηάδεο ελαιιαζζνκέλσλ ιέμεσλ; Απφ αιινχ ζα έπξεπε, ινηπφλ, λα μεθηλήζνπκε θαη άιιν λα είλαη ην κέιεκά καο γηα ηε γιψζζα ζηνλ 21ν αηψλα. Όζν θαιχηεξα γλσξίδεη θαλείο ηε γιψζζα ηνπ ηφζν ιηγφηεξν θηλδπλεχεη απφ μέλεο επηξξνέο, απφ αδπλακίεο θαη απφ φπνηα έλλνηα γισζζηθήο εμαζζέλεζεο ή αηνλίαο. Απηφ ζεκαίλεη πσο πξέπεη πξψηαπξψηα λα αξρίζνπκε απφ ηα παηδηά πνπ πξέπεη λα ηα θάλνπκε λα αγαπήζνπλ ηε γιψζζα. Να δηαβάζνπλ θείκελα: εμσγισζζηθά βηβιία, εθεκεξίδεο, πεξηνδηθά, πνηθηιία θεηκέλσλ κε πξνζεγκέλν ιφγν. Να δηδάμνπκε πην ζσζηά θαη πην απνηειεζκαηηθά, δει. επηθνηλσληαθά, ηε γιψζζα ζην ζρνιείν, ηε γξαπηή αιιά θαη ηελ πάληνηε παξακειεκέλε πξνθνξηθή. Να δηδάμνπκε παξάιιεια θαη ζπκπιεξσκαηηθά ηε δηαρξνληθή δηάζηαζε ηεο Διιεληθήο, ηα «παιηφηεξα Διιεληθά» καο, θαη λα δψζνπκε έκθαζε θαηά ηε δηδαζθαιία ζηελ εηπκνινγηθή πιεπξά ηνπ ιεμηινγίνπ (βαζηθέο ξίδεο-ζεκαζίεο, νηθνγέλεηεο ιέμεσλ) θαη ζηελ επαθή ησλ παηδηψλ κε θείκελα. Να αμηνπνηήζνπκε ηηο εθπιεθηηθέο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξνπλ νη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο κε ηε ζχληαμε έμππλσλ, πξνζεγκέλσλ, έγθπξσλ, πνηνηηθψλ πξνγξακκάησλ γιψζζαο, δηεπθνιχλνληαο ηελ πξφζβαζε φισλ ζ' απηά. Ζ εμ απνζηάζεσο παηδεία γηα κεγάινπο θαη κηθξνχο κε πξνγξάκκαηα γιψζζαο, ηα ν πνία κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαλέλαο ζπίηη ηνπ φπνηε θαη φζν ζέιεη, πξνγξάκκαηα ειθπζηηθά κε αμηνπνίεζε ηεο ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο ησλ πνιπκέζσλ (θεηκέλνπ, ήρνπ, εηθφλαο), είλαη έλα άιιν φπιν πνπ κπνξεί λα αμηνπνηεζεί, αθνχ ν 21νο αηψλαο είλαη θαλεξφ φηη ζα είλαη ν αηψλαο ηεο πιεξνθνξηθήο. Ζ ζχγρξνλε Διιεληθή αλαπηχζζεηαη ξαγδαία ζηηο κέξεο καο, θαη ζηα ρξφληα πνπ ζα αθνινπζήζνπλ αθφκε πεξηζζφηεξν. «Σξέρεη» ηιηγγησδψο αλππνζηήξηθηε θαηά θαλφλα θαη αγσληά λα δειψζεη ηηο εθαηνληάδεο φξσλ θαη ιέμεσλ πνπ επηβάιινπλ ε ζχγρξνλε ηερλνινγία, νη αζχιιεπηνη ξπζκνί εμέιημεο ησλ επηζηεκψλ θαη νη πνιιαπιέο επηλνήζεηο πνπ κπαίλνπλ θαζεκεξηλά ζηε δσή καο. Ζ «θνηλνηηθή Διιεληθή», νη ρηιηάδεο κεηαθξαζκέλσλ θνηλνηηθψλ θεηκέλσλ θαη νη πνηακνί πιεξνθνξηψλ πνπ κεηαθέξνληαη κέζ α απφ απηά δηακνξθψλνπλ θη απηά λέα θαηάζηαζε ζηε γιψζζα καο. Αθνχ ε Διιάδα δελ είλαη παξαγσγφο ηερλνινγίαο θαη αθνχ δελ βξίζθεηαη ζηελ πξσηνπνξία ησλ επηζηεκψλ, είλαη ππνρξεσκέλε λα παξαθνινπζεί εθ ησλ πζηέξσλ θαη λα πξνζπαζεί λα δειψζεη ειιεληθά φξνπο θαη ιέμεηο πνπ πξσηνεκθαλίδνληαη ζε μέλεο γιψζζεο, ηδίσο ζηελ Αγγιηθή. Πφζν ζσζηά, απνηειεζκαηηθά θαη καθξνπξφζεζκα έρνπκε νξγαλψζεη ηελ θάιπςε ησλ λέσλ απηψλ γισζζηθψλ αλαγθψλ, πνπ ηνλ 21ν αηψλα ζα πνιιαπιαζηάδνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν; Τπάξρεη νξγαλσκέλνο

2 θνξέαο (θνπξαζηήθακε λα ην θσλάδνπκε) πνπ λα αληηκεησπίδεη ζπλνιηθά, ππεχζπλα θαη ζπζηεκαηηθά ηηο αλάγθεο απφδνζεο ησλ μέλσλ φξσλ θαη ιέμεσλ; ρη. ια γίλνληαη εθηφο ειαρίζησλ ρψξσλ απνζπαζκαηηθά θαη εθ ησλ ελφλησλ. Κη φκσο δελ ππάξρεη πην άκεζε αλάγθε θαη θαιχηεξε άκπλα ηεο γιψζζαο καο ζηνπο μεληζκνχο απφ ηε ζέζπηζε ελφο ηέηνηνπ θνξέα. Ζ επράξηζηε εμαηξεηηθά παξήγνξε πιεπξά είλαη φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα άξρηζαλ λα βιέπνπλ ην θσο αμηφινγα έξγα γηα ηε γιψζζα καο: Λεμηθά, Γξακκαηηθέο, Βνεζήκαηα. Ζ γισζζηθή επηζηήκε ζηελ Διιάδα, ην έρσ μαλαγξάςεη απφ «Σν Βήκα», έρεη ζεκεηψζεη ζεακαηηθή πξφνδν θαη ππφζρεηαη πνιιά ζηνλ ρψξν ηεο επηζηεκνληθήο ζπνπδήο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, έζησ θη αλ ιείπνπλ αθφκε νη απαξαίηεηεο γηα ηε ζχγρξνλε επηζηεκνληθή ζπνπδή ηεο γιψζζαο «ειεθηξνληθέο ηξάπεδεο γισζζηθψλ δεδνκέλσλ» (γισζζηθά corpora). Δπηπρψο, είλαη πνιινί απηνί πνπ έρνπλ γλψζε ησλ πξνβιεκάησλ θαη ησλ αλαγθψλ ηεο γιψζζαο καο θαη πνπ πηέδνπλ γηα λα ιπζνχλ. Καη νη ιχζεηο ζα έιζνπλ, έζησ θη αλ αξγήζνπλ. Ήδε έρνπλ γίλεη πνιιά. Πνιιά πνπ επηηξέπνπλ αηζηνδνμία γηα ην επίπεδν ηεο επηζηεκνληθήο κειέηεο, ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ζηνλ επί ζχξαηο 21ν αηψλα.[ ]. Ο εθέξεο γξάθεη θάπνπ φηη ε ειιεληθή γιψζζα «γηα θαιφ ή γηα θαθφ είλαη απφ ηηο πην ζπλ ηεξεηηθέο γιψζζεο ηνπ θφζκνπ». Δλψ βπζίδεηαη ζηα βάζε 40 αηψλσλ, πξνζζέηνπκε εκείο, ε ζχγρξνλε Διιεληθή έρεη κηα επξχηεξα αλαγλσξηζκέλε ζπλέρεηα θαη ζπλνρή, κηα ζηελή ιεμηινγηθή θαη δνκηθή ζρέζε κε ηηο παιηφηεξεο ηζηνξηθέο κνξθέο ηεο, αθφκε θαη κε ηελ αξραία Διιεληθή. Απηφ ζεκαίλεη επηβεβαηψλεηαη ηζηνξηθά φηη ε Διιεληθή 40 αηψλεο ηψξα ρσξίο δηαθνπή θαη επηβηψλεη θαη εμειίζζεηαη δπλακηθά θαη ιεηηνπξγεί απηφλνκα φπσο θάζε άιιε δσληαλή γιψζζα. Σν γεγνλφο απηφ είλαη θαη ε πην αληηθεηκεληθή απάληεζε ζην εξψηεκ α πνηα ζα είλαη ε πνξεία ηεο Διιεληθήο ζηνλ 21ν αηψλα. 1. Να αλαηξέμεηε ζε ιεμηθά (βηβιία ή ζην δηαδίθηπν) θαη λα βξείηε ηε ζεκαζία ησλ ιέμεσλ, πνπ ζαο δεκηνπξγνχλ πξφβιεκα θαηαλφεζεο. (ή αγλνείηε ηε ζεκαζία ηνπο ή έρεηε θάπνηα ακθηβνιία). 2. Να πξνζδηνξίζεηε ην ζεκαηηθφ θέληξν ζε φιεο ηηο παξαγξάθνπο ηνπ θεηκέλνπ. 3. Πνηνη θίλδπλνη απεηινχλ ηελ ειιεληθή γιψζζα ζχκθσλα κε ηελ απαηζηφδνμε άπνςε; Ο γξάθσλ ζπκκεξίδεηαη απηήλ ηελ άπνςε; 4. Με πνηνπο ηξφπνπο ζα θάλνπκε ηε λέα γεληά λ αγαπήζεη ηε γιψζζα ζχκθσλα κε ην θείκελ ν; 5. Γηαηί ε γιψζζα καο ζήκεξα είλαη αλππνζηήξηθηε θαη «αγσληά»; 6. Να δηαβάζεηε ην θείκελν «Η Έθζεζε»(Θεκαηηθνί Κχθινη, ζ. 16) θαη λα απαληήζεηε: α) πνηα ε ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο; (αλαθνξηθή ή πνηεηηθή) θαη β) λα δηαιέμεηε θη εζείο ηε δηθή ζαο καγηθή ιέμε. ΣΟ ΜΔΛΛΟΝ ΣΗ ΓΛΧΑ Μ Α ε παγθφζκην επίπεδν ε κάρε ησλ γισζζψλ καίλεηαη ήδε. Οη κειινληνιφγνη πξννησλίδνληαη φηη πνιιέο απφ ηηο ιεγφκελεο αζζελείο γιψζζεο ζα εμαθαληζζνχλ ή ζα ζπξξηθλσζνχλ. Πηζηεχνπλ σζηφζν φηη νη ζπκπαγείο θνηλσλίεο πνπ έρνπλ ηζρπξά πνιηηηζηηθά ξηδψκαηα, αλεμαξηήησο ηεο πιεζπζκηαθήο ηνπο εθπξνζψπεζεο, ζα δηαηεξήζνπλ ηηο γιψζζεο ηνπο. Γελ είλαη επίζεο, δηηζρπξίδνληαη, θαζφινπ βέβαην φηη δηεζλήο, ή κάιινλ ππεξεζληθή γιψζζα, ζα είλαη κφλν ε Αγγιηθή. Δπηζεκαίλνπλ αθφκε φηη, φηαλ κία γιψζζα πςψλεηαη ζε lingua franca, εθηίζεηαη ζε θηλδχλνπο, απφ ηνπο νπνίνπο νη πξνθαλέζηεξνη είλαη ε ζπλαηζζεκαηηθή ηεο αθπδάησζε θαη ν δηακειηζκφο ζε Pidgin ηδηψκαηα. Σν ζέκα φκσο πνπ καο αθνξά άκεζα είλαη ε δηάθξηζε αλάκεζα ζε αζπγρξψηηζηεο ή απνκνλσηηθέο θαη ζε δηαδφζηκεο ή εμαγψγηκεο γιψζζεο. Η ειιεληθή είλαη γιψζζα πεξησπήο, επεηδή δηαζέηεη ηζηνξηθέο πεξγακελέο, αλψηαηεο δηαθξίζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο ινγνηερλίαο, παξνηθίεο ζηνλ θνξκφ θαη ζηνπο ππνθψδηθεο ησλ επξσπατθψλ γισζζψλ, θαη επηπιένλ αθηηλνβνιία ζηηο φκνξεο ρψξεο, πνπ είλαη επεπίδεθηεο ζε πνιηηηζηηθέο επηξξνέο. Πξφθεηηαη ζπλεπψο γηα γιψζζα εμαγψγηκε. Ζ ζπγθπξία γηα ηε γιψζζα καο εκθαλίδεηαη θαη πάιη επλντθή. Δπηζηήκνλεο, ηδηαίηεξα νη ελαζρνινχκελνη κε ηελ αξραηφηεηα θαη ηηο πξσηαξρέο ηνπ ρξηζηηαληζκνχ, θνηηεηέο, ιάηξεηο ηεο θχζεο θαη ηνπ ειιεληθνχ ηξφπνπ δσήο, επηρεηξεκαηίεο, θαη ε πιεζχο ησλ απαληαρνχ θηιειιήλσλ επηδεηθλχνπλ φιν θαη δσεξφηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ εθκάζεζε ηεο λέαο ειιεληθήο. Σελ ειιεληθή δηαζπνξά δηαθαηέρεη ν πφζνο λα επαλαθηεζεί, φπνπ ηπρφλ έρε η ραζεί, απφ ηηο λεφηεξεο γεληέο ε γλψζε ηεο ειιεληθήο. Ζ δπλακηθή επίζεο θαη πνιπζρηδήο δξαζηεξηφηεηα ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ ζηνλ επξχηεξν βαιθαληθφ θαη παξεπμείλην ρψξν πξνζθέξεη αμηνπνηήζηκα πιενλεθηήκαηα ζηνλ ειιελνκαζή ζπνπδαζηή θαη εξγαδφκελν απηήο ηεο πεξηνρήο. Σέινο ν νηθνλνκηθφο κεηαλάζηεο πνπ δηαβηψλεη ζήκεξα ζηε ρψξα καο ζα είλαη αχξην ν ιακπαδεθφξνο ηεο ειιεληθήο ιαιηάο ζηε δηθή ηνπ παηξίδα. Γιψζζα θαη αλάπηπμε είλαη δπλάκεηο δηαπιεθφκελεο θαη αιιειέγγπεο. ινη ινηπφλ κπνξνχκε θαη νθείινπκε λα ζπλδξάκνπκε ζηελ αμηνπνίεζε απηήο ηεο κνλαδηθήο επθαηξίαο γηα ηελ επέθηαζε ηεο ειιεληθήο θαη πέξα απφ ηα εζληθά ζχλνξα. Ζ ειιεληθή κπνξεί λα πςσζεί ζε εγέηηδα γιψζζα ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο, ζε θηιίαο ζπλαγσγφ ησλ βαιθαληθψλ ιαψλ Οκηιία ηνπ θαζεγεηή Μ.Ε. Κνπηδάθε κε ηελ επθαηξία ηεο έθδνζεο ηεο Ηζηνξίαο ηεο Διιεληθήο Γιώζζαο (Γεθέκβξηνο 1999) 1. Πψο αληηιακβάλεζζε ηηο θξάζεηο: ε κάρε ησλ γισζζψλ, γιψζζα πεξησπήο. 2. Να δειψζεηε ηνπο ιφγνπο, ζηνπο νπνίνπο νθείιεηαη ε αηζηνδνμία ηνπ νκηιεηή γηα ην κέιινλ ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. 2

3 3. Πνην κπνξεί λα είλαη ην κέιινλ ηεο αγγιηθήο γιψζζαο ζχκθσλα κε ην παξαπάλσ θείκελν; 4. Να γξάςεηε ηελ πεξίιεςε ηεο παξαγξάθνπ ( ι.) 5. Να γξάςεηε ηα ζπλψλπκα ησλ ππνγξακκηζκέλσλ ιέμεσλ. 6. Να εληνπίζεηε θαη λα γξάςεηε ηξεηο πεξηπηψζεηο κεηαθνξηθήο ρξήζεο ηεο γιψζζαο. ΠΛΟΤΙΔ ΚΑΙ ΦΣΧΥΔ ΓΛΧΔ. Αμηνινγνχληαη άξαγε νη γιψζζεο; Yπάξρνπλ δειαδή γιψζζεο επαξθείο θαη αλεπαξθείο, πνιηηηζκέλεο θαη πξσηφγνλεο, γιψζζεο πινχζηεο θαη θησρέο, αλψηεξεο θαη θαηψηεξεο -πνπ ζα αληηζηνηρνχζαλ θαηά ζπλέπεηα ζε αλψηεξεο θαη θαηψηεξεο θπιέο; Yπάξρνπλ αζθαιή επηζηεκνληθά θξηηήξηα γηα ηέηνηνπ είδνπο θαηαηάμεηο; Γηα ηνπο Έιιελεο νκηιεηέο θαίλεηαη φηη ηα εξσηήκαηα απηά είλαη ιπκέλα, θαη κάιηζηα κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα. Θεσξνχκε ηε γιψζζα καο απφ ηηο πινπζηφηεξεο ηνπ θφζκνπ θαη, κνινλφηη ε δηάθξηζε απηή αθνξά ηελ αξραία ειιεληθή, αγθαιηάδεη νπσζδήπνηε θαη ηε λέα, ηνπιάρηζηνλ φπνηε ππάξμεη ακθηζβήηεζε ηνπ θχξνπο ηεο απφ ηνπο μέλνπο. H γισζζνινγία, σζηφζν, έρεη δηαθνξεηηθή γλψκε σο πξνο ην γεληθφηεξν δήηεκα ηεο αμηνινγηθήο θαηάηαμεο ησλ γισζζψλ. Kάζε γιψζζα, σο ζχζηεκα επηθνηλσλίαο ησλ ρξεζηψλ ηεο, ζεσξείηαη απνιχησο απηάξθεο γηα ηελ θνηλσλία πνπ ηε κηιά. ζα ζηνηρεία (ήρνπο, ιέμεηο, δνκέο) ρξεηάδνληαη π.ρ. νη απηφρζνλεο ηεο Απζηξαιίαο πνπ κηινχλ ηελ άγλσζηε ζ' εκάο γιψζζα Ίιγθαξ, γηα λα εθθξάζνπλ ηηο έλλνηεο πνπ ηνπο ελδηαθέξνπλ θαη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ελλνηψλ, ηφζα θαη έρνπλ επηιέμεη γηα ηε γιψζζα ηνπο. Σν ίδην θαη νη Άγγινη, νη Κηλέδνη, νη Έιιελεο θ. ν. θ. Γεδνκέλνπ ινηπφλ φηη θάζε γιώζζα θαιύπηεη επαξθώο ηηο αλάγθεο ηεο θνηλόηεηαο πνπ ηε ρξεζηκνπνηεί, όιεο νη γιώζζεο ζεσξνύληαη θαηαζηαηηθά ηζόηηκεο. H γισζζνινγία δε δέρεηαη φηη ππάξρνπλ θπζηθέο γιψζζεο "αλεπαξθείο", "πξσηφγνλεο" ή "θαηψηεξεο", θαη ηέηνηνπ είδνπο ραξαθηεξηζκνχο ηνπο αλάγεη ζε εμσγισζζηθνχο ηδενινγηθνχο κχζνπο. H επάξθεηα θάζε γιψζζαο σο πξνο ηηο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο πνπ ηε ρξεζηκνπνηεί, φπνηα θαη αλ είλαη ε εμέιημε πνπ ζα αθνινπζήζεη ζηελ ηζηνξηθή ηεο πνξεία, αλαπηπμηαθή ή ζπξξηθλσηηθή, βαζίδεηαη ζε κηα πνιχ βαζχηεξε δηάζηαζε, ε νπνία έρεη ζρέζε κε ηελ ίδηα ηε θύζε ησλ γισζζψλ. Kαζεκία απφ ηηο γιψζζεο πνπ μέξνπκε θαη έρνπκε κειεηήζεη, φζν "απνιίηηζηε" θαη αλ καο θαίλεηαη ε θνηλσλία πνπ ηε κηιά, έρεη απνδεηρζεί φηη σο θψδηθαο επηθνηλσλίαο είλαη ην ίδην πνιχπινθνο θαη ην ίδην εμειηγκέλνο κε ηνλ θψδηθα θάζε κεγάιεο δπηηθήο ή άιιεο ρψξαο πνπ έρνπκε ζπλήζσο σο πξφηππν. Kάζε δήζελ "πξσηφγνλε" γιψζζα πνπ καο είλαη γλσζηή παξνπζηάδεη, ρσξίο εμαίξεζε, φιεο ηηο ηδηφηεηεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηηο γιψζζεο απφ ηα πνιχ αηειέζηεξα ζπζηήκαηα επηθνηλσλίαο ησλ δψσλ ή ηνπο ηερλεηνχο θψδηθεο (π.ρ. ησλ ζεκάησλ ηεο ηξνραίαο θ.ά.). Σα ζεκαληηθφηεξα απφ απηά είλαη: πξψηνλ, φηη θάζε αλζξψπηλε γιψζζα βαζίδεηαη ζηνλ ζπλδπαζκφ κνλάδσλ ρσξίο λφεκα (ησλ ήρσλ), έηζη ψζηε λα δεκηνπξγνχληαη κνλάδεο κε λφεκα (νη ιέμεηο) θαη λα εθθξάδεηαη κε απφιπηε νηθνλνκία νιφθιεξε ε αλζξψπηλε εκπεηξία. Kαη δεχηεξνλ, φηη θάζε γιψζζα νξγαλψλεηαη πεξαηηέξσ ζέηνληαο θαλφλεο θαη λφκνπο ζην θσλνινγηθφ ηεο ζχζηεκα, ηνλ ζρεκαηηζκφ ησλ ιέμεψλ ηεο, ηε ζχληαμή ηεο. Kαη θάζε δήζελ "πξσηφγνλε" γιψζζα έρεη ηέηνηνπο θαλφλεο, ην ίδην απζηεξνχο κε ηηο ιεγφκελεο "πνιηηηζκέλεο" γιψζζεο. Αλ θαλείο ηνχο παξαβεί, δε ζα κπνξέζεη λα ζπλελλνεζεί κε απηνχο πνπ ηε κηινχλ, κε ηνλ ίδην ηξφπν πνπ, αλ παξαβεί θαλείο ηνπο θαλφλεο ηεο γαιιηθήο, δε ζα κπνξέζεη λα ζπλελλνεζεί ζσζηά κε ηνπο γαιιφθσλνπο. Άξα είλαη ην ίδην γιώζζα κε ηηο γιψζζεο-πξφηππα πνπ μέξνπκε θαη εθηηκνχκε, φρη ιηγφηεξν. H πεξηνρή φπνπ εληνπίδνληαη δηαθνξέο θαη μεγεινχλ ηελ θξίζε καο είλαη ην ιεμηιόγην. Πξάγκαηη, νη γιψζζεο παξνπζηάδνπλ δηαθνξέο σο πξνο ην ιεμηιφγηφ ηνπο, αλάινγα κε ηνπο ηνκείο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ έρνπλ ζεκαζία γηα ηελ θνηλσλία ηνπο ή κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη. Π.ρ. ιέγεηαη φηη νη Δζθηκψνη έρνπλ πινπζηφηαην ιεμηιφγην γηα ηελ πνηφηεηα θαη ηηο κνξθέο ηνπ ρηνληνχ, ελψ νη Άξαβεο γηα ηηο θακήιεο θαη ηελ έξεκν, αιιά θαη ηα καζεκαηηθά. Οη Ηηαινί αλέπηπμαλ νξνινγία γηα ηε κνπζηθή αιιά θαη γηα ηα δηάθνξα είδε δπκαξηθψλ. Οη Γάιινη γηα ηε κφδα, ηελ θνπδίλα θαη ηε δηπισκαηία. ηνπο αξραίνπο Έιιελεο νθείινπκε πνιινχο φξνπο ηεο θηινζνθίαο, ζηνπο Ρσκαίνπο ην λνκηθφ ιεμηιφγην θ. ν. θ. Οη ηνκείο ηνπο νπνίνπο έρεη αλαπηχμεη κηα θνηλσλία θαη ζπλεπψο ην ιεμηιφγην ηεο γιψζζαο πνπ ηνπο εθθξάδεη αληηθαηνπηξίδνπλ ζηα κάηηα καο ηνλ πνιηηηζκφ ηεο. Χζηφζν, ε ίδηα γιψζζα ζε άιιεο πεξηζηάζεηο ζα κπνξνχζε λα εθθξάζεη νπνηνλδήπνηε άιινλ πνιηηηζκφ. Θα πξνζάξκνδε θαηάιιεια ηα ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία ηεο θαη θπξίσο ην ιεμηιφγηφ ηεο (δειαδή ην γισζζηθφ επίπεδν κε ηε κεγαιχηεξε ξεπζηφηεηα), αιιά δε ζα ρξεηαδφηαλ λα κεηαβάιεη θακία απφ ηηο ζπζηαηηθέο θαηεγνξίεο ή ηηο ηδηφηεηεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ απφ θνηλνχ φιεο ηηο αλζξψπηλεο γιψζζεο πνπ μέξνπκε. Αλ π.ρ. κηα θνηλφηεηα ηνπ Ακαδνλίνπ απνθάζηδε φηη ηεο είλαη ρξήζηκν λα αλαπηχμεη ηε λνκηθή επηζηήκε, ζα ρξεηαδφηαλ λα πξνζαξκφζεη ην ιεμηιφγηφ ηεο ζηηο λέεο απαηηήζεηο, ην αληίζηνηρν φκσο ζα ζπλέβαηλε αλ ειιελφθσλεο θνηλφηεηεο πήγαηλαλ λα δήζνπλ ζηε δνχγθια ηνπ Ακαδνλίνπ. Οπνηαδήπνηε γιψζζα ρξεηαζηεί λα εμππεξεηήζεη ηηο εθθξαζηηθέο αλάγθεο κηαο θνηλσλίαο πνπ αλαπηχζζεηαη θαη ζε άιινπο ηνκείο έρεη ηε δπλαηφηεηα εγγελψο, απφ ηε θχζε ηεο, σο επηθνηλσληαθφ ζχζηεκα, λα ην θάλεη. Θα δεκηνπξγήζεη θαηλνχξηεο ιέμεηο ή θαηλνχξηεο ζεκαζίεο, ρξεζηκνπνηψληαο πάληα βέβαηα, ην θσλνινγηθφ, κνξθνινγηθφ θαη ζπληαθηηθφ ηεο ζχζηεκα θαη ηνπο θαλφλεο πνπ ηα δηέπνπλ. Δίλαη ιάζνο λα 3

4 πηζηεχεηαη φηη νη δηαθνξέο ησλ γισζζψλ ζηνπο ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο πνπ ηηο ζπγθξνηνχλ ζεκαίλνπλ θαη δηαθνξέο ζηε δπλαηφηεηα ή ηελ ηθαλφηεηα λα εθθξάδνπλ ηα νπνηαδήπνηε λνήκαηα θαη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο. Γεδνκέλνπ ινηπφλ φηη φιεο νη γιψζζεο ηνπ θφζκνπ, ρσξίο εμαίξεζε, εκθαλίδνπλ ηηο ίδηεο θαηεγνξίεο ζηνηρείσλ θαη ηδηνηήησλ θαη ιεηηνπξγνχλ κε ηηο ίδηεο δηαδηθαζίεο, ε φπνηα έιιεηςε ηζνξξνπίαο ηηο δηαθξίλεη ζην κπαιφ ησλ αλζξψπσλ κπνξεί λα εμεγεζεί κφλν ζε ζρέζε κε ην θχξνο ηνπ πνιηηηζκνχ πνπ εθθξάδεη ε θαζεκία. Οη πνιηηηζκνί φκσο είλαη θαη απηνί απνηέιεζκα ηζηνξηθψλ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθψλ ζπγθπξηψλ θαη δελ κπνξνχλ λα αμηνινγνχληαη έμσ απφ ηελ θνηλσλία θαη ηηο ζπλζήθεο πνπ ηνπο γέλλεζαλ. Kαη νπσζδήπνηε δελ λνείηαη λα αμηνινγνχληαη σο δεκηνχξγεκα "αλψηεξσλ" θπιψλ. Όπσο δελ ππάξρνπλ "αλώηεξεο" θπιέο αιιά κόλν θπιέο δηαθνξεηηθέο κεηαμύ ηνπο, έηζη δελ ππάξρνπλ θαη "αλώηεξεο" γιώζζεο σο έθθξαζε "αλώηεξσλ" πνιηηηζκώλ. Yπάξρνπλ κφλν γιψζζεο πνπ δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο σο πξνο ηα επηκέξνπ ο ζηνηρεία ηνπο, φρη φκσο σο πξνο ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ηδηφηεηεο πνπ ζπληζηνχλ ην θαηλφκελν γιώζζα. Αλ νη γιψζζεο ελζσκαηψλνπλ ηελ ηζηνξία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο θνηλφηεηαο πνπ ηηο ρξεζηκνπνηεί, ην θάλνπλ φιεο κε ηα ίδηα γισζζηθά κέζα. Οπνηαδήπνηε άιιε εξκελεία ή αμηνινγηθή ηεξάξρεζε βαζίδεηαη ζε εμσγισζζηθέο ζπκβνιηθέο επελδχζεηο πνπ αλάγνληαη εληέιεη ζην ρψξν ηνπ ξαηζηζκνχ, ησλ αληηεπηζηεκνληθψλ θαη απζαίξεησλ δηαθξίζεσλ δειαδή, αλαπαξάγνληαο ηηο κεζφδνπο ηνπ θαη ζην πεδίν ηεο γιψζζαο. Απφ απηήλ ηελ άπνςε είλαη -θαη εδψ- επηθίλδπλεο. (Mαξία Kαθξηδή-Φεξξάξη ην Γέθα κύζνη γηα ηε γιώζζα. Πξόζσπα 21νο αηώλαο. Σα Νέα 16 επηεκβξίνπ 2000). Πνηεο απφ ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο είλαη ζσζηέο ζχκθσλα κε ην πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ; Ζ ειιεληθή γιψζζα ζχκθσλα κε ηνπο γισζζνιφγνπο είλαη κηα απφ ηηο πινπζηφηεξεο γιψζζεο. ιεο νη γιψζζεο είλαη απηάξθεηο ζε ζρέζε κε ηε γισζζηθή θνηλφηεηα πνπ ηηο ρξεζηκνπνηεί. Οη γισζζνιφγνη ζεσξνχλ φηη νη πξσηφγνλεο γιψζζεο έρνπλ απιντθνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο. Πνην ην ζεκαηηθφ θέληξν ηεο ηξίηεο παξαγξάθνπ ηνπ θεηκέλνπ; Πψο αλαπηχζζεηαη ε ίδηα παξάγξαθνο ; ΟΙ ΑΝΘΡΧΠΟΙ ΣΗ «ΙΧΠΗ»... ΑΤΞΑΝΟΝΣΑΙ! Μέρξη πξφζθαηα ζεσξνχληαλ φηη ν αλαιθαβεηηζκφο ήηαλ έλα πξφβιεκα πνπ αθνξνχζε απνθιεηζηηθά ζρεδφλ ηηο ρψξεο ηνπ Σξίηνπ θφζκνπ, θπξίσο ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Αζίαο, ηεο Αθξηθήο θαη ηεο Νφηηαο Ακεξηθήο. Πξάγκαηη, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο UNESCO, νη 42 θησρφηεξεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε καο είραλ ην 80% ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο αλαιθάβεην. Χζηφζν, έξεπλεο ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ έδεημαλ φηη θαη ζηηο αλεπη πγκέλεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, θαζψο θαη ζηηο ΖΠΑ, ν αλαιθαβεηηζκφο, φρη κφλν δελ έρεη εμαιεηθζεί, αιιά απνηειεί έλα κφληκν πξφβιεκα πνπ παίξλεη ηα ραξαθηεξηζηηθά αλαπαξαγφκελεο κάζηηγαο. ην πιαίζην απηφ, ζνθ πξνθάιεζαλ ηα απνηειέζκαηα κηαο πεληάρξνλεο έξεπλαο, πνπ έγηλε ζηηο ΖΠΑ, πνπ απνθαιχπηνπλ φηη 40 εθαη. Ακεξηθαλνί είλαη αλαιθάβεηνη. Σν ίδην ζνθ είρε πξνθαιέζεη θαη ζηε Γαιιία, πξηλ απφ ιίγα ρξφληα, ε αλαθάιπςε φηη ην 20% ησλ ελειίθσλ, αιιά θαη ησλ λέσλ, παξνπζίαδε κεγάιεο δπζθνιίεο ζηνλ ρεηξηζκφ ηεο γξαπ ηήο γιψζζαο. Ζ εηξσλεία, πίζσ απφ ηνπο αξηζκνχο απηνχο, είλαη φηη ζε θακηά άιιε ζηηγκή ζηελ ηζηνξία ησλ ρσξψλ απηψλ δελ ππήξραλ πεξηζζφηεξα άηνκα κε πηπρία απφ ιχθεηα θαη παλεπηζηήκηα. Καη ζηελ Διιάδα; Βαζηά δηραζκέλνο παξακέλεη ν ειιεληθφο πιεζπζκφο φζνλ αθνξά ζην εθπαηδεπηηθφ ηνπ επίπεδν. Δλψ ήδε, ζχκθσλα κε ηελ ηειεπηαία απνγξαθή (2001), νη πηπρηνχρνη ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (ΑΔΗ - ΣΔΗ) έθηαζαλ ζηνλ αξηζκφ-ξεθφξ , μεπεξλψληαο ην 16% ηνπ πιεζπζκνχ ειηθίαο 25 εηψλ θαη άλσ, ε ρξφληα «πιεγή» ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ παξακέλεη βαζηά, θαζψο πεξίπνπ 4 εθαηνκκχξηα θάηνηθνη ειηθίαο 16 εηψλ θαη άλσ, θνληνινγίο ν έλαο ζηνπο δπν, δελ έρνπλ νινθιεξψζεη ηε βαζηθή -ζηνηρεηψδε εθπαίδεπζε, ην ππνρξεσηηθφ 9ρξνλν ζρνιείν (Γεκνηηθφ - Γπκλάζην). Χζηφζν, ηα ηειεπηαία ρξφληα κηα «άιιε» κνξθή αλαιθαβεηηζκνχ (ε νπνία δελ θαηαγξάθεηαη νχηε πνζνηηθνπνηείηαη κε ηππηθνχο κεηξήζηκνπο ηξφπνπο) έξρεηαη λα ππθλψζεη ηηο παιηέο ζηξαηηέο ησλ νξγαληθά αλαιθάβεησλ κε λέν αίκα. ε ρηιηάδεο καζεηέο, νη νπνίνη νινθιεξψλνπλ ηηο Γπκλαζηαθέο θαη Λπ θεηαθέο ζπνπδέο ηνπο παξαηεξνχληαη ζνβαξά πξνβιήκαηα θαηαλφεζεο ελφο θεηκέλνπ, αδπλακία λα εθθξαζηνχλ γηα θάπνην δήηεκα, λα ζπληάμνπλ κηα νινθιεξσκέλε πξφηαζε ζην ραξηί, λα ζπλδπάζνπλ ηηο γλψζεηο πνπ έρνπλ ιάβεη πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζνπλ έλα απιφ θπζηθφ θαηλφκελν ή έλα θνηλσληθφ ή ηζηνξηθφ γεγνλφο. Δίλαη βέβαην φηη ε επζχλε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ δελ αλήθεη κφλν ζην ζρνιείν. Παξ' φια απηά ην ζρνιείν απνηειεί έλαλ πξνλνκηαθφ ρψξν γηα ηελ πξφιεςή ηνπ. Καη είλαη ζαθέο φηη ε επηκνλή ζην εμεηαζηηθνθεληξηθφ ζρνιείν δελ απνηειεί παξά ηε λεθξνινγία ηεο επαθήο ηνπ καζεηή κε ηελ νπζία ηεο γλψζεο. Γηαηί, βέβαηα, αλ παξαηεξήζεη θαλείο ηε ζρέζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ καζεκάησλ (ηη), ηεο κεζφδνπ (πψο) θαη ησλ πξαθηηθψλ ειέγρνπ (εμεηαζηηθέο δνθηκαζίεο), ζα δηαπηζηψζεη εχθνια φηη ε ζχλζεζή ηνπο, ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ κεηαιιάζζεη ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία ζε κεζνδνινγηθή εθγχκλαζε, δεκηνπξγεί έλα εθξεθηηθφ κείγκα πνπ κπνξεί θαη λα αλαζηείιεη αθφκε θαη κνξθέο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ζηε κάζεζε. H θξαηνχζα αληίιεςε γηα ηελ παηδεία πξνζπαζεί λα πείζεη φηη ε κφληκε θαη ζηαζεξή απαζρφιεζε αλήθεη ζην παξειζφλ θαη θαιεί ζε ζπκθηιίσζε κε ηελ απαζρνιεζηκφηεηα. H αληίιεςε απηή επηβαξχλεηαη κε ηελ πξφζδνζε ελφο εξγαιεηαθνχ ραξαθηήξα ζηε γλψζε, θαζψο ηαπηίδεη ηηο έλλνηεο κφξθσζε θα η 4

