Βασική και Εφαρμοσμένη Έρευνα: Μια χρήσιμη ασάφεια

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Βασική και Εφαρμοσμένη Έρευνα: Μια χρήσιμη ασάφεια"

Transcript

1 Βασική και Εφαρμοσμένη Έρευνα: Μια χρήσιμη ασάφεια Αριστείδης Αραγεώργης Τομέας Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο 0. Εισαγωγή Η διχοτομία ανάμεσα στη βασική και την εφαρμοσμένη έρευνα έχει θεωρηθεί τόσο απαραίτητη για το σχεδιασμό της ερευνητικής πολιτικής ιδρυμάτων, επιχειρήσεων, οργανισμών ή χωρών ώστε πολλά κείμενα σχετικών κανονισμών ή νομοθετημάτων να εμπεριέχουν ρητές αναφορές στη διάκριση αυτή καθώς και μέτρα αξιοποίησής της προς όφελος της συνολικής επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου. Επιπλέον, η διάκριση είναι επίκαιρη σε εποχές (σαν τη δική μας) στις οποίες η έρευνα με μοναδικό σκοπό την απόκτηση γνώσης υποφέρει από ελλιπή χρηματοδότηση. Ωστόσο, πολλοί έχουν εκφράσει αμφιβολίες για την ύπαρξη, ή τουλάχιστον τη σπουδαιότητα, της διάκρισης. Και τούτο γιατί πολλοί σύγχρονοι κλάδοι (όπως η νανοτεχνολογία, η βιοτεχνολογία ή η γνωσιακή «επιστήμη») συνδυάζουν γόνιμα και τα δυο είδη έρευνας, κινούμενοι ανάμεσα στις τεχνολογικές εφαρμογές και τις θεωρητικές γενικεύσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα σχετικά πρόσφατο κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EC 2005) επιλέγει, για αυτόν ακριβώς το λόγο, τον όρο έρευνα αιχμής [frontier research] αντί του βασική έρευνα. Παρ όλα αυτά, το ίδιο κείμενο ορίζει μερικές γραμμές παρακάτω ότι η «έρευνα αιχμής» έχει ως πρώτο στόχο τη γνώση και την κατανόηση του κόσμου. 1 Και αυτοί ακριβώς, όπως θα δούμε στα επόμενα, είναι οι στόχοι της δραστηριότητας που παραδοσιακά αποκαλείται «βασική έρευνα». 1 Βλ. EC (2005, σ. 18 και υποσημείωση 12). Από την άλλη, το κείμενο διευκρινίζει επίσης ότι η «έρευνας αιχμής» μπορεί να στοχεύει ταυτόχρονα και στην παραγωγή νέας γνώσης για τον κόσμο και στην παραγωγή «δυνητικά χρήσιμης γνώσης» - και μάλιστα, ανεξάρτητα από τους καθιερωμένους διαχωρισμούς μεταξύ κλάδων. Ας σημειωθεί ότι κατά την ομάδα ειδικών που συνεργάστηκαν για τη σύνταξη του κειμένου μια από τις κύριες «παθολογίες» της έρευνας στην Ευρώπη είναι το λεγόμενο «Ευρωπαϊκό παράδοξο»: η Ευρώπη επιδεικνύει αρκετή ενεργητικότητα στις βασικές επιστήμες (χημεία, φυσική, μαθηματικά και κλινική ιατρική) αλλά υστερεί στον ανταγωνισμό όσον αφορά τις καινοτομίες [innovations] που συνδέονται με αυτές τις επιστήμες (EC 2005, σ. 27, 44).

2 Α.Α./(B.vs.A.)R. 2 Αφετηριακή θέση του παρόντος είναι ότι έχει σημασία η σχετική οριοθέτηση της βασικής έρευνας από την εφαρμοσμένη. Το πρόβλημα είναι ότι ο καθιερωμένος τρόπος σκιαγράφησης των ορίων δεν δίνει μονοσήμαντες και κατηγορηματικές απαντήσεις όταν εφαρμόζεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Ενώ ένα ερευνητικό πρόγραμμα μπορεί να αποτελεί καθαρή περίπτωση βασικής έρευνας και ένα άλλο καθαρή περίπτωση εφαρμοσμένης έρευνας, μερικά ερευνητικά προγράμματα δεν μπορούν να ενταχθούν με «σιγουριά» ούτε στο ένα είδος έρευνας ούτε στο άλλο. Αφού, κατά τους καθιερωμένους ορισμούς, το κατά πόσον ένα ερευνητικό πρόγραμμα ανήκει στη βασική έρευνα εξαρτάται από το πλήθος των άμεσων εφαρμογών του προς υλοποίηση πρακτικών σκοπών, έπεται ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν προγράμματα που ανήκουν περισσότερο στη βασική έρευνα από ό,τι άλλα καθώς και προγράμματα που αποτελούν «συνοριακές περιπτώσεις». Με ένα λόγο, τα κατηγορήματα βασική έρευνα και εφαρμοσμένη έρευνα είναι ασαφή. Όμως τόσο η καθημερινή γλώσσα όσο και οι γλώσσες των ειδικών επιστημών βρίθουν από ασαφή κατηγορήματα. Και τούτο δεν καθιστά τις γλώσσες αυτές ακατάλληλες για επικοινωνία ή για την περιγραφή του κόσμου. Απλώς στις περιπτώσεις που χρειάζεται αίρουμε την ασάφεια «ποσοτικοποιώντας» κατά μήκος μιας «διεύθυνσης», δηλαδή ως προς τις τιμές μιας «συνεχούς παραμέτρου» (π.χ., το ασαφές κατηγόρημα είναι θερμό αντικαθίσταται από το έχει θερμοκρασία x ). Φυσικά, κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο να γίνει στην περίπτωση της έννοιας της βασικής έρευνας, τουλάχιστον με κάποιο μη αυθαίρετο τρόπο. Ένας σημαντικός λόγος είναι ότι η υπό εξέταση διάκριση έχει ελάχιστα συζητηθεί σε φιλοσοφικούς κύκλους. Σχετικά πρόσφατα, οι επιμελητές, Vivian Weil και Jon Nordy, ενός τόμου αφιερωμένου στη φιλοσοφία των «εφαρμοσμένων επιστημών» δήλωναν: «Γίνεται φανερό πως οι εφαρμογές της επιστήμης έχουν τη δική τους δομή και απαιτούν τη δική τους φιλοσοφία» [Synthese 81 (1989), σ. 267]. Παρά ταύτα, θα αποπειραθώ παρακάτω να σκιαγραφήσω μια διάκριση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας που να είναι εργαλειακά χρήσιμη. Στην ενότητα 1, το περιεχόμενο της διάκρισης αναπτύσσεται με τον καθιερωμένο τρόπο, δηλαδή ως προς το κίνητρο της έρευνας. Στις ενότητες 2 και 3 η ίδια διάκριση προσεγγίζεται από διαφορετικές «οπτικές γωνίες»: στην ενότητα 2 κριτήριο είναι το είδος των γνωσιακών ισχυρισμών που παράγει η έρευνα ενώ στην ενότητα 3 κριτήριο είναι το είδος του προβλήματος που αντιμετωπίζει η έρευνα. Η ενότητα 4 συνοψίζει τα συμπεράσματα και αποτολμά κάποιες «πρακτικές» προτάσεις.

3 Α.Α./(B.vs.A.)R Κίνητρο και ωφελιμότητα της έρευνας Η διάκριση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας με κριτήριο τα κίνητρα της έρευνας τα οποία, με τη σειρά τους, προσδιορίζονται με αναφορά στις ωφελιμότητες [utilities] των προϊόντων της έρευνας αποτελεί την αφετηρία των περισσοτέρων συναφών συζητήσεων. Η διάκριση είναι, σε πρώτη ματιά, εύλογη και για αυτό ιδιαίτερα διαδεδομένη τόσο σε ακαδημαϊκούς όσο και σε επιχειρησιακούς ή κυβερνητικούς «κύκλους». Έτσι ο φιλόσοφος της τεχνολογίας James K. Feibleman (1972, σ. 33) ορίζει ως καθαρή επιστήμη ή βασική έρευνα τη μελέτη της φύσης «σε μια απόπειρα να ικανοποιηθεί η ανάγκη της γνώσης» και ως εφαρμοσμένη επιστήμη τη «χρήση της καθαρής επιστήμης για ορισμένους πρακτικούς ανθρώπινους σκοπούς». Κατά τον Feibleman, η βασική έρευνα έχει ως στόχο την κατανόηση της φύσης ενώ η εφαρμοσμένη έρευνα τον έλεγχο της φύσης. Μια πιο εκλεπτυσμένη εκδοχή της ίδιας ιδέας απαντά στην περιοδική έκδοση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) που φέρει τον τίτλο Frascati Manual. 2 Πρώτα, στο εσωτερικό των δράσεων που απαρτίζουν συλλογικά την έρευνα και ανάπτυξη [R&D], διαχωρίζεται η έρευνα, βασική και εφαρμοσμένη, από την πειραματική ανάπτυξη [experimental development]. Η τελευταία συνίσταται σε «συστηματική εργασία, η οποία βασίζεται σε υπάρχουσα γνώση που προέρχεται από την έρευνα ή / και την πρακτική εμπειρία και η οποία στοχεύει στην παραγωγή νέων υλικών, προϊόντων ή διατάξεων, στην εγκατάσταση νέων διεργασιών, συστημάτων και υπηρεσιών, ή στην ουσιαστική βελτίωση εκείνων που έχουν ήδη παραχθεί ή εγκατασταθεί» (OECD 2002, σ. 30). Στη συνέχεια, στο εσωτερικό των δράσεων που απαρτίζουν συλλογικά την έρευνα [research], προτείνεται η ακόλουθη διάκριση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας: 2 Οι ορισμοί που περιέχονται σε αυτή την έκδοση μεταφέρονται επί λέξει στους νόμους και τα νομοσχέδια ελληνικών κυβερνήσεων.

4 Α.Α./(B.vs.A.)R. 4 Βασική έρευνα [basic research] είναι η πειραματική ή θεωρητική εργασία της οποίας ο πρωταρχικός σκοπός είναι η απόκτηση νέας γνώσης των υποκείμενων θεμελίων φαινομένων και παρατηρήσιμων γεγονότων, χωρίς να αποβλέπει σε καμία συγκεκριμένη εφαρμογή ή χρήση. (OECD 2002, σ. 77) Εφαρμοσμένη έρευνα [applied research] είναι επίσης πρωτότυπη έρευνα που διενεργείται με σκοπό την απόκτηση νέας γνώσης. Αποβλέπει όμως πρωταρχικά σε ένα συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό. (OECD 2002, σ. 78) Η βάση της διάκρισης είναι πραγματιστική. Η έρευνα κατηγοριοποιείται ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό ή κίνητρο. Το κίνητρο της βασικής έρευνας είναι η γνώση ως αυτοσκοπός ενώ εκείνο της εφαρμοσμένης έρευνας η γνώση για εξυπηρέτηση πρακτικών («εξω-επιστημονικών») αναγκών ή επιθυμιών. Αντίστοιχα, τα αποτελέσματα της βασικής έρευνας αποτιμώνται με αναφορά σε αμιγώς γνωσιακές ωφελιμότητες (αλήθεια, πληροφοριακό περιεχόμενο, εξηγητική επάρκεια) 3 ενώ εκείνα της εφαρμοσμένης έρευνας υπόκεινται σε επιπλέον αξιολόγηση με βάση πρακτικές ωφελιμότητες όπως η απλότητα και η ευχρηστότητα. Μεταξύ δυο ή περισσοτέρων γνωσιολογικώς ισοδύναμων επιστημονικών υποθέσεων προτιμάται η απλούστερη για την καθοδήγηση της πράξης. 4 Επίσης προτιμάται η πλέον εύχρηστη δηλαδή, εκείνη που επιτρέπει ευκολότερους υπολογισμούς ή ποσοτικές προσεγγίσεις. Μάλιστα τέτοιες πρακτικές ωφελιμότητες προκρίνονται σε ορισμένες περιπτώσεις έναντι των αμιγώς γνωσιακών όπως η αλήθεια. 5 Για παράδειγμα, η μηχανική των συνεχών μέσων δεν διεκδικεί εύσημα αλήθειας σε αντιπαράθεση με την κβαντική μηχανική. Δυο επιπλέον σημεία αξίζει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής. Πρώτο, η αναφορά στα «υποκείμενα θεμέλια» [ underlying foundations ] των φαινομένων και των παρατηρήσιμων γεγονότων επιτρέπει την ένταξη στην περιοχή της βασικής έρευνας μελετών που πραγματεύονται μη παρατηρήσιμες οντότητες όπως συμβαίνει σε ένα μεγάλο τμήμα της σύγχρονης φυσικής. Δεύτερο, η αναφορά σε «συγκεκριμένη εφαρμογή ή χρήση» ή σε «συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό» επιτρέπει την ένταξη στην κατηγορία της βασικής έρευνας γνωσιακών δραστηριοτήτων που στοχεύουν σε ένα ευρύ φάσμα μελλοντικών εφαρμογών. Αντίθετα, η γνώση που προέρχεται από εφαρμοσμένη έρευνα μπορεί να διεκδικεί «εγκυρότητα» για το πολύ ένα μικρό 3 Η αναγνώριση της αλήθειας ως γνωσιακού στόχου της βασικής έρευνας παραπέμπει στον επιστημονικό ρεαλισμό. Δεν θα υπεισέλθω εδώ στη σχετική φιλοσοφική διαμάχη. Να τονίσω μόνον το προφανές: ο τρόπος με τον οποίο καθένας αντιμετωπίζει τη διάκριση βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας ή τη διάκριση επιστήμης και τεχνολογίας εξαρτάται από τις μετα-επιστημονικές θέσεις που υιοθετεί. Για παράδειγμα, κατά την πραγματιστική γνωσιολογία του Joseph C. Pitt (1983), η τεχνολογία νοείται με τόσο ευρύ τρόπο ώστε να περιλαμβάνει όλη την επιστήμη. 4 Βέβαια η «απλότητα» των επιστημονικών υποθέσεων δεν είναι απλό ζήτημα. 5 Βλ. και Niiniluoto (1993, σ. 5-6).

