ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ

Transcript

1 3 o έτος ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΒΑΚΑΛΟ ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ Dawn Mellor - Catherine Deneuve, 2005

2

3 ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ Γ έτος Καθηγήτρια: ΣΟΦΙΑ ΤΣΟΥΡΤΗ ΣΧΟΛΗ ΒΑΚΑΛΟ

4

5 Προλογικό σημείωμα Στο μάθημα «Ιστορία και Θεωρία του Design» στο Γ έτος διαμορφώνουμε τις προϋποθέσεις διενέργειας ερευνών και μελετών με αντικείμενο την σχέση ανάμεσα στην οικοδόμηση εθνικής ή/και πολιτιστικής ταυτότητας και το μαζικά απευθυνόμενο μήνυμα του graphic designer. Μπαίνουμε σ αυτή τη διαδικασία καθώς εξετάζουμε αναλυτικά σύγχρονα παραδείγματα γραφής τόσο από το «κέντρο» (π.χ. ΗΠΑ, Δ. Ευρώπη), όσο και από την «περιφέρεια» (π.χ. Βαλκανικές και Μεσογειακές χώρες). Ελέγχονται οι ευθύνες του designer ως «ιστορικού» απολογητή του μέλλοντος, ως του ανθρώπου στο έργο του οποίου μπορεί να αποτυπωθεί η ατμόσφαιρα και το πνεύμα μιας εποχής καθώς επίσης και η σχέση του με τους μηχανισμούς αφύπνισης του κοινωνικού συνόλου μέσα από την γλώσσα της εικόνας. Παράλληλα διερευνούμε την προσφορά της γραφιστικής σχεδίασης στον οργανωμένο κοινωνικό ακτιβισμό τόσο από την πλευρά των αφιερωμένων σε ομόλογης ευαισθησίας θέματα designers και καλλιτεχνών όσο και από την πλευρά των λαϊκών αυτοδίδακτων designers, των μελών κοινωνικά ευπαθών ομάδων που βρίσκουν μέσα από τη σχεδίαση το δρόμο για την ελεύθερη έκφραση. Η μετάβαση από την σχέση του αναγνώστη με την τυπωμένη σελίδα σε αυτήν του θεατή με την ψηφιακή εικόνα εξετάζεται σε συνάρτηση με κοινωνικές και ιστορικές παραμέτρους ενώ διερευνούμε τεκμήρια των δυνατοτήτων διαμόρφωσης μιας ενδιαφέρουσας αφήγησης χάρη στα δεδομένα των Νέων Μέσων. Μελετούμε διεξοδικά την ιστορία περιοδικών που ενέτασσαν την τέχνη και το design στα βασικά τους ενδιαφέροντα ως κοιτίδες διαμόρφωσης δημιουργικών κοινοτήτων κι αντιστοίχως ελέγχουμε την απόσταση και τις διαφορές ανάμεσα στην εταιρική εκδοχή των design groups και την αυθόρμητη οργάνωση των design collectives. Αποπειρώμενοι να αναγνώσουμε το τοπίο της σύγχρονης (μετα)μεταμοντέρνας εποχής, ελέγχουμε πιθανούς τρόπους εφαρμογής του κατά Eric Gans θεμελιώδους χαρακτηριστικού της, της απόρριψης δηλαδή μιας πιθανής ανάληψης του ρόλου του θύματος (rejection of victimary thinking). Τέλος,ανιχνεύουμε τις απηχήσεις αυτού του ιδεώδους στην διεύρυνση των περιθωρίων ελευθερίας της καλλιτεχνικής χειρονομίας αλλά και στον πολλαπλασιασμό των εναλλακτικών «δρόμων» μέσω των οποίων ο νέος δημιουργός συλλαμβάνει εαυτόν και διαμορφώνει την ταυτότητά του. Οι σπουδαστές καλούνται να αρθρώσουν τον προσωπικό τους λόγο για την τέχνη, το design και τους δημιουργούς, ενώ τίθενται υπό έλεγχο τα εκφραστικά τους μέσα, η αφηγηματική τους δεξιότητα και η προσαρμοστικότητά τους σε ζητήματα υφολογικά. Η σχέση ανάμεσα στο κείμενο και το περιβάλλον του, μας απασχολεί καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι σπουδαστές καλούνται να συντάξουν άρθρα τα οποία υπογράφουν προτείνοντας παράλληλα το έντυπο εκείνο εντός του οποίου θα επιθυμούσαν να τα δουν δημοσιευμένα. Μ αυτήν την αφορμή μας δίνεται η ευκαιρία να εξετάσουμε τα σχετικά με το design και τις τέχνες έντυπα που έχουν διαδραματίσει ρόλο τόσο στον Αγγλοσαξωνικό χώρο όσο και στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Στις τελικές ετήσιες σπουδαστικές εργασίες, δείγματα και αποσπάσματα των οποίων φιλοξενεί η παρούσα έκδοση για το έτος , οι σπουδαστές έχουν κληθεί να αντιμετωπίσουν θεωρητικά ερωτήματα που αφορούν τους ρόλους του δημιουργού και του αποδέκτη/θεατή, την εξέλιξη των εννοιών της ομορφιάς και της αλήθειας ως πυρηνικών- αξιακών στοιχείων της δημιουργικής πράξης.

6 Ευχαριστήρια Θέλω να ευχαριστήσω τη διεύθυνση της Σχολής για την άμεση ανταπόκριση στην σχετική με αυτήν την έκδοση πρότασή μου και τον καθηγητή του τομέα γραφιστικής Δημήτρη Κριτσωτάκη δίχως την βοήθεια του οποίου η ιδέα αυτή δεν θα είχε προσλάβει ποτέ τελική μορφή. Ευχαριστώ ακόμη τους σπουδαστές και τις σπουδάστριες που πάλεψαν με τις αδυναμίες τους και κατάφεραν να φτάσουν σε αξιοπρεπή αποτελέσματα όπως αυτά που δημοσιεύονται στον παρόντα τόμο. Σοφία Τσούρτη Καλοκαίρι 2012

7 Περιεχόμενα Σταύρος Μπιλιώνης: Anything Goes! Almost...6 Ραλλού Μυλωνά: La beaute sera convulsive ou ne sera pas...18 Έρικα Βασιλάκη: Ο καθρέφτης του τέρατος - Το τέρας στον καθρέφτη (μας)...30 Κάλλια Θεοχάρη: Το ζήτημα της αλήθειας στην καλλιτεχνική έκφραση: Η απόσταση ανάμεσα στην σύλληψη μιας ιδέας και την απόδοσή της στο χαρτί, στην οθόνη, στον χώρο...36 Σταύρος Μπιλιώνης: Some girls are bigger than others... Λίγα λόγια κι ένα κολάζ της Linder Sterling...44