5 5 επαλεθπαίδεπζε κε ηελ παξνρή γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ρξεζηηθνχ ραξαθηήξα, δειαδή, άκεζα εθαξκφζηκσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Με άιια ιφγηα, ην ζεκεξηλφ ζρνιείν, αληί λα εμνπιίδεη ηνπο καζεηέο κε θξηηήξην γηα λα εξκελεχνπλ θαη λα θαιπηεξεχνπλ ηε δσή, ηππνπνηεί, «ζπζθεπάδεη» θαη παξαδίδεη κηα πιεζψξα άςπρσλ, μεθάξθσησλ θαη ζπρλά αρξείαζησλ γλψζεσλ, ζαλ εκπφξεπκα γηα θαηαλάισζε ζηηο εμεηάζεηο, ή ζε κηα ζέζε εθήκεξεο απαζρφιεζεο. (ΣΖ ΔΛΔΝΖ ΝΗΚΟΛΑΪΓΟΤ, εθ. Απγή, 16/09/2009) Πνηνη ζεσξνχληαη αλαιθάβεηνη ζχκθσλα κε ηα δεδνκέλα ηεο ηξίηεο παξαγξάθνπ; Πνην είλαη ην πνζνζηφ φζνλ αθνξά ηνλ πιεζπζκφ ηεο Διιάδαο; Πψο πεξηγξάθεηαη ε «άιιε κνξθή» αλαιθαβεηηζκνχ; Να γξάςεηε ηελ πεξίιεςε ησλ δχν ηειεπηαίσλ παξαγξάθσλ ηνπ θεηκέλνπ (πεξ. 80 ι.) Να ζρνιηάζεηε ην πεξηερφκελν ησλ δχν ηειεπηαίσλ παξαγξάθσλ ηνπ θεηκέλνπ. Ακεξηθαληέο ζαλ ειιεληθά Σνπ Νίθνπ Γ. Ξπδάθε, εθεκεξίδα Καζεκεξηλή, Γξάθνληαο γηα ηελ εθεκεξίδα, αλαθαηεχσ ζπρλά, ζπρλφηαηα, μέλεο ιέμεηο, ιαηηλνγξάκκαηεο ή ειιελνγξακκέλεο. Ίζσο παξαζχξνκαη απφ ηε θφξα ηεο θαζεκεξηλήο αξγθφ, κάιινλ ην παξαθάλσ, κα ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο απηή ε θαηάρξεζε κε βνεζάεη λα πσ αθξηβψο απηφ πνπ ζέισ λα πσ. Ζ πηνζέηεζε ηεο κηθηήο αξγθφ 1 κε βνεζάεη λα βάςσ ηνλ ιφγν κε ηηο θεπγαιέεο απνρξψζεηο ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ, λα ππνλνκεχζσ ηηο ηξέρνπζεο ζεκαζίεο ή απιψο λα ηηο κεηαηνπίζσ, κε εμππεξεηεί λα πεξάζεη αβίαζηα ζην γξαπηφ ε πνιχηξνπε αλάζα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, κηα αβιερξά 2 εηξσλεία, έλα αδηφξαην θιείζηκν ηνπ καηηνχ. Απινπζηεχσ: Αθνχ κηιάκε έηζη, γηαηί λα κε γξάθνπκε έηζη; (Γελ γξάθνπκε αθξηβψο φπσο κηιάκε μέξσ, αιιά...) Μνπ έρνπλ επηζεκάλεη απηφ ην ρνχη αλαγλψζηεο, άιινη θηιηθά, άιινη επηηηκεηηθά. Πξνβιεκαηίδνκαη πάληα, μαλαθνηηάσ ην θείκελν, πξνζπαζψ λα ην επαλαδηαηππψζσ λνεξά, λα ην θάλσ ακηγέο, ειιελνπξεπέο, θαζαξφ, ρσξίο ακεξηθαληέο, ρσξίο δηνιηζζήζεηο, ζακπψκαηα, ξαγηζκαηηέο, βξσκίζκαηα. Γελ ηα θαηαθέξλσ. Ξαλά: Aθνχ κηιάκε έηζη, γηαηί λα κε γξάθνπκε έηζη; Μήπσο ε απάληεζε δελ βξίζθεηαη ζην γξαθφκελν, αιιά ζην «Δκείο»; Πνηνη είλαη νη Δκείο πνπ κηινχλ, πνπ γξάθνπλ έηζη, κηθηά ; Γελ κπνξψ λα κηιήζσ εμ νλφκαηνο φισλ, νχηε θαλ εμ νλφκαηνο φζσλ γλσξίδσ θαη ζπλαλαζηξέθνκαη δελ έρνπκε ηα ίδηα γνχζηα. Μπνξψ φκσο λα θάλσ ππνζέζεηο, βαζηδφκελνο ζε φζα αθνχσ, ζηηο νκηιίεο πνπ κε πεξηθιείνπλ, κε ηξέθνπλ, κε νδεγνχλ. Δ, ινηπφλ, νη νκηιίεο απηέο (νη ζπλαλαζηξνθέο) είλαη κηθηέο πεξηέρνπλ ηα πάληα: ζηνηρεία, ιφγηα, ζπαξάγκαηα 3 αξραία, πεηξψκαηα δεκψδε, βελεηζηάληθα μέθηηα, techno βνιίδεο, θζαξκέλεο ακεξηθαληέο ηνπ ζηλεκά θαη ηεο πνπ (pop: πψο ιέγεηαη ειιεληθά; Πνπ...), μέλα νηθεησκέλα θαη θε ξκέλα ζηα δηθά «καο» ίζηα... ια κηθηά θαη λφκηκα, φπσο ηα έςαιε ν εζληθφο, ν ηδξπηηθφο πνηεηήο. Σν Δκείο... Σν ινγαξηάδσ ζαλ ηηο γεληέο ηηο γελλεζείζεο κέζα θαη κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 50, κε ηελ Αγγιηθή ζαλ δεχηεξε γιψζζα θαη ηψξα ζαλ πξσηνδεχηεξε θαη θπξίσο: κε ηελ πνπ θνπιηνχξα ζαλ παξακάλα. Σα Αγγιηθά δελ ηα κάζακε ζην θξνληηζηήξην, ηα κάζακε αθνχγνληαο ξνθ δίζθνπο, βιέπνληαο ηνλ «Δπαλαζηάηε ρσξίο αηηία», πξνζπαζψληαο λα απνθσδηθνπνηήζνπκε ηα κνπξκνπξεηά ηνπ Μάξινλ Μπξάλην, λα μεδηαιχλνπκε ηνπο ζηίρνπο ηνπ Λέλνλ θαη ηνπ Νηίιαλ, ηνπο ζπγθνκκέλνπο ηίηινπο ηεο ηδαδ... Μηιψληαο κε ηνπο «μέλνπο» ζηα δηςαζκέλα ηαμίδηα καο ζηελ Δπξψπε. Κάπσο έηζη, αθφκε θη αλ δελ ζπνχδαδε θαλείο έμσ, είρε βπδάμεη απηά ηα κημναγγιηθά 4. Πφζν κάιινλ νη γεληέο πνπ αλδξψζεθαλ κεηά ην 90, φηαλ ε παγθνζκηνπνίεζε θαηέθιπζε φρη κφλν ηελ πνπ θνπιηνχξα αιιά θάζε θαλάιη, θάζε δίθηπν επηθνηλσλίαο, ςπραγσγίαο, εθπαίδεπζεο. Καη ε παγθνζκηνπνίεζε κηιάεη απηφ ην αγγιηθήο θαηαγσγήο πβξίδην 5, απ ηε Μαιαηζία σο ηελ Αξγεληηλή, θη απφ ηνλ Λίβαλν σο ην Μελίδη. Αθνχσ δσδεθάρξνλνπο, εηθνζάξεδεο, ηξηαληάξεδεο, κεραληθνχο, θηιφινγνπο, ΗΣ κάλαηδεξ, κεηεσξνιφγνπο, λα ιέλε γηα default ζεηάξηζκα, γηα κεηξηθή, 32κπηηνπο επεμεξγαζηέο, πξφηδεθη, θφλζεπη, πέηπεξ, PhD... Σα πεξηζζφηεξα γισζζνυβξηδηθά 6 ηνχο ηα ππνβάιιεη ε αθαδεκατθή ηνπο παηδεία. Σα ππφινηπα, ην infotainment 7. E, θαη; Γελ εθθξάδνληαη; Γελ μέξνπλ λα πνπλ ζ αγαπψ; Κηλδπλεχεη ε γιψζζα; Μεηδηψ. Οη γιψζζεο θηλδπλεχνπλ κφλν απφ ηελ θαζαξνιαγλεία 8 θαη ηελ αδξάλεηα κνπ ην είπε θίινο γισζζνιφγνο πνπ ζαπκάδσ, θαη ηνλ πίζηεςα, φηαλ αλαξσηηφκνπλα πψο ε λεαξή Βνπιγάξα πνπ καο ζέξβηξε ηζίπνπξν ζηνπ ηξέθε κηινχζε ιακπεξά ειιεληθά (θη ήηαλ πξσηνεηήο ηεο Φηινζνθηθήο)... Μάιινλ μεζηξάηηζα. Ξεθίλεζα απφ ηηο ακεξηθαληέο κνπ θαη έθηαζα ζηε λενιαία. Υκκ... Μήπσο παιηκπαηδίδσ 9, κηκνχκελνο ηε κηιηά ησλ λέσλ; Δλδερνκέλσο δελ είκαη ν αξκφδηνο λα ην πσ απηφ. Γηθαηνχκαη φκσο λα επαλαιάβσ, κνλφηνλα, φηη γξάθνπκε φπσο δνχκε: ιαραληάδνληαο, ειιεηπηηθά, πξηζκαηηθά 10, ινμά, ραξκαληάδνληαο 11 φ,ηη κπνξεί λα εθθξάζεη ηνλ θαηξφ καο ηνλ πνιχηξνπν, ηνλ ηαρχ, ηνλ πνιππξηζκαηηθφ. Μηιάκε κε θσλέο άιισλ πνπ ηηο θάλνπκε δηθέο καο, κηιάκε κε ζρήκαηα εηεξφγισζζα πνπ ηα ηδηνπνηνχκαζηε θαη ηα εθηξέπνπκε ζηνλ δηθφ καο πνηακφ, αλαπιάζνπκε, θαηαθηνχκε, πινπηίδνπκε, ράλνπκε, βξίζθνπκε. Πξνρσξάκε. ρη θαζαξά, φρη βξψκηθα. Πξνρσξάκε. Σξαπιίδνληαο, ζθνπληνπθιψληαο, κε άικαηα, ζεκεησηφλ, κε ξεγκαηψζεηο 12 θαη αζπλέρεηεο πξνρσξάκε, εληφο ηεο γιψζζαο καο, εληφο ηνπ θαηξνχ καο, ζην δξφκν πνπ νδεγεί δηαξθψο θαη δελ θπξαίλεη 13. Δμειηζζφκαζηε εληφο ηεο γιψζζαο πνπ καο πεξηέρεη θαη καο βπδαίλεη

6 βαδίδνπκε ζηνλ ρατληεγθεξηαλφ 14 Umweg 15, ζηνλ δξφκν πνπ νδεγεί θαη θηάλεη, ρσξίο λα θαηαιήγεη, ρσξίο λα ηειεηψλεη. 1. αξγθφ: ζπλζεκαηηθή γιψζζα πεξηζσξίνπ/ εδψ: ε θαζνκηινπκέλε 2. αβιερξά: (αξρ. ειι.) αδχλακε, ειαθξά. 3. ζπάξαγκα: θνκκάηη πνπ έρεη απνζπαζηεί / έθθξαζε ςπρηθήο ζπληξηβήο. 4. κημναγγιηθά: κπεξδεκέλα, αλάκεηθηα αγγιηθά. 5. πβξίδην: θπηφ ή δψν πνπ πξνέξρεηαη απφ ηε δηαζηαχξσζε γελεηηθψο αλνκνίσλ αηφκσλ (βηνι.)/ ζχλζεηε ιέμε ηεο νπνίαο ηα κέξε πξνέξρνληαη απφ δχν δηαθνξεηηθέο γιψζζεο,. 6. γισζζνυβξηδηθά: αλάκεηθηα γισζζηθά ζηνηρεία. 7. infotainment: ιέμε θηηαγκέλε απφ ηηο αληίζηνηρεο αγγιηθέο γηα πιεξνθφξεζε θαη ςπραγσγία. 8. θαζαξνιαγλεία: θαζαξφο + ιαγλεία(έληνλε έθθξαζε εξσηηζκνχ). 9. παιηκπαηδίδσ: ζπκπεξηθέξνκαη ζαλ παηδί. 10. πξηζκαηηθά: πξίζκα: κεηαθ. ε νπηηθή γσλία ππφηελ νπνία θάπνηνο θξίλεη ή αμηνινγεί. 11. Υαξκαληάδσ: ραιαξψλσ θαπλίδνληαο θαη ράλσ ηελ επαθή κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα/ληψζσ έληνλε ηελ αλάγθε λα θαπλίζσ. 12. ξεγκαηψζεηο 13. θπξαίλσ: ζπξξηθλψλνκαη, καδεχσ. 14. Heidegger: Γεξκαλφο θηιφζνθνο 15. Umweg: θχθινο, γχξνο (γεξκ). 1. Να βξείηε ζην ιεμηθφ ζαο ηε ζεκαζία ησλ ππνγξακκηζκέ λσλ ιέ μεσλ. 2. Ο αξζξνγξάθνο ρξεζηκνπνηεί ζθφπηκα κεηθηή γιψζζα: ιφγηεο ιέ μεηο, ιατθέ ο θαη μέ λεο. Να ηηο εληνπίζεηε θαη λα ηηο γξά ςεηε θαηά θαηεγνξία. 3. Να παξνπζηάζεηε κε ζπληνκία ( ι.) ζηνπο ζπκκαζεηέ ο ζαο ηελ άπν ςε πνπ ζηεξίδεη ν αξζξνγξάθνο. 4. Να πηνζεηήζεηε ή λα αληηθξνχζεηε κε αηηηνιφγεζε ηελ παξαπάλσ άπνςε. 5. Να γξά ςεηε πέ ληε πεξηπηψζεηο πνηεηηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο γιψζζαο. 6. Να πξνζπαζήζεηε λα απνδψζεηε ηη ο μέ λεο ιέ μεηο ηνπ θεηκέ λνπ κε ηηο αληίζηνηρεο ειιεληθέ ο. Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Τ Ω Ν Ν Ε Ω Ν Τ ο θ έ μ α τ η ς έ κ θ ε σ η ς τ ο υ Σνλ Ηνχλην ηνπ 1985 ε άγλνηα ησλ ιέμεσλ «αξσγή» θαη «επδνθίµεζε» ζην ζέµα ηεο έθζεζεο ησλ γεληθψλ εμεηάζεσλ* γίλεηαη αθνξµή λα μεζπάζεη «εζηθφο παληθφο» ζηα ΜΜΔ γηα ηε «ιεμηπελία» ησλ λέσλ. Έθηνηε δεµνζηεχνληαη πνιπάξηζµα άξζξα γηα ηε γιψζζα ησλ λέσλ, γεγνλφο πνπ δείρλεη ην αδηάιεηπην ελδηαθέξνλ γη' απηήλ. [*«Ο άλζξσπνο ν απνθαζηζµέλνο λα µάζεη πνιιά γξάµµαηα θαη λα δηαπξέςεη ζε µηα επηζηήµε ή ζε µηα ηέρλε δελ απνβιέπεη πηα, θαηά ηελ επηθξαηνύζα αληίιεςε, ζηελ πξνζσπηθή ηνπ επδνθίµεζε. Πξνζθέξεη θαη ζηνπο άιινπο πνιύηηµε αξσγή»]. ε γεινηνγξαθία µε αθνξµή ην ζάιν πνπ είρε μεζπάζεη ηνλ Ηνχλην ηνπ 1985 έλαο λένο εµθαλίδεηαη λα εμεγεί ζε έλαλ άιιν ηε ιέμε «αξσγή» σο εμήο: «Ση ζα πεη αξσγή; Αξσγή ζα πεη: help, SOS, βνήζεηα, please!... Γθέγθε;». ε µηαλ άιιε, πάιη, έλαο µαζεηήο ξσηάεη ην δηπιαλφ ηνπ ηελ ψξα πνπ γξάθεη έθζεζε: «Αξσγή θαη επδνθίµεζε; Ση θνπθά είλ' απηά, ξε δηθέ µνπ; Κάλε πάζα γηαηί θαξάθιηαζα». H γιψζζα ησλ λέσλ 1. Οξηζκφο Ο φξνο γιψζζα ησλ λέσλ δειψλεη ην ζχλνιν ησλ γισζζηθψλ θαηλνκέλσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ επηθνηλσλία ησλ λέσλ κεηαμχ ηνπο. Παξά ηνλ ραξαθηεξηζκφ "γιψζζα", ε γιψζζα ησλ λέσλ δελ είλαη έλα απηνηειέο γισζζηθφ ζχζηεκα, αιιά κηα "θνηλσληφιεθηνο" [sociolect], δειαδή έλαο ηξφπνο νκηιίαο κε ιεμηινγηθά, πξαγκαηνινγηθά θαη δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ππφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο θαη είλαη κέξνο ηεο γισζζηθήο ζπλείδεζεο κηαο θνηλφηεηαο. Ζ θνηλσληθή βάζε ηεο γιψζζαο η σλ λέσλ είλαη ε "παξέα", ην δίθηπν ησλ ζπλνκειίθσλ. Καηά ζπλέπεηα δελ ππάξρεη κηα εληαία γιψζζα ησλ λέσλ, αιιά έλα ζχλνιν απφ επηκέξνπο ηξφπνπο νκηιίαο κε θνηλέο ηάζεηο δηακφξθσζεο θαη θνηλά γισζζηθά ζηνηρεία. Καζψο ε ειιεληθή έξεπλα είλαη αθφκε πεξηνξηζκέλε, ηα ζηνηρεία πνπ αθνινπζνχλ ζπλδπάδνπλ επξήκαηα απφ δηάθνξεο γιψζζεο. 2. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο γιψζζαο ησλ λέσλ 2.1. Σν λεαληθφ ιεμηιφγην πεξηιακβάλεη ηφζν εθθξάζεηο ρσξίο αληίζηνηρν ζηελ θνηλή γιψζζα (π.ρ. γηα ηα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνληα κηαο λεαληθήο θνπιηνχξαο) φζν θαη εθθξάζεηο πνπ δειψλνπλ κηα ηδηαίηεξε ζηάζε (νηθεηφηεηα, αμηνιφγεζε, εηξσλεία) απέλαληη ζε έλα γλσζηφ αληηθείκελν αλαθνξάο (π.ρ. ν ραξαθηεξηζκφο ε ώξα ηνπ παηδηνύ γηα ην κάζεκα ησλ αγγιηθψλ). Ηδηαίηεξα παξαγσγηθά ζεκαζηνινγηθά πεδία είλαη νη θνηλσληθέο θαηεγνξίεο (π.ρ. θιώξνο, ηύπηζζα), νη βησκαηηθέο θαη θνηλσληθέο εκπεηξίεο (π.ρ. μεζαιώλσ 'δηαζθεδάδσ'), νη ςπρνινγηθέο θαηαζηάζεηο (π.ρ. ηα πήξα ζην θξαλίν 'εθλεπξίζηεθα'), νη αμηνινγηθέο (π.ρ. αζηέξη, ζνύπεξ, ηδάκη, ράζηκν 'πνιχ θαιφ') θαη επηηαηηθέο εθθξάζεηο (ςηιν-, ρνληξν-, θαξα-, κε ηξέια). Δηδηθά γηα ηελ έθθξαζε αμηνιφγεζεο θαη επίηαζεο έρνπλ δηαπηζησζεί ηδηαίηεξα ζπληαθηηθά ζρήκαηα ζηα ειιεληθά π.ρ. "θαη γακώ + Ολνκαηηθή Φξάζε" (θαη γακώ ηηο θάζεηο 'πνιχ θαιή θάζε'). Ζ λεαληθή επηθνηλσλία ρξεζηκνπνηεί πνιπάξηζκεο ζηεξεόηππεο εθθξάζεηο γηα ηελ νξγάλσζε ηνπ δηαιφγνπ, φπσο ραηξεηηζκνχο (έια ξε, ηζα γεηα), πξνζθσλήζεηο (ξε κεγάιε), θηιηθέο πβξηζηηθέο πξνζθσλήζεηο (ξε καιάθα), εθθξάζεηο ζπκθσλίαο (Μέζα είζαη!), άξλεζεο (Ούηε 6

7 7 κε ζθαίξεο!), επηδνθηκαζίαο (Φνβεξό! Έγξαςε!), έλαξμεο κηαο αθήγεζεο (π.ρ. Άθνπ θάζε!). Ζ δεκηνπξγία θαη αλαλέσζε ηνπ λεαληθνχ ιεμηινγίνπ γίλεηαη κε ηέζζεξηο βαζηθνχο ηξφπνπο: α) αιιαγή ζεκαζίαο (π.ρ. θόθαιν 'κεζπζκέλνο') β) δαλεηζκφο, θαηά θχξην ιφγν απφ ηα αγγιηθά (π.ρ. ράη 'θεθάηνο, θηηαγκέλνο') γ) επηινγέο πξνηχπσλ ζρεκαηηζκνχ ιέμεσλ, π.ρ. ην επίζεκα -άο γηα θαηεγνξίεο ηεο λεαληθήο θνπιηνχξαο κε αγγιηθή βάζε (γθξαθηηάο, ζθηλάο, κεηαιάο, ηζνπεξάο θ.ά.) θαη δ) ηξνπνπνίεζε ιέμεσλ ρσξίο αιιαγή ηεο βαζηθήο ηνπο ζεκαζίαο, είηε κε επηζήκαηα (ηζηγάξν > ηζηγαξηά) είηε κε ζχληκεζε (καηζσκέλνο > καηζό) είηε κε κεηάζεζε θζφγγσλ ή ζπιιαβψλ, ηα ιεγφκελα πνδαλά ('αλάπνδα', π.ρ. κελαγθό 'γθφκελα') Ζ έξεπλα ηεο λεαληθήο ζπλνκηιίαο αζρνιείηαη κε θαηλφκελα ηεο επηθνηλσλίαο φπσο π.ρ. ε γισζζηθή επηζεηηθφηεηα, ν δηάινγνο λέσλελειίθσλ θαη ε αιιαγή γισζζηθνχ θψδηθα. Μειέηεο ζε δηάθνξεο ρψξεο δείρλνπλ φηη νη λένη ρξεζηκνπνηνχλ ζηε δηαινγηθή ηνπο επηθνηλσλία ην ζχλνιν ησλ γισζζηθψλ πεγψλ ηεο θνηλφηεηαο φπνπ δνπλ. Δδψ ζπγθαηαιέγνληαη θαηαξρήλ νη γιψζζεο θαη νη γισζζηθέο πνηθηιίεο ηνπ θνηλσληθνχ πεξίγπξνπ, φπσο ε ηνπηθή δηάιεθηνο (έζησ θαη αλ νη λένη δελ ηε κηινχλ ζπζηεκαηηθά) ή ε γιψζζα κηαο εζληθήο κεηνλφηεηαο. Αθφκε, ζηνηρεία απφ ηα κέζα ελεκέξσζεο θαη ςπραγσγίαο, π.ρ. ζιφγθαλ απφ δηαθεκίζεηο, αηάθεο απφ ηαηλίεο θαη ηξαγνχδηα θ.ά. ηνηρεία απφ ηηο παξαπάλσ πεγέο ζπληαηξηάδνληαη δεκηνπξγηθά ζηνλ λεαληθφ δηάινγν, ζπγθξνηψληαο έλα "κσζατθφ" πνπ κεηαβάιιεηαη αλάινγα κε ηηο επηθνηλσληαθέο αλάγθεο ηεο ζηηγκήο. Ο ηξφπνο πνπ γίλεηαη απηφ, δειαδή πνηα ζηνηρεία επηιέγνπλ νη λένη θαη πψο ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζηελ επηθνηλσλία ηνπο, αληαλαθιά ηηο πνιηηηζκηθέο επηξξνέο θαη ηελ θνηλσληθή ηνπνζέηεζε ηεο θάζε λεαληθήο παξέαο πζηεκαηηθέο δηαθνξέο κεηαμχ λέσλ θαη ελήιηθσλ νκηιεηψλ κηαο θνηλφηεηαο έρνπλ κειεηεζεί κ ε ηηο ζηαηηζηηθέο κεζφδνπο ηεο θνηλσληνγισζζνινγίαο. Δμεηάδεηαη ε αλαινγία πξφηππεο θαη κε πξφηππεο γιψζζαο (δηαιέθηνπ, ιατθήο γιψζζαο) θπξίσο ζηε θσλνινγία θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζηε κνξθνινγία, ηε ζχληαμε θαη ηνπο ζπλνκηιηαθνχο δείθηεο. Έρεη δηαπηζησζεί φηη νη λένη νκηιεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ζηνηρεία κε πξφηππεο γιψζζαο ζπρλφηεξα απφ φ,ηη ελήιηθνη νκηιεηέο. Ζ δηαθνξά απηή εξκελεχεηαη είηε σο έλδεημε γισζζηθήο αιιαγήο, φηαλ θαηλνηνκηθά θαηλφκελα εκθαλίδνληαη ζπρλφηεξα ζηελ νκηιία ησλ λέσλ, είηε σο θαηλφκελν "ειηθηαθήο δηαβάζκηζεο", φηαλ ζηηγκαηηζκέλα θαηλφκελα είλαη ζπρλφηεξα ζηε λεφηεηα απ' φ,ηη ζηελ ελήιηθε δσή. 3. Κνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά Πξνυπνζέζεηο γηα λα αλαπηπρζεί κηα λεαληθή γιψζζα είλαη α) ε θνηλσληθά ζεζκνπνηεκέλε θαηεγνξία ηεο λεφηεηαο θαη β) θάπνηα κνξθή λεαληθήο θνπιηνχξαο θαη "απηφλνκεο" λεαληθήο επηθνηλσλίαο. Οη πεξηζζφηεξεο έξεπλεο πεξηνξίδνπλ ηελ θαηεγνξία ηεο λεφηεηαο ζηελ εθεβηθή ειηθία (12-18 εηψλ), άιιεο ζπκπεξηιακβάλνπλ θαη ηε κεηεθεβηθή ειηθία (έσο 25 ή 30 εηψλ). Ηζηνξηθά, κνξθέο λεαληθήο γιψζζαο ππήξραλ ήδε ζε πξνεγνχκελνπο αηψλεο. Χζηφζν ε γιψζζα ησλ λέσλ έγηλε καδηθφ θαηλφκελν απφ ηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα θαη ηδηαίηεξα θαηά ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο. Απηφ αλάγεηαη ζηελ απμαλφκελε νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζκηθή αλεμαξηεζία ησλ λέσλ ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο, αιιά θαη ζηελ θνηλή επηξξνή απφ λεαληθέο θνπιηνχξεο αγγινακεξηθαληθήο πξνέιεπζεο. Γηαηί νη λένη αλαπηχζζνπλ δηθνχο ηνπο ηξφπνπο έθθξαζεο; Οη εμεγήζεηο ηεο βηβιηνγξαθίαο ζπλδπάδνπλ ηξεηο παξάγνληεο. Κνηλσληνινγηθά θάζε ειηθία έρεη ηδηαίηεξα γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλαξηψληαη κε ηππηθέο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο. Σα θνηλσληθά δίθηπα ησλ λέσλ είλαη ζηελφηεξα απφ απηά ησλ ελειίθσλ, γεγνλφο πνπ εληείλεη ηελ πίεζε γισζζηθήο ζπκκφξθσζεο κε ηελ παξέα. Αθφκε, νη ζπκβάζεηο γισζζηθήο επγέλεηαο θαη απφζηαζεο πνπ απαηηνχληαη ζηελ ελήιηθε δσή δελ έρνπλ αλαπηπρζεί αθφκε πιήξσο θαηά ηελ εθεβεία. Έηζη εμεγείηαη ην φηη ε ζπρλφηεηα κε πξφηππεο γιψζζαο είλαη κεγαιχηεξε ζηε λεφηεηα απφ φ,ηη ζηελ ελήιηθε δσή. Φπρνινγηθά, θαηά ηε λεαληθή ειηθία δηακνξθψλεηαη ε πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή ηαπηφηεηα. Ζ απφξξηςε θαηεζηεκέλσλ ηξφπσλ ζπκπεξηθνξάο θαη ν πεηξακαηηζκφο κε ελαιιαθηηθά κνληέια, ηάζεηο πνπ γεληθφηεξα ραξαθηεξίδνπλ ηελ εθεβεία, εθθξάδνληαη θαη γισζζηθά. Με ηελ ηδηαίηεξε γιψζζα ηνπο, νη λένη ζπκβνιίδνπλ φηη αλήθνπλ ζε κηα ειηθία κε δηθά ηεο ελδηαθέξνληα θαη αμίεο, πνπ δηαθέξεη ηφζν απφ ηα παηδηθά φζν θαη απφ ηα ελήιηθα ρξφληα. Δπηθνηλσληαθά, ιεηηνπξγίεο ηεο γιψζζαο φπσο ε εθθξαζηηθφηεηα, ε πξσηνηππία θαη ην γισζζηθφ παηρλίδη ίζσο είλαη ηζρπξφηεξεο ζηε λεαληθή ειηθία απ' φ,ηη ζηε κεηέπεηηα δσή. Γηαθνξέο ηεο λεαληθήο γιψζζαο ζε ζρέζε κε ηνλ ηόπν δηαβίσζεο, ηελ θνηλσληθή πξνέιεπζε θαη ην θύιν ησλ λέσλ έρνπλ κειεηεζεί γηα ηηο αλαινγίεο πξφηππεο θαη κε πξφηππεο γιψζζαο. ε φ,ηη αθνξά ην λεαληθφ ιεμηιφγην, ε κέρξη ηψξα έξεπλα δελ επηηξέπεη γεληθεχζεηο. Φαίλεηαη πάλησο φηη ε ρξήζε πβξηζηηθνχ ιεμηινγίνπ θαη πβξηζηηθψλ πξνζθσλήζεσλ είλαη ζπρλφηεξε αλάκεζα ζε αγφξηα. αθέζηεξε είλαη ε ζρέζε ηεο γισζζηθήο έθθξαζεο κε ηε ζπκκεηνρή ζε κηα λεαληθή θνπιηνύξα. Οη λεαληθέο "ζθελέο" πνπ ζπγθξνηνχληαη γχξσ απφ κνπζηθά ζηηι (π.ρ. punk, metal, hip-hop) ραξαθηεξίδνληαη απφ ηδηαίηεξα ιεμηιφγηα θαη ηξφπνπο ζπλνκηιίαο πνπ δηακνξθψλνληαη ππφ ηελ επηξξνή αγγιφθσλσλ λεαληθψλ κέζσλ. ε φ,ηη αθνξά ηηο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο, ηα δηάθνξα ζηνηρεία ηεο λεαληθήο γιψζζαο ρξεζηκνπνηνχληαη ζπζηεκαηηθά κφλν ζην πιαίζην ηεο νκάδαο ζπλνκειίθσλ, ηφζν ηδησηηθά φζν θαη ζηα δηάθνξα λεαληθά ζηέθηα. Σνχην ζεκαίλεη φηη ε γισζζηθή ζπκπ εξηθνξά ησλ λέσλ είλαη δηαθνξεηηθή π.ρ. ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ απφ φ,ηη κέζα ζηελ ηάμε. ηνηρεία λεαληθήο γιψζζαο εκθαλίδνληαη επίζεο ζηα δηάθνξα λεαληθά κέζα ελεκέξσζεο θαη ςπραγσγίαο (λεαληθά πεξηνδηθά, λεαληθφ ξαδηφθσλν, ζηίρνη ηξαγνπδηψλ θιπ.). 4. Γισζζηθή αιιαγή

8 Ζ εμέιημε ηεο λεαληθήο γιψζζαο δείρλεη αληίξξνπεο ηάζεηο. Μηα ηάζε πξνο αλνκνηνγέλεηα νθείιεηαη ζηα επηθνηλσληαθά θίλεηξα ηνπ γισζζηθνχ πεηξακαηηζκνχ θαη ηεο εθθξαζηηθήο πξσηνηππίαο (βι. παξαπάλσ 3). Οη παξαγσγηθέο θαηεγνξίεο ηνπ ιεμηινγίνπ θαη νη ζηεξεφηππεο εθθξάζεηο (βι. παξαπάλσ 2.1) αλαλεψλνληαη κε ηαρείο ξπζκνχο ζε θάζε λεαληθή παξέα μερσξηζηά. Μηα αληίξξνπε ηάζε πξνο νκνηνγέλεηα δεκηνπξγνχλ ηα πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά πξφηππα πνπ δηαδίδνληαη απφ λεαληθά κέζα ελεκέξσζεο θαη ςπραγσγίαο. Έηζη π.ρ. ε πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα ησλ λεαληθψλ κνπζηθψλ "ζθελψλ" ζπκβνιίδεηαη γισζζηθά κε ηνλ αγγιφθσλν-δηεζλή ηνπο πξνζαλαηνιηζκφ. Σαπηφρξνλα, ζηνηρεία ηεο λεαληθήο γιψζζαο πεξλνχλ ζηελ θνηλή γιψζζα σο ζχκβνια λεαληθφηεηαο. Οη λένη δηαηεξνχλ νξηζκέλεο εθθξάζεηο ηνπο ζηελ ελήιηθε δσή, νη γνλείο ρξεζηκνπνηνχλ έλα κέξνο απφ ην επίθαηξν ιεμηιφγην ησλ παηδηψλ ηνπο, ελψ ηα ΜΜΔ πξνβάιινπλ δείγκαηα λεαληθήο γιψζζαο, π.ρ. ζηε δηαθήκηζε. Χζηφζν, ε δηάδνζε ηνπ λεαληθνχ ιεμηινγίνπ δελ έρεη εμεγεζεί αθφκε ηθαλνπνηεηηθά. 5. Γισζζηθέο ζηάζεηο Ζ γιψζζα ησλ λέσλ απνηειεί αληηθείκελν ζπδήηεζεο θαη αμηνιφγεζεο ηφζν ζηελ πξνθνξηθή επηθνηλσλία φζν θαη ζηα κέζα ελεκέξσζεο. Νένη θαη ελήιηθνη νκηιεηέο αμηνινγνχλ ηε γιψζζα ησλ λέσλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν. Ζ ζηάζε ησλ ελειίθσλ είλαη ζπρλά επηθξηηηθή θαη δηνξζσηηθή. Γνλείο θαη δάζθαινη αληηδξνχλ ηδηαίηεξα αξλεηηθά απέλαληη ζην πβξηζηηθφ θαη βσκνινρηθφ ιεμηιφγην, ρσξίο ίζσο λα αληηιακβάλνληαη φηη ην ιεμηιφγην α πηφ έρεη ζπγθεθξηκέλεο (δηαπξνζσπηθέο, αμηνινγηθέο) ιεηηνπξγίεο θαη φηη ε ζπρλφηεηά ηνπ κεηψλεηαη κε ηελ είζνδν ζηελ ελήιηθε δσή. Οη λένη πξνζάπηνπλ ζηε γιψζζα ηνπο αμίεο ζεηηθέο φπσο π.ρ. επζχηεηα, αιιειεγγχε, ηαχηηζε κε κηα λεαληθή θνπιηνχξα. ηα κέζα ελεκέξσζεο, ε ζηάζε απέλαληη ζηε λεαληθή γιψζζα θπκαίλεηαη αλάκεζα ζηελ απνδνρή ("γισζζηθή δεκηνπξγηθφηεηα") θαη ηνλ ζηηγκαηηζκφ ("γισζζηθή πελία"). ηελ Διιάδα, ν εκεξήζηνο θαη πεξηνδηθφο ηχπνο πξνβάιιεη θαηά θαλφλα κηα ζηξεβισκέλε εηθφλα ηνπ λεαληθνχ ιεμηινγίνπ, παξνπζηάδεη ηε γιψζζα ησλ λέσλ σο θάηη "αθαηαλφεην" θαη ηελ αμηνινγεί κε ζηεξεφηππα (π.ρ. ζπξξίθλσζε ηνπ λεαληθνχ ιεμηινγίνπ ζε "150 ιέμεηο") πνπ δελ έρνπλ επηζηεκνληθή βάζε. Έλα ηέηνην ζηεξεφηππν είλαη ε κε αλαγλψξηζε ηνπ γεγνλφηνο φηη νη θνηλσληθέο νκάδεο αλαπηχζζνπλ έλα ηδηαίηεξν είδνο ιφγνπ πνπ εμππεξεηεί ηελ εζσηεξηθή επηθνηλσλία ηεο νκάδαο, αιιά ηαπηφρξνλα νξίδεη θαη ηελ ηαπηφηεηά ηεο. Γ. Αλδξνπηζόπνπινο Από ηελ Πύιε γηα ηελ Διιεληθή Γιώζζα, «Έθαγε ζπαη» θαη ε γηαγηά θνπθάζεθε... Mελ αλεζπρείηε αλ δελ... θαηαιαβαίλεηε ηε γιψζζα ησλ λέσλ, απιψο ξσηήζηε ηνπο O λένο γπξίδεη ζην ζπίηη ηνπ κεηά ην ζρνιείν. «Γηαγηά, γηαγηά!», ιέεη. «ήκεξα ζην ζρνιείν έθαγα έλα θιαο!..». Kη ε γηαγηά απαληά εμαγξησκέλε: «ιν θάηη ηέηνηεο αεδίεο παο θαη ηξσο θαη κεηά γπξίδεηο ζην ζπίηη θαη δελ ζέιεηο λα θαο ηίπνηα!». Σν ραξηησκέλν απηφ αλέθδνην δείρλεη κε ηξφπν παξαζηαηηθφ ηα θαζεκεξηλά... κηθξνπξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη παιαηφηεξεο γεληέο ζηελ επηθνηλσλία ηνπο κε ηνπο λεφηεξνπο. Kαη ε αιήζεηα είλαη φηη ζηνλ αηψλα ηεο πιεξνθνξίαο, ε «γιψζζα ησλ λέσλ» αλαλεψλεηαη ηαρχηαηα, εμειίζζεηαη θαη δηεηζδχεη αθφκα θαη ζηελ θνηλή θαζνκηινπκέλε. «Mελ αλεζπρείηε εάλ δελ θαηαιαβαίλεηε», ιέλε νη γισζζνιφγνη. «O ηδηαίηεξνο απηφο θψδηθαο ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηε λεαληθή ζπλαλαζηξνθή θαη δελ απεηιεί νχηε ηε γιψζζα καο νχηε ηε λνεκνζχλε ησλ παηδηψλ». H γιψζζα ηεο παξέαο Ξελέξα, πίθξα, γνπδί, παθέην, ιηκνπηζηά, θνξπθαίν, ηζεηνχιη, ηξειή θάζε, ηδεη, θνκκάηηα. Λέμεηο πνπ νη λεφηεξνη ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα εθθξάζνπλ δηαθνξεηηθέο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο, ζεηηθέο ή αξλεηηθέο. Λέμεηο γλσζηέο κε δηαθνξεηηθή ζεκαζία, ζπληκήζεηο, λενινγηζκνί, φια εμππεξεηνχλ ηε δσληάληα ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. «Δίλαη ν θψδηθαο κε ηνλ νπνίν ν λένο ιεηηνπξγεί κέζα ζηελ παξέα, φπνπ ε πιάθα, ε ακθηζβήηεζε, ε εηξσλεία θαη ην πείξαγκα έρνπλ ηνλ πξψην ιφγν», εμεγεί ζηελ «K» ν πξχηαλεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Aζελψλ θαη θαζεγεηή ο Γισζζνινγίαο θ. Γηψξγνο Mπακπηληψηεο. «Eλαο θψδηθαο πνπ δεκηνπξγείηαη ρσξίο αλαζηνιέο θαη εγθαηαιείπεηαη εχθνια, κε ηελ ίδηα ηαρχηεηα πνπ ζπκβαίλνπλ ηα πξάγκαηα γχξσ καο». χκθσλα κάιηζηα κε ηνπο επηζηήκνλεο, ε λεαληθή γιψζζα έρεη δσή κφιηο δχν αηψλσλ. «Απηφ πνπ ζήκεξα νλνκάδνπκε γιψζζα ησλ λέσλ δεκηνπξγήζεθε ζηαδηαθά κεηά ηε ζεζκνζέηεζε ηεο λεφηεηαο εθπαηδεπηηθά θαη λνκηθά ζην δπηηθφ θφζκν ηνλ 19ν αηψλα», ιέεη ζηελ «K» ν γισζζνιφγνο θ. Γηάλλεο Aλδξνπηζφπνπινο, επηζηεκνληθφο ζπλεξγάηεο ηνπ Iλζηηηνχηνπ Γεξκαληθήο Γιψζζαο ηνπ Mάλρατκ, ν νπνίνο έρεη αζρνιεζεί κε ηνλ ηδηαίηεξν ηξφπν έθθξαζεο ησλ λέσλ ζε ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο επξσπατθέο γιψζζεο. «H είζνδνο ζηε λεφηεηα ζήκεξα ζπλδέεηαη νπζηαζηηθά κε ην πέξαζκα ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, φπνπ ηα παηδηά εηζέξρνληαη ζε έλα είδνο θνηλσληθήο θαη επηθνηλσληαθήο αγνξάο. Σν παηδί βηψλεη ην πέξαζκα απφ ηελ παηδηθή ειηθία ζε θάηη άιιν, φπνπ έρνπλ ζεκαζία δηαθνξεηηθά πξάγκαηα. Πξέπεη ινηπφλ λα βξεη ηε ζέζε ηνπ σο πξνο ηηο δηάθνξεο παξέεο, ηε λεαληθή θνπιηνχξα θαη θπζηθά ηελ ελήιηθε θνηλσλία. Mέζα ζε απηφ ην πιαίζην αλαπηχζζεηαη ην ζχλνιν ησλ γισζζηθψλ θαηλνκέλσλ πνπ νλνκάδνπκε γιψζζα ησλ λέσλ». Tη κέλεη θαη ηη θεχγεη Kαζψο νη γεληέο ησλ λέσλ δηαδέρνληαη ε κία ηελ άιιε, ε γιψζζα ηνπο αλαλεψλεηαη ζπλερψο. Oξηζκέλα ζηνηρεία ζα πεξάζνπλ ζηελ θαζνκηινπκέλε θαη θάπνηα ζα ραζνχλ, ή ζα πεξηνξηζηνχλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε παξέα. «Οη ιέμεηο πνπ ζπλήζσο πεξλνχλ ζηελ θνηλή είλαη απηέο πνπ έρνπλ έληνλν βησκαηηθφ πεξηερφκελν», εμεγεί ν θ. Mπακπηληψηεο. «Γηα παξάδεηγκα, ε έθθξαζε κνπ ηε δίλεηο πέξαζε ζηαδηαθά θαη ζηε γιψζζα ησλ ελειίθσλ. O βησκαηηθφο ιφγνο έρεη κηα εθθξαζηηθφηεηα πνπ αμηνπνηείηαη απφ ηελ θνηλφηεηα». 8

