OIKONOMIKO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ (Α.Σ.Ο.Ε.Ε)

Transcript

1 OIKONOMIKO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ (Α.Σ.Ο.Ε.Ε) Η Αξιολόγηση της Αποτελεσματικότητος της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στις Οικονομικές Επιστήμες Τόμος Ι : Σύνοψη Ερευνητική Ομάδα Υπεύθυνος Εργου Επιστημονικοί Συνεργάτες Εξωτερικοί Συνεργάτες Επιστημονικοί Σύμβουλοι Επιστημονικοί Βοηθοί Άλλο προσωπικό : Κος Γ. Μπήτρος, Καθηγητής : Κος Α. Καραγιάννης, Επίκουρος Καθηγητής : Κος Α. Μπάλλας, Λέκτορας : Kέντρο Οικονομικής Έρευνας και Περιβαλλοντικής Στρατηγικής (ΚΟΠΕΣ) : Κα. Α. Κωστάκη : Κα. Α. Δημάκη : Κος Σ. Σκούρας : Κος Θ. Βολίκας : Κος Θ. Καζάνας : Κα. Αικατερίνη Μάντζου : Κα. Λώρα Σιγούρου Αθήνα Απρίλιος 2000

2 2 Σκοποί της έρευνας Η παρούσα έρευνα είχε, μεταξύ των πολλών άλλων, τρεις βασικούς σκοπούς. Ο πρώτος απ' αυτούς ήταν να βρούμε πόσο κοντά φθάνουν στους στόχους τους τα Τμήματα των Ελληνικών Πανεπιστημίων τα οποία ασχολούνται με γνωστικά αντικείμενα που εμπίπτουν στην ευρύτερη περιοχή των Οικονομικών Επιστημών. Με άλλα λόγια, αυτός ο σκοπός απαιτούσε να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα με την οποίαν κάθε ένα από τα τμήματα εκτελεί το έργο το οποίο του έχει ανατεθεί από την πολιτεία.. Ο δεύτερος σκοπός της έρευνας ήταν να κατατάξει τα διάφορα τμήματα σε μια φθίνουσα κλίμακα από τη άποψη της αποτελεσματικότητάς τους, ώστε κάθε ενδιαφερόμενος να γνωρίζει που βρίσκεται το ένα σε σχέση με το άλλο και να μπορεί έτσι να αποφασίζει καλύτερα στα σχετικά θέματα που τον αφορούν. Για παράδειγμα, οι γονείς θα ήθελαν σίγουρα να γνωρίζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης η οποία παρέχεται από τα διάφορα Τμήματα Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων για να κατευθύνουν τα παιδιά τους σε εκείνα τα τμήματα τα οποία θεωρούν ότι ανταποκρίνονται καλύτερα στις προσδοκίες, στις προτιμήσεις και στις ικανότητές τους. Τέλος, ο τρίτος βασικός σκοπός μας ήταν απλώς να δώσουμε το έναυσμα να ξεκινήσει και στην χώρα μας τη διαδικασία της αξιολόγησης των πανεπιστημίων η οποία σε πολλές χώρες της Δύσης εφαρμόζεται ήδη από πολλές δεκαετίας, με επωφελή αποτελέσματα τόσο για το πανεπιστήμιο όσο και την κοινωνία γενικότερα. Κριτήρια και μεθοδολογία της αξιολόγησης Όπως είναι φυσιολογικό και όπως θα αναμενόταν, προκειμένου να επιτύχουμε όλους αυτούς τους σκοπούς, το πρώτο έργο στο οποίο αποδυθήκαμε ήταν να κάνουμε μια λεπτομερειακή ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφία και εμπειρίας. Απ' αυτήν προέκυψαν οι πιο κάτω διαπιστώσεις: 1. Το πανεπιστήμιο αντιμετωπίζεται ως μια παραγωγική μονάδα η οποία χρησιμοποιεί υλικούς και ανθρώπινους πόρους με δύο αντικειμενικές επιδιώξεις: πρώτο να παράγει νέα γνώση και να την θέτει στην διάθεση του κοινωνικού συνόλου, για την περαιτέρω πρόοδο της επιστήμης και της ευημερίας. Και, δεύτερο, να εκπαιδεύει τους νέους επιστήμονες τους οποίους έχει ανάγκη η επιστήμη και η κοινωνία. 2. Ακολουθώντας την αρχή της γενικής στενότητας των οικονομικών πόρων, οποιαδήποτε διαδικασία αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας με την οποία το πανεπιστήμιο επιτελεί το έργο του πρέπει να επικεντρώνεται στο βαθμό που επιτυγχάνει τους προαναφερθέντες στόχους με τους λιγότερους δυνατούς πόρους.

3 3 3. Για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας του πανεπιστημίου στην παραγωγή και στην διάχυση της γνώσης έχουν επικρατήσει και χρησιμοποιούνται διεθνώς τρία κριτήρια. Αυτά είναι οι δημοσιεύσεις των μελών Δ.Ε.Π., η ποιότητα της διδασκαλίας και των προγραμμάτων σπουδών, και η επάρκεια της οργανωτικής και της υλικοτεχνικής υποδομής. 4. Από θεσμική άποψη η λειτουργία της αξιολόγησης είναι εσωτερική, εξωτερική η και κάποιος συνδυασμός τους. Εσωτερική είναι η αξιολόγηση η οποία διενεργείται με βάση διαδικασίες που έχει επιλέξει το ίδιο το πανεπιστήμιο και έχουν πιστοποιηθεί από κάποιο οργανισμό διοίκησης ολικής ποιότητας. Σ αυτήν την περίπτωση ο έλεγχος επικεντρώνεται στο βαθμό στον οποίο το πανεπιστήμιο τηρεί τις διαδικασίες που το ίδιο έχει επιλέξει και καθοδηγείται από μόνο του στις αναγκαίες διορθωτικές παρεμβάσεις προκειμένου να διατηρήσει την πιστοποίησή του. Αλλά όταν η αξιολόγηση είναι εξωτερική τότε, είτε παίρνει την μορφή της πιστοποίησης αμερικανικού τύπου(accreditation), είτε ακολουθεί το ευρωπαϊκό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο το πανεπιστήμιο υποχρεούται να συμμορφωθεί προς τις υποδείξεις των προς τούτο θεσμοθετημένων οργάνων. Για την μέτρηση των δημοσιεύσεων οι μεταβλητές οι οποίες υιοθετούνται στην βιβλιογραφία είναι κυρίως: 1. η ποσότητα των δημοσιεύσεων, μετρούμενη κυρίως με βάση των αριθμό των δημοσιεύσεων ανά μέλος Δ.Ε.Π, και κατά περίπτωση με βάση τον αριθμό των σελίδων, και 2. η ποιότητα των δημοσιεύσεων, μετρούμενη κατά βάση με δύο μεταβλητές. Ήτοι, πρώτον, το «κύρος» των περιοδικών στα οποία έχουν παρουσιασθεί οι δημοσιεύσεις, και, δεύτερο, το πλήθος των αναφορών (citations) που έχουν επιτύχει να λάβουν από άλλους ερευνητές, εκτός από τους ίδιους τους συγγραφείς των αναφερόμενων άρθρων. Αλλά επειδή η επιτυχία των τμημάτων στον ερευνητικό τομέα αντανακλάται και σε άλλες μεταβλητές, οι οποίες σχετίζονται έμμεσα με τις δημοσιεύσεις, συμπληρωματικά με την "ποσότητα" και την "ποιότητα" των δημοσιεύσεων, λαμβάνονται επίσης υπόψη: 3. η συμμετοχή των μελών του Δ.Ε.Π σε συμβούλια επιστημονικών περιοδικών ως εκδοτών, συνεργατών έκδοσης και κριτών, και 4. η επιτυχία των αποφοίτων των τμημάτων μετρούμενη με βάση τις δημοσιεύσεις τους και τις παραπομπές που επιτυγχάνουν. Τέλος, προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη και οι συνθήκες οι οποίες επενεργούν θετικά η αρνητικά επί του ρυθμού των δημοσιεύσεων, έχει γίνει αποδεκτό ο σχετικός δείκτης να διορθώνεται με την επίδραση που ασκούν παράγοντες όπως:

4 4 1. η παροχή στα μέλη Δ.Ε.Π κινήτρων, γιατί μέσω αυτών εντατικοποιούν τις ερευνητικές τους προσπάθειες και αυξάνουν την αποτελεσματικότητά τους. 2. η σύνθεση των τμημάτων από την άποψη της κατανομής των μελών του Δ.Ε.Π τους στις διάφορες βαθμίδες, καθότι η ανέλιξή τους στις υψηλότερες βαθμίδες έχει διαπιστωθεί ότι συνοδεύεται από επιβράδυνση της ερευνητικής τους δραστηριότητας. 3. οι ώρες διδασκαλίας, καθότι από τις έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι αποτελούν αποφασιστικό παράγοντα μείωσης της ερευνητικής επίδοσης των μελών Δ.Ε.Π. 4. η ύπαρξη βοηθητικού προσωπικού, όπως ερευνητικοί βοηθοί, γραμματείς, δακτυλογράφοι και μεταπτυχιακοί σπουδαστές, γιατί σχετίζεται θετικά με την ένταση και την αποτελεσματικότητα της ερευνητικής διαδικασίας. Και, 5. η ερευνητική υποδομή σε βιβλιοθήκες και υπολογιστές, γιατί αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την ευόδωση οποιασδήποτε ερευνητικής προσπάθειας. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η μέτρηση των δημοσιεύσεων αποτελεί μια εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία την οποία ο ερευνητής μπορεί να επιτύχει μόνο προσεγγιστικά και ανάλογα με την ποσότητα και την ποιότητα της πληροφόρησης που έχει στη διάθεσή του. Γι' αυτό οι ερευνητικές προσπάθειες στο θέμα αυτό συνεχίζονται ακατάπαυστα. Όσο για την ποιότητα της διδασκαλίας και τα προγράμματα σπουδών, αυτά αξιολογούνται μέσω ερωτηματολογίων τα οποία απευθύνονται στους εκπαιδευόμενους, στους αποφοίτους και στους εργοδότες. Τα ερωτηματολόγια προς τους εκπαιδευόμενους κατά τη διάρκεια των σπουδών αποτελούν μέρος της εσωτερικής διαδικασίας αξιολόγησης των πανεπιστημίων και αποσκοπούν κυρίως στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου των μελών ΔΕΠ. Ως εκ τούτου, συμβάλλουν στην ανάπτυξη ευγενούς άμιλλας μεταξύ των μελών Δ.Ε.Π και στην βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από την άλλη μεριά, τα ερωτηματολόγια προς τους αποφοίτους και τους εργοδότες αποσκοπούν στην αξιολόγηση των προγραμμάτων σπουδών από τους πλέον αρμόδιους παράγοντες της αγοράς εργασίας. Το ζητούμενο σ' αυτή την περίπτωση είναι να εξακριβωθεί ο βαθμός διασύνδεσης που χαρακτηρίζει τα προγράμματα σπουδών των διαφόρων πανεπιστημίων με την αγορά εργασίας. Γι' αυτό, μέσα από τα αποτελέσματά τους αναδεικνύουν τα σχετικά πιο επιτυχημένα πανεπιστήμια και μέσω της «φήμης» που τους δημιουργούν συμβάλλουν στην ανάπτυξη άμιλλας και στη γενική προσπάθεια για βελτίωση της διασύνδεσης μεταξύ του πανεπιστημίου και της οικονομίας. Τέλος, σχετικά με την αποτελεσματικότητα της οργάνωσης και της χρήσης των πόρων από το πανεπιστήμιο, αυτή αξιολογείται με βάση ποιοτικούς και ποσοτικούς δείκτες οι οποίοι

5 5 μετρούν διάφορες διαστάσεις της διαθέσιμης και χρησιμοποιούμενης υποδομής ανά εκπαιδευόμενο η ανά εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Όμως, όπως σε κάθε άλλη περίπτωση που επιχειρείται να μετρηθεί η αποτελεσματικότητα κάποιας πολύπλοκης ανθρωποκεντρικής διαδικασίας, τόσο τα κριτήρια όσο και οι μέθοδοι της αξιολόγησης των πανεπιστημίων στις χώρες της Δύσης έχουν γίνει αντικείμενο εκτεταμένης κριτικής. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση αποτελεί η κριτική που έχουν ασκήσει Ευρωπαίοι οικονομολόγοι στην μέτρηση της συμβολής του Δ.Ε.Π μόνο με βάση τις δημοσιεύσεις και την συμμετοχή στην εκπαίδευση. Γι' αυτούς τα μέλη Δ.Ε.Π στη Ευρώπη συμβάλλουν ευρύτερα στην κοινωνία με την παρουσία τους στο δημόσιο βίο και η συμβολή τους αυτή πρέπει να συνυπολογίζεται. Ενα άλλο παράδειγμα κριτικής πηγάζει από το γεγονός ότι τα μέλη Δ.Ε.Π στο Ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο διαθέτουν πολύ χρόνο στη διοίκησή του. Κατά συνέπεια, αντιτείνεται, η εμμονή στην χρήση μόνο της μεταβλητής των δημοσιεύσεων η και με κάποιο συνυπολογισμό του διδακτικού έργου, θα συνιστούσε σημαντική μεροληψία σε βάρος των Ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Τέλος, αλλά όχι τελευταίο, είναι το παράδειγμα της κριτικής που ασκείται με βάση τις αδυναμίες που παρουσιάζει ο δείκτης των δημοσιεύσεων. Μεταξύ των πλέον χαρακτηριστικών απ' αυτές που αναφέρονται είναι: 1. η μεροληψία που δείχνουν οι επιτροπές και οι διευθυντές έκδοσης οικονομικών περιοδικών τα οποία εκδίδονται από συγκεκριμένο τμήμα υπέρ των δημοσιεύσεων των μελών του τμήματος αυτού. 2. η έλλειψη αντικειμενικότητας κατά την επιλογή του δείγματος των περιοδικών από το οποίο γίνεται η καταμέτρηση των δημοσιεύσεων. 3. κατά την καταμέτρηση των σελίδων των δημοσιεύσεων υπάρχει μια μεροληψία εναντίον των μαθηματικών και των τεχνικών (στατιστικών, οικονομετρικών) άρθρων και υπέρ αυτών που έχουν περισσότερη λεκτική ανάλυση. 4. Το πλήθος των παραπομπών ίσως να μην δείχνει και την πραγματική ποιότητα του άρθρου γιατί έχει παρατηρηθεί ότι σε ορισμένα γνωστικά αντικείμενα οι συγγραφείς κάνουν πολλές παραπομπές (π.χ. της Οικονομικής Ιστορίας) ενώ σε άλλα οι συγγραφείς κάνουν πολύ λίγες (π.χ. στα Μαθηματικά Οικονομικά). 5. Ορισμένες παραπομπές γίνονται είτε λόγω γνωριμίας με τον άλλο συγγραφέα είτε για να επιδράσουν στην αποδοχή προς δημοσίευση του άρθρου. Υπάρχει η τάση των συγγραφέων να παραπέμπουν σε γνωστούς σε αυτούς συγγραφείς (parohialism) που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται από το πανεπιστήμιο που αποφοιτούν., κλπ. Ενόψει αυτής της κριτικής, την οποία η ερευνητική ομάδα δέχθηκε ως εύλογη, αποφασίσαμε η αξιολόγηση των Τμημάτων Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων στην χώρα