8 Η ομορφιά εξόριστη από τον κατάλογο των προτεραιοτήτων στην σύγχρονη μετα-μεταμοντέρνα (postpostmodern) συνθήκη: O Ζαν Μπωντριγιάρ το 1990 σημείωνε ότι μετά το κουτί της σούπας Campbell του Warhol, παύει να τίθεται το ζήτημα του ωραίου και του άσχημου στην τέχνη. Τί θα μπορούσε να πει κανείς σήμερα, 20 και πλέον χρόνια σε σχέση με την αναζήτηση ή την οριστική λήθη αυτών των κατηγοριών στην σύγχρονη τέχνη και το design; Anything goes! Almost Του Σταύρου Μπιλιώνη Σ ωτήριο έτος 1934, Νεα Υόρκη. Σημαντικός δημιουργός του μουσικού θεάτρου ο Cole Porter, ένα γκρίζο απόγευμα του Νοεμβρίου, παρουσιάζει στο Alvin Theatre το τελευταίο του έργο «Anything Goes» απ όπου μας έμεινε και το ομώνυμο τραγούδι. Πρόκειται για ένα ρομαντικό κομμάτι χαακτηριστικό της μουσικής παραγωγής του μεσοπολέμου. Ένα σαν όλα τα άλλα. Μια προσεκτική ματιά όμως στους στίχους και αν το απομονώσουμε από το λιμπρέτο της παράστασης, σήμερα δεν μπορεί παρά να ηχεί σαν προφητεία! Times have changed μ αυτούς τους στίχους ξεκινάει το αφελές τραγουδάκι του Cole Porter, που στην πορεία όμως, μόνο αφελές δεν θα το χαρακτήριζε κάποιος. Συνεχίζει με δεικτικούς και εκπληκτικά επικριτικούς στίχους επιδιώκοντας να κάνει ένα σχόλιο για την παρακμή της κοινωνίας. Για την έλλειψη γούστου, αισθητικής και ηθικής. Κι όλα αυτά σ έναν εξαιρετικά μελωδικό, χαρούμενο σκοπό, στα πλαίσια ενός μουσικοχορευτικού θεατρικού θεάματος σε μια από τις μητροπόλεις του δυτικού κόσμου. Οι καιροί είχαν όντως αλλάξει κι ο αιώνας ήταν ακόμα στην αρχή του. Anything goes λοιπόν. Μια φράση μικρή, σε απλά αγγλικά, λαική, χυδαία. Αλλά παράλληλα βαθιά αληθινή. Ο κόσμος έπρεπε να «μεγαλώσει» λίγο ακόμα (στην ουσία να «μικρύνει»), να αλλάξει και πάλι και πάλι για να φτάσουμε στο σήμερα με το anything goes να έχει μετουσιωθεί σε mantra των σύγχρονων γκουρού της τέχνης. Αυτό εδώ το κείμενο είναι ένα μικρό πόνημα που σκοπό έχει να μιλήσει για την ομορφιά και την θέση της στην καλλιτεχνική παραγωγή του άλλοτε και του τώρα. Ευλόγως θεωρώ πως κάποιος θα παραξενευτεί με την εισαγωγή μου. Πώς συνδέεται ένα τραγουδάκι του μεσοπολέμου, ενός λαικού μουσικοσυνθέτη, με υψηλές έννοιες όπως Ομορφιά και Τέχνη; Που βρίσκεται η ομορφιά σήμερα και πιο συγκεκριμένα, που είναι η ομορφιά σήμερα σε σχέση με το καλλιτεχνικό έργο; Θα εξηγηθώ. Η εργασία αυτή ξεκίνησε με αφετηρία μια φράση που μου δόθηκε: «Η ομορφιά εξόριστη από τον κατάλογο των προτεραιοτήτων στην μεταμοντέρνα συνθήκη». Πρόκειται για φράση της οποίας η καταγωγική περιοχή βρίσκεται στην ιδέα που αναπτύσσει ο Jean Baudrillard στο βιβλίο του Η διαφάνεια του κακού- Δοκίμιο πάνω στα ακραία φαινόμενα 1». Στο έργο αυτό αναφέρεται στην εκλειπτική της ομορφιάς, στο τέλος της αισθητικής και την κυριαρχία του Δια-αισθητικού. Η τέχνη του δυτικού κόσμου, υποστηρίζει ο Baudrillard, μετά απο τις πρωτοπορίες του Duchamp και του Andy Warhol δεν είναι η ίδια. Γράφει Στο σημείο αυτό, λοιπόν, δεν υπάρχει ούτε ωραίο ούτε άσχημο. Υπάρχει μόνο η αδυνατότητα να κρίνουμε τι είναι ωραίο και τι άσχημο 2». Υπάρχει μόνο η αδυνατότητα να

9 Marcel Duchamp with his piece Bicycle Wheel, the first of his ready-made pieces, from 1913 found at κρίνουμε τι είναι ωραίο και τι άσχημο 2». Το ερώτημα που τέθηκε προς έρευνα ήταν: Τί θα μπορούσε να πει κανείς σήμερα, 20 και πλέον χρόνια σε σχέση με την αναζήτηση ή την οριστική λήθη αυτών των κατηγοριών στην σύγχρονη τέχνη και το design; 9 1 Baudrillard Jean, Η διαφάνεια του κακού-δοκίμιο πάνω στα ακραία φαινόμενα, μετάφραση Ζήσης Σαρίκας, εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα Ο.π. σελ.25-26

