Κοινωνικές Δεξιότητες και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης ως προς τις ιδιότητες και τις λειτουργίες του ενεργού πολίτη στον σύγχρονο κόσμο

Transcript

1 Κοινωνικές Δεξιότητες και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης ως προς τις ιδιότητες και τις λειτουργίες του ενεργού πολίτη στον σύγχρονο κόσμο Ευγενία Σαρηγιαννίδη, Ψυχολόγος Η έννοια του ενεργού πολίτη αναφέρεται και παραπέμπει στην έννοια της δημοκρατίας, όπως αυτή προσαρμοζόμενη χωροχρονικά καθίσταται η πιο επιτυχημένη μορφή διακυβέρνησης, ανά τους αιώνες. Κατά τη διάρκεια του μακραίωνου ταξιδιού της η δημοκρατία είχε πάντα τις ρίζες της σε ορισμένες συνεπείς αρχές: την ισότητα των πολιτών, την συμμετοχή στις κοινές υποθέσεις, την ελευθερία έκφρασης, το δικαίωμα συνέλευσης και την υπευθυνότητα των κυβερνητών. Για να μπορέσουν οι πολίτες να υπηρετήσουν τις αρχές της δημοκρατίας όντας ενεργώς εμπλεκόμενα μέρη της θα πρέπει από μικρή ηλικία να εκπαιδευτούν σε αυτές τις αρχές ως προς την εφαρμογή και τη λειτουργία τους. Τι είναι όμως ένας ενεργός πολίτης; Με ποιες δεξιότητες θα πρέπει να είναι εφοδιασμένος ο μαθητής του σήμερα και πολίτης του μέλλοντος; Με ποια εφόδια θα πρέπει να εξοπλίσει το οπλοστάσιο του, ώστε να θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία της δημοκρατίας και της ενεργούς συμμετοχής; Ένα από τα βασικά στοιχεία μιας επιτυχημένης εκπαίδευσης που υπηρετεί τη στοχοθεσία μιας δημοκρατικής κοινωνίας αποτελούμενης από ενεργούς πολίτες, είναι ο μαθητής να εκπαιδευτεί στη διαχείριση της υπερπληθώρας πληροφοριών με την οποία βομβαρδίζεται καθημερινά. Η μετατροπή του μαθητή σε ενεργό πολίτη βασίζεται στην αποτελεσματικότητα των βημάτων ενημέρωσης και εκπαίδευσης, οι οποίες επιτυγχάνονται μέσω της εργονομικής και αποτελεσματικής παράθεσης της πληροφορίας. Στα πλαίσια αυτά η εκπαίδευση πρέπει να θέτει με σαφήνεια τους παιδαγωγικούς στόχους αγωγής του ενεργού πολίτη, καθώς επίσης να φέρνει το μαθητή αντιμέτωπο με την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία καλείται να δραστηριοποιηθεί και να ζήσει. Ο δάσκαλος στην περίπτωση αυτή στοχεύει στην: Πληροφόρηση

2 Αλληλεπίδραση μεταξύ μαθητών και ομάδων μαθητών Εκπαίδευση σε εργαλεία που τίθενται στην υπηρεσία της σύγχρονης δημοκρατίας, όπως το διαδίκτυο Μετατροπή των μαθητών σε ενεργούς πολίτες, μέσα από δράσης κοινωνικής προσφοράς, εθελοντισμό, σχολιασμό γεγονότων, άρθρων, σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης, εγγραφή σε ομάδες ή συλλογικότητες με κοινωφελής σκοπούς κλπ. Συσπείρωση των μαθητών σε ομάδες που λειτουργούν κάτω από συγκεκριμένους σκοπούς και στόχους με παρόμοια ενδιαφέροντα και κίνητρα κινητοποίησης Οργάνωση συλλογικών δράσεων Καθοδήγηση Σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της διαφορετικότητας