ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009 ΤΕΥΧΟΣ 50 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009 ΤΕΥΧΟΣ 50 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ"

Transcript

1 ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Χ + 7 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009 ΤΕΥΧΟΣ 50 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΩΔ ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο Κ Ε Μ Π Α Θ Αριθμός Άδειας 5207/07 ΕΚΔΟΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ - ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ Αλωπεκής Αθήνα - τηλ.:

2

3 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 Περιεχόμενα 4 Προσχέδιο προγράμματος εργασιών 8 ου Συνεδρίου ΕΕΚΧ-ΚΒ 6 10 ο Σεμινάριο Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης «Η οργάνωση των in vitro διαγνωστικών εργαστηρίων» 10 Euromedlab Innsbruck Ελευθέριος Π. ιαμαντής. Λίγα βιογραφικά στοιχεία 15 RNA interference 18 Σεμινάρια 19 Τι είναι η «ιατρική πράξη» 21 Συνέδρια Συνέδρια 2010 Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος: Κ. Ψαρρά Αντιπρόεδρος: Α. Σταθάκη-Φερδερίγου Γ. Γραμματέας: Φ. Καράμπαμπα Αν. Γεν. Γραμματέας: Α. Χαλιάσος Ταμίας: Ε. Μπότουλα Μέλη: Α. ιακουμή-σπυροπούλου, Χ. Κρούπης Ιδιοκτήτης: ΕΕΚΧ-ΚΒ Αλωπεκής Αθήνα Τηλ.: Fax: Διευθύντρια Σύνταξης Κ. Ψαρρά Νοταρά 39, Αθήνα stcps@hol.gr Επιτροπή Σύνταξης Μ. Βικεντίου, Μ. Γαροφαλάκη, Α. Γρηγοράτου, Ε. Κώνστα, Κ. Κωνσταντινάκου, Β. Λόη, Ν. Παπαγεωργάκης Εκδότης Σταμάτης Σταματόπουλος Focus on Health ΕΠΕ Δημιουργικός Σχεδιασμός Multimedia Trend ΕΠΕ Επιμέλεια - Παραγωγή Focus on Health ΕΠΕ Ιωάννου Γενναδίου 16, Αθήνα, Τηλ.: , Fax: info@focusonhealth.gr Κωδικός ιεύθυνσης Εποπτείας ΜΜΕ: 4283 Editorial Αγαπητοί συνάδελφοι Καθυστερηµένο, λόγω καλοκαιριού, θα σας έρθει και αυτό το δελτίο Πάντα υπάρχει µια δικαιολογία, θα µου πείτε, και πάντα έχει σχέση µε το διαθέσιµο χρόνο. Χρησιµοποιώ τη λέξη «διαθέσιµος» διότι, κυριολεκτώντας, είναι ο χρόνος που «διατίθεται» από αυτούς που έχουν την καλοσύνη να τον διαθέτουν για το ελτίο. Αυτός ο χρόνος δεν είναι «ελεύθερος», αν και µπορεί να ανήκει σε αυτόν, δεν είναι «εργάσιµος», διότι δεν ανήκει στην κανονική εργασία µας, δεν είναι ούτε χρόνος ανάπαυσης, διότι και αυτός είναι ένα ξεχωριστό κοµµάτι χρόνου και δεν αναπαυόµαστε ασχολούµενοι µε το δελτίο, ούτε πιθανά θυσιάζουµε αυτό το χρόνο ανάπαυσης για το ελτίο. Έτσι υπάρχει η καθυστέρηση, χρειάζεται ο «διαθέσιµος» χρόνος και για να κάνω ένα λογοπαίγνιο, ο χρόνος που έχουµε τη «διάθεση» να ασχοληθούµε. Βέβαια, κάποτε τα περιθώρια στενεύουν και αναγκαζόµαστε να βρούµε και τη «διάθεση» και το «διαθέσιµο» χρόνο. Στο τεύχος αυτό παρουσίαση του φιλόδοξου προγράµµατος του 8 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου µας στην Πάτρα, ελπίζοντας να αποτελέσει από µόνο του πρόσκληση να το παρακολουθήσετε και να συµµετέχετε Στο τεύχος αυτό συνοπτική παρουσίαση του πραγµατικά επιτυχηµένου 10 ου Σεµιναρίου Συνεχιζόµενης Εκπαίδευσης, ελπίζοντας (αυτές και οι ελπίδες του συνοψίζοντος Ν. Παπαγεωργάκη) να το µελετήσετε και να εφαρµόσετε πολλά από όσα παρουσιάστηκαν. Στο τεύχος αυτό συνοπτική παρουσίαση του Euromedlab στο Innsbruck, ελπίζοντας να φανεί το εύρος της Σύγχρονης Κλινικής Χηµείας και το κέρδος της παρακολούθησης και µελέτης των πρακτικών αντίστοιχων συνεδρίων, γεγονός που δεν µας επιτρέπει να κρυβόµαστε πίσω από την απογοήτευση της ρουτίνας και της µη εκπλήρωσης των επαγγελµατικών µας στόχων Τα σχετικά µε την πατρίδα µας και την ιατρική πράξη στο σχετικό άρθρο, που θα ήθελα να ξεκινήσει µια εποικοδοµητική σχετική συζήτηση και µε άλλους επαγγελµατικούς φορείς. Ένα δύσκολο επιστηµονικό άρθρο για το RNA interference, το ακούµε και θέλουµε να το καταλάβουµε, διότι κι αυτό θα µπει στο παιχνίδι της διάγνωσης και θεραπείας συµπληρώνει το τεύχος αυτό του καλοκαιριού προς το φθινόπωρο Και ένα δώρο «Το διάβασµα είναι πάντα η ίδια υπόθεση: υπάρχει κάτι που είναι εκεί, ένα πράγµα φτιαγµένο από γραφή, ένα στερεό, υλικό αντικείµενο που κανείς δεν µπορεί να αλλάξει, και µέσα από αυτό το πράγµα έρχεσαι να αναµετρηθείς µε κάτι άλλο, που δεν είναι µπροστά σου, κάτι διαφορετικό, που ανήκει στο µη υλικό, στον αδιόρατο κόσµο, έναν κόσµο που υπάρχει µονάχα στο µυαλό µας, στη φαντασία µας ή έναν κόσµο που, ίσως κάποτε υπήρξε και τώρα πια δεν υπάρχει γιατί χάθηκε, γιατί είναι απλησίαστος, εκεί στη χώρα των νεκρών» Ίταλο Καλβίνο, «Αν µια νύχτα του χειµώνα ένας ταξιδιώτης», µετφ. Ανταίος Χρυσοστοµίδης. Με φιλικούς χαιρετισµούς Κατερίνα Ψαρρά 3

4 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Προσχέδιο προγράμματος εργασιών 8 ου Συνεδρίου ΕΕΚΧ-ΚΒ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ :00-14:00 Εγγραφές 14:00-15:00 Προφορικές ανακοινώσεις Πρόεδροι: Π. Κορδοπάτης, Α. Φερδερίγου 15:00-15:30 Διάλεξη: «Φαρμακογονιδιωματική & Εξατομικευμένη Ιατρική» Εισηγητής: Γ. Πατρινός 15:30-17:00 Συμπόσιο: Νέες τεχνολογίες Πρόεδροι: Μ. Κλάπα, Θ. Χριστόπουλος 15:30-16:00 Μ. Κλάπα: «Υψηλής-απόδοσης τεχνολογίες βιομοριακής ανάλυσης: Όταν η μοριακή διαγνωστική συναντά τη συστημική βιολογία» 16:00-16:30. Καλογιάννη: «Πολυαναλυτικοί προσδιορισμοί DNA και πρωτεϊνών με χρήση φασματικά διακριτών μικροσφαιριδίων» 16:30-17:00 Σ. Ταραβήρας: «Λειτουργική μικροσκοπία: Eφαρμογές στην κατανόηση μοριακών μονοπατιών και στην εύρεση νέων φαρμάκων» 17:00-17:30 ιάλειμμα - καφές 17:30-18:30 Δορυφορικό «Abbott» 18:30-19:00 Έναρξη - Χαιρετισμοί Πρόεδροι: Α. Ονουφρίου, Κ. Σέκερης, Κ. Ψαρρά 19:00-19:45 U. Landegren: "Reversing the central dogma: High-performance protein analyses via DNA reporters" Πρόεδρος: Θ. Χριστόπουλος 19:45-21:00 Π. Παπανικόλας: Ομιλία για τη γέφυρα του Ρίου Πρόεδρος: Π. Κορδοπάτης Μουσική εκδήλωση 21:00 εξίωση ΣΑΒΒΑΤΟ :30-10:30 Προφορικές ανακοινώσεις Πρόεδροι: N. Καραμάνος, Ε. Μπαϊρακτάρη 10:30-11:00 Διάλεξη: «Εφαρμογές της ηλεκτροφόρησης τριχοειδούς» Εισηγητής: Γ. Κολιός 11:00-11:30 ιάλειμμα - καφές 11:30-13:00 Συμπόσιο: Μοριακή διαγνωστική Πρόεδροι: Α. Αθανασιάδου, Ε. Λιανίδου 11:30-12:00 Ν. Μοσχονάς: «Η μοριακή διαγνωστική στην εποχή της μεταγονιδιωματικής ανάλυσης» 12:00-12:30 Ί. Σπηλιοπούλου: «Μοριακή ταυτοποίηση βακτηρίων και κλώνων» 12:30-13:00.Ι. Παπαχρήστου: «Μοριακή διάγνωση καρκίνου: συμπαγείς όγκοι» 13:00-14:00 Δορυφορικό «Γερολυμάτος» 14:00-16:00 ιακοπή 4

5 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 16:00-17:00 Συμπόσιο: Διαγνωστικές πλευρές νευρολογικών παθήσεων Πρόεδροι: Γ. Μακρής, Σ. Τζάρτος 16:00-16:30 Κ. Πουλάς: «Εργαστηριακή διάγνωση μυασθένειας» 16:30-17:00 Ε. Εμμανουηλίδου: «Βιολογικοί δείκτες στη νόσο του Πάρκινσον» 17:00-17:30 ιάλειμμα - καφές 17:30-19:45 Έλεγχος ποιότητας στα διαγνωστικά εργαστήρια Πρόεδροι:. Ρίζος, Αλ. Χαλιάσος 17:30-18:00 Διάλεξη: «Έλεγχος ποιότητας στη μοριακή διαγνωστική» Εισηγητής: Χ. Κρούπης 18:00-19:45 Στρογγυλό τραπέζι για τον εξωτερικό έλεγχο ποιότητας Συντονιστές:. Ρίζος, Αλ. Χαλιάσος 18:00-18:15 Ό. Παναγιωτάκης: «Εισαγωγή στον εξωτερικό έλεγχο ποιότητας» 18:15-18:30 Ό. Παναγιωτάκης: «ΕΣΕΑΠ, το Ελληνικό πρόγραμμα στην Κλινική Χημεία» 18:30-18:45 Μ. Καρακάντζα: «Το Ελληνικό πρόγραμμα στην Αιματολογία» 18:45-19:00 Γ. Θεοδώρου: «Το Ελληνικό πρόγραμμα στην Κυτταρομετρία» 19:00-19:15 P. Patel: "UK NEQAS, Tumour Marker Schemes-EQA Review" 19:15-19:45 Ερωτήσεις - Συζήτηση 19:45-20:00 Συμπεράσματα Συνεδρίου 20:00-20:15 Απονομή Βραβείων 20:15 Λήξη εργασιών συνεδρίου Η Επιστημονική Επιτροπή του 8 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Κλινικής Χημείας κατάρτισε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα, πολύ ενδιαφέρον, που καλύπτει νέους πρωτοποριακούς τομείς της ευρύτερης Κλινικής Χημείας. Οι κυρίες και κύριοι καθηγητές του Πανεπιστημίου της Πάτρας προσκάλεσαν διακεκριμένους ομιλητές και μας δίνεται η ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με ερευνητές και πανεπιστημιακούς δασκάλους και να γνωρίσουμε την εργασία τους, που ανοίγει δρόμους για το εργαστήριο του μέλλοντος. Αντίστοιχα με το Euromedlab (βλ. σχετικό άρθρο) και το Συνέδριο της American Association of Clinical Chemists (AACC), για το οποίο θα διαβάσετε σε επόμενο τεύχος, και το Πανελλήνιο Συνέδριο δείχνει ότι το μέλλον του εργαστηρίου είναι γεμάτο εκπλήξεις. Ιδιαίτερα θα θέλαμε να τονίσουμε την παρουσία του Prof. Ulf Landegren από το Dept of Genetics and Pathology του Uppsala University, Sweden, στην τελετή έναρξης. Η ομάδα του Prof. Ulf Landegren εστιάζεται στην ανάπτυξη εργαλείων μοριακής βιολογίας για υψηλής απόδοσης ανάλυση γονιδίων, μεταγραφών και πρωτεϊνών. Έχουν αναπτύξει αρκετές γενικές μεθόδους, όπως το OLA, οι ανιχνευτές κλειδαριές (padlock probes), το proximity ligation, από τις οποίες ορισμένες έχουν εμπορική χρήση. Περιμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τη διάλεξη τόσο του διακεκριμένου αυτού επιστήμονα, όσο και των Ελλήνων επιστημόνων που θα έχουμε τη χαρά να γνωρίσουμε στην Πάτρα. Αυτός ακριβώς είναι και ο σκοπός της διοργάνωσης των συνεδρίων σε πόλεις εκτός της Αθήνας. Μας δίνει την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με εξαιρετικά αξιόλογη δουλειά, που γίνεται στην Ελλάδα, την οποία πραγματικά ούτε φανταζόμαστε και ταυτόχρονα κάνουμε γνωστή την Εταιρεία μας και το έργο της. Από εσάς, αγαπητοί συνάδελφοι, και την ενεργό συμμετοχή σας στο Συνέδριο της Πάτρας, θα εξαρτηθεί η εκπλήρωση αυτού του σκοπού και θα δικαιωθεί ο κόπος όσων εργάστηκαν για την πραγματοποίησή του. 5

6 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ 10 ο Σεμινάριο Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης «Η οργάνωση των in vitro διαγνωστικών εργαστηρίων» Νίκος Παπαγεωργάκης Τα σεμινάρια της ΕΕΚΧ-ΚΒ διαχρονικά ξεχωρίζουν για το πολύ καλό επίπεδο γνώσεων που προσφέρουν και για την άριστη οργάνωσή τους. Αυτό αναγνωρίζεται και από επιστήμονες πέραν του δικού μας κλάδου. Ανάλογου επιπέδου ήταν και το τελευταίο 10 ο σεμινάριο συνεχιζόμενης εκπαίδευσης με τον τίτλο «Η οργάνωση των in vitro διαγνωστικών εργαστηρίων» στο οποίο συντονίστρια ήταν η συν. Ειρήνη Λεϊμονή και ομιλητές (με αντίστοιχα θέματα) οι συν. Παναγιώτης Αγερίδης (Ε.ΣΥ..: Εθνικός Φορέας ιαπίστευσης), Βασίλης Σπυρόπουλος (Η υλικοτεχνική υποδομή του σύγχρονου in vitro ιαγνωστικού Εργαστηρίου), Ανδριανή Γρηγοράτου (Υγιεινή και Ασφάλεια στον χώρο του Εργαστηρίου), Φωτεινή Καράμπαμπα ( ιαχείριση των επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων), Γιώργος Παντάπασης (Εκπαίδευση προσωπικού Κλινικών Εργαστηρίων), Μαρίνα Μπουσίου (Η ιαχείριση του Ανθρώπινου υναμικού στο Κλινικό Εργαστήριο), Βασιλική Βυλλιώτου (Οικονομική διαχείριση Εργαστηρίου), Ζήσης Γονιδάκης (Προμήθειες ιαγωνισμοί), Ειρήνη. Λεϊμονή ( ιαχείριση προαναλυτικών και αναλυτικών σταδίων εργασίας), Γιάννης Σδράνης, Γιώργος Κολιός ( ιαχείριση των μετα-αναλυτικών σταδίων εργασίας), Πέννυ Λεοντίου ( ιαχείριση και προστασία εξετάσεων και προσωπικών δεδομένων των ασθενών στο Κλινικό Εργαστήριο). Ως κλινικοί χημικοί χρειαζόμαστε τις γνώσεις της Κλινικής Χημείας, Αναλυτικής Χημείας, Φυσιολογίας, Βιολογίας, Στατιστικής, Φυσικοχημείας αλλά μας είναι επίσης απαραίτητες οι γνώσεις περί θεμάτων και προβλημάτων των εργαστηρίων, όπως οικονομική και διοικητική διαχείριση εργαστηρίου, υλικοτεχνική υποδομή εργαστηρίου, υγιεινή και ασφάλεια εργαστηρίου, προμήθειες υλικών και αντιδραστηρίων κ.ά. Παρακολουθώντας ένα σεμινάριο ή διαβάζοντας ένα κείμενο μας μένει σαν γνώση μόνο 10-30% των όσων ακούσαμε ή διαβάσαμε, όπως λένε οι ειδικοί στη μαθησιακή διαδικασία. Θεωρώ ότι είναι κρίμα τόσο ωραίες διαλέξεις που ακούσαμε ή δημοσιεύθηκαν στο συνοδό τόμο του σεμιναρίου να μην είναι «κτήμα» όλων των συναδέλφων που για διάφορους λόγους δεν παρακολούθησαν το σεμινάριο αυτό, αλλά επίσης να μην είναι «χρηστικές» γνώσεις» στον καθένα κλινικό χημικό που απορροφημένος από την καθημερινή ρουτίνα παραβλέπει θέματα σημαντικά είτε για την ασφάλεια του ιδίου και των γύρω του, είτε για τη λειτουργία του εργαστηρίου και αφορούν τη διοίκηση, λειτουργία, εκπαίδευση, τις προμήθειες, την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων και άλλα ανάλογα θέματα που κακώς αμελούμε ή εκχωρούμε στον διευθυντή του τμήματος. Είναι υποχρέωση και δικαίωμα μας (ΚΕΣΥ Απόφ. 5 της 59 ης Ολομ./ ) να λαμβάνουμε γνώση και να έχουμε συμμετοχή στη διαμόρφωση της πολιτικής για την επίλυση προβλημάτων ή για τη βελτίωση του επιπέδου λειτουργίας του εργαστηρίου. Η πολιτική λειτουργίας των εργαστηρίων και γενικότερα των τμημάτων ενός νοσοκομείου μέχρι τώρα βασικά διευθυντοκρατική, δεν μπόρεσε να δώσει ικανοποιητική λύση σε προβλήματα όπως πληθώρα μη απαραίτητων εξετάσεων, απουσία επικοινωνίας εργαστηρίων-κλινικών, απουσία συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, αποσπασματική πολιτική ασφαλείας, δεκαετιών καθυστέρηση στον τομέα της μηχανογράφησης, αδιαφάνεια σε μεγάλο βαθμό στο καυτό θέμα των προμηθειών, μη παραγωγική αξιοποίηση του έμψυχου δυναμικού, απουσία κινήτρων και ποινών κ.ά. Η σημασία της συμμετοχής του προσωπικού στη μελέτη και αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων έχει γίνει αντιληπτή στις προηγμένες χώρες (Total Quality Management- Διοίκηση Ολικής Ποιότητας) και είναι αναγκαία προϋπόθεση για την αποδοτική λειτουργία του τμήματος. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν και διευθυντές που νοιάζονται για τη βελτίωση της λειτουργίας του τμήματος τους, για την επιμόρφωση του προσωπικού και εκφράζουν παράπονα γιατί συναντούν την αδιαφορία των επιστημόνων του τμήματος. Για να είμαστε ρεαλιστές επίσης, όλος ο ιστός της δημόσιας διοίκησης έως τα υπουργεία συντηρούν αυτήν την παραλυτική πολιτική που στον τομέα της υγείας και ειδικότερα στον τομέα των εργαστηρίων, φοβάμαι θα καταλήξει με την επίφαση του υψηλού λειτουργικού κόστους, στην εκχώρηση των «φιλέτων» των εργαστηριακών εξετάσεων σε «φασονάδικα». Απάντηση σε αρκετά από αυτά τα προβλήματα δίνει η γνώση των θεμάτων που αναπτύχθηκαν στο σεμινάριο και η υιοθέτηση από μέρους μας, μιας αναβαθμισμένης παρουσίας στο χώρο του εργαστηρίου. 6