10 Και τι θα μπορούσα να πω εγώ, ένας όχι μελετητής αλλά ένας επίδοξος δημιουργός πάνω σ αυτό το ζήτημα; Να μαι λοιπόν, στην αρχή αυτής της εργασίας, να προσπαθώ να αποκωδικοποιήσω τα γραπτά του Baudrillard και στην πορεία να βυθίζομαι στη θλίψη που μου προκαλούσαν οι απόψεις του, όχι μόνο περι τέχνης αλλά και σε υπαρξιακό επίπεδο. Ο μεταμοντέρνος κόσμος που περιγράφει ο Baudrillard, είναι ένας κόσμος γκρίζος, όχι ουδέτερος, μα άδειος, ένα σενάριο ανάμεσα στα πολλά που καλούμαστε να ξαναπαίξουμε. Βρέθηκα το λοιπόν αντιμέτωπος μ αυτή τη συνήθη ρητορική του μεταμοντέρνου, αντιμέτωπος γιατί σαν οντότητα του σήμερα, είχα την πεποίθηση πως η εν λόγω ρητορική ήταν μια τάση αν όχι ξεπερασμένη, τουλάχιστον εν θερμώ και συνεπώς αμετροεπής. Το ερώτημα όμως παρέμενε και η έρευνα μου με οδηγούσε στο παρελθόν για να εντοπίσω σε πρώτη φάση τι σημαίνει η έννοια ομορφιά και ποιες οι αντιλήψεις των ανθρώπων γι αυτή. Και σε δεύτερη φάση, να περιοριστώ στον περασμένο αιώνα μελετώντας τους δύο «μακελάρηδες» της ομορφιάς της σύγχρονης τέχνης, τον Duchamp και τον Warhol, για να καταλήξω στις μέρες μου και στην τέχνη του τώρα μου. Εν αρχή. «Ένα ωραίο πράγμα είναι μια χαρά παντοτινή» KEATS Εγώ είχα μάθει πως ένα έργο τέχνης είναι ένα αντικείμενο όμορφο, μια όμορφη ιδέα, ένα όμορφο άκουσμα. Στην πορεία των σπουδών μου οι πνευματικοί μου ορίζοντες άνοιξαν, τα αισθητικά μου κριτήρια διευρύνθηκαν και τα «πράγματα» που αντιλαμβανόμουν και αναγνώριζα ως τένχη πολλαπλασιάζονταν. Σε κάποια φάση αντιλήφθηκα πως ο τρόπος που χρησιμοποιούσα το επίθετο όμορφος ήταν κενός περιεχομένου. Θα το ονομάσω αυτό ρητορική της αδιαφορίας αυτός ο πίνακας είναι όμορφος αυτό το κείμενο είναι όμορφο αυτή η καλλιτεχνική εγκατάσταση ήταν πολύ όμορφη αυτή η ιδέα του με συγκλόνισε με την ομορφιά της. Πρόκειται για φράσεις που κι εγώ και άλλοι χρησιμοποιούμε πολύ συχνά. Τι εννοούμε όμως μ αυτές; Μια σύντομη περιήγηση στα έργα τέχνης ανά τους αιώνες, και εδώ περιορίζω τον ορίζοντα μου για λόγους ακαδημαικούς στη δυτική τέχνη των τελευταίων δυο χιλιετηρίδων, θα μας αποκαλύψει πως οι αντιλήψεις περι ομορφιάς διαφέρουν από περίοδο σε περίοδο κι από τόπο σε τόπο. Στην αρχή αυτής της ενότητας τοποθέτησα το απόφθεγμα του Keats πως η ομορφιά είναι μια χαρά παντοτινή. Σε λιγότερο ποιητικό λόγο τώρα, αυτή η φράση αντικατοπτρίζει τη ρομαντική αντίληψη περί ομορφιάς. Το ωραίο, το αρεστό στην όραση, είναι αιώνιο. Έχει θεϊκή καταγωγή. Αυτό με οδηγεί πίσω στην Πλατωνική σπηλιά για να ανακαλύψω το αρχέτυπο της ομορφιάς, απ όπου κάθετί όμορφο αντλεί την καταγωγή του. Τέτοια αντίληψη περί ωραίου είχαν οι αρχαίοι Έλληνες και μέσω της Αναγέννησης την κληρονόμησε και η Ευρωπαική τέχνη: Αρμονία, Ισορροπία, Μέτρο γίνονται οι «κανόνες» της καλλιτεχνικής παραγωγής του ύστερου Μεσαίωνα, αφού οι άνθρωποι πίστευαν πως αυτά είναι τα θεϊκά κληροδοτήματα στον άνθρωπο για να προσεγγίσει το ωραίο. Λίγο πολύ αυτή η αντίληψη θα διατηρηθεί για πολλούς αιώνες και μέχρι ο Διαφωτισμός να εμποτίσει την ανθρώπινη σκέψη με λογική και ο ορθός λόγο να φέρει τον κόσμο κοντύτερα στη Γη και μακριά από τα ουράνια, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να πιστεύουν σ αυτή την Θεϊκή καταγωγή της ομορφιάς. Οτιδήποτε όμορφο σ αυτόν τον κόσμο δεν μπορεί παρά να είναι θεϊκής προέλευσης, συνεπώς σεβάσμιο και ιερό. Αυτή η Αντίληψη «φορτώθηκε» στο έργο τέχνης που μέχρι και τον 18ο αιώνα περιορίζεται στην ιερατική του χρήση και μ αυτό εννοώ πως τα έργα τέχνης μέχρι τότε, ως επί το πλείστον ζωγραφικοί πίνακες και γλυπτά σκοπό έχουν να υμνήσουν την πίστη αλλά και να προκαλέσουν δέος για το θεϊκό. Είτε αυτό είναι η καθολική εκκλησία και τα μαρτύρια των αγίων της (εδώ συμπεριλαμβάνονται και οι βασιλείς καθότι «ιερά» πρόσωπα) ή οι έμποροι (που αντικατέστησαν τους αγίους στις προτεσταντικές περιοχές) και οι περιπέτειές τους. Αποτέλεσμα αυτής της πίστης συνεπώς ήταν αυτά τα αντικείμενα που εμείς ονομάζουμε έργα τέχνης σήμερα να αποκτήσουν μια ιερότητα που ακόμα κι ο Διαφωτισμός, παρά την προσπάθεια των αντιπροσώπων του να απαλλάξουν τον κόσμο από δεισιδαιμονίες, δεν θα καταφέρει να την αποτινάξει. Κι η διαπίστωση αυτή θα με οδηγήσει στην επόμενη μικρή ενότητα σ αυτή τη «βάρβαρη» ανάλυσή μου. «Η ομορφιά είναι μια υπόσχεση ευτυχίας» STENDHAL 10 Στη ρήση αυτή του Stendhal εντοπίζουμε μια διαφορετική αντίληψη για το ωραίο. Ο Stendhal, παιδί του Διαφωτισμού κι από τους πρώτους ρεαλιστές συγγραφείς θα μας δώσει μια άλλη υπόσταση της ομορφιάς. Στη δική μου αντίληψη αυτή η φράση είναι μια τελευταία κραυγή σ έναν κόσμο που αλλάζει. Η βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα έχει ήδη αρχίσει να μεταλλάσσει τις κοινωνίες. Το έργο τέχνης