9 «Οη δηαδηθαζίεο δηάρπζεο γισζζηθψλ ζηνηρείσλ ζηελ θαζνκηινπκέλε δελ είλαη ζαθείο. πλήζσο, νη ελήιηθνη, εηδηθά νη κεηέξεο, καζαίλνπλ εθθξάζεηο ησλ λέσλ θαη ζηε ζπλέρεηα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ. Δπίζεο, έλαο λεαξφο ρξεζηκνπνηεί νξηζκέλα ζηνηρεία θαη ζηελ ελήιηθε δσή ηνπ», πξνζζέηεη ν θ. Aλδξνπηζφπνπινο. H επίδξαζε, σζηφζν, ηεο γιψζζαο ησλ λέσλ ζηελ θνηλή ζεσξείηαη κάιινλ πεξηνξηζκέλε. «Oη λένη δελ έρνπλ αλαζηνιέο ζην λα ρξεζηκνπνηνχλ ιέμεηο ή θξάζεηο έμσ απφ ηνλ θψδηθα, νη νπνίεο κάιηζηα αλαλεψλνληαη ηαρχηαηα. Δμαηηίαο φκσο απηνχ δελ ζα θηάζνπλ ηφζν εχθνια ζην ζχλνιν. Γελ ζα ην θαζνξίζνπλ ηφζν, φζν έλαο κεγάινο ινγνηέρλεο, έλαο ζεκαληηθφο πνιηηηθφο ή έλαο γλσζηφο δεκνζηνγξάθνο, πνπ έρνπλ επίδξαζε ζε έλα επξχηεξν θνηλφ», ιέεη ν θ. Mπακπηληψηεο. «Δάλ κάιηζηα ε γιψζζα ησλ λέσλ δελ είρε πεξάζεη κέζα απφ ηα MME, δελ ζα είρε θακία επίδξαζε».. (Tνπ Γηψξγνπ Ληάιηνπ, απφ ην δηαδίθηπν) Σα greeklish επεξεάδνπλ ηνπο καζεηέο Έλα ηδηαίηεξα απμαλφκελν πνζνζηφ καζεηψλ ρξεζηκνπνηνχλ ηα greeklish σο ηξφπν έθθξαζεο ζηνλ γξαπηφ ηνπο ιφγν, θπξίσο κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ησλ κελπκάησλ πνπ αληαιιάζζνπλ κέζσ θηλεηψλ ηειεθψλσλ - γεγνλφο πνπ επηδξά αξλεηηθά ζηελ νξζνγξαθηθή ηνπο ηθαλφηεηα. ε έξεπλα πνπ δηελήξγεζε ην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Νεπηαγσγψλ ηνπ παλεπηζηεκίνπ Γπηηθήο Μαθεδνλίαο (θαηά ηε ζρνιηθή ρξνληά ), ηφζν ζε καζεηέο φισλ ησλ βαζκίδσλ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζε ζρνιεία ηεο Κνδάλεο (Γπκλάζην, Λχθεην, ΔΠΑΛ) φζν θαη ζε θηινιφγνπο, δηαπηζηψλεηαη φηη ε δηαδεδνκέλε ρξήζε ησλ greeklish, πνπ μεθηλά αθφκε θαη απφ ην δεκνηηθφ, νδεγεί ζηελ αχμεζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ηνπο ιαζψλ ζηα γξαπηά ηνπ ζρνιείνπ. Σα είδε ησλ ιαζψλ ησλ καζεηψλ αθνξνχλ θπξίσο ηελ παξάιεηςε ηνληζκνχ ή ζεκείσλ ζηίμεο, θαη ηε ρξήζε αγγιηθψλ ζεκείσλ ζηίμεο, ην ζπλδπαζκφ ειιεληθψλ θαη ιαηηληθψλ γξακκάησλ ζε κία ιέμε, νξζνγξαθηθά ιάζε (π.ρ. "ν" αληί γηα "σ"), θσλεηηθά ιάζε (θπξίσο ζηνπο θζφγγνπο π.ρ. "θο" αληί γηα "μ"), θαζψο επίζεο ζχληκεζε ιέμεσλ (π.ρ. "tespa" αληί "ηέινο πάλησλ", "tpt" αληί γηα "ηίπνηα", "dld" αληί γηα "δειαδή" θ.ά.). Οη θηιφινγνη δήισζαλ φηη ζπλάληεζαλ ιέμεηο γξακκέλεο ζε greeklish ζε γξαπηά ηνπ ζρνιείνπ ζε πνζνζηφ 64,3%, θαη φηη παξαηεξήζεθαλ θαη κε αλακελφκελα ιάζε, φπσο αιιαγή ρξφλνπ ή πξνζψπνπ ζηα ξήκαηα, αιιαγή πηψζεο ζηα νπζηαζηηθά, αληηθαηάζηαζε ιέμεο κε άιιε κε εληειψο δηαθνξεηηθή ζεκαζία. χκθσλα κε ηελ έξεπλα, πνζνζηφ 77,4% ησλ καζεηψλ ρξεζηκνπνηνχλ ηα greeklish, κε αμηνζεκείσηε αχμεζε ρξεζηψλ απφ ην γπκλάζην ζην ιχθεην. Οη καζεηέο πνπ παξαδέρηεθαλ φηη ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζην γπκλάζην θηάλνπλ ην 67,8%, ζην ΔΠΑΛ ην 70,2% θαη ζην ΓΔΛ 88,5%. Απ' απηνχο, πεξίπνπ ην 50% ηα ρξεζηκνπνηνχλ απφ δχν έσο θαη πεξηζζφηεξα ρξφληα, ελψ πάλσ απφ ην 63% ηα ρξεζηκνπνηεί θαζεκεξηλά ή πνιι έο θνξέο ηε κέξα. Σν 19% ησλ καζεηψλ ηεο Α θαη ην 51,6% ηεο Β ηάμεο ηνπ Γπκλαζίνπ δήισζε φηη ρξεζηκνπνηεί ηα greeklish ηνπιάρηζηνλ δχν ρξφληα, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ρξήζε ηνπο μεθηλά απφ ην δεκνηηθφ. Οη καζεηέο δήισζαλ αθφκε πσο, εθηφο απφ ηα ειεθηξνληθά κέζα επηθνηλσλίαο (sms 52,8%, 78,2%, chat-forum 84,7%, smartphone 16,1%, pda 13,7%), ρξεζηκνπνηνχλ ηα greeklish θαη ζε ρεηξφγξαθα (πξνζσπηθέο ζεκεηψζεηο, ζρνιηθέο εξγαζίεο, ζεκεηψκαηα θ.ά.) ζε πνζνζηφ 15,7%. Οη ιφγνη ρξήζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηξφπνπ γξαθήο είλαη θαηά ηνπο καζεηέο ε ζπλήζεηα, ζε πνζνζηφ 83,9%, ε εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ (75,8%), επεηδή ην ζεσξνχλ ρξήζηκν ή βνιηθφ εξγαιείν (71,4%), γηα ηελ απνθπγή νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ (38,7%) θαη... επεηδή είλαη κφδα (33,9%)! ηελ ίδηα έξεπλα, ην 58,5% ησλ καζεηψλ ζεσξεί φηη ε ρξήζε ησλ greeklish απεηιεί ηελ ειιεληθή γιψζζα, ελψ ηελ ίδηα άπνςε έρεη κφλν ην 64,3% ησλ θηινιφγσλ, ελψ ην 53,6% έρεη παξαηεξήζεη αχμεζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ ζε καζεηέο πνπ παιαηφηεξα παξνπζίαδαλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ζην γξαπηφ ιφγν.(7/9/ 2009, από ην δηαδίθηπν) Να ζρνιηάζεηε ηα παξαπάλσ. Αγαπάμε τη γλώσσα μας!!!! Και την αρχαία και τη νέα!!!! Γιατί η γλώσσα μας είμαστε ΕΜΕΙΣ!!!! ΔΞΔΣΑΔΙ: ΗΜΔΡ ΔΠΑΝ 2009 ΓΛΧΟΜΑΘΔΙΑ ε παιηφηεξεο επνρέο ε γλψζε κηαο ή πεξηζζφηεξσλ μέλσλ γισζζψλ ήηαλ πξνλφκην ιίγσλ ζρεηηθά αλζξψπσλ. Απφ ηε κηα νη δπζθνιίεο πνπ ππήξραλ θαη απφ ηελ άιιε ε έιιεηςε θηλήηξσλ, γηα λα κάζεη θάπνηνο κηα μέλε γιψζζα, πεξηφξηδαλ ηε γισζζνκάζεηα κφλν ζηνπο πλεπκαηηθνχο αλζξψπνπο ή ζ' εθείλνπο πνπ έδεζαλ γηα θάπνην δηάζηεκα ζε ρψξεο ηνπ εμσηεξηθνχ ή είραλ ζρέζεηο, εκπνξηθέο θπξίσο, κε απηέο. ήκεξα, φκσο, νη ζπλζήθεο δσήο έρνπλ αιιάμεη ξηδηθά ε κφξθσζε απνθηηέηαη πην εχθνια, ε επηθνηλσλία θαη νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηνπο ιανχο είλαη πην ζηελέο, νη δξαζηεξηφηεηεο θαη νη θάζε είδνπο ζπλαιιαγέο ησλ αλζξψπσλ δελ πεξηνξίδνληαη πηα κφλν ζηα φξηα ηνπ εζληθνχ ρψξνπ. ' απηέο, ινηπφλ, ηηο ζπλζήθεο ε γισζζνκάζεηα γίλεηαη απαξαίηεηε ζρεδφλ γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο, αλεμάξηεηα απφ ηε δνπιεηά πνπ θάλνπλ, απφ ηνλ ηφπν φπνπ δηακέλνπλ θαη απφ ηε 9

10 κφξθσζε πνπ έρνπλ. Γισζζνκάζεηα είλαη ην λα μέξεη θάπνηνο θαιά, πιάη ζηε κεηξηθή ηνπ γιψζζα, κία ή πεξηζζφηεξεο μέλεο γιψζζεο. Λέγνληαο πσο θάπνηνο μέξεη θαιά κηα μέλε γιψζζα, ελλννχκε φηη ηε κηιάεη θαιά, ζαλ λα ήηαλ ε κεηξηθή ηνπ πεξίπνπ, κε ηελ πξνθνξά ησλ μελφγισζζσλ, κε ηε γξακκαηηθή ηεο, κε ηνπο ηδησκαηηζκνχο ηεο θα η κε ηελ νξζνγξαθία ηεο. Γηαηί είλαη απαξαίηεηε ε γισζζνκάζεηα ζηελ επνρή καο; Οη ιφγνη πνπ θαζηζηνχλ απαξαίηεηε ηε γισζζνκάζεηα ζηελ επνρή καο είλαη πνιινί. Καη' αξράο κία, ηνπιάρηζην, μέλε γιψζζα είλαη ρξήζηκε απφ πνιιέο απφςεηο. Γίλεη ηε δπλαηφηεηα ζην γισζζνκαζή λα επηθνηλσλεί κε ηνπο πνιίηεο άιισλ θξαηψλ, πνπ κηινχλ ηελ ίδηα γιψζζα. Καη αλ ιάβνπκε ππφςε καο πφζν ζηελή θαη ζπρλή είλαη ζήκεξα ε δηεζλήο επηθνηλσλία, κε ηα ηαμίδηα θαη ηα ζχγρξνλα κέζα πιεξνθφξεζεο, αληηιακβαλφκαζηε πφζν πνιχηηκε είλαη ε γισζζνκάζεηα, αλ ζέινπκε λα επηζθεθηνχκε κηα μέλε ρψξα ή λα ελεκεξσζνχκε γηα ηα δηεζλή γεγνλφηα. Έπεηηα, είλαη ρξήζηκε γηα λα δηεθπεξαηψλνληαη δηάθνξεο ζπλαιιαγέο, φπσο ζπκθσλίεο, αγνξέο, εηζαγσγέο θαη εμαγσγέο, κε θπζηθά θαη λνκηθά πξφζσπα ηνπ εμσηεξηθνχ. Άιισζηε, είλαη θνηλφο ηφπνο φηη νη επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζήκεξα έρνπλ επεθηαζεί ζ' φιε ζρεδφλ ηελ νηθνπκέλε. Παξαγσγνί, έκπνξνη θαη ππεξεζίεο έρνπλ εμαπιψζεη ην δίθηπν ησλ επηρεηξεκαηηθψλ ηνπο δξαζηεξηνηήησλ δηεζλψο. πκκεηέρνπλ ζε δηεζλείο εθζέζεη ο, πξνβάιινπλ θαη δηαθεκίδνπλ ηα πξντφληα ηνπο ζ' φιν ηνλ θφζκν, ελεκεξψλνληαη γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, γηα ηηο εμειίμεηο ζηελ ηερλνινγία θαη ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηε δηεζλή αγνξά. Γηα λα ηα παξαθνινπζεί, ρσξίο κεζνιαβεηέο θαη θαζπζηέξεζε, φια απηά απηφο πνπ ελδηαθέξεηαη, πξέπεη απαξαίηεηα λα είλαη γισζζνκαζήο. Ηδηαίηεξα ρξήζηκε είλαη ε γισζζνκάζεηα γηα νξηζκέλα επαγγέικαηα, φπσο είλαη, γηα παξάδεηγκα, ην επάγγεικα ηνπ δηπισκάηε θαη ηνπ πνιηηηθνχ, πνπ εθπξνζσπνχλ ηε ρψξα ηνπο ζηνπο δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη ζπκκεηέρνπλ ζε δηαπξαγκαηεχζεηο κε άιια θξάηε. Πψο ζα κπνξνχζε έλαο εγέηεο λα ππεξαζπίδεηαη θαη λα πξνβάιιεη ζηα δηεζλή ζπλέδξηα ή ζηηο ζπλαληήζεηο ηνπ κε εγέηεο άιισλ θξαηψλ ηα εζληθά δίθαηα, αλ δε γλσξίδεη άπηαηζηα μέλεο γιψζζεο; Ζ γισζζνκάζεηα κπνξεί λα απνδεηρηεί ρξήζηκε θαη γηα επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε, επεηδή είλαη πνιχ ζεκαληηθφ εθφδην γηα ηελ πξφζιεςε θαη ηε ζηαδηνδξνκία ζε θάπνηα ππεξεζία, πνιχ δε πε ξηζζφηεξν αλ ζπλνδεχεηαη θαη κε άιια πξνζφληα. Δμάιινπ, ππάξρνπλ θαη επαγγέικαηα πνπ γηα ηελ άζθεζε ηνπο αξθεί κφλν ε άξηζηε γλψζε μέλσλ γισζζψλ, φπσο είλαη ηα επαγγέικαηα ηνπ κεηαθξαζηή, ηνπ δηεξκελέα, ηνπ δαζθάινπ μέλσλ γισζζψλ, ηνπ μελαγνχ. Ζ γισζζνκάζεηα δελ έρεη κφλν πξαθηηθή ρξεζηκφηεηα, αιιά θαη ζεσξεηηθή αμία. Δίλαη απαξα ίηεηε γηα φπνηνλ ζέιεη λα ζπνπδάζεη θαη λα δηαθξηζεί ζε θάπνηνλ επηζηεκνληθφ θιάδν. Ο γισζζνκαζήο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα κνξθσζεί θαη λα επηκνξθσζεί ζε μέλα παλεπηζηήκηα, λα κειεηά ηελ μελφγισζζε βηβιηνγξαθία, λα ζπκκεηέρεη ζε δηεζλή επηζηεκνληθά ζπλέδξηα θαη λα αλαθνηλψλεη, φρη κφλν ζηε κεηξηθή ηνπ, αιιά θαη ζε μέλεο γιψζζεο, ηα πνξίζκαηα ηεο επηζηεκνληθήο ηνπ έξεπλαο. Αλ μέξνπκε μέλεο γιψζζεο, ε επηθνηλσλία καο κε ηνπο άιινπο ιανχο γίλεηαη πην νπζηαζηηθή. Γλσξίδνπκε θαιχηεξα ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο. Μειεηνχκε ηε ινγνηερλία ηνπο, κπνχκαζηε ζηνλ ηξφπν ζθέςεο θαη έθθξαζήο ηνπο, θαηαλννχκε ηελ ςπρνινγία θαη ηε λννηξνπία ηνπο, γλσξίδνπκε ηελ ηζηνξία, ηηο παξαδφζεηο ηνπο, αιιά θαη ηα ζχγρξνλα επηηεχγκαηα ηνπο ζηελ επηζηήκε, ζηελ ηέρλε, ζηελ νηθνλνκία. Ζ γλψζε απηή θα η ε αλαπφθεπθηε ζχγθξηζε κε ηνπο μέλνπο ιανχο κάο θάλεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε ηελ ηδηνηππία ηνπ έζλνπο καο. Σέινο, ε εθκάζεζε κηαο μέλεο γιψζζαο αζθεί πλεπκαηηθά ηνλ άλζξσπν. Με ηε κειέηε μέλσλ βηβιίσλ, κε ηε γλψζε ηνπ ιεθηηθνχ ηεο πινχηνπ, ηεο αθξίβεηαο ζηελ έθθξαζε, ηεο γξακκαηηθήο, ηεο ζχληαμεο θαη ησλ ηδησκαηηζκψλ πνπ έρεη, αζθείηαη ε πξνζνρή, ε κλήκε θαη ε θξίζε. Καη φζν θαιχηεξα καζαίλεη θάπνηνο κηα μέλε γιψζζα, ηφζν θαιχηεξα καζαίλεη θαη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηεο δηθήο ηνπ γιψζζαο. Γη' απηφ ν Goethe είπε: «πνηνο δελ μέξεη μέλεο γιψζζεο δελ μέξεη ηίπνηε απφ ηε δηθή ηνπ». Ζ γισζζνκάζεηα, ινηπφλ, είλαη πνιιαπιά σθέιηκε γηα ην ζχγρξνλν άλζξσπν θαη εηδηθφηεξα γηα καο ηνπο Έιιελεο, πνπ δερφκαζηε πνιινχο μέλνπο επηζθέπηεο θάζε ρξφλν ζηελ παηξίδα καο θαη ηαμηδε χνπκε πνιχ, είηε γηα εξγαζία είηε γηα ζπνπδέο, ζηελ αιινδαπή. πσο, φκσο, ζε θάζε πεξίπησζε ε ππεξβνιή κπνξεί λα είλαη επηδήκηα, ην ίδην κπνξεί λα ζπκβεί θαη κε ηε γισζζνκάζεηα, αλ ν δήινο καο λα κάζνπκε θαη λα κηιάκε μέλεο γιψζζεο έρεη επηπηψζεηο ζηε δηθή καο γιψζζα θαη, ηειηθά, ζην δηθφ καο πνιηηηζκφ. Υξεηάδεηαη, επνκέλσο, πξνζνρή θαη θξίζε, ψζηε λα είκαζηε ζε ζέζε λα δηαθξίλνπκε πφηε νη θίλδπλνη πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε γισζζνκάζεηα είλαη πεξηζζφηεξνη απφ ηηο σθέιεηεο πνπ πξνζθέξεη. (. Κνύηξαο, Πεηζηηθόο Λόγνο Α, ζ.31-33) 1. Να εληνπίζεηε ηα ζεκαηηθά θέληξα φισλ ησλ παξαγξάθσλ. 2. Πνηα παξάγξαθνο αλαπηχζζεηαη κε νξηζκφ; 3. ε πνην ζεκείν ηνπ θεηκέλνπ ππάξρεη επίθιεζε ζηελ απζεληία; 4. Να γξάςεηε ζπλψλπκα ησλ ππνγξακκηζκέλσλ ιέμεσλ. Απμάλεηαη ε γισζζνκάζεηα ζηελ Δ.Δ. Ζ γισζζνκάζεηα ησλ πνιηηψλ ηεο Δ.Δ. βειηηψλεηαη, αιιά ε θαηάζηαζε απέρεη αθφκε πνιχ απφ ηνλ επηζπκεηφ ζηφρν πνπ έρνπλ ζέζεη νη ρψξεο-κέιε νξίδνληαο ην 2001 Δπξσπατθφ Έηνο Γισζζψλ: δειαδή θάζε Δπξσπαίνο λα κηιά δχν μέλεο γιψζζεο κεηά ηε ιήμε ηεο εθπαίδεπζήο ηνπ. Μεηαμχ ησλ δηαθφξσλ εθδειψζεσλ θαη δξάζεσλ πνπ πξνγξακκαηίζηεθαλ ζην πιαίζην ηνπ Έηνπο, πεξηιακβάλεηαη θαη ζηαηηζηηθή θαηαγξαθή ηνπ πφζεο γιψζζεο κηινχλ νη θάηνηθνη ησλ ρσξψλ-κειψλ, γηα πνηνπο 10

11 ιφγνπο καζαίλνπλ μέλεο γιψζζεο, ηη ηνπο θσιχεη θ.ιπ. Σα δε πξψηα απνηειέζκαηα ησλ νπνίσλ έγηλε ζπιινγή θαη επεμεξγαζία ζην πιαίζην ηνπ επξσβαξνκέηξνπ είλαη άθξσο ελδηαθέξνληα: Ο αξηζκφο ησλ Δπξσπαίσλ πνπ δελ κηινχλ θακηά άιιε γιψζζα πιελ ηεο κεηξηθήο ηνπο έρεη κελ πεξηνξηζηεί ζην 47%, αιιά απηφο ν κέζνο φξνο θξχβεη ζεκαληηθέο αληζφηεηεο. Έηζη, κφλν ην 2% ησλ θαηνίθσλ ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ κηιά κφλν κία γιψζζα, έλαληη 66% ησλ Βξεηαλψλ πνπ κηινχλ κφλν αγγιηθά! Δπίζεο, ελψ νη θαλδηλαβνί θαη Οιιαλδνί κηινχλ ηνπιάρηζηνλ κία μέλε γιψζζα ζε πνζνζηά 85%, κε ηνπο Γάιινπο απ ηφ ζπκβαίλεη κφλν ζε πνζνζηφ 49%, ηνπο Ηζπαλνχο 47% θαη ηνπο Πνξηνγάινπο 43%... Αθφκε, κφλν ην 26% ησλ Δπξσπαίσλ κηιά θαη δεχηεξε μέλε γιψζζα θαη κφιηο ην 8% θαη κηα ηξίηε. Σέινο, ζε φ,ηη αθνξά ηελ θαηαλνκή, δελ πξνμελεί εληχπσζε φηη ην 41% ηεο γισζζνκάζεηαο αθνξά ηα αγγιηθά, ην 19% ηα γαιιηθά, ην 10% ηα γεξκαληθά, ην 7% ηα ηζπαληθά θαη ην ππφινηπν 23% άιιεο γιψζζεο. Ζ απηνθξηηηθή, πάλησο, δελ ιείπεη! Έηζη, ην 71% ησλ Δπξσπαίσλ αλαγλσξίδεη φηη πξέπεη λα μέξεη ηνπιάρηζηνλ κηα μέλε γιψζζα, κε ηνπο πιένλ πεπεηζκέλνπο λα είλαη νη Λνπμεκβνχξγηνη (96%) θαη νη Έιιελεο (86%) θαη νη πην αδηάθνξνη νη Γεξκαλνί (64%) θαη νη Απζηξηαθνί (55%). ηαλ, δε, εξσηψληαη νη γνλείο ζρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο ηα παηδηά ηνπο νθείινπλ λα κάζνπλ μέλεο γιψζζεο, απαληνχλ φη η απηφ πξνζθέξεη κεγαιχηεξεο επθαηξίεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο (74%), ελψ σο επφκελνο ιφγνο πξνβάιιεηαη ν αξηζκφο ησλ νκηινχλησλ απηή ηε γιψζζα. Οη Δπξσπαίνη καζαίλνπλ μέλεο γιψζζεο θαηά θχξην ιφγν ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε (59%), θαη ζε πνζνζηφ 20% ζηνπο ηφπνπο δηαθνπψλ. Ζ εθκάζεζε γισζζψλ ζην επαγγεικαηηθφ πεξηβάιινλ πεξηνξίδεηαη κφλν ζην 17%. Αθφκε, νη ιφγνη πνπ επηθαινχληαη νη πνιίηεο γηα ηελ έιιεηςε γλψζεο μέλσλ γισζζψλ είλαη ε κε χπαξμε ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ε απνπζία θηλήηξσλ θαη ην αθξηβφ θφζηνο κηαο θαιήο γισζζηθήο θαηάξηηζεο. εκαληηθφ εχξεκα ηεο έξεπλαο είλαη πάλησο ην γεγνλφο φηη ην 47% ησλ πνιηηψλ ζεσξεί φηη ε κεγαιχηεξε ζχγθιηζε ηεο Δ.Δ. θαη ε δηεχξπλζε δελ πξέπεη λα νδεγήζεη ζηελ επηινγή κφλν κηαο θνηλήο γιψζζαο επηθνηλσλίαο. Χζηφζν, ην 38% ησλ αηφκσλ πνπ εξσηήζεθαλ πηζηεχνπλ φηη απηφ είλαη αλαπφθεπθην, κε πιένλ απαηζηφδνμνπο ηνπο Ηηαινχο (60%) θαη ηνπο Έιιελεο (48%). (Πνι. Παπαδόπνπινο, Καζεκεξηλή, ) Κηλέδηθα, ε γιψζζα ηνπ κέιινληνο: Μάζε, παηδί κνπ, ηδενγξάκκαηα Δάλ είλαη ε γιψζζα ηνπ κέιινληνο, ηφηε ζην κέιινλ ζα κηιάλε ζίγνπξα κηα δχζθνιε γιψζζα. ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΗΑ, Μηα ζίγνπξα δχζθνιε γιψζζα αιιά θαη «έλαο καγηθφο θφζκνο ζπλερνχο απνθξππηνγξάθεζεο», ζχκθσλα κε ηελ Μαξία Κσζηνπνχινπ, θαζεγήηξηα Κηλέδηθσλ ζην Γηδαζθαιείν Ξέλσλ Γισζζψλ Γελ είλαη άιισζηε ηπραίν φηη ζηα ιεμηθά, δίπια ζην ιήκκα «αιακπνπξλέδηθα», βιέπεηο πνιιέο θνξέο σο ζπλψλπκε ηε ιέμε «θηλέδηθα». Μηα γιψζζα πνπ ράλεηαη ζηνπο αηψλεο. Υσξίο αιθάβεην, κε ζρεδφλ αλχπαξθηε γξακκαηηθή θαη πνιιέο νκφερεο ιέμεηο πνπ ζηελ νκηιία πξέπεη λα «ηξαγνπδήζεηο» δηαθνξεηηθά. ηε δε γξαθή, ε θάζε ιέμε ζρεδηάδεηαη θαη έρεη κία ζπγθεθξηκέλε εηθνληθή κνξθή. Σα ηδενγξάκκαηα ! Με πεξηζζφηεξα απφ 50 ρηιηάδεο δηαθνξεηηθά θαηαγεγξακκέλα ηδενγξάκκαηα, κφλν ηα ηξεηο ρηιηάδεο ρξεηάδνληαη γηα λα κπνξείο λα ζπλελλνεζείο επαξθψο. «ηα γεξκαληθά, π.ρ., κπνξείο λα κάζεηο ην αιθάβεην θαη ζα κπνξείο λα δηαβάζεηο έλα θείκελν θαη αο κελ ην θαηαιαβαίλεηο. ηα θηλεδηθά φκσο, βιέπεηο έλα ηδεφγξακκα θαη δελ μέξεηο αλ είλαη ξήκα ή επίζεην θ.ιπ. Ή ην μέξεηο θαη κπνξείο λα ην δηαβάζεηο ή δελ ην μέξεηο», ιέεη ε θαζεγήηξηα Κηλεδηθψλ ζην Γηδαζθαιείν Ξέλσλ Γισζζψλ, Μαξία Κσζηνπνχινπ. «Πέληε έσο νρηψ ρηιηάδεο γλσξίδνπλ νη πνιχ κνξθσκέλνη». Σα θηλεδηθά επίζεο έρνπλ ππεξβνιηθά θησρή γξακκαηηθή. «Έσο αλχπαξθηε θαη δελ έρνπλ θιίζεηο», πξνζζέηεη ε θ. Κσζηνπνχινπ. «Σν κφλν απζηεξφ είλαη ε ζέζε πνπ πξέπεη λα έρνπλ κέζα ζε κηα πξφηαζε ην επίξξεκα, ην ξήκα θαη ην επίζεην. Οη ιέμεηο ηνπο είλαη κνλνζχιιαβεο, δηζχιιαβεο θαη ζπάληα ηξηζχιιαβεο. Δπίζεο ππάξρνπλ πάξα πνιιά νκφερα θαη, εάλ δελ δεηο ην ηδεφγξακκα, κφλν απφ ηα ζπκθξαδφκελα ή ηνλ ηνληζκφ ζα ηα θαηαιάβεηο. Οη Κηλέδνη ζπγθηλνχληαη, φηαλ γλσξίδεηο ηε γιψζζα ηνπο. ζν φκσο αλνηρηνί είλαη ζην εκπφξην, ηφζν θιεηζηνί είλαη ζηελ επηθνηλσλία. ηελ Διιάδα, ζρεδφλ θαλείο δελ καζαίλεη θηλεδηθά γηα ηελ θνπιηνχξα. Σα δηδάζθνληαη, γηαηί ζα βξνπλ πεξηζζφηεξεο πφξηεο αλνηρηέο», θαηαιήγεη ε θ. Κσζηνπνχινπ πεξηγξάθνληαο ηα θηλεδηθά σο «έλα καγηθφ θφζκν ζπλερνχο απνθξππηνγξάθεζεο». «Κάζε ρξφλν φιν θαη πεξηζζφηεξνη έξρνληαη λα δψζνπλ εμεηάζεηο γηα θάπνην απφ ηα δηπιψκαηα ηεο θηλεδηθήο», ιέεη ε Ακαιία Μαηηάηνπ, Α' αληηπξφεδξνο ζηνλ χλδεζκν Διιάδαο-Κίλαο. Ο χλδεζκνο είλαη ν επίζεκνο θνξέαο γηα ηελ πηζηνπνίεζε θαη επάξθεηα ηεο θηλεδηθήο γιψζζαο. «ηηο εμεηάζεηο ηνπ Οθησβξίνπ», ζπλερίδεη, «ζ α εμεηαζηνχλ 230 καζεηέο φισλ ησλ ειηθηψλ απφ φιε ηελ Διιάδα. Π Ρ Ο Σ Τ Π Α ε θάζε θνηλσλία ππάξρνπλ ηδέεο θαη αμίεο. Δπηθξαηέζηεξεο είλαη φζεο εθθξάδνπλ ηδενινγηθά ηηο θπξίαξρεο, νηθνλνκηθά θαη πνιηηηθά, θνηλσληθέο ηάμεηο, γηαηί έηζη νη ηάμεηο απηέο εμππεξεη νχλ ηα ζπκθέξνληα ηνπο θαη παξαηείλνπλ ηελ θπξηαξρία ηνπο. Ο ηζρπξηζκφο απηφο εχθνια κπνξεί λα ηεθκεξησζεί ηζηνξηθά. Άιιεο, γηα παξάδεηγκα, ήηαλ νη αμίεο θαη νη ηδέεο ηεο θενπδαξρηθήο θνηλσλίαο θη άιιεο ηεο αζηηθήο. Αλάινγα, ινηπφλ, κε ηελ ηδενινγία πνπ είλαη θπξίαξρε ζε κηα θνηλσλία είλαη θαη ηα πξφηππα πνπ πξνβάιινληαη, επεηδή απηά εμαζθαιίδνπλ νκνηνγελή θαη επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά ησλ κειψλ ηεο θαη αλαπαξάγνπλ ηηο αμίεο ηεο. Πξφηππν, δειαδή, είλαη πξφζσπν, αμία ή ηξφπνο δσήο πνπ κπνξεί λα ρξεζηκεχεη σο παξ άδεηγκα πξνο κίκεζε ή απνθπγή. (Πνιιά απφ ην πξφηππα πνπ πξνβάιινληαη ζήκεξα ζηελ θνηλσλία καο, αλ ηα 11