5 Α.Α./(B.vs.A.)R. 5 πλήθος προϊόντων, διεργασιών, μεθόδων ή συστημάτων. Αυτή η δυνατότητα αξιοποιείται για την εισαγωγή μιας περαιτέρω διάκρισης αυτής μεταξύ καθαρής βασικής έρευνας [pure basic research] και προσανατολισμένης βασικής έρευνας [oriented basic research]: Η καθαρή βασική έρευνα διενεργείται για την προαγωγή της γνώσης, χωρίς να επιζητά μακροπρόθεσμα οικονομικά ή κοινωνικά οφέλη και χωρίς να αποπειράται να εφαρμόσει τα αποτελέσματά της σε πρακτικά προβλήματα ή να τα μεταφέρει σε κλάδους επιφορτισμένους με την εφαρμογή τους. (OECD 2002, σ. 78) H προσανατολισμένη βασική έρευνα διενεργείται με την προσδοκία να παραγάγει ένα ευρύ πλαίσιο γνώσης το οποίο είναι πιθανόν να αποτελέσει τη βάση για την επίλυση αναγνωρισμένων ή αναμενόμενων, σύγχρονων ή μελλοντικών, προβλημάτων (OECD 2002, σ. 78) Και αυτή η διάκριση φαίνεται εύλογη. Για παράδειγμα, σύγχρονες μελέτες στην περιοχή της θεωρίας του κβαντικού υπολογισμού πρέπει να εκληφθούν ως περιπτώσεις βασικής έρευνας, ανεξάρτητα από το ενδεχόμενο μελλοντικής αξιοποίησης των αποτελεσμάτων τους σε κβαντικούς υπολογιστές. Στο Frascati Manual 2002, οι παραπάνω προτεινόμενοι ορισμοί ακολουθούνται από συγκεκριμένα παραδείγματα με σκοπό τη διασάφηση του περιεχομένου τους (OECD 2002, σ ). Παραθέτω μόνον ένα από αυτά. Η μελέτη μιας κλάσης αντιδράσεων πολυμερισμού κάτω από ποικίλες συνθήκες, η ταυτοποίηση των προϊόντων τους και η διερεύνηση των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων των εν λόγω προϊόντων ανήκει στη βασική έρευνα. Η προσπάθεια βελτιστοποίησης μιας από αυτές τις αντιδράσεις ως προς την παραγωγή πολυμερών με επιθυμητές φυσικές ή μηχανικές ιδιότητες ανήκει στην εφαρμοσμένη έρευνα. Τέλος, η διερεύνηση και αξιολόγηση διαφόρων μεθόδων παραγωγής του πολυμερούς με «μεγέθυνση κλίμακας» [ scaling up ] της διεργασίας που βελτιστοποιήθηκε στο εργαστήριο ανήκει στην πειραματική ανάπτυξη. Η διάκριση μεταξύ έρευνας και ανάπτυξης που προτείνει το Frascati Manual 2002 είναι ευκρινής ως διαφορά στο είδος των προϊόντων: γνώση και τεχνουργήματα αντίστοιχα. Αλλά η περαιτέρω διάκριση ανάμεσα σε βασική και εφαρμοσμένη έρευνα είναι μάλλον αόριστη. Είναι ενδεικτική η ρητή παραδοχή ότι η προτεινόμενη κατηγοριοποίηση υπαινίσσεται ένα «διαχωρισμό που σπάνια υπάρχει στην πραγματικότητα» (OECD 2002, σ. 79). Και τούτο γιατί οι διατυπώσεις βρίθουν ερμηνευτικών δυσκολιών. Κατ αρχάς ο όρος εφαρμογή δεν είναι φιλοσοφικά δόκιμος. Κάθε επιστημονική θεωρία που θα θεωρούσαμε ως προϊόν βασικής έρευνας

6 Α.Α./(B.vs.A.)R. 6 εισάγεται με συνοδεία ενός συνόλου υποδειγματικών εφαρμογών. Για την κβαντική θεωρία, λόγου χάριν, αυτό το σύνολο θα συμπεριλάμβανε την ακτινοβολία μέλανος σώματος, το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο και τα ατομικά φάσματα. Επιπλέον πολλές «καθαρές επιστήμες» επιστρατεύουν μεθόδους ή έννοιες άλλων «καθαρών επιστημών» για την επίτευξη διαφορετικών γνωσιακών σκοπών από εκείνους για τους οποίους είχαν επινοηθεί αρχικά οι εν λόγω μέθοδοι ή έννοιες. Αρκεί να θυμηθεί κανείς την εφαρμογή της θεωρίας ομάδων στη θεωρητική φυσική, τη στερεοχημεία ή την κρυσταλλογραφία. 6 Η κύρια όμως αδυναμία του διαχωρισμού της βασικής από την εφαρμοσμένη έρευνα με κριτήριο το κίνητρο της έρευνας έγκειται, όπως έχουν παρατηρήσει οι Sintonen (1990, σ. 24) και Niiniluoto (1993, σ. 2-3), στο ότι η εφαρμογή του κριτηρίου ενδέχεται να δώσει αντιφατικά αποτελέσματα ανάλογα με τον φορέα στον οποίο αποδίδεται το κίνητρο. Ποιου κίνητρα πρέπει να εξεταστούν; Του ερευνητή; Του ιδρύματος που φιλοξενεί την ερευνητική προσπάθεια; Του φορέα που χρηματοδοτεί την ερευνητική προσπάθεια; Ακριβώς «το ίδιο» ερευνητικό πρόγραμμα μπορεί να διεξάγεται στα εργαστήρια χημείας ενός πανεπιστημίου και μιας μεγάλης βιομηχανίας. Ακόμη, οι ιδέες που αναπτύσσονται με σκοπό την αντιμετώπιση ενός τεχνολογικού προβλήματος ενδέχεται να μπορούν να αξιοποιηθούν με σκοπό τη διαλεύκανση διακεκριμένων θεωρητικών ζητημάτων. Οι Denbigh και Redhead (1989), λόγου χάριν, δείχνουν πώς ο προβληματισμός των χημικών μηχανικών όσον αφορά τις συνθήκες υπό τις οποίες μια στήλη κλασματικής απόσταξης θα μπορούσε να λειτουργήσει αντιστρεπτά, ώστε να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα, μπορεί να αξιοποιηθεί στη διαλεύκανση ενός διάσημου εννοιολογικού γρίφου της θερμοδυναμικής που είναι γνωστός ως «παράδοξο του Gibbs». Για τους παραπάνω λόγους, αξίζει να αποπειραθεί κανείς να σκιαγραφήσει μια «συστηματική» διάκριση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας με αναφορά στη δομή και το περιεχόμενο των γνωσιακών ισχυρισμών που προσιδιάζουν στην καθεμία. 7 6 Ανάλογες παρατηρήσεις είναι χρήσιμες για την υπονόμευση της «παραδοσιακής άποψης» ότι η τεχνολογία δεν είναι παρά εφαρμοσμένη επιστήμη (συμπληρωμένη, ενδεχομένως, από ένα συμπίλημα εμπειρικών τεχνικών δράσης). Υποστηρικτής της παραδοσιακής άποψης ήταν ο φιλόσοφος της επιστήμης και της τεχνολογίας Mario Bunge (1972). Η άποψη αυτή δεν απηχεί πλέον τη γνώμη των περισσοτέρων φιλοσόφων της τεχνολογίας. Bλ., π.χ., Skolimowski (1972), Gutting (1984) και Mitcham (1994, σ ). 7 Η σκιαγράφηση της διάκρισης οφείλεται στον Niiniluoto (1993).

7 Α.Α./(B.vs.A.)R Γνωσιακά συμπεράσματα της έρευνας Κεντρική παραδοχή αυτής της προσέγγισης είναι ότι οι ισχυρισμοί των βασικών επιστημών είναι προτάσεις σε οριστική έγκλιση που περιγράφουν, προβλέπουν ή εξηγούν επιμέρους γεγονότα ή γενικές κανονικότητες του κόσμου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι ισχυρισμοί για (πιθανοκρατικές) αιτιακές σχέσεις μεταξύ τύπων συμβάντων: (1) C στην κατάσταση B τείνει (με πιθανότητα p) να προκαλέσει E. Φυσικά, υπάρχουν θεωρίες των βασικών επιστημών, όπως η θεωρία της εξέλιξης των βιολογικών ειδών, που στερούνται προβλεπτικής ικανότητας. Αλλά το διακριτικό γνώρισμα της έρευνας στις βασικές φυσικές επιστήμες τουλάχιστον, σύμφωνα με μια διαδεδομένη άποψη στη σύγχρονη φιλοσοφία των επιστημών είναι ότι παρέχει «συστηματικές και υπεύθυνα τεκμηριωμένες εξηγήσεις». 8 Βέβαια, όπως διαπιστώνει οποιοσδήποτε ξεφυλλίσει ένα εισαγωγικό βιβλίο στη φιλοσοφία των επιστημών, το τι ακριβώς συγκροτεί επιστημονική εξήγηση (καθώς και το πώς επικυρώνονται οι επιστημονικές υποθέσεις) αποτελεί ζήτημα εκτενών φιλοσοφικών αναλύσεων. 9 Όμως το αίτημα για εξηγητική επάρκεια μιας θεωρίας δεν πρέπει να συνδέεται στενά με το αίτημα ύπαρξης μιας καθολικά αποδεκτής ερμηνείας της θεωρίας αυτής. Τυπικό παράδειγμα αποτελεί η κβαντική μηχανική. Το πεδίο της εξηγητικής της ισχύος περιλαμβάνει το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο, ατομικά και μοριακά φάσματα, τα φαινόμενα της υπεραγωγιμότητας και υπερρευστότητας, κ.λπ. Παρά ταύτα δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτή ερμηνεία της θεωρίας. Δεν «γνωρίζουμε» (ακόμη) τι είδους οντότητες ή διαδικασίες απαντούν στους κόσμους που είναι φυσικώς δυνατοί σύμφωνα με την κβαντική μηχανική. Δεν έχουμε (ακόμη) απαντήσει με απόλυτα ικανοποιητικό τρόπο στο μεταφυσικό-οντολογικό ερώτημα: πώς θα μπορούσε να είναι ο κόσμος, ή / και η γνωσιολογική μας πρόσβαση σε αυτόν, αν η κβαντική μηχανική ήταν αληθής; Αλλά τέτοια ζητήματα ερμηνείας παραμένουν εν μέρει ανοικτά ακόμη και για μη κβαντικές θεωρίες, όπως οι κλασικές θεωρίες πεδίων ή η γενική σχετικότητα, οι οποίες επίσης δεν στερούνται εξηγητικής ισχύος. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν αποτελέσματα της εφαρμοσμένης έρευνας που στερούνται εξηγητικής ισχύος επειδή ακριβώς δεν συνάγονται από νομοειδείς 8 Παράφραση μιας δήλωσης του Nagel (1961, σ. 15). 9 Βλ. και Salmon (1990).