11 Paul Gauguin, Tahitian Women on the Beach, 1891, oil on canvas Vincent Van Gogh, The Starry Night, 1889, oil on canvas δεν θα μπορούσε να μείνει ανέπαφο. Τώρα όμορφο σταται στην υπόσχεσή του. Την υπόσχεση ενός άλλου δεν είναι μόνο η απεικόνιση του Θεϊκού αλλά όμορφη κόσμου, στην πυροδότηση της φαντασίας. Αυτός εί- είναι και η καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων ναι ένας κόσμος που αλλάζει, που πηγαίνει σε μια νέα και η φύση και κάτι ακόμα: Το καινούργιο. Η παρα- εποχή. Μηχανή, εργοστάσιο και πρόοδος. Η ομορφιά καταθήκη όμως των προηγούμενων αιώνων δεν έχει τώρα, ναι μεν μια «υπόσχεση» αλλά η ομορφιά του έρ- αποτιναχθεί από το έργο τέχνης. Το έργο τέχνης δεν γου τέχνης είναι στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν περί- έχει χάσει ακόμα το μανδύα της ιερότητας και της «μα- που πεθαίνει ο Stendhal, λίγο πιο «αληθινή» και σίγουρα γείας» αν το θέλουμε. Συνεπώς η ομορφιά του συνί- πιο κοντά στο χώμα απ ότι μερικούς αιώνες πριν. «Το ωραίο είναι πάντοτε αλλόκοτο» BAUDELAIRE Κι εκεί στα μέσα του 19ου αιώνα, ένας άλλος ποι- τέχνης. Αυτό που άλλαξε όμως την εικόνα της τέ- ητής και λόγιος θα γράψει ένα πολύ σημαντικό χνης ήταν ένα αποτέλεσμα της προόδου, η εφεύ- αισθητικό δοκίμιο το «Ο ζωγραφος της σύγχρο- ρεση της φωτογραφίας. νης ζωής». Ο Baudelaire είναι ένας άνθρωπος του καιρού του, απόλυτα σύγχρονος, ένα πνεύμα Προς το τέλος του 19ου αιώνα στο Παρίσι εμφανί- προοδευτικό. Εν ολίγοις είναι ο ποιητής της μο- στηκε το πρώτο από τα ανανεωτικά κινήματα της ντέρνας ζωής, αυτός που θα μιλήσει στην αν- τέχνης που απελευθέρωσαν τον καμβά από τα αυ- θρωπότητα γι αυτό που έρχεται. στηρά πλαίσια των ακαδημιών και της Ακαδημαϊ- «Το ωραίο είναι πάντοτε αλλόκοτο» θα πει και μ κής ωραιότητας. Ο ιμπρεσσιονισμός διαλύοντας αυτό τον τρόπο ανοίγει τις πόρτες στο τώρα. Η τις μορφές προσπάθησε να δώσει την αίσθηση ομορφιά του έργου τέχνης μετά τον Baudelaire του φευγαλέου. Οι «θολές» εικόνες των ιμπρεσσιο- είναι σύγχρονη και τι θα πει αυτό; Η ομορφιά εί- νιστών δεν είναι όμως παρα μόνο φορμαλισμός. ναι οι σιδηροδρομικοί σταθμοί, είναι τα φουγά- Παρά ταύτα είναι το πρώτο πλήγμα στην ομορφιά ρα των εργοστασίων, είναι η πόλη, τα κάρα, οι για να ακολουθήσει ο πριμιτιβισμός του Gauguin πόρνες, είναι τα ρούχα, το μακιγιάζ των γυναικών με τα πλακάτα χρώματα και τα άπλαστα σώμα- και οι κραιπάλες, το τώρα. Μετά τον Baudelaire τα των εξωτικών γυναικών και λίγο πριν από τους αυτά που οι άνθρωποι θεωρούσαν όμορφα πολ- ιμπρεσσιονιστές οι αδρές παλιρροιακές δίνες της λαπλασιάστηκαν. Η ανθρωπότητα μπήκε στο φόρμας του Van Gogh. Αυτοί είναι οι ζωγράφοι δρόμο της προόδου. Δεν υπερβάλλω, κατανοώ της μοντέρνας ζωής για τους οποίους δεν μίλησε ότι αυτό δεν οφείλεται στον ίδιο (αυτός δεν ήταν ο Baudelaire, αλλά θαρρώ πως αυτούς εννοούσε. παρά ένας οξυδερκής παρατηρητής του καιρού Η εικόνα τους σόκαρε στην εποχή της, ήταν άσχη- του) όσο στην πρόοδο της τεχνολογίας και της μη αλλά ακριβώς σ αυτό βοήθησε ο Baudelaire. βιομηχανίας, στον θριαμβευτή Καπιταλισμό. Η βι- Η ομορφιά είναι στο τώρα και συνεπώς άγνωστη ομηχανική κοινωνία δεν άφησε αλώβητο το έργο άρα αλλόκοτη και γι αυτό τρομακτική. 11

12 Édouard Manet ( ) - Olympia, 1863 Oil on canvas, cm 190 cm Musée d Orsay, Paris 12 «Γιατί η ομορφιά άλλο δεν είναι παρά η αρχή του τρόμου που μόλις μπορούμε ν αντέξουμε, κι αν τη λατρεύουμε τόσο, είναι γιατί γαλήνια δεν καταδέχεται να μας συντρίψει» RILKE Το έτος: Το έργο: Μια εποχή στην κόλαση. Ο δημιουργός: A. Rimbaud. Οι πρώτες αράδες του ποιήματός του ήταν: (...) Αν θυμάμαι καλά, κάποτε ήταν η ζωή μου έκπαγλη γιορτή που άνοιγαν όλες οι καρδιές και όλα τα κρασιά κυλούσαν. Μια νύχτα πήρα την ομορφιά στα γόνατά μου. Και τη βρήκα πικρή. Και τη βλαστήμησα(...) 3. Έτσι θα «μιλήσει» ο Rimbaud, ένα πυροτέχνημα στην γαλλική ποίηση, χρόνια μπροστά από την εποχή του στο τέλος του προπερασμένου αιώνα. Η άσχημη ομορφιά, η τρομακτική ομορφιά. Ο κόσμος πήγε ένα βήμα μπροστά, λίγες δεκαετίες μόλις από τον Baudelaire και το ζωγράφο της μοντέρνας ζωής. Η αλλόκοτη ομορφιά έχει μετατραπεί τώρα στην επικίνδυνη ομορφιά, όπως η Olympia του Manet, έργο δέκα χρόνια νωρίτερα από τις λέξεις που έσταξαν από τα χείλη του Rimbaud. Τώρα η ομορφιά δεν είναι μοναχά το παρόν και η αληθινή ζωή αλλά εσωτερικοποείται. Η Olympia είναι ένας «όμορφος» από πλευράς φόρμας πίνακας. Από πλευρά θέματος όμως είναι πρόστυχος για την εποχή του, τολμηρός, άσχημος. Kάπου εδώ συμπεραίνουμε πως η ομορφιά δεν είναι πάντοτε ζήτημα εξωτερικής όψης. Κοιτάει προς τα μέσα κι ακριβώς αυτό τονίζει ο Rilke στο παραπάνω απόφθεγμά του όταν λέει πως η ομορφιά είναι η αρχή του τρόμου. Στον αιώνα αυτό δεν υπάρχει γαλήνη, όλα αλλάζουν συνεχώς κι ο ανθρωπος βρίσκεται παγιδευμένος στη δίνη της προόδου. Θέλει να προχωρήσει και απομακρύνεται από εκεί που στέκεται αλλά πάει που; Είναι η εποχή της κόλασης του Rimbaud κι αυτό το κατάλαβαν οι εξπρεσσιονιστές που θα «βιάσουν» την ομορφιά για ακόμη μια φορά. Στο γύρισμα του αιώνα η Κραυγή του Munch είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της τρομακτικής ομορφιάς. Το ρήγμα είχε επέλθει. Αν αποφασίζαμε σ αυτό το σημείο να κάνουμε ένα πείραμα και τοποθετούσαμε ένα έργο του Piero della Francesca πλάι σ έναν πίνακα του Kirchner θα καταλαβαίναμε προφανώς πως ανήκουν στην ίδια παράδοση, τη δυτική τέχνη, αλλά πέρα απ αυτό οι αρετές που πρεσβεύει ο ένας τρόπος απεικόνισης κι ο άλλος διαφέρουν ριζικά. Κάπως έτσι αντιλλαμβανόμαστε την μετατόπιση που έχει επέλθει στην Ευρωπαϊκή τέχνη στις αρχές του περασμένου αιώνα. Η ομορφιά δεν είναι πλέον προτεραιότητα του έργου τέχνης ή μήπως είναι, αλλά αυτή τη φορά με άλλη μορφή; 3 Rimbaud Arthur, Μια εποχή στην κόλαση, μετάφραση Χριστόφορος Λιοντάκης, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2008