12 αμηνινγήζνπκε κε απζηεξά ινγηθά, εζηθά θαη αηζζεηηθά θξηηήξηα, δελ είλαη θαζφινπ αμηνδήιεπηα.) πγγελέο κε ην πξφηππν είλαη θαη ην είδσιν, ην πξφζσπν ην νπνίν κε ηε γνεηεία πνπ αζθεί ζαπκάδεηαη θαη γίλεηαη αληηθείκελν ιαηξείαο. Ζ πξνβνιή ησλ πξνηχπσλ γίλεηαη κε ηνπο κεραληζκνχο πνπ δηαζέηεη κηα θνηλσλία. Πην γλσζηνί απ' απηνχο είλαη ε εθπαίδεπζε, ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, ε ηέρλε θαη νη ζεζκνί ηεο. Ζ θνηλσλία καο είλαη θνηλσλία ηεο θαηαλάισζεο, ηνπ αληαγσληζκνχ θαη ηνπ ζεάκαηνο. Λνγηθφ είλαη, ινηπφλ, ε ηθαλφηεηα νξγάλσζεο θαη δηεχζπλζεο ηεο παξαγσγήο, αιιά θαη ε δπλαηφηεηα απφιαπ ζεο ησλ παξαγφκελσλ αγαζψλ, ε εληππσζηαθή εκθάληζε θαη νη εμαηξεηηθέο επηδφζ εηο λα πξνβάιινληαη ζε εμέρνπζα ζέζε. Γη' απηφ δελ είλαη ηπραίν πσο ηα ζχγρξνλα είδσια ή πξφηππα, αλ πξφθεηηαη γηα πξφζσπα, ηα ελζαξθψλνπλ, θαηά θχξην ιφγν, νη πινχζηνη ηδηνθηήηεο θαη επηρεηξεκαηίεο, νη δηάζεκνη θαιιηηέρλεο θαη αζιεηέο θαη, αλ πξφθεηηαη γη α ηξφπν δσήο, πξφηππν είλαη ε επκάξεηα θαη ν επδαηκνληζκφο κε ηελ απφιαπζε άθζνλσλ θαη πνιπηειψλ πιηθψλ αγαζψλ. ε δεχηεξε κνίξα έξρνληαη νη πλεπκαηηθνί άλζξσπνη θαη ε γλψζε, νη πνιηηηθνί εγέηεο, πξφζσπα ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηζηνξηθά πξφζσπα. Σα πξφηππα ή ηα είδσια έρνπλ ηδηαίηεξε απήρεζε ζηνπο λένπο, νη νπνίνη ζπεχδνπλ λα κηκεζνχλ θαη λα αληηγξάςνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο, ηνλ ηξφπν ζθέςεο θαη έθθξαζήο ηνπο, ηε ζπκπεξηθνξά θαη γεληθφηεξα ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο. πρλά, κάιηζηα, πξνζπαζνχλ λα ηαπηηζηνχλ κε απηά. Ζ ηάζε απηή ησλ λέσλ νθείιεηαη θπξίσο ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο λεαληθήο ειηθίαο θαη ζηηο αλάγθεο ηνπο. Οη λένη δελ έρνπλ δηακνξθψζεη αθφκα ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο. Γελ έρνπλ θαηαζηαιαγκέλεο απφςεηο γηα ην θαιφ ή ην θαθφ, γηα ην σξαίν ή ην άζρεκν, γηα ην σθέιηκν ή ην βιαβεξφ. Δπίζεο, δελ έρνπλ νχηε θαη ηελ απαηηνχκελε απηνπεπνίζεζε θαη σξηκφηεηα λα θξίλνπλ φζα βιέπνπλ θαη αθνχλ. Απελαληίαο, εχθνια εληππσζηάδνληαη. Καη φζν πην δηαθνξεηηθφ θαη αζπλήζηζην είλαη έλα πξφηππν ή έλα είδσιν, φζν πεξηζζφη εξν δηαθξίλεηαη θαη ππεξέρεη, ηφζν πην πνιχ αληαπνθξίλεηαη ζηηο θηινδνμίεο ηνπο. Γη' απηφ θαη ζπεχδνπλ λα ην κηκεζνχλ. Άιισζηε, ν λεσηεξηζκφο ηαηξηάδεη ζηνπο λένπο. Δμίζνπ ειθπζηηθφ κε ην λέν θαη δηαθνξεηηθφ είλαη ην παιηφ θαη δνθηκαζκέλν πξφηππν, πνπ έρεη αμία αλακθηζβήηεηε. Γε δηαθξίλεηαη κφλν γηα ηελ αμία ηνπ, αιιά πξνζθέξεη θαη ζηγνπξηά. Σν πξφηππν ηνπ επηζηήκνλα, γηα παξάδεηγκα, αλ θαη έρεη ράζεη πηα ηελ πξψηε ηνπ αίγιε, δελ παχεη σζηφζν λα αζθεί ηδηαίηεξε επηξξνή ζε πνιινχο εθήβνπο. Ζ εθηίκεζε πνπ ηξέθεη ε θνηλσλία γηα νξηζκέλνπο αλζξψπνπο ή νξηζκέλα αμηψκαηα είλαη ηζρπξφ θίλεηξν γηα πνιινχο λένπο, πνπ ηνπο σζεί λα κηκνχληαη θαη λα πξνζπαζνχλ λα κνηάζνπλ ζε φ,ηη πξνβάιιεηαη σο θνηλσληθά απνδεθηφ θαη θαηαμησκέλν. Σα πξφηππα, εμάιινπ, ηθαλνπνηνχλ ηελ ςπρηθή αλάγθε ησλ εθήβσλ λα πηζηέςνπλ ζε θάηη θαη λα ζηεξηρηνχλ ζ' απηφ. Έλα πξφηππν ή έλα είδσιν, είηε είλαη απνδεθηφ είηε φρη απ' φινπο, δελ παχεη λα εθθξάδεη θάηη ζπνπδαίν ή ιηγφηεξν ζεκαληηθφ, κηα ηδέα, έλα φξακα ή κηα ζηάζε δσήο. Οη λένη, επνκέλσο, βξίζ θνπλ ζηα πξφηππα ην ηδενινγηθφ πεξηερφκελν θαη ηνπο πξνζαλαηνιηζκνχο πνπ αλαδεηνχλ ζηε δσή ηνπο. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο ιφγνο είλαη θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν πξνβάιινληαη νξηζκέλα πξφηππα θαη είδσια. Σα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο -θπξίσο ε ηειεφξαζε- θαη ν θηλεκαηνγξάθνο παξνπζηάδνπλ θαη πνιιέο θνξέο δεκηνπξγνχλ κηα εθζακβσηηθή εηθφλα ησλ πξνηχπσλ θαη ησλ εηδψισλ ηα παξνπζηάδνπλ φκνξθα, επηηπρεκέλα, λα δνπλ κηα δσή γεκάηε δξάζε, ζπγθηλήζεηο, πινχην θαη δφμα. Σέηνηα δσή πνηνο δε ζα ηε δήιεπε; 1. Πνηα ε ζρέζε αλάκεζα ζηα πξφηππα θαη ηηο αμίεο; 2. Πνηα ε δηαθνξά αλάκεζα ζην πξφηππν θαη ην είδσιν; 3. Γηαηί νη λένη ληψζνπλ ηελ αλάγθε λα έρνπλ πξφηππα ή είδσια; Απφ πνηνπο ρψξνπο αληινχλ νη έθεβνη ηα πξφηππα ή ηα είδσιά ηνπο; Αλάινγα κε ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο επηδξάζεηο πνπ δέρεηαη ν έθεβνο επηιέγεη θαη ην ρψξν απφ ηνλ νπνίν αληιεί ηα πξφηππά ηνπ. Πην πξνζθηιήο γηα πνιινχο λένπο, θπξίσο γηα αγφξηα, είλαη ν αζιεηηζκφο, είηε πξφθεηηαη γηα αηνκηθά ή γηα νκαδηθά αζιήκαηα. ζνη ελδηαθέξνληαη γηα ηνλ αζιεηηζκφ είλαη ζπλήζσο θαιά ε λεκεξσκέλνη γηα αζιεηηθά ζέκαηα, γηα ηε δσή θαη ηηο επηδφζεηο ησλ αζιεηψλ πνπ ζαπκάδνπλ, θαη πνιιέο απφ ηηο ζπδεηήζεηο ηνπο αλαθέξνληαη ζε ηέηνηα ζέκαηα. Ζ πξνηίκεζή ηνπο απηή δελ είλαη ηπραία. Οη κεγάινη αζιεηέο ηαπηίδνληαη κε ηελ επηζπκία ησλ λέσλ λα ππεξέρνπλ θαη λα δηαθξίλνληαη, έρνπλ δφμα θαη πινχην θαη πξνζθέξνπλ ζπλαξπαζηηθφ ζέακα πνπ εληππσζηάδεη ηνπο λένπο. ην ρψξν ηνπ ζεάκαηνο θαη ηνπ αθξνάκαηνο αλήθνπλ θαη νη θαιιηηέρλεο, ζπλζέηεο, ηξαγνπδηζηέο, εζνπνηνί, ινγνηέρλεο πνπ είλαη είδσια πνιιψλ λέσλ. Ζ νκνξθηά ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο θαη ε ακθηζβήηεζε πνπ εθθξάδεηαη κ' απηήλ εγγίδνπλ ηελ επαηζζεζία ηνπ λένπ θαη εθθξάδνπλ ηελ ηάζε ηνπ γηα απειεπζέξσζε απφ ηελ ηππηθφηεηα ηεο θαζηεξσκέλεο εκθάληζεο, έθθξαζεο θαη ζπκπεξηθνξάο. Ζ απήρεζε πνπ έρνπλ νη θαιιηηέρλεο ζηνπο λένπο νθείιεηαη θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξνβάιινληαη απφ λεαληθά πεξηνδηθά θαη ηελ ηειεφξαζε. Σα πξφηππα ησλ λέσλ πξνέξρνληαη θαη απφ ην ρψξν ηεο επηζηήκεο. Οη επηζηήκνλεο, εηδηθά απηνί πνπ αλήθνπλ ζηνλ επηζηεκνληθφ θιάδν πνπ ελδηαθέξεη ηνλ λέν, κε ηελ έξεπλά ηνπο, κε ηηο γλψζεηο πνπ θαηέρνπλ, κε ηηο ιχζεηο πνπ δίλνπλ ζηα δχζθνια πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ, αιιά θαη κε ην θχξνο πνπ έρνπλ ζηελ θνηλσλία ιφγσ ηεο πξνζθνξάο ηνπο πξνθαινχλ ην ζαπκαζκφ ησλ λέσλ θαη γη' απηφ θηινδν μνχλ λα ηνπο κνηάζνπλ. 12

13 Οη λένη μέξνπλ φηη απφ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο επηηπρία ζα εμαξηεζεί θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα δήζνπλ, αλ δειαδή ζα έρνπλ νηθνλνκηθή επρέξεηα, αλέζεηο, επηξξνή ζε άιινπο αλζξψπνπο θαη θνηλσληθή αλαγλψξηζε. Ο επαγγεικαηηθφο ρψξνο, επνκέλσο, δελ ηνπο αθήλεη αδηάθνξνπο. Απελαληίαο, ζην πξφζσπν ησλ επηηπρεκέλσλ επαγγεικαηηψλ, επηρεηξεκαηηψλ, ζηειερψλ επηρεηξήζεσλ θαη επηζηεκφλσλ βιέπνπλ λα ελζαξθψλνληαη θαη ηα δηθά ηνπο επαγγεικαηηθά ζρέδηα θαη φλεηξα. Σνπο πνιηηηθνχο νη ζεκεξηλνί λένη δελ ηνπο έρνπλ θαη ζε κεγάιε εθηίκεζε. (χκθσλα κε δεκνζίεπκα ηεο εθεκεξίδαο ΣΟ ΒΖΜΑ, κφλν θαηά 29% έθξηλαλ φηη ππάξρνπλ θαη αμηφινγνη πνιηηηθνί, ελψ ην 71% δήισζε φηη ελδηαθέξεηαη ιίγν ή θαζφινπ γηα ηελ πνιηηηθή.) Χζηφζν, ππάξρνπλ θαη λένη, ιίγνη έζησ, πνπ αληινχλ ηα πξφηππα ηνπο θαη απφ ην ρψξν ηεο πνιηηηθήο. Πξφθεηηαη θπξίσο γηα εγεηηθά πνιηηηθά πξφζσπα, επεηδή απηά εθπξνζσπνχλ ηελ εμνπζία, ηε δχλακε, παίξλνπλ ηηο απνθάζεηο γηα ζνβαξά δεηήκαηα θαη εθθξάδνπλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπο. Κάηη αλάινγν ζπκβαίλεη, κάιινλ, θαη κε ηνπο δαζθάινπο ησλ λέσλ. Ζ θαθή θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηελ παηδεία έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο θαη ζην θχξνο ησλ δαζθάισλ, νη νπνίνη εηζπξάηηνπλ ηε δπζαξέζθεηα ησλ λέσλ γηα ηελ αλεπαξθή κφξθσζε πνπ ηνπο παξέρεηαη, αιιά θαη γηα ηε δηθή ηνπο ζπρλά αλεχζπλ ε ζηάζε. Παξ' φια απηά ππάξρνπλ θαη θαινί δάζθαινη, πνπ κε ηηο γλψζεηο ηνπο, ηνλ ηξφπν ζθέςεο θαη έθθξαζήο ηνπο, ην ήζνο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θεξδίδνπλ ηελ αγάπε θαη ηελ εθηίκεζε ησλ λέσλ, νη νπνίνη, φρη ζπάληα, ηνπο ζεσξνχλ πξφηππά ηνπο. Πξφηππα ζηνπο λένπο πξνζθέξεη θαη ε νηθνγέλεηα. Οη γνλείο κε ην παξάδεηγκά ηνπο, κε ην θχξνο πνπ έρεη ε γλψκε ηνπο, κε ηηο γλψζεηο ηνπο, κε ηηο ηδέεο ηνπο θαη ηηο αζρνιίεο ηνπο, κε ηε ζηνξγή θαη ηε θξνληίδα πνπ δείρλνπλ ζηα παηδηά ηνπο γίλνληαη πξφηππα γη' απηά. ' απηφ ζπκβάιιεη θαη ν ζπλαηζζεκαηηθφο δεζκφο ησλ γνληψλ κε ηα παηδηά, αιιά θαη ε εμηδαληθεπκέλε εηθφλα πνπ έρεη θάζε παηδί γηα ηνπο γνλείο ηνπ, ηνπιάρηζην σο θάπνηα ειηθία. Σέινο, ε ίδηα ε νηθνγελεηαθή δσή, κε ηηο αξρέο ηεο θαη ηηο αμίεο ηεο, απνηειεί πξφηππν, επεηδή ν λένο δηαπαηδαγσγείηαη θαη καζαίλεη λα δεη ζχκθσλα κε απηέο ηηο αξρέο θαη αμίεο. (Κνύηξαο, Πεηζηηθόο Λόγνο, η. Α) «Αλάγθε γηα λέα πξφηππα θαη αμίεο» Διεπζεξνηππία, 14 Απξηιίνπ 2009 Σν ζιηβεξφ πεξηζηαηηθφ ζηνλ ΟΑΔΓ απνηειεί έλα θαηλνθαλέο επεηζφδην γηα ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. ίγνπξα ηα αηνκηθά θαη ηδηφκνξθα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δξάζηε-ζχκαηνο εμεγνχλ πνιιά απφ ηα θίλεηξα ηεο πξάμεο. Χζηφζν, ην γεληθφηεξν θνηλσληθφ, ζεζκηθφ, πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ, φπνπ κεγαιψλνπλ νη λένη ζήκεξα, θαίλεηαη φηη έπαημε εμίζνπ ζνβαξφ ξνιφ ζε απηή ηελ εμέιημε. Φπρνιφγνη, θνηλσληνιφγνη, εγθιεκαηνιφγνη έρνπλ αμηνινγήζεη θαη εθηηκήζεη αλάινγα θαηλφκελα ζε άιιεο ρψξεο. Καη νη εξκελείεο ηνπο δπζηπρψο ππνδεηθλχνπλ παξάγνληεο πνπ βξίζθνληαη θαη έμσ απφ ηελ αηνκηθή ςπρνινγία ησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ. Σα πξνζσπηθά αδηέμνδα ζπκπιέθνληαη κε αδηέμνδα πνπ ηξνθνδνηνχληαη απφ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, ηελ επαγγεικαηηθή αλαζθάιεηα, ηελ πνιηηηζκηθή απνμέλσζε. Ζ ηειεπηαία δελ αθνξά κφλν φζνπο έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο, ηνπο κεηαλάζηεο, ηνπο πξφζθπγεο, ηνπο επαλαπαηξηζζέληεο θ.ά. Ζ πνιηηηζκηθή απνμέλσζε πξνθχπηεη απφ έλα ζπλερψο κεηαβαιιφκελν πεξηβάιινλ πνπ γελλά ε παγθφζκηα νηθνλνκία, ε παγθφζκηα δηαζχλδεζε, ηα παγθφζκηα πξφηππα, ε παγθφζκηα θαηαλάισζε, πνπ απνδηαξζξψλνπλ ηνπο παξαδνζηαθ νχο δεζκνχο ζπλνρήο ηεο θνηλσλίαο φπσο εθπξνζσπνχληαλ κέρξη ζήκεξα απφ ηελ νηθνγέλεηα, ηε ζξεζθεία, ηελ παηξίδα, ην θφκκα, ηα ζπλδηθάηα, ην ζηξαηφ, ηελ θπβέξλεζε, ην ζρνιείν θ.ά. Ζ πνιηηηζκηθή απνμέλσζε, φπσο γίλεηαη αληηιεπηή ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, εθθξάδεηαη θαη νδεγεί ζε ζπκπεξηθνξέο φπνπ ν παξαδνζηαθφο ραξαθηεξηζκφο ηεο αλνκίαο, ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο, ηεο παξαβαηηθφηεηαο δελ επαξθνχλ γηα λα ηηο εμεγήζνπλ. Ζ θνηλσλία ηνπ 21νπ αηψλα έρεη αλάγθε απφ λέα πξφηππα, λέεο αμίεο, λένπο κεραληζκνχο πνιηηηζκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο. Δηδάιισο, ην κέιινλ ζα γίλεηαη φιν θαη πην πνιχ αβέβαην θαη δπζεξκήλεπην. ΣΑ «ΠΡΟΣΤΠΑ» ΚΑΙ ΟΙ ΝΔΟΙ Νίθνπ Μαξθάηνπ, Καζεγεηή Δ.Μ.Π , εθεκ. ΣΟ ΒΖΜΑ ηα κπαξάθηα θαη αιινχ, φπνπ ζπρλάδεη λενιαία, αθνχσ ηνπο λένπο λα κηινχλ κφλν γηα ρξήκα. Σν ρξήκα έρεη γίλεη γηα πνιινχο απφ απηνχο ην κφλν φλεηξν, ην κφλν πξφηππν. Ζ αλάπηπμε πξνηχπσλ απνηειεί ηδηαίηεξε αλάγθε ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο θαη αλαγθαζηηθά αληαλαθιά ηελ θνηλσληθή ζπλείδεζε κηαο νκάδαο ή κηαο επνρήο. Σα πξφηππα νθείινπλ ηελ πλνή θαη ηηο κεηαιιαγέο ηνπο ζηε δπλακηθή ηεο θνηλσληθήο δσήο, ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ ηερληθψλ κέζσλ, ηε δηακφξθσζε ηεο θάζε λέαο θνπιηνχξαο. Γελ είλαη ινηπφλ ηπραία ε ζρεηηθή απνπζία πξνηχπσλ θαη ε ζπκπιήξσζε ηνπ θελνχ ηνπο απφ ηηο ιεγφκελεο «επηειείο αμίεο», ζήκεξα, πνπ δηαλχνπκε κηα κεηαβαηηθή πεξίνδν απφ έλα ζχλνιν γθξεκηζκέλσλ αμηψλ ζε έλα άιιν πνπ αθφκα δελ έρεη δηακνξθσζεί. Γελ είλαη φκσο πεξίεξγν φηη ε λενιαία δελ αζρνιείηαη κε ηα πξφηππά καο, αθνχ δελ ζπλδέεηαη κε απηά. Καη πψο λα αζρνιεζεί αθνχ απηνί πνπ ηεο ηα πξνζθέξνπλ έρνπλ σο πξψην κέιεκα λα κελ είλαη αληρλεχζηκε ε πξνέιεπζε, ε αλάδεημε θαη ε ζθνπηκφηεηά ηνπο. Πψο ινηπφλ ε λενιαία λα αλνηρζεί ζε θάηη πνπ εμ νξηζκνχ ππνπηεχεηαη; Αληηδξά ζηα πξφηππα πνπ εκθαλίδνληαη θνχθηα θαη δεκηνπξγεί ηα δηθά ηεο λεαληθά «αληηπξφηππα». Η ζχγθξνπζε ησλ δχν παξάγεη ζησπή (Βήκα, 26/2/95). Καη ε επίζεκε άπνςε «νη λένη ζπκπεξηθέξνληαη έηζη γηαηί δελ έρνπλ πξφηππα»! Γηα πνηά πξφηππα κηιάλε 13

14 Κ Ε Ι Μ Ε Ν Α Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Σ Ι Μ Ο Τ άξαγε; Σα θίβδεια πξφηππα πνπ αγνξάδνληαη θηελά ζηα πεξίπηεξα; Μα ε λενιαία αμίδεη πςειφηεξνπο ζηφρνπο θαη φλεηξα, πνπ ζπλνςίδνληαη ζηηο ιέμεηο αιήζεηα, εληηκφηεηα, δεκηνπξγηθφηεηα, θνηλσληθή πξνζθνξά. Ίδηνπο βέβαηα κε ηνπο παιηά δηθνχο καο, αιιά απφ καο πνηφο άξαγε ηνπο έρεη δηαηεξήζεη; Σν θάζε πξφηππν θεξδίδεη ην ζεβαζκφ, φηαλ αληηθαηνπηξίδεη έξγν θαη φρη θελά λνήκαηνο «ηδαληθά». Ζ λενιαία, αζπλείδεηα ίζσο, ην μέξεη απηφ, θαη ζα ήκνπλ επίνξθνο αλ πξνζπαζνχζα λα ηελ πείζσ γηα ην αληίζεην. Ζ λενιαία πνπ ηξψεη πνιχ ιηγφηεξν θνπηφρνξην απφ ηνπο κεγάινπο θαη ζίγνπξα δελ ην ρσ λεχεη θαζφινπ, θαηάιαβε γξήγνξα φηη ην ζέακα κε ην θηιφ ηεο ηειεφξαζεο δελ είλαη κήλπκα, δελ είλαη πξφηππν νχηε θνξέαο νλείξσλ θαη δεκηνπξγίαο. ηξάθεθε ινηπφλ ζηελ κνπζηθή, ην ρνξφ θαη ην ηξαγνχδη, πνπ έζησ θαη γηα ηνλ αθξναηή δελ παχνπλ λα είλαη δεκηνπξγία, αθνχ νδεγνχλ ηελ ςπρή, ην κπαιφ θαη ην ζψκα ζε λέα κνλνπάηηα θαη αλαδεηήζεηο, ζλνκπάξνληαο ηελ ηειεφξαζε, πξνηηκψληαο εαπηνχο θαη αιιήινπο. Οη λένη θάζε επνρήο πηζηεχνπλ ζηελ απζεληία ηεο ινγηθήο θαη φρη ζηε ινγηθή ηεο απζεληίαο. Γη' απηφ είλαη λένη θαη ζα γελλνχλ πάληα απζέληξα ινγηθή θαη αιήζεηα. Ο λένο θάζε επνρήο είλαη ίδηνο, επηθαλεηαθά αιιάδεη κφλν. Άιινηε θνξά θακπάλεο θαη έρεη θαβνξίηεο, βάδεη ζθνπιαξίθη, αθνχεη ηδαδ ή heavy metal, θ.η.ι. ηελ νπζία είλαη ν ίδηνο, νξκεηηθφο, ηδεαιηζηήο, άπεηξνο, ξνκαληηθφο, αληηαπηαξρηθφο, επαλαζηάηεο. Αληί ινηπφλ λα ηνλ παγηδεχζνπκε ζε ιαβχξηλζνπο ηππνιαηξίαο θαη λα ηνλ θνπξάδνπκε κε ακθίβνιεο απζεληίεο θαη πξφηππα, γηαηί λα κελ ηνπ δψζνπκε απιά ηελ ψζεζε θαη λα ηνπ αθήζνπκε ειεχζεξν ρψξν λα δψζεη θη απηφο ηε ζπκβνιή ηνπ; Να ηξαβήμνπλ ινηπφλ ην δξφκν πνπ λνηψζνπλ λα ηνπο δείρλεη ν ίδηνο ν εαπηφο ηνπο. Σα πξφηππα πάιη πνπ επηθξαηνχλ ζην ρψξν ηεο Παηδείαο είλαη ηα πξφηππα ησλ δπλαηψλ πνπ θαηέρνπλ θαη δηαθπβεξλνχλ ηα αγαζά. Ζ παηδεία πξνζπαζεί λα κνξθψζεη πνιίηε ηθ αλφ λα ζπληεξεί ηα θαζεζηψηα φπσο είπε θαη ν αείκλεζηνο Γιελφο. Ζ αδηάθνπε φκσο δπλακηθή θαη νη πφζνη εθείλσλ πνπ δηςνχλ γηα γλψζε, νδεγεί επηπρψο ζε λέα δεδνκέλα ηζνξξνπίαο έμσ θαη ζε αληίζεζε θαη κε ην θξάηνο, δειαδή ζε λέα πξφηππα. Σα λέα πξφηππα πηζηεχσ θαη ειπίδσ φηη ζα δεκηνπξγεζνχλ κέζα ζην γεληθφηεξν πεξίγξακκα ηδεψλ πνπ αλέθαζελ απνηεινχζαλ πξφπιαζκα κηαο νπκαληζηηθήο ηδενινγίαο θαη πνιηηηθήο: ε θνηλσληθή αιιειεγγχε, ε πνιηηηθή σο ζπκπχθλσζε θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ θαη φρη σο ηέρλε ηεο δηαρείξηζεο, με λνπξφθεξηα κάλαηδκελη, ε ηδενινγία ηεο ζπιινγηθφηεηαο αληί ησλ νξακάησλ ηνπ αηνκηθηζκνχ, ε πίζηε ζε έλαλ θαιχηεξν θφζκν, φπνπ ζα πξπηαλεχνπλ νη αλάγθεο θαη νη αμίεο ρξήζεο θαη φρη νη λφκνη ηεο αγνξάο θαη ηνπ αλειέεηνπ αληαγσληζκνχ. Δπί ηνπ παξφληνο νη λένη ζπλζιίβνληαη κέζα ζηελ νηθνλνκηθή δπζπξαγία, ηελ αλεξγία, ηελ απαηηεηηθή νηθνγέλεηα θαη θνηλσλία πνπ νινέλα απαηηνχλ, αιιά δελ αθνχλ θαη δελ λνηψζνπλ. Αο κελ εθπιήζζνληαη ινηπφλ φηαλ ζπέξλνληαο πξνβιήκαηα ζεξίδνπλ ζχειιεο. Δγψ απιά δεηψ ζπγγλψκε απφ ηα παηδηά πνπ βξέζεθαλ ζ' απηφλ ηνλ άζιηα αληαγσληζηηθφ, αθφξεηα αλνξζνινγηθφ, ζιηβεξά ππνθξηηηθφ, κνιπζκέλν θφζκν καο. Ζ νπζία, ην πξφηππν ηεο εμέιημεο, είλαη ην πεηξνβφιεκα ηνπ ηείρνπο ηεο ζησπήο, ηνπ βνιέκαηνο, ηεο θνηλσληθήο αιιεινθάιπςεο πξνζσπηθψλ ζπκθεξφλησλ, ηεο αλππνιεςίαο, ηεο απζαηξεζίαο, ηνπ απηαξρηζκνχ, καδί κε ηελ ακθηζβήηεζε θάζε απηναλαθεξπγκέλεο απζεληίαο. Δίκαζηε ινηπφλ κηα θνηλσλία παξαθκήο ζηα πξφζπξα ηεο απηνθαηαζηξνθήο ηεο; ρη βέβαηα! Χο κέινο ηεο θνηλσλίαο, σο δάζθαινο πνπ ζπλαληά θαη ζπλαλαζηξέθεηαη ηνπο λένπο καο πηζηεχσ, κε απνδείμεηο, φηη έρνπκε έλα εμαηξεηηθφ πιηθφ κε ηεξάζηην απφζεκα δχλακεο γηα δεκηνπξγία, πνπ απιά ε θαθή νξγάλσζε ηεο πνιηηείαο δελ ην ελζαξξχλεη λα δείμεη ηνλ θαιφ ηνπ εαπηφ. Απηή φκσο ε φςε ηεο Διιάδαο δελ πξνβάιιεηαη, δελ πνπιάεη, δελ αλαδεηθλχεηαη σο πξφηππν πξνο κίκεζε. ηελ πξαγκαηηθφηεηα πξνηηκνχκε λα θάλνπκε ζήξηαι έλα έγθιεκα. Αθήλνληαη θαηά κέξνο θαη αγλννχληαη νη επηηπρίεο ησλ παηδηψλ καο ζηα γξάκκαηα θαη ηελ ηέρλε. Ο αζιεηηζκφο είλαη πάξεξγν, αλ δελ κπνξεί λα γεκίζεη ην γήπεδν. Φαίλεηαη φηη κε κηα καδνρηζηηθή ηάζε επηδεηνχκε λα βιέπνπκε ην θαθφ ψζηε ζπγθξίλνληαο κε ηε δηθηά καο θαηάζηαζε λα θαηαιήγνπκε ζην «ηη θαιά, πνπ δελ είκαζηε ηφζν άζρεκα». Δίλαη φκσο αληίζεηε ε εηθφλα ηεο Διιάδαο ηνπ κφρζνπ θαη ηεο δεκηνπξγίαο. Σν βιέπεηο ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Ακεξηθή, εθεί φπνπ νη απφθνηηνί καο δηαπξέπνπλ, πεηπραίλνπλ ηηο αλψηεξεο δηαθξίζεηο, δνμάδνπλ ηε ρψξα καο. Μηα ηέηνηα επηζεηηθή ζπζπείξσζε ζέιεη ν ηφπνο γηα λα απνθνιιεζεί απφ ηα κηθξνπξεπή πξφηππα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη λα θεξδίζεη ην δηεζλέο ηνπ γφεηξν. Οη λένη νθείινπλ λα γλσξίδνπλ ηα δηθά ηνπο πξφηππα. Λνηπφλ παηδηά μεπεξάζηε καο. Μπνξείηε λα καο ζέβεζηε, φζνπο ηνπιάρηζηνλ ην αμίδνπλ, αιιά επηηέινπο μεπεξάζηε καο. Γηαηί νη λένη δελ έρνπλ ηα ίδηα πξφηππα κε ηελ παιηφηεξε γεληά; ε πνηα λέα πξφηππα ειπίδεη ν γξάθσλ; Όρη ζηνλ πνιπκαζή ειίζην! ζθέςεηο γηα ηελ παηδεία ζηνλ 21ν αηώλα Πξφηαζε: λα θαηαξγήζνπκε ηελ κάζεζε (θαη θπζηθά ηελ απνκλεκφλεπζε) θαη λα θαιιηεξγήζνπκε δχν πξάγκαηα: α) θξηηηθή ζθέςε (κε κπφιηθε ακθηζβήηεζε) θαη β) επαηζζεζία (άλνηγκα ζηελ ηέρλε). Ζ κεγάιε επαλάζηαζε ηεο Νέαο Παηδείαο ζα αθνξά ηελ θηινζνθία ηεο. Γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία ηνπ αλζξψπνπ, ε παηδεία δελ έρεη θαλέλα ιφγν λα είλαη κάζεζε, δεδνκέλνπ φηη ηα γλσζηηθά αληηθείκελα είλαη φια ζπλερψο παξφληα θαη ζα αξθεί ην πάηεκα ελφο θνπκπηνχ (ε θαη κία θξαζηηθή εληνιή) γηα λα πιεξνθνξεζνχκε ην ζεκείν ηήμεσο ηνπ αξγχξνπ ή ηελ εκεξνκελία ηεο κάρεο ηνπ Μάληδηθέξη. Ζ ηερλνινγία έρεη θάλεη ηελ πιεξνθνξία πξνζηηή θαη θζελή. Αλ ππάξρεη ζήκεξα θίλδπ λνο δελ είλαη απφ 14

15 έιιεηςε γλψζεσλ αιιά αληίζεηα, απφ ηνλ ππεξβνιηθφ πιεζσξηζκφ ηνπο. Απηφ πνπ πξνθαλψο καο ρξεηάδεηαη είλαη πεξηζζφηεξε θξίζε. ην ζρνιείν ηνπ 21νπ αηψλα, ν δάζθαινο-εμνπζία πξέπεη λα κεηεμειηρζεί ζε δάζθαιν-ζχληξνθν. Ο δάζθαινο-απζεληία ζε δάζθαιν-εξεπλεηή. ηαλ ν θάζε καζεηήο ζα έρεη ζην ζξαλίν (ή ζην ρέξη ηνπ) ηνπ έλα ηεξκαηηθφ κε πξφζβαζε ζην Internet, ε απφθηεζε γλψζεσλ ζα είλαη παλεχθνιε. Απηφ πνπ ζα έρεη ζεκαζία ζα είλαη ε επηινγή, αμηνιφγεζε, επεμεξγαζία θαη αμηνπνίεζε ηεο πιεξνθνξί αο. Άξα ν δάζθαινο δελ ζα είλαη ε πεγή αιιά ην θίιηξν ηεο γλψζεο. ήκεξα ην ζρνιείν γεκίδεη ηα παηδηά γλψζεηο, είηε άρξεζηεο - είηε άθαηξεο, πνπ ην παηδί δελ είλαη ζε ζέζε λα ηηο αθνκνηψζεη θαη λα ηηο ρξεζηκνπνηήζεη. Πσο ζα ήηαλ αλ, αληί γηα πεξηερφκελν, ην καζαίλακε λα αλαδεηά; Βιέπσ ηα ζεκεξηλά παηδηά - θαη κάιηζηα ηα πξνλνκηνχρα, απηά πνπ πξνέξρνληαη απφ νηθνγέλεηεο κε νηθνλνκηθή άλεζε - λα επηδίδνληαη ζε έλα αλειεή αγψλα κάζεζεο, ζε έλα καξαζψλην ζρνιηθψλ θαη ηδησηηθψλ καζεκάησλ, πνπ δελ ηνπο αθήλεη ρξφλν νχηε λα ζθεθζνχλ νχηε λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Αλ φκσο ην λέν παηδί δελ βξίζθεη ρξφλν λα απνθηήζεη εκπεηξίεο θαη λα ηηο νξγαλψζεη κε ηελ ζθέςε ηνπ, φζα πηπρία θαη λα απνθηήζεη ζα παξακείλεη έλαο πνιπκαζήο ειίζηνο. Σελ βαζηθή πξφθιεζε ηεο δσήο - ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ - δελ ζα κπνξεί λα ηελ αληηκεησπίζεη. Life is problem solving είρε γξάςεη ν Karl Popper. ηνλ Γαξβηληθφ αγψλα ηεο δσήο ε επηβίσζε (ησλ θαιχηεξσλ) γίλεηαη κε ηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ θαη ηελ πξνζαξκνγή ζηηο θαηαζηάζ εηο. ηαλ παξνπζηαζηεί ην πξφβιεκα δελ σθειεί ζε ηίπνηα λα ηνπ παξνπζηάζεηο έλα πηπρίν Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο απξηαλήο θνηλσλίαο ζα είλαη ν αλνηρηφο ραξαθηήξαο ηεο. Αλνηρηφο γηα ην θαιχηεξν θαη γηα ην ρεηξφηεξν. Οη παξαδνζηαθέο δνκέο, νη θαηεζηεκέλεο ηάμεηο, νη ηεξαξρίεο, ζα αλαηξέπνληαη θαη ζα αλαζεσξνχληαη θάζε ζηηγκή. Ζ βαζηθή απαηηνχκελε αξεηή γηα ηελ επηβίσζε ζα είλαη ε θηλεηηθφηεηα. ζνη κέλνπλ αθίλεηνη ζα θαηαπνληίδνληαη. Ήδε δνχκε απηή ηελ εμέιημε. Ζ αλνηρηή ζθέςε είλαη πξνυπφζεζε επηβίσζεο ζηελ αλνηρηή θνηλσλία. (Αλνηρηή ζθέςε: ζθέςε ρσξίο πξνυπνζέζεηο, ρσξίο παξαδνρέο, ρσξίο δνγκαηηθέο αγθπιψζεηο). Πξέπεη λα αληιήζνπκε έλα λέν εθπαηδεπηηθφ πξφηππν απφ ηελ επηζηήκε θαη ηελ ηέρλε, πνπ ζπλερψο πεηξακαηίδνληαη, ακθηζβεηνχλ δεκηνπξγνχλ θαη δηνξζψλνπλ. Σν πξφηππν απηφ δελ ζα βαζίδεηαη ζηελ κάζεζε αιιά ζηελ άζθεζε ηεο θξηηηθήο θαη πξνζιεπηηθήο ηθαλφηεηαο. Γελ ζα ζεζπίδεη θιεηζηά πιαίζηα αιιά αληίζεηα ζα δηεπθνιχλεη ην άλνηγκα λέσλ. Γελ ζα είλαη ζηαηηθφ αιιά δπλακηθφ. Γελ ζα εδξάδεηαη ζηελ βεβαηφη εηα αιιά ζα θάλεη αλεθηή ηελ αβεβαηφηεηα. Θα ελζαξξχλεη ηελ αλαδήηεζε, ηελ απνξία, ηελ ακθηζβήηεζε. Μφλν έλα ηέηνην πξφηππν κπνξεί λα βνεζήζεη ηνλ λένλ άλζξσπν λα αληαπεμέιζεη ζηηο πξνθιήζεηο ηεο ζεκεξηλήο θαη ηεο απξηαλήο θνηλσλίαο. Ν. Γήκνπ, ΣΟ ΒΖΜΑ, 4 Φεβξνπαξίνπ Να ζπγθξίλεηε ηνλ πξφινγν θαη ηνλ επίινγν ηνπ θεηκέλνπ. 2. Πνηνο είλαη ν ξφινο ηνπ δαζθάινπ ζηνλ 21 ν αηψλα; 3. Πνηνο είλαη ν πνιπκαζήο ειίζηνο; 4. Πνηα ε πξφηαζε ηνπ ζπγγξαθέα γηα ην λέν εθπαηδεπηηθφ πξφηππν; ΤΓΥΡΟΝΟ ΑΝΑΛΦΑΒΗΣΙΜΟ Η ε θ π α ί δ ε π ζ ε η ε ο α κ ά ζ ε η α ο Δίκαζηε, ινηπφλ, πξνζνληνχρνη αγξάκκαηνη; ΑΦΡΟΓΗΣΖ ΠΟΛΗΣΖ, ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΗΑ, 07/3/2010 Κνχηζνπξν απειέθεην, ηνχβιν, θνπκπνχξαο, ηελεθέο μεγάλσηνο! Με κνπ πείηε φηη δελ ηα είραηε αθνχζεη. Απφ εθείλνλ ηνλ ζηξηκκέλν δάζθαιν πνπ πξνηηκάηε λα μεράζεηε. Μπνξεί λα κελ απεπζπλφηαλ ζ' εζάο, αιιά ζηνλ Γησξγάθε ηνπ ηειεπηαίνπ ζξαλίνπ. Ή ην άιιν, ην αλεθδηήγεην, πνπ κε ηφζε επθνιία μεζηφκηδαλ κεξηθνί αραξαθηήξηζηνη: «Σν παηδί ζαο δελ ηα παίξλεη ηα γξάκκαηα, λα ην πάηε λα κάζεη κηα ηέρλε» ή «Δζχ δελ θάλεηο γηα ην ζρνιείν, ζα γίλεηο ζθνππηδηάξεο». Πνχ λα 'μεξαλ φηη ηψξα ν ππάιιεινο θαζαξηφηεηαο ρξεηάδεηαη... βχζκα! Κη φκσο, ζήκεξα, δεθαεηίεο κεηά ηελ θαηάξγεζε ηεο πνδηάο, ηεο βέξγαο θαη ηεο απηαξρηθήο εθπαίδεπζεο, ηελ επνρή ησλ «ιεσθφξσλ ηεο πιεξνθνξηθήο» θαη ηεο «δηαζεκαηηθφηεηαο», νη καζεηέο δέρνληαη παξφκνηεο θαηεγνξίεο, ίζσο πην πνιηηηθά νξζέο: «Αδηάθνξνη», «Υσξίο βάζεηο», «Γελ μέξνπλ λα αθνχλε». Ή, ρεηξφηεξα, αθφκα θαη αλ δελ ηνπο ην πεη θαλείο θαηάκνπηξα, καζαίλνπλ νη ίδηνη, απφ πνιχ ηξπθεξή ειηθία, λα θαηαηάζζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ζε θαηεγνξίεο: νη θαινί, νη κέηξηνη, νη αλεπίδεθηνη. Ο φγθνο ηεο δηδαθηέαο χιεο, ηα λέα αλαιπη ηθά πξνγξάκκαηα, ηα θξνληηζηήξηα θαη νη δηαξθείο εμεηάζεηο δελ νδεγνχλ λνκνηειεηαθά ζε πνηνηηθά αλψηεξε κφξθσζε. Αληίζεηα, φπσο ζπρλά δηαπηζηψλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί, αθφκα θαη θαινί καζεηέο πνπ πεξλνχλ ζηηο εμεηάζεηο, έρνπλ ζνβαξά γλσζηηθά θελά, αδπλακία ζηελ θαηαλφεζε θεηκέλσλ, ζηελ έθθξαζε, ζηε ρξήζε ηεο γιψζζαο. Δλψ ηα πνζνζηά αλαιθαβεηηζκνχ κεηψλνληαη θαη φιν θαη πεξηζζφηεξνη λένη έρνπλ πξφζβαζε ζηε κέζε, αλψηεξε θαη αλψηαηε εθπαίδεπζε, εληείλεηαη ην παξάδνμν θαηλφκελν ηνπ ιεηηνπξγηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ. Μ ηα κνξθή ζχγρξνλεο ακάζεηαο, πνπ δελ είλαη κεηξήζηκε κε πνζνηηθνχο δείθηεο, αιιά παξαηεξείηαη εκπεηξηθά, φρη κφλν ζηα γξαπηά, αιιά θαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηεο ζρνιηθήο θαη εμσζρνιηθήο δσήο. Κάζε θνξά πνπ δεκνζηεχνληαη ηα «καξγαξηηάξηα» ησλ καζεηψλ ή αθφκα θαη ησλ πηπρηνχρσλ ζε εμεηάζεηο γηα ην Γεκφζην, επαλέξρνληαη ηα εχθνια θαη αβαζάληζηα δεκνζηεχκαηα γηα ην ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηεο λέαο γεληάο, πνπ 15