και της ισότητας Προστασία και σεβασμό του περιβάλλοντος καλλιεργώντας αφυπνισμένη οικολογική συνείδηση Διεκδίκηση των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων Σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα και τη διαφορετικότητα Προσωπική ανάπτυξη και αυτοβελτίωση Δια βίου μάθηση Συνεργατική και Συλλογική Δράση (Webster, 2001) Για να επιτευχθούν οι ανωτέρω εκπαιδευτικοί στόχοι θα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή εναλλακτικές εκπαιδευτικές τεχνικές που ενεργοποιούν την συμμετοχή των μαθητών και καλύπτουν τις ατομικές και ομαδικές τους ανάγκες. Οι τεχνικές αυτές είναι: η εμπλουτισμένη εισήγηση, ο καταιγισμός ιδεών, η εργασία σε ομάδες, η μελέτη περίπτωσης, τα παιχνίδια ρόλων, η επίδειξη, η προσομοίωση και άλλες. Ειδικότερα, η ομαδοσυνεργατική μάθηση είναι αυτή κατά την οποία οι μαθητές εμπλέκονται σε συμμετοχικές δραστηριότητες, προκειμένου να επιτύχουν την υλοποίηση των στόχων που έχουν τεθεί κατά την έναρξη της διαδικασίας αυτής. Η διαμόρφωση μιας ομάδας περνά από κάποια συγκεκριμένα στάδια τα οποία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο εκπαιδευτικός, ώστε κάθε φορά να προσαρμόζει τις παιδαγωγικές μεθόδους στις επιμέρους ανάγκες κάθε σταδίου εξέλιξης της ομάδας.

3 Το πρώτο στάδιο αφορά τον σχηματισμό της ομάδας, δηλαδή την ορθή επιλογή και διαχωρισμό των μελών της, καθώς και την παροχή κινήτρων για συμμετοχή σε αυτήν. Το δεύτερο στάδιο αφορά τον προβληματισμό γύρω από το αντικείμενο ενασχόλησης της ομάδας, όπως επίσης του καθορισμού των στόχων και των σκοπών που υπηρετεί η συγκεκριμένη ομάδα. Συχνά, η εκλογή και διατύπωση του θέματος μπορεί να προκύψει μέσα από διαδικασίες καταιγισμού ιδεών. Το τρίτο στάδιο αφορά τον καθορισμό των κανόνων λειτουργίας της ομάδας. Στο στάδιο αυτό ενδεχομένως να προκύψουν συγκρούσεις και μια άτυπη πίεση για εγκαθίδρυση μιας άρρητης ιεραρχίας, όπου τα πιο ενεργά μέλη θα αποφασίζουν για την πορεία και τις δράσεις της ομάδας, ενώ τα περισσότερο παθητικά μέλη είτε θα εκφέρουν ετεροκαθοδηγούμενες απόψεις σχετικά με τα αντικείμενα και πεδία ενασχόλησης της ομάδας, είτε δεν θα συμμετέχουν καθόλου στις αλληλεπιδράσεις παρά μόνο θα παρίστανται. Σε αυτήν την φάση ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να μπορεί να διαχειριστεί τις κοινωνικές και γνωστικές συγκρούσεις μέσα στην ομάδα και να βοηθήσει τους μαθητές να επιλύσουν τα προβλήματα που προκύπτουν μέσα από οριζόντιες σχέσεις συνεργασίας, διαλόγου και αλληλεπίδρασης. Το τέταρτο στάδιο αφορά την ανάπτυξη της συνεκτικότητας της ομάδας μέσα από την καλλιέργεια του συναισθήματος του «συν-ανήκειν» και του «συν πράττειν» για ένα κοινό σκοπό και στόχο. Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο περιλαμβάνει την παρουσίαση και συζήτηση των αποτελεσμάτων των δράσεων της ομάδας, όπως και την επισκόπηση των προβλημάτων που προέκυψαν και των μεθόδων ή/και τεχνικών που ενδεχομένως επεξεργάζεται η ομάδα για να διαχειριστεί τις δυσκολίες αυτές. Επιπρόσθετα, εφόσον κάτι τέτοιο είναι εφικτό και δεν ξεπερνά τις φιλοδοξίες των εκπαιδευτικών στόχων που έχουν τεθεί, θα ήταν ωφέλιμη η πρακτικοποίηση και εφαρμογή των συμπερασμάτων στα οποία έχει καταλήξει η ομάδα, στα πλαίσια μιας άτυπης σχεδόν εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μια τέτοια χαλαρή παιδαγωγική πρωτοβουλία επιτρέπει συχνά να αποφευχθούν συναισθήματα ματαίωσης από την πλευρά των μαθητών βιώνοντας και η συνεργατική μάθηση να βιωθεί περισσότερο ως μια προτεινόμενη στάση ζωής, παρά ως μια ακόμα επιταγή του σχολικού αναλυτικού προγράμματος. Η δραματοποίηση και τα παιχνίδια ρόλων βοηθούν τα παιδιά να ενεργοποιήσουν τις ταυτίσεις τους με τους «σημαντικούς άλλους», να «μπουν στη θέση του άλλου» και να κάνουν μια «πρόβα» για τις μελλοντικές δραστηριότητες και τους ρόλους που θα παίξουν στην ενήλικη ζωή τους. Μέσα στα πλαίσια της δραματοποίησης ο

4 εκπαιδευτικός μετατρέπεται σε εμψυχωτή ενθαρρύνοντας το μαθητή σε αυτόνομη και αυθόρμητη δράση. Στην περίπτωση αυτή, ο μαθητής αλληλεπιδρά με τους υπόλοιπους συμμαθητές του ως δρώντας άμεσα, υλοποιώντας και μετέχοντας σε κοινωνικά σενάρια δραστηριοποίησης των ενηλίκων. Συγχρόνως, μέσα από το θεατρικό παιχνίδι το παιδί ενισχύεται στον αυτοσχεδιασμό και όχι μόνον στον στερεοτυπικό μιμητισμό του κόσμου των ενηλίκων. Μέσα από τον αυτοσχεδιασμό δίνεται η ευκαιρία στα παιδιά να εκφραστούν δημιουργικά, να πουν τις ιδέες τους, να κατασκευάσουν ιστορίες και σενάρια, να διαλέξουν τον ρόλο που τους ταιριάζει και προτιμούν, να αναπτύξουν διάλογο, καθώς επίσης να συνεργαστούν στα πλαίσια της κατασκευής μιας ιστορίας με αρχή, μέση, τέλος. Επιπρόσθετα, μέσα από τη δραματοποίηση τα παιδιά «μαθαίνουν» και «μαθαίνουν να μαθαίνουν» μέσα στα πλαίσια μιας βιωματικής, ενεργητικής μάθησης, όπου το άτομο μαθητής γίνεται δάσκαλος του εαυτού του και «δάσκαλος των συνομηλίκων» του, καθώς επίσης «σκηνοθέτης» κοινωνικών καταστάσεων. Στην περίπτωση αυτή και με τη βοήθεια της διαμεσολάβησης της πληροφορικής, μπορούν άλλωστε, να χρησιμοποιηθούν και οι τεχνικές των προσομοιώσεων, όπου πλέον οι μαθητές σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς θέτουν τους κανόνες λειτουργίας του υπό κατασκευήν κοινωνικού δικτύου τους, μέσα στο οποίο συμμετέχουν οι μαθητές μέσα από τα «avatar» με τα οποία επιλέγουν να ταυτιστούν. Ως προς αυτό, η προσομοίωση είναι λοιπόν ένα παιχνίδι δραματοποίησης και παιχνιδιού ρόλων διαμέσου δυνητικών περιβαλλόντων. Μέσα από τα παιχνίδια ρόλων και τη δραματοποίηση το παιδί μαθαίνει να μην σκέφτεται εγωκεντρικά, να διακρίνει τον εαυτό του από τον άλλον υποδυόμενο