13 Piero della Francesca ( ) - Madonna di Senigallia, 1474 Λάδι σε ταμπλό, 67 cm 53.5 εκ. Galleria Nazionale delle Marche, Urbino Ernst Ludwig Kirchner ( ) - Self-Portrait as a Soldier, 1915 Λάδι σε καμβά, εκ. Allen Memorial Art Museum, Oberlin, Ohio «H ομορφιά ή θα είναι συνταρακτική ή δεν θα υπάρχει» BRETON Δεν προτίθεμαι να επεκταθώ σε ανάλυση των κινημάτων και των τάσεων της τέχνης των αρχών του 20ου αιώνα, ούτε να ασχοληθώ με το πως αυτά ερμήνευσαν την εικόνα και συνεπώς την ομορφιά. Επικεντρώνομαι στην έννοια «εικόνα». Όλες οι πρωτοπορίες του προπερασμένου αιώνα και των αρχών του περασμένου, περιορίστηκαν στην αποδόμηση της εικόνας του έργου τέχνης: νέες τεχνοτροπίες, νέοι τρόποι απεικόνισης. Μέθοδοι που τέλος πάντων περιορίζονταν στην αντίληψη του ματιού και μόνο. Cezanne, Picasso, Matisse, μεγάλοι δημιουργοί που καταδύθηκαν στην ζωγραφική εικόνα του κόσμου όσο κανείς άλλος και ανέβασαν το μέσο σε άλλα επίπεδα. Και πάλι όμως, περιορίστηκαν στην οπτική αντίληψη του έργου τέχνης. Εδώ θα αναφερθώ σε τρία έργα του Picasso που θα μας βοηθήσουν να δούμε μια ακόμη μετατόπιση στην τέχνη των αρχών του αιώνα κι απο εκεί να συνεχίσουμε στο μέλλον. Πρώτο έργο οι Δεσποινίδες της Αβινιόν. Ένας ζωγραφικός πίνακας άγριος, πρωτοποριακός για την εποχή του, άσχημος. Σήμερα, μπορεί ακόμα και μας σοκάρει αλλά την ομορφιά των δεσποινίδων, λίγο πολύ οι κοινωνίες μας την έχουν αποδεχτεί και στα μουσεία που εκτίθεται όλοι αναφωνούν «μα τί ωραίος πίνακας». Αυτό είναι ένα παράδειγμα της αντίληψης περί ομορφιάς του σήμερα. Ακόμα και το άσχημο, το παραμορφωμένο, μέσω των ζωγραφικών του ποιοτήτων αποκτά αισθητική αξία. Κάπως έτσι μας καταπλήσσουν και οι πίνακες του Bacon. Σ αυτή την εργασία όμως σκοπός δεν είναι να μιλήσω για τα changing faces of beauty με αγγλοσαξωνικούς όρους, αλλά για την εκλειπτική της ομορφιάς, την αδιαφορία ως προς την ομορφιά ή μη του σύγχρονου έργου τέχνης. Την αρχή την εντοπίζω σε δύο άλλα έργα του Picasso στην αρχή σχεδόν της καριέρας του. Το πρώτο στο οποίο αναφέρομαι είναι το κυβιστικό γλυπτό μιας κιθάρας, πιθανότατα του Δεν πρόκειται για κάποιο συγκλονιστικό έργο τέχνης όσον αφορά τον πλασμό του. Δυο τρεις λαμαρίνες, τοποθετημένες η μια δίπλα στην άλλη να σχηματίζουν την μορφή μιας κιθάρας. Είναι σημαντικότατο έργο όμως για την πορεία της τέχνης στο γενικότερο ιστορικό πλαίσιο. Για πρώτη φορά στην κυρίαρχη τέχνη αποδομήθηκε πλήρως η έννοια του όγκου του έργου τέχνης. Αυτό που έχει σημασία στην κιθάρα του Picasso είναι η ιδέα της κι όχι ο ίδιος ο πλασμός της, η ομορφιά του προέρχεται όχι από την εικόνα και το χειρισμό των υλικών του αλλά από την πνευματική του αποτύπωση. Κι άλλο ένα έργο του Picasso, που θεωρώ πως είναι πολύ ση- 13

14 μαντικό για την ανάλυσή μου είναι το έργο του 1912 Still Life With Chair Caning. Πρόκειται για μια κυβιστική σύνθεση σ ένα αλλόκοτο κάδρο. Η πρωτοπορία όμως δεν έγκειται ούτε στο κάδρο ούτε και στον κυβισμό. Ο Picasso κόλλησε ένα εξωζωγραφικό υλικό πάνω στον καμβά για να δημιουργήσει την εικόνα μιας καρέκλας και πιο συγκερκιμένα δεν επέλεξε να κολλήσει την πλέξη μιας πραγματικής καρέκλας αλλά ένα πανί με τυπωμένη πάνω του την πλέξη της καρέκλας. Πρόκειται για την απεικόνιση της απεικόνισης. Και κάπου εδώ θα θυμηθώ τον Baudrillard και τον κόσμο της προσομοίωσης, καθώς ο Picasso, χωρίς ο ίδιος ενδεχομένως να το αντιλαμβάνεται πλήρως, δημιουργεί ένα έργο - σταθμό. Η ερώτηση είναι, αφού όλα σχεδόν έχουν καταλυθεί, που βρίσκεται η ομορφιά σ αυτό τον πίνακα του 1912; Pablo Picasso ( ) - Νεκρή φύση με ψάθα καρέκλας, 1912 Λάδι σε καμβά, πλαισιωμένο με σχοινί, 27 x 34.9 εκ. Paris: Musée Picasso Την μεγάλη τομή όμως στην τέχνη του 20ου αιώνα και με πλήρη συνείδηση, θα την κάνει ο Marcel Duchamp οταν το 1913 για πρώτη φορά θα παρουσιάσει ένα από τα ready mades του. Πρόκεται για βιομηχανικά προιόντα, αποσπασμένα από το περιβάλλον τους και τοποθετημένα μέσα σ ένα context, αυτό που αργότερα ο Α. C. Danto θα ονομάσει Art World, που τα αναδεικνύουν σε τέχνη. Μπορεί ένα βιομηχανικό αντικείμενο να είναι τέχνη κι αν ναι, μπορεί ένα έτοιμο αντικείμενο, χωρίς την παραμικρή επεξεργασία από τον καλλιτέχνη, να είναι όμορφο; 14

