ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ ΣΕ ΥΠΕΡΒΑΡΕΣ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Transcript

1 ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ ΣΕ ΥΠΕΡΒΑΡΕΣ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Αγοραστού Χ., Τσούμος I., Αυγερινός A. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Περίληψη Σκοπός της έρευνας ήταν η πιλοτική εφαρμογή στην πράξη ενός νέου εκπαιδευτικού πακέτου με τίτλο «Τρέφομαι σωστά και ασκούμαι! Για να ζω καλύτερα» που σχεδιάστηκε με στόχο να βοηθήσει νέα άτομα να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος και να υιοθετήσουν ένα πιο δραστήριο και υγιεινό τρόπο ζωής. Το εκπαιδευτικό υλικό αναπτύχθηκε με στόχο τον έλεγχο του σωματικού βάρους, την τροποποίηση των διατροφικών συνηθειών και αύξηση της φυσικής δραστηριότητας (ΦΔ). Στην έρευνα συμμετείχαν εθελοντικά εννέα (9) υπέρβαρες μαθήτριες ηλικίας χρόνων από σχολεία της πόλης των Σερρών. Η επιλογή των κοριτσιών έγινε με την προϋπόθεση ότι ήταν κλινικά υγιείς και είχαν δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) >25. Η διάρκεια της εφαρμογής του προγράμματος ήταν σαράντα (40) συνεχόμενες μέρες. Αρχικά μοιράστηκε το εκπαιδευτικό υλικό στις συμμετέχουσες σε έντυπη μορφή (ντοσιέ) που περιλάμβανε δέκα (10) διακριτά «βήματα» τροποποίησης της συμπεριφοράς και δόθηκαν επεξηγήσεις για τη χρήση του. Στη συνέχεια α) πραγματοποιήθηκαν σωματομετρήσεις, β) αποτίμηση της φυσικής κατάστασης (ΦΚ) με τη συμμετοχή των κοριτσιών σε δοκιμασίες της δέσμης Eurofit, και γ) ακολούθησε η εξοικείωσή τους με τη χρήση του ενός βηματόμετρου (OMRON II) τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος για την καταγραφή της καθημερινής ΦΔ. Κάθε τέσσερις μέρες η συμμετέχουσες είχαν μια ομαδική συνάντηση/συνεδρία με την ερευνήτρια με στόχο την ψυχολογική τους υποστήριξη, την καθοδήγηση, την παροχή γνώσεων και τοποθέτηση βραχυπρόθεσμων ατομικών στόχων. Στις ενδιάμεσες μέρες οι συμμετέχουσες προσπαθούσαν να επιτύχουν τους στόχους τους που αφορούσαν στην αύξηση της ημερήσιας ΦΔ και στη βελτίωση της διατροφής τους. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν δέκα τέτοιες συνεδρίες. Μετά το τέλος του παρεμβατικού προγράμματος επαναλήφθηκαν οι αρχικές μετρήσεις. Η ανάλυση δεδομένων έδειξε στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ της αρχικής και τελικής μέτρησης (p<.05) α) στις σωματομετρήσεις (σωματικό βάρος, ΔΜΣ και περιφέρεια μέσης), β) στις δοκιμασίες ΦΚ (μήκος χωρίς φόρα, εξάρτηση από μονόζυγο, δίπλωση από εδραία θέση, δύναμη κοιλιακών και ραχιαίων) και γ) στην ημερήσια αύξηση της ΦΔ. Η πιλοτική αυτή μελέτη έδειξε ότι το νέο εκπαιδευτικό πακέτο ίσως είναι αποτελεσματικό στο να βοηθήσει τα υπέρβαρα νέα άτομα να μειώσουν το βάρος τους και να υιοθετήσουν ένα πιο δραστήριο τρόπο ζωής. Ωστόσο χρειάζονται περισσότερες μελέτες σε διαφορετικές ηλικίες και στα δύο φύλα για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού πακέτου. Λέξεις κλειδιά: παχυσαρκία, παρέμβαση, αγωγή υγείας, κορίτσια Αγοραστού Χρυσούλα Διεύθυνση: Μεραρχίας 13 Σέρρες, Τ.Κ Τηλ:

2 PRELIMINARY FINDINGS OF A PILOT PROGRAM TO REDUCE OBESITY ON ADOLESCENT FEMALE STUDENTS Agorastou C., Tsoumos I., Avgerinos A. Democritus University of Thrace Abstract The aim of this study was to examine a recently developed health education package labeled Proper Nutrition and Exercise: For a better life! The purpose of this resource is the weight control and the adoption of a healthier lifestyle for overweight and obese youth. The educational package aims to control body weight, to alter nutritional behavior and to increase daily physical activity (PA). Nine obese and overweight female secondary school girls, aged yrs participated in the study. All were clinically healthy and were randomly selected fulfilling the minimum criterion of BMI>25. During a 40 day period, participants followed the intervention programme procedures. At the initial phase printed material, which included 10 distinct stages of behavior modification, was handed out with oral instructions. On the next stage a) body measurements, b) assessment of fitness components (by using Eurofit tests), and c) familiarization with the pedometers (OMRON II) which were used in the duration of programme for the recording of daily PA were taken place. Every four days participants had a group meeting with the researcher aiming at their psychological support, their guidance, the knowledge benefit and setting of short term individual goals. In the intermediary days girls were trying to achieve their goals that concerned in the increase of daily PA and in the improvement of their diet. Totally, ten such meetings were attained. After the end of the programme, the initial measurements were repeated. The results revealed statistically significant differences between the initial and the final measurements (p<.05) a) in body measurements (body weight, BMI, and waist circumference), b) in fitness tests, and c) in the daily PA, mainly via the increase of steps. This pilot study showed that the new educational package may assist the physical education teacher as an effective tool for helping the overweight young individuals to decrease their weight and adopt a more active lifestyle. Key Words: obesity, intervention, health education. Agorastou Chrissoula Address: Merarhias 13, Telephone number: chagorast@yahoo.gr 2

3 ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ ΣΕ ΥΠΕΡΒΑΡΕΣ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Αγοραστού Χ., Τσούμος I. & Αυγερινός A. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Εισαγωγή Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία αποτελεί απειλή για τη σύγχρονη κοινωνία. Είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα με σοβαρές συνέπειες στην ψυχοσωματική υγεία των ατόμων. Η άμεση πρόληψη και αντιμετώπισή της αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Το υπερβολικό βάρος είναι αποτελέσματα της αύξησης της πρόσληψης θερμίδων και λίπους (Dehghan, Akhtar Danesh & Merchant, 2005). Ωστόσο, η εξάπλωση της παιδικής παχυσαρκίας δεν οφείλεται μόνο από την ποσότητα της τροφής που καταναλώνουν τα παιδιά, αλλά κυρίως από την ποιότητα και τον τρόπο ζωής τους (Bosch, Stradmeijer & Seidell, 2004). Η καθημερινή ΦΔ κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας έχει αποδειχτεί ότι περιορίζει την αύξηση του βάρους, βελτιώνει την καλή φυσική κατάσταση και ενισχύει την ψυχολογία (Armstrong, 2004). Έρευνες δείχνουν ότι ανάμεσα στις άλλες αιτίες αύξησης της παιδικής παχυσαρκίας, μεγάλο μέρος του προβλήματος έχει τη βάση του στην καθημερινή εμπλοκή των παιδιών σε δραστηριότητες παθητικής αναψυχής όπως είναι η παρακολούθηση τηλεόρασης, καθώς και άλλα υποκατάστατά της όπως τα video, τα video games και το διαδίκτυο (Anderson & Butcher, 2006). Σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό των παιδιών παγκοσμίως είναι υπέρβαρο κάτι που δεν υπήρχε οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία των ανεπτυγμένων κρατών (Story, Kaphingst & French, 2006). Στη χώρα μας 53% των ανδρών και το 31% των γυναικών αξιολογούνται ως υπέρβαροι (αντίστοιχα το 20% των ανδρών και το 16% των γυναικών ως παχύσαρκοι) (Panagiotakos et al, 2005). Πρόσφατα ευρήματα από παρεμβατικά