7 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 Θα αναφέρω ορισμένα αποσπάσματα από τα κείμενα του βιβλίου του σεμιναρίου που νομίζω ότι πρέπει να γνωρίζουμε καλά με την ελπίδα ότι θα λειτουργήσουν θετικά στην κατεύθυνση να ανατρέξει όποιος αντιμετωπίζει κάποιο σχετικό πρόβλημα και να διαβάσει στο βιβλίο το όλο κείμενο κάνοντας χρήση και της παρατιθέμενης βιβλιογραφίας. Με αυτό τον τρόπο βαθαίνει η γνώση πέρα από το μικρό ποσοστό που προανέφερα και το σεμινάριο εκπληρώνει την αποστολή του καλύτερα. Ελπίζω επίσης να λειτουργήσει δελεαστικά και προς τους συναδέλφους που δεν ήλθαν στο σεμινάριο και να πεισθούν ότι στερούνται κάποιες σημαντικές γνώσεις όταν δεν συμμετέχουν στα σεμινάρια της ΕΕΚΧ-ΚΒ. Τέλος, επαναδιατυπώνω την πρόταση μου στο σεμινάριο, να λειτουργήσει ένα forum συζητήσεων στον ιστότοπο της εταιρείας μας που οι συνάδελφοι να παρουσιάζουμε και να συζητούμε (επώνυμα ή ανώνυμα) τα όποια προβλήματα έχουμε και θα θέλαμε να ακούσουμε και άλλες γνώμες στα προβλήματα μας. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά στην κυκλοφορία και εμβάθυνση της γνώσης. Κατ αρχήν, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τους νόμους που διέπουν τη λειτουργία ενός εργαστηρίου Κλινικής Χημείας. Για τη διάρθρωση, τον εξοπλισμό του, τις λειτουργίες που εξασφαλίζουν την ποιότητα των υπηρεσιών του αναφέρονται οι νόμοι 2889/2001, 3528/2005, αλλά και το ISO 15189, ο κώδικας επαγγελματικής δεοντολογίας της EC4, διεθνείς κανονισμοί όπως της ιεύθυνσης Εκπαίδευσης και ιαχείρισης (Education Management Division, EMD της IFCC) και το Ευρωπαϊκό Μητρώο Κλινικής Χημείας (European Communities Confederation of Clinical Chemistry, EC4 (σελ. 124) κ.ά. Χρειάζεται εδώ να ενημερωθούμε περισσότερο και να κωδικοποιήσουμε τις διατάξεις που μας αφορούν. Στη σελ. 113 του τόμου του σεμιναρίου αναφέρεται «Στο Κλινικό Εργαστήριο οι αλλαγές είναι συχνές, οι εξελίξεις στις διαδικασίες αλληλένδετες (π.χ. προσθήκη νέων εξετάσεων τρόπος προσδιορισμού κλινική σημασία έλεγχος ποιότητας, αλλαγή αναλυτών, προσθήκη ή αλλαγή στο LIS κ.λπ.) και αυτές επηρεάζουν περισσότερους εργαζόμενους διαφορετικών βαθμίδων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η συνεχιζόμενη εκπαίδευση θα πρέπει να είναι μια μαθησιακή διαδικασία ενταγμένη σε ένα μόνιμο θεσμικό πλαίσιο η οποία θα αποβλέπει στην αύξηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των επαγγελματιών για να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις του επαγγέλματος», ενώ στη σελ. 117 «ο Κλινικός Χημικός ανήκει στην εμπροσθοφυλακή των επιστημόνων, στην πολυ-επιστημονική ομάδα η οποία εμπλέκεται στη διάγνωση και τη διαχείριση του ασθενούς στη σύγχρονη Ιατρική. Θα ήταν λοιπόν λυπηρό αν ο κλινικός χημικός, έχοντας μια υπεύθυνη θέση στον εργαστηριακό τομέα, θεωρείται από τους συναδέλφους του γιατρούς απλώς και μόνον ένας αξιόπιστος αναλυτής». εν θα μπορούσε καλύτερα να περιγραφεί το πλαίσιο στο οποίο πρέπει να κινείται ο Κλ. Χημικός για να εκπληρώνει τον επιστημονικό του ρόλο. Εκτός αν... δεν ενδιαφέρεται να νοιώθει επιστήμονας όπως κάποιοι (λίγοι) συνάδελφοι δήλωναν «ότι δεν συμμετέχουμε τα σεμινάρια της Εταιρείας Κλινικής Χημείας γιατί δεν είμαστε επιστήμονες». Για ορισμένους επίσης η συμμετοχή σε συνέδρια εξαντλείται στα δορυφορικά κάποιας εταιρείας. Γεγονός είναι ότι οι σειρές των σεμιναρίων της Εταιρείας Κλινικής Χημείας-Κλινικής Βιοχημείας και στη δεκαετία του 90 και ιδίως στην τρέχουσα δεκαετία, εξόπλισαν με πολύ καλές θεωρητικές γνώσεις τον κλάδο και οδήγησαν στην απόκτηση από πολλούς συναδέλφους της ειδικότητας European Clinical Chemist. Μακάριοι οι κρατούντες εν Ελλάδι τη μαγική ράβδο απονομής των ειδικοτήτων και ελαφρύς ο ύπνος τους. Στη σελ. 118 δίνεται η περιγραφή για το πρόγραμμα εκπαίδευσης που πρέπει να υπάρχει σε ένα εργαστήριο για τις διάφορες βαθμίδες, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται «4-6 σεμινάρια σε ετήσια βάση συνεχιζόμενης εκπαίδευσης των οποίων τα θέματα προτείνονται από τους εργαζόμενους». Αλήθεια, αν λειτουργήσει το σχετικό forum στο site της εταιρείας θα είχε ενδιαφέρον να δηλώσουν όσοι... τυγχάνουν τέτοιων σεμιναρίων. Και στη συνέχεια «Επανεκτίμηση του προγράμματος και του περιεχομένου του από εργαζόμενους που έχουν πρόσφατα ολοκληρώσει το πρόγραμμα, υποδείξεις σημείων που χρήζουν εκτενέστερη ανάπτυξη, προτάσεις για βελτίωση». Όλα αυτά υπάγονται σε μια λογική για αναβαθμισμένη παρουσία του Κλινικού Χημικού στο εργαστήριο γιατί «Κανείς μας δεν θέλει να βλέπει το εαυτό του σε εργασιακό τέλμα. Η εφαρμογή ενός προγράμματος εκπαίδευσης το οποίο στην ουσία καταρτίζεται με τη συμμετοχή του προσωπικού και απευθύνεται σ αυτό, αποτελεί προστιθέμενη αξία στην εξέλιξη ή τη μελλοντική απασχόλησή του, αναβαθμίζει τον ρόλο του, βελτιώνει την ποιότητα εργασίας, αυξάνει το κύρος του εργαστηρίου και κατά συνέπεια το κύρος κάθε εργαζόμενου σ αυτό» σελ Στο κεφάλαιο «Η ιαχείριση του Ανθρώπινου υναμικού στο Κλινικό Εργαστήριο» στη σελ. 123 αναφέρεται «Τακτικές συναντήσεις του προσωπικού, όπου θα κουβεντιάζονται και θα συναποφασίζονται θέματα διαχείρισης ποιότητας και επιστημονικά θέματα σχετικά με την παροχή των υπηρεσιών του Εργαστηρίου» και πιο κάτω «Τακτικές συναντήσεις των κλινικών χημικών με τους ιατρούς του Νοσοκομείου ή με συνεργαζόμενους ιατρούς στην περίπτωση μεμονωμένων εργαστηρίων που να επιτρέπουν την ανταλλαγή απόψεων για την καλύτερη χρήση των υπηρεσιών του Εργαστηρίου και την παροχή συμβουλών σε επιστημονικά 7

8 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ θέματα» και πιο κάτω «Ενεργός συμμετοχή ΟΛΩΝ στην οργάνωση και τη λειτουργία του Εργαστηρίου». Όλα αυτά και άλλα πολλά που αναφέρονται στο κεφάλαιο αυτό, για την αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων του Κλινικού Εργαστηρίου «με δεδομένο τις αυξανόμενες ανάγκες για ποιότητα στην Πρόληψη, ιάγνωση και Θεραπεία, την εισαγωγή νέων προσεγγίσεων, τεχνολογιών και υλικών, τη δραματική αύξηση του κόστους των υπηρεσιών και την παράλληλη μείωση των διατιθέμενων πόρων» σελ Εκτός αν δεν μας ενδιαφέρουν όλα αυτά! Για τον ρόλο του εργαστηριακού επιστήμονα σύμφωνα με το πρότυπο ISO αναφέρονται παρομοίως «το επιστημονικό προσωπικό του εργαστηρίου θα πρέπει να δίνει οδηγίες προς τους κλινικούς ιατρούς για την επιλογή των εξετάσεων και των υπηρεσιών του εργαστηρίου, συμπεριλαμβανομένου του απαιτούμενου χρόνου για την επανάληψη μιας εξέτασης και τον κατάλληλο τύπο δείγματος, μια διαδικασία που δεν έχει καθιερωθεί ακόμα στην ελληνική πραγματικότητα... Το επιστημονικό προσωπικό μπορεί να σημειώνει στο απαντητικό των εξετάσεων επεξηγηματικές σημειώσεις όταν το κρίνει απαραίτητο, π.χ. επισημάνσεις στο απαντητικό όταν υποψιάζεται «παγίδες» σε κάποια αποτελέσματα ή παρουσία ουσιών που επηρεάζουν τη μέτρηση. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων και η ποιότητα της αναφοράς είναι μεγάλης σημασίας» σελ Στο υποκεφάλαιο 5 του κειμένου «ιαχείριση προαναλυτικών και αναλυτικών σταδίων εργασίας» αναφέρονται παραδείγματα αποτελεσμάτων που η παρέμβαση του κλινικού χημικού μπορεί να είναι σωτήρια για μια εσφαλμένη κλινική αξιολόγηση. Να αναφέρω μία ακόμη περίπτωση που βρίσκουμε στο εργαστήριο μας: υψηλό Κ και πολύ χαμηλά ALP, Ca, Mg -εσφαλμένα εργαστηριακά δεδομένα που οφείλονται στη λήψη του δείγματος με EDTA. Τέτοια εργαστηριακά περιστατικά είναι χρήσιμο να τα έχουμε υπόψη μας στην καθημερινή πράξη. Όσοι θέλετε να πληροφορηθείτε τις κατευθύνσεις των IFCC και EC4 για τον κώδικα της επαγγελματικής δεοντολογίας του εξειδικευμένου επιστήμονα στην Κλινική Χημεία και στην Εργαστηριακή Ιατρική μπορείτε να ανατρέξετε στις σελ «Ενώ το φάσμα των πραγματοποιούμενων εξετάσεων, στα τέλη της δεκαετίας του 50, δεν ξεπερνούσε τις 60 παραμέτρους, σήμερα στη διάθεση του γιατρού ευρίσκονται περισσότερες από παράμετροι, οι οποίες καλύπτουν ένζυμα, μεταβολίτες, ορμόνες, στάθμες φαρμάκων, αντιγόνα και αντισώματα, ιχνοστοιχεία, μοριακές εξετάσεις κ.λπ. μεμονωμένες ή σε λειτουργικά συσχετιζόμενες ομάδες (profiles). Αυτό κατέστη δυνατό, λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας και ιδιαίτερα της Τεχνολογίας της in vitro ιαγνωστικής, της Κλινικής Βιοχημείας και της Μοριακής Βιολογίας και η οποία είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης παραγωγικότητας των εργαζομένων π.χ. στα Εργαστήρια Κλινικής Χημείας, περισσότερο από 800%» (σελ. 21). Πολύ ενδιαφέρον βρήκα επίσης στον Πίνακα 3 (σελ. 23) που φαίνεται ότι στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη καταναλώνεται το 74% της in vitro Διαγνωστικής στον κόσμο. Επίσης, η ακόλουθη μελέτη είναι πολύ χρήσιμη για τη σχέση μεγέθους νοσοκομείου και κόστους: «Η έρευνα σε 177 Βρετανικά νοσοκομεία από τον M. Feldstein (1967) αποκαλύπτει συσχέτιση μεταξύ μέσου κόστους ανά ασθενή και του δείκτη που εκφράζει τη σύνθεση των λειτουργικών εξόδων και του μεγέθους του νοσοκομείου με βασικό δείκτη τον αριθμό των κλινών, όπου συμπεριλαμβάνουν τις αμοιβές του προσωπικού, τις φαρμακευτικές δαπάνες, τα αναλώσιμα και τα έξοδα συντήρησης. Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι το μέσο κόστος ελαχιστοποιείται στα νοσοκομεία μεγέθους 300 κλινών περίπου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αύξηση μεγέθους, αν δεχτούμε ότι συνδυάζεται με μείωση του κόστους, προκαλεί παράλληλα μείωση του βαθμού χρήσης των παραγωγικών δυνατοτήτων, προκαλώντας έτσι αύξηση των δαπανών (Σχήμα 3)» (σ. 131). Σχετικά με το θέμα των προμηθειών πολλά ειπώθηκαν στο σεμινάριο και υπήρξε και η πρόταση από το προεδρείο να αποτελέσει αποκλειστικό θέμα ενός επόμενου σεμιναρίου ίσως μαζί με θέματα οικονομικής διαχείρισης εργαστηρίου. Στο θέμα αυτό υπάρχουν γκρίζες και μαύρες ζώνες Θα παραθέσω μόνο ένα απόσπασμα (σ. 138), «Για πολλά χρόνια, τα δημόσια νοσοκομεία, και όχι μόνο στην Ελλάδα, δεν εφήρμοσαν αποτελεσματικές διοικητικές και διαχειριστικές μεθόδους στη λειτουργία τους Ο συγκεντρωτισμός της διοικητικής-διαχειριστικής λειτουργίας των νοσοκομείων δεν εξυπηρετεί τον στόχο της καλύτερης δυνατής χρησιμοποίησης των διαθέσιμων πόρων, δεδομένου ότι οι διοικητικοί υπεύθυνοι δεν έχουν τη δυνατότητα, κυρίως σε επίπεδο ιατρικών γνώσεων, να ελέγξουν και να εξασφαλίσουν τις ορθότερες επιλογές για το νοσοκομείο σε όλα τα επίπεδα. Μόνο η στενή συνεργασία όλων των υπευθύνων παραγόντων στη διαμόρφωση του κόστους θα επιτρέψει τη βελτίωση της ποιότητας των φροντίδων και της λειτουργίας του νοσοκομείου Μιας τέτοιας μορφής αποκεντρωτική διοικητική λειτουργία απαιτεί, όμως, την ευαισθητοποίηση των παραγόντων του νοσοκομείου σε θέματα οργάνωσης και διαχείρισης και συνειδητοποίηση της σημασίας που έχει το κόστος των δραστηριοτήτων....οι υπεύθυνοι των εργαστηρίων θα πρέπει να εισάγουν την οικονομική διάσταση στην εκτέλεση των εξετάσεων». Στη σελ. 81 αναφέρεται ότι «στη χώρα μας το ποσοστό των ατυχημάτων στον τομέα της υγείας είναι κατά 30% υψηλότερο από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Η καθημερινή ανάλυση πλήθους βιολογικών δειγμάτων, έχει σαν αποτέλεσμα την εξοικείωση με τον κίνδυνο. Η υγιεινή και η ασφάλεια του εργαστηρίου αφορά όλους μας και τον καθένα χωριστά». Αν θέλετε να μάθετε για το πόσο επιβιώνουν 8