16 16 θαηαλαιψλεη πιεξνθνξίεο ρσξίο λα θξίλεη, πνπ απνζηεζίδεη ρσξίο λα θαηαλνεί, πνπ εθπαηδεχεηαη ρσξίο λα κνξθψλεηαη. «Οξζνγξαθία ραψδεο γλψζεηο κεδεληθέο δηαηχπσζε αζπλάξηεηε πιήξεο αληθαλφηεηα ζπιινγηζκνχ ζαλ λα κελ πέξαζαλ απφ πάλσ ηνπο δψδεθα ρξφληα καζεηείαο. Πψο έθηαζαλ, ινηπφλ, ζηελ ηειεπηαία ηάμε ηνπ ιπθείνπ;» Ζ παξαηήξεζε ηνπ Άγγεινπ Διεθάληε ζηνλ «Πνιίηε», ην θαινθαίξη ηνπ 2003, είρε έξζεη σο ζπκπιήξσκα ζηνλ «Αιηέα καξγαξηηαξηψλ», ζηηο παλειιαδηθέο εμεηάζεηο ηνπ ίδηνπ ρξφλνπ. Σφηε ην θαιφ πεξηνδηθφ είρε αιηεχζεη καξγαξηηάξηα καζεηψλ Γ' ιπθείνπ απφ ηηο εμεηάζεηο Νενειιεληθήο Ηζηνξίαο. Ο Απφζηνινο Γθιέηζνο σο «ήξσαο ηεο Δζληθήο Αληίζηαζεο», ηα SS θαη ε ΓΔΔ σο «αληηζηαζηαθέο νξγαλψζεηο», ην Νηνπ Νηηι σο «απηφο πνπ εθεχξε ην απηνθίλεην» ήηαλ κεξηθά απφ ηα ρνλδξνεηδή ιάζε πνπ έθαλαλ ηειενπηηθνχο ζρνιηαζηέο θαη επηθπιιηδνγξάθνπο λα εμαλίζηαληαη κε ηα ράιηα ησλ καζεηψλ, ηηο επζχλεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηελ θαηάληηα ηνπ ζρνιείνπ. ηηο πεξπζηλέο εμεηάζεηο ηα γξαπηά θάησ απφ ηε βάζε ήηαλ ιηγφηεξα θαη πνιινί άξηζηνη θνληαξνρηππήζεθαλ γηα κηα ζέζε ζηα ηδξχκαηα πξψηεο επηινγήο. Απηφ ζεκαίλεη κήπσο φηη ην εθπαη δεπηηθφ επίπεδν αλέβεθε θαη κπνξνχκε λα αλαζηελάμνπκε κε αλαθνχθηζε ή φηη έηπρε ηα ζέκαηα λα είλαη θάπσο επθνιφηεξα; Αο κε βηαζηνχκε λα βγάινπκε ζπκπεξάζκαηα. ην ηειεπηαίν Σεζη Γεληθψλ Γλψζεσλ θαη Γεμηνηήησλ ηνπ ΑΔΠ, ζην νπνίν δηαγσλίζηεθαλ πάλσ απφ απφθνηηνη ιπθείνπ θαη πηπρηνχρνη γηα κηα ζέζε ζην Γεκφζην, ε απνηπρία ζε θαηλνκεληθά απιέο εξσηήζεηο ήηαλ ραξαθηεξηζηηθή: Οχηε δχν ζηνπο δέθα δελ γλψξηδαλ απφ πνχ δηέξρεηαη ν αγσγφο Μπνπξγθάο - Αιεμαλδξνχπνιεο θαη ηη ζα κεηαθέξεη. Δθηά ζηνπο δέθα δελ κπνξνχζαλ λα ηνπνζεηήζνπλ ζε ζσζηή ρξνλνινγηθή ζεηξά ηελ Διιεληθή Δπαλάζηαζε ηνπ '21, ηελ Ορησβξηαλή Δπαλάζηαζε, ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε θαη ηε Γηαθήξπμε ηεο Ακεξηθαληθήο Αλεμαξηεζίαο. Αληίζεηα, ζρεδφλ φινη απάληεζαλ ζσζηά ζε εξσηήζεηο γηα ηα ΚΔΠ θαη ην Δζληθφ Κηεκαηνιφγην. Υσξίο νη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο λα απνδεηθλχνπλ απηφκαηα ηελ αζρεηνζχλε ησλ ππνςεθίσλ, είλαη σζηφζν ελδεηθηηθέο γηα ην πφζν ιεπηή είλαη ε γξακκή κεηαμχ επηηπρίαο θαη απνηπρίαο, κφξθσζεο θαη ακνξθσζηάο, ζε έλα ζχζηεκα πνπ αλάγεη σο κέγηζην θξηηή ηηο εμεηάζεηο θαη, ελψ νκλχεη ζηελ αμηνθξαηία, είλαη - φπσο φινη μέξνπκε- γεκάην αληζφηεηεο, αδηαθαλείο δηαδηθαζίεο θαη «πίζσ πφξηεο». «Σζ...ηζ... ηζ... ηα ζεκεξηλά παηδηά δελ μέξνπλ ηη ηνπο γίλεηαη. Δκείο ζηελ επνρή κνπ...» Ζ θαθηαζκέλε αηάθα ηνπ ζπληαμηνχρνπ ζην ιεσθνξείν, πνπ θξίηηεη κε φζα αθνχεη θαη βιέπεη, ε αλαγσγή ζε έλα εμηδαληθεπκέλν παξειζφλ, πνπ νη λένη ήμεξαλ «λα κηινχλ ζσζηά θαη λα θέξνληαη κε ζεβαζκφ ζηνπο κεγαιπηέξνπο», ε γιψζζα καο πνπ θηλδπλεχεη απφ ηε «ιεμηπελία θαη ηελ μελνκαλία», φπσο έρνπκε κάζεη λα επαλαιακβάλνπκε, ην ζρνιείν καο πνπ πάεη απφ ην θαθφ ζην ρεηξφηεξν, καδί κε ηελ νηθνλνκία θαη ην «δελ είκαζηε θξάηνο εκείο», είλαη ην ζχλεζεο θηλδπλνινγηθφ ξεπεξηφξην ηνπ θάζε κπατιληηζκέλνπ, αγαλαθηηζκέλνπ, παζεηηθνχ ηειε -πνιίηε. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, πίζσ απφ απηφ ηνλ ςαικφ ηεο κφληκεο Απνθάιπςεο, φπνπ δηαξθψο βξηζθφκαζηε ζην ρείινο ηνπ γθξεκνχ (εθπαηδεπηηθνχ, νηθνλνκηθνχ ή εζληθνχ), απιψο καζαίλνπκε λα εμνηθεησλφκαζηε κε ην παξάινγν, λα αλερφκαζηε ην αλππφθνξν, λα ζπκβηβαδφκαζηε κε ην άδηθν, ζπάληα λα ην εξκελεχνπκε θαη αθφκα ζπαληφηεξα λα ην αληηκαρφκαζηε. Γηαηί, ζην θάησ θάησ, ηη απνδεηθλχνπλ ηα θαηλφκελα ηεο ζχγρξνλεο ακάζεηαο αλ φρη ηελ ίδηα ηελ απνηπρία ελφο εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ δηαξθψο κεηαξξπζκίδεηαη ζηα ραξηηά, ρσξίο λα βειηηψλεηαη ζηελ πξάμε θαη, θπξίσο, ρσξίο λα ιακβάλεη ππφςε ηε γλψκε ησλ ίδησλ ησλ δαζθάισλ θαη ησλ καζεηψλ, «εθείλσλ πνπ αλαπλένπλ θάζε κέξα ηελ θηκσιία» - φπσο καο ην έζεζε κία εθπαηδεπηηθφο. «Μήπσο ηα παηδηά καο ραδεχνπλ;» αλαξσηηφηαλ πξφζθαηα ην ζνβαξφ βξεηαληθφ πεξηνδηθφ «Prospect», εθθξάδνληαο ηελ αλεζπρία φηη νη δείθηεο επηηπρίαο ή απνηπρίαο ζηηο ζρνιηθέο εμεηάζεηο δελ καο δείρλνπλ φιε ηελ εηθφλα. «Πάεη πνιχ θαηξφο πνπ ζπλάληεζα έλαλ 17ρξνλν πνπ κπνξνχζε λα βάιεη ζε κηα ζεηξά ηα ζεκαληηθφηεξα γεγνλφηα ηνπ 20νχ αηψλα» παξαηεξνχζε ν Donald Hirsch, πξψελ ζχκβνπινο ηνπ ΟΟΑ ζε ζέκαηα εθπαίδεπζεο. Αληίζηνηρα άξζξα θαη βηβιία γξάθνληαη θαη ζηηο ΖΠΑ, κε ραξαθηεξηζηηθφ ην «The Dumbest Generation» (ε ειηζηφηεξε γεληά) ηνπ Marc Bauerlein. ην βηβιίν απηφ ν παλεπηζηεκηαθφο θηιφινγνο εθθξάδεη κε ζηνηρεία ηε βάζηκε ππνςία φηη ε ςεθηαθή γεληά είλαη θαη ε πιένλ ηζηνξηθά αλαιθάβεηε. Γηα παξάδεηγκα, ην 52% ησλ γπκλαζηφπαηδσλ ζηελ εξψηεζε πνηα ρψξα ήηαλ ζχκκαρνο ησλ ΖΠΑ ζηνλ Β' Παγθφζκην, επέιεμαλ ηελ Ηαπσλία θαη ηε Γεξκαλία αληί γηα ηελ ΔΓ. Θα κπνξνχζακε λα αλαξσηεζνχκε αληίζηνηρα αλ ηα Διιελφπνπια γίλνληαη πην ραδά; «ε θακία πεξίπησζε ηα παηδηά ζήκεξα δελ είλαη ραδά!» απαληά ε Δθε Παλνπνχινπ, θηιφινγνο ζηε κέζε εθπαίδεπζε θαη κέινο ηνπ Κέληξνπ Μειεηψλ θαη Σεθκεξίσζεο ηεο ΟΛΜΔ. «Οη λένη άλζξσπνη, ζήκεξα, έρνπλ πνιιέο πεξηζζφηεξεο παξαζηάζεηο απφ ηηο παιηφηεξεο γεληέο ζ' απηφ δελ ππάξρεη ακθηβνιία. Χζηφζν, ν ιεηηνπξγηθφο αλαιθαβεηηζκφο απμάλεηαη, θη απηφ ιίγε ζρέζε έρεη κε ηελ πξνζπάζεηα πνπ θάλνπκε εκείο σο εθπ αηδεπηηθνί. Σν δήηεκα δελ είλαη αλ αθνκνηψλεηαη ή δελ αθνκνηψλεηαη ε δηδαθηέα χιε, αιιά ην πνηα θαηεχζπλζε έρεη. Απνζθνπεί ζην λα απνθηήζεη ν καζεηήο κία γεληθή παηδεία κε βάξνο, ψζηε λα αληαπνθξηζεί ζ' απηά πνπ απαηηνχληαη απφ ηε δσή θαη φρη κφλν ζε κία επηζηήκε - λα είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνήζεη ηνλ θφζκν; Ή, αληίζεηα, αξθεί λα απνθηήζεη κεξηθέο απνζπαζκαηηθέο γλψζεηο, ψζηε λα ρξεζηκνπνηεζεί αχξην σο ειαζηηθά απαζρνινχκελνο;» Πψο ζα φξηδε ηνλ ιεηηνπξγηθφ αλαιθαβεηηζκφ; «Απηφ πνπ έρσ δηαπηζηψζεη εμ ηδίαο εκπεηξίαο σο θηιφινγνο θαζεγήηξηα ιπθείνπ, είλαη φηη ηα παηδηά πνπ ηειεηψλνπλ ζήκεξα ην ιχθεην έρνπλ πνιχ κηθξφηεξε ηθαλφηεηα, ζε ζρέζε κε κηα πξνεγνχκελε γεληά, λα δηαβάζνπλ κε επρέξεηα, λα γξάςνπλ ρσξίο νξζνγξαθηθά ιάζε θαη λα θαηαλνήζνπλ βαζχηεξα έλα θείκελν. Αληίζηνηρεο δηαπηζηψζεηο θάλνπλ θαη πνιινί άιινη ζπλάδειθνη. Αθφκα θαη καζεκαηηθνί ζην ιχθεην κνχ ιέλε φηη ηα παηδηά δελ κπνξνχλ λα θάλνπλ ζσζηά απιέο καζεκαηηθέο πξάμεηο».

17 17 χκθσλα κε ηελ θ. Παλνπνχινπ, ην πξφβιεκα ηνπ ιεηηνπξγηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ έρεη πνιχ βαζχηεξεο ξίδεο. Ξεθηλά απφ ην δεκνηηθφ, πνιιέο θνξέο αθφκα θαη απφ ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, ζπλερίδεηαη ζην γπκλάζην θαη έρεη άκεζε ζρέζε κε ηα λέα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα. «Αξθεί λα δεη θαλείο ηα λέα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ηνπ δεκνηηθνχ θαη ηνπ γπκλαζίνπ, γηα λα θαηαιάβεη απφ πνχ μεθηλάλε ηα πξνβιήκαηα, πνπ θνξπθψλνληαη πιένλ ζην ιχθεην. Υσξίο λα ηζρπξηδφκαζηε φηη ηα παιαηφηεξα βηβιία πξηλ απφ ηέζζεξα ρξφληα ήηαλ θαιχηεξα - φκσο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο έξεπλεο ηνπ ΚΔΜΔΣΔ, ηα λέα πξνγξάκκαηα είλαη ζαθψο ρ εηξφηεξα. Κάηη πνπ απμάλεη ηνλ ιεηηνπξγηθφ αλαιθαβεηηζκφ είλαη ν εληεηλφκελνο θαηαθεξκαηηζκφο ηεο γλψζεο. Αληί ην παηδί λα απνθηά γλψζεηο ζε βάζνο, γηα ηε θχζε, ηελ ηζηνξία, ηελ θνηλσλία, ηηο επηζηήκεο, απηά ζπάλε ζε κηθξέο πιεξνθνξίεο, ρσξίο λα ζπλδένληαη κε ην φινλ.»ζ ινγηθή ηεο "δηαζεκαηηθφηεηαο", έηζη φπσο εθαξκφδεηαη, εμεηάδνληαο κία έλλνηα ζε πιάηνο θαη φρη ζε βάζνο, έρεη δεκηνπξγήζεη πνιιά πξνβιήκαηα. Απφ ηελ άιιε κεξηά ππάξρεη κία εληαηηθνπνίεζε, έλα "θαηέβαζκα" ηεο χιεο ζε πνιχ κηθξφηεξεο ηάμεηο. ην δεκνηηθφ εθαξκφδεηαη ε αληίιεςε ηεο "ζπεηξνεηδνχο δηάηαμεο ηεο χιεο". Γειαδή, κία έλλνηα ζπάεη ζε κηθξά θνκκάηηα, ηα νπνία επαλαιακβάλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο θαη ζηα έμη ρξφληα ηνπ δεκνηηθνχ.»γηα παξάδεηγκα, ε έλλνηα ηεο δηαίξεζεο εηζάγεηαη απφ ηελ πξψηε δεκνηηθνχ, ζε κηα ειηθία πνπ ην παηδί δελ κπνξεί λα ηελ θαηαλνήζεη. Ζ έλλνηα ζα επαλαιεθζεί ζηα επφκελα ρξφληα φκσο, ήδε ην παηδί, πνπ έρεη έξζεη ζε επαθή κ' έλα θεθάιαην ηεο γλψζεο πνπ δελ κπνξεί λα ην εκπεδψζεη, ην θαηαρσξίδεη σο κία άξλεζε θαη κία απνηπρία θαη είλαη πνιχ ακθίβνιν αλ ζα έρεη θαηαλνήζεη ηε δηαίξεζε σο ην ηέινο ηνπ δεκνηηθνχ. Σν ίδην ηζρχεη κε ηελ πξνπαίδεηα, ηελ νπνία επίζεο μεθηλάλε απφ ηελ πξψηε δεκνηηθνχ». «Μειεηψληαο ηα ζρνιηθά βηβιία», θαηαιήγεη ε θ. Παλνπνχινπ, «θαηαιαβαίλεηο φηη πνιιέο θνξέο δίλεηαη ζεκαζία ζηε κέζνδν θαη φρη ζην πεξηερφκελν ππάξρεη έλαο θνβεξφο θνξκαιηζκφο. Σειεηψλνληαο έλα παηδί ην δεκνηηθφ έρεη βγάιεη έλα ζπκπέξαζκα γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, πνπ κπνξεί λα ιέεη, ελδερνκέλσο, "δελ παίξλσ ηα γξάκκαηα", "μέξσ πνηα είλαη ε ζέζε κνπ"». Ζ ηαμηθή δηαθνξνπνίεζε κέζα απφ ηελ εθπαίδεπζε μεθηλά απφ ηε ζρνιηθή θαη πξνζρνιηθή ειηθία, κεγεζχλεηαη απφ ηελ εληαηηθνπνίεζε, ηελ εζσηεξίθεπζε ηεο απνηπρίαο, ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη δεκηνπξγεί κία θαηάζηαζε εθξεθηηθή φζν ην παηδί κεγαιψλεη. Σα ζπκπεξάζκαηα απηά δελ απερνχλ κφλν ηηο απφςεηο ηεο ζπλνκηιήηξηάο καο, αιιά θαη ησλ πεξηζζφηεξσλ εθπαηδεπηηθψλ, αλ πηζηέςνπκε ηηο αληίζηνηρεο έξεπλεο. ε έξεπλα ησλ ίδησλ ησλ δαζθάισλ γηα ηα λέα βηβιία ησλ καζεκαηηθψλ, ην 67% πηζηεχεη φηη ε ςαιίδα κεηαμχ καζεηψλ πςειήο επίδνζεο θαη καζεηψλ ρακειήο επίδνζεο αλνίγεη αθφκα πεξηζζφηεξν, ελψ ην 76% πηζηεχεη φηη ηα βηβιία επλννχλ απνθιεηζηηθά ηνπο καζεηέο κε πςειή επίδνζε. πσο επηζεκαίλεη ν εθπαηδεπηηθφο θα η ζπγγξαθέαο Υξήζηνο Κάηζηθαο, αληίζηνηρεο είλαη νη θξηηηθέο παξαηεξήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη γηα ηα βηβιία ησλ ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ: «ηα πεξηζζφηεξα λέα βηβιία Ηζηνξίαο ηνπ δεκνηηθνχ θαη ηνπ γπκλαζίνπ απνπζηάδεη ν ζπλεθηηθφο ηζηφο, απνπζηάδνπλ ηα ηζηνξηθά πιαίζηα, ν ηζηνξηθφο ρξφλνο δελ ππάξρεη, ε ζπλνιηθή αθήγεζε ζθαγηάδεηαη ζε πιεξνθνξίεο, εηθφλεο, αξηζκνχο θαη πεγέο. Σν "πψο" θαη ην "γηαηί" εμαθαλίδνληαη θαη απνκέλεη ε ηκεκαηηθή πιεξνθνξία, ε απνζπαζκαηηθή είδεζε, ην απνκνλσκέλν γεγνλφο, ρσξίο ηελ ηζ ηνξηθή θαη θνηλσληθή ηνπ πιαηζίσζε». Χο απνηέιεζκα, ν καζεηήο ζπρλά αδπλαηεί λα δηαρσξίζεη ην ζεκαληηθφ απφ ην δεπηεξεχνλ, ην γεληθφ απφ ην εηδηθφ, λα θαηαιήμεη ζε ινγηθέο αθαηξέζεηο, λα ζπλδέζεη ηελ αηηία κε ην απνηέιεζκα, λα απαληήζεη ζε εξσηήκαηα πνπ απαηηνχλ θξηηηθή ζθέςε. «Ζ εθπαίδεπζε ηεο ακάζεηαο» φπσο ηελ πεξηγξάθνπλ ν Υξήζηνο Κάηζηθαο θαη ν Κψζηαο Θεξηαλφο ζην βηβιίν ηνπο, γελλά έλαλ λένπ ηχπνπ πξψηκν αλαιθαβεηηζκφ ζε κηα γεληά πνπ ζεσξεηηθά έρεη πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο θαη δπλαηφηεηεο. Σελ επνρή ηεο ςεθηαθήο επαλάζηαζεο έλα λέν ράζκα βαζαίλεη. Ζ γεληά πνπ παίδεη ζηα δάρηπια ην πνληίθη θαη ην πιεθηξνιφγην θηλδπλεχεη λα ράζεη φρη ην ηξέλν ηεο πιεξνθνξίαο, αιιά ην ηξέλν ηεο γλψζεο θαη ηεο θξηηηθήο ζθέςεο. [ ] Η Π Α Ρ Α Κ Μ Η Σ Ω Ν Π Ρ Ο Σ Τ Π Ω Ν Σ η ζ α γ ί λ ε η ο ό η α λ κ ε γ α ι ώ ζ ε η ο ; Πψο απαληνχζαλ ηα παηδηά ζηα ρξφληα κνπ; Μεηά ηηο πξψηεο, αλαπφθεπθηεο παηδηθέο αζζέλεηεο (ππξνζβέζηεο, θαηάζθνπνο, αζηξνλαχηεο), μερψξηδαλ νη αλήζπρνη πνπ ήζειαλ λα γίλνπλ εξεπλεηέο, επηζηήκνλεο, ζπγγξαθείο, νη άπιεζηνη πνπ ήζειαλ λα γίλνπλ δηζεθαηνκκπξηνχρνη, θαη νη εμνπζηαζηέο πνπ απνδεηνχζαλ αμηψκαηα θαη γαιφληα. Καη ηψξα; Απφ ηα επαγγέικαηα πνπ ηφηε καο ηξαβνχζαλ, ζρεδφλ θαλέλα δελ έρεη ζήκεξα θχξνο θαη αίγιε. Οη πινχζηνη, βέβαηα, δελ είλαη πηα νη απηνδεκηνχξγεηνη, νη Χλάζεδεο, νη επεξγέηεο. Δίλαη εθκεηαιιεπηέο θαη παξάζηηα, πνπ νθείινπλ λα ληξέπνληαη γηα ηα ιεθηά ηνπο (θαη δελ δηθαηνχληαη θαη λα ηα ραξνχλ). Οη πνιηηηθνί είλαη πξφζσπα εληειψο αλαμηφπηζηα (βι. ζθπγκνκέηξεζε Κιηθ Ηνπιίνπ: κφλν 3% ησλ πνιηηηθψλ ιέεη ηελ αιήζεηα!). Σα γα ιφληα έραζαλ ηε ιάκςε ηνπο θαη, ζίγνπξα, δελ ππάξρεη ζήκεξα πξφζσπν πην ζιηβεξφ απφ έλαλ θαζεγεηή αλψηαηεο ζρνιήο. (Θπκάκαη, απέλαληη απφ ην παηδηθφ κνπ ζπίηη, δνχζε έλαο Καζεγεηήο ηνπ Πνιπηερλείνπ. Κάζε κέξα, φηαλ γχξηδε, κνπ ηνλ έδεηρλαλ απφ ην κπαιθφλη, ιέγνληαο κε ζεβαζκφ θαη δένο: ν Κχξηνο Καζεγεηήο! Καη βιέπσ ηνπο ζεκεξηλνχο θίινπο κνπ θαζεγεηέο, ππακεηβφκελνπο, ζην έιενο ησλ θνκκάησλ θαη ησλ λενιαηψλ, λα πξνζπαζνχλ απιψο λα επηβηψζνπλ ειηζζφκελνη. Πνχ έξεπλα θαη πνχ επηζηήκε!). Ση ηζρχεη ζηε ζεκεξηλή καο θνηλσλία; Ση πξφηππα κπνξνχλ λα αθνινπζήζνπλ ηα παηδηά καο;

18 Γηαηί, είηε ην ζέινπκε είηε φρη, ηα πξφηππα είλαη απαξαίηεηα. Όηαλ μεθηλάκε κηα πνξεία, θάπνπ ζέινπκε λα θηάζνπκε. Ζ εμέιημε ρξεηάδεηαη έλα κνληέιν, έλα ππφδεηγκα, έλα (αξηζηνηειηθφ) ηέινο. Δ θηφο βέβαηα αλ δελ πξφθεηηαη γηα θίλεζε παξά γηα ζεκεησηφλ επί ηφπνπ. ηα ρξφληα ηεο ληφηεο κνπ ζαπκάδακε αλζξψπνπο. ήκεξα λνκίδσ πσο απηφ ην αίζζεκα είλαη άγλσζην. Άιισζηε, θη αλ θάπνηνο κνηάδεη άμηνο ζαπκαζκνχ, νη ξππαξνγξαθηθέο θπιιάδεο αλαιακβάλνπλ λα ηνλ απνκπζνπνηήζνπλ ακέζσο. Σνλ ζθεπάδνπλ κε ιάζπε απφ ηελ θνξπθή σο ηα πφδηα θη άληε, κεηά, λα ηνλ ζαπκάζεηο![ ] Ναη, ρσξίο πξφηππα δελ πάκε κπξνζηά. Γελ ππάξρεη ε ηειηθή αηηία, ην θίλεηξν πνπ καο θηλεί. Γελ έρνπκε θάηη πξνο ην νπνίν λα ηείλνπκε, πνπ λα καο νδεγεί. Παξακέλνπκε ζην ηέικα θαη ζην θαιά είκαη εδψ. Ιδαληθφ καο γίλεηαη ην βφιεκα, ε ινχθα θαη ε μάπια. Πνηνπο δειεχεη ν ζχγρξνλνο Έιιελαο; ε πνησλ ηε ζέζε ζα ήζειε λα είλαη; Πνηνπο, ελδφκπρα ή θαλεξά, ζαπκάδεη; ίγνπξα επνθζαικηά ηνλ πινχην αιιά ηα ΔΣΟΗΜΑ ιεθηά. Να ηα θιεξνλνκήζεη, φρη λα ηα θηηάμεη. (Ο παιηφο απηνδεκηνχξγεηνο ραηξφηαλ ηε δεκηνπξγία ηνλ πινχην δελ πξνιάβαηλε λα ηνλ δήζεη!). Άιινη ζέινπλ αμηψκαηα θαη εμνπζία θαη δφμα, αιιά θη απηά απ' έμσ, έηνηκα. Γη' απνλνκήο! Γη απηφ, φηαλ επηζπκνχλ ην ρξήκα, πξφηππν δελ είλαη πηα ν επηρεηξεκαηίαο, αιιά ν θνκπηλαδφξνο, ν απαηεψλ πνπ πινπηίδεη γξήγνξα θαη άθνπα. ηαλ ζθέπηνληαη, αμίσκα, πξφηππν είλαη ν δεκφζηνο ππάιιεινο πνπ πξνάγεηαη απηφκαηα, ρσξίο λα δηαθηλδπλεχεη,. Ή, αθφκα πεξηζζφηεξν, ν θνκκαηηθφο παξάγσλ, πνπ γίλεηαη ζχκβνπινο, γεληθφο δηεπζπληήο νξγαληζκνχ, αθφκα θαη ππνπξγφο, κε κηα απιή απφθαζε. Αιιά, βέβαηα, νχηε ν θνκπηλαδφξνο, νχηε ν θνκκαηφζθπινο κπνξνχλε λα απνηειέζνπλ πξαγκαηηθά πξφηππα. Γελ έρνπλ ηε δχλακε λα εκπλεχζνπλ, λα γεκίζνπλ κηα λεαληθή ςπρή, λα εκςπρψζνπλ. Δίλαη κνληέια βνιέκαηνο, θαη φρη ηδαληθά. Έηζη, αλ εμαηξέζεη θαλείο κεξηθνχο πνδνζθαηξηζηέο θαη ηξαγνπδηζηέο (εθήκεξα είδσια), νη λένη καο ζήκεξα δνχλε ρσξίο πξφηππα. Γελ πηζηεχνπλ, δελ ζαπκάδνπλ, δελ αμηνινγνχλ. ια είλαη ιίγν-πνιχ ίδηα, αδηάθνξα. Νηάμεη, κσξέ, ληάμεη.... ε έλαλ ηέηνην θφζκν, ρσξίο ζεκεία αλαθνξάο, ρσξίο ζαθείο πξνζαλαηνιηζκνχο, έρνπλ πηα κφλνλ νδεγφ ηηο επηζπκίεο, ηνπο θφβνπο, ηα έλζηηθηα ηνπο. Αληηδξνχλ παξνξκεηηθά θαη άηζαια. Άγνληαη θαη θέ ξνληαη απφ ηνπο δεκαγσγνχο πνπ θαζεζπράδνπλ θαη θνιαθεχνπλ ηε κεηξηφηεηα. Οη λένη καο: ηα κεγάια ζχκαηα κηαο αλεχζπλεο πνιηηηθήο θαη πλεπκαηηθήο εγεζίαο, πνπ ρξφληα ηψξα θαιιηεξγεί ηελ ηδενινγία ηνπ Λατθηζκνχ θαη ην επαγγέιην ηεο κε πξνζπάζεηαο. Πνπ αξλείη αη θάζε πξφηππν, ζαλ αληηιατθφ θαη ειηηίζηηθν. Καη καο βπζίδεη, θάζε κέξα πεξηζζφηεξν, ζην ηέικα. (Ν. Γήκνπ, ΣΟ ΒΖΜΑ, ) Σν θείκελν απηφ δεκνζηεχζεθε πξηλ απφ δπν δεθαεηίεο. Θεσξείηε φηη είλαη επίθαηξν; Να αηηηνινγήζεηε ηελ απάληεζή ζαο. Σν λφεκα πνπ είρε θάηη απφ ηηο θσηηέο Σνπ Γεκήηξε Παπαδεκεηξίνπ, εθεκ. ΣΑ ΝΔΑ, Σειηθά, έλαλ ρξφλν κεηά, πνην ήηαλ ην λφεκα πνπ «είρε θάηη απφ ηηο θσηηέο»; Πνχ είλαη νη δηαδεισηέο θαη πνχ απηνί θαηά ησλ νπνίσλ ζηξάθεθαλ νη δηαδειψζεηο ηνπο; Ση έκεηλε θαη ηη πέξαζε ζαλ λεξφ θάησ απφ ηε γέθπξα; Φπζηθά ην λφεκα ησλ επαλαζηάζεσλ, ππαξθηψλ θαη κε, δελ ην θαζνξίδνπλ πνηέ νχηε νη εκπλεπζηέο νχηε νη απινί ζηξαηηψηεο ηνπο. Σν λφεκά ηνπο ζπάληα είλαη ζπγθεθξηκέλν, νχηε βέβαηα παξακέλεη ην ίδην κέζα ζη νλ ρξφλν. Γηαθνξεηηθέο γεληέο, εηεξνγελή ζπκθέξνληα θαη αληηθξνπφκελεο αληηιήςεηο εγγξάθνπλ πάλσ ζε απηά ηα γεγνλφηα ηηο δηθέο ηνπο ππνζήθεο θαη αλαγηγλψζθνπλ ην πεξηερφκελφ ηνπο κέζα απφ ηε δηθή ηνπο εζηθή. Πνην ήηαλ ην λφεκα ηεο Οθησβξηαλήο Δπαλάζηαζεο ζηα ζθαιηά ησλ ρεηκεξηλψλ αλαθηφξσλ θαη πνην ην λφεκά ηεο ζηελ πχιε ηνπ Βξαλδεβνχξγνπ ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1989; Ίζσο πάιη ην πξαγκαηηθφ λφεκα ησλ επαλαζηάζεσλ λα έρεη λα θάλεη ιηγφηεξν κε ηε κνίξα ησλ ίδησλ ησλ επαλαζηαηψλ θαη πεξηζζφηεξν κε ηελ αλζεθηηθφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ επηρεηξνχλ λα αλαηξέςνπλ. Απφ ηα γεγνλφηα ηνπ πεξαζκέλνπ Γεθεκβξίνπ ζηελ Διιάδα έρνπλ κεζνιαβήζεη δχν εθινγηθέο αλακεηξήζεηο. Ζ ηειεπηαία έζηεηιε ηνλ θ. Καξακαλιή ζην ζπίηη ηνπ. Δθεί πνπ ηνπ αξέζεη πεξηζζφηεξν. Ζ Νέα Γεκνθξαηία κπνξεί λ α ππέζηε κία νδπλεξή ζπληξηβή, αιιά ην πνιηηηθφ ζθεληθφ ηεο Μεηαπνιίηεπζεο (επηπρψο) παξακέλεη φξζην. Οη δπλάκεηο πνπ επέλδπζαλ πνιηηηθφ θεθάιαην πάλσ ζηηο πεξζηλέο ηαξαρέο δελ βξήθαλ ηελ εθινγηθή αληακνηβή πνπ πεξίκελαλ. Αληηζέησο, ζα κπνξνχζε λα ηζρπξηζηεί θαλείο φηη ε θπβέξλεζε Καξακαλιή πιήξσζε πνιχ αθξηβά ηελ αδπλακία ηεο λα «δψζεη έλα κάζεκα ζηνπο ηαξαμίεο». Σειηθά, ε ειιεληθή θνηλσλία είλαη πνιχ πην ζπληεξεηηθή απφ φζν θαληαδφκαζηε. Αλ δελ πείζεζηε, δείηε ην εθινγηθφ πνζνζηφ ηνπ ΛΑΟ ή ηελ πξφζθαηε επηθξάηεζε ηνπ θ. ακαξά ζηε Νέα Γεκνθξαηία. Όζν γηα ηνλ θχξην φγθν ησλ πεξζηλψλ δηαδεισηψλ, απηνί μαλαγχξηζαλ ζηελ ηδησηηθή ηνπο ζθαίξα. ην πνπζελά, απ φπνπ θαη πξνήιζαλ. Ίζσο φρη απξνβιεκάηηζηνη, αιιά πάλησο ηδηψηεο. Φέηνο ηε κλήκε ηνπ Αιέμαλδξνπ Γξεγνξφπνπινπ αλέιαβαλ λα «ηηκήζνπλ», κε ζπλέπεηα αζηνχ γξαθεηνθξάηε, νη επαγγεικαηίεο ηεο θνηλσληθήο δηακαξηπξίαο. Δίλαη νη ίδηνη πνπ «ηηκνχλ» θάζε ρξφλν θαη ηε κλήκε ηνπ Πνιπηερλείνπ. Υσξίο ακθηβνιία, κεξηθνί απφ απηνχο ζα βξνπλ ηνλ θαηάιιειν ρξφλν λα εμαξγπξψζνπλ ηε, ρσξίο ξίζθν, ζπκκεηνρή ηνπο ζε «θνηλσληθνχο αγψλεο». Άιινη, πην ηαγκέλνη, ζα πξνζπαζήζνπλ λα θαηαζηξέςνπλ νηηδήπνηε δελ ζπκθσλεί καδί ηνπο, ειιεληθά θαθέθηππα ηνπ Πνι Πνη θαη ηνπ Μνπιά Οκάξ. Κη φκσο, ηε θεηηλή δίςα γηα επαλάζηαζε κπνξεί λα ηθαλνπνηήζνπλ δχν κάιινλ απξφζκελνη «ήξσεο»: 18