6 6 μας να βασισθεί σε ένα αλγόριθμο ο οποίος να σταθμίζει το επιστημονικό, το διδακτικό, το διοικητικό, και το κοινωνικό έργο των μελών Δ.Ε.Π με ποσοστά που αντιστοιχούν στο 50%, 35%, 10%, και 5% του συνολικού δείκτη. Στον αλγόριθμο αυτό, τόσο οι πιο πάνω συντελεστές στάθμισης όσο και εκείνοι των επί μέρους δεικτών που τον συνιστούν, αποτελούν επιλογές της ερευνητικής ομάδος οι οποίες δεν μπορούν να δικαιολογηθούν με αναφορά σε κάποια αντικειμενικά κριτήρια. Ομως, συνάδουν με την έμφαση που θέτει η διεθνής βιβλιογραφία στο ρόλο του πανεπιστημίου ως μηχανισμού παραγωγή γνώσης, ανταποκρίνονται στον πολυσύνθετο ρόλο των μελών Δ.Ε.Π στο Ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο, και διατηρούν σε μεγάλο βαθμό τη διεθνή αξιοπιστία της αξιολόγησης. Στις συγκεκριμένες επιλογές της ερευνητικής ομάδας είναι πιθανό να προβληθεί η αντίρρηση ότι το Ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο δεν είναι ερευνητικό αλλά διδακτικό. Οπότε η έμφαση της στάθμισης θα πρέπει να μπει στο διδακτικό έργο των μελών Δ.Ε.Π και στην διασύνδεση των προγραμμάτων σπουδών με την αγορά εργασίας. Η εκτίμηση μας είναι ότι. εάν ως ευρωπαίοι επιθυμούμε να κερδίσουμε την πρωτοπορία που η Ευρώπη είχε μέχρι το πρώτο μισό του αιώνα μας στην πρόοδο της οικονομικής επιστήμης, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα κίνητρα (και όχι αναγκαστικά τη μεθοδολογική προσέγγιση) για επιστημονική έρευνα και επίδοση που χρησιμοποιούνται στις Η.Π.Α. Αλλά προκειμένου να ανταποκριθούμε στην εν λόγω κριτική, η ερευνητική ομάδα σχεδίασε και ένα συμπληρωματικό αλγόριθμο για την αξιολόγηση των Τμημάτων Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων με αποκλειστική αναφορά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το υπόδειγμα της αξιολόγησης Στις Η.Π.Α., η αξιολόγηση των τμημάτων γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με βάση τις δημοσιεύσεις των μελών Δ.Ε.Π. Αντίθετα, στα Ευρωπαϊκά συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με εξαίρεση κυρίως το Ην. Βασίλειο και δευτερευόντως την Ολλανδία και τις χώρες της Ιβηρικής χερσονήσου. Παράλληλα, στην Ευρώπη έχουν διατυπωθεί εύλογες αντιρρήσεις αν η αξιολόγηση των πανεπιστημιακών τμημάτων θα πρέπει να στηρίζεται κατά κύριο λόγο στις δημοσιεύσεις των μελών Δ.Ε.Π. Γι' αυτό, προκειμένου να επιτύχουμε ένα συγκερασμό μεταξύ της έμφασης της αξιολόγησης μόνο στην έρευνα η μόνο στην εκπαίδευση, η ερευνητική ομάδα αποδύθηκε σε μια προσπάθεια διαμόρφωσης ενός υποδείγματος (model) το οποίο να αποτιμά την αποτελεσματικότητα ενός πανεπιστημιακού τμήματος μέσω κάποιου συνδυασμού τους. Το υπόδειγμα που διαμορφώσαμε και χρησιμοποιήσαμε στην παρούσα έρευνα αποτελείται από δύο αλγόριθμους. Ο ένας εξ αυτών αποτιμά την συμβολή του Δ.Ε.Π με

7 7 βάση το έργο που κάνουν τα μέλη του σε τέσσερις τομείς. Στην έρευνα, στην εκπαίδευση, στη διοίκηση των τμημάτων τους και των πανεπιστημίων στα οποία ανήκουν, και τέλος, στην κοινωνία. Ο άλλος αλγόριθμος αποτιμά την αποτελεσματικότητα των τμημάτων στην εκπαίδευση με βάση τις εκτιμήσεις που επικρατούν για την ποιότητά της στους αποφοίτους, στους εργοδότες τους, και σε άλλους παράγοντες που είναι σε θέση να γνωρίζουν. Με τον τρόπο αυτό έχουμε τη δυνατότητα να λάβουμε υπόψη τη διαφορετικότητα του ελληνικού από το Ευρωπαϊκό και το Αμερικανικό πανεπιστήμιο και να επιτύχουμε ένα συγκερασμό ο οποίος θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα τύχει ευρύτατης αποδοχής. Πηγές και φύση των χρησιμοποιηθέντων στοιχείων Για τον υπολογισμό των δεικτών και υπο-δεικτών που εισέρχονται στους δύο προαναφερθέντες αλγορίθμους χρησιμοποιήσαμε στοιχεία από πολλές πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές. Οι πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης ήταν: 1. Τα βιογραφικά τα οποία οικειοθελώς μας απέστειλε ένας εξαιρετικά υψηλός αριθμός μελών Δ.Ε.Π που υπηρετούν στα 19 αξιολογούμενα Τμήματα Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων. Πιο συγκεκριμένα, από τα 381 μέλη Δ.Ε.Π που υπηρετούν στα εν λόγω τμήματα λάβαμε 161 βιογραφικά. Αυτά αντιστοιχούν σε κάλυψη του σχετικού πληθυσμού κατά 42.3%. 2. Οι απαντήσεις σε πέντε ερωτηματολόγια τα οποία σχεδιάσθηκαν και απεστάλησαν σε επιλεγμένα δείγματα παραληπτών από τις ακόλουθες κατηγορίες πληθυσμών. Τους προέδρους των αξιολογούμενων τμημάτων (Ερωτηματολόγιο Α). Τα μέλη του Δ.Ε.Π τους (Ερωτηματολόγιο Β). Επιλεγμένες επιχειρήσεις από διάφορους κλάδους της οικονομίας σε όλη τη χώρα (Ερωτηματολόγιο Γ). Αποφοίτους των αξιολογούμενων τμημάτων (Ερωτηματολόγιο Δ). Προέδρους τμημάτων σε πανεπιστήμια του εξωτερικού στα οποία οι απόφοιτοι των αξιολογούμενων τμημάτων μεταβαίνουν για μεταπτυχιακές σπουδές. 3. Οι βάσεις δεδομένων που διαμορφώθηκαν επ' ευκαιρία της ταυτόχρονης υλοποίησης κάτω από την επιστημονική εποπτεία του Καθηγητή Γεωργίου Κ. Μπήτρου των ακόλουθων έργων: α) "Το Εκπαιδευτικό Σύστημα και η Αποτελεσματική Συσχέτιση θέσεων Εργασίας και Δεξιοτήτων Εργαζομένων-Οι Οικονομικές Επιστήμες", β)"η Αξιολόγηση της Αποτελεσματικότητας της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στις Οικονομικές Επιστήμες-Έρευνα Επιχειρήσεων". 4. Η μελέτη την οποία διενήργησε η εταιρεία Opinion A.E. με τίτλο «Ζήτηση για Στελέχη με Μεταπτυχιακές Σπουδές, κατόπιν ανάθεσης από το Διαπανεπιστημιακό