9 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 οι παθογόνοι οργανισμοί πάνω στον πάγκο εργασίας σας ανατρέξτε στις σελ , για το ποιοι ιοί είναι απειλητικότεροι για τον εργαζόμενο στα εργαστήρια Κλινικής Χημείας στις σελ , για τον καθαρισμό των χώρων εργασίας (πολύ ενδιαφέρον) σελ , για τον καθαρισμό των χεριών μας σελ. 81. Η ενημέρωση για τα είδη και τον χαρακτηρισμό των νοσοκομειακών αποβλήτων (σ. 98), για τις διαδικασίες μεταφοράς, επεξεργασίας, διάθεσης των αποβλήτων στους ΧΥΤΑ & ΧΥΤΕΑ (δεν γνώριζα την παρουσία των ΧΥΤΕΑ) είναι χρήσιμες γνώσεις. ιερωτώμαι (σ. 109.) εάν υπάρχει και πού σχέδιο έκτακτης ανάγκης και πόσοι από τα νοσοκομεία γνωρίζουν τον εσωτερικό κανονισμό Διαχείρισης Ιατρικών Αποβλήτων. Από όλα τα πιθανά σφάλματα από την παραγγελία της εξέτασης έως τη διαβίβαση του αποτελέσματος, τα προαναλυτικά σφάλματα έχουν τη μερίδα του λέοντος (άνω του 50 %) γι αυτό και αναφέρεται στη σελ. 174, ότι το Κλινικό Εργαστήριο πρέπει να έχει στρατηγικέςαλγόριθμους ανίχνευσης προαναλυτικών σφαλμάτων (και αναφέρονται ορισμένοι) αλλά και περιορισμού των μετα-αναλυτικών σφαλμάτων. Στις σελ αναφέρονται οι παράγοντες των προαναλυτικών σφαλμάτων. Στη σελ. 175 αναφέρεται η συμβολή του Συστήματος ιαχείρισης Ποιότητας στην ελάττωση των μετα-αναλυτικών σφαλμάτων. Η εξέλιξη της Κλινικής Χημείας τις τελευταίες δεκαετίες είναι εκρηκτική. Όπως πολύ ωραία αναφέρεται στην ιστορική αναδρομή (σ ), ενώ χρειάστηκαν στο ανθρώπινο γένος πάνω από 3 χιλιετίες για να διανύσει την απόσταση από τη μακροσκοπική εξέταση ούρων έως τις πρώτες ογκομετρικές μεθόδους Κλινικής Χημείας, τα τελευταία πενήντα χρόνια βιώνουμε μια ποσοτική και ποιοτική επανάσταση στον τομέα αυτό. Από την επινόηση του 1 ου αυτόματου αναλυτή μέσα σε λίγες δεκαετίες περάσαμε στους σύγχρονους, ταχείς και αξιόπιστους αναλυτές και... έπεται συνέχεια. Για την ιστορία, ο 1 ος αυτόματος αναλυτής (Technicon AutoAnalyzer I) ήλθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα πριν 40 χρόνια στο Βιοχημικό Εργαστήριο του Ευαγγελισμού, στα τέλη της δεκαετίας του 60. Όπως αποδείχθηκε με την εφαρμογή του σωληνωτού ταχυδρομείου και των LIS και HIS με τη δυνατότητα για on-line αποτελέσματα, η καθυστέρηση που σημειωνόταν για να έχουν τα ΤΕΠ εργαστηριακά αποτελέσματα για τους ασθενείς τους δεν οφειλόταν στο εργαστήριο και άδικα έριχναν τη μομφή σε αυτό. Χρειάστηκαν κάποιες δεκαετίες για να ξεκαθαρίσει το ζήτημα αυτό... Στη σελ. 39 αναφέρεται «Η διάδοση και ο εκσυγχρονισμός των Αυτόματων Βιοχημικών Αναλυτών με εξαιρετική λειτουργία stat, η κατακόρυφη αύξηση των POCT στα ΤΕΠ και στις ΜΕΘ, και η εγκατάσταση HIS που ενσωματώνουν τα LIS, καθιστούν βαθμιαία περιττό τον χωροταξικό αυτό διαχωρισμό» παρόλο που υπάρχει και διαφορετική αντίληψη «στις ΗΠΑ και σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες, λειτουργούν ήδη αφιερωμένου τύπου Emergency Departments/Clinics με ενσωματωμένα συγκεντρωτικού τύπου in vitro ιαγνωστικά Εργαστήρια ευρύτατου φάσματος και φαίνεται ότι αυτή η τάση θα επικρατήσει». Τέλος, η χρήση των LIS και HIS (σ. 52) αλλά και των συστημάτων διαχείρισης εργαστηριακών πληροφοριών LIMS (σ. 54) που αναπτύσσονται για τη διεκπεραίωση πολλών εργαστηριακών λειτουργιών διευκολύνει πολύ τη διαχείριση των δειγμάτων, των αναλυτών, των υλικών, την τιμολόγηση, την αυτοματοποίηση της ροής εργασίας και τις βάσεις δεδομένων. Η ενημέρωση στις νέες τεχνολογίες που εξελίσσονται στον χώρο της Κλινικής Χημείας και που πιθανά θα σφραγιστούν με την επικράτηση των LOC «Εργαστήριο πάνω σε ένα chip» (σ. 58) είναι απαραίτητη για να μην είναι παθητικός θεατής ο Κλινικός Χημικός στις επερχόμενες εξελίξεις. Για την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών υγείας, με την επιταχυνόμενη αύξηση του κόστους των ιατροφαρμακευτικών παροχών και της αντίστοιχης τεχνολογίας, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη οικονομική κρίση, απαιτείται η ορθολογική λειτουργία του όλου συστήματος υγείας. Παρήλθε η εποχή των «κατά βούληση» χειρισμών. Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς σελ. 137 στην κατεύθυνση αυτή είναι η διαπίστευση των υπηρεσιών. Η καθυστέρηση στην εφαρμογή ενός συστήματος διασφάλισης ποιότητας (Σ Π) σε ένα εργαστήριο είναι δείκτης του πόσο μακριά είναι το συγκεκριμένο εργαστήριο από τον σύγχρονο και αποδοτικό τρόπο λειτουργίας. «Τα οφέλη που έχει ένας οργανισμός από την εγκατάσταση ενός Σ Π προκύπτουν από την καλύτερη εσωτερική λειτουργία του εργαστηρίου, ως αποτέλεσμα της εισαγωγής σαφών και τεκμηριωμένων διαδικασιών και οδηγιών» (σ. 137) και με τον οικονομικό σχεδιασμό και την εφαρμογή συστήματος διαχειριστικού ελέγχου βοηθούν στην ορθολογική λειτουργία ενός Κλινικού Εργαστηρίου. Τελειώνοντας, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο Κλινικός Χημικός σήμερα δίνει μια δύσκολη μάχη, με μέτριες οικονομικές απολαβές, με μη αναγνώριση της προσφοράς του κλάδου μας, με υπευθυνότητες και άγχη στην εργασία, χωρίς δυνατότητα βαθμολογικής εξέλιξης, με μείωση της παρουσίας μας σε ορισμένους χώρους εργασίας, και παρόλα αυτά αγωνίζεται σε πολλά επίπεδα, από την εκτέλεση αξιόπιστων αναλύσεων, την ενίσχυση της επιστημονικής παρουσίας του στο νοσοκομειακό χώρο έως την επιστημονική ενημέρωση του πέραν του χρόνου εργασίας του. Η επιστημονική κατάρτιση, η συνεχής επιμόρφωση και η γνώση των συνθηκών που διαμορφώνουν το εργασιακό περιβάλλον είναι καλός σύμμαχος σε αυτόν τον αγώνα. 9

10 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Euromedlab Innsbruck 2009 Κατερίνα Ψαρρά Το Euromedlab 2009 πραγματοποιήθηκε στο Innsbruck της Αυστρίας στις 7-11 Ιουνίου 2009, υπό την αιγίδα της EFCC, της IFCC και της Αυστριακής Εταιρείας Εργαστηριακής Ιατρικής και Κλινικής Χημείας. Το Innsbruck (γέφυρα πάνω στον ποταμό Inn) είναι μια όμορφη μικρή πόλη, χτισμένη σε μια κοιλάδα ανάμεσα σε ψηλά βουνά. Η ζωή των κατοίκων είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα βουνά, τις πίστες του σκι, που βρίσκονται πολύ κοντά στην πόλη και τα γραφικά αυστριακά χωριά, με τα οποία η πόλη συνδέεται με τους εξαιρετικούς αυστριακούς αυτοκινητόδρομους σε άψογη σήμανση σε άψογα γερμανικά και μόνο Εξ άλλου, ακριβώς δίπλα στο θαυμάσιο (αλλά λίγο μικρό για το συγκεκριμένο συνέδριο) συνεδριακό κέντρο βρίσκεται η αφετηρία του τελεφερίκ, που φθάνει με διαδοχικούς ενδιάμεσους σταθμούς στην κορυφή του γειτονικού βουνού, πράγμα που επέτρεψε στους συνέδρους να χαρούν την πανοραμική θέα στην κοιλάδα και τα γύρω βουνά, χωρίς ιδιαίτερο κόπο, σε αντίθεση με τους κατοίκους και επισκέπτες ποικίλων προελεύσεων και ηλικιών, που προτιμούσαν την άνοδο με τα πόδια (κοινώς ορειβασία) ή και με ποδήλατο (κοινώς στη γλώσσα μας mountain bike, ας πούμε ορεινή ποδηλασία). Ομολογώ ότι η πρώτη προσωπική μου απορία στον ευρύτερο συνεδριακό χώρο δεν αφορούσε την εργαστηριακή ιατρική, όσο τη φυσιολογία, ποια φυσική κατάσταση επιτρέπει στους θαυμαστούς αυτούς υπερανθρώπους να ανεβαίνουν με ποδήλατο στην κορυφή του βουνού όταν με δυσκολία ανεβαίνω με ποδήλατο τη φοβερή κλίση της Λεωφόρου Αλεξάνδρας από τη βάση της μέχρι την άκρη του Πεδίου του Άρεως (ή μήπως κάποιοι δείκτες της φυσικής τους κατάστασης, βλέπε εργαστηριακή ιατρική και κλινική χημεία, είναι τέτοιοι που τους το επιτρέπουν; - αυτό για να σας δείξω πόσο συγκεντρωμένοι είμαστε όλοι οι σύνεδροι στο θέμα του συνεδρίου). ίπλα στο συνεδριακό κέντρο ήταν εξ άλλου το ίδιο το παλάτι του βασιλιά Μαξιμιλιανού και η εκκλησία που έχτισε ως προσωπικό του μαυσωλείο, όπου του παραστέκονται όλοι οι επιφανείς πρόγονοι και σύγχρονοί του για να τον θυμούνται στους αιώνες Έτσι τον γνωρίσαμε και εμείς οι ανά την Ευρώπη και τον κόσμο εργαστηριακοί επιστήμονες, ενώ μερικά από τα posters μας είχαν την τιμή να φιλοξενηθούν στα βασιλικά κελάρια, μη υπάρχοντος επαρκούς χώρου στο καθαυτό συνεδριακό κέντρο. Εικόνα 1. Μουσική πανδαισία. Εικόνα 2. Το Innsbruck από ψηλά. Αλλά και μερικές εμπορικές εταιρείες φιλοξενήθηκαν σε κομψές τέντες απέναντι από το συνεδριακό κέντρο και κάποιες μικρότερες αίθουσες σε παρακείμενο ξενοδοχείο, προσθέτοντας με το σύρε κι έλα των συνέδρων περισσότερη ζωή στη χαριτωμένη γραφική πόλη. Στους γειτονικούς δρόμους με τα όμορφα εστιατόρια και τις ταβέρνες ξεχύθηκαν οι σύνεδροι με τη συνοδεία φολκλορικά ντυμένης μπάντας (οι περήφανοι Τυρολέζοι), την Κυριακή 7 Ιουνίου το βράδυ, μετά την τελετή έναρξης στην κεντρική, επενδεδυμένη με ξύλο, αίθουσα του συνεδριακού κέντρου. 10

11 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 Κατά την τελετή έναρξης μετά τους καθιερωμένους χαιρετισμούς και την κεντρική ομιλία οικονομολόγου, επιφανούς τέκνου του Innsbruck (θα μπορούσα να τη χαρακτηρίσω με γνωστή νεολαιίστικη έκφραση: εν αλλά δεν θα το αποτολμήσω) και πριν από την απόλαυση συναυλίας κλασικής μουσικής αυστριακών συνθετών (δεν θα σας τους πω, να τους βρείτε μόνοι σας, θυμηθείτε πρωτοχρονιάτικες συναυλίες της Βιέννης) έγιναν και δύο σημαντικές βραβεύσεις. M.J. McQUEEN, αφορούσε τη σημασία των εργαστηριακών βιοδεικτών, που αναδεικνύεται από τη χρήση τους σε μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες ώστε να είναι στη συνέχεια προφανής η χρησιμότητά τους στην καθημερινή εργαστηριακή πρακτική. Ως παραδείγματα τέτοιων δεικτών αναφέρθηκαν η CRP και η ανίχνευσή της με μεθόδους υψηλής ευαισθησίας. Επίσης, αναδείχθηκε η σημασία των προσδιορισμών των λιπιδίων, λιποπρωτεϊνών και απολιποπρωτεϊνών στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων, της HbA1c στο διαβήτη, της αλβουμίνης ούρων στη νεφρική νόσο, του Her2Neu στον καρκίνο μαστού και πληθώρας βιοδεικτών. Η κύρια διάλεξη της Τρίτης αφορούσε τα glycomics (γλυκωμική), από τους M. Berger, V. Blanchard, W. Reutter και R. Tauber, τη συστηματική μελέτη του «γλυκώματος» δηλ. τις πολύπλοκες δομές σακχάρων ενός δεδομένου κυττάρου, ιστού, οργανισμού. Νέες μέθοδοι ανάλυσης και σύνθεσης αρχίζουν να αναδεικνύουν νέους δρόμους για τη βιοϊατρική εφαρμογή τους στη θεραπεία, διαγνωστική και πρόληψη. Εικόνα 3. Ο πρώην πρόεδρος της Mike Hallworth, βραβεύοντας τον Rob Jansen. Συγκινηθήκαμε ιδιαίτερα όταν ο Καθ. Ελευθέριος ιαμαντής, παραλαμβάνοντας το 2009 IFFCC/Abbott Award for Significant Contributions to Molecular Diagnostics, ευχαρίστησε δημόσια την Ελληνική και την Καναδική Εταιρεία Κλινικής Χημείας, που τον πρότειναν προς βράβευση. Ήταν φυσικά ιδιαίτερη τιμή για την Εταιρεία μας να προτείνουμε ένα τόσο διαπρεπή επιστήμονα, γόνο της Κύπρου, απόφοιτο του Χημικού Τμήματος του ΕΚΠΑ (περισσότερα βιογραφικά στοιχεία στο τέλος του άρθρου). Συγκινηθήκαμε επίσης με τη βράβευση του Rob Jansen για τη σημαντική του συνεισφορά στο θέμα της Κλινικής Χημείας στην Ευρώπη. Θυμηθήκαμε τους «παππούδες», όταν είχε έρθει στην Ελλάδα και έτσι ξεκίνησε το Ελληνικό Μητρώο. Από τη ευτέρα το πρωί άρχισε το κύριο επιστημονικό πρόγραμμα του συνεδρίου με κύριες διαλέξεις (plenary lectures), συμπόσια και παρουσιάσεις προφορικών και αναρτημένων εργασιών. Η κύρια διάλεξη της ευτέρας, με τίτλο LABORA- TORY DIAGNOSTICS LESSONS FROM CLINICAL TRIALS AND EPIDEMIOLOGICAL STUDIES από τον Εικόνα 4. Η όμορφη κύρια αίθουσα του συνεδριακού κέντρου. Η κύρια διάλεξη της Τετάρτης, με τίτλο THE STRESS RESPONSE AND INTRACELLULAR SIGNALLING από τον O. Zinder, έδειξε την εξέλιξη της μελέτης του stress και της απάντησης έναντι του stress, της λεγόμενης «αλλόστασης», που είναι το επίπεδο συστηματικής δραστικότητας, που απαιτείται για την προσαρμογή σε αλλαγή της ομοιόστασης καθώς και της αντίστοιχης ενδοκυττάριας μετάδοσης μηνύματος. Παρουσιάσθηκε η πολύπλοκη φυσιολογική, μοριακή και μεταβολική απάντηση στο stress, και τα εν δυνάμει δηλητηριώδη αποτελέσματα της έλλειψης ρυθμιστικών μηχανισμών στην πολύπλοκη απάντηση στο stress. 11