διαφορετικούς ρόλους, να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του προσαρμόζοντάς τα κάθε φορά στις απαιτήσεις της κοινωνικής κατάστασης μέσα στην οποία διαδρά με τους άλλους, να συν-βιώνει με τους άλλους, να μοιράζεται κοινές σκέψεις και συναισθήματα, να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και να εφευρίσκει τρόπους να τα διαχειρίζεται. Επιπλέον, μέσα στα πλαίσια της δραματοποίησης αναδεικνύονται ενδοατομικές, διαατομικές και ενδομαδικές συγκρούσεις. Ένα θεατρικό δρώμενο αντανακλά το γνωσιακό σύστημα των ατόμων που το σκηνοθετούν και αποτελεί μια μικρογραφία ή μια προσομοίωσή της κοινωνίας σε πραγματικό περιβάλλον. Για τον λόγο αυτό μέσα από το θεατρικό παιχνίδι ο μαθητής συμμετέχει σε μια «πρόβα» κοινωνικής αλληλεπίδρασης που θα του προσδώσει ασφάλεια, αυτοπεποίθηση, σιγουριά και αυτοεκτίμηση, ώστε να είναι περισσότερο εφοδιασμένος ως ενήλικας ενεργός πολίτης.

5 Από την Δημοκρατία στην Ηλεκτρονική Δημοκρατία): Aπό την Διακυβέρνηση στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Οι σύγχρονες τάσεις στην εκπαίδευση υποχρεούνται από τις ιστορικές συγκυρίες να λάβουν υπόψη τους τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που πραγματοποιούνται στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Πιο συγκεκριμένα, το άτομο πολίτης αποκτά μια νέα δυναμική ταυτότητα: εκείνη του ηλεκτρονικού πολίτη, μέσα από την οποία έχει την δυνατότητα με πολύ πιο άμεσο, ενεργό και γρήγορο τρόπο να εκφράσει τις πολιτικές του θέσεις και απόψεις, να ασκήσει κριτική και να επηρεάσει τα κέντρα λήψης αποφάσεων χρησιμοποιώντας μια σειρά από διαδικτυακά εργαλεία όπως: mailing lists, πολιτικούς διαδικτυακούς τόπους με σκοπό τη διεξαγωγή ερευνών (e surveys), δημοσκοπήσεων (e-polls), και δημοψηφισμάτων (e-voting), η χρήση και η λειτουργία διαδυκτυακών εφαρμογών για τη διεξαγωγή συζητήσεων και η ανταλλαγή μηνυμάτων μέσα από ηλεκτρονικά κανάλια, η χρησιμοποίηση τεχνικών computer graphics για τη διάδοση και διαφήμιση πολιτικών μηνυμάτων κλπ. Αντίστοιχη είναι η αξιοποίηση του διαδικτύου και από την πλευρά των θεσμοποιημένων πολιτικών φορέων, οι οποίοι βλέπουν το χώρο του διαδικτύου ως έναν άμεσα προσβάσιμο και αποτελεσματικό τρόπο, ώστε να προβάλλουν τις ιδέες και τις απόψεις τους, να συλλέξουν ψηφοφόρους και να αυξήσουν, τελικά, την εκλογική τους δύναμη. Σε τέτοιες κοινωνιοπολιτικές συνθήκες ο σημερινός ενεργός πολίτης καλείται να διατυπώσει και να συμμετέχει σε μια σειρά προβληματισμών οι οποίες αναφέρονται κυρίως στις προοπτικές και στο μέλλον της δημοκρατίας μέσα στο πλαίσιο των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, όπως και στη μελέτη και στη διερεύνηση του κατά πόσο η διαδικασία που εδώ και μερικά χρόνια έχει αρχίσει να συζητείται και να εφαρμόζεται στο επίπεδο της άσκησης πολιτικής