8 8 Διδακτορικό Προγράμματος Σπουδών το οποίο λειτουργούν από κοινού τα Τμήματα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Οσον αφορά δε τις δευτερογενείς πηγές, πληροφορίες αντλήσαμε από: 5. Τις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων EconLit, MathSci, Transport, Wilson, ADI, και Anbar. 6. Τη σχετική επί του θέματος βιβλιογραφία η οποία αναφέρεται λεπτομερώς στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 της μελέτης. Και, τέλος, 7. Διάφορες εκδόσεις διεθνών οργανισμών. Τα αποτελέσματα Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης με βάση τις δημοσιεύσεις έδειξαν ότι τα τμήματα τα οποία βρίσκονται στην κορυφή της κατάταξης και των τριών ομάδων τμημάτων ανήκουν στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ο.Π.Α). Μάλιστα, αναφορικά με το Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Ο.Π.Α, θα πρέπει να επισημανθεί ότι στην παραγωγή δημοσιεύσεων προηγείται με σημαντική διαφορά και στην κατηγορία του και στο σύνολο των τμημάτων που αξιολογήθηκαν. Ενα άλλο σημαντικό και ταυτόχρονα πολύ ενθαρρυντικό συμπέρασμα είναι ότι μερικά από τα νέα τμήματα περιφερειακών πανεπιστημίων βρίσκονται σχετικά ψηλά στην κατάταξη. Πιο συγκεκριμένα, αξίζει να αναφέρουμε ότι το Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης έρχεται τρίτο σε δημοσιεύσεις και ελάχιστα πιο κάτω από τμήμα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το οποίο είναι δεύτερο, ενώ το Τμήμα οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου του Αιγαίου καταλαμβάνει μια θέση στο μέσο της κατάταξης των εννέα τμημάτων στην κατηγορία του. Η κατάταξη των αξιολογούμενων τμημάτων με βάση την μεταβλητή του εκπαιδευτικού έργου έδειξε ότι προηγούνται τα τμήματα με πολλούς φοιτητές. Αυτή η διαπίστωση, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι είναι το σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων που κατευθύνει τους φοιτητές σ' αυτά τα τμήματα, μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η ευθύνη για την υστέρηση που παρουσιάζουν αυτά τα τμήματα στην έρευνα, και ενδεχομένως στην ποιότητα της εκπαίδευσης, βαρύνει μεν την πολιτική των τμημάτων αλλά και την πολιτεία. Επιπλέον, αντίθετα από ότι περιμέναμε, στα πολυπληθή τμήματα τα μέλη Δ.Ε.Π δεν αφιερώνουν μεγαλύτερο χρόνο στην διοίκηση απ' ότι τα μέλη Δ.Ε.Π σε λιγότερο πολυπληθή τμήματα. Αυτή η διαπίστωση, από κοινού με το αποτέλεσμα ότι τα πολυπληθή τμήματα υστε-

9 9 ρούν στην έρευνα μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης μεταξύ αριθμού φοιτητών, αριθμού μελών Δ.Ε.Π, και αποτελεσματικής διοίκησης των τμημάτων στο πλαίσιο του Ελληνικού πανεπιστημίου είναι ζήτημα πρώτης προτεραιότητας. Τα αποτελέσματα από την επεξεργασία στην οποία υποβάλλαμε τις απαντήσεις που μας έδωσαν οι απόφοιτοι των τμημάτων και οι εργοδότες τους μας οδήγησαν σε τρεις διαπιστώσεις. Η πρώτη είναι ότι τα Τμήματα Διοίκησης Επιχειρήσεων αξιολογούνται με σημαντικά θετικότερο βαθμό από τα Τμήματα Οικονομικών Επιστημών. Αυτή αναμενόταν γιατί στα οικονομικά τμήματα η εκπαίδευση είναι πιο γενική, και συνεπώς πιο απόμακρη από την αγορά εργασίας. Η δεύτερη διαπίστωση είναι ότι περισσότερες από τις μισές επιχειρήσεις του δείγματος λαμβάνουν υπόψη το Πανεπιστήμιο προέλευσης του τίτλου σπουδών του προσωπικού που προσλαμβάνουν. Αυτό σημαίνει ότι οι εργοδότες επιχειρηματίες ακολουθούν ορθολογικά κριτήρια στην επιλογή του προσωπικού τους, κάτι που αυξάνει την σημασία αξιολογήσεων όπως η παρούσα. Τέλος, όπως στο στάδιο της αξιολόγησης βάσει του επιστημονικού έργου των μελών ΔΕΠ, έτσι και στο στάδιο της αξιολόγησης από την πλευρά της αγοράς, το Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Ο.Π.Α συνεχίζει να βρίσκεται στην κορυφή των Τμημάτων Οικονομικής Επιστήμης της χώρας μας. Εν κατακλείδι, παρά τις οποιεσδήποτε επιφυλάξεις που είναι δυνατόν να προβληθούν, τόσο ως προς το υπόδειγμα το οποίο υιοθετήσαμε, όσο και ως προς τα δεδομένα τα οποία χρησιμοποιήσαμε στους υπολογισμούς μας, τα αποτελέσματα χαρακτηρίζονται από σημαντική ευρωστία. Αυτό σημαίνει ότι εμείς ως ερευνητές δεν θα περιμέναμε να αλλάξουν ακόμη και κάτω από σημαντικές αλλαγές των υποθέσεων και των δεδομένων από τα οποία απορρέουν. Ως εκ τούτου, τους έχουμε εμπιστοσύνη και αισθανόμαστε δικαιωμένοι για τις προσπάθειες στις οποίες υποβληθήκαμε για να ανταποκριθούμε. Ενδεικτικά μέτρα πολιτικής Για να ενισχυθεί η ερευνητική προσπάθεια και επιτυχία του Ελληνικού δημοσίου Πανεπιστημίου απαιτούνται, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της προηγηθείσας έρευνας αλλά και τις πρακτικές που χρησιμοποιούνται διεθνώς, να ληφθούν μέτρα όπως: (α) Να δοθεί ως κίνητρο χρηματική ανταμοιβή ανά δημοσιευμένο άρθρο, βιβλίο ή άλλη δημοσίευση (π.χ. σχόλια ή αντιρρήσεις) που θα λάβει χώρα σε διεθνές αναγνωρισμένο περιοδικό ή εκδοτικό οίκο του σχετικού επιστημονικού κλάδου. (β) Να βραβεύονται με ειδική διάκριση από κάθε πανεπιστήμιο τα μέλη Δ.Ε.Π. που θα περνούν π.χ. κατά 30% τον μέσο όρο των ετήσιων δημοσιεύσεων που επιτυγχάνονται από όλα τα μέλη του πανεπιστημίου.