12 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Εικόνα 5. Η είσοδος του συνεδριακού κέντρου. Εικόνα 6. Η ελληνική βάρδια στο stand της IFCC. Τέλος, η κύρια διάλεξη της Πέμπτης από τον P. Mocarelli αφορούσε την επίδραση του περιβάλλοντος στην υγεία του ανθρώπου και τη συμβολή του εργαστηρίου στην αντίστοιχη μελέτη. Πρόσφατα παραδείγματα η διάγνωση παθογόνων και αντίστασης στα αντιβιοτικά, η ανίχνευση ιχνών μολύβδου και υδραργύρου και η μελέτη της ευαισθησίας κάθε ατόμου στη μόλυνση του περιβάλλοντος. Πρόκειται για τελείως νέο τομέα, που απαιτεί τη συνεργασία ειδικών στη νανοτεχνολογία και την πληροφορική με γενετιστές και επιδημιολόγους. Οι κύριες ομιλίες, όπως είδαμε, ανέδειξαν τελείως νέους τομείς της Κλινικής Χημείας και Εργαστηριακής Ιατρικής αλλά και τα συμπόσια είχαν ως θέματα νέα προβλήματα και νέους τομείς, όπως οι Τράπεζες βιολογικών δειγμάτων και γενικότερα ο τρόπος φύλαξης βιολογικών δειγμάτων, οι κανόνες βιοηθικής και η νομοθεσία στις ευρωπαϊκές χώρες. Μετά το τέλος αυτού του συμποσίου είχαμε τη χαρά να παρακολουθήσουμε την Καθ. Κ. Εύη Λιανίδου, που είχε κληθεί να παρουσιάσει προφορικά την εργασία του εργαστηρίου της: PROGNOSTIC SIGNIFICANCE OF DNA METHYLATION MARKERS IN TISSUES AND CORRESPONDING CELL-FREE CIRCULATING DNA IN PLASMA OF NSCLC PATIENTS Balgkouranidou, I. (1), Triantafyllou, P. (1), Theodoropoulos, C. (1), Tsaroucha, E. (2), Kaklamanis, L. (3), and Lianidou, E. (1) 1. Laboratory of Analytical Chemistry, Department of Chemistry, University of Athens, 15771,Greece 2. Sotiria General Hospital for Chest Diseases, 11526, Athens, Greece 3. Department of Pathology, Onassis Cardiac Surgery Center, Athens, Greece Οι βιοδείκτες των καρδιαγγειακών νοσημάτων, η κλινική τοξικολογία, ο προσδιορισμός των τιμών αναφοράς σε ενήλικες και παιδιά, η χρήση των αρχέγονων κυττάρων στα καρδιαγγειακά νοσήματα, η φασματοσκοπία μάζας, η «μεταμεταφραστική παθολογία» (γλυκυλίωση, γλυκοξειδίωση, καρβαμυλίωση) όπως εκφράζεται στο διαβήτη, την αθηροσκλήρωση, τα νεφρικά νοσήματα, η προτύπωση των μεθόδων προσδιορισμού ορμονών (ινσουλίνης, ανθρώπινης χοριακής γοναδοτροπίνης, θυροξίνης), η πρωτεωμική και τα νοσήματα, η φαρμακογενωμική στην εργαστηριακή ιατρική (ιδιαίτερα σε σχέση με την αντιπηκτική αγωγή), η μοριακή αιματο-ογκολογία, το σύνδρομο της γενωμικής αστάθειας σε σχέση με τον καρκίνο και τη γήρανση, ποικιλία νέων μεθόδων που αποκτούν σημασία στη διάγνωση νοσημάτων, όπως η κυτταρομετρία ροής, η παχυσαρκία, ο διαβήτης τύπου ΙΙ, το μεταβολικό σύνδρομο και η διάγνωσή τους, τα σχήματα εξωτερικής διασφάλισης ποιότητας και η εξέλιξή τους, οι νέοι βιολογικοί δείκτες για νευρολογικά νοσήματα, οι οστικοί δείκτες, η βιολογία και διαγνωστική της νεφρικής νόσου, τα αυτοάνοσα νοσήματα γενικότερα και ειδικότερα αυτά που αφορούν το νευρικό σύστημα, η ασφάλεια του ασθενούς, η παρακολούθηση των επιπέδων φαρμάκων, η ποιότητα στο point of care testing (POCT), οι γενετικές διαταραχές στην ομοιοστασία των υγρών, οι κατευθυντήριες οδηγίες στη φαρμακογενωμική σύμφωνα και με την IFCC, και η βιοστατιστική ήταν μεταξύ των θεμάτων που διαπραγματεύθηκαν τα συμπόσια των τεσσάρων ημερών. Σας αναφέρω όλα τα παραπάνω για να σημειώσετε την ποικιλία των θεμάτων, 12

13 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 που αναδύονται συνεχώς στον κόσμο της κλινικής χημείας και εργαστηριακής ιατρικής και τη σημασία της, που φυσικά δεν περιορίζεται στο περίφημο «πάτημα ενός κουμπιού». Ελπίζω να μου επιτρέπει ο/η L. Bilic-Zulle, Department of Medical Informatics, Rijeka University School of Medicine and Department of Laboratory Diagnosis, Rijeka, Clinical Hospital Centre, Rijeka, Croatia, να μεταφράσω κάποιες προτάσεις από το abstract με τίτλο «P VALUE FACTS AND CONTROVERSIES», που μου φάνηκαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες: Όλα που αφορούν την επιστήμη έχουν να κάνουν με την αλήθεια και όλα που αφορούν την επιστήμη έχουν να κάνουν με την αμφιβολία για την αλήθεια. Από τη φιλοσοφική προσέγγιση: να αναρωτιέσαι, να παρατηρείς, να βγάζεις συμπεράσματα προέκυψαν πιο ακριβείς τρόποι, που υποστηρίζουν την εμπιστοσύνη την αλήθεια των ευρημάτων. Έγινε: να υποθέτεις (υπόθεση), να μετράς (δεδομένα), να συγκρίνεις (ανάλυση) και να συμπεραίνεις. Και συνεχίζει με την τιμή p και τι αυτή σημαίνει, πώς προέκυψε το 0,05 για τη στατιστική σημασία κ.λπ., πράγματα που τα συναντάμε καθημερινά και στην πιο απλή εργασία και τα θεωρούμε δεδομένα χωρίς να τα πολυκαταλαβαίνουμε. Ακόμη και όσοι δεν παρακολούθησαν το συνέδριο αξίζει να έρθουν σε επαφή με το περιεχόμενό του, αλλά και αρκετοί συνάδελφοι, που ήταν εκεί αξίζει να ρίξουν ματιά στις περιλήψεις των διαλέξεων και των εργασιών, που είναι πράγματι αξιόλογες και πολύ ενδιαφέρουσες. είχνουν εξ άλλου τη σημασία της καθημερινής μας εργασίας αλλά και πόσες δυνατότητες εξέλιξης έχει αυτή. «Labsarevital» μην το ξεχνάτε Εικόνα 7. Απόψεις της εμπορικής έκθεσης. 13

14 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Ελευθέριος Π. Διαμαντής Λίγα βιογραφικά στοιχεία Εικόνα 1. Ο Ε. ιαμαντής ευχαριστεί για το βραβείο. Ο Καθηγητής κ. Ελευθέριος ιαμαντής από τη Λεμεσό της Κύπρου, απόφοιτος του Τμήματος Χημείας και της Ιατρικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α., διδάκτωρ της Αναλυτικής Χημείας του Ε.Κ.Π.Α, κάτοχος Clinical Biochemistry Diploma από το University of Toronto, Canada είναι σήμερα: the Canadian Society of Clinical Chemists, Certified Clinical Chemist by the American Board of Clinical Chemistry, Fellow of the Royal College of Physicians, Canada, Licensed Medical Biochemist, College of Physicians and Surgeons of Ontario, Canada. Είναι referee και μέλος του Editorial Board σε πολλαπλά διεθνή περιοδικά, έχει επιβλέψει πλήθος διδακτορικών και μεταπτυχιακών διατριβών καθώς και ερευνητικών προγραμμάτων, όπου έχει συνεργασθεί με μεγάλο αριθμό διακεκριμένων ελλήνων επιστημόνων. Πολυάριθμες είναι οι δημοσιεύσεις, οι ανακοινώσεις, τα κεφάλαια σε βιβλία του καθ. κ. ιαμαντή. Το κύριο ερευνητικό του ενδιαφέρον εδράζεται στη μοριακή βιολογία και πιο συγκεκριμένα στην οικογένεια γονιδίων των καλλικρεϊνών. Συγχαίρουμε θερμά τον Καθ. κ. Ελευθέριο ιαμαντή και για την πρόσφατη βράβευσή του με το 2009 IFFCC/ Abbott Award for Significant Contributions to Molecular Diagnostics στο Euromedlab 2009 και ευχόμαστε υγεία και εκπλήρωση όλων των προσδοκιών του. Head, Section of Clinical Biochemistry, Department of Pathology and Laboratory Medicine Mount Sinai Hospital, Toronto, Ontario, Canada [1995 to present] Professor and Head, Division of Clinical Biochemistry, Department of Laboratory Medicine and Pathobiology Faculty of Medicine, University of Toronto, Ontario, Canada [1997 to present] Biochemist-in-Chief, Department of Clinical Biochemistry, University Health Network, Toronto, Ontario, Canada [2005 to present] Ο κ. ιαμαντής έχει τιμηθεί με πολλά σημαντικά διεθνή βραβεία και είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το Είναι Certified Clinical Chemist by Εικόνα 2. Ο Ε. ιαμαντής, η σύζυγός του και εμείς πολύ υπερήφανες. 14

15 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 RNA interference Κλεοπάτρα άγλα Χημικός, Φοιτήτρια Μ Ε Κλινικής Χημείας Επιμέλεια: Μυροφόρα Βικεντίου 1. Εισαγωγή Το RNAi (RNA interference) και τα σχετικά φαινόμενα αποτελούν μηχανισμούς οι οποίοι έχουν διατηρηθεί κατά την εξέλιξη και προστατεύουν τους οργανισμούς από επιθέσεις είτε εξωγενών (π.χ. ιοί), είτε ενδογενών γενετικών παρασίτων. Επιπλέον, είναι γνωστό πια ότι οι μηχανισμοί σίγασης (silencing), που εξαρτώνται από το ds-rna αποτελούν ένα διατηρημένο μοτίβο του ενδογενούς προγράμματος της έκφρασης των γονιδίων. Το RNA interference είναι ένα μονοπάτι ρύθμισης στο οποίο νουκλεάσες καταστρέφουν στοχευμένα mrna. 2. Μηχανισμός Η διαγονιδιακή συν-καταστολή (co-suppresion), η σίγαση των γονιδίων και το RNAi έχουν στον πυρήνα τους έναν κοινό μηχανισμό που ωθείται από το dsrna. Το ερώτημα είναι πώς εξέρχονται οι πληροφορίες από το dsrna για να χρησιμοποιηθούν σαν οδηγός στην επιλογή ομόλογων υποστρωμάτων για σίγαση. Πρόσφατες γενετικές και βιοχημικές μελέτες στα φυτά, τους μύκητες και τα ζώα έχουν αρχίσει να φωτίζουν το μυστήριο. Γενετική παρατήρηση στα Arabidopsis, Neurospora, C. elegans, και Chlamydomonas εμπλέκει αριθμό γονιδίων στο μηχανισμό σίγασης γονιδίων που προκαλείται από το dsrna. Έχουν αρχίσει να δημιουργούνται σύνδεσμοι μεταξύ αυτών και του αναδυόμενου βιοχημικού μηχανισμού του RNAi. Μένει να διευκρινιστεί η μηχανιστική ατέλεια της αντίστασης των περισσότερων γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών στο RNAi. Μελέτες των Truschi et al. και Hammond et al. έδειξαν ότι το dsrna προκαλεί το σχηματισμό μιας νουκλεάσης (που ονομάστηκε RISC, RNA-induced silencing complex) με την ικανότητα να στοχεύει συγκεκριμένα mrna ομόζυγα με το dsrna που δίνει την ώθηση για υποβάθμιση. Το ερώτημα είναι πώς η RISC μπορεί να αντλήσει πληροφορίες από το dsrna σαν οδηγό για την επιλογή του υποστρώματος. Οι Hamilton και Baulcome ανακάλυψαν τη σταθερή εμφάνιση ενός μικρού RNA (περίπου 25-nt), που κάθε φορά ήταν ομόλογο με το γονίδιο που αποσιωπάται. Dicer, η αρχή της σίγασης Λεπτομερής ανάλυση των sirna που δημιουργήθηκαν in vitro (και αργότερα in vivo) έδειξε ότι τα dsrna που δίνουν την ώθηση μετατρέπονται σε RNA (περίπου 22-nt) από ένα ένζυμο της οικογένειας RNAασών ΙΙΙ. Αυτή η πληροφορία, σε συνδυασμό με τη διαθεσιμότητα ολόκληρων γενωμικών αλληλουχιών για τη Drosophila, C. elegans, Arabidopsis και Neurospora, επέτρεψαν το βιοχημικό καθαρισμό, τη συγκριτική γενωμική και την προσέγγιση υποψήφιων γονιδίων του ενζύμου, που δημιουργεί τα sirna. Aυτό, τελικά, οδήγησε στον προσδιορισμό μιας συγκεκριμένης ομάδας πρωτεϊνών RNAασών ΙΙΙ, της οικογένειας Dicer, ως το ένζυμο υπεύθυνο για την έναρξη του RNAi μέσω τροποποίησης των dsrna. Oι πρωτεΐνες της ομάδας Dicer έχουν μια ασυνήθιστη δομή που περιλαμβάνει μία αμινοτελική περιοχή ελικάσης και ένα καρβοξυτελικό θραύσμα, που περιέχει διπλές περιοχές RNAάσης ΙΙΙ και ένα ή περισσότερα μοτίβα σύνδεσης με dsrna. Αυτές οι πρωτεΐνες έχουν διατηρηθεί κατά την εξέλιξη και βρίσκονται στους μύκητες, τα φυτά και τα μετάζωα. Τα μέλη της οικογένειας Dicer, επίσης, περιέχουν συνήθως μια περιοχή PAZ. Αυτό το μοτίβο βρίσκεται μόνο σε άλλη μια ομάδα πρωτεϊνών, τις πρωτεΐνες Αργοναύτες (Argonaute proteins). Aυτό έχει οδηγήσει στην άποψη ότι transgene dsrna Σχήμα 1. Σχηματική αναπαράσταση των μονοπατιών σίγασηςτου RNAi [1]. 15