υπό τον τίτλο «Κυβερνοδημοκρατία», «Ψηφιακή Δημοκρατία», ή όπως ο όρος καθιερώνεται σήμερα «Ηλεκτρονική Δημοκρατία», μπορεί να αποτελέσει μια απάντηση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κλασσικού τύπου δημοκρατικές διαδικασίες. (Clift, 2002) Η ανάπτυξη ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας στηρίζεται σε τεχνολογικούς, αλλά και σε ανθρώπινους πόρους. Πριν την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών μέσων χρειάζεται η διερεύνηση των στάσεων και των προθέσεων των

6 πολιτών στην ενδεχόμενη ενσωμάτωση ενεργειών Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας μέσα στην λειτουργία της ίδιας της Δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, για τη λειτουργία ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας βασικές προϋποθέσεις είναι οι ψηφιακές υποδομές, αλλά και πιο αξιακά, η εμπέδωση της διαφορετικότητας, της ανεκτικότητας και της πολυφωνίας στα πλαίσια της κοινής νοηματοδότησης της έννοιας της δημοκρατικής παράδοσης της κοινωνίας στην οποία θα αναπτυχθεί ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης. (Τριανταφύλλου, Καλογεράς, 2006) Η δημοκρατική παράδοση καλλιεργείται στους βασικούς φορείς κοινωνικοποίησης και εκπαίδευσης του παιδιού, δηλαδή την οικογένεια και το σχολείο. Ο εκπαιδευτικός καλείται επομένως να εγχαράξει τις αξίες και τις αρχές της παραπάνω νοηματοδότησης της έννοιας της δημοκρατίας στο νέο μαθητή, έτσι ώστε να του επιτρέψει να προσαρμοστεί με ευκολία και συνέπεια σε μια κοινωνία ηλεκτρονικής δημοκρατίας, συμμετοχής και διακυβέρνησης. Σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο πολιτικής εκπαιδευτικής σκέψης, ο μαθητής ενεργός πολίτης θα πρέπει να εκπαιδευτεί καταρχάς στους δυο βασικούς άξονες πάνω στους οποίους στηρίζεται η ηλεκτρονική δημοκρατία: εκείνον της ηλεκτρονικής συμμετοχής και εκείνον της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Όσον αφορά την ηλεκτρονική συμμετοχή ο μαθητής ενεργός πολίτης θα πρέπει να συμμετάσχει σε πιλοτικά προγράμματα τα οποία υλοποιούνται είτε στα πλαίσια της τάξης, είτε στα πλαίσια του σχολείου, είτε στα πλαίσια συνεργασιών σχολικών μονάδων και τα οποία θα προάγουν τρεις βασικές πτυχές της ηλεκτρονικής συμμετοχής: α) την Παροχή Πληροφόρησης, β) τη Διαβούλευση και γ) την Ενεργό Συμμετοχή. Όσον αφορά την παροχή πληροφόρησης θα πρέπει ο μαθητής να εκπαιδευτεί στην αναζήτηση και εύρεση αντικειμενικής και αξιόπιστης πληροφόρησης, η οποία λαμβάνει υπόψη της αντιφατικές απόψεις και καλύπτει ολιστικά το αντικείμενο για το οποίο ο μαθητής αναζητά να βρει πληροφορία. Η Διαβούλευση αφορά την αμφίδρομη σχέση και αλληλεπίδραση μεταξύ ιθυνόντων και ενεργών πολιτών για ένα συγκεκριμένο ζήτημα για το οποίο έχει υπάρξει προηγουμένως επαρκής πληροφόρηση και τέλος, η ενεργός συμμετοχή που αφορά την τρίτη μεταβλητή και συνίσταται στην εγκαθίδρυση μιας σχέσης συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών σε ένα ζήτημα (υπευθύνων, εκτελεστικών οργάνων, πολιτών κλπ.), ώστε ο πολίτης να συμμετέχει ενεργά στην άσκηση