19 έλαο άρξσκνο Λνπμεκβνχξγηνο πξφεδξνο ηνπ Δurogroup θαη έλαο θαξαθιφο Ηζπαλφο επίηξνπνο. Με ηε ρψξα ζηα πξφζπξα ηεο δεκνζηνλνκηθήο θαηάξξεπζεο, ην αίηεκα λα θνξνινγεζεί φινο ν παξαγφκελνο πινχηνο ζηελ Διιάδα έγηλε (δπζηπρψο πεξηζζφηεξν σο απνηέιεζκα επξσπατθήο πίεζεο παξά εγρψξηαο επηηαγήο) δξακαηηθά επίθαηξν. Αληί ινηπφλ θέηνο λα δηαδειψζνπκε θαηά ηνπ ζπζηήκαηνο ζπάδνληαο βηηξίλεο, αο αλαινγηζηνχκε πνηνο θαη πψο παξάγεη ηνλ πινχην πνπ ηηο θξαηάεη γεκάηεο. Η απάληεζε ζη ν εξψηεκα απηφ δελ ζα δείμεη κφλν ππέξβαξνπο ηξαπεδίηεο. Ίζσο θαζξεθηίζεη εκάο ηνπ ίδηνπο, ηνπο γνλείο καο ή ηνλ θαιχηεξφ καο θίιν. ε θάπνηα άιιε ρψξα, κία άιιε επνρή, θάπνηνη λένη είραλ ην ζάξξνο λα ξσηήζνπλ ηνπο γνλείο ηνπο «ηη έθαλαλ ζηνλ πφιεκν». Καη έθηηαμαλ ηελ θαιχηεξε δεκνθξαηία ζηελ Δπξψπε. ηελ Διιάδα παξφκνηα εξσηήκαηα απηνθξηηηθήο δελ ζπλεζίδνληαη. Κη φκσο, νη θαιχηεξεο επαλαζηάζεηο είλαη απηέο πνπ ζηξέθνληαη ελάληηα ησλ ίδησλ καο ησλ εαπηψλ. Με ξίζθν. Καη θφζηνο. Υσξίο απηά, «νη αηηίεο πνπ καο αθήλνπλε κηζνχο» δελ ζα θσηηζηνχλ πνηέ. (Ο Γεκήηξεο Παπαδεκεηξίνπ δηδάζθεη Πνιηηηθή Δπηζηήκε ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Μάληζεζηεξ) πκθσλείηε κε ηηο απόςεηο ηνπ γξάθνληνο; Να αηηηνινγήζεηε ηελ απάληεζή ζαο. Δ Φ Η Β Δ Ι Α Κ Α Ι Μ Ο Τ Ι Κ Η Η κνπζηθή, ην ζάνπληξαθ ηεο δσήο ηνπο. Έξεπλα απνθαιχπηεη ηη αθνχλ ζήκεξα νη έθεβνη θαη νη λένη, απφ πνχ εκπλένληαη θαη πψο πξνζδηνξίδνπλ ηα γνχζηα ηνπο Κάπνηε ηα κνπζηθά γνχζηα ησλ λέσλ είραλ έλα θαλαηηζκφ πνδνζθαηξηθφ. Άθνπγαλ ειιεληθή ή μέλε κνπζηθή, ήηαλ ξνθάδεο ή «θαξεθιάδεο». ήκεξα νη Emo θαη νη Trendy αθνξνχλ ιίγνπο θη αο κεγεζχλεηαη ε παξνπζία ηνπο απφ ηα ηειενπηηθά θαλάιηα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ λέσλ αθνχεη ηα πάληα. Αλάινγα κε ην πνχ βξίζθνληαη θαη ηη θάλνπλ αιιάδνπλ ηε κνπζηθή πνπ αθνχλ. Δπηπιένλ, νη λένη δελ αγαπνχλ νχηε αγνξάδνπλ πηα δίζθνπο. Απιψο πηνζεηνχλ ηξαγνχδηα. Σα επηιέγνπλ απφ ην Γηαδίθηπν, αθνχλε πεξηζζφηεξα απφ φ,ηη παίδεη ην ξαδηφθσλν, ην νπνίν κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο είλαη ζπληεξεηηθφ θαη ππνηαγκέλν ζηηο επηρεηξεκαηηθέο επηινγέο. Σελ ίδηα ζηηγκή ε αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο έρεη δηεπθνιχλεη κηα λέα παξάιιειε κνπζηθή βηνκεραλία. Απηή ηνπ Ηληεξλεη. Ση θάλεη ε παξαδνζηαθή πιεπξά; Αλ κε ηη άιιν πξνβιεκαηίδεηαη. Οη λέεο ηερλνινγηθέο δπλαηφηεηεο, νη επηπηψζεηο ζηε κνπζηθή βηνκεραλία, ε πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία, ε θπζηνγλσκία θαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ λέσλ, νη απφςεηο ηνπο: «ζήκεξα δε ππάξρεη πνηφηεηα, είλαη κφλν «ζθνππίδηα»», είλαη νξηζκέλα απ' φζα εμεηάζηεθαλ ζην δηήκεξν ηνπ 4νπ Athens Music Forum (δηνξγάλσζε ηνπ Mad κε ηε ζπκκεηνρή ηεο ΑΔΠΗ θαη ηεο ΗF PI). Σν ζίγνπξν είλαη πσο νη δηζθνγξαθηθέο δελ επελδχνπλ ζε θαιιηηέρλεο, φπσο παιηά θαη νη θαξηέξεο εθείλσλ, δελ ρηίδνληαη φπσο μέξακε. Παξ' φια απηά, νη δεκηνπξγνί θαη θπξίσο νη εξκελεπηέο, παξαθνινπζνχλ παζεηηθά ην λέν ηνπίν λα μεηπιίγεηαη κπξνζηά ηνπο. Απηφ πξνβιεκαηίδεη θαη ηνπο παξαδνζηαθνχο κχζηεο ηνπ ξαδηνθψλνπ, φπσο θάλεθε ζε πξφζθαηε εθδήισζε ηεο «Διιελνγεξκαληθήο Αγσγήο» γηα ηηο «Μέξεο ξαδηνθψλνπ». Ο Γηάλλεο Πεηξίδεο χζηεξα απφ 33 ρξφληα θαξηέξαο δειψλεη απνγνεηεπκέλνο, ελψ ν Γεκήηξεο Παπαδεκεηξίνπ θάηη βιέπεη απφ ην... βάζνο. «Αθνχλ ιίγν - πνιχ ηα πάληα» Πνην είλαη ην πξνθίι; Αληηζηξέθνληαο ην παιηφ ξεηφ, νη εξεπλεηέο κηιψληαο γηα ηελ αδηαθνξία ησλ λέσλ ζηηο παιηέο κνπζηθέο ζπλήζεηεο, ιέλε: «Γελ κπνξείο λα κάζεηο ζε έλα θνπηάβη παιηά θφιπα». Ο ζεκ εξηλφο 16ρξνλνο γελλήζεθε ην Οη λένη ζήκεξα είλαη έμππλνη θαηαλαισηέο, απαηηεηηθνί, επηιεθηηθνί. πσο έδεημε ε έξεπλα «Νένη θαη κνπζηθή βηνκεραλία» ηεο Research International, νη λένη ζήκεξα γλσξίδνπλ φηη είλαη ηα αγαπεκέλα παηδηά ηνπ κάξθεηηλγθ θαη γη απηφ θξαηνχλ κηα κπιαδέ ζηάζε. «Δίλαη δχζθνιν λα ηνπο εληππσζηάζεηο, γηαηί είλαη αθνξηζηηθνί θαη θάζεηνη», είπε ν ν Νίθνο Καιαζθάλεο θαηά ηε παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ζην πιαίζην ηνπ Athens Music Forum. «Γελ ηνπο αξέζεη λα ηνπο θαηεγνξηνπνηεί θαλείο. Αηζζάλνληαη πεξηνξηζκέλνη, φηαλ θνξνχλ κφλν κηα «ηαπηφηεηα». Γαλείδνληαη δηαθνξεηηθά ζηπι, πηνζεηνχλ πξάγκαηα πνιχ αληηθαηηθά κεηαμχ ηνπο, γηα λα θηηάμνπλ δηθφ ηνπο ζηπι». Ζ γεληά ηνπ do it yourself, ε γεληά ηνπ YouTube. ην facebook ζθελνζεηνχλ ηελ εηθφλα ηνπο, γίλνληαη image makers ηνπ εαπηνχ ηνπο. «Ζ κνπζηθή δελ ηνπο πξνζδηνξίδεη πιένλ. Αθνχλ ηα πάληα. Γελ ηνπο ραξαθηεξίδεη ηίπνηα. Ζ κνπζηθή είλαη ην ζάνπληξαθ ηεο δσήο ηνπο, αλάινγα κε ην πνχ βξίζθνληαη θαη ηη θάλνπλ, αιιάδεη θαη ε κνπζηθή πνπ αθνχλε».[ ] Απφ ηελ εθεβεία ζην Παλεπηζηήκην: επίθεληξν ηνπ θφζκνπ ην Ιληεξλεη θαη ην θηλεηφ Αο δνχκε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αγνξαζηηθνχ θνηλνχ. Σελ έξεπλα παξνπζίαζε ε Ξέληα Κνχξηνγινπ εθ κέξνπο ηεο Focus Bari θαη έγηλε ζε ηξεηο θαηεγνξίεο λέσλ, ηνπ Γπκλαζίνπ, ηνπ Λπθείνπ θαη ηνπο θνηηεηέο. Απηφ πνπ πξνέθπςε είλαη πσο ζηνπο ιεγφκελνπο «Μηθξνχο» (δειαδή ηα παηδηά ηεο Α θαη Β Γπκλαζίνπ) ε ηερλνινγία ζπλαληάηαη ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο δσήο ηνπο πεξηζζφηεξν απφ ηηο άιιεο ειηθίεο. «Σν επίθεληξν ηνπ θφζκνπ ηνπο είλαη ην ζρνιείν, αιιά θαη ην Ηληεξλεη, ην ΜSN θαη ηα θηλεηά ηειέθσλα. πγθεθξηκέλα πεξλνχλ 1 έσο 4 ψξεο ηελ εκέξα κπξνζηά απφ ην ΡC ηνπο». Ζ δεχηεξε θαηεγνξία, νη «Οη Wanna be Μεγάινη», φπσο είπε ε Ξέληα Κνχξηνγινπ, αθνξά ηνπο καζεηέο ηεο Α θαη Β Λπθείνπ. «ε απηνχο ν ξφινο ηεο κνπζηθήο είλαη θαζνξηζηηθφο, αθνχ δεκηνπξγεί κφδεο θαη ηάζεηο, επελδχεη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη ηα αλαδεηθλχεη», ελψ ε ηξίηε θαηεγνξία νη θνηηεηέο, «Οη σξαίνη», «ζεσξνχλ ηε κνπζηθή θάηη απηνλφεην». Άιιν, φκσο, είλαη πνπ ζνθάξεη. Ζ δηαπίζησζε ηεο νκηιήηξηαο φηη «θαλείο απφ απηνχο ηνπο λένπο θαη ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο δελ αγνξάδεη cd παξά κφλν αλ είλαη θάηη ζπιιεθηηθφ»! Ζ άπνςε ζε απηή ηελ ειηθηαθή νκάδα είλαη πσο: «ζήκεξα δελ ππάξρεη πνηφηεηα θαη φηη φια είλαη ζθνππίδηα». Αληηζέησο, πηζηεχνπλ φηη ην παξειζφλ είρε 19

20 πνηφηεηα θαη δηαρξνληθφηεηα, ελψ ζήκεξα ηα ηξαγνχδηα έρνπλ γεινίνπο ζηίρνπο θαη ην επίθεληξν είλαη ην ζφνπ. Μελ πάηε καθξηά. Κνηηάμηε δίπια ζαο, γηα λα επηβεβαηψζεηε πνιιά απφ απηά... ΚΑΘΖΜΔΡΗΝΖ, ηελ ειεθηξνληθή εθεκεξίδα ηνπ ζρνιείνπ ζαο ζα γξάςεηε έλα άξζξν γηα ηε ζρέζε ησλ εθήβσλ ηεο ειηθίαο ζαο κε ηε κνπζηθή (300 ιέμεηο) Δ Λ Δ Τ Θ Δ Ρ Ο Υ Ρ Ο Ν Ο Απφ ηη εμαξηάηαη ζηηο κέξεο καο ε αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ; Ζ αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ εμαξηάηαη απφ πνιινχο παξάγν ληεο. Καη' αξράο, απφ ηηο αλάγθεο ηνπ θαζελφο. Έπεηηα, απφ ηα ελδηαθέξνληα πνπ έρεη. Καη επεηδή ζπλήζσο ηα ελδηαθέξνλη ά ηνπ θαζνξίδνληαη απφ ηελ ςπρνζχλζεζε θαη ηελ παηδεία ηνπ, νη παξάγνληεο απηνί επεξεάδνπλ θαη ηηο επηινγέο ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπ. εκαληηθή είλαη θαη ε επίδξαζε ησλ ζπλεζεηψλ πνπ έρεη απνθηήζεη ν άλζξσπνο, ηδηαίηεξα ζε κηθξή ειηθία. Αιιά θαη ην πεξηβάιινλ, ην θνηλσληθφ, ην πνιηηηζηηθφ θαη ην θπζηθφ, κέζα ζην νπνίν δεη θαη απφ ην νπνίν δέρεηαη επηδξάζεηο ν άλζξσπνο παίδεη νπζηαζηηθφ ξφιν πξνβάιιεη πξφηππα θαη αμίεο, ππαγνξεχεη ηξφπν δσήο, πξνζθέξεη ή ζηεξεί δπλαηφηεηεο. Γηα λα αμηνπνηεί, φκσο, απηέο ηηο δπλαηφηεηεο ν άλζξσπνο, πξέπεη λα έρεη ηελ επρέξεηα, θπξίσο ηελ νηθνλνκηθή, απφ ηελ νπνία εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν επελδχεη ν θαζέλαο ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ. Με ιίγα ιφγηα, ε αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ είλαη ζπλάξηεζε ππνθεηκεληθψλ θαη αληηθεηκεληθψλ παξαγφλησλ. Νένη θαη ειεχζεξνο ρξφλνο ρεηηθά κε ηελ εξγαζία θαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ε δσή ησλ εθήβσλ ραξαθηεξίδεηαη απφ δπν αληηθάζεηο. Γνπιεχνπλ πην ζθιεξά απφ πνιινχο εξγαδφκελνπο, αιιά δελ ακείβνληαη. Υξεηάδνληαη πην πνιχ απφ θάζε άιιε ειηθία ειεχζεξν ρξφλν, αιιά δηαζέηνπλ ειάρηζην, ιφγσ ηεο πιεζψξαο ησλ ζρνιηθψλ θαη εμσζρνιηθψλ ππνρξεψζεσλ πνπ έρνπλ. Μέζα ζηνλ ειάρηζην ειεχζεξν ρξφλν πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο πξέπεη λα ρσξέζνπλ φια φζα είλαη δσηηθήο αλάγθεο γηα ην λέν: ε αλεκειηά, ην παηρλίδη, ε μεθνχξαζε, ε παξέα, ε ςπραγσγία θαη -γηαηί φρη-ε πεξηζπιινγή θαη ε νλεηξνπφιεζε. Σα αζθπθηηθά ρξνληθά φξηα δελ αθήλνπλ πεξηζψξηα γηα πνιιέο επηινγέο. Γη' απηφ θαη θαζέλαο δηαζέηεη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ αλάινγα κε ηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπ, ηηο ζπλήζεηεο θαη ηα ελδηαθέξνλη ά ηνπ, αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο πνπ ηνπ παξέρεη ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη ηελ επρέξεηα π νπ έρεη λα αμηνπνηεί ηηο δπλαηφηεηεο απηέο. Παξά ην γεγνλφο φηη φινη νη λένη δε δηαζέηνπλ κε ηνλ ίδην ηξφπν ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο, κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε νξηζκέλεο θνηλέο ζπλήζεηεο θαη θνηλνχο ηξφπνπο ςπραγσγίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο. Οη λένη δηαζθεδάδνπλ κε έληνλν θαη ζνξπβψδε ηξφπν ζε θιακπ, δηνξγαλψλνπλ πάξηη κε θίινπο, αζινχληαη, ζπκκεηέρνπλ ζε ζπιιφγνπο αζιεηηθνχο ή πνιηηηζηηθνχο, παίδνπλ δηάθνξα παηρλίδηα (θαηά πξνηίκεζε ειεθηξνληθά), βιέπνπλ ηειεφξαζε, αθνχλ κνπζηθή, δηαβάδνπλ βηβιία θαη πεξηνδηθά, βγαίλνπλ κε ηνπο θίινπο ηνπο, πεγαίλνπλ ζηνλ θηλεκαηνγξάθν θαη κεξηθνί αζρνινχληαη κε δηάθνξεο κνξθέο θαιιηηερληθήο έθθξαζεο, φπσο γηα παξάδεηγκα είλαη ε πνίεζε θαη ε δσγξαθηθή. Οη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο ηνπο ηξφπνπο δηάζεζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο είλαη επράξηζηνη θαη σθέιηκνη. Οη άιινη, φκσο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε έληαμε ζε νκάδεο θαλαηηθψλ «θηιάζισλ», ε νινλχθηηα δηαζθέδαζε ζε θιακπ πίλνληαο θαη θαπλίδνληαο, ε ζπκκφξθσζε ζηηο επηηαγέο ηεο κφδαο θαη ε ζπαηάιε ρξφλνπ θαη ρξεκάη σλ γηα ςψληα, ζχκθσλα κε ηα θαηαλαισηηθά πξφηππα, φρη κφλν δε βνεζνχλ ηνλ λέν λα απνιαχζεη ηηο ραξέο ηεο δσήο θαη λα αλαλεψζεη ηηο ςπρηθέο ηνπ δπλάκεηο, αιιά θαη ππνλνκεχνπλ ηελ ςπρηθή θαη ζσκαηηθή πγεία ηνπ. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ν λένο ζα αμηνπνηήζεη ή ζα ζπαηαιήζεη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ έρεη ζρέζε κε ηηο επηδξάζεηο πνπ δέρεηαη θαη ηελ πξνζσπηθφηεηα πνπ ζηγά ζηγά δηακνξθψλεη. Βέβαηα, νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηαηξηάδνπλ ζηε θχζε ησλ λέσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ν δπλακηζκφο θαη ελζνπζηαζκφο ηνπο, παίδνπλ θάπνην ξφιν, αιιά δελ είλαη θαζνξηζηηθφο. Πην πνιχ επεξεάδνληαη απφ αληηθεηκεληθνχο παξάγνληεο. Σα πξφηππα πνπ πξνβάιινληαη θαη ε ηάζε ησλ λέσλ λα ηα κηκνχληαη, ε δηαθήκηζε ησλ πξντφλησλ ηεο βηνκεραλίαο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ε ειιηπήο αγσγή, ηφζν απφ ηελ νηθνγέλεηα φζν θαη απφ ην ζρνιείν, γηα ηελ επνηθνδνκεηηθή αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο επηδξνχλ θαηαιπηηθά ζηηο επηινγέο ηνπο. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν θάζε λένο κπνξεί λα αμηνπνηεί ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ είλαη πξνζσπηθή ηνπ ππφζεζε θαη επηινγή. Δληνχηνηο, ππάξρνπλ νξηζκέλνη επράξηζηνη θαη επσθειείο ηξφπνη αμηνπνίεζεο ηνπ πνπ βνεζνχλ ηνλ λέν λα δηαηεξήζεη ηελ ςπρηθή θαη ζσκαηηθή ηνπ πγεία θαη λα κελ πεξηέιζεη ζε θαηάζηαζε πλεπκαηηθνχ θαη ςπρηθνχ ιήζαξγνπ. Οη ηξφπνη απηνί είλαη, θαηά ηελ πξνζσπηθή κνπ άπνςε, ε αλάγλσζε ινγνηερληθψλ βηβιίσλ, ε ελαζρφιεζε κε θάζε κνξθήο ηέρλε, ε παξέα θαη ε ζπληξνθηά κε άιινπο λένπο, ε άζιεζε, ηα ηαμίδηα θαη νη δεκηνπξγηθέο εξαζηηερληθέο ελαζρνιήζεηο. Οη ηξφπνη απηνί αλαθνπθίδνπλ ηνλ λέν απφ ηε θνξηηθή πίεζε πνπ θαζεκεξηλά δέρεηαη, ηνλ μεθνπξάδνπλ, ηνλ εξεκνχλ θαη ζπληεινχλ ζηε κφξθσζή ηνπ θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσληθφηεηαο θαη ησλ δεκηνπξγηθψλ ηνπ ηθαλνηήησλ. Δπηπιένλ, απνηεινχλ κηα θαιή ππνζήθε θαη γηα ηε κειινληηθή επνηθνδνκεηηθή αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ πνπ ζα έρεη σο εξγαδφκελνο, αθνχ νη ζπλήζεηεο πνπ απνθηά ν άλζξσπνο, φηαλ είλαη λένο, ηνλ ζπλνδεχνπλ θαηά θαλφλα ζε φιε ηε δσή ηνπ. Πνηα πξέπεη λα είλαη ε ζηάζε ηεο πνιηηείαο ζην δήηεκα ηεο αμηνπνίεζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ; Ζ αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ είλαη κηα «επέλδπζε». ρη, βέβαηα, κε ηε ζηελά ελλννχκελε αληίιεςε, λα 20

21 απνθνκίζνπκε, άκεζα ή καθξνπξφζεζκα, πιηθά νθέιε, αιιά κε ηελ επξχηεξε ζεκαζία ηεο ιέμεο, ηε δηάζεζε δειαδή ηνπ ρξφλνπ απηνχ γηα ζσκαηηθή θαη ςπρηθή επεμία, γηα αλάπαπζε θαη πεξηζπιινγή, γηα κφξθσζε θαη επηκφξθσζε, γηα δεκηνπξγία πνπ δε καο επηηξέπνπλ λα πξαγκαηνπνηήζνπκε ε έληαζε θαη νη απαηηήζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δνπιεηάο, γηα θνηλσληθφηεηα θαη ςπραγσγία. ηαλ, ινηπφλ, ζεσξνχκε ηνλ ειεχζεξν ρξφλν σο επθαηξία γηα λα ηθαλνπνηήζνπκε ηέηνηεο αλάγθεο, θαηαλννχκε πφζν πνιχηηκνο είλαη. Γηαθνξεηηθά, ν ρξφλνο απηφο κπνξεί λα γίλεη θελφο, αληαξφο, θαηαζιηπηηθφο θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ λα εθδειψλνληαη ςπρνπαζνινγηθά θαη αληηθνηλσληθά θαηλφκελα, βία, εγθιεκαηηθφηεηα, δηαθζνξά. Ζ αμηνπνίεζή ηνπ, επνκέλσο, έρεη άκεζε ζρέζε κε ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ. Γη' απηφ ε πνιηηεία, πνπ κεξηκλά γηα ηνπο πνιίηεο ηεο, δελ κπνξεί λα παξακέλεη νπδέηεξε θαη αδηάθνξε γηα ην δήηεκα απηφ. Απελαληίαο, έρεη ρξένο λα δεκηνπξγήζεη φιεο ηηο απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο, ψζηε φρη κφλν λα κελ πιήηηνπλ νη πνιίηεο ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο, αιιά λα ηνλ αμηνπνηνχλ θαηάιιεια. Απηφ κπνξεί λα ην πεηχρεη πνιιαπιαζηάδνληαο ηηο επθαηξίεο θαη ηηο δπλαηφηεηεο, αθφκε θαη κε ηε ρνξήγεζε θηλήηξσλ, γηα κφξθσζε θαη επηκφξθσζε ζε θαηάιιεια γηα ην ζθνπφ απηφ ηδξχκαηα αλ εληζρχζεη, κε ηα απαξαίηεηα κέζα, ηνπο ήδε ππάξρνληεο κνξθσηηθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο ζπιιφγνπο, ψζηε λα απμήζνπλ ηνλ αξηζκφ ησλ κειψλ ηνπο, λα δηνξγαλψλνπλ πην ζπρλέο εθδειψζεηο, λα βειηηψζνπλ θαη λα θάλνπλ πην ειθπζηηθφ ην πεξηερφ κελφ ηνπο κε ηελ θαηαζθεπή θαη ηελ επέθηαζε αζιεηηθψλ θέληξσλ, γηα λα κπνξνχλ λα αζινχληαη ζ' απηά πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη θάζε ειηθίαο θαη ζην άζιεκα πνπ αγαπνχλ. Σέινο, γηα λα πεξηνξίζεη ηα αληηθνηλσληθά θαη παζνινγηθά θαηλφκελα, είλαη απαξαίηεην λα ειέγρεη απζηεξά ηηο αηηίεο θαη ηηο εζηίεο πνπ ηα εθθνιάπηνπλ, βία ζηα γήπεδα, πξνβαιιφκελα ζεάκαηα, χπνπηα θέληξα ςπραγσγίαο. Έηζη, ν ειεχζεξνο ρξφλνο ζα είλαη ρξφλνο δηαζθέδαζεο θαη ραξάο, φρη αλίαο θαη ζιίςεο. Ο ξφινο ησλ ζεζκψλ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο (νηθνγέλεηαο, ζρνιείνπ, ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θηι.) ηφζν ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ζεκαζίαο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ φζν θαη ζηε δεκηνπξγηθή αμηνπνίεζ ή ηνπ απφ ηε λέα γεληά Οη ζεζκνπνηεκέλνη θνξείο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο, δειαδή ε νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν θαη ε ηνπηθή απηνδ ηνίθεζε κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ απνθαζηζηηθά ηνπο λένπο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ αμία ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη λα ηνπο θαηεπζχλνπλ ζε δεκηνπξγηθνχο ηξφπνπο αμηνπνίεζήο ηνπ. Πξψηα πξψηα ρξεηάδεηαη ελεκέξσζε ηνπ λένπ γηα ηηο ζχγρξνλεο ζπλζήθεο δσήο θαη εξγαζίαο. Πξέπεη λα θαηαιάβεη ν λένο πφζν ζεκαληηθφο είλαη ν ειεχζεξνο ρξφλνο θαη ε δεκηνπξγηθή αμηνπνίεζ ή ηνπ γηα ηελ ςπρηθή ηνπ ηζνξξνπία θαη ηελ νινθιήξσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ λα επαηζζεηνπνηεζεί, αθφκα, θαη ζε ζέκαηα θαηαλάισζεο ησλ πξντφλησλ πνπ παξάγεη ε βηνκεραλία ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη λα δηεθδηθήζεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ γλήζηεο κνξθέο έθθξαζεο θαη ςπραγσγίαο. Οη θνξείο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο νθείινπλ λα δηεπθνιχλνπλ ζηελ πξάμε ηε δεκηνπξγηθή αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Αλ ε νηθνγέλεηα δίλνληαο ην παξάδεηγκα εζίζεη ην παηδί ζε δεκηνπξγηθέο απαζρνιήζεηο, εχθνια απηφ ζα αλαδεηήζεη αλάινγε αμηνπνίεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, φηαλ κεγαιψζεη. Σα ζρνιεία θαη νη δήκνη κπνξνχλ λα γίλνπλ θπηψξηα πνιηηηζκνχ. Αλ ππάξμεη πνιηηηθή βνχιεζε θαη δηαηεζνχλ ηα απαξαίηεηα θνλδχιηα, γηα λα νξγαλσζνχλ θαη λα ζηεγαζηνχλ πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νη λένη κε ελζνπζηαζκφ ζα επηδνζνχλ ζ' απηέο. Κάζε ζρνιείν κπνξεί λα απνθηήζεη ηνλ αζιεηηθφ ηνπ ζχιινγν θαη ην θαιιηηερληθφ ηνπ εξγαζηήξη, ζηα νπνία νη λένη ζα βξίζθνπλ ηελ επθαηξία γηα δεκηνπξγηθή έθθξαζε. Παξάιιεια, ε ηνπηθή απηνδηνίθεζε κπνξεί λα εληζρχζεη ηε δξάζε πνιηηηζηηθψλ θαη αζιεηηθψλ ζπιιφγσλ, ηελ νξγάλσζε βηβιηνζεθψλ, ηελ ίδξπζε θηλεκαηνγξαθηθήο θαη ζεαηξηθήο ιέζρεο θαη ηε ζχζηαζε νξεηβαηηθνχ, θνιπκβεηηθνχ ή θπζηνιαηξηθνχ νκίινπ, αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξνπλ ν ηφπνο θαη αλάινγα κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ αλζξψπσλ θαη ηελ πνιηηηζηηθή παξάδνζε ηεο πεξηνρήο. Υξήζηκε ζα ήηαλ θαη ε δηνξγάλσζε δηαιέμεσλ κε επηζηεκνληθά, θνηλσληθά ή θαιιηηερληθά ζέκαηα, ηα ζεκηλάξηα επηκφ ξθσζεο, ηα καζήκαηα κνπζηθήο, ρνξνχ θαη εηθαζηηθψλ ηερλψλ (δσγξαθηθήο γιππηηθήο), φπνπ θάζε λένο αλάινγα κε ηηο θιίζεηο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο δεμηφηεηέο ηνπ ζα κπνξεί λα ζπκκεηέρεη. Έηζη, ν λένο, ρσξίο νηθνλνκηθή επηβάξπλζε, ζα απνθηήζεη επθαηξίεο λα αμηνπνηεί ειεχζεξα θαη δεκηνπξγηθά ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ.(κνχηξαο, Πεηζηηθφο ιφγνο) ΦΧΝΔ ΑΠΟΓΝΧΗ ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΛΛΔΙΦΗ ΔΛΔΤΘΔΡΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΚΑΣΑΓΡΑΦΔΗ ΔΡΔΤΝΑ Δ ΜΑΘΖΣΔ ΛΤΚΔΗΟΤ Σν «ηέινο»... ηεο εθεβείαο! ηνπ Υξήζηνπ Κάηζηθα Πξηλ απφ 15 πεξίπνπ ρξφληα ην (ηφηε) πθππνπξγείν Νέαο Γεληάο αλέζεζε ζην Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ (ΔΚΚΔ) κία έξεπλα κε αληηθείκελν ηε κειέηε ηεο δηάζεζεο ηνπ ρξφλνπ θαη ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ λέσλ ηεο επνρήο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο απηήο ραξηνγξαθνχζαλ ηηο δηάθνξεο δξαζηε ξηφηεηεο ησλ λέσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο, πέξαλ ηεο ζρνιηθήο απαζρφιεζεο, θαζψο θαη ηνπο φξνπο αμηνπνίεζήο ηνπ. ε παξφκνηεο λεψηεξεο έξεπλεο, κηθξφηεξεο βεβαίσο εκβέιεηαο, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηνλ καζεηηθφ πιεζπζκφ φισλ ησλ βαζκίδσλ, ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ '90, παξνπζηάδεηαη γηα πξψηε θνξά έλα πνζνζηφ καζεηψλ ηεο ηάμεσο ηνπ 20% θαηά κέζνλ φξν πνπ ζηηο εξσηήζεηο γηα ηνλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ 21

22 ηνπο δειψλεη επζέσο φηη δελ έρεη ειεχζεξν ρξφλν (πίλαθαο 1). ΠΙΝΑΚΑ 1. ΜΑΘΗΣΔ ΚΑΙ ΔΛΔΤΘΔΡΟ ΥΡΟΝΟ (1993/95) 22 Αζήλαο - Πεηξαηάο (1) Κξήηε (2) Έβξνο (3) Γελ έρσ ειεχζεξν ρξφλν 18% 20% 23% Πεγή : (1) Έξεπλα ηνπ Υξ. Κάηζηθα ζε καζεηέο ζρνιείσλ ηνπ Λεθαλνπεδίνπ (2) Έξεπλα ηνπ εθπαηδεπηηθνύ Γ. Βεθίλε ζε ζρνιεία ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ Κξήηεο (3) Έξεπλα ησλ εθπαηδεπηηθώλ Υξ. Ησαλλίδε - Διέλεο Ησαλλίδνπ ζε ζρνιεία ηεο Αιεμαλδξνύπνιεο ζηα πιαίζηα πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Δίλαη αιήζεηα φηη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηδηαίηεξα, ν ζρνιηθφο ρξφλνο είρε κηα ηάζε επεθηαηηζκν χ εηο βάξνο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη απηφ δελ αθνξνχζε πάληα απνθιεηζηηθά ηελ ηειεπηαία ηάμε ηνπ Λπθείνπ, κε ηηο ηδηαίηεξεο εμεηαζηηθέο ηεο πξνηεξαηφηεηεο. Έλα ηκήκα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, αθφκε θαη ζηελ επαίζζεηε ειηθία ησλ 6-12 εηψλ «έηξερε» λα πξνιάβεη καδί κε ην ζρνιείν, ηηο μέλεο γιψζζεο, ηα σδεία, ηα κπαιέηα, ηα θξνληηζηήξηα, θαζψο δελ ήηαλ ιίγνη νη γνλείο εθείλνη πνπ πξνζδηφξηδαλ αζθπθηηθά θαη κνλνδηάζηαηα ηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ παηδηψλ, πξνζαλαηνιίδνληαο ζε δηεπζεηήζεηο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ πνπ απνζθνπνχζαλ ζηελ απφθηεζε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζνηέξσλ ηίηισλ ζπνπδψλ θαη ηππηθψλ πξνζφλησλ. Σελ έιιεηςε ειεχζεξνπ ρξφλνπ απφ ηηο κηθξέο θηφιαο ειηθίεο, ηελ ίδηα πεξίπνπ πεξίνδν, δηαπηζηψλεη θαη ε πιεζπζκηαθή Γηαρξνληθή Μειέηε ηεο Τγείαο θαη πκπεξηθνξάο ησλ Διιελνπαίδσλ, πνπ πξαγκαηνπνίεζε ε Α' Παηδηαηξηθή Κιηληθή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ ζηελ νπνία ζπλνςίδεηαη φηη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ παηδηψλ ζηε ρψξα καο, ίζν κε 15% πεξίπνπ, δελ έρνπλ θαζφινπ ειεχζεξν ρξφλν, θαζψο ζπξψρλνληαη ζηελ «αξέλα» ηνπ ζρνιηθνχ αληαγσληζκνχ απφ ηελ πξψηε ζρνιηθή ηνπο ειηθία. ΠΟΙΟ ΔΙΝΑΙ Ο ΔΛΔΤΘΔΡΟ ΥΡΟΝΟ Α; Απηή ηελ εξψηεζε απεπζχλακε κε εξσηεκαηνιφγην, αλάκεζα ζε άιιεο, ζηελ πεξίνδν απφ 20 Οθησβξίνπ έσο 10 Ννεκβξίνπ 1999, ζε 672 καζεηέο ηεο Β' ηάμεο Λπθείσλ πνπ θνηηνχλ ζε ζρνιεία ηεο Νέαο κχξλεο, ηεο Καιιηζέαο, ηνπ Αηγάιεσ, ηνπ Παιαηνχ Φαιήξνπ, ηνπ Υατδαξίνπ, ηνπ Κνξπδαιινχ, ηεο Αγίαο Βαξβάξαο, ηνπ Ηιίνπ, ηνπ Κακαηεξνχ, ηνπ Πεηξαηά, ηνπ Βφινπ, ηεο Νέαο Ησλίαο, ηεο Γξάκαο, ηεο Ζγνπκελίηζαο, ηεο Γσδεθαλήζνπ (Ρφδνο, Κάιπκλνο), η εο Πάηξαο, ηνπ Ζξαθιείνπ Κξήηεο, ησλ Σξηθάισλ, ηεο Κέξθπξαο, ηνπ Αγξηλίνπ θαη ηεο Θεζζαινλίθεο. Ζ απάληεζε; Οθηψ πεξίπνπ ζηνπο δέθα 16ρξνλνπο καζεηέο δήισζαλ φηη δελ έρνπλ «θαζφινπ» ειεχζεξν ρξφλν! (Πίλαθαο 2). ΠΙΝΑΚΑ 2. ΠΟΙΟ ΔΙΝΑΙΟ ΔΛΔΤΘΔΡΟ Α ΥΡΟΝΟ; Καζφινπ Μία ψξα πεξίπνπ εκεξεζίσο Γχν ψξεο πεξίπνπ εκεξεζίσο Ο ειεχζεξνο ρξφλνο κνπ είλαη 76% 17% 6% 1% Πεξηζζφηεξ ν Πεγή : (1) Έξεπλα ηνπ Υξ. Κάηζηθα ζε ζε 672 καζεηέο ηεο Β' ηάμεο Λπθείσλ πνπ θνηηνύλ ζε ζρνιεία ηεο Νέαο κύξλεο, ηεο Καιιηζέαο, ηνπ Αηγάιεσ, ηνπ Παιαηνύ Φαιήξνπ, ηνπ Υατδαξίνπ, ηνπ Κνξπδαιινύ, ηεο Αγίαο Βαξβάξαο, ηνπ Ηιίνπ, ηνπ Κακαηεξνύ, ηνπ Πεηξαηά, ηνπ Βόινπ, ηεο Νέαο Ησλίαο, ηεο Γξάκαο, ηεο Ζγνπκελίηζαο, ηεο Γσδεθαλήζνπ (Ρόδνο, Κάιπκλνο), ηεο Πάηξαο, ηνπ Ζξαθιείνπ Κξήηεο, ησλ Σξηθάισλ, ηεο Κέξθπξαο, ηνπ Αγξηλίνπ θαη ηεο Θεζζαινλίθεο. Ζ θαζεκεξηλή δσή ελφο κεγάινπ αξηζκνχ καζεηψλ πνπ θνηηνχλ θέηνο ζηε Β' Λπθείνπ έρεη κεηαηξαπεί ζ' έλα «δηαξθέο ζρνιείν - θξνληηζηήξην». Έμη κε επηά ψξεο δηδαζθαιίαο ηελ εκέξα ζην ζρνιείν, άιιεο ηξεηο ψξεο θξνληηζηήξην ρσξίο λα εμαηξείηαη ην αββαηνθχξηαθν, δχν ψξεο δηάβαζκα, κία κε δχν ψξεο μέλε γιψζζα θαη κία έσο δχν ψξεο κεηαθηλήζεηο, ζχλνιν ψξεο πεξίπνπ εβδνκαδηαίσο, ζεκαίλεη ρξνληθή θαη αληίζηνηρε ςπρηθή επηβάξπλζε ηνπ καζεηή πνπ εμνζηξαθίδεη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν (πίλαθαο 3). ΠΙΝΑΚΑ 3. ΥΟΛΙΚΟ ΥΡΟΝΟ ΣΧΝ ΜΑΘΗΣΧΝ ΣΗ Β ΛΤΚΔΙΟΤ (εβδνκαδηαίσο) Ώξεο δηαβάζκαηνο γηα ζρνιείν - θξνληηζηήξην Ώξεο ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο Ώξεο θξνληηζηεξηαθψλ καζεκάησλ Υξφλνο κεηαθηλήζεσλ (ζρνιείν - θξνληηζηήξηα) Ώξεο θξνληηζηεξίνπ μέλεο γιψζζαο χλνιν Ο πξνυπνινγηζκφο... ηνπ ρξφλνπ «Σν 70% θάζηζε ηνλ Ηνύιην ηνπ '98 ζηελ Αζήλα γηα λα πξνρσξήζεη ζηελ ύιε...ηελ ηζάληα ηνπο ππάξρνπλ δύν ηεηξάδηα γηα θάζε κάζεκα, έλα ηνπ ζρνιείνπ θαη έλα ηνπ θξνληηζηεξίνπ...ο ρξόλνο ν ειεύζεξνο δελ θζάλεη γηα λα δηαβάζνπλ ηηο δηπιέο εξγαζίεο ηνπο...ζ κειέηε ζε βάζνο αληηθαζίζηαηαη από έλα αγρώδεο ηξέμηκν επηθαλεηαθήο επαθήο κε ην κάζεκα» (εθπαηδεπηηθφο). ην «πεξηβάιινλ» ησλ εμεηαζηηθψλ πξαθηηθψλ ηνπ Δληαίνπ Λπθείνπ ν ζρνιηθφο ρξφλνο παξνπζηάδεη αλεπάξθεηα θαη γη' απηφ απαηηεί θαηάιιειν «πξνυπνινγηζκφ», θαζψο θαη «δηαρείξηζε» γηα ηελ επηινγή θαηάιιεισλ κνξθψλ «επέλδπζεο» θαη ηελ απνθπγή «ζπαηάιεο». Δίλαη θαλεξφ πσο απηνχ ηνπ είδνπο νη «πξνβνιέο» κπνξνχλ λα απνδνζνχλ ζηελ θπξηαξρία ηεο ηερλνθξαηηθήο ηδενινγίαο θαη ηελ πξνηεξαηφηεηα ησλ κεγεζψλ θφζηνπο θαη απνηειέζκαηνο πνπ απφ ηνλ ρψξν ηεο βηνκεραλίαο θαη ησλ επηρεηξήζεσλ κεηαθέξνληαη ζηελ θαξδηά ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ «νηθνλνκηθή» απηή πξνζέγγηζε