16 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ oι Dicer και οι Αrgonaute αλληλεπιδρούν μέσω των περιοχών PAZ, καθώς μια τέτοια αλληλεπίδραση έχει πρόσφατα ανιχνευθεί in vivo. Με βάση αυτό, έχει προταθεί ότι οι πρωτεΐνες Αργοναύτες στο RISC στρατολογούν περιοδικά τις Dicer στο ενεργό σύμπλεγμα, διευκολύνοντας την εγκατάσταση των sirna μέσα στο RISC και αποτελεσματικά συνδέουν το πρώτο με το δεύτερο βήμα του RNAi. Οι Dicer είναι νουκλεάσες, που εξαρτώνται από το ΑΤP. Aυτό οδήγησε στην πρόταση ότι οι Dicer μπορεί να δρουν μέσω της περιοχής ελικάσης χρησιμοποιώντας την ενέργεια από την υδρόλυση του ΑΤP για μετατόπιση πάνω στο dsrna υπόστρωμα. Αυτό το μοντέλο συμφωνεί με το παρατηρούμενο περιοδικό κόψιμο των mrna στόχων στα έμβρυα της Drosophila. H εξέταση των προϊόντων και ενδιαμέσων των Dicer αποκαλύπτει μια σκάλα με περιοδικότητα περίπου 22 bp. Aπουσία ΑΤP μόνο το πρώτο ενδιάμεσο της σκάλας σχηματίζεται υποστηρίζοντας την υπόθεση ότι το ΑΤΡ καθοδηγεί το σταδιακό κόψιμο. Σαφείς αποδείξεις, ότι αυτή η οικογένεια πρωτεϊνών σχετίζεται με το RNAi, έχουν ληφθεί πρόσφατα μέσω της κατασκευής μεταλλαγμένων C. elegans που περιέχουν διαγραφές μέσα στο μοναδικό γονίδιο Dicer. Οι C. elegans παρουσιάζουν RNAi ανεπάρκεια όπως επίσης κι έναν αριθμό άλλων φαινοτύπων που οδήγησε στην ανακάλυψη μιας βιολογικής λειτουργίας του μηχανισμού RNAi στη ρύθμιση της ανάπτυξης. 4. Βιολογικός ρόλος Φαινόταν πάντα απίθανο ότι η σίγαση των γονιδίων μέσω RNAi εξελίχθηκε διότι αποτελεί ένα εργαλείο κατάλληλο για τους βιολόγους. Επομένως, μετά την ανακάλυψη αυτού του εξελικτικά διατηρημένου φαινομένου, υπήρξε μεγάλη ώθηση ώστε να ανακαλυφθούν οι βιολογικές λειτουργίες του RNAi. Μέχρι σήμερα έχουν αναδειχθεί τρεις ευδιάκριτοι ρόλοι για αυτή τη διαδικασία. Πρώτον, το RNAi δρα σαν αμυντικός μηχανισμός κατά των ιών. εύτερον, γενετικά στοιχεία εμπλέκουν το RNAi σαν μηχανισμό προστασίας του γονιδιώματος. Τρίτον, πρόσφατα ευρήματα καταδεικνύουν τον ρόλο του μηχανισμού RNAi στη ρύθμιση της κυτταρικής έκφρασης των γονιδίων. Σαφείς αποδείξεις για τη χρήση του RNAi ως άμυνα κατά των ιών προέρχονται από γενετικές μελέτες στα φυτά. Μεταλλαγμένα Arabidopsis (που χάνουν την ικανότητα να προάγουν μια PTGS απάντηση) είναι υπερευαίσθητα σε μολύνσεις από ιούς. Όπως τα φυτά έχουν αναπτύξει μηχανισμούς κατά της εισβολής, έτσι και οι ιοί έχουν αναπτύξει μηχανισμούς αντεπίθεσης. Για παράδειγμα, πρωτεΐνες όπως η 2b του μωσαϊκού των αγγουριών και η p25 του ιού Χ της πατάτας είναι ικανές να αναστείλουν την ανάπτυξη της σίγασης μέσα στα φυτά. Σε όλα τα γενωμικά συστήματα, σχηματίζεται μια σημαντική αλληλουχία από ενδογενή επαναλαμβανόμενα στοιχεία, που περιλαμβάνει πολυάριθμα αντίγραφα ελαττωματικών και άθικτων τρανσποζονίων. Πρώτον, τα άθικτα τρανσποζόνια είναι πιθανόν μεταλλαξιογενή. εύτερον, τόσο τα ελαττωματικά όσο και τα άθικτα τρανσποζόνια παρέχουν πιθανές θέσεις μη ομόλογου ανασυνδυασμού, που μπορεί να συμβούν κατά την επιδιόρθωση του DNA. Για λόγους γενωμικής σταθερότητας πρέπει να πακεταριστούν με τη μορφή ετεροχρωματίνης. Το RNAi συχνά ωθείται και χρησιμοποιείται για τη σίγαση επαναλαμβανόμενων τρανσγονιδίων. Πολυάριθμα στοιχεία έχουν υποδείξει ότι το RNA interference μπορεί να συνδέεται με τον έλεγχο της ανάπτυξης. Η πρώτη ένδειξη ήρθε από μεταλλαγμένα Arabidopsis, με μεταλλάξεις σε ομόλογα γονίδια που εμπλέκονται στο RNAi, όπου προκαλούνται ατέλειες στα βλαστικά κύτταρα. Μεταλλάξεις στα γονίδια των Argonaute πρωτεϊνών προκαλούν ατέλειες στην ανάπτυξη των μασχαλιαίων μεριστωμάτων και παραγωγή μη γόνιμων λουλουδιών. 5. Πολλά μυστήρια περιμένουν απάντηση Μία από τις πιο προκλητικές και λιγότερο κατανοητές πτυχές της σίγασης γονιδίων, που προκαλείται από dsrna, είναι η ικανότητα να εξαπλώνεται μέσα σε συγκεκριμένους οργανισμούς. Αυτή η ιδιότητα είναι περισσότερο εμφανής στον C. elegans και τα φυτά. Παρόλο που η ακριβής φύση του συστημικού σήματος παραμένει αδιευκρίνιστη, οι αναστολείς της σίγασης των ιών των φυτών παρέχουν εργαλεία για να ελεγχθεί αυτή η διαδικασία. Ο Hc-Pro είναι ένας ιικός αναστολέας, που εκφράζεται από τους ιούς poty. Η συσσώρευση μικρών RNA μειώνεται αισθητά παρουσία του Hc-Pro, αλλά τα τοπικά και συστημικά σήματα σίγασης παραμένουν. Αυτό δείχνει ένα μοντέλο όπου τα συστημικά σήματα εξαρτώνται από την παραγωγή sirna και αναδεικνύει την πιθανότητα ότι το dsrna που δίνει την ώθηση αυτοαντιγράφεται. 6. Θεραπεία μέσω RNAi Το 2002, στην αρχή της ανακάλυψης ότι το RNAi υπάρχει και σε ανθρώπινα κύτταρα, το περιοδικό Science ανακήρυξε το RNAi ως την πιο σημαντική ανακάλυψη της χρονιάς. Εδώ υπάρχει ένα κομμάτι του φυσικού μηχανισμού ανοσίας του οργανισμού που θεωρητικά θα μπορούσε να καταπολεμήσει οποιαδήποτε ασθένεια μπορούμε να φανταστούμε. Μέχρι τώρα έχουν διεξαχθεί με επιτυχία πολλά πειράματα σε καλλιέργειες κυττάρων σε τρυβλία petri, σε πειραματόζωα και το 2004 μια θεραπεία μέσω RNAi δοκιμάστηκε σε ανθρώπους για πρώτη φορά. 16

17 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 Υπάρχουν, όμως, πολλά εμπόδια στην αντιμετώπιση των περισσότερων ασθενειών. Παρ όλες τις προκλήσεις, οι ερευνητές είναι αισιόδοξοι ότι οι κλινικές δοκιμές θα αρχίσουν μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια και μέσα σε μια δεκαετία θα αποκτηθεί και η έγκριση από τον FDA. Καταρράκτης Είναι λογικό ότι η πρώτη θεραπεία για την οποία θα αρχίσουν κλινικές δοκιμές είναι ο καταρράκτης -μια ασθένεια που εξασθενεί την όραση. Οι εταιρίες βιοτεχνολογίας στοχεύουν σε αυτή την ασθένεια για πολλούς λόγους. Ο πιο σημαντικός είναι ότι τα φάρμακα που στηρίζονται στο RNAi μπορούν να εγχυθούν κατευθείαν στον κατεστραμμένο ιστό και έτσι εξασφαλίζεται ότι τα συστατικά δεν θα αποσυντεθούν μόλις εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος αλλά θα φτάσουν ανέπαφα τον στόχο τους. Επίσης, με αυτό τον τρόπο είναι σχεδόν απίθανο να υπάρχουν ανεπιθύμητες παρενέργειες σε άλλα σημεία του οργανισμού. Ακόμη η ασθένεια προκαλείται από μια πρωτεΐνη, που είναι πολύ γνωστή και καλείται VEGF, η οποία προκαλεί αύξηση των αγγείων του αίματος. Στους ασθενείς με καταρράκτη, υπερβολική παραγωγή της πρωτεΐνης οδηγεί σε δημιουργία περισσότερων αγγείων πίσω από τον αμφιβληστροειδή. Τα αγγεία έχουν διαρροή με αποτέλεσμα να θολώνουν την όραση και συχνά να καταστρέφουν τελείως την όραση. Τα νέα φάρμακα RNAi καταστέλλουν τα γονίδια που παράγουν VEGF. Η πρώτη κλινική δοκιμή, η οποία αφορούσε περίπου 25 ασθενείς, άρχισε το φθινόπωρο του Η δοκιμή αυτή δίνει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα. ύο μήνες μετά την έγχυση του φαρμάκου το ένα τέταρτο των ασθενών είχαν σημαντικά καθαρότερη όραση και η όραση των υπόλοιπων ασθενών είχε σταθεροποιηθεί. Αν αποδειχθεί ότι τα φάρμακα RNAi είναι αποτελεσματικά για αυτή την πάθηση και από άλλες μελέτες, τότε θα κυκλοφορήσουν στην αγορά γύρω στο Ηπατίτιδα C Το σύστημα RNAi που χρησιμοποιούν τα κύτταρα εξελίχθηκε εκατομμύρια χρόνια πριν, καθώς οι οργανισμοί επιβίωναν από την επίθεση επικίνδυνων ιών. Επομένως, είναι λογικό οι ερευνητές να προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν το μηχανισμό του RNAi για να αντιμετωπίσουν ένα ευρύ φάσμα ιών. Ένας από τους πιο σημαντικούς ιούς είναι η ηπατίτιδα C, από την οποία έχουν πληγεί 200 εκατομύρια άτομα, περίπου, παγκοσμίως και προκαλεί μια συχνά θανάσιμη ασθένεια στο ήπαρ. Το 2002, οι γενετιστές Anton McCaffrey και Mark Kay, του πανεπιστημίου του Stanford, ανακοίνωσαν ότι η θεραπεία τους μέσω RNAi έθεσε τον ιό υπό έλεγχο σε ποντίκια εργαστηρίου. Ήταν η πρώτη φορά που η θεραπεία δούλεψε σε ζωντανούς οργανισμούς. Στα αρχικά τους πειράματα οι ερευνητές είχαν ενέσει «γυμνό» RNA στα αγγεία της ουράς των ποντικών χρησιμοποιώντας μία υψηλής πίεσης και γρήγορης έγχυσης μέθοδο που εξασφάλιζε ότι το RNA πήγαινε στο ήπαρ. Η μέθοδός τους, όμως, η οποία διπλασίαζε τον όγκο του αίματος του ποντικού σε οκτώ δευτερόλεπτα, δεν μπορεί να εφαρμοσθεί σε ανθρώπους. Αλλά ακόμα και αν μπορούσε, οι συνέπειες του γυμνού RNA δεν μπορούν να εξαληφθούν. Έτσι, οι ερευνητές ψάχνουν τρόπους να χρησιμοποιήσουν ιικούς φορείς ώστε να μεταφέρουν μόρια που παράγουν RNA στο ήπαρ. Είναι μία τεχνική που έχει χρησιμοποιηθεί πάνω από μια δεκαετία στη γονιδιακή θεραπεία, και αν πετύχει, θα παρέχει μακροχρόνια προστασία. ΗΙV Αμέσως μόλις ανακαλύφθηκε η ύπαρξη του RNAi σε ανθρώπινα κύτταρα, οι επιστήμονες άρχισαν να εξερευνούν πώς μπορούν να το χρησιμοποιήσουν στη μάχη κατά του HIV. Προς το τέλος του 2002, ο Philip Sharp και οι συνεργάτες του στο MIT ανακοίνωσαν ότι μπορούν να διακόψουν διάφορα βήματα στον κύκλο ζωής του HIV χρησιμοποιώντας RNAi μόρια. Αυτό και άλλα πειράματα δυστυχώς, σταματούν τον ιό σε καλλιέργειες κυττάρων και όχι σε ασθενείς. Ο ιός HIV μεταλλάσσεται και αναπτύσσει αντίσταση τόσο γρήγορα που δεν μπορεί να υπάρξει ένας μόνο στόχος για θεραπεία με RNAi. Ο μοριακός βιολόγος John Rossi, του City of Hope Medical Center, και οι συνεργάτες του στο πανεπιστήμιο της πολιτείας του Colorado έχουν δημιουργήσει μια θεραπεία RNAi, που στοχεύει σε πολλαπλά γονίδια του HIV. Και για να ενισχύσουν την πολλαπλή στόχευση ακόμα περισσότερο, την συνδυάζουν με άλλες δύο RNA τεχνολογίες (που καλούνται ribozymes και RNA decoys) για να μπλοκάρουν την αντιγραφή του ιού και την εισβολή του στο ανοσοποιητικό. Η ομάδα του Rossi αντιμετωπίζει το κρίσιμο θέμα της χορήγησης του φαρμάκου με έναν ακόμη τρόπο. Αν πετύχει, οι γιατροί θα λαμβάνουν βλαστικά κύτταρα από το μυελό του ασθενούς, θα τα τροποποιούν γενετικά με τη θεραπεία και στη συνέχεια θα τα μεταφέρουν πίσω στον ασθενή, όπου θα αναπτύσσονται σε υγιή κύτταρα του ανοσοποιητικού, που δεν θα μπορούν να προσβληθούν από τον ιό. Η θεραπεία έχει πετύχει στα ποντίκια και τους πιθήκους. Καρκίνος Ο καρκίνος συχνά περιλαμβάνει μεταλλαγμένα γονίδια, που προκαλούν ανεξέλεγκτη κυτταρική αύξηση. Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές έχουν αποσιωπήσει μέσω RNAi πάνω από δώδεκα γονίδια, που φαίνεται να συμβάλλουν στη δημιουργία καρκίνου. Όμως, για άλλη μια φορά, τα περισσότερο επιτυχημένα πειράματα έχουν γίνει με καλλιέργειες μέσα στο 17

18 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ εργαστήριο, και το θέμα της χορήγησης του φαρμάκου φρενάρει τη μεταφορά του στους ασθενείς. Οι ερευνητές μόλις έχουν αρχίσει να κατανοούν πώς οι θεραπείες RNAi μπορούν να πλησιάσουν και να διεισδύσουν στους όγκους. Μερικές θεραπείες RNAi μπορεί να βοηθήσουν στη θεραπεία του καρκίνου συνδυαστικά με χημειοθεραπεία. Η αντίσταση στα φάρμακα αποτελεί μέγιστο πρόβλημα στη χημειοθεραπεία. Σε πολλές περιπτώσεις υπεύθυνη για την αποτυχία της θεραπείας είναι η Ρ-γλυκοπρωτεΐνη, η οποία απομακρύνει τα φάρμακα από τα άρρωστα κύτταρα. Το 2004, μία ομάδα στο Imperial College του Λονδίνου έδειξε ότι το RNAi μπορεί να αναστείλει την παραγωγή της πρωτεΐνης σε λευχαιμικά κύτταρα που είχαν αναπτύξει αντίσταση σε πολλαπλά φάρμακα, αποκαθιστώντας την ευαισθησία στα υπάρχοντα φάρμακα. Το RNAi, επίσης, παρέχει ένα δυναμικό καινούριο τρόπο ώστε οι επιστήμονες να ανακαλύψουν και να μάθουν περισσότερα για τα γονίδια που αναστέλλουν ή προάγουν τον καρκίνο. Ο Greg Hannon και η ομάδα του στο Cold Spring Harbor Laboratory αποτελούν μέλη μιας προσπάθειας να αποκρυπτογραφήσουν τη λειτουργία γονιδίων σε ποικιλία καρκινικών σειρών. Τέτοιες προσπάθειες μπορούν να αναδείξουν γονίδια που μέχρι τώρα δεν έχουν συσχετιστεί με τον καρκίνο και να εγείρουν νέες ιδέες για θεραπείες. 7. Βιβλιογραφία 1. Bernstein E, Denli AM, Hannon GJ. The rest is silence. RNA 2001;7: Grosshans H, Slack JF. Micro-RNAs: small is plentiful. J Cell Biol Jan 7;156(1): Maine EM, A conserved mechanism for post-transcriptional gene silencing? Genome Biology 2000;1(3). 4. Ullu E, Djikeng A, Shi H, Tschudi C. RNA interference: advances and questions. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci Jan 29;357(1417): sienceblogs.com Σεμινάρια Σάββατο 5 εκεμβρίου ο Σεμινάριο Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης «Θυρεοειδής» Ελληνική Εταιρεία Κλινικής Χημείας - Κλινικής Βιοχημείας Συντονιστής: Άρης Σλαβάκης ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ Ινστιτούτου Παστέρ Βασ. Σοφίας 127, ΑΘΗΝΑ, Συντονιστής: Άρης Σλαβάκης Εγγραφές :15-10:00 Α. Σλαβάκης: «Φυσιολογική Λειτουργία θυρεοειδούς» 10:00-10:30 Δ. Γουλής: «Υπερθυρεοειδισμός» 10:30-11:00 ιάλειμμα-καφές 11:00-11:30 Α. Αναστασιλάκης: «Υποθυρεοειδισμός» 11:30-12:15 Α. Κούρτης: «Θυρεοειδίτιδες» 12:15-12:45 ιάλειμμα-ελαφρύ Γεύμα 12:45-13:15 Σ. Πολύζος: «Όζοι του θυρεοειδούς» 13:15-13:45 Χ. Τσαμέτης: «Καρκίνοι του θυρεοειδούς» Συζήτηση - Κλείσιμο Σεμιναρίου Βεβαιώσεις παρακολούθησης Γραμματεία: Αλωπεκής 47, Αθήνα , Τηλ.: , Fax: , info@eekx-kb.gr, Iστοσελίδα: 18