8 Α.Α./(B.vs.A.)R. 8 κανονικότητες. Παραδείγματα αποτελούν ισχυρισμοί που προκύπτουν από στατιστική έρευνα στις κοινωνικές επιστήμες, εμπειρικές γενικεύσεις που αξιοποιούνται στη μετεωρολογική πρόγνωση, κ.ά. Παρόμοιας φύσης ισχυρισμοί συνιστούν ένα σημαντικό μέρος της εκπαίδευσης και της πρακτικής των μηχανικών: ο τύπος του Manning για τον υπολογισμό υδραυλικών αγωγών ελεύθερης επιφάνειας ροής, οι αναλογίες Chilton-Colburn για μεταφορά θερμότητας και μάζας ή ορμής, κ.ά. Θα είναι επωφελές για τα επόμενα να σταθούμε για λίγο να δούμε με περισσότερη λεπτομέρεια την περίπτωση του τύπου του Manning. 10 Πρόκειται για έναν εμπειρικό τύπο που εκφράζει τη μέση ταχύτητα ροής σε ένα ανοικτό κανάλι συναρτήσει της κλίσης, της υδραυλικής ακτίνας διατομής και της τραχύτητας του καναλιού. Για περίπου έναν αιώνα, ο τύπος έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία, από υδρολόγους και γεωμορφολόγους στον υπολογισμό της χωρητικότητας φυσικών ρευμάτων και από πολιτικούς μηχανικούς στο σχεδιασμό τεχνητών καναλιών, χωρίς να υπάρχει ίχνος θεωρητικής τεκμηρίωσής του. Η απουσία θεωρητικής τεκμηρίωσης έχει καταστήσει τον τύπο ακατάλληλο για εξυπηρέτηση του στόχου της γενικής κατανόησης φαινομένων της ροής ρευστών. Ασφαλώς, μπορεί κάποιος να επικαλεστεί τον τύπο του Manning για να «εξηγήσει», παραδείγματος χάριν, γιατί ένα συγκεκριμένο κανάλι υπερχείλισε. Αλλά αυτό θα συνιστά ένα εγχείρημα «τεχνολογικής εξήγησης» που από τη φύση του δεν θα ενέχει καμία αξίωση γενίκευσης. Μόνον πολύ πρόσφατα, σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2001 στην επιθεώρηση φυσικής Physical Review Letters, 11 βρήκε ο τύπος του Manning θεωρητική τεκμηρίωση με αναγωγή σε μια φαινομενολογική θεωρία τυρβώδους ροής. Και είναι ακριβώς αυτή η αναγωγή που συνέβαλε στη βαθύτερη κατανόηση του μηχανισμού της μεταφοράς ορμής. Δυο σημεία αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής. Πρώτο, η αναγωγή εμπειρικών γενικεύσεων που χρησιμοποιούνται με επιτυχία από μηχανικούς σε νόμους και θεωρίες των φυσικών επιστημών αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση βασικής έρευνας. Και δεύτερο, αν θέλει κανείς να μιλήσει για «εξήγηση» στην τεχνολογία, πρέπει να αναγνωρίσει τις σημαντικές διαφορές από την εξήγηση στην επιστήμη. Η «εξήγηση» στην τεχνολογία αφορά είτε το γιατί ένα τεχνούργημα απέτυχε να ικανοποιήσει τις προσδοκίες μας είτε το πώς ένα τεχνούργημα λειτουργεί με τον τρόπο που λειτουργεί 10 Για την παρόμοια περίπτωση των αναλογιών Chilton-Colburn παραπέμπω στο κλασικό για χημικούς μηχανικούς Bird et al. (1960). 11 Βλ. Gioia and Bombardelli (2002).

9 Α.Α./(B.vs.A.)R. 9 είτε το γιατί η λειτουργία ενός τεχνουργήματος είχε απροσδόκητα αποτελέσματα. Και κανένα ερώτημα που ανήκει σε κάποιο από αυτά τα τρία είδη ερωτημάτων δεν μπορεί να απαντηθεί χωρίς ουσιώδη αναφορά στο συγκεκριμένο. Αντίθετα, στις πρότυπες περιπτώσεις επιστημονικών εξηγήσεων ένα επιμέρους γεγονός ή μια γενική κανονικότητα εξηγείται με υπαγωγή κάτω από μια ήδη δικαιολογημένη καθολική ή στατιστική γενίκευση. 12 Εδώ και στο εξής θα χρησιμοποιώ τον όρο εξήγηση (χωρίς επιθετικούς προσδιορισμούς ή εισαγωγικά) ως συνώνυμο του όρου επιστημονική εξήγηση. Πάντως θα ήταν απλοϊκό να ταυτίσει κανείς τη διάκριση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας με τη διάκριση μεταξύ εξηγητικών και αποκλειστικά προβλεπτικών περιγραφικών γενικεύσεων. Το γεγονός ότι η εφαρμοσμένη έρευνα αποβλέπει τελικώς σε κάποιο πρακτικό σκοπό επιβάλλει μια ιδιαίτερη μορφή στους συναφείς ισχυρισμούς τη μορφή ενός τεχνικού γνώμονα [technical norm]: (2) Αν επιθυμείς E και έχεις την πεποίθηση ότι βρίσκεσαι στην κατάσταση B, τότε πρέπει να πραγματώσεις C. Η κανονιστική συνιστώσα τέτοιων υποθετικών προτάσεων μπορεί, κατά περίπτωση, να διατυπώνεται με διαφορετικούς τρόπους: «Είναι ορθολογικό για εσένα να πραγματώσεις C», «Είναι επωφελές για εσένα να πραγματώσεις C», κ.λπ. Το σημαντικό είναι ότι υποθετικές προτάσεις της μορφής (2) εκφράζουν γνήσιους γνωσιακούς ισχυρισμούς: μπορεί να είναι αληθείς ή ψευδείς, δικαιολογημένες ή μη. Η δικαιολόγηση μπορεί να προκύπτει με συναγωγή από προτάσεις της μορφής (1) (με υψηλή τιμή της παραμέτρου p) τις οποίες έχει τεκμηριώσει είτε η βασική έρευνα είτε κάποιες «εμπειρικές» μέθοδοι. Από αυτή τη σκοπιά, η μορφή (2) αποτελεί το υπόδειγμα λογικής μορφής των ισχυρισμών που παράγει η εφαρμοσμένη έρευνα. Βέβαια, συχνά τέτοιοι ισχυρισμοί είναι ελλειπτικά διατυπωμένοι γιατί οι αξιακές προκείμενες που προσδιορίζουν το ποιες καταστάσεις πραγμάτων είναι επιθυμητές σε δεδομένες συνθήκες θεωρούνται «κοινός τόπος». Έτσι στην εφαρμοσμένη ιατρική έρευνα δεν γίνεται ρητή αναφορά 12 Η αντίληψη αυτή αποτελεί τον πυρήνα του καθιερωμένου «μοντέλου του επικαλύπτοντος νόμου» [ covering law model ] για την επιστημονική εξήγηση. Βλ., π.χ., Salmon (1990). Η έννοια της «τεχνολογικής εξήγησης» και οι διαφορές της από την έννοια της επιστημονικής εξήγησης ανατέμνονται από τον Pitt (2000, κεφ. 4).

10 Α.Α./(B.vs.A.)R. 10 στην επιθυμία για ίαση των ασθενών, στην εφαρμοσμένη αεροναυπηγική έρευνα δεν γίνεται ρητή αναφορά στην επιθυμία για ασφάλεια των πτήσεων, κ.λπ. Ωστόσο, η λογική μορφή (2) παρέχει το πρότυπο των προτάσεων που προκύπτουν από τον μηχανοτεχνικό σχεδιασμό [engineering design]. 13 Ο σχεδιασμός δεν ενδιαφέρεται να περιγράψει το πώς έχουν τα πράγματα αλλά να επινοήσει κατευθύνσεις δράσης που υπόσχονται να μετατρέψουν τις υπάρχουσες καταστάσεις σε επιθυμητές. 14 Πάντως το γεγονός ότι ο σχεδιασμός εντάσσεται στην κατηγορία της εφαρμοσμένης έρευνας δεν επιβάλλει την ένταξη όλων των μηχανοτεχνικών κλάδων στην ίδια κατηγορία. Για να προσδιορίσουμε το «υπόλοιπο» θα στραφούμε σε μια ακόμη προσέγγιση της υπό εξέταση διάκρισης. 3. Ερευνητικά προβλήματα Μια, από πρώτη άποψη, πρόσφορη οδός προς τη σχετική οριοθέτηση βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας φαίνεται να ξεκινά από την παραδοχή ότι η εφαρμοσμένη έρευνα αναπτύσσεται στη «διεπιφάνεια» μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας. 15 Αλλά αυτή η οδός αποδεικνύεται «δύσβατη» για δυο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η ολοένα και μεγαλύτερη συμπληρωματικότητα μεταξύ σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας 16 καθιστά «θολή» την ίδια τη «διεπιφάνεια» μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας. Ο δεύτερος είναι ότι το εύρος μερικών φιλοσοφικών αναλύσεων της τεχνολογικής πρακτικής δυσχεραίνει οποιαδήποτε χρήσιμη σχετική οριοθέτηση της τεχνολογίας από την επιστήμη. 17 Απέναντι σε αυτά τα εμπόδια, ένας τρόπος προσέγγισης μιας ασαφούς, αλλά χρήσιμης, διάκρισης μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας είναι ο εξής. Υιοθετούμε μια ενιαία οπτική τόσο για την επιστήμη όσο και για την τεχνολογία και στο πλαίσιο αυτής της οπτικής εντοπίζουμε τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τις κατεξοχήν εκδηλώσεις της τεχνολογικής πρακτικής από εκείνες της επιστημονικής πρακτικής. 13 Χρησιμοποιώ τον όρο μηχανοτεχνία για την απόδοση του αγγλικού όρου engineering. O νεολογισμός αυτός οφείλεται στον καθηγητή Ε.Μ.Π. Θ. Π. Τάσσιο. Υιοθέτησα τη μεταφραστική πρόταση μετά από την επαφή μου με τη διπλωματική εργασία του Ι. Α. Νιάδα (1997). 14 Η βασική ιδέα αποδίδεται στον Herbert Simon. Για λεπτομέρειες, από την οπτική του management, βλ. Friedman (2003). 15 Πρβλ. όμως Agassi (1980). 16 Βλ., π.χ., Cordero (1998). 17 Για παράδειγμα ο Ferré (1998, σ. 26) ορίζει τις τεχνολογίες ως «πρακτικές εκπληρώσεις της ευφυΐας» [ practical implementations of intelligence ] ενώ ο Pitt (2000, σ. 11) υποστηρίζει πως η τεχνολογία δεν είναι παρά «η ανθρωπότητα επί το έργον» [ humanity at work ].