10 10 (γ) τα ίδια με τα (α) και (β) πιο πάνω να γίνουν επίσης για τα μέλη Δ.Ε.Π που διακρίνονται για τη διδακτική τους απόδοση μεσα από μηχανισμούς αντικειμενικής αξιολόγησης. (δ) Να ενισχυθεί η ερευνητική προσπάθεια διαθέτοντας ένα αριθμό βοηθών και γραμματέων σε κάθε τμήμα που θα βοηθούν στην ερευνητική προσπάθεια των μελών Δ.Ε.Π. (μια γραμματέας/βοηθός ανά τρία μέλη Δ.Ε.Π. θεωρείται ως επαρκής βοήθεια). (ε) Το κάθε πανεπιστημιακό τμήμα να αναλάβει το κόστος της ερευνητικής διαδικασίας που περιλαμβάνει την αγορά βιβλίων, αναζήτηση και φωτοτυπία άρθρων, συλλογή πληροφοριών και επεξεργασία τους, κλπ. (στ) Να καλύπτεται όλο το κόστος της συμμετοχής των μελών Δ.Ε.Π. στα διεθνή συνέδρια και ειδικότερα όταν είναι προεδρεύοντα μέλη σε συνεδριάσεις ή έχουν να κάνουν ανακοίνωση ή είναι σχολιαστές κάποιας ανακοίνωσης ή παρακολουθούν ειδική επί θέματος συζήτηση (a round table discussion). (ζ) Να γίνει ένα όργανο αξιολόγησης και κατάταξης των Πανεπιστημίων βάσει της ερευνητικής τους επιτυχίας όπως είναι το Higher Education Funding στη Μ. Βρετανία και όπως με το νόμο του 1992 (άρθρο 24) είχε σχεδιασθεί να γίνει. Οι κατατάξεις δε αυτές να γίνουν μηχανισμοί ανακατανομής των πόρων που χορηγούνται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έτσι ώστε να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα του συστήματος. (η) κλπ., κλπ.

11 OIKONOMIKO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ (Α.Σ.Ο.Ε.Ε) Η Αξιολόγηση της Αποτελεσματικότητος της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στις Οικονομικές Επιστήμες Τόμος II : Μελέτη αξιοποίησης Αποτελεσμάτων Ερευνητική Ομάδα Υπεύθυνος Εργου Επιστημονικοί Συνεργάτες Εξωτερικοί Συνεργάτες Επιστημονικοί Σύμβουλοι Επιστημονικοί Βοηθοί Άλλο προσωπικό : Κος Γ. Μπήτρος, Καθηγητής : Κος Α. Καραγιάννης, Επίκουρος Καθηγητής : Κος Α. Μπάλλας, Λέκτορας : Kέντρο Οικονομικής Έρευνας και Περιβαλλοντικής Στρατηγικής (ΚΟΠΕΣ) : Κα. Α. Κωστάκη : Κα. Α. Δημάκη : Κος Σ. Σκούρας : Κος Θ. Βολίκας : Κος Θ. Καζάνας : Κα. Αικατερίνη Μάντζου : Κα. Λώρα Σιγούρου Αθήνα Απρίλιος 2000

12 2 Η χρησιμότητα της αξιολόγησης των πανεπιστημίων Από την θεωρία και την πρακτική της αξιολόγησης των πανεπιστημίων στις χώρες της Δύσης γνωρίζουμε ότι η χρησιμότητά της είναι πολύπλευρη. Ας δούμε γιατί με αναφορά σε ποιους ενδιαφερόμενους φορείς και άτομα μπορεί να είναι χρήσιμα τα αποτελέσματά της. Στα ίδια τα πανεπιστήμια Η αξιολόγηση είναι κατ' εξοχήν χρήσιμη στα ίδια τα αξιολογούμενα πανεπιστήμια γιατί μέσω αυτής οι διοικήσεις τους και όσοι εργάζονται σ' αυτά, πληροφορούνται για τους στόχους που επιδιώκουν και τις διαδικασίες που έχουν υιοθετήσει για να τους επιτύχουν. Για παράδειγμα, μέσω της αξιολόγησης μαθαίνουν (α) που και γιατί υστερούν σε σχέση με τους στόχους τους, (β) που και γιατί υστερούν σε σχέση με την οργανωτική και τη διοικητική τους δομή, (γ) που πλεονεκτούν και που υπολείπονται σε σχέση με τις υποχρεώσεις τους έναντι των φορέων της εποπτείας και της χρηματοδότησης, (δ) ποια είναι τα δυνατά και ποια είναι τα αδύνατα σημεία τους σε σχέση με τον ανταγωνισμό, κλπ. Ετσι, έχουν την δυνατότητα να λαμβάνουν μέτρα για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς τους και να μπορούν ταυτόχρονα να παρεμβαίνουν διορθωτικά οσάκις παρατηρούνται αποκλίσεις. Στους φορείς εποπτείας και χρηματοδότησης: Η αξιολόγηση των πανεπιστημίων είναι επίσης πολύ χρήσιμη στους φορείς της εποπτείας και της χρηματοδότησής τους, όπως είναι π.χ., το Υπουργείο Παιδείας. Μεταξύ των άλλων, αυτή η εκτίμηση βασίζεται στις ακόλουθες διαπιστώσεις: (α) Η αξιολόγηση αποκαλύπτει την επάρκεια της υποδομής των πανεπιστημίων σε ανθρώπινο και σε φυσικό κεφάλαιο και διευκολύνει τον προγραμματισμό της προσαρμογής της στις νέες ανάγκες που δημιουργούνται. Πιο συγκεκριμένα, μέσω της αξιολόγησης οι φορείς που εποπτεύουν και χρηματοδοτούν τα πανεπιστήμια είναι σε θέση να γνωρίζουν πως και σε ποιο βαθμό χρησιμοποιούν τους πόρους που διαθέτουν, αν και πότε θα χρειασθούν νέες επιχορηγήσεις, τι αποτελέσματα αναμένεται να προκύψουν απ' αυτές, κλπ. Οπότε μπορούν να τις προγραμματίσουν καλύτερα, τόσο ποσοτικά όσο και από την άποψη της κατανομής τους στο χρόνο. (β) Η αξιολόγηση ρίχνει φως στην αποτελεσματικότητα με την οποία τα πανεπιστήμια αξιοποιούν τους οικονομικούς πόρους που έχουν στην διάθεση τους. Ως εκ τούτου, οι φορείς της εποπτείας και της χρηματοδότησής τους αποκτούν ένα μέσο άσκησης ουσιαστικού ελέγχου και πίεσης για την βελτίωση του τρόπου με τον οποίο τους χρησιμοποιούν. (γ) Η γνώση της αποτελεσματικότητας με την οποία τα πανεπιστήμια χρησιμοποιούν τους πόρους τους διευρύνει σημαντικά τις δυνατότητες βελτιωτικής παρέμβασης εκ μέρους των φορέων της εποπτείας και της χρηματοδότησης. Προφανώς, αν οι εν λόγω φορείς κατανέμουν τους επιπλέον πόρους σύμφωνα με την αρχή που επιτάσσει τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας, τότε εισάγουν κίνητρα και θεσμούς για ανάπτυξη