19 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 50 Τι είναι η «ιατρική πράξη» Κατερίνα Ψαρρά Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είναι οι κάμποι μην είναι τα άπαρτα ψηλά βουνά μην είναι ο ήλιος της που χρυσολάμπει.. απορεί ο ποιητής διότι όπως φαίνεται η έννοια της πατρίδας μας μας διαφεύγει, ερμηνεύεται από τον καθένα διαφορετικά, είναι ευρεία όσο και αυτοί, που την επικαλούνται. Τι είναι, λοιπόν, αυτή η περίφημη ιατρική πράξη που την επικαλούνται όσοι θέλουν να μας αποκλείσουν από τη δουλειά, που σε όλο τον κόσμο, εκτελεί ο κλινικός χημικός, ανεξάρτητα αρχικού πτυχίου; εν υπάρχει αυτή η ιατρική πράξη αλλού στον κόσμο; Γιατί στο syllabus για τον EurClinChem δεν αναφέρεται : «Ο EurClinChem αν δεν έχει πτυχίο ιατρικής, δεν εκτελεί ιατρικές πράξεις»; Μην είναι και η έννοια αυτή ερμηνεύσιμη διαφορετικά από όποιον την εκφέρει; Και ας μην καταφύγει κανείς στο ότι ο Έλληνας Κλινικός Χημικός είναι ανεκπαίδευτος, δεν έχει ειδικότητα κ.λπ., διότι εκπαιδευμένος είναι πλέον και την επίσημη αναγνώριση της εκπαίδευσής του απλά στερείται. Το άρθρο 1 του Κώδικα Ιατρικής εοντολογίας (ν. 3418/2005), αρχίζει: «Ιατρική πράξη είναι εκείνη που έχει ως σκοπό την με οποιαδήποτε επιστημονική μέθοδο πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση της υγείας του ανθρώπου». Τι είναι λοιπόν η ιατρική πράξη; Μην είναι 1. Το να βάζω θερμόμετρο! Είναι επιστημονική μέθοδος διάγνωσης ασθένειας. 2. Το να βάζω αντισηπτικό σε μια πληγή! Είναι επιστημονική μέθοδος πρόληψης μόλυνσης και αποκατάστασης της υγείας. 3. Ομοίως, το να βάζω Handsaplast! 4. Η μέτρηση της πίεσης! Είναι επιστημονική μέθοδος διάγνωσης της υπέρτασης. 5. Το να φοράω μάσκα στους δημόσιους χώρους για να προστατευτώ από τη νέα γρίπη! Είναι επιστημονική μέθοδος πρόληψης. 6. Η μέτρηση του ζαχάρου στο σπίτι με γλυκόμετρο (για προφανείς λόγους)! 7. Οι πρώτες βοήθειες που δίνονται σε περίπτωση ανάγκης από τον καθένα μας, αλλά ιδιαίτερα από εκπαιδευμένους σ αυτό ανθρώπους, χωρίς όμως να είναι υποχρεωτικά γιατροί. Και συνεχίζει στο ίδιο άρθρο: Ως ιατρικές πράξεις θεωρούνται και εκείνες οι οποίες έχουν ερευνητικό χαρακτήρα, εφόσον αποσκοπούν οπωσδήποτε στην ακριβέστερη διάγνωση, στην αποκατάσταση ή και τη βελτίωση της υγείας των ανθρώπων και στην προαγωγή της επιστήμης. Άρα σύντομα και όσοι διεξάγουν αντίστοιχη έρευνα θα πρέπει να είναι κάτοχοι πτυχίου ιατρικής, αλλιώς μπορεί να κατηγορηθούν για αντιποίηση επαγγέλματος, όπως κατ επανάληψη έχουν κατηγορηθεί πολλοί συνάδελφοι Προφανώς άλλο ποια είναι ιατρική πράξη κι άλλο αν πρέπει να εκτελείται αποκλειστικά από ιατρούς, τουλάχιστον όπως διατυπώνεται στον ίδιο τον κώδικα ιατρικής δεοντολογίας, που φαίνεται να ορίζει ποιες είναι οι υποχρεώσεις αυτού που εκτελεί την ιατρική πράξη (δεν βλέπω ανησυχία σε αυτό τον τομέα σε όσους επικαλούνται τον όρο ως σημαία, ας διαβάσουν τα παρακάτω άρθρα) και όχι ποιος, στα πλαίσια της εργασίας του, εκτελεί «ιατρική πράξη». Οι νοσηλευτές π.χ. σε έγγραφό τους προς τον Υπουργό Υγείας αρνούνται να εκτελούν αιμοληψίες, διότι αποτελούν ιατρική πράξη και επισημαίνουν ότι οι ιατροί αλλά και οι τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων και οι παρασκευαστές πρέπει να τις διενεργούν, διότι αναφέρεται στα καθήκοντά τους και έχουν σχετικά εκπαιδευθεί, άρα και πάλι 19

20 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ ο όρος ιατρική πράξη δεν σημαίνει ότι κανένας, πλην των ιατρών, δεν τις διενεργεί Αν θεωρήσουμε ότι η διενέργεια in vitro διαγνωστικών εξετάσεων, η ανάλυση, η μοριακή διαγνωστική κ.λπ., η καθημερινή δηλ. εργασία μας αποτελεί «ιατρική πράξη» σύμφωνα με τον ευρύ ορισμό της ιατρικής δεοντολογίας, έχουμε εκπαιδευθεί ή όχι σε αυτό; Τι λένε, και επίσημα, τα διατάγματα των αντίστοιχων πτυχίων; Τι είναι η ιατρική πράξη; Μην είναι κάτι «διαφορετικό από όλο τον κόσμο» μέσα σ αυτή τη «διαφορετική πατρίδα», που ύμνησε ο ποιητής; Σημείωση 1 Ευχαριστώ πολύ το συνάδελφο Βασίλη Μούγιο, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, για τις προτάσεις του στο τι θα μπορούσε να είναι ιατρική πράξη Σημείωση 2 Όπως πάντα περιμένω τις προτάσεις σας. Ας ξεκινήσει ένας διάλογος, και στο Forum, που προτείνει ο Ν. Παπαγεωργάκης και θα υιοθετήσουμε στο site, μπας και βρούμε τι είναι για τον καθένα τα άπαρτα ψηλά βουνά Προκήρυξη γραπτής δοκιμασίας Αγαπητοί συνάδελφοι, Από το 2003, η ΕΕΚΧ-ΚΒ ξεκίνησε μια οργανωμένη εκπαιδευτική προσπάθεια η οποία υλοποιήθηκε με ένα κύκλο 18 εκπαιδευτικών σεμιναρίων που το περιεχόμενο τους κάλυπτε σχεδόν το σύνολο του αντικειμένου της ΚΧ-ΚΒ όπως αυτό περιγράφεται στο Syllabus της EC4. Το εκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία. Κατά μέσο όρο, 190 συνάδελφοι παρακολούθησαν κάθε σεμινάριο και η συμμετοχή στη γραπτή δοκιμασία ήταν 80%. Ο κύκλος των εκπαιδευτικών σεμιναρίων επαναλήφτηκε το 2005 με μέση συμμετοχή 50 συναδέλφων. Για τους νεώτερους συναδέλφους που θέλουν να παρακολουθήσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, τα κείμενα των σεμιναρίων είναι διαθέσιμα με τη μορφή βιβλίων στα γραφεία της ΕΕΚΧ-ΚΒ είτε ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: Η Επιτροπή Μητρώου αποφάσισε τη διεξαγωγή γραπτής δοκιμασίας σε όλη την ύλη των 18 εκπαιδευτικών σεμιναρίων στις 21 Νοεμβρίου 2009 στα γραφεία της ΕΕΚΧ-ΚΒ (Αλωπεκής 47, ΑΘΗΝΑ). Η γραπτή δοκιμασία αφορά τους νέους συναδέλφους που δεν είχαν παρακολουθήσει τους προηγούμενους κύκλους σεμιναρίων και ενδιαφέρονται να αποκτήσουν Πιστοποιητικό Επάρκειας. Παρακαλώ ενημερώστε τηλεφωνικά ή με τη γραμματεία της ΕΕΚΧ-ΚΒ μέχρι 30/9/2009, αν ενδιαφέρεστε να πάρετε μέρος στη γραπτή δοκιμασία. Η Επιτροπή Μητρώου 20

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ: ΕΦΗ ΜΠΟΤΟΥΛΑ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ: ΕΦΗ ΜΠΟΤΟΥΛΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος: Ψαρρά Κατερίνα Αντιπρόεδρος: Σταθάκη- Φερδερίγου Αγγελική Γενικός Γραμματέας: Χαλιάσος Αλέξανδρος Αναπλ. Γεν. Γραμματέας: Σπυροπούλου Διακουμή Παναγιώτα Ταμίας: Μπότουλα

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση: ΕΕΚΧΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ

Οργάνωση: ΕΕΚΧΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος: Ψαρρά Κατερίνα Αντιπρόεδρος: Κρούπης Χρήστος Γενικός Γραμματέας: Χαλιάσος Αλέξανδρος Αναπλ. Γεν. Γραμματέας: Σπυροπούλου Διακουμή Παναγιώτα Ταμίας: Μπότουλα Έφη Μέλη: Λόη

Διαβάστε περισσότερα

Θα τηρηθεί αυστηρή σειρά προτεραιότητας. Η έγκαιρη δήλωση συμμετοχής σας θα μας βοηθήσει στην καλύτερη οργάνωση των μαθημάτων.

Θα τηρηθεί αυστηρή σειρά προτεραιότητας. Η έγκαιρη δήλωση συμμετοχής σας θα μας βοηθήσει στην καλύτερη οργάνωση των μαθημάτων. Αγαπητοί συνάδελφοι, Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε πως η Επιστημονική- Εκπαιδευτική Επιτροπή της ΕΕΚΧ-ΚΒ, μετά από πρόταση της Επιτροπής Νέων, αποφάσισε την συνέχιση των κύκλων των απογευματινών μαθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Με μεγάλο ενδιαφέρον θα παρακολουθήσουμε το στρογγυλό τραπέζι με θέμα: «Η Χημεία και η Μοριακή Βιολογία στην υπηρεσία του Νόμου και της Δικαιοσύνης»

Με μεγάλο ενδιαφέρον θα παρακολουθήσουμε το στρογγυλό τραπέζι με θέμα: «Η Χημεία και η Μοριακή Βιολογία στην υπηρεσία του Νόμου και της Δικαιοσύνης» ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΟ ΕΤΟΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΕΚΧ-ΚΒ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Παρασκευή και Σάββατο, 11και 12 Νοεμβρίου 2011 Αμφιθέατρο Νoσοκομείου «Ευαγγελισμός»

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροψορική, συσιημική βιολογία και εξατομικευμένη θεραπεία

Βιοπληροψορική, συσιημική βιολογία και εξατομικευμένη θεραπεία Βιοπληροψορική, συσιημική βιολογία και εξατομικευμένη θεραπεία Φραγκίσκος Κολίσης Καθηγητής Βιοτεχνολογίας, Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ, Διευθυντής Ινστιτούτου Βιολογικών Ερευνών και Βιοτεχνολογίας, EIE

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ: Η επιστήμη της ζωής

ΒΙΟΛΟΓΙΑ: Η επιστήμη της ζωής Τμήμα Βιολογικών Επιστημών http://www.ucy.ac.cy/goto/biosci/el-gr/home.aspx ΒΙΟΛΟΓΙΑ: Η επιστήμη της ζωής Μελετά ό,τι έχει σχέση με τους ζωντανούς οργανισμούς στον πλανήτη μας, από το μικροσκοπικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

4-6 Νοεµβρίου. Ελληνικής Εταιρείας Ελέγχου Λοιµώξεων. Αθήνα. www.eeel.gr. 2015 Royal Olympic. Υπό την αιγίδα

4-6 Νοεµβρίου. Ελληνικής Εταιρείας Ελέγχου Λοιµώξεων. Αθήνα. www.eeel.gr. 2015 Royal Olympic. Υπό την αιγίδα o 8Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Ελέγχου Λοιµώξεων 4-6 Νοεµβρίου 2015 Royal Olympic Αθήνα www.eeel.gr Θα χορηγηθούν µόρια Συνεχιζόµενης Ιατρικής Εκπαίδευσης από τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Αρχές μοριακής παθολογίας Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Μοριακή Παθολογία Ανερχόμενος κλάδος της Παθολογίας Επικεντρώνεται στην μελέτη και τη διάγνωση νοσημάτων Στον καθορισμό και την πιστοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

3 η Ημερίδα του Δ.Π.Μ.Σ. «Ιατρική Χημεία»

3 η Ημερίδα του Δ.Π.Μ.Σ. «Ιατρική Χημεία» 3 η Ημερίδα του Δ.Π.Μ.Σ. «Ιατρική Χημεία» Πέμπτη, 15 Φεβρουαρίου, 2018 Συνεδριακό κέντρο «Κάρολος Παπούλιας» Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Υπό την Αιγίδα της Περιφέρειας Ηπείρου Επιστημονικό πρόγραμμα 11.00-11.45

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής Υπάρχει ένα δεδομένο στη σύγχρονη ιατρική που λειτουργεί όπως λειτουργούσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015

Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015 Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015 Δ1: Συντονισμός του έργου. Προκηρύξεις και επιλογή εξωτερικών επιστημονικών συνεργατών. Ολοκλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Αρχές μοριακής παθολογίας Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Μοριακή Παθολογία Ανερχόμενος κλάδος της Παθολογίας Επικεντρώνεται στην μελέτη και τη διάγνωση νοσημάτων Στον καθορισμό και την πιστοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Τι είναι το FoundationOne ; Το FoundationOne είναι μια εξέταση που ανιχνεύει γενωμικές μεταβολές (π.χ. μεταλλάξεις) που είναι γνωστό ότι σχετίζονται με

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 5 & 6 Οκτωβρίου 2019 Μουσείο Μπενάκη

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 5 & 6 Οκτωβρίου 2019 Μουσείο Μπενάκη ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 5 & 6 Οκτωβρίου 2019 Μουσείο Μπενάκη 10.00-10.30 Εγγραφές ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Σάββατο 5 Οκτωβρίου 2019 10.30-12:30 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ Η ηλεκτροφόρηση βιολογικών

Διαβάστε περισσότερα

Εισήγηση για την σύσταση και λειτουργία

Εισήγηση για την σύσταση και λειτουργία EEKX-KB Πρόεδρος: Δ. ΡΙΖΟΣ Αντιπρόεδρος: Χ. ΝΙΚΟΛΟΥ Ταμίας: Α. ΨΑΡΡΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ Γενικός Γραμματέας: Ο. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ Αναπλ. Γενικός Γραμματέας: Φ. ΚΑΡΑΜΠΑΜΠΑ Μέλη:

Διαβάστε περισσότερα

Φάκελος Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης Τεκµηρίωση Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης Υποψηφίων Μελών Εθνικού Μητρώου Κλινικών Χηµικών-Κλινικών Βιοχηµικών

Φάκελος Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης Τεκµηρίωση Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης Υποψηφίων Μελών Εθνικού Μητρώου Κλινικών Χηµικών-Κλινικών Βιοχηµικών EEKX-KB Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Κ Λ Ι Ν Ι Κ Η Σ Χ Η Μ Ε Ι Α Σ Κ Λ Ι Ν Ι Κ Η Σ Β Ι Ο Χ Η Μ Ε Ι Α Σ ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΗΤΡΩΟΥ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ-ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΒΙΟΧΗΜΙΚΩΝ Φάκελος Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης Τεκµηρίωση

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 7 - Ένζυμα, οι μηχανισμοί της ζωής

Κεφάλαιο 7 - Ένζυμα, οι μηχανισμοί της ζωής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 7 - Ένζυμα, οι μηχανισμοί της ζωής Μικροσκοπικοί οργανισμοί που ρυθμίζουν τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος σε

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνεταιριστικό Μοντέλο και ο ρόλος των Εργαστηριακών Ιατρών στο Σύστημα Υγείας

Το Συνεταιριστικό Μοντέλο και ο ρόλος των Εργαστηριακών Ιατρών στο Σύστημα Υγείας Το Συνεταιριστικό Μοντέλο και ο ρόλος των Εργαστηριακών Ιατρών στο Σύστημα Υγείας Δρ. Μακρίδης Παναγιώτης Ιατρός Βιοπαθολόγος, Πρόεδρος ΔΣ Medisyn Αθήνα 5 Οκτωβρίου 2017 Το Συνεταιριστικό Μοντέλο Εργαστηριακών

Διαβάστε περισσότερα

Πέμπτη 29 Ιουνίου 2017

Πέμπτη 29 Ιουνίου 2017 Χαιρετισμός του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Νίκου Αναστασιάδη κατά την τελετή αποφοίτησης του Πανεπιστημίου Κύπρου. Πέμπτη 29 Ιουνίου 2017 Σεβαστές μου πρυτανικές αρχές, Κυρίες και κύριοι. Είναι χαρά και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ... ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...10 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνική Εταιρία Κυτταρομετρίας

Ελληνική Εταιρία Κυτταρομετρίας 1 Page Αγαπητοί Συνάδελφοι Η πρόοδος της επιστημονικής γνώσης βασίστηκε στη συνεργατική δύναμη και τη συνεισφορά των τεχνικών μέτρησης και των μεθόδων ανάλυσης. Η συστηματική ανάλυση πληροφοριών από μεμονωμένα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ. Οδηγός Προγράμματος

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ. Οδηγός Προγράμματος ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Οδηγός Προγράμματος του προγράμματος του προγράμματος είναι η ειδίκευση στη βιολογία των οδόντων και της στοματικής κοιλότητας, με εξέταση των δομών

Διαβάστε περισσότερα

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι.

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι. Γράφει: Δημήτρης Τσουκαλάς, Ιατρός Φυσικής Υγείας Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι ασθένειες που προκύπτουν γιατί το σώμα μας επιτίθεται και καταστρέφει τα δικά του κύτταρα και όργανα. Γνωρίζετε ότι ένας στους

Διαβάστε περισσότερα

Οργανωτική Επιτροπή 14 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Κλινικής Χημείας

Οργανωτική Επιτροπή 14 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Κλινικής Χημείας Οργανωτική Επιτροπή 14 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Κλινικής Χημείας Προέδρος: Χασιώτης Γεώργιος Μέλη: Βλάχου Ιωάννα Βίνη Μαρία Δήμου Αγνή Καλογερά Χρυσούλα Καλογήρου Γαλάτεια Κοντοδήμου Κλεονίκη Κωσταρά Χριστίνα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας Μάθημα 15 ο Νανοσωματίδια για γονιδιακή μεταφορά Διδάσκων Δρ. Ιωάννης Δρίκος Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων (ΠΙ) Απόφοιτος Βιολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

Φαρμακευτικές Σπουδές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Φαρμακευτικές Σπουδές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Φαρμακευτικές Σπουδές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Χρήστος Παναγιωτίδης, Ph.D Αναπλ. Καθηγητής Κυτταρικής/Μοριακής Βιολογίας Τμήμα Φαρμακευτικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Email:

Διαβάστε περισσότερα

Νεφρολογικό. Συμπόσιο. Α Ανακοίνωση. Κεντρικής Ελλάδος. Λάρισα Larissa Imperial. Νοεμβρίου. Διοργάνωση. Υπό την αιγίδα

Νεφρολογικό. Συμπόσιο. Α Ανακοίνωση. Κεντρικής Ελλάδος. Λάρισα Larissa Imperial. Νοεμβρίου. Διοργάνωση. Υπό την αιγίδα 25-27 Νοεμβρίου Larissa Imperial Λάρισα Νεφρολογικό Συμπόσιο Κεντρικής Ελλάδος 2016 Διοργάνωση Α Ανακοίνωση Aκαδηµία Νεφρολογίας Κεντρικής Ελλάδος Υπό την αιγίδα Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Διαβάστε περισσότερα

Φάσμα group προπαρασκευή για Α.Ε.Ι. & Τ.Ε.Ι.