11 Α.Α./(B.vs.A.)R. 11 Η «ενιαία οπτική» που θα ακολουθήσω εδώ είναι ότι η κύρια δραστηριότητα τόσο της επιστήμης όσο και της τεχνολογίας είναι η επίλυση προβλημάτων. Αυτή η ενιαία θέαση επιτρέπει την απόπειρα σκιαγράφησης των σχετικών οριοθετήσεων με κριτήριο το είδος των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η επιστημονική και η τεχνολογική έρευνα. 18 Εκείνο που χρειάζεται τώρα είναι ένας χαρακτηρισμός της τεχνολογίας που θα επιτρέψει τον εντοπισμό των χαρακτηριστικών των κατεξοχήν τεχνολογικών προβλημάτων. Έναν τέτοιο χαρακτηρισμό, που βρίσκεται κοντά στην αυθόρμητη αντίληψη των μηχανικών αλλά και του κοινού νου, είχε προσφέρει πριν από αρκετά χρόνια ο Walentynowicz (1968, σ. 586): ο όρος τεχνολογία συμπεριλαμβάνει (α) υλικά τεχνουργήματα (αντικείμενα, συσκευές, διεργασίες, κ.λπ.) καθώς και τη γνώση που τα αφορά και (β) τη δραστηριότητα που κατευθύνεται προς την ικανοποίηση συγκεκριμένων ανθρώπινων και κοινωνικών αναγκών καθώς και τη γνώση που ενέχεται σε αυτή τη δραστηριότητα. Σε αυτή την προσέγγιση, ένα κατεξοχήν τεχνολογικό πρόβλημα καθορίζεται από ένα αίτημα για την παραγωγή ενός υλικού τεχνουργήματος που θα πραγματώσει μια συγκεκριμένη επιθυμητή κατάσταση πραγμάτων θα ικανοποιήσει μια συγκεκριμένη ανθρώπινη ή κοινωνική ανάγκη. Έτσι ένα τεχνολογικό πρόβλημα τίθεται πάντα από έναν εξωτερικό φορέα (ένα άτομο, μια ομάδα, ένα θεσμό, κ.λπ.) το υποκείμενο της εν λόγω επιθυμίας και κάθε προτεινόμενη λύση αξιολογείται με κριτήρια που θέτει, ή τουλάχιστον αποδέχεται, ο φορέας αυτός. Κατά περίπτωση, τα κριτήρια ενδέχεται να πηγάζουν από βιολογικούς, οικονομικούς, ηθικούς ή, ευρύτερα, πολιτισμικούς περιορισμούς. Εν γένει, ένα τεχνολογικό πρόβλημα επιδέχεται περισσότερες της μιας λύσεις (εφόσον είναι δυνατόν να λυθεί). Οι δυνατές λύσεις αξιολογούνται με αναφορά σε δυο κανονιστικές αρχές. Η πρώτη είναι η αρχή της αποτελεσματικότητας [efficiency, effectiveness]: καθεμία από τις τεχνικές παραμέτρους του τεχνουργήματος πρέπει να ανήκει σε ένα σύνολο τιμών που επιβάλλεται για κάθε τεχνούργημα που φιλοδοξεί να ικανοποιήσει το συγκεκριμένο είδος επιθυμίας. Μια γέφυρα πρέπει να είναι ανθεκτική σε φορτία, να έχει σύντομη διάρκεια κατασκευής αλλά μεγάλη διάρκεια λειτουργίας, να μπορεί να κατασκευαστεί από διαθέσιμα υλικά, κ.ο.κ. Ένας κινητήρας πρέπει να μπορεί να παράγει ικανό ωφέλιμο έργο, να χρησιμοποιεί διαθέσιμη ποιότητα και ποσότητα καυσίμων, να μην ρυπαίνει ή ηχορυπαίνει 18 Αυτή η θέαση αποτελεί την κεντρική ιδέα των Arageorgis and Baltas (1989). Οι θέσεις για τις διαφορές μεταξύ επιστημονικών και τεχνολογικών προβλημάτων που παραθέτω επιγραμματικά παρακάτω αναπτύσσονται εκτενέστερα σε αυτό το άρθρο. Υπόβαθρο του άρθρου ήταν οι φιλοσοφικές θέσεις περί επιστήμης που είχε επεξεργαστεί ο Αριστείδης Μπαλτάς.

12 Α.Α./(B.vs.A.)R. 12 υπερβολικά το περιβάλλον, κ.ο.κ. Η αποτελεσματικότητα προσδιορίζει ιδεώδεις λύσεις του τεχνολογικού προβλήματος. Η δεύτερη κανονιστική αρχή είναι αυτή της οικονομίας [economy]: το τεχνούργημα πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να πραγματώνει ένα αποδεκτό επίπεδο ικανοποίησης της επιθυμίας του εντολέα χωρίς να υπερβαίνει ένα ανεκτό για αυτόν κόστος (οικονομικό, κοινωνικό, αισθητικό, κ.λπ.). Έτσι, υπό την κανονιστική αρχή της οικονομίας ομαδοποιούνται κριτήρια που τίθενται αποκλειστικά από τον εξωτερικό φορέα που παραγγέλνει τη λύση του τεχνολογικού προβλήματος. 19 Ένα άλλο χαρακτηριστικό των τεχνολογικών προβλημάτων είναι το εξής. Δεδομένου ότι ένα τεχνούργημα προορίζεται να λειτουργήσει στον πραγματικό κόσμο, ένα τεχνολογικό πρόβλημα εμπλέκει τα πραγματικά φαινόμενα σε μια πολλαπλότητα των πτυχών τους. Ας θεωρήσουμε, για παράδειγμα, το τεχνολογικό πρόβλημα της κατασκευής ενός αγωγού φυσικού αερίου. Ο σχεδιασμός του έργου απαιτεί μελέτη από τη σκοπιά των φαινομένων μεταφοράς, της θερμοδυναμικής, της αυτόματης ρύθμισης διεργασιών, της αντοχής υλικών, της στατικής κατασκευών, της διάβρωσης μετάλλων, κ.λπ. Επιπλέον θα απαιτεί τη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων ποικίλης φύσης όπως γεωλογικών, υδρογεωλογικών, μετεωρολογικών, τοπογραφικών, περιβαλλοντικών (π.χ., φυτοκάλυψη, είδη βλάστησης), κ.λπ. Ασφαλώς θα απαιτούνται επιπροσθέτως οικονομικές μελέτες για το κόστος κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης καθώς και οικολογικές μελέτες για τις ενδεχόμενες επιπτώσεις του έργου στο περιβάλλον. Είναι φανερό ότι οι γνώσεις τις οποίες αξιοποιεί μια τέτοια τεχνολογική μελέτη δεν μπορούν παρά να προέρχονται από περισσότερες της μιας φυσικές επιστήμες (φυσική, χημεία, βιολογία, γεωλογία). Ακόμη μπορεί κανείς να διακρίνει την, έστω έμμεση, συμβολή κοινωνικών επιστημών όπως τα οικονομικά, εφαρμοσμένων επιστημών όπως η ηλεκτροχημική διάβρωση και προστασία, διεπιστημονικών περιοχών όπως η κυβερνητική, κ.λπ. Τέλος, όπως μπορεί να βεβαιώσει κάθε μηχανικός, η επίλυση του τεχνολογικού προβλήματος θα αξιοποιήσει επίσης εμπειρικές υποθέσεις που δεν συνάγονται αυστηρά στο πλαίσιο καμιάς βασικής επιστήμης, θα χρησιμοποιήσει ελλιπή ή «προβληματικά» δεδομένα, θα επιστρατεύσει πρακτικές δεξιότητες, κ.λπ. Το συμπέρασμα είναι τετριμμένο για κάθε μηχανικό: η επίλυση ενός τεχνολογικού προβλήματος επιζητά την αποκατάσταση δεσμών μεταξύ ποικίλων επιστημονικών ή 19 Αυτή τη διάκριση μεταξύ αποτελεσματικότητας και οικονομίας την οφείλω στον Νιάδα (1997, σ ).

13 Α.Α./(B.vs.A.)R. 13 μη θεωριών, δεσμών εξωτερικών ως προς τις θεωρίες καθαυτές και προσδιοριζόμενων από το ίδιο το τεχνολογικό πρόβλημα. 20 Με αυτή την έννοια, η τεχνολογική έρευνα είναι κυρίως διαθεωρητική και καθοδηγούμενη από εξωεπιστημονικά αιτήματα. Αντίθετα, η επιστημονική έρευνα είναι κυρίως μονοθεωρητική και καθοδηγούμενη από ενδοεπιστημονικά αιτήματα. Πράγματι, πολύ γενικά, ένα επιστημονικό πρόβλημα καθορίζεται από ένα αίτημα για περαιτέρω επεξεργασία είτε του εννοιολογικού συστήματος είτε των πειραματικών διαδικασιών της εν λόγω επιστήμης ώστε να αποκατασταθούν «ικανοποιητικότερες» σχέσεις μεταξύ αυτών των δυο στοιχείων της εν λόγω επιστήμης και του συνόλου των φαινομένων που συγκροτεί το αντικείμενό της. Έτσι ένα επιστημονικό πρόβλημα τίθεται πάντα από την εσωτερική δυναμική της επιστήμης στην οποία ανήκει και κάθε προτεινόμενη λύση αξιολογείται με εσωτερικά κριτήρια που παρέχει η ερευνητική παράδοση στην οποία εντάσσεται. Είναι αυτή η παράδοση που έχει τον πρώτο λόγο στον καθορισμό των κανονιστικών ιδεωδών (π.χ., λογική ή μαθηματική συνέπεια, συμφωνία θεωρίαςπειράματος, κ.λπ.) που θα περιορίσουν το εύρος των αποδεκτών λύσεων. Επιπλέον, δεδομένου ότι κάθε επιστήμη οικειοποιείται γνωσιακά μόνον εκείνες τις ειδικές όψεις των φαινομένων που επιδέχονται περιγραφή με τις έννοιες που η ίδια διαθέτει, ένα επιστημονικό πρόβλημα δεν εμπλέκει τα πραγματικά φαινόμενα στην ολότητά τους. Με αυτή την έννοια, η επιστημονική γνώση είναι φραγμένη από τη θεωρία. 21 Ίσως προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως μάλλον προκλητικά συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από τις παραπάνω μάλλον τετριμμένες παρατηρήσεις. Πράγματι, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι κανένα τεχνολογικό πρόβλημα δεν επιδέχεται επιστημονική λύση και ότι η τεχνολογική έρευνα στερείται κάθε είδους εσωτερικής δυναμικής. Και το πρόβλημα δεν είναι εάν πρέπει κανείς να αποτολμήσει τις προκλητικές διατυπώσεις. Το πρόβλημα είναι ότι η παραπάνω εικόνα αντιβαίνει στις διαισθήσεις και των πλέον «καλόπιστων» ερευνητών των τεχνολογικών ιδρυμάτων. Η εξήγηση είναι απλή. Μέχρι εδώ επικεντρώθηκα στα κατεξοχήν τεχνολογικά και τα κατεξοχήν επιστημονικά προβλήματα στα δυο άκρα του 20 Να σημειωθεί ότι δεν χρησιμοποιώ τον όρο θεωρία με κάποια συγκεκριμένη αυστηρή φιλοσοφική σημασία. Ο όρος επιτρέπεται να καλύπτει σύνολα συναφών εμπειρικών γενικεύσεων, οικογένειες μοντέλων, παραγωγικώς κλειστά σύνολα προτάσεων καθώς και ευρύτερους «σχηματισμούς» πεποιθήσεων, μεθόδων και αξιών σαν αυτούς που έχουν περιγράψει φιλόσοφοι της επιστήμης όπως ο Kuhn («παραδείγματα» [ paradigms ]), ο Lakatos («ερευνητικά προγράμματα» [ research programmes ]) ή ο Laudan («ερευνητικές παραδόσεις» [ research traditions ]). 21 Πρβλ. Pitt (2000, σ. 33).