13 3 άμιλλας μεταξύ των πανεπιστημίων, οπότε το εκπαιδευτικό σύστημα βελτιώνεται συνολικά. (δ) Η αξιολόγηση αποκαλύπτει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των πανεπιστημίων και δίνει έτσι τη δυνατότητα στους φορείς της εποπτείας και της χρηματοδότησης να αποφασίζουν την πολιτική τους με καλύτερη πληροφόρηση. Για παράδειγμα, αν οι φορείς της εποπτείας και της χρηματοδότησης γνωρίζουν ότι το Α πανεπιστήμιο υπερέχει του Β στην έρευνα, αλλά στην εκπαίδευση συμβαίνει το αντίθετο, τότε βρίσκονται σε καλύτερη θέση να αποφασίσουν ποια από τα δύο πανεπιστήμια θα έπρεπε να ενισχύσουν για να προάγουν την έρευνα η την εκπαίδευση, κλπ. Στους γονείς και στους εκπαιδευόμενους: Η αξιολόγηση ομοίων η ελαφρά διαφοροποιημένων πανεπιστημίων και πανεπιστημιακών τμημάτων καταλήγει συνήθως σε μια κατάταξη με βάση το βαθμό στον οποίο ικανοποιούν κάποια κριτήρια. Τα κριτήρια αυτά αναφέρονται στην επάρκεια και στην ποιότητα της υποδομής που διαθέτουν, στην επάρκεια και την ποιότητα του διδακτικού και του ερευνητικού τους προσωπικού, στη διάρθρωση και στον προσανατολισμό του προγράμματος σπουδών το οποίο προσφέρουν, κλπ. Ετσι, πέρα από την "φήμη" που μπορεί να τα συνοδεύει, η αξιολόγηση εφοδιάζει τους γονείς και τους σπουδαστές που ενδιαφέρονται να φοιτήσουν σ' αυτά με σημαντικές πληροφορίες για να κρίνουν ποια να επιλέξουν. Για παράδειγμα, οι υποψήφιοι σπουδαστές που επιθυμούν να επιλέξουν για βασικές ή/και μεταπτυχιακές σπουδές ένα τμήμα Οικονομικής Επιστήμης διευκολύνονται με την αξιολόγηση να επιλέξουν αυτό που θεωρούν ότι μπορεί να τους εφοδιάσει με τις επαρκέστερες γνώσεις ή/και αυτό που η "αγορά" αξιολογεί σχετικά υψηλότερα από τα άλλα. Στους εργοδότες: (α) Οι επιχειρηματίες και τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων βρίσκονται συνεχώς σε αναζήτηση εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού για τις δραστηριότητές τους. Ως εκ τούτου, τα αποτελέσματα της αξιολόγησης μπορούν να τους είναι πολύ χρήσιμα ώστε να αποτείνονται στους σπουδαστές που αποφοιτούν από τα σχετικά καλύτερα εξ αυτών. Επίσης, οι φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα που επιθυμούν να αναθέσουν τη διεξαγωγή μιας έρευνας, διευκολύνονται μέσω της αξιολόγησης να επιλέξουν τα τμήματα εκείνα και τους επιστήμονες που τα απαρτίζουν οι οποίοι διαθέτουν την αναγκαία ή/και επιθυμητή ερευνητική ικανότητα και εμπειρία. (β) Οι διάφοροι κρατικοί φορείς, όπως υπουργεία, δημόσιες υπηρεσίες, οργανισμοί, κλπ., που ενδιαφέρονται είτε να φέρουν σε πέρας διάφορα ερευνητικά προγράμματα, είτε να εκπροσωπηθούν σε διάφορες διεθνείς οργανώσεις και συναντήσεις, διευκολύνονται να επιλέξουν συνεργάτες από τα πλέον αναγνωρισμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι επιστήμονες των οποίων διαθέτουν διεθνή ακτινοβολία και αποδοχή.

14 4 Με δεδομένη λοιπόν την πολύπλευρη χρησιμότητα των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης των πανεπιστημίων, τα ερωτήματα τα οποία ανακύπτουν είναι τα εξής. Πως μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας; Τι θα μπορούσε να γίνει και πως προκειμένου η διαδικασία της αξιολόγησης των πανεπιστημίων να εισαχθεί και να γενικευθεί και στην χώρα μας; Ποιες από τις πλευρές της αξιολόγησης παρουσιάζουν εκκρεμότητες και θα έπρεπε να γίνουν αντικείμενο περαιτέρω ερευνητικής προσπάθειας; Ας δούμε τις απαντήσεις με την ίδια σειρά. Ενέργειες αξιοποίησης των αποτελεσμάτων Πριν καταλήξουμε στην οριστική μορφή της παρουσίασης των αποτελεσμάτων της έρευνάς μας, μέλη της ερευνητικής ομάδας έκαναν σχετικές ανακοινώσεις σε επιλεγμένα Τμήματα Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων προκειμένου να διαπιστωθεί το ενδιαφέρον και οι πιθανές αντιδράσεις εκείνων στους οποίους αφορούν. Από τις ανακοινώσεις αυτές οδηγηθήκαμε στην εκτίμηση ότι τα αποτελέσματά μας παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για πολλούς λόγους οι οποίοι δεν χρειάζεται να μας απασχολήσουν εδώ. Ομως, ταυτόχρονα, λόγω του καινοτομικού για τη χώρα μας χαρακτήρα της έρευνας, βγάλαμε το συμπέρασμα ότι θα χρειασθούν επίμονες και παρατεταμένες προσπάθειες ώστε τα αποτελέσματα να περάσουν και να γίνουν αποδεκτά. Γι' αυτό, οι προσπάθειες αυτές είναι σκόπιμο, μεταξύ των άλλων, να περιλαμβάνουν τις ακόλουθες επί μέρους ενέργειες. (1) Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων μέσω παρουσιάσεων σε επιλεγμένα Τμήματα Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων απ' αυτά που περιλαμβάνονται στην αξιολόγηση. Μέσω αυτών των παρουσιάσεων θα μας δοθεί η ευκαιρία να συλλέξουμε σχόλια, υποδείξεις και κριτικές που θα μας βοηθήσουν να βελτιώσουμε ακόμη περισσότερο τα αποτελέσματα κατά την πρώτη αναθεώρηση της μελέτης. (2) Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων σε ημερίδα η οποία προβλέπεται να διοργανωθεί από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) στα πλαίσια της παρουσίασης των αποτελεσμάτων από τις έρευνες του ΕΠΕΑΕΚ. (3) Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων στο Υπουργείο Παιδείας υπό μορφή μιας συνοπτικής αναφοράς με την προσδοκία ότι αρμόδιοι παράγοντες είναι πιθανόν να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για μια λεπτομερέστερη ενημέρωση ή/και πιλοτική εφαρμογή. (4) Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων στις διοικήσεις των πανεπιστημίων στα οποία ανήκουν τα 19 Τμήματα Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων που αξιολογούνται στην παρούσα έρευνα.