προγράμματα που εφαρμόστηκαν στο περιβάλλον του σχολείου έδειξαν ότι είναι δυνατή η πρόληψη αλλά και η αντιμετώπιση του προβλήματος, αρκεί να είναι καλά οργανωμένα και να εφαρμόζονται σε βάθος χρόνου (Brown & Summerbell, 2008). Σκοπός της έρευνας ήταν η πρακτική εφαρμογή ενός νέου εκπαιδευτικού πακέτου «Αγωγής Υγείας» που σχεδιάστηκε με στόχο να βοηθήσει υπέρβαρα και παχύσαρκα νέα άτομα να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος και να γίνουν πιο δραστήρια. Μέθοδος Συμμετέχοντες: Στην έρευνα συμμετείχαν 10 υπέρβαρες/ παχύσαρκες μαθήτριες από Γυμνάσια της πόλης των Σερρών. Η συμμετοχή ήταν εθελοντική και έγινε με σύμφωνη γνώμη των ιδίων και των κηδεμόνων τους. Όργανα, δοκιμασίες & μετρήσεις: Η επιλογή των συμμετεχουσών έγινε με κριτήρια α) να είναι κλινικά υγιείς, β) να έχουν BMI>25, γ) να αναγνωρίζουν ότι το υπερβάλλον βάρος αποτελεί πρόβλημα που πρέπει να επιλύσουν. Ακολούθησε μια λεπτομερής ενημέρωση για το στόχο, τη διαδικασία, της υποχρεώσεις και τις ωφέλειες από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Στη συνέχεια έγινε εξοικείωση των ατόμων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα με το βηματόμετρο που χρησιμοποιήθηκε σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Οι συμμετέχουσες έλαβαν μέρος δύο φορές σε όλες τις δοκιμασίες που αναφέρονται στη συνέχεια, στην αρχή και στο τέλος της παρέμβασης. Οι δοκιμασίες αφορούσαν τις εξής παραμέτρους: Σωματομετρήσεις: Ο υπολογισμός του ΔΜΣ έγινε με τη μέτρηση του σωματικού βάρους (Seca Beam Balance 710) και του ύψους (Seca Stadiometer 208). Αξιολόγηση της ΦΚ : Πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της δέσμης Eurofit (EUROFIT Test Protocol, 1988) και αξιολογήθηκαν η αερόβια ικανότητα, και η δύναμη των χεριών, των κοιλιακών και μυών της ράχης. 3

4 Αξιολόγηση της ΦΔ: Καταγράφηκε το σύνολο των ημερήσιων βημάτων, με τη χρήση 10 βηματόμετρων Omron [model Walking Style II (OII)]. Ανάπτυξη και περιεχόμενα του Εκπαιδευτικού Υλικού Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάστηκε με σκοπό να βοηθήσει τα νέα άτομα να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος και να υιοθετήσουν ένα δραστήριο και υγιεινό τρόπο ζωής. Οι πιο σημαντικές ψυχολογικές θεωρίες αποτέλεσαν τη βάση της δημιουργίας του, και οι επιλογές των ερευνητών, με βάση τα πιο πρόσφατα πορίσματα την έρευνας, επικεντρώθηκαν στη δημιουργία μιας σειράς βημάτων για προοδευτική αλλαγή συμπεριφοράς. Το υλικό αυτό δόθηκε στις μαθήτριες σε μορφή φακέλου (ντοσιέ). Το εκπαιδευτικό υλικό αποτελείται από δέκα διακριτά στάδια βήματα αλλαγής συμπεριφοράς, τα οποία εμπεριέχουν γνωστικές, κινητικές, κοινωνικές και συμπεριφορικές δράσεις που αφορούν τη ΦΔ/σπορ, τη διατροφή και τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου. Κάθε επιμέρους στάδιο είχε διάρκεια 3 4 ημέρες και τα αποτελέσματα καταγράφηκαν. Πριν την έναρξη κάθε βήματος προβλεπόταν μια ομαδική συνεδρία όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι ες συζητούσαν με τον/την ερευνητή τρια για: α) τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στο προηγούμενο βήμα, β) ενημερωνόταν και εκπαιδεύονταν για τις δράσεις του επόμενου βήματος, και γ) συμπλήρωναν ένα έντυπο στόχων που έθεταν οι ίδιοι, μέσα από το οποίο δεσμεύονταν να επιτύχουν την βδομάδα που ακολουθούσε και αφορούσαν συγκεκριμένες επιλογές τους. Μεταβλητές Στατιστική ανάλυση Διαχείριση δεδομένων: Η ΦΔ, η φυσική κατάσταση, ο ΔΜΣ, αποτέλεσαν τις εξαρτημένες μεταβλητές. Περιγραφική στατιστική και t test για εξαρτημένα δείγματα χρησιμοποιήθηκαν για όλες τις μεταβλητές. Επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκε το p<.05. Αποτελέσματα Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε στατιστικά σημαντική βελτίωση σε όλες τις εξαρτημένες μεταβλητές μεταξύ αρχικών και τελικών μετρήσεων. Ειδικότερα, οι συμμετέχουσες στο πρόγραμμα είχαν απώλεια βάρους κατά μέσο όρο 3.12 κιλά, η ΦΚ βελτιώθηκε καθώς παρατηρήθηκε βελτίωση σε όλες τις δοκιμασίες της δέσμης Eurofit όπως και ο ΔΜΣ (βλ. πίνακα 1). Πινακας 1: ΜΟ, τυπική απόκλιση και σύγκριση αρχικών και τελικών μετρήσεων για τους σωματομετρικούς δείκτες και τη ΦΚ Αρχική Τελική t test p Δοκιμασίες ΜΟ ΤΑ ΜΟ ΤΑ t <0,05 ΜΗΚ. ΧΩΡ. ΦΟΡΑ 1,20 13,72 1,23 13,91 2,739 <0,05 ΑΝΑΡΤ.ΜΟΝΟΖΥΓΟ 5,55 6,36 6,55 5,61 2,268 <0,05 ΔΙΠΛΩΣΗ 15,33 6,63 16,33 5,85 2,683 <0,05 ΚΟΙΛΙΑΚΟΙ 13,88 2,66 17,22 2,43 4,714 <0,05 ΡΑΧΙΑΙΟΙ 29,11 2,93 30,11 3,29 2,683 <0,05 ΒΑΡΟΣ 75,62 5,16 72,5 4,57 5,787 <0,001 ΠΕΡΙΦ. ΜΕΣΗΣ 100,72 6,05 95,44 3,46 4,184 <0,001 ΔΜΣ 28,42 2,37 27,2 2,04 5,480 <0,001 Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται η εξέλιξη της ΦΔ των συμμετεχουσών (σε βήματα/μέρα), ανά δεκαήμερο εφαρμογής του προγράμματος, όπως αυτή αποτυπώθηκε μέσω των καταγραφών του βηματόμετρου. Φαίνεται ότι στο τέλος του προγράμματος, οι συμμετέχουσες πραγματοποιούσαν σχεδόν διπλάσιο σχεδόν αριθμό βημάτων σε σχέση με τις αρχικές τους αποδόσεις. 4

5 Πίνακας 2: Αύξηση της ΦΔ (βήματα/10ήμερο) στη πορεία υλοποίησης του προγράμματος Μ.Ο. Τ.Α t test p Βήματα/μέρα 1 ου Δεκαήμερου ,90 4,371 <.001 Βήματα/μέρα 2 ου Δεκαήμερου ,73 1,050 <.001 Βήματα/μέρα 3 ου Δεκαήμερου ,37 3,055 <.001 Βήματα/μέρα 4 ου Δεκαήμερου ,24 13,299 <.001 Συζήτηση & Συμπεράσματα Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η παρουσίαση και η πιλοτική εφαρμογή ενός νέου εκπαιδευτικού πακέτου που σχεδιάστηκε με στόχο να βοηθήσει υπέρβαρα και παχύσαρκα νέα άτομα να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος και να υιοθετήσουν ένα περισσότερο δραστήριο και υγιεινό τρόπο ζωής. Τα ευρήματα έδειξαν ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη καθότι οι συμμετέχουσες κατάφεραν να μειώσουν σημαντικά τους σωματομετρικούς τους δείκτες, να υπερτριπλασιάσουν την καθημερινή τους ΦΔ και να βελτιώσουν όλες τις παραμέτρους της φυσικής τους κατάστασης που σχετίζεται με την υγεία. Συμπερασματικά φαίνεται ότι το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πακέτο μπορεί να βοηθήσει υπέρβαρα και παχύσαρκα νέα άτομα να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος, να γίνουν πιο δραστήρια και να αυξήσουν τις γνώσεις τους σε θέματα που αφορούν στην υγεία και στην άσκηση. Περαιτέρω έρευνες πρέπει να διεξαχθούν σε μεγαλύτερα και πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα και των δύο φύλων, σε ευρύτερο φάσμα ηλικιών και γεωγραφικών περιοχών. Βιβλιογραφία Anderson, P., & Butcher, K. (2006). Childhood Obesity: Trends and Potential Causes. The Future of Children, 16(1), Armstrong, N. (2004). Children are fit and active fact or fiction? Health Education, 104(6A), Bosch, J., Stradmeijer, M. & Seidell J. (2004). Psychosocial characteristics of obese children /youngsters and their families: implications for preventive and curative interventions. Patient Education and Counselin, 10, Dehghan, Μ., Akhtar Danesh, Ν., & Merchant, Α. (2005). Childhood obesity, prevalence and prevention. Nutrition Journal,10, 1186/ Panagiotakos, D.B., Pitsavos, C., Chrysohoou, C., Risvas, G., Kontogianni, M.D., Zampelas, A. & Stefanadis, C. (2004). Epidemiology of overweight and obesity in a Greek adult population: the ATTICA Study. Obesity Research,12(12), Story, M., Kaphingst, K. & French,S. (2006). The Role of Child Care Settings in Obesity Prevention. The future of children, 16(01),