14 Α.Α./(B.vs.A.)R. 14 συνεχούς «φάσματος» μεταξύ τεχνολογίας και επιστήμης. Στο «μέσο» του φάσματος εντοπίζονται τα μηχανοτεχνικά προβλήματα που μοιράζονται χαρακτηριστικά τόσο των τεχνολογικών όσο και των επιστημονικών προβλημάτων και που είναι υπεύθυνα για την αυτόνομη δυναμική της έρευνας εντός των τεχνολογικών ιδρυμάτων. Στο σύγχρονο τεχνολογικό περιβάλλον, οι διαθεωρητικές σχέσεις που απαιτούν για την επίλυσή τους τα περισσότερα τεχνολογικά προβλήματα δεν αποκαθίστανται ad hoc για κάθε συγκεκριμένο τεχνολογικό πρόβλημα ξεχωριστά. Η αναγνώριση ομοιοτήτων και αναλογιών μεταξύ διαφορετικών τεχνολογικών προβλημάτων, αλλά και η ίδια η ανάπτυξη των συνεργαζομένων επιστημών, έχει οδηγήσει στην ταξινόμηση των τεχνολογικών προβλημάτων σε οικογένειες γύρω από τις οποίες έχουν σχηματιστεί λίγο ως πολύ μόνιμες ομάδες επιστημών, θεωριών και τεχνικών. Αυτά τα εσωτερικώς διασυνδεδεμένα μορφώματα επιστημών, θεωριών και τεχνικών συγκροτούν τους σύγχρονους μηχανοτεχνικούς κλάδους, καθένας από τους οποίους απολαμβάνει τη δική του σχετική αυτονομία ως προς τους υπόλοιπους αλλά και ως προς τις βασικές επιστήμες. Η διαδικασία συγκρότησης είναι ένα είδος «διεπιστημονικής υβριδοποίησης» που επάγεται από μια οικογένεια τεχνολογικών προβλημάτων. Έτσι κάθε μηχανοτεχνικός κλάδος κάθε ειδικότητα μηχανικού («χημικός μηχανικός», «πολιτικός μηχανικός», «ηλεκτρολόγος μηχανικός», κ.λπ.) αυτοπροσδιορίζεται, σε τελευταία ανάλυση, με αναφορά σε κάποια οικογένεια τεχνολογικών προβλημάτων. Για παράδειγμα, ο μηχανοτεχνικός κλάδος των χημικών μηχανικών απέκτησε την εσωτερική του συγκρότηση με την ανάλυση των διαδικασιών που πραγματώνονται στη χημική βιομηχανία στις λεγόμενες «unit operations» (ροή ρευστών, μεταφορά θερμότητας, μεταφορά μάζας, θερμοδυναμικές διαδικασίες, μίξη, χημική αντίδραση, κ.λπ.). Η φύση των τεχνολογικών προβλημάτων στην επίλυση των οποίων καλείται να συνδράμει ένας μηχανοτεχνικός κλάδος, καθορίζει το περιεχόμενο των θεωριών που θα συμμετάσχουν στη διαμόρφωση του κλάδου και εξειδικεύει την κανονιστική αρχή της αποτελεσματικότητας με την οποία θα κρίνονται οι λύσεις των οικείων τεχνολογικών προβλημάτων. Για παράδειγμα, η αποτελεσματικότητα εξειδικεύεται κυρίως στην ακρίβεια των μετρήσεων για τους τοπογράφους μηχανικούς, στην αντοχή και τη λειτουργικότητα των κατασκευών για τους πολιτικούς μηχανικούς, κ.ο.κ. Από την άλλη, οι θεωρίες που συναπαρτίζουν το γνωσιακό υπόβαθρο ενός

15 Α.Α./(B.vs.A.)R. 15 μηχανοτεχνικού κλάδου ταξινομούνται, ως προς το περιεχόμενο, σε δυο κατηγορίες: στις γεγονικές θεωρίες και στις επιχειρησιακές θεωρίες. 22 Μια γεγονική μηχανοτεχνική θεωρία περιγράφει, προβλέπει και εξηγεί επιμέρους γεγονότα ή γενικές κανονικότητες σε μια περιοχή του κόσμου με τη βοήθεια ενός συνεκτικού εννοιολογικού συστήματος το οποίο, καταρχήν, θα μπορούσε να αναχθεί σε μια επιστημονική θεωρία. Το κατηγόρημα συνεκτικό συμπαραδηλώνει τις μεθοδολογικές απαιτήσεις, όχι μόνον της λογικής και μαθηματικής συνέπειας, αλλά και εκείνες της αλληλοσύνδεσης των εννοιών και της αλληλοϋποστηριξιμότητας των ισχυρισμών. Επίσης η αναγωγή σε μια επιστημονική θεωρία μπορεί να μην είναι τελικά εφικτή (π.χ., λόγω μαθηματικών δυσκολιών) ή επιθυμητή (π.χ., χάριν απλοποίησης των υπολογισμών). Τυπικό παράδειγμα είναι η καταρχήν αναγωγή της ρευστομηχανικής στη φυσική. Τέλος, δεν είναι απαραίτητο να εκλαμβάνεται ως αληθής η θεωρία που θα αποτελούσε τη βάση αναγωγής. (Οι περισσότεροι μηχανικοί δεν συνυπολογίζουν κβαντικές ή σχετικιστικές διορθώσεις!) Με δυο λόγια, οι γεγονικές μηχανοτεχνικές θεωρίες επιτελούν ανάλογες γνωσιακές λειτουργίες με εκείνες των θεωριών των βασικών επιστημών με μόνη διαφορά ότι δεν ενδιαφέρονται απλώς για το «πώς έχουν τα πράγματα» αλλά για το «πώς έχουν τα πράγματα ώστε να κάνουμε άλλα πράγματα να δουλεύουν». 23 Παραδείγματα γεγονικών μηχανοτεχνικών θεωριών είναι η εφαρμοσμένη θερμοδυναμική, η εδαφομηχανική, η θεωρία του αυτομάτου ελέγχου, η θεωρία της κινητικής και της κατάλυσης σε αντιδραστήρες, κ.ά. Από την άλλη, οι επιχειρησιακές μηχανοτεχνικές θεωρίες είναι ουσιωδώς προσανατολισμένες προς την πράξη: το αντικείμενό τους είναι να διατυπώνουν κανόνες που υπαγορεύουν το βέλτιστο τρόπο δράσης κατά την διαδικασία της τεχνολογικής υλοποίησης. Τέτοιες θεωρίες είναι η θεωρία αποφάσεων, η θεωρία βελτιστοποίησης, η θεωρία διοίκησης, κ.λπ. Η κανονιστική αρχή που προσιδιάζει στις επιχειρησιακές μηχανοτεχνικές θεωρίες είναι η αρχή της οικονομίας ενώ εκείνη που προσιδιάζει στις γεγονικές μηχανοτεχνικές θεωρίες είναι η αρχή της αποτελεσματικότητας. 22 Η διάκριση οφείλεται στον Walentynowicz (1968, σ. 588) που χρησιμοποιεί τους όρους factual theories και operational theories αντίστοιχα. Μια παρόμοια διάκριση έχει προτείνει και ο Bunge (1972). 23 Δανείστηκα τη φράση από την Cuevas-Badallo (2005, σ. 40). Η Cuevas-Badallo ανατέμνει με λεπτομέρεια τη μηχανοτεχνική θεωρία της αντοχής των υλικών ώστε να αναδείξει τις ομοιότητες με τις επιστημονικές θεωρίες. Ως πρότυπο χρησιμοποιεί η σημασιολογική θεώρηση των επιστημονικών θεωριών που έχει προτείνει ο φιλόσοφος της επιστήμης Ronald Giere.

16 Α.Α./(B.vs.A.)R. 16 Ποια, όμως, είναι η συμβολή όλης αυτής της συζήτησης στο εγχείρημα της διάκρισης μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας; Δυο είναι τα (μη προφανή εξαρχής) συμπεράσματα. Πρώτον, η βασική έρευνα καθοδηγείται ως προς την προβληματοθεσία από θεωρίες. Τα τυπικά ερευνητικά προβλήματα που υπάγονται στη βασική έρευνα είναι μονοθεωρητικά. Σχηματικά, η εικόνα του τοπίου της βασικής έρευνας έχει ως εξής: 24 T1 T2 P P P P Βασική έρευνα όπου τα T ( j = 1,2,...) παριστάνουν θεωρίες και τα P ( k = 1, 2,...) παριστάνουν τα j jk προβλήματα που αναδύονται με υπόβαθρο τη θεωρία T j. Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι στη βασική έρευνα μπορούν να ενταχθούν προβλήματα τα οποία αναδεικνύει η εσωτερική δυναμική των γεγονικών μηχανοτεχνικών θεωριών. Η επίλυση ενός τέτοιου προβλήματος είναι μόνο δυνάμει μέρος της επίλυσης ενός προβλήματος εφαρμοσμένης έρευνας. Πρόκειται για την προσανατολισμένη βασική έρευνα κατά την ορολογία του Frascati Manual. Εδώ η εικόνα είναι παρόμοια με την παραπάνω με μοναδική διαφορά ότι το σύνολο των θεωριών προσδιορίζεται με αναφορά σε μια ανοικτή οικογένεια προβλημάτων: Ανοικτή οικογένεια προβλημάτων T1... Tn P P P P n1 n2 Βασική έρευνα στη μηχανοτεχνία Για να γίνει εναργέστερη η κατανόηση της διαφοράς, η αντίστοιχη εικόνα για την εφαρμοσμένη έρευνα θα είχε τη μορφή: 24 Εμπνευσμένη από το «μοντέλο της ομπρέλας» για την έρευνα [ umbrella model of inquiry ] του Sintonen (1990, σ. 27).

17 Α.Α./(B.vs.A.)R. 17 Πρόβλημα P 1 T T Tk P... P P... Pn l n m n11 1 Εφαρμοσμένη έρευνα όπου οι θεωρίες T ( 1,..., ) j1 j = n επινοούνται ως «απαντήσεις» σε «ερωτήματα» που θέτει το εξαρχής δεδομένο πρόβλημα P 1. Από μια άποψη, στην εφαρμοσμένη έρευνα έχουμε συγκεκριμένα πρακτικά προβλήματα που αναζητούν λύσεις ενώ στη βασική μηχανοτεχνική έρευνα έχουμε λύσεις που περιμένουν πρακτικά προβλήματα. Να κλείσω αυτή την ενότητα με μια, μάλλον εκτενή, διευκρίνιση. Υποστήριξα ότι η επιστημονική και, ευρύτερα, η βασική έρευνα είναι κατά κύριο λόγο μονοθεωρητική. Αυτός ο ισχυρισμός ίσως φανεί ανυπόστατος δεδομένης της φυσιογνωμίας της σύγχρονης έρευνας ακόμη και στη φυσική. Η θεωρητική έρευνα προς μια θεωρία της κβαντικής βαρύτητας έχει ως προκείμενες τόσο τις κβαντικές θεωρίες πεδίων όσο και τη γενική σχετικότητα ενώ τα πειράματα στη φυσική υψηλών ενεργειών διεξάγονται πλέον από πολυπληθείς ομάδες φυσικών και τεχνολόγων με διακριτές επιμέρους συμβολές. Η αντιμετώπιση τέτοιων φαινομενικών αντιπαραδειγμάτων έχει πολλαπλές πτυχές. Πρώτο, ο ισχυρισμός μου είναι μόνον ότι τα κατεξοχήν επιστημονικά προβλήματα είναι κυρίως μονοθεωρητικά. Δεύτερο, η «χαλαρή» χρήση του όρου θεωρία (βλ. υποσημείωση 20) καθιστά λιγότερο περιοριστική από ό,τι θα ανέμενε κανείς σε πρώτη ματιά τη συνθήκη της μονοθεωρητικότητας. Και τρίτο, οι διαθεωρητικές σχέσεις που αξιοποιούνται στη βασική έρευνα δεν επιβάλλονται κατά κανόνα ad hoc από το εκάστοτε προς επίλυση πρόβλημα αλλά προκύπτουν από τη δυναμική των συνεργαζομένων θεωριών. Ιδιαίτερης μνείας και ανάλυσης χρήζει η περίπτωση της πρακτικής που αποκαλείται σήμερα «Μεγάλη Επιστήμη» [ Big Science ]. Πρόκειται για την οργάνωση μεγάλου αριθμού επιστημόνων και μηχανικών, με διαφορετικές ειδικότητες, σε ένα κοινό ερευνητικό πρόγραμμα. Η συμμετοχή κάθε υπο-ομάδας κρίνεται αναγκαία ακριβώς γιατί η υπο-ομάδα κατέχει ένα απαραίτητο σώμα γνώσεων ή δεξιοτήτων το οποίο δεν κατέχουν οι υπόλοιπες υπο-ομάδες. Κατά περίπτωση, το εν λόγω σώμα γνώσεων ή δεξιοτήτων μπορεί να αφορά την κατασκευή ή χειρισμό πειραματικών διατάξεων ενός συγκεκριμένου τύπου, την καταγραφή ή