15 5 (5) Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων με συνεντεύξεις και επιφυλλίδες στον ημερήσιο και στον περιοδικό τύπο προκειμένου να τα θέσουμε υπόψη παντός αρμοδίου και ενδιαφερόμενου φορέα. (6) Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων μέσω δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά στο εξωτερικό. Έχοντας υπόψη την βιβλιογραφία που έχει αναπτυχθεί ήδη επί του θέματος, τα αποτελέσματά μας θα πρέπει να ενδιαφέρουν τους ερευνητές και τους σχεδιαστές της εκπαιδευτικής πολτική σε άλλες χώρες. Επομένως, η παρουσίασή τους σε αξιοπρεπή διεθνή επιστημονικά περιοδικά κρίνεται ως λίαν πιθανή. Φυσικά, στις πιο πάνω ενέργειες θα αποδυθούμε μετά την υποβολή και την παραλαβή από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας της μελέτης και μετά από συντονισμό με τις αρμόδιες υπηρεσίες του κέντρου. Πιλοτική εφαρμογή Όπως τονίσαμε πιο πάνω η άποψη της ερευνητικής ομάδας είναι ότι η αξιολόγηση των πανεπιστημίων είναι σκόπιμο να εισαχθεί και να γενικευθεί και στην χώρα μας. Ομως, για να στεφθεί τελικά το εγχείρημα αυτό από επιτυχία, χρειάζεται καλή προετοιμασία και προσαρμογή των διαδικασιών στο Ελληνικό περιβάλλον. Γι' αυτό η πρόταση της ερευνητικής ομάδας είναι να υπάρξει μια πιλοτική εφαρμογή η οποία να σχεδιασθεί γύρω από τους ακόλουθους κεντρικούς άξονες: (α) Η αξιολόγηση προτείνεται να γίνεται ως προς τους στόχους που έχει θέσει κάθε επί μέρους ΑΕΙ και οι οποίοι έχουν εγκριθεί από το ΥΠΕΠΘ. 'Όλα τα ΑΕΙ προτείνεται να αξιολογούνται ταυτόχρονα και σε χρονικά διαστήματα μεγαλύτερα του έτους (π.χ. τριετία) γιατί, πρακτικά, είναι αδύνατο να υπάρξει σημαντική μεταβολή στην έρευνα και στην εκπαίδευση που παρέχει ένα ΑΕΙ μέσα σε ένα χρόνο. (β) Η έκθεση αξιολόγησης να αναφέρεται ξεχωριστά σε κάθε κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται το ΑΕΙ και να γίνεται από την ίδια επιτροπή της αξιολόγησης. (γ) Για τη σύνταξη της έκθεσης αξιολόγησης να χρησιμοποιούνται αξιολογητές κυρίως από το εξωτερικό. Το προσωπικό του ΥΠΕΠΘ και το διοικητικό προσωπικό των αξιολογούμενων ΑΕΙ να προσφέρουν μόνο γραμματειακή υποστήριξη. (δ) Η αξιολόγηση να αναφέρεται μόνο στην επίδοση του ΑΕΙ και, κυρίως, του κάθε τμήματος χωριστά, χωρίς να γίνεται ατομική αξιολόγηση του κάθε μέλους ΔΕΠ. (ε) Στην έκθεση της αξιολόγησης να δίδεται ευρεία δημοσιότητα και μια σύνοψη της που θα περιέχει τις κύριες διαπιστώσεις της επιτροπής αξιολόγησης να αποστέλλεται σε στα πανεπιστήμια, στα λύκεια, στα επιμελητήρια, στα υπουργεία, και σε κάθε ενδιαφερόμενο.

16 6 (στ) Μεταξύ των άλλων, η διαδικασία της αξιολόγησης προτείνεται να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: (1) Αυτο-αξιολόγηση του κάθε ΑΕΙ σύμφωνα με ερωτηματολόγιο που θα προετοιμάζει η επιτροπή αξιολόγησης. Η έκθεση αυτο-αξιολόγησης η οποία θα αναφέρεται σε κάθε κλάδο σπουδών που προσφέρει το ΑΕΙ, αποτελεί ευκαιρία για μια ενδοσκόπηση και εκτίμηση της προσφερόμενης παιδείας. Η κύρια όμως σκοπιμότητά της είναι να δώσει όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι αναγκαία στην επιτροπή αξιολόγησης για να καταλήξει στην κρίση της. Για λόγους που αναλύονται παρακάτω, η έκθεση αυτοαξιολόγησης να μην λαμβάνεται επισήμως υπόψη στην αξιολόγηση του κάθε ιδρύματος. Για τη σύνταξη της έκθεσης αυτο-αξιολόγησης να συγκροτείται ολιγομελής ομάδα αποτελούμενη από μέλη Δ.Ε.Π σε επίπεδο τμήματος ή γνωστικού αντικειμένου. Στο πλαίσιο αυτής της αυτό-αξιολόγησης συνιστάται να γίνεται μια επιλεκτική και περιοδική αξιολόγηση διαμέσου ερωτηματολογίου των διδασκόντων μελών ΔΕΠ από τους ίδιους τους σπουδαστές τους. (2) Εξωτερική αξιολόγηση από επιτροπή ειδικών καθηγητών. Όλα τα συστήματα ελέγχου της δραστηριότητας ενός οργανισμού στηρίζονται στην τακτική ή έκτακτη αξιολόγηση από έναν εξωτερικό φορέα. Στην περίπτωση της αξιολόγησης της ποιότητας των πανεπιστημίων, ο φορέας αυτός είναι μία επιτροπή συγγενών προς τα γνωστικά αντικείμενα καθηγητών (peer review committee) η οποία επισκέπτεται κάθε ίδρυμα. Αν και ο αριθμός των μελών της επιτροπής μπορεί να ποικίλει, η σύνθεση της προτείνεται τα αποτελείται από Ελληνες και ξένους καθηγητές που υπηρετούν σε Ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, αλλά όχι σ αυτά που αξιολογούνται. Η πρόταση για χρησιμοποίηση επιστημόνων του εξωτερικού είναι πιθανόν να ξενίζει. Όμως, οι έλληνες πανεπιστημιακοί είναι μέλη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και πρέπει να κρίνονται από αυτήν. Για το λόγο αυτό μια έκθεση από επιστήμονες και του εξωτερικού θα έχει πολύ μεγαλύτερη επίπτωση από την ίδια ακριβώς έκθεση που θα την υπέγραφαν αποκλειστικά μέλη της ελληνικής πανεπιστημιακής κοινότητας. Περαιτέρω, η χρησιμοποίηση επιστημόνων του εξωτερικού αποκλείει εκ προοιμίου κάθε κατηγορία μεροληπτικής συμπεριφοράς. (3) Οι επιτροπές συγγενών προς τα γνωστικά αντικείμενα καθηγητών να συγκροτούνται με απόφαση του ΥΠΕΠΘ και η ίδια επιτροπή να αξιολογεί όλα τα πανεπιστήμια που δραστηριοποιούνται στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων της στα αξιολούμενα πανεπιστήμια, η επιτροπή θα πρέπει να συλλέξει όλα τα στοιχεία που θα της επιτρέψουν να προχωρήσει στην αξιολόγηση με βάση τα κριτήρια που αναφέρονται πιο κάτω. Στα πλαίσια της διαδικασίας αυτής η έκθεση αυτο-αξιολόγησης