Φάσμα group προπαρασκευή για Α.Ε.Ι. & Τ.Ε.Ι. σύγχρονο Φάσμα group προπαρασκευή για Α.Ε.Ι. & Τ.Ε.Ι. µαθητικό φροντιστήριο Γραβιάς 85 ΚΗΠΟΥΠΟΛΗ 50.51.557 50.56.296 25ης Μαρτίου 74 ΠΛ.ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ 50.50.658 50.60.845 25ης Μαρτίου 111 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ 50.27.990

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Τα πειράματα που οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Τα πειράματα που οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Τα πειράματα που οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό Πείραμα Griffith (1928) o O Griffith ήταν Βρετανός βακτηριολόγος του οποίου το ερευνητικό ενδιαφέρον

Διαβάστε περισσότερα

Νεφρολογικό. Συµπόσιο. Κεντρικής Ελλάδος. Α Ανακοίνωση. Λάρισα. 11-13 εκεµβρίου Larissa Imperial. Ακαδηµία Νεφρολογίας

Νεφρολογικό. Συµπόσιο. Κεντρικής Ελλάδος. Α Ανακοίνωση. Λάρισα. 11-13 εκεµβρίου Larissa Imperial. Ακαδηµία Νεφρολογίας Νεφρολογικό Συµπόσιο 2015 11-13 εκεµβρίου Larissa Imperial Λάρισα Ακαδηµία Νεφρολογίας ιοργάνωση Aκαδηµία Νεφρολογίας Υπό την αιγίδα Τµήµατος Ιατρικής Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας Α Ανακοίνωση Χαιρετισμός Αγαπητοί

Διαβάστε περισσότερα

17 η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ. ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΩΝ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 17th Winter Rheumatology Meeting of NW Greece

17 η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ. ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΩΝ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 17th Winter Rheumatology Meeting of NW Greece Οργάνωση: Ρευματολογική Κλινική, Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Organized by: Rheumatology Clinic, Faculty of Medicine, School of Health Sciences, University of Ioannina Υπό την αιγίδα των Ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

10 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

10 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 10 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Α Ανακοίνωση Οργάνωση: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ Πληροφορίες Εγγραφές: Γραμματεία Αλωπεκής 47 Αθήνα 2103645751, 2103645392 info@eekx

Διαβάστε περισσότερα

Νευρολογίας. Καλαµάτα. 28 o. Α Ανακοίνωση Ιουνίου 2017 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ. Ξενοδοχείο Elite

Νευρολογίας. Καλαµάτα. 28 o. Α Ανακοίνωση Ιουνίου 2017 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ. Ξενοδοχείο Elite 28 th National Conference of the Hellenic Neurological Society Α Ανακοίνωση Χαιρετισμός Διοικητικού Συμβουλίου Αξιότιμοι κύριοι, Η Ελληνική Νευρολογική Εταιρεία (ΕΝΕ) διοργανώνει το 28 ο Πανελλήνιο Συνέδριο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ "ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ" 2-4 Νοεμβρίου Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε.

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ 2-4 Νοεμβρίου Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε. 4 18 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ "ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ" 13 14 15 16 17 12 19 9 10 8 7 11 6 5 2-4 Νοεμβρίου 2018 3 20 2 21 22 x 1 y ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΌ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Π Α Θ Η Σ Ε Ω Ν Δ Ι Α Β Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ο Δ Ι Ο Υ. µε διεθνή συµµετοχή

Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Π Α Θ Η Σ Ε Ω Ν Δ Ι Α Β Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ο Δ Ι Ο Υ. µε διεθνή συµµετοχή Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Π Α Θ Η Σ Ε Ω Ν Δ Ι Α Β Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ο Δ Ι Ο Υ Πανελλήνιο Συμπόσιο µε διεθνή συµµετοχή 21-23 Φεβρουαρίου 2013 Ξενοδοχείο «THE MET» Θεσσαλονίκη Διοργάνωση Εταιρία Μελέτης Παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Βιοπληροφορική και Πολυµέσα. Ειρήνη Αυδίκου Αθήνα

Βιοπληροφορική και Πολυµέσα. Ειρήνη Αυδίκου Αθήνα Βιοπληροφορική και Πολυµέσα Αθήνα 1.2.2009 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πως σχετίζεται µε τα Πολυµέσα 2. Τι είναι η Βιοπληροφορική 3. Χρήσεις 4. Συµπεράσµατα 5. Βιβλιογραφία Βιοπληροφορική και Πολυµέσα 2 1. Τι είναι

Διαβάστε περισσότερα

Νεφρολογικό. Συμπόσιο Δεκεμβρίου Larissa Imperial, Λάρισα. Κεντρικής Ελλάδος. Α Ανακοίνωση

Νεφρολογικό. Συμπόσιο Δεκεμβρίου Larissa Imperial, Λάρισα. Κεντρικής Ελλάδος. Α Ανακοίνωση Νεφρολογικό Συμπόσιο Κεντρικής Ελλάδος 08-10 Δεκεμβρίου Larissa Imperial, Λάρισα 2017 Aκαδηµία Νεφρολογίας Κεντρικής Ελλάδος Πανεπιστηµιακή Νεφρολογική Κλινική Τµήµατος Ιατρικής Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιο Συνέδριο. Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων ιαβητικού Ποδιού 6-8. Φεβρουαρίου 2014. Royal Olympic Hotel. Αθήνα. Α Ανακοίνωση

Πανελλήνιο Συνέδριο. Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων ιαβητικού Ποδιού 6-8. Φεβρουαρίου 2014. Royal Olympic Hotel. Αθήνα. Α Ανακοίνωση o Πανελλήνιο Συνέδριο Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων ιαβητικού Ποδιού Με διεθνή συµµετοχή 6-8 Φεβρουαρίου 2014 Royal Olympic Hotel Αθήνα Α Ανακοίνωση Χαιρετισμός Η Εταιρία Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού Ποδιού

Διαβάστε περισσότερα

Καλωσορίσατε στο πρώτο Ολοκληρωμένο Διαβητολογικό Κέντρο!

Καλωσορίσατε στο πρώτο Ολοκληρωμένο Διαβητολογικό Κέντρο! Καλωσορίσατε στο πρώτο Ολοκληρωμένο Διαβητολογικό Κέντρο! Η αλματώδης αύξηση της συχνότητας του Σακχαρώδη Διαβήτη δημιούργησε την ανάγκη ίδρυσης οργανωμένων Κέντρων, τα οποία διαθέτουν όλα τα σύγχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των. μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία

Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των. μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία της Δημόσιας Υγείας Α. Βανταράκης Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρική Σχολή,

Διαβάστε περισσότερα

10ο. Ελέγχου Λοιμώξεων. Μέσα Προβολής. Ελληνικής Εταιρείας. Πανελλήνιο Συνέδριο. Αθήνα. Έλεγχος λοιμώξεων: διασφάλιση για το μέλλον.

10ο. Ελέγχου Λοιμώξεων. Μέσα Προβολής. Ελληνικής Εταιρείας. Πανελλήνιο Συνέδριο. Αθήνα. Έλεγχος λοιμώξεων: διασφάλιση για το μέλλον. 10ο Πανελλήνιο Ελληνικής Εταιρείας www.eeel.gr Ελέγχου Λοιμώξεων Η Ελληνική Εταιρεία Ελέγχου Λοιµώξεων (Ε.Ε.Ε.Λ.) είναι πιστοποιηµένη κατά ISO 9001/2008 από την TÜV Hellas/TÜV Nord 1-3 Νοεμβρίου 2017 Ξενοδοχείο

Διαβάστε περισσότερα

8 ο. Πάτρα. EEKX-KB Ελληνική Εταιρία Κλινικής Χημείας - Κλινικής Βιοχημείας ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ. 2-4 Οκτωβρίου 2009.

8 ο. Πάτρα. EEKX-KB Ελληνική Εταιρία Κλινικής Χημείας - Κλινικής Βιοχημείας ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ. 2-4 Οκτωβρίου 2009. 8 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Πρώτη Ανακοίνωση Πάτρα 2-4 Οκτωβρίου 2009 Συνεδριακό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών http://www.eekx-kb.gr/8thcongress Θα χορηγηθούν Μόρια Συνεχιζόμενης Ιατρικής Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Β Ανακοίνωση Απριλίου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΠΟΛΥΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αυτοάνοσων Παθήσεων, Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας. Portaria Hotel, Πήλιο

Β Ανακοίνωση Απριλίου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΠΟΛΥΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αυτοάνοσων Παθήσεων, Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας. Portaria Hotel, Πήλιο 1 η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΉ ΗΜΕΡΊΔΑ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΊΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΉΣ ΕΛΛΆΔΟΣ & Αυτοάνοσων Παθήσεων, Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας ΚΟΙΝΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ Ρευματολογίας, Δερματολογίας, Νευρολογίας και Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Από την σκοπιά του κλινικού γιατρού : Κανόνες ινσουλινοθεραπείας σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2.

Από την σκοπιά του κλινικού γιατρού : Κανόνες ινσουλινοθεραπείας σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. Από την σκοπιά του κλινικού γιατρού : Κανόνες ινσουλινοθεραπείας σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. Ορισμοί- Ερωτήματα Κλινικός γιατρός : Ο γιατρός που βλέπει αρρώστους (δεν βλέπουν όλοι!). Οι περισσότεροι

Διαβάστε περισσότερα

Ιχνηλασιμότητα στην εργαστηριακή ιατρική

Ιχνηλασιμότητα στην εργαστηριακή ιατρική ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009, ΤΕΥΧΟΣ 52 Ιχνηλασιμότητα στην εργαστηριακή ιατρική Μετάφραση-Προσαρμογή: Ευγενία Κώνστα, Χημικός PhD Πρωτότυπος τίτλος: Traceability in Laboratory Medicine Clinical

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΤΕΤΑΡΤΗ 4 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΤΕΤΑΡΤΗ 4 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΤΕΤΑΡΤΗ 4 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1. δ Α2. γ Α3. β Α4. γ Α5. β ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Διδάσκων - Δρ. Ιωάννης Δρίκος

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Διδάσκων - Δρ. Ιωάννης Δρίκος ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Διδάσκων - Δρ. Ιωάννης Δρίκος Επιλέξετε τη σωστή απάντηση, θέτοντας σε κύκλο το κατάλληλο γράµµα. 1. Για την παραγωγή ανθρώπινης ινσουλίνης από βακτήρια

Διαβάστε περισσότερα

Oργάνωση - Γραμματεία. free spιrιt Getting you there!

Oργάνωση - Γραμματεία. free spιrιt Getting you there! Oργάνωση - Γραμματεία free spιrιt Getting you there! χαιρετισμός Αγαπητοί Συνάδελφοι, Η Παιδιατρική εξελίσσεται με ραγδαία βήματα χάρη στις νέες τεχνολογίες και τη διεθνή βιοιατρική έρευνα. Αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Ο μαγικός κόσμος της έρευνας στη Βιολογία και Βιοϊατρική

Ο μαγικός κόσμος της έρευνας στη Βιολογία και Βιοϊατρική Ο μαγικός κόσμος της έρευνας στη Βιολογία και Βιοϊατρική Χρυσούλα Πιτσούλη, Ph.D. Τμήμα Βιολογικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Κύπρου (pitsouli@ucy.ac.cy) Η Βιολογία μελετά τη ζωή Η Βιοϊατρική αποτελεί εφαρμογή

Διαβάστε περισσότερα

Αθανάσιος Ι. Μανώλης Συντονιστής Διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Ασκληπιείου Βούλας

Αθανάσιος Ι. Μανώλης Συντονιστής Διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Ασκληπιείου Βούλας Αθανάσιος Ι. Μανώλης Συντονιστής Διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Ασκληπιείου Βούλας Υποψηφιότητα για τη Θέση του Αντιπροέδρου της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας Προς: τους Συναδέλφους - Μέλη της Ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισμός. Με εκτίμηση, Ιωάννης Στεφανίδης Καθηγητής Παθολογίας - Νεφρολογίας Πρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής

Χαιρετισμός. Με εκτίμηση, Ιωάννης Στεφανίδης Καθηγητής Παθολογίας - Νεφρολογίας Πρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής Χαιρετισμός Αγαπητοί συνάδελφοι, Έχω την τιμή και τη χαρά να σας προσκαλέσω στην πόλη της Λάρισας, όπου διοργανώνεται από την Πανεπιστημιακή Νεφρολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου το Νεφρολογικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA (ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ)

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA (ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA (ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) Ι) ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Οι μαθητές θα πρέπει : Να γνωρίζουν ποιο μόριο είναι ο φορέας της γενετικής

Διαβάστε περισσότερα

Επάγγελμα: Βιολόγος, Γενετιστής

Επάγγελμα: Βιολόγος, Γενετιστής Επάγγελμα: Βιολόγος, Γενετιστής Σταδιοδρομία 2010 Κωνσταντίνος Δέλτας Καθηγητής Γενετικής Τμήμα Βιολογικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Κύπρου Μια νέα εποχή γεννιέται. Η γενετική και η σημασία της είναι μέρος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ανακοινώνει τη λειτουργία Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών με

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Θέµα 1 ο 1. Τα άτοµα που είναι ετερόζυγα για τη β-θαλασσαιµία: α. Εµφανίζουν ήπια αναιµία β. Έχουν ευαισθησία στην ελονοσία γ. Συνθέτουν µεγάλη ποσότητα HbF δ.

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1. Η μεταφορά ανθρώπινου γονιδίου σε βακτήριο δίνει διαφορετικό προϊόν μεταγραφής και μετάφρασης, ενώ σε μύκητες μεταγράφεται κανονικά αλλά το προϊόν μετάφρασης εμφανίζει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α Α1 δ Α2 γ Α3 β Α4 γ Α5 β ΘΕΜΑ Β Β1 Κατά σειρά τα βήματα που οδηγούν στην κατασκευή του καρυότυπου είναι τα ακόλουθα: 4 2 1 6 3 5 Β2 α DNA πολυμεράσες

Διαβάστε περισσότερα

Σας καλωσορίζουμε στην Ημερίδα της Ομάδας Νέων Ελλήνων Ογκολόγων (ΟΝΕΟ) με θέμα «Βιοπληροφορική και Ογκολογία: από την Έρευνα στην Κλινική Πράξη».

Σας καλωσορίζουμε στην Ημερίδα της Ομάδας Νέων Ελλήνων Ογκολόγων (ΟΝΕΟ) με θέμα «Βιοπληροφορική και Ογκολογία: από την Έρευνα στην Κλινική Πράξη». Πρόσκληση Αγαπητοί Συνάδελφοι και Φίλοι, Σας καλωσορίζουμε στην Ημερίδα της Ομάδας Νέων Ελλήνων Ογκολόγων (ΟΝΕΟ) με θέμα «Βιοπληροφορική και Ογκολογία: από την Έρευνα στην Κλινική Πράξη». Ο συνδυασμός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ. Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ. Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ε. ΠΕΤΕΙΝΑΚΗ Aναπληρώτρια Καθηγήτρια Μικροβιολογίας Διευθύντρια Εργαστηρίου Μικροβιολογίας ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ φάση της κλινικής ιατρικής Η μικροβιολογία

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Ο.Π. Θετικών Σπουδών Γ' Λυκείου

Βιολογία Ο.Π. Θετικών Σπουδών Γ' Λυκείου Βιολογία Ο.Π. Θετικών Σπουδών Γ' Λυκείου ΘΕΜΑ Α Α1. Η αναλογία Α+G/T+C στο γενετικό υλικό ενός ιού είναι ίση με 2/3. Ο ιός μπορεί να είναι: α. ο φάγος λ. β. ο ιός της πολιομυελίτιδας. γ. φορέας κλωνοποίησης

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning. Φαρμακογονιδιωματική και Εξατομικευμένη Θεραπεία. E-learning. Οδηγός Σπουδών

Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning. Φαρμακογονιδιωματική και Εξατομικευμένη Θεραπεία. E-learning. Οδηγός Σπουδών Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Φαρμακογονιδιωματική και Εξατομικευμένη Θεραπεία E-learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιο Συνέδριο Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού Ποδιού 5-7. Α Ανακοίνωση. Φεβρουαρίου 2016 Athenaeum Intercontinental Αθήνα.