18 Α.Α./(B.vs.A.)R. 18 ερμηνεία πειραματικών ή παρατηρησιακών δεδομένων κάποιου συγκεκριμένου είδους, την εκτέλεση υπολογισμών μιας συγκεκριμένης κατηγορίας, κ.λπ. Υποδείγματα τέτοιας συλλογικής οργάνωσης επιστημόνων και μηχανικών απαντούν στη σύγχρονη πειραματική φυσική υψηλών ενεργειών αλλά και στην έρευνα για την ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων, στη γενετική, κ.ά. 25 Η «Μεγάλη Επιστήμη» φέρνει στο φιλοσοφικό προσκήνιο ενδιαφέροντα γνωσιολογικά ζητήματα. Για παράδειγμα, δεδομένου ότι κανένα μέλος του συνόλου των ερευνητών που διεξάγουν από κοινού ένα πείραμα δεν είναι σε θέση να κατανοήσει και να αξιολογήσει πλήρως τη συμβολή όλων των υπολοίπων, η σημασία του πειραματικού εξαγόμενου δεν μπορεί να ελεγχθεί πλήρως από κανέναν ερευνητή εκτός εάν κάθε ερευνητής εμπιστεύεται τα αποτελέσματα της εργασίας όλων των υπολοίπων. Αλλά τι είδους τεκμήριο για γνώση αποτελεί αυτό το είδος εμπιστοσύνης; Και ποιο είναι εν τέλει το υποκείμενο της παραχθείσας γνώσης; Οι προκλήσεις αυτές για τη γνωσιολογία έχουν τεθεί ρητά από τον Hardwig (1985). Όμως δεν χρειάζεται να επεκταθούμε εδώ σε τέτοια θέματα. Το σημείο που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή για την αποφυγή σύγχυσης είναι το εξής. Η θέση ότι η βασική έρευνα είναι κατά κύριο λόγο μονοθεωρητική δεν συνεπάγεται ότι κάθε ερευνητικό πρόγραμμα που φέρει τα χαρακτηριστικά προγραμμάτων της «Μεγάλης Επιστήμης» πρέπει να ενταχθεί στην εφαρμοσμένη έρευνα. 26 Ούτε πρέπει να μας παραπλανούν οι ομοιότητες ανάμεσα, για παράδειγμα, στο πρόβλημα κατασκευής ενός αγωγού φυσικού αερίου που χρησιμοποίησα παραπάνω και στο πρόβλημα κατασκευής ενός νέου επιταχυντή σωματιδίων για τη διερεύνηση της φύσης σε υψηλότερες ενέργειες και μικρότερες αποστάσεις. Απλώς η «Μεγάλη Επιστήμη» απαιτεί όλο και πιο σύνθετα τεχνουργήματα προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της και την αξιοπιστία αυτών των τεχνουργημάτων, στις συνθήκες στις οποίες πρόκειται να λειτουργήσουν, είναι δυνατόν να την εγγυηθούν μόνον συλλογικά διαφορετικές επιστημονικές ή τεχνολογικές ειδικότητες. Ωστόσο, το ίδιο το ερώτημα που για να απαντηθεί απαιτεί την επιστράτευση των σύνθετων τεχνουργημάτων μπορεί κάλλιστα να προκύπτει από την εσωτερική δυναμική μιας μόνο θεωρίας. Τέτοια είναι η φύση των «μεγάλων πειραμάτων» στη φυσική υψηλών ενεργειών. Ο στόχος είναι η 25 Το «Πρόγραμμα Μανχάταν» [ Manhattan Project ] για την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αποτελεί ίσως την ιστορικά πρώτη εμφάνιση της «Μεγάλης Επιστήμης» ενώ παρόμοια χαρακτηριστικά είχε και το «Πρόγραμμα Χαρτογράφησης του Ανθρωπίνου Γονιδιώματος» [ Human Genome Project ]. 26 Φυσικά τα «αμυντικά» ερευνητικά προγράμματα ανήκουν στην εφαρμοσμένη έρευνα.

19 Α.Α./(B.vs.A.)R. 19 επικύρωση μιας μόνο θεωρίας με έλεγχο των εμπειρικών συνεπειών της, αλλά ο ίδιος ο εμπειρικός έλεγχος απαιτεί για την πραγμάτωσή του πολύπλοκα τεχνουργήματα και συστράτευση πλήθους ερευνητών διαφορετικών ειδικοτήτων. Διάσημο παράδειγμα αποτελεί η θριαμβευτική επικύρωση της θεωρίας των ηλεκτρασθενών αλληλεπιδράσεων των Glashow-Weinberg-Salam με την επιβεβαίωση, στο CERN το 1983, της ύπαρξης των μποζονίων W και Z που κατά τη θεωρία είναι φορείς, μαζί με τα φωτόνια, των εν λόγω αλληλεπιδράσεων. Αλλά από αυτή τη σκοπιά, η «Μεγάλη Επιστήμη» δεν εγείρει κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα για την επιχειρούμενη εδώ σκιαγράφηση της διάκρισης μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας. Απλώς τονίζει την εξάρτηση μερικών κλάδων της σύγχρονης επιστήμης από την τεχνολογία. Και αυτή η εξάρτηση, σε μικρότερο ίσως βαθμό, δεν είναι καν ιστορικά καινοφανής. Αρκεί κανείς να θυμηθεί τον τρόπο με τον οποίο ο Γαλιλαίος χρησιμοποίησε το 1609 το τηλεσκόπιο ένα νέο όργανο μάλλον αμφίβολης, για την εποχή, αξιοπιστίας προκειμένου να συναγάγει από αστρονομικές παρατηρήσεις τεκμήρια για την υπεροχή του κοπερνίκειου συστήματος έναντι του πτολεμαϊκού. 4. Προς μια εργαλειακή διάκριση: η σκιαγράφηση μερικών κριτηρίων Σημείο εκκίνησης του παρόντος κειμένου ήταν η αναγνώριση του γεγονότος ότι η διχοτομία μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, μολονότι παίζει σημαντικό ρόλο στο στρατηγικό σχεδιασμό μιας ερευνητικής πολιτικής, βασίζεται σε μια ασαφή διάκριση. Η ασάφεια πηγάζει από τους πρωταρχικούς ορισμούς των προσδιορισμών βασική και εφαρμοσμένη που βασίζονται στο κριτήριο του σκοπού ή κινήτρου του κάθε είδους έρευνας. Το κριτήριο αυτό δεν επαρκεί για τη λήψη αποφάσεων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις γιατί η εφαρμογή του ενέχει ερμηνευτικές δυσχέρειες. Ωστόσο, η ίδια διάκριση μπορεί να προσεγγιστεί με κριτήριο είτε τη φύση και τη δομή των γνωσιακών ισχυρισμών που αποτελούν τα συμπεράσματα της έρευνας είτε το είδος του ερευνητικού προβλήματος. Ο ακόλουθος πίνακας συνοψίζει τα συμπεράσματα Φυσικά οι θέσεις τις οποίες συνοψίζει ο πίνακας προϋποθέτουν ότι οι όροι που εμφανίζονται σε αυτόν κατανοούνται σύμφωνα με τους ορισμούς που αναπτύχθηκαν στο κυρίως κείμενο. Επίσης δεν εμπεριέχει καμία αναφορά στην καθαυτό τεχνολογική δραστηριότητα μια που αυτή εντάσσεται στην ανάπτυξη και όχι στην έρευνα, βασική ή εφαρμοσμένη.

20 Α.Α./(B.vs.A.)R. 20 Κριτήριο Είδος Έρευνας Κίνητρο ΒΑΣΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ Γνωσιακοί Περιγραφή, Πρόβλεψη και Εξήγηση Τεχνικοί γνώμονες, Περιγραφικές ισχυρισμοί γενικεύσεις χωρίς εξηγητική Προβλήματα Επιστημονικά προβλήματα, προβλήματα γεγονικών μηχανοτεχνικών θεωριών («μονοθεωρητικά») ικανότητα Προβλήματα επιχειρησιακών μηχανοτεχνικών θεωριών, προβλήματα μηχανοτεχνικού σχεδιασμού Σημαίνουν όλα αυτά ότι η διάκριση μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας έχει αποσαφηνιστεί πλήρως; Ασφαλώς, όχι! Απλώς η διάκριση έχει σκιαγραφηθεί από διαφορετικές «γωνίες», με χρήση διαφορετικών κριτηρίων, ώστε να καταστεί περισσότερο εργαλειακή. Για παράδειγμα, δεδομένου ενός ερευνητικού προγράμματος, μια θετική απάντηση σε οποιαδήποτε από τις παρακάτω ερωτήσεις θα έδινε καλούς λόγους στον κριτή να εντάξει το πρόγραμμα στην περιοχή της εφαρμοσμένης έρευνας. Αποτελεί στόχο του προγράμματος η δικαιολόγηση κάποιου τεχνικού γνώμονα; Βασίζεται το πρόγραμμα σε περιγραφικούς ισχυρισμούς που στερούνται εξηγητικής ισχύος; Μπορεί να ενταχθεί το πρόγραμμα στη δικαιοδοσία του μηχανοτεχνικού σχεδιασμού; Εντάσσεται το πρόβλημα που φιλοδοξεί να επιλύσει το πρόγραμμα στην κατηγορία προβλημάτων που πραγματεύονται οι επιχειρησιακές μηχανοτεχνικές θεωρίες; Φυσικά, θα ήταν αφελές να πιστέψει κανείς ότι με αυτό τον τρόπο οδηγείται σε μονοσήμαντες ασφαλείς αποφάσεις. Και τούτο γιατί δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτή κατανόηση όρων όπως θεωρία ή εξήγηση, γιατί οι εκτιμήσεις όσον αφορά το επίπεδο συγκρότησης μιας μηχανοτεχνικής θεωρίας ενδέχεται να διαφέρουν, κ.ο.κ. Για να δώσω ένα ακόμη παράδειγμα, μολονότι τα προβλήματα που πραγματεύονται οι επιχειρησιακές μηχανοτεχνικές θεωρίες υπάγονται μάλλον στην εφαρμοσμένη έρευνα, μια μαθηματική ή φιλοσοφική μελέτη που έχει ως αντικείμενο μια επιχειρησιακή μηχανοτεχνική θεωρία πρέπει να ενταχθεί στη βασική έρευνα. Αλλά τέτοιες διαφορές μεταξύ επιπέδων δεν είναι πάντοτε ευκρινείς.

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Οι Βασικές Επιστήμες σε ένα Τεχνολογικό Ίδρυμα

Οι Βασικές Επιστήμες σε ένα Τεχνολογικό Ίδρυμα Οι Βασικές Επιστήμες σε ένα Τεχνολογικό Ίδρυμα Αριστείδης Αραγεώργης Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών, Ε.Μ.Π., arage@central.ntua.gr Η Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα και η Βιομηχανική

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου Κάποιες έννοιες Επιστήμη : κάθε συστηματικό πεδίο μελέτης ή σύστημα γνώσης που έχει ως σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

Λογιστική Θεωρία και Έρευνα

Λογιστική Θεωρία και Έρευνα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στη Λογιστική & Χρηματοοικονομική Master of Science (MSc) in Accounting and Finance ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ Λογιστική Θεωρία και Έρευνα Εισαγωγή στη Λογιστική Έρευνα Η αναζήτηση της αλήθειας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 9 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΛΙΓΗ ΘΕΩΡΙΑ Στην προηγούμενη διάλεξη μάθαμε ότι υπάρχουν διάφορες μορφές έρευνας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Επιτροπή Σπουδών ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2010-2011 ΟΙ ΕΜΒΑΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΧΜ ΕΜΠ Η Σχολή Χημικών Μηχανικών του Ε.Μ.Π.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

εισήγηση 8η Είδη Έρευνας ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (#Ν151)

εισήγηση 8η Είδη Έρευνας ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (#Ν151) εισήγηση 8η Είδη Έρευνας ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (#Ν151) Βασική (ή Καθαρή) και Εφαρμοσμένη 1 Η Βασική ή Καθαρή έρευνα δεν στοχεύει σε οικονομικά ή κοινωνικά οφέλη και δεν καταβάλλονται προσπάθειες για την εφαρμογή

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΥΚΩΝ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ : Τρασανίδης Γεώργιος, διπλ. Ηλεκ/γος Μηχανικός Μsc ΠΕ12 05 Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός Στόχος της Τεχνολογίας στην Γ Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS623 / Νομικά και Ηθικά Θέματα στην Υγεία

Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS623 / Νομικά και Ηθικά Θέματα στην Υγεία Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS623 / Νομικά και Ηθικά Θέματα στην Υγεία Σχολή ΣΟΕΔ Σχολή Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης Πρόγραμμα Σπουδών PYS Πολιτική Υγείας και Σχεδιασμός Υπηρεσιών Υγείας Θεματική

Διαβάστε περισσότερα

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών Η έννοια της δραστηριότητας Δραστηριότητα είναι κάθε ανθρώπινη δράση που έχει ένα κίνητρο και ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ Σκοπός του έργου Σκοπός του έργου είναι: 1. η δημιουργία μιας on line εφαρμογής διαχείρισης ενός επιστημονικού λεξικού κοινωνικών όρων 2. η παραγωγή ενός ικανοποιητικού

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ε. Αντωνέλου Επιστημονικό Προσωπικό ΕΕΥΕΜ Μαθηματικός, Msc. antonelou@ecomet.eap.gr