17 7 αποτελεί μόνο μια βάση για τη διατύπωση ερωτημάτων προς το ίδρυμα, ενώ στην έκθεση αξιολόγησης θα αποτελεί αντικείμενο εκτενούς σχολιασμού. Ο περιορισμένος ρόλος της έκθεσης αυτο-αξιολόγησης αποτελεί λογική συνέπεια της παρούσας κατάστασης η οποία, στην καλύτερη περίπτωση, χαρακτηρίζεται από έλλειψη εμπειρίας και συστημάτων αξιολόγησης. Και τούτο γιατί, όπως προκύπτει από την θεωρία της ελεγκτικής (Auditing), η απουσία εσωτερικών ελέγχων καθιστά αναγκαίο τον έλεγχο των πρωτογενών δεδομένων και όχι των διαδικασιών ελέγχου και αξιολόγησής τους. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, η επιτροπή που συντάσει την έκθεση αυτοαξιολόγησης, συναντάται με εκπροσώπους όλων των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας και τυχαία επιλεγμένους εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας, ιδιαίτερα στα περιφερειακά πανεπιστήμια, καθώς και με εργοδότες. Οι συναντήσεις αυτές θα επιτρέψουν στην επιτροπή να σχηματίσει μια γνώμη για την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου όπως την αντιλαμβάνονται οι άμεσα και έμμεσα ενδιαφερόμενοι. 'Όμως, αυτό δεν της επιτρέπει να εξετάσει την αλληλεπίδραση διδασκόντων και διδασκομένων η οποία είναι θεμελιώδους σημασίας για την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Για το λόγο αυτό συνιστάται τα μέλη της επιτροπής να παρακολουθούν ένα αριθμό διδασκόντων την ώρα που κάνουν μάθημα χωρίς όμως να προσπαθήσουν να αξιολογήσουν μεμονωμένους εκπαιδευτικούς. (4) Σύνταξη και Δημοσιοποίηση της 'Έκθεσης Αξιολόγησης. Μετά το πέρας των επισκέψεων και τη συγκέντρωση όλου του απαραίτητου υλικού, η επιτροπή αξιολόγησης συνεδριάζει για να συντάξει την έκθεση της. Η έκθεση συντάσσεται ως μια ποιοτική αξιολόγηση του ΑΕΙ βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων και περιέχει επίσης σχολιασμό της έκθεσης αυτο-αξιολόγησης. Επειδή κάθε μέλος της επιτροπής αξιολόγησης έχει τις δικές του προτιμήσεις(benchmarks) σχετικά με το ποια πρέπει να είναι η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, η αξιολόγηση θα πρέπει να γίνεται με αναφορά στους στόχους του ιδρύματος και με αναφορά στην προηγούμενη αξιολόγηση, αν υπάρχει. Από το σύνολο των εκθέσεων όμως, θα πρέπει να είναι δυνατή η συγκριτική αξιολόγηση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων όλων των ιδρυμάτων που δραστηριοποιούνται σε ένα συγκεκριμένο επιστημονικό κλάδο. Τέλος, όταν ολοκληρωθεί η έκθεση θα πρέπει να παραδοθεί στον κ. ΥΠΕΠΘ ο οποίος να φροντίσει για τη μέγιστη δυνατή δημοσιοποίησή της. Επεκτάσεις της έρευνας 'Όπως επισημαίνουμε στον Τόμο ΙΙΙ, τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνά μας θα μπορούσαν να βελτιωθούν με περαιτέρω ερευνητικές προσπάθειες προς διάφορες κατευθύνσεις. Μερικές απ αυτές αφορούν τα εξής σημεία:

18 8 (1) Στην έρευνά μας η επίδοση των τμημάτων στην δημιουργία καινούργιας γνώσης μετριέται με βάση τον αριθμό των δημοσιεύσεων ανά μέλος Δ.Ε.Π. Αυτός ο δείκτης αποδίδει περισσότερο την ποσότητα παρά την ποιότητα των δημοσιεύσεων. Βεβαίως είναι σωστό ότι η συμβολή των δημοσιεύσεων στην επιστήμη λαμβάνεται υπόψη έμμεσα μέσω της διαφορετικής στάθμισης που λαμβάνουν με βάση το κύρος των περιοδικών στα οποία έχουν δημοσιευθεί. Πλην όμως ένας καλύτερος δείκτης θα ήταν οι δημοσιεύσεις να σταθμισθούν με τον αριθμό των παραπομπών που έχουν επιτύχει από άλλους επιστήμονες. Κατά συνέπεια, μια σημαντική επέκταση της έρευνάς μας θα ήταν η κατάταξη των τμημάτων να γίνει με το δείκτη του επιστημονικού έργου σταθμισμένο ανάλογα με τις παραπομπές που έχουν λάβει οι δημοσιεύσεις. (2) Οι προσπάθειές μας να κατατάξουμε τα αξιολογούμενα τμήματα με βάση τις εκτιμήσεις των αποφοίτων τους και των επιχειρήσεων για την διασύνδεση των εκπαιδευτικών τους προγραμμάτων με την αγορά εργασίας δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Πολλοί από τους αποφοίτους και τις επιχειρήσεις δεν απάντησαν στο ερωτηματολόγιο που τους αποστείλαμε, ενώ και όσες επιχειρήσεις απάντησαν δεν μας έδωσαν τις αναγκαίες πληροφορίες. Αυτό συνέβη ενδεχομένως είτε γιατί κατά τον ίδιο χρόνο οι ίδιοι άθρωποι πήραν πολλά και διαφορετικά ερωτηματολόγια από άλλους ερυνητές, οπότε τους ήταν δύσκολο να απαντήσουν, είτε γιατί δεν διέθεταν τις αναγκαίες πληροφορίες. Όμως η μέτρηση αυτών των χαρακτηριστικών είναι σημαντική και οι προσπάθειες θα πρέπει να συνεχισθούν. (3) Στην έρευνά μας η εκπαιδευτική μονάδα η οποία αξιολογείται είναι το τμήμα. Εντούτοις, ένα πανεπιστημιακό τμήμα μπορεί να είναι πολύ καλό σε ένα γνωστικό αντικείμενο και μέτριο σε κάποιο άλλο. Βασικά επομένως η μονάδα αξιολόγησης θα έπρεπε να είναι το γνωστικό αντικείμενο. Αυτή η κατάταξη των 19 αξιολογούμενων τμημάτων, αν και σημαντική, δεν επιχειρήθηκε γιατί παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες στην ανεύρεση της σχετικής πληροφόρησης και οι οποίες ήταν αδύνατο να αντιμετωπισθούν μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων που είχαμε στην παρούσα φάση. (4) Τα πιο πολλά από τα τμήματα που αξιολογήθηκαν, λόγω έλλειψης μηχανογράφησης, δεν διαθέτουν πληροφορίες ακόμη και για στοιχειώδεις μεταβλητές της λειτουργίας τους. Για παράδειγμα, δεν γνωρίζουν ούτε πόσους φοιτητές έχουν, ούτε πόσοι απ αυτούς είναι ενεργοί. Αυτή η έλλειψη πληροφόρησης καθιστά αδύνατη την εκτίμηση δεικτών παραγωγικότητας. Επομένως, ένα σημαντικό συμπληρωματικό έργο θα ήταν να υπολογισθούν χρονολογικές σειρές για τις διάφορες εισροές που έχουν στη διάθεσή τους και χρησιμοποιούν τα διάφορα τμήματα. Και, τέλος, αλλά όχι τελευταίο,

19 9 (5) Ένα ενδιαφέρον ερευνητικό έργο θα ήταν να γίνει η κακατάταξη των αξιολογούμενων τμημάτων με βάση τα αντίστοιχα τους σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσω αυτής θα γινόταν δυνατόν να μάθουμε ποια από τα Τμήματα Οικονομικής Επιστήμης και Διοίκησης Επιχειρήσεων υστερούν και πόσο, σε ποιους λόγους οφείλεται η υστέρηση τους, και τι θα μπορούσε και θα έπρεπε να γίνει για να γεφυρωθούν οι διαφορές και να συγκλίνουμε στο μέσο Ευρωπαϊκό επίπεδο από άποψη της αποτελεσματικότητας.

20 72 ΜΕΡΟΣ IIΙ Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