7 πολιτικής εξουσίας συνδιαμορφώνοντας τη θεματική και τις επιλογές του πολιτικού διαλόγου. Με άλλα λόγια, ο μαθητής θα πρέπει μέσω προγραμμάτων προσομοίωσης διαβούλευσης για ένα θέμα που αφορά επί παραδείγματι την λήψη αποφάσεων για κάποια σχολική εκδρομή ή για ανάγκες λειτουργίας των σχολικών μονάδων να εξασκηθεί στις διαδικασίες «e-petition». Οι διαδικασίες ηλεκτρονικής συμμετοχής συνοδεύονται από την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Ως ηλεκτρονική ψηφοφορία ορίζεται η ψήφος από απόσταση για κάποιο θέμα με την χρήση ηλεκτρονικών μεθόδων. Παραδείγματα e-voting στις Η.Π.Α. στην Ευρώπη, αλλά και στην Ελλάδα καταδεικνύουν την αναγκαιότητα να εκπαιδευτούν οι μαθητές στις νέες τάσεις και μεθόδους άσκησης δημοκρατίας. Γενικότερα, η ηλεκτρονική ψηφοφορία μπορεί να αφορά τόσο δεσμευτικές αποφάσεις και εκλογές εκπροσώπων, όσο και απλές σφυγμομετρήσεις ή καταγραφές τάσεων και απόψεων των πολιτών. Μπορεί λοιπόν να αναφέρεται τόσο στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος στις γενικές εκλογές, ως εναλλακτικός τρόπος συμμετοχής σε αυτές, όσο και στην απλή έκφραση γνώμης. Τα ηλεκτρονικά εργαλεία που υποστηρίζουν την ηλεκτρονική συμμετοχή και με τα οποία οφείλει να είναι εξοικειωμένος ο μαθητής είναι: 1) οι Διαδικτυακοί Τόποι, 2) οι Διαδικτυακές Πύλες, 3) οι Μηχανές Αναζήτησης και οι Σύνδεσμοι, 4) τα Ηλεκτρονικά Περίπτερα, 5) τα forum και οι ομάδες πληροφόρησης ιστού, 6) τα κοινωνικά δίκτυα, 7) οι κατάλογοι διανομής ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, 8) οι ηλεκτρονικές ζωντανές συνομιλίες, 9) οι ηλεκτρονικοί εικονικοί χώροι, 10) τα διαδραστικά παιχνίδια, 11) οι εξωτερικές συνδέσεις. (Triantafyllou et al, 2006) Η επιτυχία ή όχι της δημοκρατικής διακυβέρνησης, όπως επίσης η επιτυχία ή όχι της ηλεκτρονικής δημοκρατίας έγκειται σε μεγάλο βαθμό στην καλλιέργεια της ανάλογης κουλτούρας και νοοτροπίας των πολιτών από πολύ μικρή ηλικία. Εφόσον λοιπόν σήμερα η «αγωγή του πολίτη» υλοποιείται στην πλειοψηφία των περιπτώσεων από τον θεσμό του σχολείου, η αγωγή του ενεργού πολίτη του μέλλοντος πραγματώνεται και εκείνη με τη σειρά της μέσα από το σχολείο το οποίο καθίσταται υπεύθυνο για την επιτυχή ή όχι εφαρμογή της. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει το σχολείο να ασχοληθεί με ζητήματα αντιμετώπισης του ψηφιακού χάσματος που κατασκευάζει ενεργούς πολίτες δυο «γνωστικών ταχυτήτων», όπως και να εκπαιδεύσει τους