Γεωργία Ε. Αντωνέλου Επιστημονικό Προσωπικό ΕΕΥΕΜ Μαθηματικός, Msc. antonelou@ecomet.eap.gr Γεωργία Ε. Αντωνέλου Επιστημονικό Προσωπικό ΕΕΥΕΜ Μαθηματικός, Msc. antonelou@ecomet.eap.gr Θεμελίωση μιας λύσης ενός προβλήματος από μια πολύπλευρη (multi-faceted) και διαθεματική (multi-disciplinary)

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Έστω λοιπόν ότι το αντικείμενο ενδιαφέροντος είναι. Ας δούμε τι συνεπάγεται το κάθε. πριν από λίγο

Έστω λοιπόν ότι το αντικείμενο ενδιαφέροντος είναι. Ας δούμε τι συνεπάγεται το κάθε. πριν από λίγο Μορφές Εκπόνησης Ερευνητικής Εργασίας Μαρία Κουτσούμπα Έστω λοιπόν ότι το αντικείμενο ενδιαφέροντος είναι «η τηλεδιάσκεψη». Ας δούμε τι συνεπάγεται το κάθε ερευνητικό ερώτημα που θέσαμε πριν από λίγο Κουτσούμπα/Σεμινάριο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Κατερίνα Σάλτα ΔιΧηΝΕΤ 2017-2018 ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Διεπιστημονικότητα Ιστορία & Φιλοσοφία της Χημείας Γλωσσολογία Χημεία Διδακτική της Χημείας Παιδαγωγική Ψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Μαθηματικά (Άλγεβρα - Γεωμετρία) Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΠΑΛ ΚΕΝΤΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Φιλοσοφία της Επιστήμης ΙΙ

Φιλοσοφία της Επιστήμης ΙΙ Φιλοσοφία της Επιστήμης ΙΙ Τετάρτη, 3.30-6 μμ. Αίθουσα A Διδάσκουσα: Ελίνα Πεχλιβανίδη ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (SYLLABUS) Πληροφορίες για: ημέρα - ώρα - αίθουσα διεξαγωγής του μαθήματος στοιχεία επικοινωνίας,

Διαβάστε περισσότερα

Προτεινόμενο Πρόγραμμα Σπουδών. Για το Τμήμα Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών (Λαμία) του ΠΘ

Προτεινόμενο Πρόγραμμα Σπουδών. Για το Τμήμα Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών (Λαμία) του ΠΘ Προτεινόμενο Πρόγραμμα Σπουδών Για το Τμήμα Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών (Λαμία) του ΠΘ Εισαγωγή Το πρόγραμμα σπουδών έχει ως στόχο να δώσει τη δυνατότητα στους αποφοίτους του Τμήματος Φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Δρ. Βασίλης Π. Αγγελίδης Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Δρ. Βασίλης Π. Αγγελίδης Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Δρ. Βασίλης Π. Αγγελίδης Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Περιεχόμενα Επιστημονική έρευνα Σε τι μας βοηθάει η έρευνα Χαρακτηριστικά της επιστημονικής

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Κατερίνα Σάλτα ΔιΧηΝΕΤ 2017-2018 Θέματα Διδακτικής Φυσικών Επιστήμων 1. ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ 2. ΤΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΙ Η ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ 3. ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ & ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ 4. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

3. Περιγράμματα Μαθημάτων Προγράμματος Σπουδών

3. Περιγράμματα Μαθημάτων Προγράμματος Σπουδών 3. Περιγράμματα Μαθημάτων Προγράμματος Σπουδών Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα συνοπτικά περιγράμματα των μαθημάτων που διδάσκονται στο Πρόγραμμα Σπουδών, είτε αυτά προσφέρονται από το τμήμα που είναι

Διαβάστε περισσότερα

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000)

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Πρόκειται για την έρευνα που διεξάγουν οι επιστήμονες. Είναι μια πολύπλοκη δραστηριότητα που απαιτεί ειδικό ακριβό

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2009

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2009 ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ (Σ.E.B.E.) ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ 2009 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 1.1 Το Πρόγραμμα Ενίσχυσης της Βασικής Έρευνας (Π.E.B.E.) του Ε.Μ.Π. αποβλέπει

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα # 1.2: Η προοπτική των βασικών αρχών της φύσης των Φυσικών Επιστημών στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΥΛΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Προπτυχιακό ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΤΥ 303 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 3 o ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΕΙΑ Ι ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10 ΚΡΙΤΗΡΙΑ Εύρος θέματος Τίτλος και περίληψη Εισαγωγή Βαθμολογία

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5 Κριτήρια απόρριψης απόμακρων τιμών

Κεφάλαιο 5 Κριτήρια απόρριψης απόμακρων τιμών Κεφάλαιο 5 Κριτήρια απόρριψης απόμακρων τιμών Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται δύο κριτήρια απόρριψης απομακρυσμένων από τη μέση τιμή πειραματικών μετρήσεων ενός φυσικού μεγέθους και συγκεκριμένα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΝAOME1372 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 10 ο ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους του Σταύρου Κοκκαλίδη Μαθηματικού Διευθυντή του Γυμνασίου Αρχαγγέλου Ρόδου-Εκπαιδευτή Στα προγράμματα Β Επιπέδου στις ΤΠΕ Ορισμός της έννοιας του σεναρίου.

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεθοδολογία έρευνας Η ερευνητική διαδικασία έχει ως αφορμή ένα προβληματισμό και προσπαθεί να απαντήσει σε ένα ερευνητικό ερώτημα.

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργική Εκπαίδευση. Θεματική ενότητα 7 2/2. Όνομα καθηγητή: Αλέξανδρος Κουτσούρης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης

Γεωργική Εκπαίδευση. Θεματική ενότητα 7 2/2. Όνομα καθηγητή: Αλέξανδρος Κουτσούρης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Γεωργική Εκπαίδευση Θεματική ενότητα 7 2/2 Όνομα καθηγητή: Αλέξανδρος Κουτσούρης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Οι φοιτητές/τριες πρέπει να είναι ικανοί/ες: Α) να ορίζουν τον

Διαβάστε περισσότερα

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Σχεδιασμός... αντιμετωπίζει ενιαία το πλαίσιο σπουδών (Προδημοτική, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο), είναι συνέχεια υπό διαμόρφωση και αλλαγή, για να αντιμετωπίζει την εξέλιξη,

Διαβάστε περισσότερα

Τ.Ε.Ι. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

Τ.Ε.Ι. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Τ.Ε.Ι. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Δρ. Ιωάννης Σ. Τουρτούρας Μηχανικός Παραγωγής & Διοίκησης Δ.Π.Θ. Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Δεδομενοθηρία ή θεωριολαγνεία;

Δεδομενοθηρία ή θεωριολαγνεία; Δεδομενοθηρία ή θεωριολαγνεία; Στάθης Ψύλλος ΕΚΠΑ Αλλαγή μεθοδολογικού παραδείγματος στην μοριακή βιολογία. Η αλλαγή αυτή προκαλείται από μια έκρηξη στην συλλογή αξιόπιστων δεδομένων. Το νέο αναδυόμενο

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Φυσικής: Ερευνητικές Προσεγγίσεις στη Μάθηση και στη Διδασκαλία

Διδακτική της Φυσικής: Ερευνητικές Προσεγγίσεις στη Μάθηση και στη Διδασκαλία Διδακτική της Φυσικής: Ερευνητικές Προσεγγίσεις στη Μάθηση και στη Διδασκαλία Ενότητα 1: Οι συνιστώσες της επιστημονικής γνώσης Δημήτρης Κολιόπουλος Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης http://users.uoa.gr/~dhatziha Αριθμός: 1 Η εισαγωγή σε μια επιστήμη πρέπει να απαντά σε δύο ερωτήματα: Ποιον τομέα και με ποιους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

Copyright: ISBN: 960 631 539 8. 1 601 00. 23510 33535, 6946967552 E-mail: gperdikis@kat.forthnet.gr ,,.2121/1993,. 100/1975., , 51. 2121/1993.

Copyright: ISBN: 960 631 539 8. 1 601 00. 23510 33535, 6946967552 E-mail: gperdikis@kat.forthnet.gr ,,.2121/1993,. 100/1975., , 51. 2121/1993. 2006 Copyright: - / 1 601 00. 23510 33535, 6946967552 E-mail: gperdikis@kat.forthnet.gr ISBN: 960 631 539 8,,.2121/1993,. 100/1975.,,,,, 51. 2121/1993. , ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ......σελ. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1 2 3 ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών έρευνα ανακάλυψη εφεύρεσηκαινοτομία-επινόηση εξέλιξη 4 5 Ανακάλυψη: εύρεση αντικειμένου που προϋπήρχε, αλλά ήταν άγνωστο. Ανακάλυψη (επιστήμη):

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος για την ελληνική έκδοση

Πρόλογος για την ελληνική έκδοση Πρόλογος για την ελληνική έκδοση Σταυρούλα Σαμαρτζή & Αργυρώ Βατάκη Η εφαρμοσμένη γνωστική ψυχολογία μπορεί να οριστεί ως το ερευνητικό πεδίο που χρησιμοποιεί μεθόδους και θεωρίες της πειραματικής ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Αναστασία Στρατηγέα Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π.

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Αναστασία Στρατηγέα Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π. ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΠΜΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Υπεύθυνη Μαθήματος Αναστασία Στρατηγέα Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π. ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ ΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ

ΙΑ ΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ Tel.: +30 2310998051, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru ΙΑ ΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Τομέας Ανθρωπιστικών Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών ΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Κώστας Θεολόγου ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ Το

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στις πολιτισμικές σπουδές

Εισαγωγή στις πολιτισμικές σπουδές Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών Εισαγωγή στις πολιτισμικές σπουδές Ενότητα 8: Είδη έρευνας, παράμετροι και οδηγίες συγγραφής (ΜΕΡΟΣ Β) Αν. Καθηγήτρια: Ι. Βαμβακίδου e-mail: ibambak@uowm.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Αθανάσιος Γαγάτσης Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής Πανεπιστήµιο Κύπρου Χρήστος Παντσίδης Παναγιώτης Σπύρου Πανεπιστήµιο

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδεις αρχές επιστήμης και μέθοδοι έρευνας

Θεμελιώδεις αρχές επιστήμης και μέθοδοι έρευνας A. Montgomery Θεμελιώδεις αρχές επιστήμης και μέθοδοι έρευνας Καρολίνα Δουλουγέρη, ΜSc Υποψ. Διαδάκτωρ Σήμερα Αναζήτηση βιβλιογραφίας Επιλογή μεθοδολογίας Ερευνητικός σχεδιασμός Εγκυρότητα και αξιοπιστία

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Μηχανολογίας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Κώστας Κιτσάκης Μηχανολόγος Μηχανικός ΤΕ MSc Διασφάλιση ποιότητας Επιστημονικός Συνεργάτης Στάδιο Διασάφησης του Προβλήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιστημολογία κοινωνικής έρευνας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ: Νικόλαος Ναγόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιστημολογία κοινωνικής έρευνας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ: Νικόλαος Ναγόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιστημολογία κοινωνικής έρευνας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ: Νικόλαος Ναγόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Η κοινωνική έρευνα επιχειρεί να ανταποκριθεί και να ανιχνεύσει

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Χημικής Μηχανικής. Σύντομη Παρουσίαση Προγράμματος

Πρόγραμμα Χημικής Μηχανικής. Σύντομη Παρουσίαση Προγράμματος Πρόγραμμα Χημικής Μηχανικής Σύντομη Παρουσίαση Προγράμματος Τι είναι η Χημική Μηχανική; Τι είναι η Χημική Μηχανική Η χημική μηχανική αποτελεί διακριτό, τεχνολογικό και επιστημονικό κλάδο της επιστήμης

Διαβάστε περισσότερα

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Πίνακας περιεχομένων Τίτλος της έρευνας (title)... 2 Περιγραφή του προβλήματος (Statement of the problem)... 2 Περιγραφή του σκοπού της έρευνας (statement

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση» ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ. «Νέο Λύκειο και σύστημα πρόσβασης στην Tριτοβάθμια. Άρθρο 1. Νέο Λύκειο

Eκπαίδευση» ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ. «Νέο Λύκειο και σύστημα πρόσβασης στην Tριτοβάθμια. Άρθρο 1. Νέο Λύκειο ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «Νέο Λύκειο και σύστημα πρόσβασης στην Tριτοβάθμια Eκπαίδευση» Άρθρο 1 Νέο Λύκειο 1. Από το σχολικό έτος 2013-2014 καθιερώνεται ο θεσμός του Νέου Λυκείου και αρχίζει σταδιακά η εφαρμογή του