15 Τα ερωτήματα αυτά μετά τον Duchamp είναι άσχετα. Ο Duchamp θέλησε να καταστρέψει την λατρεία του έργου τέχνης,το κληροδότημα αυτό της δυτικής τέχνης. Η ιερότητα και η αισθητική απόλαυση, το Ωραίο, ήταν οι εχθροί του. Επεδίωξε να βρει το αδιάφορο στη ματιά και μετά απ αυτόν η τέχνη απελευθερώθηκε από τα δεσμά της ωραιότητας ή μη, του καλού ή του κακού γούστου. Στην αρχή του περασμένου αιώνα λοιπόν, η έννοια της ομορφιάς του έργου τέχνης, βιάστηκε βάναυσα και απεβίωσε, μόνο για να ξαναγεννηθεί όταν η ανθρωπότητα θα έχει αποτινάξει από πάνω της τα δεσμά της παράδοσης που παγιδεύουν το έργο τέχνης στην λατρεία της ομορφιάς και του ιερού. Fluxus Manifesto, 1963, George Maciunas 15

16 16 Δεν θα προχωρήσω σε μια ανάλυση του έργου του Duchamp, αλλά θα τον κρατήσω σαν σημαντικό σταθμό. Με αυτόν η τέχνη απελευθερώνεται από το υλικό και ανεβαίνει στο επίπεδο της σκέψης, της ιδέας. Αυτό που έχει σημασία είναι η ιδέα πίσω από το έργο τέχνης και η ιδέα είναι κάτι άϋλο και πως μπορεί μια άϋλη υπόσταση να είναι όμορφη; Ο Duchamp περνά μέσα από κυβιστικούς πειραματισμούς, τον εντοπίζουμε στους κύκλους των Ντανταϊστών της Nέας Υόρκης για να τον ξαναβρούμε στον ώριμο σουρεαλισμό να εργάζεται συστηματικά στην σφαίρα του φανταστικού και του παραλόγου. Τα πρωτοποριακά κινήματα των αρχών του 20ου αιώνα στα οποία βρίσκουμε τον Duchamp είναι αυτά που θα αποδομήσουν πλήρως το έργο τέχνης. Οι εκπρόσωποί τους θα «βιάσουν» συστηματικά την ομορφιά, καθώς εναντιώνονται στην κυρίαρχη αστική ιδεολογία και ενώ ονειρεύονται έναν άλλο κόσμο, υπερβατικό, έναν κόσμο ονειροβασίας όπου όλα επιτρέπονται. Ο κόσμος έχει αλλάξει για τα καλά και έτσι φτάνουμε στο 50. Μηχανή, αναπαραγωγή, ηλεκτρισμός, πόλεις, ταχύτητα. Το περιβάλλον του ανθρώπου έχει μετασχηματιστεί. Ο όγκος του κόσμου έχει εκμηδενιστεί σε σημείο να μπορεί να χωρέσει σ ένα βιβλίο και ο καπιταλισμός έχει τελικά θριαμβεύσει. Αρχή είναι η κατανάλωση, σκοπός είναι το κέρδος. Φωτογραφία και κινηματογράφος, κόσμος της εικόνας και κόσμος του θεάματος. Προς στιγμήν, αφήνουμε στην άκρη τους κληρονόμους της σκέψης του Duchamp και πάμε και πάλι στη Νέα Υόρκη για να εξετάσουμε αυτό που η ιστορία τέχνης ονόμασε Pop Art. O Αndy Warhol είναι ο πάπας, ο γκουρού αυτού του κινήματος, ένας άνθρωπος ευαίσθητος και μελαγχολικός που ήθελε να γίνει μηχανή για να να εκμηδενίσει μέσα του τον κόσμο. Ο Danto θα γίνει ο βασικός υποστηρικτής της Pop Art και θα την αναδείξει ως το πλέον σημαντικό και τελευταίο κίνημα του 20ου αιώνα. Ο Warhol απαλλαγμένος από κάθε παράδοση, δημιουργεί την τέχνη του τώρα, της στιγμής, κάνει την ίδια του τη ζωή έργο τέχνης. Κινηματογραφεί ανθρώπους να συνουσιάζονται ή να κάνουν μπάνιο σε μια μπανιέρα σε πραγματικούς χρόνους. Επαναλαμβάνει την ίδια εικόνα δεκάδες φορές όπως ακριβώς και τα βιομηχανικά προιόντα. Φτάνει στο σημείο να αντιγράφει τη συσκευασία ενός προιόντος (brillo boxes, campbell soups) και να παρουσιάζει τις out of life κόπιες ως έργα τέχνης. Που βρίσκεται η ομορφιά σ αυτά; Μα φυσικά η ομορφιά εδώ δεν έχει θέση, δεν είναι καν ζητούμενο. Το μέσο, οποιοδήποτε κι αν είναι αυτό πίνακας, αφίσα, κινηματογραφικό έργο, video, μουσική δεν έχει καμία σημασία και οι αισθητικές του αρετές είτε υπάρχουν είτε όχι δεν έχουν σημασία. Άλλωστε είναι τόσο ευκαιριακές και μεταβαλλόμενες όπως μας έδειξε η ιστορία. Μετά από τον Duchamp και τον Warhol σημασία έχει η σκέψη, η φιλοσοφία πίσω από τα πράγματα και τα έργα τέχνης. Αυτοί οι δύο είναι οι πνευματικοί πατέρες της τέχνης του 60 και του 70 και παππούδες της τέχνης του καιρού μας. Το fluxus και η conceptual art αμέσως μετά την Pop Art θα έρθουν να αφανίσουν οποιαδήποτε υπόνοια ομορφιάς από το έργο τέχνης αλλά και την υπόστασή του προχωρώντας σε μια ολοένα και εντονότερη αποϋλοποίησή του. Η τέχνη μπορούσε στο τέλος του 70 να είναι μια χειρονομία, ένα βλέμμα ή μια πράξη διαμαρτυρίας. Κι εδώ επιστρέφω στο αρχικό μου ερώτημα: Τί μπορεί να πει κανείς μετά από την διακήρυξη του Baudrillard στις αρχές του 90 σύμφωνα με την οποία η ομορφιά είναι απούσα από τη λίστα προτεραιοτήτων της τέχνης που βρίσκεται στον αστερισμό της μεταμοντέρνας συνθήκης; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι απόλυτη καθώς ζούμε σ έναν κόσμο ρευστό, που έχει χάσει το κέντρο βάρος του. Γι αυτό και στην αρχή αυτού του κειμένου μου ξεκίνησα με τον αφορισμό anything goes almost και στο almost θα επιστρέψω λίγο αργότερα. Anything goes λοιπόν σήμερα. Στον κόσμο της ψηφιακής εικόνας, αναρωτιέμαι, τί μπορεί να είναι όμορφο. Όταν βλέπω την αναπαραγωγή ενός έργου τέχνης στην οθόνη του υπολογιστή μου, στα μάτια μου φτάνει η συνεκτική εικόνα ενός δημιουργήματος και αναφωνώ μα πόσο όμορφο! Στην πραγματικότητα όμως αυτό που βλέπω είναι χιλιάδες εκατομμύρια μικροσκοπικές χρωματιστές ψηφίδες. Ένα προϊόν της τεχνολογίας που κατασκευάστηκε από μια υψηλής νοημοσύνης και ακρίβειας μηχανή. Κι όμως εγώ διατείνομαι περί της ωραιότητας της εικόνας που αντικρίζω. Και εδώ δεν μιλώ για digital arts που είναι ένα επόμενο στάδιο από αυτό που περιγράφω, αλλά για την απλή ψηφιακή αναπαραγωγή ενός έργου τέχνης καποιου μεγάλου καλλιτέχνη του 20ου αιώνα. Τί είναι αυτό λοιπόν που κάνει αυτή την εικόνα να μου αρέσει; Σίγουρα δεν είναι οι ζωγραφικές ποιότητες αφού δεν μπορώ να τις προσσεγίσω. Είναι οι ιδέες, οι σκέψεις που μου δημιουργεί αυτό που αντικρίζω. Η αισθητική δεν είναι ο αυτοσκοπός αλλά είναι το όχημα στη σύγχρονη τέχνη. Η αισθητική ενός καλλιτέχνη είναι ο τρόπος του να έρθει κοντά στο κοινό του μέσα στη χοάνη των άπειρων επιλογών που υπάρχουν σήμερα. Αυτό που έχει μεγαλύτερη βαρύτητα είναι ποια εμπειρία θα μου μεταδώσει η επαφή με το έργο τέχνης, ποιες σκέψεις θα πυροδοτήσει και πως θα με διαμορφώσει πέρα από μια απλή αισθητική αγωγή. Δεν μπορώ να γίνω σχολιαστής ή αρνητής του Baudrillard καθώς δεν διαθέτω ούτε τις κατάλληλες