Πανελλήνιο Συνέδριο Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού Ποδιού 5-7. Α Ανακοίνωση. Φεβρουαρίου 2016 Athenaeum Intercontinental Αθήνα. Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας 5o 5-7 Φεβρουαρίου Athenaeum Intercontinental Αθήνα Oργάνωση - Γραμματεία: free spιrιt Getting you there! Α Ανακοίνωση Χαιρετισμός Η Εταιρία Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισμός του Ειδικού Γραμματέα για την Κοινωνία της Πληροφορίας Καθ. Β. Ασημακόπουλου. στο συνέδριο «Cisco Expo»

Χαιρετισμός του Ειδικού Γραμματέα για την Κοινωνία της Πληροφορίας Καθ. Β. Ασημακόπουλου. στο συνέδριο «Cisco Expo» Χαιρετισμός του Ειδικού Γραμματέα για την Κοινωνία της Πληροφορίας Καθ. Β. Ασημακόπουλου στο συνέδριο «Cisco Expo» - 26.01.2005 Θέμα: «Οι προκλήσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας» Αγαπητοί σύνεδροι, φίλοι

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας

Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας Θέμα: DNA Τμήμα: ΗΥ: Ομάδα: Β2 pc29 Μηλαθιανάκης Μιχάλης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Το πρόγραμμα σπουδών του τμήματος Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας πρέπει να ανταποκρίνεται στην εξαγωγή επιστημόνων Γεωπόνων Βιοτεχνολόγων ικανών να μελετούν, να αντιμετωπίζουν και να προτείνουν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2016 Άρθρο 1: Ίδρυση/Ονομασία/Μετονομασία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ. Πέμπτη 7 Απριλίου 2016 Ώρες Συνεδρίου: 13:00 20:00

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ. Πέμπτη 7 Απριλίου 2016 Ώρες Συνεδρίου: 13:00 20:00 Πέμπτη 7 Απριλίου 2016 Ώρες Συνεδρίου: 13:00 20:00 13:00-15:00 ΕΓΓΡΑΦΕΣ 15:00-15:30 Χαιρετισμοί Προέδρου ΔΣ Συνδέσμου Υγειονομικών Χαιρετισμοί Επίσημων Προσκεκλημένων Χαιρετισμοί Εκπροσώπων Επιστημονικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2014

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2014 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ : - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2014 ΘΕΜΑ A Α1. δ Α2. γ Α3. β Α4. γ Α5. β ΘΕΜΑ B Β1. 4 2 1 6 3 5 Β2. α. DNA πολυμεράση β. Πριμόσωμα γ. DNA δεσμάση δ. DNA

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΑ ΧΟΡΗΓΗΘΟΥΝ 9 ΜΟΡΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΑ ΧΟΡΗΓΗΘΟΥΝ 9 ΜΟΡΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΑ ΧΟΡΗΓΗΘΟΥΝ 9 ΜΟΡΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (c.m.e. CREDITS) ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος Χ. Γράσσος Αντιπρόεδρος Α. Πιτταράς Γεν. Γραμματέας A. Τριανταφύλλου Ταμίας Κ. Κυφνίδης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΑ Λ. Αναστασίου Κωνσταντίνος Δεληγιάννη Ισαβέλλα Ζωγοπούλου Άννα Κουκάκης Γιώργος Σταθάκη Αρετιάννα

ΟΜΑΔΑ Λ. Αναστασίου Κωνσταντίνος Δεληγιάννη Ισαβέλλα Ζωγοπούλου Άννα Κουκάκης Γιώργος Σταθάκη Αρετιάννα ΟΜΑΔΑ Λ Αναστασίου Κωνσταντίνος Δεληγιάννη Ισαβέλλα Ζωγοπούλου Άννα Κουκάκης Γιώργος Σταθάκη Αρετιάννα ΒΙΟΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Τι είναι η βιοπληροφορική; Αποκαλείται ο επιστημονικός κλάδος ο οποίος προέκυψε από

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ "ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ" 2-4 Νοεμβρίου Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε.

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ 2-4 Νοεμβρίου Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε. 4 18 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ "ΔΙΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ" 14 1 1 13 17 12 19 20 11 21 22 10 x 9 y 8 7 2-4 Νοεμβρίου 2018 3 2 1 Α ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Εθνικό Ίδρυμα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ

ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ Το Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων εκπαιδεύει μελλοντικούς επιστήμονες που θα στελεχώσουν τα εργαστήρια Νοσοκομείων & Ιατρικών Κέντρων & θα πραγματοποιούν όλες τις εξετάσεις Έτσι, στα Νοσοκομεία, επανδρώνουν

Διαβάστε περισσότερα

Κύρια σημεία. Η έννοια του μοντέλου. Έρευνα στην εφαρμοσμένη Στατιστική. ΈρευναστηΜαθηματικήΣτατιστική. Αντικείμενο της Μαθηματικής Στατιστικής

Κύρια σημεία. Η έννοια του μοντέλου. Έρευνα στην εφαρμοσμένη Στατιστική. ΈρευναστηΜαθηματικήΣτατιστική. Αντικείμενο της Μαθηματικής Στατιστικής Κύρια σημεία Ερευνητική Μεθοδολογία και Μαθηματική Στατιστική Απόστολος Μπουρνέτας Τμήμα Μαθηματικών ΕΚΠΑ Αναζήτηση ερευνητικού θέματος Εισαγωγή στην έρευνα Ολοκλήρωση ερευνητικής εργασίας Ο ρόλος των

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. E - learning. Εξατομικευμένη Ιατρική Για Ογκολόγους. Οδηγός Σπουδών

Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. E - learning. Εξατομικευμένη Ιατρική Για Ογκολόγους. Οδηγός Σπουδών Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E - Learning Εξατομικευμένη Ιατρική Για Ογκολόγους E - learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιο Συνέδριο. Πρόγραμμα Συνεδρίου. Ελληνικού Κολλεγίου Παιδιάτρων. 10-11 Νοεμβρίου 2012 Αθήνα. του. Ξενοδοχείο Divani Caravel

Πανελλήνιο Συνέδριο. Πρόγραμμα Συνεδρίου. Ελληνικού Κολλεγίου Παιδιάτρων. 10-11 Νοεμβρίου 2012 Αθήνα. του. Ξενοδοχείο Divani Caravel 60 Πανελλήνιο Συνέδριο του Ελληνικού Κολλεγίου Παιδιάτρων 10-11 Νοεμβρίου 2012 Αθήνα Ξενοδοχείο Divani Caravel Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης Με τη συνεργασία της Ιατρικής

Διαβάστε περισσότερα

11 ο. Α Ανακοίνωση 12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ. Αμφιθέατρο Σαράτση. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Αργοναυτών και Φιλελλήνων, Βόλος

11 ο. Α Ανακοίνωση 12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ. Αμφιθέατρο Σαράτση. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Αργοναυτών και Φιλελλήνων, Βόλος Οργάνωση: Υπό την αιγίδα του : Σε συνεργασία με το Βιοχημικό Τμήμα: 11 ο Α Ανακοίνωση ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αμφιθέατρο Σαράτση Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 11-12 12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Αργοναυτών

Διαβάστε περισσότερα

Διαβητικού Ποδιού. Πανελλήνιο Συνέδριο Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων Α Ανακοίνωση. με Διεθνή Συμμετοχή. Αθήνα

Διαβητικού Ποδιού. Πανελλήνιο Συνέδριο Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων Α Ανακοίνωση. με Διεθνή Συμμετοχή. Αθήνα 6ο 01-04 Φεβρουαρίου 2018 Ξενοδοχείο Crowne Plaza Αθήνα Πανελλήνιο Συνέδριο Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού Ποδιού Οργάνωση - Γραμματεία free spιrιt Getting you there! www.free-spirit.gr Α Ανακοίνωση

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισµός Οργανωτικής Επιτροπής Φοιτητών

Χαιρετισµός Οργανωτικής Επιτροπής Φοιτητών 1 Χαιρετισµός Οργανωτικής Επιτροπής Φοιτητών Το Παράρτηµα Πατρών της Επιστηµονικής Εταιρείας Φοιτητών Ιατρικής Ελλάδας (Ε.Ε.Φ.Ι.Ε.) σε συνεργασία µε την Ιατρική Σχολή και την Πρυτανεία του Πανεπιστηµίου

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή τη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2018-2019 (Β ΚΑΤΑΝΟΜΗ) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΘΕΜΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ STEVE WELLS GLOBAL FUTURIST, COO, FAST FUTURE, UK

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ STEVE WELLS GLOBAL FUTURIST, COO, FAST FUTURE, UK THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ STEVE WELLS GLOBAL FUTURIST, COO, FAST FUTURE, UK SECOND YOUTH SUMMIT THE FUTURE WORKPLACE: THE NEW JOBS THE NEW SKILLS The youth takes over ΠΕΜΠΤΗ 28 ΜΑΡΤΙΟΥ 2019 1 THE ECONOMIST

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων. Εξεταζόμενο Μάθημα: Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης, Ημ/νία: 04 Ιουνίου 2014. Απαντήσεις Θεμάτων

Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων. Εξεταζόμενο Μάθημα: Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης, Ημ/νία: 04 Ιουνίου 2014. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων Εξεταζόμενο Μάθημα: Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης, Ημ/νία: 04 Ιουνίου 2014 Απαντήσεις Θεμάτων ΘΕΜΑ Α A1. Τα πλασμίδια είναι: δ. κυκλικά δίκλωνα μόρια DNA

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ Θεσσαλίας - Επαγγελμάτων Υγείας - Πρόνοιας (ΣΕΥΠ) Τμήμα Ιατρικών Eργαστηρίων

ΤΕΙ Θεσσαλίας - Επαγγελμάτων Υγείας - Πρόνοιας (ΣΕΥΠ) Τμήμα Ιατρικών Eργαστηρίων ΤΕΙ Θεσσαλίας - Επαγγελμάτων Υγείας - Πρόνοιας (ΣΕΥΠ) Τμήμα Ιατρικών Eργαστηρίων Λάρισα 05/09/2013 Προκήρυξη Αριθμός Πρωτοκόλλου: 4292/3-7-2013 ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ - Τομέας: Ενιαίος Μικροβιολογία (Εργαστήριο)

Διαβάστε περισσότερα

ΥΓΕΙΑ. Ασπίδα στον καρκίνο η μεσογειακή διατροφή

ΥΓΕΙΑ. Ασπίδα στον καρκίνο η μεσογειακή διατροφή ΥΓΕΙΑ Ασπίδα στον καρκίνο η μεσογειακή διατροφή Κυρ, 12 Μάιος 2013, p.1 24 ΥΓΕΙΑ Ο φιλελεύθερος ΤΗΙ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Με την Κίκα Κασινίδου I β Y Μεσογειακή διατροφή ασπίδα για καρκίνο μαστού Σημαντικό επίτευγμα

Διαβάστε περισσότερα

Χρησιμοποίηση των Φυτών για την παραγωγή Υψηλής Αξίας Προϊόντων

Χρησιμοποίηση των Φυτών για την παραγωγή Υψηλής Αξίας Προϊόντων Χρησιμοποίηση των Φυτών για την παραγωγή Υψηλής Αξίας Προϊόντων Γιατί σε φυτά? Διαγονιδιακοί οργανισμοί έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή κοινών βιοφαρμακευτικών. Για παράδειγμα, βακτήρια χρησιμοποιούνται

Διαβάστε περισσότερα

Η επιτροπή με την νέα της σύσταση κατέγραψε για τη θέση με κωδικό Σθένος-β 13 όσα αναφέρονται στη συνέχεια.

Η επιτροπή με την νέα της σύσταση κατέγραψε για τη θέση με κωδικό Σθένος-β 13 όσα αναφέρονται στη συνέχεια. Αρ.πρωτ. 49 Αθήνα, 08 Δεκεμβρίου 07 Προσωρινά Αποτελέσματα Επιλογής Συνεργατών για την θέση με κωδικό ΣΘΕΝΟΣ-β στο πλαίσιο της χρηματοδοτούμενης Πράξης «ΣΘΕΝΟΣ-β: Στοχευμένες Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΕΠΙΚΤΗΤΗΣ ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (AIDS)

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΕΠΙΚΤΗΤΗΣ ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (AIDS) ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΕΠΙΚΤΗΤΗΣ ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (AIDS) Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 εμφανίστηκε μία από τις σοβαρότερες ασθένειες ανεπάρκειας του ανοσοβιολογικού συστήματος Ανοσοβιολογική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτέα Εξεταστέα ύλη. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Επιστημών Υγείας. Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Γ (τριετούς) - Δ (τετραετούς) ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ

Διδακτέα Εξεταστέα ύλη. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Επιστημών Υγείας. Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Γ (τριετούς) - Δ (τετραετούς) ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ Διδακτέα Εξεταστέα ύλη ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Επιστημών Υγείας Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Γ (τριετούς) - Δ (τετραετούς) ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ Σχολικό έτος 019-0 Δοκοπούλου Μαρία Σύμβουλος Β ΙΕΠ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31-10 -2014

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31-10 -2014 3ος ΚΥΚΛΟΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΩΝ ΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΥΓΕΙΑΣ 15:30-16:00μμ 16:00-17:00μμ 17:00-17:30μμ 17:30-17:50μμ 17:50-18:00μμ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31-10 -2014 Προεδρείο: Ν. Μοσχονάς Εγγραφές Χαιρετισμοί.

Διαβάστε περισσότερα

Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Π Α Θ Η Σ Ε Ω Ν Δ Ι Α Β Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ο Δ Ι Ο Υ. µε διεθνή συµµετοχή

Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Π Α Θ Η Σ Ε Ω Ν Δ Ι Α Β Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ο Δ Ι Ο Υ. µε διεθνή συµµετοχή Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Π Α Θ Η Σ Ε Ω Ν Δ Ι Α Β Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ο Δ Ι Ο Υ Πανελλήνιο Συμπόσιο µε διεθνή συµµετοχή 21-23 Φεβρουαρίου 2013 Ξενοδοχείο «THE MET» Θεσσαλονίκη Διοργάνωση Εταιρία Μελέτης Παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

«Έλεγχος Λοιµώξεων - Ασφάλεια ασθενών: γεφυρώνοντας το χάσµα»

«Έλεγχος Λοιµώξεων - Ασφάλεια ασθενών: γεφυρώνοντας το χάσµα» www.eeel.gr Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Ελέγχου Λοιµώξεων «Έλεγχος Λοιµώξεων - Ασφάλεια ασθενών: «Royal Olympic» Αθήνα 6-7 Νοεµβρίου Θα χορηγηθούν µόρια Συνεχιζόµενης Ιατρικής Εκπαίδευσης από

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: 16 / 06 / 2017 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ Θέμα Α Α1: δ Α2:

Διαβάστε περισσότερα

Γενετική στην Ογκολογία Τρέχουσες και Μελλοντικές Εξελίξεις

Γενετική στην Ογκολογία Τρέχουσες και Μελλοντικές Εξελίξεις Γενετική στην Ογκολογία Τρέχουσες και Μελλοντικές Εξελίξεις 1 3 2019 Σ υ νε δ ρ ι α κό Κέ ν τ ρ ο «Ν. ΛΟΥ Ρ ΟΣ» Μ Η Τ Ε ΡΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Ώρα Προσέλευσης: 09:00 2η Ημερίδα ΟΡΓΑΝΩΣΗ Β Ογκολογική Κλινική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ 2017 ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟΤ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ 2017 ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟΤ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ 2017 ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟΤ 16/06/2017 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΝΔΡΙΑΝΗ ΠΑΡΑΧΗ ΘΕΜΑ Α A1. Δ Α2. Δ Α3. Β Α4. Γ Α5.Α ΘΕΜΑ Β Β1) I A II E III Σ IV Β V Ζ VI Γ VII Δ Β2) ε προκαρυωτικό γιατί

Διαβάστε περισσότερα

3 η ΗΜΕΡΙΔΑ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΩΝ ΑΝΤΙΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

3 η ΗΜΕΡΙΔΑ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΩΝ ΑΝΤΙΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 3 η ΗΜΕΡΙΔΑ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΩΝ ΑΝΤΙΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΠΟΛΥΚΛΙΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ Σάββατο, 9 Φεβρουαρίου 2019 Χαρουπόμυλος Λανίτη, Λεμεσός

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ:

ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ: ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ: Απαραίτητο εργαλείο της βιο-ιατρικής έρευνας & πηγή διλημμάτων βιοηθικής (; ) Ελένη Πατσέα Παθολογοανατόμος Διευθύντρια, Metropolitan General Βιοτράπεζες Κέντρα οργανωμένης

Διαβάστε περισσότερα

23 ο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΛΙΚΟΒΑΚΤΗΡΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΠΥΛΩΡΟΥ & ΛΟΙΠΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΠΕΠΤΙΚΟΥ

23 ο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΛΙΚΟΒΑΚΤΗΡΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΠΥΛΩΡΟΥ & ΛΟΙΠΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΠΕΠΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΛΙΚΟΒΑΚΤΗΡΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΠΥΛΩΡΟΥ & ΛΟΙΠΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΠΕΠΤΙΚΟΥ 23 ο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΛΙΚΟΒΑΚΤΗΡΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΠΥΛΩΡΟΥ & ΛΟΙΠΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΠΕΠΤΙΚΟΥ Παρασκευή 30 & Σάββατο 31 Μαρτίου 2018

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ. Η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA και οι εφαρμογές της...

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ. Η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA και οι εφαρμογές της... ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA και οι εφαρμογές της... Γενετική Μηχανική o Περιλαμβάνει όλες τις τεχνικές με τις οποίες μπορούμε να επεμβαίνουμε στο γενετικό υλικό των οργανισμών.

Διαβάστε περισσότερα