8 μαθητές στην ασφάλεια και στην ορθολογική διαχείριση της ψευδαίσθησης της παντοδυναμίας που προσφέρει το διαδίκτυο στους χρήστες του. Καθοριστικό ρόλο για την άμβλυνση των διαφορών (συνεπώς την μείωση του ψηφιακού χάσματος) στην αυριανή συμμετοχή των μαθητών σε ένα σύστημα ηλεκτρονικής δημοκρατίας μπορεί να παίξει το σχολείο μέσα από την υποχρεωτική συμμετοχή των μαθητών σε διαδικασίες ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή θα ήταν οι μαθητικές εκλογές να διεξάγονται με ηλεκτρονικό τρόπο. Οι μαθητές να ψηφίζουν στα εργαστήρια πληροφορικής του σχολείου με τη χρήση των υπολογιστών και τα αποτελέσματα να καταχωρούνται σε μια βάση δεδομένων. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια των εξειδικευμένων εκπαιδευτικών, οι μαθητές θα μπορούσαν να δουν γραφικά τα αποτελέσματα και τις στατιστικές τους αναλύσεις. Επιπλέον, η βάση δεδομένων για την ηλεκτρονική ψηφοφορία θα μπορούσε να κατασκευαστεί από τους ίδιους τους μαθητές με τη βοήθεια των εκπαιδευτικών. Προς την κατεύθυνση αυτή θα συνεισέφερε επίσης η δημιουργία ηλεκτρονικών μαθητικών κοινοτήτων σε τοπικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο σχολικής μονάδας. Με τον τρόπο αυτό, οι μαθητές μπορούν να εκφράζουν τη γνώμη τους για ζητήματα που τους απασχολούν, αλλά και να δημιουργούν ομάδες πίεσης προς τους ενδοσχολικούς ή εξωσχολικούς φορείς για τη λήψη μέτρων σε θέματα διαχείρισης του σχολικού περιβάλλοντος. Με τέτοιου είδους ενέργειες η εκπαίδευση και η εξοικείωση των μαθητών με την ηλεκτρονική ψηφοφορία, την ενεργό συμμετοχή και την έκφραση γνώμης μέσα από τις ηλεκτρονικές μαθητικές κοινότητες, γίνεται πλέον στο σχολικό περιβάλλον συνδυασμένη με εκπαιδευτικούς και μαθησιακούς σκοπούς. Ταυτόχρονα, προσομοιώνονται κοινωνιοπολιτικές καταστάσεις ηλεκτρονικής δημοκρατίας και ενεργητικής συμμετοχής. Κατά συνέπεια, το σχολείο μετατρέπεται στο κατ εξοχήν περιβάλλον εκπαίδευσης στην αυριανή δυναμική συμμετοχή του πολίτη την οποία καλείται να επιδείξει ο μαθητής του σήμερα για να γίνει ο ενεργός πολίτης του αύριο. Βιβλιογραφικές Αναφορές Clift, S. (2002). E democracy E- book: Democracy is on line,

9 Ματσαγγούρας, Η. (2005) Στρατηγικές Διδασκαλίας. Η κριτική σκέψη στη Διδακτική Πράξη. Αθήνα:Gutenberg. Τριλιανός, Θ. (2004) Η Κριτική Σκέψη και η Διδασκαλία της. Αθήνα Τσακίρη Δ. & Καπετανίδου, Μ. (2007) Τεχνικές για την ανάπτυξη της κριτικής & Δημιουργικής Σκέψης Ι. Στο: Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την Ανάπτυξη Κριτικής-Δημιουργικής Σκέψης. Αθήνα: ΟΕΠΕΚ Τριανταφύλλου, Β. Καλογεράς, Δ. (2006). Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Οι επιδράσεις του διαδικτύου στους αυριανούς πολίτες. Εκπαίδευση και Νέες Τεχνολογίες, Αθήνα Triantafyllou, V., Sklabos, N., Kalogeras, D. (2006). E Democracy: The Internet Effect to the Citizens of Tomorrow Webster, Fr. (ed.) Culture and Politics in the Information Age, Routledge, London