17 Andy Warhol ( ) - Brillo Soap Pads Box, 1964 silkscreen ink on synthetic polymer paint on wood, 17 x 17 x 14 in. The Andy Warhol Museum, Pittsburgh Founding CollectionContribution The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc. γνώσεις ούτε και την απαραίτητη τριβή με το έργο του. Μπορώ μονάχα να σχολιάσω με την μικρή μου ταπεινή γνώμη την διακήρυξη του. Η ομορφιά ναι, είναι εξόριστη από τη σύγχρονη τέχνη. Η μικρή ιστορική ανασκόπηση που έκανα σχετικά με τη σχέση ομορφιάς και τέχνης, κατέδειξε πως το σήμερα είναι αποτέλεσμα μιας πορείας πραγμάτων. 17

18 Marcel Duchamp playing chess with a naked model (Eva Babitz) in the Pasedena Art Museum in photo Julian Wasser Πρόκειται για μια πορεία που ο ίδιος o Baudrillard και οι φίλα προσκείμενοι σε αυτόν ερευνητές θεώρησαν ως την παρακμή του δυτικού πολιτισμού και το τέλος. Εγώ, είκοσι χρόνια μετά από αυτήν την ρητορική του μεταμοντέρνου, ζω σ έναν ψηφιοποιημένο κόσμο, ίσως και σε έναν κόσμο προσομοίωση της πραγματικής ζωής όπου οι όροι της ύπαρξης είναι αυτοί της αγοράς και ο θεός είναι το κέρδος. Κι όμως ζω και απολαμβάνω την ύπαρξή μου. Απολαμβάνω την ομορφιά γύρω μου, την τεχνητή ομορφιά του κόσμου μου, την ομορφιά που απορρέει από τα έργα τέχνης της εποχής μου. Δεν με πολυενδιαφέρει να ορίσω τι είναι η ομορφιά. Times have changed and we ve often rewound the clock θα συνεχίσουν οι στίχοι του τραγουδιού του Cole Porter με το οποίο ξεκίνησα και αυτό το χαζοχαρούμενο άσμα θα γίνει το όχημα μου. 18 Η εποχή μας ξαναάλλαξε τα δεδομένα, τόσο σε κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό επίπεδο και φυσικά στο πεδίο των τεχνών. Μετά το όργιο στο οποίο αναφέρεται ο Baudrillard ακολούθησε η δική μας εποχή. Χαρακτηρισμό δεν μπορούμε να της δώσουμε ακόμα και οι θεωρητικοί πασχίζουν να την διακρίνουν και να την διερευνήσουν για να τη σχολιάσουν. Αλλά όπως ο Jameson λέει στο βιβλίο του για το Μεταμοντέρνο 4, είναι παρακινδυνευμένο να σχολιάσουμε ιστορικά το παρόν. Η τέχνη της εποχής μας είναι μια τέχνη κατά την οποία anything goes. Ζούμε σ έναν κόσμο όπου πολλές φορές η φαυλότητα περνάει για άποψη και υψηλή τέχνη ενώ η σκληρή εργασία και η σκέψη παραβλέπονται ως ξεπερασμένες. Η ομορφιά πού να βρίσκεται μέσα σ αυτό; Η ομορφιά για μένα είναι το περιεχόμενο που θα της δώσει ο καθένας. Ο ύστερος-ύστερος καπιταλιστικός κόσμος είναι ένας κόσμος που μοιάζει λίγο πολύ με τις αρχές του προηγούμενου αιώνα and we ve often rewound the clock Όλα αναθεωρούνται για ακόμη μια φορά και η ομορφιά έχει σίγουρα χάσει τη θέση της. Οι καλλιτέχνες, όποιοι κι αν είναι αυτοί, αναζητούν αυτό το κέντρο βάρους, ένα αξιακό σύστημα για να ορίσουν εαυτούς και περιεχόμενο. Κι εδώ τοποθετείται η πρόσθεση almost στο anything goes της εναρκτήριας διακήρυξής μου. 4 Jameson Fredric, Το μεταμοντέρνο- Η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού, μετάφραση Γιώργος Βάρσος, Εκδόσεις Νεφέλη 1999