23 23 αληηκεησπίδεη ηνλ ρξφλν σο κεηαβιεηή εηζξνήο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία γηα ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο. Απηή ε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα δελ κπνξεί παξά λα βαξχλεη ζηελ επηθνηλσλία αλάκεζα ζε καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο, γεγνλφο πνπ ζπλεηζθέξεη δξαζηηθά ζηνλ θαηάινγν ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζηε δηαδηθαζία θνηλσληθνπνίεζεο, ζηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ καζεηή. Μπνξνχκε λα κηιήζνπκε, ρσξίο ππεξβνιή, γηα ην ηέινο ηεο εθεβείαο, θαζψο φρη κφλν ε παηδηθφηεηα εμνζηξαθίδεηαη, ζπλζιίβεηαη ζην αζθπθηηθφ εκβαδφλ ηνπ εθζρνιηζκνχ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ηνπ 16ρξνλνπ, ζε έλα ζρνιείν πνπ απφ ηε κηα δελ είλαη ζε ζέζε λα ελζσκαηψζεη ζηηο παηδαγσγηθέο ηνπ δξαζηεξηφηεηεο εθείλα γηα ηα νπνία νη καζεηέο ηνπ απαξληνχληαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο θαη απφ ηελ άιιε εμνξίδεη απφ ηα φξηα ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ ηνλ απζνξκεηηζκφ, ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ, ηελ άζθεζε θξηηηθήο, ηνλ δηάινγν, ηηο εμσκαζεζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο, θαζψο φιεο νη «παξεθθιίζεηο» απφ ην πξφγξακκα ζα πξέπεη λα εγθαηαιεηθζνχλ ζην φλνκα ηεο «χιεο» πνπ δελ αζηεηεχεηαη... Ζ «εμεηαζηηθή Υάξπβδε» θαηαπίλεη θαη ην ηειεπηαίν ίρλνο ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ελψ ηελ ίδηα ζηηγκή ε «εμεηαζηηθή Κίξθε» εμαθαλίδεη θάζε δηάζεζε επηθνηλσλίαο, νπζηαζηηθήο επαθήο κε ηε γλψζε, «μαθξίδνληαο ηελ θξέκα» ηνπ καζεηηθνχ απζνξκεηηζκνχ, ηεο ακθηζβήηεζεο, ηεο ραξάο. Σεζη θνπψζεσο ζηα δεθαέμη! «Βιέπσ ηα παηδηά ην πξσί ζηελ ηάμε θαη κνηάδνπλ ζαλ λα έρεη πεξάζεη πάλσ ηνπο κπιόπεηξα» (εθπαηδεπηηθφο). Σν «παηδαγσγηθφ επαγγέιην» ηνπ Δληαίνπ Λπθείνπ δίλεη πξνηεξαηφηεηα ζηελ επηιεθηηθή ιεηηνπξγία ην π ζρνιείνπ, πξνζεγγίδεη κε φξνπο εληαηηθνπνίεζεο ηε ζρέζε ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ κε ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία, κεηαηξέπεη ηηο ηάμεηο ζε αξέλεο ελφο αδπζψπεηνπ αληαγσληζκνχ. Αλ ζα ήζειε θαλείο λα ζθηαγξαθήζεη κε ιέμεηο - «θιεηδηά» ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Δληαίνπ Λπθείνπ, ζα εζηίαδε ζηελ απνζέσζε ησλ ειεγθηηθψλ θαη εμεηαζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, ζηε δηεπξπκέλε δηδαθηέα χιε, ζηελ έιιεηςε ρξφλνπ, ζηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζε αμίεο αληαιιαγήο (βαζκνί, ηίηινη ζπνπδψλ), ζηελ αζθπθηηθή πίεζε γηα επίδνζε, ζηε κάζεζε πνπ ραξαθηεξίδεη αη απφ ηνλ αληαγσληζκφ θαη ηελ αληηπαιφηεηα θαη ζηε θνξκαιηζηηθή πξαθηηθή. Απηή αθξηβψο ε λέα πξαγκαηηθφηεηα είλαη ν πινεγφο ηεο έληαζεο ηεο αλαδήηεζεο απφ ηνπο καζεηέο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο «θξνληηζηεξηαθνχ ζηεγάζηξνπ» αηνκηθήο πξνζηαζίαο, γηα ηελ εμαζ θάιηζε θαιήο ζέζεο ζηε «ζεηξά πξνηεξαηφηεηαο» ζηε ζρνιηθή αγνξά. «Πξώηε θνξά ζηε δσή κνπ ληώζσ ηέηνην άγρνο κε ηνλ ρξόλν...γελ μέξσ αλ κπνξώ λα αληέμσ απηή ηελ πίεζε κέρξη ηέινπο...» Δπηζηξνθή ζηελ επνρή ηεο... βξαδχηεηαο Mε θνηλφ ζχλζεκα ηε ιέμε «αξγά», θηλήκαηα ζε φιν ηνλ θφζκν δηεθδηθνχλ ηελ πνηφηεηα ζηελ θαζεκεξηλή δσή Γ. ΔΛΑΦΡΟ, ΚΑΘΖΜΔΡΗΝΖ, Ενχκε ζηελ επνρή ηεο ηαρχηεηαο θαη ηεο έληαζεο. Σαρχηαηα απηνθίλεηα, γξήγνξνη ππνινγηζηέο, πνιπδχλακα θηλεηά ηειέθσλα θαη ππεξερεηηθά αεξνπιάλα. ινη ηξέρνπκε ζαλ παιαβνί γηα λα πξνιάβνπκε. Κνπξδηζκέλα ζηξαηησηάθηα ηεο παξαγσγηθφηεηαο, αζηείεο φζν θαη δξακαηηθέο θηγνχξεο. Αιιά ε κέξα απνδεηθλχεηαη νινέλα θαη πην κηθξή, θαζψο ν ρξφλνο ακείιηθηα μνδεχεηαη ζην απηνθίλεην, ζηελ επηκήθπλζε ηνπ σξαξίνπ ή ζηε δεχηεξε δνπιεηά, ζηηο νινέλα θαη πεξηζζφηεξεο ππνρξεψζεηο. Σν αζηείν είλαη φηη ε γνεηεία ηεο ηαρχηεηαο θαη ησλ δηαθφξσλ fast εθαξκνγψλ πξνέξρεηαη απφ ηελ ππφζρεζε φηη ζα καο βγάινπλ ληθεηέο ζηελ αδπζψπεηε κάρε κε ηνλ ρξφλν. Θα ηα θάλνπκε φια πην γξήγνξα, ψζηε λα καο κέλεη ρξφλνο θαη γηα «άιια πξάγκαηα» ίζσο απηά πνπ ζέινπκε πεξηζζφηεξν. Κη φκσο, ν εληαηηθφο ξπζκφο δσήο αθαηξεί ζρεδφλ θάζε πεξηερφκελν πξαγκαηηθήο δσήο. αλ λα πεξλάο κε 200 ρηιηφκεηξα ηελ ψξα, απφ ηνπία πνπ θεχγνπλ ζαλ θαξηνχλ. Πνχ ράζεθε ε εκπεηξία ελφο αξγφζπξηνπ γεχκαηνο, πινχζηνπ ζε γεχζε θαη ζε ζπδήηεζε; Πψο εηηήζεθε ε θξηηηθή ζθέςε θαη ν αλαζηνραζκφο απφ ηνλ φγθν ησλ ηαρχηαηα δηαθηλνχκελσλ πιεξνθνξηψλ; Γηαηί «δελ ππάξρεη ρξφλνο» γηα λα δηαβάζνπκε πνίεζε ή λα νλεηξεπηνχκε κε ηα κάηηα αλνηθηά; Πψο θαηαληήζακε αηρκάισηνη ηνπ ηιίγγνπ ηεο ηαρχηεηαο; O αγψλαο ηνπ ζλεηνχ αλζξψπνπ κε ηνλ ρξφλν δελ είλαη κφλν ν πην αξρέγνλνο, αιιά θαη ν πην δηαξθήο. Αιιά ε ζεκεξηλή αζθπμία ιφγσ έιιεηςεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ, δελ είλαη απιά απνηέιεζκα ιαλζαζκέλσλ πξνζσπηθψλ επηινγψλ. Δίλαη θνηλσληθφ πξφβιεκα. Έλαο νιφθιεξνο πνιηηηζκφο είλαη ζεκειησκέλνο πάλσ ζηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ ρξφλνπ ηνπ θαζέλα καο. Bαζίδεηαη ζηελ ειαζηηθή εξγαζία θαη ζηελ ππεξεξγαζία, ζηε γξήγνξε αγνξά κηαο νιφθιεξεο γθάκαο κηζνάρξεζησλ ζπζθεπψλ, πνπ απαμηψλνληαη κε ηελ ίδηα ζρεδφλ ηαρχηεηα, κε απηήλ πνπ ππφζρνληαη. Οη ζπλέπεηεο είλαη ήδε εδψ. H πξσηνθαλήο πνιχπιεπξε θζνξά ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ. Ζ π πεξθαηαλάισζε θαη ε απμεκέλε παξαγσγή απνβιήησλ. Ζ ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε. Ζ ππνβάζκηζε ηεο δσήο. H δηαηξνθή, θαζξέθηεο θάζε πνιηηηζκνχ, αληηθαηνπηξίδεη ηελ επνρή ηεο ηαρχηεηαο. Φαζηθνπληάδηθα ηαΐδνπλ κηα πφιε πνπ ηξέρεη «παληθφβιεηε». Οκνηνκνξθία θαη ηππνπνίεζε θαη ην θαΐ ζην πφδη. «Σξειά», ηνμηθά θαη κεηαιιαγκέλα ηξφθηκα πνπ παξάγνληαη απφ ηηο επηθίλδπλεο «θάκπξηθεο» ηεο εληαηηθήο γεσξγίαο θαη θηελνηξνθίαο, ρσξίο ην κεξάθη θαη ηνλ ρξφλν ηνπ θαιιηεξγεηή. Ήξζε ε ψξα λα θαηεβάζνπκε ηαρχηεηα. ρη γηα λα θνι ιήζνπκε ζην ζήκεξα, αιιά γηα λα δήζνπκε δηαθνξεηηθά. «Σν εγθψκην ζηε βξαδχηεηα» εθηφο απφ βηβιίν ηνπ Mίιαλ Kνχληεξα γίλεηαη ηάζε. Οη εξγαδφκελνη δηεθδηθνχλ ιηγφηεξεο ψξεο εξγαζίαο θαη φρη εληαηηθνπνίεζε. Οη νηθνιφγνη, λα κπεη θξαγκφο ζηελ εληαηηθή γεσξγία. Κηλήκαηα, φπσο ην Slow Food, ζέηνπλ μαλά ηελ πνιηηηζηηθή αμία ηεο δηαηξνθήο θαη ηεο αξγήο απφιαπζήο ηεο, ελψ άιια, φπσο ην Slow Cities, αλαδεηθλχνπλ έλα άιιν κνληέιν πφιεο θηιηθφ ζηνλ άλζξσπν. Σν «αξγά» γίλεηαη ζπλψλπκν ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο αιιαγήο.

24 24 Γ Ι Α Λ Ο Γ Ο Ο δηάινγνο είλαη, πξνπάλησλ, έθθξαζε ηεο ινγηθήο ηθαλφηεηαο θαη εθδήισζε ηεο θνηλσληθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ ηεο ινγηθήο ηνπ ηθαλφηεηαο, επεηδή ζπλδέεηαη αδηαρψξηζηα κε ηε ζθέςε θαη ηελ έθθξαζε, θαη ηεο θνηλσληθφηεηάο ηνπ, επεηδή, γηα λα γίλεη, ρξεηάδεηαη θαη ν άιινο, ν ζπλνκηιεηήο, θαη ρσξίο απηφλ δελ κπνξεί λα ππάξμεη. Απφ ηε θχζε ηνπ, ινηπφλ, ν δηάινγνο είλαη επηθνηλσλία θαη ζπλάληεζε. Με ην δηάινγν επηθνηλσλνχλ νη άλζξσπνη, αιιά θαη ζπλαληηνχληαη θάζε θνξά πνπ ρξεηάδεηαη λα ζπδεηήζνπλ θαη λα εξκελεχζ νπλ έλα πξφβιεκα, λα δψζνπλ εμεγήζεηο ν έλαο ζηνλ άιιν, λα πείζνπλ ή λα πεηζηνχλ, λα πάξνπλ ζσζηέο απνθάζεηο. Ζ ζπλάληεζε απηή δελ απνθιείεη θαζφινπ ηελ αληηπαξάζεζε θαη ηε ζχγθξνπζε. Απελαληίαο, νη δηαθνξεηηθέο απφςεηο είλαη ε πεκπηνπζία ηνπ δηαιφγνπ. Η αμία ηνπ δηαιφγνπ Δπηθνηλσλία ησλ αλζξψπσλ Καηαξρήλ, κε ην δηάινγν επηθνηλσλνχλ νη άλζξσπνη. Πιεξνθνξνχλ, αλαθνηλψλνπλ ζθέςεηο θαη ηδέεο, εθθξάδνπλ ζπλαηζζήκαηα, θξίλνπλ γεγνλφηα, δηαδίδνπλ γλψζεηο, εμεηάδνπλ θαη εξκελεχνπλ ζέκαηα. Με ηε ζπδήηεζε γλσξίδεη ν έλαο ηνλ άιινλ, αλαθαιχπηνπλ θνηλά ζηνηρεία, ελδηαθέξνληα θαη αμίεο, δηαπηζηψλνπλ νκνηφηεηεο, δεκηνπξγνχλ θαη ζπζθίγγνπλ δεζκνχο. Καη αλ πεξηερφκελν ηεο νπζηαζηηθήο επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο είλαη ν βαζχηεξνο πλεπκαηηθφο θαη ςπρηθφο δεζκφο πνπ ηνπο ελψλεη, ηφηε κνλαδηθφ κέζν γηα ηελ νπζηαζηηθή επηθνηλσλία ηνπο είλαη ν δηάινγνο, πνπ δεκηνπξγεί θαη ζηεξεψλεη απηφλ ην δεζκφ. Αλαδήηεζε ηεο αιήζεηαο Ο δηάινγνο ηθαλνπνηεί θαη ηελ αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ λα αλαδεηά ηελ αιήζεηα. Οη ζπλνκηιεηέο δηαηππψλνπλ ηηο απφςεηο ηνπο γηα έλα ζέκα θαη πξνζπαζνχλ λα ηηο ππνζηεξίμνπλ κε θάζε πξφζθνξν ηξφπν πεηζνχο. ' απηή ηελ εηξεληθή αληηπαξάζεζε ηελ πξψηε ζέζε ηελ έρεη ν ιφγνο, ε νξζή ζθέςε θαη ε θαιή έθθξαζε, ηα κέζα δειαδή κε ηα νπνία ν άλζξσπνο αγσλίδεηαη λα δψζεη πεηζηηθή απάληεζε ζηηο απνξίεο ηνπ. ηαλ ζπδεηηέηαη έλα ζέκα, φπνηνο ζπκκεηέρεη ζην δηάινγν έρεη ηελ επθαηξία λα δνθηκάζεη ηελ νξζφηεηα ησλ γλψζεσλ θαη ησλ απφςεσλ ηνπ. Καη αλ αληέμνπλ ζηε δνθηκαζία ζηελ νπνία ππνβάιινληαη κε ην δηάιν γν, έρεη θαιψο. Αλ φρη, ηφηε έρεη ηε ινγηθή ππνρξέσζε ή λα πάςεη λα ηηο ππνζηεξίδεη ή λα ςάμεη λα βξεη λέα ζηνηρεία πνπ πείζνπλ γηα ηελ νξζφηεηά ηνπο. Έηζη, ν δηάινγνο, κε ηηο δηαθσλίεο θαη ηηο αληηζέζεηο πνπ πξνβάιινληαη, βγάδεη ηνλ άλζξσπν απφ ηελ πλεπκαηηθή αδξάλεηα θαη ηνλ σζεί ζε δηαξθή αλαδήηεζε. Με ην δηάινγν θαηαξξίπηνληαη απηαπφδεηθηεο αιήζεηεο, δφγκαηα θαη απζεληίεο, γηαηί δχλακε ηνπ δηαιφγνπ είλαη ε πλεπκαηηθή θαηάξηηζε, ε ηζρπξή θξηηηθή ηθαλφηεηα, ε απξνθαηάιεπηε θαη ειεχζεξε ζθέςε. Σα ζηνηρεία απηά ζπληεινχλ ψζηε λα ιάκςεη ε αιήζεηα θαη δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζην ζθεπηφκελν άλζξσπν λα δηακνξθψλεη θαη λα ππεξαζπίδεηαη ηε δηθή ηνπ γλψκε. Γηάινγνο θαη επηζηήκε Δμάιινπ, κε ηελ ακθηζβήηεζε δεδνκέλσλ θαη ηελ αληαιιαγή απφςεσλ αλαζεσξνχληαη γλψζεηο θαη πξννδεχεη ε επηζηήκε. Ο επηζηήκνλαο, πνπ εξεπλά κεζνδηθά έλα ζέκα, κειεηά ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία, αμηνινγεί ηηο γλψζεηο πνπ ππάξρνπλ, ηηο αλαζεσξεί ή ηηο ζπκπιεξψλεη, αλαπηχζζνληαο έηζη έλα είδνο επηθνηλσλίαο θαη δηαιφγνπ κε άιινπο πξνγελέζηεξνπο ή ζχγρξνλνπο επηζηήκνλεο. Δπηπιένλ, νη επηζηήκνλεο αλαθνηλψλνπλ ηα πνξίζκαηα ησλ εξεπλψλ ηνπο, ηα ζέηνπλ ππφ ηελ θξίζε ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο, ππεξαζπίδνληαη ηηο απφςεηο ηνπο ζε ζπλέδξηα ή κε ζπγγξάκκαηα θαη επηζηεκνληθά άξζξα, αληαιιάζζνπλ ζθέςεηο θαη βξίζθνληαη ζε δηαξθή επηθνηλσλία θαη δηάινγν κε άιια κέιε ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο. Δίλαη δε ηφζν ηζρπξή ε δχλακε ηνπ δηαιφγνπ ζηελ αλαδήηεζε θαη ζηελ πξνζέγγηζε ηεο αιήζεηαο, ψζηε απνηέιεζε ηε βάζε γηα ηε δεκηνπξγία ηεο δηαιεθηηθήο, ηεο εγθπξφηεξεο θηινζνθηθήο θαη επηζηεκνληθήο κεζφδνπ γηα ηελ αλαδήηεζε ηεο αιήζεηαο. χκθσλα κε ηε δηαιεθηηθή, ε πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη κηα ζηαηηθή θαηάζηαζε, αιιά ην απνηέιεζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηηο αληηζέζεηο θαη ηηο ζπγθξνχζεηο αλάκεζα ζηα ζηνηρεία πνπ ηε ζπλζέηνπλ, φπσο αθξηβψο ζην δηάινγν αιήζεηα είλαη ε επηθξαηέζηεξε εθδνρή αλάκεζα ζηηο ζπγθξνπφκελεο απφςεηο. Γηάινγνο θαη ηέρλε Σέρλε είλαη ε πλεπκαηηθή ζχιιεςε θαη έθθξαζε ηνπ σξαίνπ. Σν θαιιηηέρλεκα είλαη ζχλζεζε ελφο πεξηερνκέλνπ (ηδέαο) κε κηα ζπγθεθξηκέλε κνξθή. Ο αξκνληθφο ζπλδπαζκφο πεξηερνκέλνπ θαη κνξθήο εμαξηάηαη απφ ηελ επαηζζεζία, ηελ πλεπκαηηθφηεηα (ν πλεπκαηηθφο άλζξσπνο) θαη ηελ επηδεμηφηεηα ηνπ θαιιηηέρλε - δεκηνπξγνχ (ν ηερλίηεο). Ο θαιιηηέρλεο, ινηπφλ, σο πλεπκαηηθφο άλζξσπνο δηαιέγεηαη. Γηαιέγεηαη κε ηνλ αληηθεηκεληθφ, ηνλ αηζζεηφ θφζκν, απφ ηνλ νπνίν εκπλέεηαη θαη δέρεηαη ηδενινγηθέο επηδξάζεηο. Γηαιέγεηαη κε ην έξγν, κε ην πεξηερφκελφ ηνπ, κε ηηο ηδέεο πνπ πεξηθιείνληαη ζ' απηφ, κε ηνπο ήξσέο ηνπ, κε ηε κνξθή ηνπ έξγνπ ηνπ θαη ηα αηζζεηηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηεί, γεληθά κε ηελ πνηεηηθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ δεκηνπξγεί. Γηαιέγεηαη κε ηνπο νκφηερλνπο ηνπ, πξνγελέζηεξνπο θαη ζχγρξνλνπο. Μειεηά ξεχκαηα θαη ηερλνηξνπίεο, ηα έξγα κεγάισλ θαιιηηερλψλ θαη δέρεηαη αηζζεηηθέο επηδξάζεηο απφ απηά ή θαηλνηνκεί. Γηαιέγεηαη, ηέινο, κε θηιφηερλνπο, αιιά θ αη κε θξηηηθνχο πνπ αμηνινγνχλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ην έξγν ηνπ. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε δεκνθξαηίαο Ζ αμία ηνπ δηαιφγνπ επηθπξψλεηαη ηδηαίηεξα απφ ηε ζέζε πνπ έρεη ζην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα. Γηάινγνο θαη

25 δεκνθξαηία είλαη έλλνηεο αιιειέλδεηεο. Ο δηάινγνο ππάξρεη, εθφζνλ ππάξρνπλ νη θαηάιιειεο πξνυπνζέζεηο θαη επλντθφ θιίκα γηα ηελ απξφζθνπηε δηαθίλεζε ησλ ηδεψλ, ηελ ειεπζεξία ζθέςεο θαη έθθξαζεο. Καη ηέηνην είλαη, δίρσο άιιν, ην εχθξαην θιίκα ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. Γη' απηφ ν δηάινγνο ζπλάδεη πξνο ηε δεκνθξαηία. Σξέθεηαη απφ ηε δεκνθξαηία, αιιά θαη ηελ ηξέθεη. Γηα λα ππάξρεη νπζηαζηηθή δεκνθξαηία, είλαη αλάγθε λα ελε - κεξψλεηαη ν πνιίηεο, λα ζπζθέπηεηαη, λα εθθξάδεη ρσξίο πεξηνξη ζκνχο ηηο απφςεηο ηνπ, λα πείζεη θαη λα παίξλεη ζσζηέο απνθάζεηο. Πξνυπφζεζε, φκσο, γηα ην «επ βνπιεχεζζαη» είλαη ην «επ δηαιέγεζζαη» θαη αληίζηξνθα. Γη' απηφ ν δηάινγνο είλαη ζεκειηαθφ ζηνηρείν ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. Ζ εθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη ηα ζχγρξνλα θνηλνβνχιηα, ηα δηθαζηήξηα, νη ζπλειεχζεηο, νη ζπζθέςεηο ππήξμαλ θαη είλαη ε δχλακή ηνπ, εδξαησκέλε ζηελ ειεχζεξε αληαιιαγή απφςεσλ, ζην δηάινγν. Καηάπλημε ηνπ δηαιφγνπ κνηξαία ζεκαίλεη θαη θαηάξγεζε ηεο δεκνθξαηίαο. Δηξεληθή δηεπζέηεζε δηαθνξψλ Ζ αμία ηνπ δηαιφγνπ δελ απνδεηθλχεηαη κφλν απφ ηε ζέζε πνπ έρεη ζην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα, αιιά θαη απφ ηε ζπκβνιή ηνπ ζηελ άξζε κε εηξεληθφ ηξφπν πξνθαηαιήςεσλ, παξεμεγήζεσλ, δηαθνξψλ θαη αληηζέζεσλ αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο. Ζ ινγηθή ππαγνξεχεη λα ιχλνληαη νη δηαθνξέο κε εηξεληθφ ηξφπν θαη λα απνθεχγεηαη ε βία. Έθθξαζε ηεο ινγηθήο, αιιά θαη ηεο θαινπξναίξεηεο δηάζεζεο είλαη δηάινγνο. Με ην δηάινγν ελεκεξψλεη ν έλαο ηνλ άιιν γηα απηά πνπ πηζηεχεη πσο δηθαηνχηαη, δίλνληαη ακνηβαίεο εμεγήζεηο, δηαιχνληαη πξνθαηαιήςεηο, απνθεχγνληαη παξεμεγήζεηο, γίλνληαη ακνηβαίεο ππνρσξήζεηο θαη νη άλζξσπνη θαηαιήγνπλ ζε ζπκθσλίεο. Με ην δηάινγν εθηνλψλνληαη θξίζεηο αλάκεζα ζε θξάηε, ζπλάπηνληαη ζπκθσλίεο, πξνβάιινληαη δηθαηψκαηα θαη αληηκεησπίδνληαη απνηειεζκαηηθά θνηλσληθά πξνβιήκαηα. Πλεπκαηηθή θαη γισζζηθή θαιιηέξγεηα ηελά ζπλδεδεκέλε κε ην δηάινγν είλαη θαη ε κάζεζε. Με ην δηάινγν δίλνληαη απαληήζεηο ζε εξσηήζεηο, ιχλνληαη αιιά θαη πξνθαινχληαη απνξίεο, ζπδεηηνχληαη ζέκαηα, εξκελεχνληαη γεγνλφηα, ηεθκεξηψλνληαη απφςεηο θαη αλαζθεπάδνληαη επηρεηξήκαηα. Ζ δηαινγηθή δηαδηθαζία είλαη γχκλαζκα ηεο ζθέςεο θαη ηεο έθθξαζεο. Μέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία ν δάζθαινο εθκαηεχεη απφ ην καζεηή ηε γλψζε θαη ηνλ νδεγεί ζηαδηαθά ζηελ πλεπκαηηθή σξίκαζε. Καηά ηε δηεμαγσγή ηνπ δηαιφγνπ νη πλεπκαηηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ ζπλνκηιεηψλ (ε κλήκε, ε πξνζνρή, ε αληίιεςε, ε θξίζε) βξίζθνληαη ζε εγξήγνξζε, γηα λα δηαηππψλνπλ απηνί εχζηνρεο εξσηήζεηο θαη, πξνπαληφο, γηα λα δίλνπλ θαη λα ηεθκεξηψλνπλ νξζέο απαληήζεηο, κε ιφγν ζαθή, πεξηεθηηθφ θαη πεηζηηθφ. Απνλνκή δηθαηνζχλεο Ο δηάινγνο δε ζα κπνξνχζε, αζθαιψο, λα ιείπεη απφ ηελ θαηεμνρήλ ινγηθή αμία, ηε δηθαηνζχλε θαη ηελ απνλνκή ηεο. Γελ απνλέκεηαη δηθαηνζχλε ρσξίο λα αθνπζηνχλ θαη νη δχν πιεπξέο, ν θαηήγνξνο θαη ν θαηεγνξνχκελνο. «Μεδέ δίθελ δηθάζεο, πξηλ αλ ακθνίλ κύζνλ αθνύζεο» έιεγαλ νη αξραίνη Έιιελεο, επεηδή πίζηεπαλ φηη αιήζεηα θαη κνλφπιεπξε παξνπζίαζε ησλ γεγνλφησλ, αιήζεηα θαη κνλφινγνο δε ζπκβηβάδνληαη. Γηαηί, ζε ηειηθή αλάιπζε, ε αιήζεηα εμαξηάηαη απφ ηελ ειεπζεξία, απφ ηελ αδέζκεπηε θαη αβίαζηε ζθέςε θαη έθθξαζε. Γη' απηφ θαη απνθξχθηεθε απφ θάζε ινγήο κεζαίσλεο, πνπ παξαβίαζαλ ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. Απηφ ην κεζαησληθφ πλεχκα θαηαδηθάδνληαο ν Βνιηαίξνο ηνλίδεη πνιχ εχζηνρα: «Κχξηε, δε ζπκθσλψ θαζφινπ κε φ,ηη ιέηε, ζα πέζαηλα, φκσο, γηα λα ππεξαζπίζσ ην δηθαίσκά ζαο λα ηα ιέηε». Να γξάςεηε ηα ζπλψλπκα ζηηο ππνγξακκηζκέλεο ιέμεηο Πξνυπνζέζεηο πνπ απαηηνχληαη, γηα λα είλαη ν δηάινγνο επηηπρήο Αληηθεηκεληθέο πξνυπνζέζεηο Γηα λα δηεμαρζεί ν δηάινγνο κε επηηπρία απαηηνχληαη, θαηαξρήλ, νξη ζκέλεο βαζηθέο αληηθεηκεληθέο πξνυπνζέζεηο. Πξέπεη πξψηα απ' φια λα ππάξρεη δεκνθξαηία, ψζηε λα κπνξνχλ φινη νη ζπλνκηιεηέο λα ζπκκεηέρνπλ θαη λα εθθξάδνπλ ειεχζεξα ηηο απφςεηο ηνπο, λα ππάξρεη δειαδή ηζεγνξία θαη παξξεζία. Μφλν αλ αθνχγνληαη φιεο νη θσλέο θαη δελ θαηαπλίγεηαη θακηά, κπνξεί λα γίλεη γφληκνο δηάινγνο θαη λα ιάκςεη ε αιήζεηα. Δμάιινπ, ε δεκνθξαηία είλαη απαξαίηεηε θαη γηα έλαλ άιιν ιφγν: φηαλ ππάξρεη δεκνθξαηία, αληαιιάζζνληαη απφςεηο, δηαθηλνχληαη ηδέεο, θξίλνληαη ηδέεο, πξνγξάκκαηα θαη ελέξγεηεο, θαηαγγέιινληαη απζαηξεζίεο, δηαηππψλνληαη πξνηάζεηο. Έηζη, ν πνιίηεο ελεκεξψλεηαη θαη ζρεκαηίδεη άπνςε. Γελ αξθεί, ινηπφλ, λα έρεη θάπνηνο ην δηθαίσκα λα εθθξάδεη θαη λα ζπδεηάεη ηελ άπνςε ηνπ πξέπεη πξηλ απ' φια λα έρεη άπνςε. εκαληηθή, επίζεο, αληηθεηκεληθή πξνυπφζεζε είλαη θαη ε νξγάλσζε ηνπ δηαιφγνπ. ην δηάινγν ζπκκεηέρνπλ φινη ηζφηηκα. Παίξλνπλ ην ιφγν κε ηε ζεηξά θαη γηα φζν ρξφλν νξίδεηαη απφ ηε δηαδηθαζία. πκκνξθψλνληαη ζηνπο φξνπο πνπ ηζρχνπλ γηα ηε δηεμαγσγή ηεο ζπδήηε ζεο, δε κνλνπσινχλ ηε ζπδήηεζε νχηε πξνζπαζνχλ λα επηβιεζνχλ κε ηε δχλακε ηεο θσλήο ηνπο. Απφ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο δελ εμαξηάηαη κφλν ε επηηπρία ηνπ δηαιφγνπ, αιιά θαη ε ίδηα ε χπαξμε ηνπ. Τπνθεηκεληθέο πξνυπνζέζεηο Σν ίδην ζεκαληηθέο είλαη θαη ππνθεηκεληθέο πξνυπνζέζεηο, απηέο δε ιαδή πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ ζπλνκηιεηψλ. Ο δηάινγνο είλαη ινγηθή δηαδηθαζία, ζθέςε θαη έθθξαζε, θαη απηνί πνπ δηαιέγνληαη πξνζπαζνχλ κε ινγηθά κέζα λα πείζνπλ. Γη' απηφ φζν πεξηζζφηεξεο γλψζεηο έρνπλ, φζν θαιχηεξε είλαη ε πλεπκαηηθή θαηάξηηζε ηνπο, φζν κεγαιχηεξε είλαη ε επζηξνθία ηνπο θαη ε επρέξεηα ηνπο λα εθθξάδνπλ ηηο 25

26 απφςεηο ηνπο κε ηξφπν αθξηβή, ζαθή, πεξηεθηηθφ, θαίξην θαη εχζηνρν, ηφζν πην ηζρπξά είλαη ηα επηρεηξήκαηα πνπ πξνβάιινπλ γηα λα ηεθκεξηψζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο, ηφζν πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο έρνπλ λα πείζνπλ. Απηά ηα πξνηεξήκαηα ησλ ζπλνκηιεηψλ έρνπλ ζρέζε θπξίσο κε ην πλεπκαηηθφ ηνπο επίπεδν. Σα πξνηεξήκαηα απηά, φζν ζεκαληηθά θη αλ είλαη, πξέπεη λα ζπλνδεχνληαη θαη κε αλάινγν ήζνο. Κάζε ζπλνκηιεηήο νθείιεη λα ζέβεηαη ηνπο ζπλνκηιεηέο ηνπ θαη ηηο πξνζσπηθέο ηνπο απφςεηο, λα είλαη εηιηθξηλήο, έληηκνο θαη επγεληθφο απέλαληη ηνπο. Να ηνπο βιέπεη ζαλ ζπλαγσληζηέο πνπ πξνζπαζνχλ λα πεηχρνπλ θνηλφ ζηφρν, λα βξνπλ δειαδή ηελ αιήζεηα, θαη φρη ζαλ αληηπάινπο πνπ πξέπεη λα ληθήζεη. Σέινο, ε επηηπρία ηνπ δηαιφγνπ εμαξηάηαη απφ ηελ θαινπξναίξεηε δηάζεζε φζσλ ζπκκεηέρνπλ ζ' απηφλ θαη απφ ηελ έιιεηςε πξνθαηάιεςεο. Ο θαινπξναίξεηνο θαη απξνθαηάιεπηνο ζπλνκηιεηήο είλαη πξφζπκνο λα αθνχζεη θαη λα δερηεί ηε δηαθνξεηηθή άπνςε, αλ απνδεηρηεί φηη είλαη ζσζηή, ε ζθέςε ηνπ είλαη ειεχζεξε, ακθηβάιιεη, δπζπηζηεί, θξίλεη, ζπκθσλεί ή δηαθσλεί θαη κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία νδεγείηαη ζηελ αιήζεηα. Αληίζεηα, ν πξνθαηεηιεκκέλνο εκκέλεη πεηζκαηηθά ζηηο απφςεηο ηνπ θαη ζπρλά θαηαιήγεη ζε θαλαηηζκφ θαη κηζαιινδνμία, θαηλφκελα πνπ φρη κφλν δε ζπκβηβάδνληαη κε ηελ έξεπλα, κε ηελ αλαδήηεζε ηεο αιήζεηαο θαη ην δηάινγν, αιιά ζπρλά απνδεηθλχνληαη νιέζξηα γηα ηελ νκαιή θνηλσληθή δσή θαη ηελ πξφ νδν ηνπ πνιηηηζκνχ. (Κνχηξαο, Πεηζηηθφο Λφγνο, η. Α) 1. Να γξάςεηε φιεο ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ απαηηνχληαη, γηα λα είλαη ν δηάινγνο επηηπρήο 2. Να παξαηεξήζηε κηα ζπδήηεζε ζηελ ηάμε ζαο ή ζην ζπίηη ζαο ή ζηελ παξέα ζαο θαη λα θαηαγξάςεηε πνηεο απφ ηηο παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο ηζρχνπλ θαη πνηεο φρη. Η ζσζηή ζπδήηεζε ζηελ ηάμε Σν δεκνθξαηηθφ ζρνιείν νθείιεη λα ζεκειησζεί ζην δηάινγν, γηαηί ν δηάινγνο απνη ειεί ην νπζηψδεο γλψξηζκα ηεο δεκνθξαηίαο. Με ην δηάινγν ακβιχλνληαη δηαθνξέο, ζπγθιίλνπλ αληηζέζεηο, αίξνληαη παξεμεγήζεηο, πξνιαβαίλνληαη ζπγθξνχζεηο. Ο δηάινγνο φκσο, γηα λα κελ είλαη κφλν επίθαζε ή παξσδία, απαηηεί νξηζκέλεο θνηλέο παξαδνρέο: Πίζηε ζηνλ νξζφ ιφγν θαη ζηε ινγηθή επηρεηξεκαηνινγία, ζηελ επηρεηξεκαηνινγία δειαδή πνπ αθνινπζψληαο κηα έγθπξε ζπιινγηζηηθή δηαδηθαζία απνδείρλεη ηελ αιήζεηα ή ηεθκεξηψλεη ηελ νξζφηεηα κηαο άπνςεο. Πξνυπνζέηεη απνδνρή ηνπ άιινπ θαη ζεβαζκφ ζηε γλψκε ηνπ άιινπ, ζεκειηψλεηαη πάλσ ζηελ ειεπζεξία, πνπ παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ θαζέλα λα εθθξάδεη ηελ άπνςή ηνπ ρσξίο ην θφβν ηνπ ειέγρνπ. Απηφ ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα πίζηε ζηελ πνιπθσλία θαη ζηελ αλαγθαηφηεηα ηεο αληηπαξάζεζεο ησλ ηδεψλ, γηαηί κέζα απ' απηή ηελ πνιπθσλία θαη ηελ αληηπαξάζεζε γίλεηαη πιεξέζηεξε (πνιπκεξέζηεξε) ελεκέξσζε, εληζρχεηαη ε θξηηηθή ζηάζε, βξίζθεηαη νξζφηεξε ιχζε ζην πξφβιεκα, αθνχ νη ηδέεο ην θσηίδνπλ απφ φιεο ηειηθά ηηο πηπρέο θαη δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα γηα πνηθίινπο ζπζρεηηζκνχο-ζπλδπαζκνχο. Ζ ζσζηή ζπδήηεζε ζηελ ηάμε, εθηφο απφ ηηο γεληθφηεξεο πξνυπνζέζεηο πνπ αλαθέξακε πξνεγνπκέλσο, απαηηεί κηα νξηζκέλε ζηάζε ηνπ δηδάζθνληνο θαη κηα νξηζκέλε ηερληθή. Πξψηα πξψηα πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε φηη ε ζπδήηεζε δελ έρεη ζθνπφ λα δεκηνπξγήζεη ηα ππεξζπδεηηθά εθείλα άηνκα πνπ «ζθίδνπλ ηελ ηξίρα ζηα ηέζζεξα», αιιά αλζξψπνπο πνπ είλαη ζε ζέζε λα ζηέθνληαη θξηηηθά ζηα πξνβιήκαηα, λα δηακνξθψλνπλ άπνςε, λα ηε δηαηππψλνπλ κε ζαθήλεηα, λα ηελ ππνζηεξίδνπλ κε επηρεηξεκαηνινγία θαη κε εππξέπεηα θαη ηέινο λα κέλνπλ αλνηρηνί, δειαδή λα είλαη ζε ζέζε λα αθνχλ ηηο άιιεο απφςεηο θαη λα παξαθνινπζνχλ ηα άιια επηρεηξήκαηα. Υξεηάδεηαη ινηπφλ αθελφο ε ππεχζπλε ρξήζε ηνπ ιφγνπ, αθεηέξνπ ε δεκνθξαηηθή θαηαλνκή ηνπ ιφγνπ. Σν πξψην ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο δε κηινχλ γηα λα κηινχλ ηθαλνπνηψληαο ην λαξθηζζηζκφ ή ηνλ εγσηζκφ ηνπο, αιιά κηινχλ γηα λα ζπκβάινπλ ζηνλ θαιχηεξν θσηηζκφ ηνπ ζέκαηνο, ζηελ πξνα γσγή ηεο ζπδήηεζεο, ζηελ αλεχξεζε ηεο νξζφηεξεο ιχζεο. Άξα ν ιφγνο πξέπεη λα είλαη θαίξηνο θαη νπζηαζηηθφο θαη λα δηαηππψλεηαη κε ζαθή λεηα θαη αθξίβεηα, αιιά θπξίσο λα αλαθέξεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν ζέκα-πξφβιεκα, πνπ ζρεηίδεηαη απαξαίηεηα κε ην κάζεκα. Ο θαζνξηζκφο ηνπ ζέκαηνο θαη ε αλαθνξά ηνπ ιφγνπ ζ' απηφ, είλαη βαζηθνί φξνη, ψζηε λα κε δηαρέεηαη ε ζπδήηεζε κεηαηξεπφκελε ζε γεληθφ θαη αφξηζην θνπβεληνιφη ρσξίο θέληξν, ρσξίο θαηεχζπλζε θαη ζηφρν. Γεκνθξαηηθή θαηαλνκή ηνπ ιφγνπ εμάιινπ ζεκαίλεη φζν ην δπλαηφ κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή καζεηψλ ζηε ζπδήηεζε θαη άξα απνθπγή ηεο κνλνπψιεζεο ηνπ ιφγνπ απφ νξηζκέλα άηνκα. Οη καζεηέο πξέπεη λα αζθεζνχλ ζ' απηή ηε ζπκκεηνρή, έζησ θαη παξαθηλνχκελνη, γηαηί ε ζπκκεηνρή είλαη ε πην νπζηαζηηθή ιεηηνπξγία ηεο δεκνθξαηίαο. Σέινο ε ζπδήηεζε πξέπεη λα θιείλεη θάπνπ, αλ φρη κε ηε κνξθή «ζπκπεξαζκάησλ» ηνπιάρηζηνλ κε ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο νξζήο δηεξεχλεζεο ηνπ ζέκαηνο. Γηα φια απηά φκσο είλαη απαξαίηεηε ε δηαθξηηηθή αιιά ζεηηθή ζηάζε ηνπ δαζθάινπ θαη ε ηθαλφηεηά ηνπ λα νξγαλψλεη θαη λα ζπληνλίδεη ηε ζπδήηεζε παξεκβαίλνληαο είηε ζαλ «δηαηηεηήο» πνπ θξνληίδεη γηα ηε ζσζηή δηεμαγσγή ηνπ «παηρληδηνχ» είηε γηα λα δψζεη κηα πιεξνθνξία ζρεηηθή κε ην ζέκα είηε γηα λα ζπλνςίζεη ζην ηέινο, αιιά ζε θακηά πεξίπησζε γηα λα επηβάιεη, άκεζα ή έκκεζα, ηελ άπνςή ηνπ νχηε κε ην πξφζρεκα ηεο ηζνηηκίαο. Ο ιφγνο ηνπ δαζθάινπ δελ είλαη δπλαηφ λα δηαηππσζεί ηζφηηκα. Δίλαη εμ νξηζκνχ ιφγνο «απζεληηθφο» πνπ επηβάιιεηαη ή ππνβάιιεη. (Κψζηαο Μπαιάζθαο, Κνηλσληθή ζεώξεζε ηεο παηδείαο, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα, 1989) 1. Πνην ζηφρν πξέπεη λα έρεη ε ζπδήηεζε ζηελ ηάμε; 2. Πνηνο ν ξφινο ηνπ δηδάζθνληνο; 3. Να ππνγξακκίζεηε φιεο ηηο ιέμεηο, γηα ηε ζεκαζία ησλ νπνίσλ δελ είζηε ζίγνπξνη, θαη λα βξείηε ηε ζεκαζία ηνπο ζην ιεμηθφ ζαο. 26