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μέθοδοι Έρευνας Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα Βύρων Κοτζαμάνης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΧΗΜΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ, ΣΠΟΥΔΕΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΧΗΜΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΧΗΜΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ, ΣΠΟΥΔΕΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΧΗΜΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΧΗΜΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ, ΣΠΟΥΔΕΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΤΜΗΜΑ Χ Η Μ Ι Κ Ω Ν ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Θεσσαλονίκη, 2016 Η συνεισφορά της Χημικής

Διαβάστε περισσότερα

Η μέθοδος Delphi και οι δυνατότητες αξιοποίησής της στις Επιστήμες της Αγωγής

Η μέθοδος Delphi και οι δυνατότητες αξιοποίησής της στις Επιστήμες της Αγωγής Η μέθοδος Delphi και οι δυνατότητες αξιοποίησής της στις Επιστήμες της Αγωγής Δρ Θεόδωρος Θεοδώρου και Καθηγητής Πέτρος Πασιαρδής Παρουσίαση στο συνέδριο «Επιστημολογικά και μεθοδολογικά ζητήματα της Επιστήμης

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΟΙΝΗ ΕΠΟΠΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΟΛ,

Η ΚΟΙΝΗ ΕΠΟΠΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΟΛ, EUROPOL JOINT SUPERVISORY BODY ΚΟΙΝΗ ΕΠΟΠΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΟΛ Γνωμοδότηση 08/56 της ΚΕΑ σχετικά με την αναθεωρημένη συμφωνία που πρόκειται να υπογραφεί μεταξύ της Ευρωπόλ και της Eurojust Η ΚΟΙΝΗ ΕΠΟΠΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών 44 Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών Διδακτικοί στόχοι Σκοπός του κεφαλαίου είναι οι μαθητές να κατανοήσουν τα βήματα που ακολουθούνται κατά την ανάπτυξη μιας εφαρμογής.

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας Σύντομες οδηγίες συγγραφής της Πτυχιακής Εργασίας

Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας Σύντομες οδηγίες συγγραφής της Πτυχιακής Εργασίας Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας Σύντομες οδηγίες συγγραφής της Πτυχιακής Εργασίας Περίληψη (τυπική έκταση: 2-3 παράγραφοι) Η Περίληψη συνοψίζει την εργασία και τα κύρια ευρήματα αυτής με τέτοιον τρόπο, ώστε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΥΛΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Προπτυχιακό ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΤΥ 408 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 4 o ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΕΙΑ ΙI ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ

ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ Έρευνα μάρκετινγκ Τιμολόγηση Ανάπτυξη νέων προϊόντων ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Τμηματοποίηση της αγοράς Κανάλια

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης Συγγραφή ερευνητικής πρότασης 1 o o o o Η ερευνητική πρόταση είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της έρευνας. Η διατύπωσή της θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, περιεκτική και βασισμένη στην ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ Με τις ερωτήσεις του τύπου αυτού καλείται ο εξεταζόμενος να επιλέξει την ορθή απάντηση από περιορισμένο αριθμό προτεινόμενων απαντήσεων ή να συσχετίσει μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚ397 Ερευνητική Μεθοδολογία στα Εφαρμοσμένα Οικονομικά Ι ΟΙΚ497 Ερευνητική Μεθοδολογία στα Εφαρμοσμένα Οικονομικά IΙ Ακαδημαϊκό έτος 2015-16 Στο πλαίσιο των μαθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΙ ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ VΙΙ ΕΩΣ Χ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΙ ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ VΙΙ ΕΩΣ Χ L 396/374 EL Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 30.12.2006 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΙ ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ VΙΙ ΕΩΣ Χ Στα Παραρτήματα VΙΙ έως Χ εκτίθενται οι

Διαβάστε περισσότερα

Παρατηρώντας κβαντικά φαινόμενα δια γυμνού οφθαλμού

Παρατηρώντας κβαντικά φαινόμενα δια γυμνού οφθαλμού Παρατηρώντας κβαντικά φαινόμενα δια γυμνού οφθαλμού του Δρ. Γεωργίου Καβουλάκη Όπως αναφέρεται στην ειδησεογραφία του παρόντος τεύχους, το ΤΕΙ Κρήτης μετέχει σε ένα δίκτυο έρευνας του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακές δραστηριότητες με υπολογιστή

Μαθησιακές δραστηριότητες με υπολογιστή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μαθησιακές δραστηριότητες με υπολογιστή Κατευθυντήριες γραμμές σχεδίασης μαθησιακών δραστηριοτήτων Διδάσκων: Καθηγητής Αναστάσιος Α. Μικρόπουλος Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΔΜΠΣ «ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ» ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 3 ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Συνέχιση και Ολοκλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η ραγδαία αύξηση της διαθεσιμότητας των παρεχόμενων πληροφοριών σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (επαγγελματικούς και μη), σε συνδυασμό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 3-4 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 3-4 ΟΡΘΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ 3 ΗΜ/ΝΙΑ 1ο-2ο Φυσική Φυσικού

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ Διδάσκων: Γ. Χαραλαμπίδης,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ & ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ ΕΑΡΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ

ΤΕΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ & ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ ΕΑΡΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 19/1/20 ΠΕΜΠΤΗ 18/1/2 ΤΕΤΑΡΤΗ 17/1/2018 ΤΡΙΤΗ 16/1/2018 ΔΕΥΤΕΡΑ 15/1/2 ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1: Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΑΡΙΝΩΝ ΕΞΑΜΗΝΩΝ, ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΑΙ ΜΠΛΕ ΧΡΩΜΑ.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Ο πρώτος ηλικιακός κύκλος αφορά μαθητές του νηπιαγωγείου (5-6 χρονών), της Α Δημοτικού (6-7 χρονών) και της Β Δημοτικού (7-8 χρονών).

Ο πρώτος ηλικιακός κύκλος αφορά μαθητές του νηπιαγωγείου (5-6 χρονών), της Α Δημοτικού (6-7 χρονών) και της Β Δημοτικού (7-8 χρονών). Μάθημα 5ο Ο πρώτος ηλικιακός κύκλος αφορά μαθητές του νηπιαγωγείου (5-6 χρονών), της Α Δημοτικού (6-7 χρονών) και της Β Δημοτικού (7-8 χρονών). Ο δεύτερος ηλικιακός κύκλος περιλαμβάνει την ηλικιακή περίοδο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΑΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ & ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΑΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ & ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24/5/2019 ΠΕΜΠΤΗ 23/5/2019 ΤΕΤΑΡΤΗ 22/5/2 ΤΡΙΤΗ 21/5/2019 ΔΕΥΤΕΡΑ 20/5/201 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΑΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ & ΕΠΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 1ο-2ο 3ο-4ο ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 5ο-6ο 7ο-8ο 9ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2017-18 1η 1o - 2ο 3o - 4ο

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΙ ΠΟΡΟΙ

1. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΙ ΠΟΡΟΙ α) Απάντηση στην Έκθεση της Επιτροπής Εξωτερικής Αξιολόγησης της νέας κατεύθυνσης του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών ΜΒΑ (Διοίκησης Επιχειρήσεων) με Εξειδίκευση τη Δημόσια Διοίκηση και Πολιτική Εξ

Διαβάστε περισσότερα

Προσφερόμενα Διπλώματα (Προσφερόμενοι Τίτλοι)

Προσφερόμενα Διπλώματα (Προσφερόμενοι Τίτλοι) Εισαγωγή Το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κύπρου προσφέρει ολοκληρωμένα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στους κλάδους του Ηλεκτρολόγου Μηχανικού

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο Χρυσή Κ. Καραπαναγιώτη Τμήμα Χημείας Αντικείμενο και Αναγκαιότητα Μετασχηματισμός της φυσικοεπιστημονικής γνώσης στη σχολική της εκδοχή.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑ και άλλες βιομηχανικές δραστηριότητες

ΕΤΑ και άλλες βιομηχανικές δραστηριότητες Το παρακάτω κείμενο περιέχει οδηγίες, παραδείγματα και διευκρινήσεις σχετικά με το τι θεωρείται Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη, με έμφαση σε βιομηχανικές δραστηριότητες. Βασίζεται στο εγχειρίδιο Frascati

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονική Εξήγηση. 26 Οκτ. 2016

Επιστημονική Εξήγηση. 26 Οκτ. 2016 Επιστημονική Εξήγηση 26 Οκτ. 2016 Πλάνο Σήμερα: -εξήγηση ως επιχείρημα -είδη (μοντέλα επ. εξήγησης) Επόμενη εβδ. (3η): -Νόμοι της φύσης (laws of nature) Μεθεπόμενη εβδ. (4η): -Αίτια (causal explanations)

Διαβάστε περισσότερα

Προπαρασκευαστική δράση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Προπαρασκευαστική δράση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Προπαρασκευαστική δράση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Υφιστάμενη και επιθυμητή κατάσταση του οικονομικού δυναμικού σε περιοχές εκτός της περιοχής της ελληνικής πρωτεύουσας 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αυτή η προπαρασκευαστική

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ ΕΑΡΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ ΕΑΡΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΕΥΤΕΡΑ 23/1/2017 ΤΡΙΤΗ 24/1/2017 1η 1ο ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΙΚΗ ΑΛΓΕΒΡΑ, 4 3ο ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ, 4 Γαλλικά (9.00 11.00)

Διαβάστε περισσότερα

Ρετσινάς Σωτήριος ΠΕ 1703 Ηλεκτρολόγων ΑΣΕΤΕΜ

Ρετσινάς Σωτήριος ΠΕ 1703 Ηλεκτρολόγων ΑΣΕΤΕΜ Ρετσινάς Σωτήριος ΠΕ 1703 Ηλεκτρολόγων ΑΣΕΤΕΜ Τι είναι η ερευνητική εργασία Η ερευνητική εργασία στο σχολείο είναι μια δυναμική διαδικασία, ανοιχτή στην αναζήτηση για την κατανόηση του πραγματικού κόσμου.

Διαβάστε περισσότερα

Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης

Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης Ορισμοί Ο διδάσκων δεν αρκεί να κάνει μάθημα, αλλά και να διασφαλίζει ότι πετυχαίνει το επιθυμητό αποτέλεσμα της μάθησης Η εκτίμηση της μάθησης αναφέρεται στην ανατροφοδότηση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. του αντικειμένου προσεγγίσεων...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. του αντικειμένου προσεγγίσεων... ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή..................................................... 17 1.1 Νόηση και γνώση και η σχέση

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

Σχόλια και υποδείξεις για το Σχέδιο Μαθήματος

Σχόλια και υποδείξεις για το Σχέδιο Μαθήματος Σχόλια και υποδείξεις για το Σχέδιο Μαθήματος Ακολούθως αναπτύσσονται ορισμένα διευκρινιστικά σχόλια για το Σχέδιο Μαθήματος. Αφετηρία για τον ακόλουθο σχολιασμό υπήρξαν οι σχετικές υποδείξεις που μας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 2/9/2016 ΠΕΜΠΤΗ 1/9/2016 ΤΕΤΑΡΤΗ 31/8/2016 ΤΡΙΤΗ 30/8/2016 ΔΕΥΤΕΡΑ 29/8/2016 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2010

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2010 ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ (Σ.E.B.E.) ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ 2010 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 1.1 Το Πρόγραμμα Ενίσχυσης της Βασικής Έρευνας (Π.E.B.E.) του Ε.Μ.Π. αποβλέπει

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2011

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2011 ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ (Σ.E.B.E.) ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ 2011 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 1.1 Το Πρόγραμμα Ενίσχυσης της Βασικής Έρευνας (Π.E.B.E.) του Ε.Μ.Π. αποβλέπει

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία Αυτο-κατηγοριοποίησης (ΘΑΚ) Από Χαντζή, Α. (υπό δηµοσίευση)

Η Θεωρία Αυτο-κατηγοριοποίησης (ΘΑΚ) Από Χαντζή, Α. (υπό δηµοσίευση) 18 Η Θεωρία Αυτο-κατηγοριοποίησης (ΘΑΚ) Από Χαντζή, Α. (υπό δηµοσίευση) Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο John Turner και οι συνεργάτες του (Turner, 1985, Turner et al. 1987), θεωρητικοί και ερευνητές

Διαβάστε περισσότερα