19 Είναι κάτι εφικτό όμως αυτό; Ένας κατά τη γνώμη μου μεγάλος διανοητής που ανέφερα και προηγουμένως, ο Arthur C.Danto 5 στο βιβλίο του The Abuse of Beauty, λίγο πολύ υποστηρίζει πως όχι, η τέχνη δεν πρέπει να είναι όμορφη. Θα πρέπει να σκοτώσουμε την ομορφιά (όπως ο Rimbaud την κάθισε στα πόδια του και την καταράστηκε) και να την αποκλίσουμε από τα έργα τέχνης. Να επιδιώκουμε ακριβώς το αντίθετο, το σοκ, την ασχήμια, τη διαστρεβλωμένη εμπειρία. Όλο αυτό μέχρι να απαλλάξουμε την τέχνη από το παρελθόν της, από το φορτίο που σέρνει εξαιτίας της ιστορίας της και τότε θα ζούμε σ έναν άλλο κόσμο. Μέχρι τότε οφείλω να σιγοψιθυρίσω λίγο φοβισμένα, με λίγη αφέλεια και πολύ κέφι τη συνέχεια εκείνου του άσματος του 1934 The world has gone mad today And good s bad today, And black s white today, And day s night today, And that gent today You gave a cent today... Βιβλιογραφία Baudrillard Jean, Η διαφάνεια του κακού-δοκίμιο πάνω στα ακραία φαινόμενα, μετάφραση Ζήσης Σαρίκας, εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 1996 Danto Arthur, The abuse of Beauty, Open Court Publishers, 2003 Danto Arthur, After the end of Art, Princeton University Press, 1998 Jameson Fredric, Το μεταμοντέρνο- Η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού, μετάφραση Γιώργος Βάρσος, Εκδόσεις Νεφέλη 1999 Rimbaud Arthur, Μια εποχή στην κόλαση, μετάφραση Χριστόφορος Λιοντάκης, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα Danto Arthur, The abuse of Beauty, Open Court Publishers, 2003

20 Η ομορφιά εξόριστη από τον κατάλογο των προτεραιοτήτων στην σύγχρονη μετα-μεταμοντέρνα (postpostmodern) συνθήκη: O Ζαν Μπωντριγιάρ το 1990 σημείωνε ότι μετά το κουτί της σούπας Campbell του Warhol, παύει να τίθεται το ζήτημα του ωραίου και του άσχημου στην τέχνη. Τί θα μπορούσε να πει κανείς σήμερα, 20 και πλέον χρόνια σε σχέση με την αναζήτηση ή την οριστική λήθη αυτών των κατηγοριών στην σύγχρονη τέχνη και το design; La beaute sera convulsive ou ne sera pas Andre Breton Από την Ραλλού Μυλωνά «Σ υνταρακτικό», σύμφωνα με την ερμηνεία ενός συμβατικού λεξικού, σημαίνει αυτό που προκαλεί μια έντονη ψυχική αναστάτωση. Λεξικογραφικά, εντοπίζουμε ως συνώνυμη λέξη το επίθετο «συγκλονιστικό». Πώς, άραγε, μπορεί να οριστεί αυτό που μας προκαλεί αναστάτωση, μας συγκλονίζει, και κυρίως ποια είναι τα μέσα και οι τρόποι που μας συνεπαίρνουν, που διεγείρουν την ψυχολογική ή τη συναισθηματική μας κατάσταση; Τι είναι αυτό που μας οδηγεί σε καθολική διασάλευση της κυρίαρχης εσωτερικής μας τάξης; Η αναστάτωση μπορεί να δημιουργείται είτε από θετικές αιτίες - και σ αυτές τις περιπτώσεις οδηγεί στα αισθήματα της αγαλλίασης, της απόλαυσης, της ευχαρίστησης - είτε από αρνητικές αιτίες κατά τρόπον τέτοιον ώστε να οδηγεί στην απέχθεια, την αποστροφή ή -σε ακραίες περιπτώσεις- την αηδία. Οι λόγοι για τους οποίους αναστατώνεται κανείς, τα αίτια εκείνα που δημιουργούν μια κίνηση απορρυθμιστική εντός της συστημικής τάξης του, πέρα από πιθανούς συσχετισμούς με την βιολογία και την ανθρώπινη ψυχολογία, συσχετισμούς δηλαδή που θα μπορούσαν να καθιστούν την μεταξύ τους αιτιακή σχέση διαχρονική, διαπιστώνουμε ότι συνδέονται και με την εποχή, το περιβάλλον, την προσωπικότητα του ανθρώπου και τις εμπειρίες του. Σε μια δεύτερη ανάγνωση δε, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι λόγοι που προκαλούν την αναστάτωση του ανθρώπου ενίοτε είναι λόγοι πολιτισμικής διαφοράς και ξενότητας, άρα συνδέονται με την εθνική/ταξική/πολιτισμική του κατάσταση, και με επιμέρους στοιχεία αυτής, όπως το μορφωτικό επίπεδο, το κοινωνικό status, την επαγγελματική ή άλλη ταυτότητα. Οι αιτίες της αναστάτωσης, της διασάλευσης της τάξης στην υπό εξέταση περίπτωση, ενδέχεται να συμπυκνώνονται σε μια όψη καθηλωτικά όμορφη ή σε ένα θέαμα αποτρόπαια άσχημο. Εν προκειμένω όμως, το εξετάζουμε εντός των ορίων της καλλιτεχνικής έκφρασης, η οποία αφ ενός περιλαμβάνει την έννοια της αυθαιρεσίας, της αμετροέπειας, της περιορισμένης εάν όχι καθ όλου υπαγωγής σε κανόνες, αφ ετέρου δε αποπειράται συστηματικά να εκτονώσει τον πόνο, το φόβο, το θάνατο, την αμηχανία και το άγνωστο. Σε αυτό λοιπόν το πλαίσιο ανάλυσης της σχέσης μας με το στοιχείο του συνταρακτικού και ειδικά υπό το πρίσμα του ρόλου μας ως δυνητικών θεατών ή δημιουργών εικόνας, παρατηρούμε ότι έχουμε να αναλύσουμε δύο επιμέρους ζητήματα: Το πρώτο σχετίζεται με το τί θεωρείται όμορφο και τι άσχημο, αντιλήψεις που πρόκειται να εξετάσουμε μέσω της καλλιτεχνικής παραγωγής στην υπερβολή τους. Το δεύτερο ζήτημα σχετίζεται με την αντίδραση του θεατή σε αυτό