27 27 ΣΟ ΓΙΚΑΙΧΜΑ ΣΗ ΓΙΑΦΧΝΙΑ Γηαθσλψ δε ζεκαίλεη απαξαίηεηα πσο πηνζεηψ κηα ζηάζε αξλεηηθή θαη άγνλε αληίθξπ ζε κηα θαηάζηαζε ή ζ' έλα δήηεκα πνπ αλαθχπηεη. εκαίλεη πσο είκαη άλζξσπνο ππεχζπλνο θαη εηιηθξηλήο, δειαδή πηζηεχσ ζηελ απαξάγξαπηε αμηνπξέπεηά κνπ ζεκαίλεη πσο είκαη άλζξσπνο ειεχζεξνο θαη αζθψληαο ηελ πξνζσπηθή κνπ ειεπζεξία, δηαθσλψ. Πξνυπνζέζεηο, ινηπφλ, κηαο ζπλεηδεηήο δηαθσλίαο είλαη ε ππεπζπλφηεηα, ε εηιη θξίλεηα, ε αμηνπξέπεηα θαη ε ειεπζεξία. Έλαο άλζξσπνο αλεχζπλνο ζέηεη ππφ ακθηζβήηεζε ηελ ίδηα ηνπ ηελ αλζξσπηά. Κη αλ δηαηππψζεη ηε δηαθσλία ηνπ, ε δηαθσλία απηή δε ζα έρεη νχηε βαξχηεηα, νχηε ζεκαζία γηα ηνπο άιινπο αλζξψπνπο θαη γηα ηε δηακφξθσζε ηεο θνηλήο δσήο. Κνηλσλία αλεχζπλσλ αλζξψπσλ είλαη θνηλσλία ηπθιή, εχζξαπζηε, ρσξίο εμάξζεηο θαη ρσξίο πςεινθξνζχλε. Αθξηβψο, ε θαηαλαισηηθή θνηλσλία πνπ άπισζε ζαλ ιέπξα πάλσ ζηελ αλζξσπφηεηα, ε αζπληαίξηαζηε κε ην πλεχκα ηερληθή εμέιημε, είλαη θνηλσλία αλζξψπσλ πνπ απνκέ λνπλ έξκαηα ζηα ρέξηα ηνπ θπθιψκαηνο ηεο παξαγσγήο - δηαθήκηζεο, θαιθηδεπκέλνη απφ ηερλεηά εξεζηζκέλεο αλάγθεο, πνπ έρνπλ, ζηελ πξάμε, απνπνηεζεί ην δηθαίσκα ηεο δηαθσλίαο. Αλ δηαθσλνχλ, δηαθσλνχλ γηα ηα βηνκερα ληθά πξντφληα, γηα ηα αληηθείκελα ηεο θαηαλαισηηθήο ηνπο καλίαο, ην πνιχ πνιχ, γηα ηελ αχμεζε ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπο δπλαηνηήησλ πνπ ζα ηνπο επηηξέςεη λα κελ πζηεξνχλ ζηελ πξνζπάζεηα λα ζπληνληζηνχλ κε ηελ θαηαλάισζε. Απηή πηα είλαη αλεπζπλφηεηα. Γηαηί ν άλζξσπνο αηζζάλεηαη ππεχζπλνο κνλάρα φηαλ έρεη εζσηεξηθά βεβαησζεί πσο ν πξννξηζκφο ηνπ ζηνλ θφζκν απηφ είλαη ζεκαληηθφηεξνο απφ ην λα απνηειεί φξγαλν θαηαλαισηηθφ ζηα ρέξηα ηεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο. κσο απηή ε αθνίκεηε εζηθή επζχλε πνπ βαξαίλεη ηελ χπαξμή ηνπ δελ απνθαιχπηεηαη γπκλή θαη αδέθαζηε παξά κνλάρα φηαλ ν άλζξσπνο είλαη ειεχζεξνο. ηαλ ζπλεηδεηνπνηεί πσο είλαη ειεχζεξνο. Ο ιφγνο πεξί ειεπζεξίαο έρεη ηδηαίηεξα δηεπξπλζεί ζηνπο θαηξνχο καο, ηφζν πνπ θνληεχνπκε λα ιεζκνλήζνπκε πσο είλαη ν πξψηνο θαη θχξηνο ιφγνο πνπ άξζξσζε ν άλζξσπνο κέζ α ζηνλ θφζκν... [ηαλ θηάλνπλ νη θνηλσλίεο ησλ αλζξψπσλ ζε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε -θη έρνπλ πιένλ θηάζεη- ηφηε, εγθαζηδξπκέλεο κε ηε βία εμνπζίεο ζηεξνχλ ην δηθαίσκα ηεο δηαθσλίαο απφ εθείλνπο πνπ αγξππλνχλ. Έρεηο ην δηθαίσκα -θάπνηε κάιηζηα θαη ηελ ππνρξέσζε- λα ζπκθσλήζεηο, αιιά δελ έρεηο ην δηθαίσκα λα πεηο φηη δε ζπκθσλείο θαη λα εμεγήζεηο κε ηξφπν εηξεληθφ ηνπο ιφγνπο ηεο δηαθσλίαο ζνπ. Έρεηο ην δηθαί σκα -ηη ιέσ: ηελ ππνρξέσζε!- λα ρεηξνθξνηείο θαη λα δεησθξαπγάδεηο, αιιά δελ έρεηο ην δηθαίσκα λα απνδνθηκάζεηο... Κη έηζη, ην δηθαίσκα ηεο δηαθσλίαο αθαλίδεηαη θαη ε βαξβαξφηεηα θαιχπηεη έλαλ θφζκν φπνπ νη νηκσγέο ηεο ςπρήο, νη ζηελαγκνί ηνπ πλεχκαηνο, ζπάληνη, ζθεπάδνληαη απφ ην ζαηαληθφ ζφξπβν κπξηάδσλ κεραλψλ, πνπ εηνηκάδνπλ πιηθά αγαζά θαη ηξνρίδνπλ ηα δφληηα ηνπο γηα λα θαηαθάλε ηνλ πνιηηηζκφ.] ε ηέηνηα απνθαιππηηθή ζηηγκή, ην πξψην ρξένο ησλ άγξππλσλ ςπρψλ, ησλ ζπλεη δεηά δηαλννπκέλσλ, είλαη λα μππλήζνπλ ην λεπξηθφ ζχζηεκα ηνπ εζηθνχ αλζξψπνπ, λα ηνλ θάκνπλ λα αηζζαλζεί ηελ επζχλε ηνπ, λα ιαρηαξήζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ -ηε ινγηθή ειεπζεξία θαη φρη ηελ απζάδε αλαξρία- θαη λα επηδεηήζεη λα απνρηήζεη ην δηθαίσκα ηεο δηαθσλίαο. Ο ιφγνο, ινηπφλ, πεξί ειεπζεξίαο κέλεη πάληα επίθαηξνο. Αιιά θαη ε κπζνινγία γχξσ απφ ηελ ειεπζεξία αλαπηχζζεηαη ρσξίο λα απνζαθελίδεη πάληνηε ην πεξηερφκελφ ηεο, αθήλνληαο θάπνηε ζνιφ θαη αζαθέο, δεκαγσγηθά εξεζηζηηθφ ην ρξένο ηνπ αλζξψπνπ. Ζ βίσζε ηεο ειεπζεξίαο πξέπεη λα πάεη ζε βάζνο θαη λα κελ αξθεζηεί ζηελ επηθάλεηα. Καη πξψη' απ' φια πξέπεη λα δηαθεξπρηεί πσο δελ είλαη ειεχζεξ νο εθείλνο πνπ αθφκε δελ θαηάρηεζε ηελ εζσηεξηθή ηνπ ειεπζεξία, πνπ δελ απνθξίζεθε φπσο αξκφδεη ζην ράνο πνπ αλνίγεη ζηε ζπλείδεζή καο ε θζνξά ηνπ θφζκνπ θαη ν ζάλαηνο ησλ αλζξψπσλ. Γελ κπνξείο λα αλαδεηείο ηελ ειεπζεξία, φηαλ εζχ ν ίδηνο είζαη δνχινο ηεο θζνξάο. Μφλν ζε κηα θνηλσλία ειεχζεξσλ ζπλεηδήζεσλ, ην δηθαίσκα ηεο δηαθσλίαο σο πξσηαξρηθή έθθξαζε πξνζσπηθήο επζχλεο δηαηεξείηαη απαξακείσην. Οη ειεχζεξνη δηαθσλνχλ, ζπλδηαιέγνληαη, δέρνληαη ηελ πνιιφηεηα ησλ απφςεσλ, γηαηί γλσξίδνπλ θαιά πσο απηή ε νιφηεηα θη απηή ε ελαξκφληζε ησλ δηαθσληψλ είλαη ην ζηεκφλη φπνπ πθαίλεηαη ε ειεπζεξία ηνπ θφζκνπ. Πψο φκσο ηψξα ζπκβαίλεη, άλζξσπνη πνπ επαγγέιινληαη ηελ ειεπζεξία, πνπ πξν βάιινληαη σο ειεχζεξνη, λα κε δέρνληαη λα αλαγλσξίζνπλ ζηνπο άιινπο ην δηθαίσκα ηεο δηαθσλίαο; Να ζπληζηνχλ θαηξίεο, λα επηδηψθνπλ λα θαηεπζχλνπλ θαηά ηελ άπνςή ηνπο ηα πνιηηηθά, ηα θνηλσληθά, ηα θαιιηηερληθά ζέκαηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο - γηαηί ε απνξία έρεη άιιε ιαιηά θαη αιιηψηηθα απνθαίλεηαη- θαη λα κε δέρνληαη λα ζπδεηήζνπλ θαη, ελδερνκέλσο, λα αζπαζηνχλ κηα αληίζεηε άπνςε; Αθφκε πεξηζζφηεξν, γηαηί ζε θαζεζηψηα ηππηθήο δεκνθξαηίαο, θάζε θνξά πνπ θάπνην θφκκα αλέιζεη ζηελ εμνπζία, θαηαδηψθεη, πηέδεη, απνιχεη φινπο εθείλνπο πνπ ζπκβαίλεη λα δηα θσλνχλ πνιηηηθά καδί ηνπ, δίλνληαο έηζη κηα θαηξηαζηηθή εξκελεία ηεο δεκνθξαηίαο πνπ ζηελ νπζία είλαη αλαηξηρηαζηηθή άξλεζή ηεο; Σν θαηλφκελν απηφ παξνπζηάδεηαη επεηδή ε ειεπζεξία βηψλεηαη εμσηεξηθά, φρη κέζα ζηελ ππξίθαπζηε νπζία ηεο ζπλείδεζεο αιιά έμσ, ζηελ θνηλσληθή αγνξά, φρη γηα ην ίδην ην αλζξψπηλν πξφζσπν αιιά γηα δηάθνξνπο ζπιινγηθνχο, πνιηηηθνχο ή άιινπο ζθνπνχο, σο ζχλζεκα θαη φρη σο θαλφλαο πξνζσπηθνχ βίνπ. Καζψο απνβιέπνπλ ζε ηέηνηνπο ζηφρνπο, θάπνηε, ρσξίο λα ην θαηαιάβνπλ, κνηάδνπλ ζηε λννηξνπία θαη ζηελ

28 απνιπηαξρηθή ηαθηηθή κε ηνπο αληηπάινπο ηνπο, εθείλνπο πνπ ζηπγλά, επίκνλα αξλνχληαη ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ αλζξψπνπ θη απσζνχλ ην ππεχζπλν δηθαίσκα ηνπ λα δηαθσλεί. Ζ δηαθσλία, βέβαηα, ηαξάδεη, γηαηί φινη καο θξχβνπκε εληφο καο κηα επίκνλε απαίηεζε αξκνλίαο, κηα δχλακε πνπ επηδεηεί λα επηβάιεη απφςεηο θαη ιχζεηο πνπ εκείο ζπιιάβακε θαη ζεσξνχκε νξζέο. Αιιά ε απαίηεζε απηή αξκνλίαο είλαη πιαζκαηηθή: απφ απηή μεθηλνχλ η' αλειεχζεξα θαζεζηψηα θη επηβάιινπλ ηελ νκνηνκνξθία. Αληίζεηα ε αιεζηλή αξκνλία είλαη εθείλε πνπ αλαδίλεηαη απφ ηε ιεηηνπξγία κηαο νξρήζηξαο, πνιινί θαη δηαθνξεηηθήο ςπρνζχλζεζεο άλζξσπνη θξαηνχλ ζηα ρέξηα ηνπο πνιιά θαη δηαθνξεηηθά φξγαλα πνπ ην θαζέλα έρεη ηνπο δηθνχο ηνπ θζφγγνπο. Αιιά ε κνπζηθή παξηηηνχξα πνπ παίδνπλ είλαη ε απηή. ινη θαη φια ζπγθιίλνπλ κε ηνλ ηξφπν ηνπο πξνο κηα ηέιεηα εξκελεία. Γηαθσλνχλ ζε πνιιά αιιά ζπκθσλνχλ ζηελ πίζηε θαη ζηνλ έξσηα ηεο κνπζηθήο. Μ' απηή ηελ έλλνηα, θαη νη ζπλεηδεηνί πνιίηεο δηαθσλνχλ, κπνξνχλ λα δηαθσλνχλ, κπνξνχλ λα δηαθσλνχλ ζε πνιιά, φκσο ηειηθά ζπγθιίλνπλ ζηελ νηθνδφκεζε ηεο ειεχζεξεο πνιηηείαο, γηαηί απηφο είλαη ν χςηζηνο ζθνπφο: ε ειεπζεξία θαη ε αμηνπξέπεηα, ν βαζχηαηνο εμαλζξσπηζκφο ηνπ βίνπ. Κη έλαο ηέηνηνο ζθνπφο δελ πξαγκαηψλεηαη, αλ ν άλζξσπνο δε δηαθπιάγεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ ζπλεηδεηά θαη δελ αλαγλσξίδεη πξφζπκα ζηνπο άιινπο ην δηθαίσκα ηεο δηαθσλίαο. (Κώζηαο Δ. Σζηξόπνπινο, Πεξ. «Δπζύλε», η. 3, Μάξηηνο 1972). 1. «ηαλ θηάλνπλ νη θνηλσλίεο. ηνλ πνιηηηζκφ»: ε πνηα πνιηηηθή θαηάζηαζε αλαθέξεηαη ε ζπγθεθξηκέλε παξάγξαθνο; Πψο ζπλδέεηαη κε ηελ επνρή πνπ δεκνζηεχζεθε ην θείκελν; 2. Πνην είλαη ην ρξένο ησλ δηαλννπκέλσλ; 3. Πνηα είλαη ε πιαζκαηηθή θαη πνηα ε αιεζηλή αξκνλία; 4. ηηο δχν ηειεπηαίεο παξαγξάθνπο λα εληνπίζεηε ηε ζχγθξηζε αληίζεζε θαη ηελ αλαινγία. 5. Να ππνγξακκίζεηε φιεο ηηο ιέμεηο, γηα ηε ζεκαζία ησλ νπνίσλ δελ ε ίζηε ζίγνπξνη, θαη λα βξείηε ηε ζεκαζία ηνπο ζην ιεμηθφ ζαο. Η ρψξα ηνπ δηαιφγνπ Σνπ ΓΗΩΡΓΟΤ ΓΡΑΜΜΑΣΗΚΑΚΖ* Διεπζεξνηππία, 6 Μαξηίνπ 2009 Δλψ ε αλαζθάιεηα ηπιίγεη ηε ρψξα θαη νη ηξηγκνί ζηα ζεκέιηά ηεο πνιιαπιαζηάδνληαη, ην αίηεκα ηνπ δηαιφγνπ εμαθνινπζεί λα θπξηαξρεί. Δθθξάδεηαη σο επηζπκία θαη σο πξαθηηθή, σο απαίηεζε θαη σο πξνυπφζεζε. Έηζη ε θπβέξλεζε -αιιά θαη ε αληηπνιίηεπζε- ππφζρνληαη δηάινγν παληνχ, θαη νη πάληεο απαηηνχλ δηάινγν. Απφ έλα καθξηλφ ινηπφλ παξειζφλ απηαξρηθήο δηαθπβεξλήζεσο, ε ρψξα έρεη εηζέιζεη εδψ θαη ρξφληα ζε κηα λέα επνρή: εθείλε ηνπ δηαιφγνπ. Γελ κπνξεί αζθαιψο λα ακθηζβεηεζεί φηη ν δηάινγνο απνηειεί απαξαίηεην ζηνηρείν κηαο δεκνθξαηηθήο θνηλσλίαο. Ζ δηαδηθαζία φκσο θαη νη θαλφλεο ηνπ παξακέλνπλ ζηνλ ηφπν καο ζνιά. ηε ζνιή απηή εηθφλα δηαθξίλνληαη, επεηδή επαλαιακβάλνληαη πεξηνδηθά, θάπνηεο θαηεγνξίεο δηαιφγνπ. Ζ θαηαγξαθή ηνπο εδψ δελ έρεη θηινζνθηθή ζεκαζία επθνιχλεη απιψο ηε δηεξεχλεζε ηνπ θαηλνκέλνπ. ε κηα πξφρεηξε ινηπφλ θαηάηαμε, κηα πξψηε θαηεγνξία απνηειεί ν γεληθεπκέλνο ή αφξηζηνο δηάινγνο. Σν είδνο απηφ ηνπ δηαιφγνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγάιε αζάθεηα, ηφζν σο πξνο ηνπο ζπκκεηέρνληεο φζν θαη σο πξνο ηνπο ζηφρνπο ηνπ. Παξά ηελ έληαζε κάιηζηα, πνπ εκθαλίδεη θαηά θαηξνχο, θαλέλαο δελ θαίλεηαη λα ελδηαθέξεηαη γηα ην απνηέιεζκά ηνπ. Γη' απηφ θαη σο επί ην πιείζηνλ αληαιιάζζνληαη φρη επηρεηξήκαηα, αιιά εθζέζεηο ηδεψλ. Υαξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε ν ιεγφκελνο «θνηλσληθφο δηάινγνο». Αξρίδεη πάληνηε κε θπβεξλεηηθή πξσηνβνπιία, αιιά ελ πνιινίο ζπλερίδεηαη εξήκελ ηεο. Αθφκα θαη νη δηαιεγφκελνη είλαη αθαζφξηζηνη θαη νη πξνζέζεηο ηνπο άγλσζηεο: Να είλαη άξαγε νη εξγαηηθέο ελψζεηο; ν αξκφδηνο ππνπξγφο; ν ζχλδεζκνο βηνκεραληψλ; νη ιεγφκελνη «θνξείο»; Μφλνλ πάλησο ε Δπξσπατθή Έλσζε θαίλεηαη λα είλαη έλαο απνθαζηζηηθφο θαη ζηαζεξφο ζπλνκηιεηήο. Δλψ φκσο ν «δηάινγνο» ειάρηζηα ιακβάλεη ζνβαξά ππφςε ηελ παξνπζία ηεο, εθεί πξνζθξνχνπλ ζπλήζσο νη νηθνλνκηθέο δηεθδηθήζεηο ηνπ. ηε δεχηεξε θαηεγνξία δηαιφγνπ -πνπ ζα απνθιεζεί εδψ δηάινγνο-πξνπέηαζκα- ηα αηηήκαηα είλαη κφλνλ νηθνλνκηθά, θαη κάιηζηα ζπληερληαθήο κνξθήο. Καιχπηνληαη φκσο απφ αλαθνξέο ζην γεληθφ ζπκθέξνλ θαη ζπγθηλεηηθέο επηθιήζεηο γηα ην κέιινλ ηεο ρψξαο. Καηά πεξίπησζε ινηπφλ αλαθέξνληαη ζηηο αλάγθεο ηεο πεξίζαιςεο, ζηελ θξαηηθή δηνίθεζε, ζηα ζέκαηα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. Ζ ζπκπαζήο ζπλδηθαιηζηηθή ηάμε, πνπ θηλεηνπνηείηαη απαηηψληαο «δηάινγν», θαίλεηαη έηζη λα ελδηαθέξεηαη απνθιεηζηηθά γηα ην θαιφ καο. Οη δξακαηηθέο εθθιήζεηο ηεο φκσο αηνλνχλ σο δηά καγείαο, επζχο σο γίλνπλ απνδεθηά ηα νηθνλνκηθά αηηήκαηα, πνπ παξακέλνπλ πάληνηε ζην εκίθσο. Αο ζεκεησζεί επίζεο φηη ε ζπκπαζήο ηάμε, πνπ θηλεηνπνηείηαη, είλαη ελ κέξεη ππεχζπλε γηα ηα δεηλά πνπ πεξηγξάθεη. Ο ηειενπηηθφο δηάινγνο ζπληζηά ηελ ηξίηε θαηεγνξία δηαιφγνπ, θαη κηα λεφηεξε θαηάθηεζε ηεο δεκνθξαηηθήο καο δσήο. Έρνληαο κάιηζηα απνθηήζεη κεγάιε επηξξνή, ππνλνκεχεη ζεζκνχο παξαδνζηαθνχο, πνπ ζηελ ηδέα ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο θξηηηθήο ζηεξίδνπλ ηελ χπαξμή ηνπο: ηε Βνπιή ησλ Διιήλσλ, γηα παξάδεηγκα. Δλψ ηα δηεμαγφκελα ζηε Βνπιή ζπάληα ειθχνπλ ηελ πξνζνρή ησλ πνιηηψλ, νη δηάινγνη ζηελ 28

29 29 ηειεφξαζε, είηε κέζσ παξαζχξσλ, είηε ζε άλεηεο πνιπζξφλεο θαη ηξαπέδηα, έρνπλ κεγάιε απήρεζε. Γελ είλαη κάιηζηα ζπάληεο νη θνξέο πνπ επηιχνληαη, κέζσ ησλ παξαζχξσλ, θαη πηεζηηθά πξνβιήκαηα. Έλαο ζπλήζσο πεξηδεήο ππνπξγφο ππνρξεψλεηαη λα ζπλαληεζεί κε ηνπο δηακαξηπξφκελνπο ζηελ νζφλε ζε κηα ηειηθή απνθαζηζηηθή θάζε ηνπ «δηαιφγνπ». Σν εξψηεκα, γηαηί ηφζν θαηξφ δελ είρε δερζεί ηα αηηήκαηα, πνπ αίθλεο ηνχ θαίλνληαη ινγηθά, δελ έρεη ιάβεη πνηέ πεηζηηθή απάληεζε. Ζ εηθφλα, σζηφζν, δελ έρεη κφλνλ αξλεηηθά ζηνηρεία. πρλά ε ηειεφξαζε, αιιά ηδίσο ην ξαδηφθσλν, ιεηηνπξγνχλ σο θχηηαξα πξαγκαηηθήο δεκνθξαηίαο. Απνηεινχλ έηζη ην θαηαθχγην ηνπ πνιίηε, πνπ αηζζάλεηαη αδχλακνο λα δηαπεξάζεη ηελ θξαηηθή αδξάλεηα θαη ηελ αδηθία. Τπνπξγνί θαη αξκφδηνη πνπ θξχβνληαη ή αδηαθνξνχλ ππνρξεψλνληαη λα δηαιερζνχλ καδί ηνπ. Απηφ πνπ πξνθαιεί αλεζπρία, είλαη ν παξαγσγηθφο ρξφλνο ησλ ηζπλφλησλ: δηφηη έλα κεγάιν κέξνο ηνπ ρξφλνπ ηνπο θαίλεηαη λα αλαιίζθεηαη ζε δηαμηθηζκνχο ζηα εξηδηαλά ή ζηηο ηειενπηηθέο καο νζφλεο. Έλα άιιν είδνο δηαιφγνπ, πνπ ζα απνθιεζεί δηάινγνο ραξαθσκάησλ, θαηέρεη επίζεο δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ ειιεληθή δσή. Σν πεξίεξγν απηφ είδνο ελδεκεί εθεί φπνπ ε θνηλσληθή ζχγθξνπζε είλαη ήδε κεγάιε θαη νη ζπλέπεηέο ηεο δπζβάζηαθηεο. Αλάκεζα σζηφζν ζηηο θξαπγέο θαη ζηελ θνηλσληθή αλαζηά ησζε, εμαθνινπζεί πάληνηε λα θπθινθνξεί ην αίηεκα ηνπ δηαιφγνπ. Καη ελψ θαλείο δελ γλσξίδεη αλ θαη πφηε ν δηάινγνο είρε αξρίζεη, ε θπβεξλεηηθή εμνπζία επηκέλεη φηη απηφο έρεη ήδε εμαληιεζεί. Απηφ ην είδνο δηαιφγνπ κνηάδεη ζαλ λα αθνχγνληαη ζηα ραξαθψκαηα ακέξηκλα ηξαγνχδηα ελψ γχξσ ζθπξίδνπλ νη νβίδεο θαη βξπρψληαη νη εξπχζηξηεο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη νη αγξνηηθέο θηλεηνπνηήζεηο, πνπ πεξηνδηθψο απνθαινχληαη θαη «κπιφθα» ησλ ηξαθηέξ. Ζ ρψξα παξαιχεη ή, θαηά κία άιιε, έθθξαζε θφβεηαη ζηα δχν. Μέζα ζηελ πνιεκηθή απηή αηκφζθαηξα, νη αγξφηεο δεηνχλ δηάινγν κε ηνλ αξκφδην ππνπξγφ, ν νπνίνο θαη ηνλ πξνζθέξεη αθεηδψο, αλ ηα ηξαθηέξ απνζπξζνχλ. πλήζσο πάλησο θαλείο δελ γλσξίδεη πνην ππήξμε ην απνηέιεζκα ησλ θηλεηνπνηήζεσλ. Οη ππνζρέζεηο ησλ αξκνδίσλ εζηηάδνπλ φρη ζηελ αιιαγή πνιηηηθήο αιιά ζηελ αθζνλία κειινληηθνχ δηαιφγνπ. Ηζηνξηθή εμαίξεζε ζεκεηψζεθε ζηηο πξφζθαηεο θηλεηνπνηήζεηο. Σν έπαζιν ήηαλ αθξηβψο 500 εθαηνκκχξηα επξψ -πψο άξαγε ππνινγίζηεθε;- θαη ν ηαξαρψδεο δηάινγνο αθνξνχζε κφλν ηνλ ηξφπν δηαλνκήο. Υάξηο σζηφζν ζηε ζχγρξνλε ηερλνινγία, αξγά αιιά ζηαζεξά αλαδχεηαη έλα λέν είδνο δηαιφγνπ: εθείλνο ηνπ δηαδηθηχνπ. Δδψ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ειιεληθνχ δηαιφγνπ νδεγνχληαη ζηελ απνζέσζή ηνπο: ε ζεκαηνινγία είλαη απεξηφξηζηε, ζθνπφο δελ ππάξρεη νχηε πξνθαζνξηζκέλν ηέινο αθφκα θαη ε ηαπηφηεηα ησλ δηαιεγνκέλσλ είλαη ζπλήζσο άγλσζηε. Ο δηάινγνο κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ έρεη ηελ απζεληηθφηεηα ηνπ παιηνχ θαθελείνπ. Δλψ κάιηζηα δηαηεξεί κηα άθξα δεκνθξαηηθφηεηα, δελ ππνθξίλεηαη θαζφινπ φηη επηιχεη εζληθά πξνβιήκαηα. Δθείλν πάλησο ην είδνο ηνπ δηαιφγνπ πνπ απνηειεί εζληθή εκκνλή, θαη θαίλεηαη λα έρεη πάληνηε κεγάιε απήρεζε, είλαη ν δηάινγνο γηα ηελ παηδεία. Σν γεγνλφο φηη έρνπκε δήζεη άπεηξεο κνξθέο ηνπ δηαιφγνπ, αιιά ε παηδεία δηαξθψο ρεηξνηεξεχεη, δελ θαίλεηαη λα απαζρνιεί θαλέλαλ. Ο δηάινγνο γηα ηελ παηδεία έρεη πάλησο έλα αμηνζαχκαζην ραξαθηεξηζηηθφ: Γηαπεξλά θαη αληιεί απφ φια ηα άιια είδε δηαιφγνπ. Δίλαη, θαηά πεξίπησζε, δηάινγνο ραξαθσκάησλ -αξθεί λα ζπκεζεί θαλείο ηηο αέλαεο θνηηεηηθέο ή καζεηηθέο θηλεηνπνηήζεηο- είλαη δηάινγνο-πξνπέηαζκα, γεληθεπκέλνο αιιά θαη ηειενπηηθφο δηάινγνο. Πξφζθαηα κάιηζηα δνχκε κηα λέα κνξθή ηνπ: ηνλ δηάινγν απφ κεδεληθή βάζε. Τπήξμε κεγάιε δηαθσλία γηα ηελ εξκελεία ηεο ηζηνξηθήο απηήο θξάζεσο, απηφ φκσο δελ εκπφδηζε ηνλ δηάινγν λα αξρίζεη. Σελ πξσηνθαζεδξία ηνπ κάιηζηα δηεθδίθεζαλ δχν αμηφινγνη ζπλάδειθνη, πνπ θαηέθπγαλ ήδε ζε δεκφζην δηάινγν γηα ην ζέκα. ζν γηα ηελ ππφινηπε δηαδηθαζία, δελ εκθαλίδεη εθπιήμεηο: Κάπνηα θφκκαηα ζπκκεηέρνπλ, γηα λα απνρσξήζνπλ αξγφηεξα, άιια πάιη απνρψξεζαλ απφ ηελ αξρή. Δλψ νη θνξείο ηεο εθπαίδεπζεο -δάζθαινη, θαζεγεηέο, πξπηάλεηο- δπγίδνπλ κε εζσηεξηθφ δηάινγν ηηο αληηδξάζεηο ηνπο. Γχζκνηξε Παηδεία! Σα ιφγηα αθζνλνχλ, ηα λνκνζεηήκαηα, επίζεο. Άιια πξάγκαηα ιείπνπλ. Απφ φ,ηη θαίλεηαη κάιηζηα, ζα ι είπνπλ γηα πνιχ. Τπάξρεη ινηπφλ κηα αλακθηζβήηεηε θπξηαξρία ηνπ δηαιφγνπ ζηνλ εζληθφ καο βίν. Ζ εμέιημε απηή δελ ήηαλ δεδνκέλε. ηελ ςπρνζχλζεζή καο, αληίζεηα, είλαη βαζηά ξηδσκέλε ε αδπλακία καο λα αθνχζνπκε: Ο Έιιελαο ζπλήζσο δελ πξνζέρεη ηη ιέεη ν ζπλνκηιεηήο ηνπ. Δίλαη πεπεηζκέλνο εμ αξρήο γηα ην δηθφ ηνπ δίθην, ηα επηρεηξήκαηα ηνπ άιινπ δελ ηνλ αθνξνχλ, αθφκα θαη αληηθεηκεληθά ζηνηρεία ή αξηζκνί παξακεξίδνληαη πξνθεηκέλνπ λα ππνζηεξηρζεί κηα δεδνκέλε ζέζε. Αλ ε ςπρνζχλζεζε απηή δηακνξθψζεθε απφ ηηο ηζ ηνξηθέο καο πεξηπέηεηεο ή απφ κηα παηδεία ιεηςή, είλαη δχζθνιν λα εθηηκεζεί. Γελ είλαη έηζη πεξίεξγν, φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ειιεληθνχ δηαιφγνπ ζπλίζηαηαη απφ παξάιιεινπο κνλφινγνπο. Αλ αλαινγηζηεί θαλείο φηη ηε θηινζνθηθή φζν θαη δηαλνεηηθή αμία ηνπ δηαιφγνπ δίδαμαλ νη παιαηνί Έιιελεο, ην γεγνλφο πξνθαιεί αζθαιψο κειαγρνιία. Οη επηθπιάμεηο, φκσο, πνπ αθνξνχλ ηελ θπξηαξρία ηνπ δηαιφγνπ ζηελ εζληθή καο δσή, δελ ζηακαηνχλ εδψ. Τπνηίζεηαη φηη ε επηδίσμε ηνπ δηαιφγνπ είλαη πάληνηε ε «ζπλαίλεζε». Δίλαη κηα ιέμε κε σξαίν θαη δεκνθξαηηθφ πεξηερφκελν, πνπ ζπλαξηάηαη φκσο άκεζα κε ην πνηνη θαινχληαη λα ζπλαηλέζνπλ θαη γηα πνην ζέκα. πλήζσο ε ζπκθσλία γίλεηαη ζηνλ ειάρηζην θνηλφ παξνλνκαζηή, ελψ ην γεληθφ ζπκθέξνλ απνπζηάδεη. Ο δηάινγνο ρξεζηκεχεη έηζη σο πξφζρεκα γηα λα παξαπέκπνληαη πηεζηηθά πξνβιήκαηα ζηηο ειιεληθέο θαιέλδεο, γηα λα αληηθαζίζηαηαη ε αλάγθε πξσηνβνπιηψλ απφ αζαθείο δηαδηθαζίεο. ην λνεηφ ινηπφλ ηξαπέδη ηνπ δηαιφγνπ, ηηο

30 ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΙ ΜΟΤ 1Ο ΛΤΚΕΙΟ ΚΑΙ ΑΡΙΑΝΗ ΓΛΩ Α - ΠΡΟΣΤΠΑ-ΝΕΟΙ-ΕΛΕΤΘΕΡΟ ΧΡΟΝΟ - ΔΙΑΛΟΓΟ ζέζεηο ησλ ζπλνκηιεηψλ κε ηελ «εμνπζία» θαηαιακβάλνπλ ζπλήζσο νη «θνξείο» -έλαο ειιεληθφο λενινγηζκφοθαη νη δηάθνξνη «εθπξφζσπνη», ησλ νπνίσλ κάιηζηα νη θνκκαηηθέο ζπκπάζεηεο γίλνληαη γξήγνξα εκθαλείο. Τπάξρεη ινηπφλ εμ αξρήο κηα κεγάιε απνπζία: ηνπο ζπλνκηιεηέο δελ πεξηιακβάλεηαη ε αλεμάξηεηε θαη ηνικεξή θσλή, απνπζηάδεη ζπλήζσο ν πνιίηεο ρσξίο εηζαγσγηθά, δελ θαιείηαη φπνηνο βιέπεη ηα πξάγκαηα κε κηα άιιε πξννπηηθή. Γελ ζπκκεηέρεη ν λένο επηζηήκνλαο πνπ ςάρλεη ελαγσλίσο απαζρφιεζε, ν ηειεζεαηήο πνπ αλαδεηά ηελ πνηφηεηα, ην ζχκα -άλζξσπνο ή ηνπίν- πνπ πθίζηαηαη ηνλ ηνπξηζηηθφ καο εθρπδατζκφ, ν Έιιελαο πνπ αηζζάλεηαη εμφξηζηνο ζηελ ίδηα ηνπ ηε ρψξα. Κνληνινγίο, απνπζηάδνπλ απφ ηνλ δηάινγν νη έλλνηεο πνπ ζα έδηλαλ ζηελ πνξεία ηνπ ηφπνπ δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν: νη πνηνηηθέο παξάκεηξνη, ε θσλή ηνπ ήζνπο θαη ηεο αγσλίαο, νη ξηδηθ έο ηνκέο ζηα ρξφληα θαη ρξνλίδνληα. Η ρψξα καο έρεη παξαδνζεί ζηνλ δηάινγν, έρσ φκσο ηελ πηθξή αίζζεζε φηη έπαπζε ηψξα θαη θαηξφ λα ζπλνκηιεί κε ηνλ εαπηφ ηεο. * Ο θ. Γηώξγνο Γξακκαηηθάθεο είλαη θαζεγεηήο ζην Παλεπηζηήκην Κξήηεο θαη ζπγγξαθέαο Πνηα είδε δηαιφγνπ παξνπζηάδνληαη ζην θείκελν; Πνην ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ δηαιφγνπ γηα ηελ παηδεία; Πνην κεηνλέθηεκα έρεη ν ειιεληθφο ιαφο φζνλ αθνξά ην δηάινγν; ε πνηα κεγάιε απνπζία αλαθέξεηαη ν γξάθσλ; «έρσ όκσο ηελ πηθξή αίζζεζε όηη έπαπζε ηώξα θαη θαηξό λ α ζπλνκηιεί κε ηνλ εαπηό ηεο»: λα γξάςεηε κία παξάγξαθν (100 ιέμεηο) κε ηελ παξαπάλσ πξφηαζε σο ζεκαηηθφ θέληξν 30