ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ: ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΝΑ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΕΙ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΔΙΑΛΟΓΟ;

Transcript

1 ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ: ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΝΑ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΕΙ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΔΙΑΛΟΓΟ; Ευρώπη Μελέτη N Απριλίου 2012 Μετάφραση από τα αγγλικά

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΟΨΗ... i I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΣΤΑΣΙΜΕΣ... 2 II. ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΩΣ ΜΑΝΝΑ ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ... 4 A. ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΟΙ ΠΡΟΧΩΡΟΥΝ ΜΟΝΟΜΕΡΩΣ... 4 B. Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΛΙΜΑΚΩΝΕΙ ΤΗΝ ΕΝΤΑΣΗ... 6 Г. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ III. ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ A. ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ B. ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ IV. Η ΕΞΑΡΓΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΛΑΧΝΟΥ A. ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ B. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Υγροποίηση Φυσικού Αερίου ή ΥΦΑ Επιλογές για έναν αγωγό: Ισραήλ, Ελλάδα ή Τουρκία; V. Ο ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΕΡΔΩΝ A. ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΒΗΜΑΤΑ Σεβασμός για τα Κοινά Δικαιώματα Οικοδόμηση Εμπιστοσύνης B. ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Ενεργειακά Ζητήματα Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) Αγωγοί VI. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Α. ΧΑΡΤΗΣ 1: ΟΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΑΟΖ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ, ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ Β. ΧΑΡΤΗΣ 2: ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ ΠΟΥ ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΟΙ Г. ΧΑΡΤΗΣ 3: Η ΑΡΧΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΑΟΖ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Δ. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ INTERNATIONAL CRISIS GROUP Ε. ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙCG ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΤΑ ΤΟ Ζ. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ INTERNATIONAL CRISIS GROUP... 32

3 Ευρώπη Μελέτη N Απριλίου 2012 ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ: ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΝΑ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΕΙ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΔΙΑΛΟΓΟ; ΣΥΝΟΨΗ Οι εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο αυξήθηκαν προς το τέλος του 2011, όταν οι Ελληνοκύπριοι άρχισαν μονομερώς εξορύξεις στις πλούσιες σε υδρογονάνθρακες παράκτιες περιοχές τους, με την Τουρκία να απαντά με σκληρή κριτική και απειλητικές κινήσεις του στόλου της. Τα αμφισβητούμενα θαλάσσια σύνορα και οι έρευνες για φυσικό αέριο γύρω από το διχοτομημένο νησί αποτελούν τις πηγές της πρόσφατης διένεξης, ωστόσο ένταση προκαλείται επίσης και από την επιβράδυνση των συνομιλιών για την επανένωση της Κύπρου, οι οποίες διεξάγονται με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ. Υπάρχει ανάγκη για αλλαγή προσέγγισης. Η ύπαρξη φυσικού αερίου μπορεί να απομακρύνει περαιτέρω τις δύο κοινότητες και να αυξήσει την ένταση μεταξύ τους ή μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για τους αξιωματούχους όλων των πλευρών, της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης, να συνομιλήσουν και να καταλήξουν σε συμφωνία για την εκμετάλλευση και διακίνηση του νέου αυτού ευρήματος. Ένα χρόνο νωρίτερα, όταν οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό βρίσκονταν ήδη σε αδιέξοδο, η Crisis Group πρότεινε έξι βήματα για να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη και να διευκολυνθεί η δημιουργία ενός κλίματος πρόσφορου για την επίτευξη μιας γενικότερης συμφωνίας. Κανένα από αυτά δεν εφαρμόστηκε αντ αυτού οι συνομιλίες πάγωσαν και η εμπιστοσύνη μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών μειώθηκε περαιτέρω. Όπως γράψαμε και το Φεβρουάριο του 2011, ούτε οι Ελληνοκύπριοι ούτε οι Τουρκοκύπριοι μπορούν να εκμεταλλευτούν πλήρως τις δυνατότητές τους σε ένα νησί με αβέβαιο μέλλον, διαιρεμένο, στρατιωτικοποιημένο και αντιμέτωπο με νέες οικονομικές δυσκολίες. Οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ καθώς η Κύπρος είναι εκτός ΝΑΤΟ και η Τουρκία εντός, οι διενέξεις τους συνεχίζουν να υπονομεύουν τη συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ. Η έναρξη εξορύξεων στα παράκτια του νησιού το Σεπτέμβριο του 2011 έχει εντείνει αυτούς τους κινδύνους. Το Σεπτέμβριο του 2011, η Κυπριακή Δημοκρατία, με τη βοήθεια της Noble Energy Inc., η οποία εδρεύει στις ΗΠΑ, ξεκίνησε παράκτιες εξορύξεις στα νότια του νησιού και ανακάλυψε σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου στο οικόπεδο Αφροδίτη, από όπου ξεκίνησε η εξόρυξη. Είναι πιθανό να εντοπισθούν κι άλλα αποθέματα, ενώ το Φεβρουάριο του 2012 υπήρξε νέα πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για τα εναπομείναντα οικόπεδα. Η Κυπριακή Δημοκρατία θεωρεί πως έχει το κυριαρχικό δικαίωμα να προχωρήσει σε εξορύξεις στην αποκλειστική οικονομική της ζώνη (ΑΟΖ), η οποία έχει οριοθετηθεί μέσω συνθηκών με την Αίγυπτο, το Λίβανο και το Ισραήλ, αλλά όχι και με την Τουρκία, τη Συρία ή την Ελλάδα. Αυτό που περιπλέκει περαιτέρω την κατάσταση είναι το γεγονός ότι το 30% της εταιρείας Noble Energy ανήκει σε ισραηλινά συμφέροντα και το οικόπεδο Αφροδίτη εμπίπτει εν μέρει στην ΑΟΖ του Ισραήλ. Τελευταία έχουν σημειωθεί εντάσεις στις σχέσεις της Τουρκίας τόσο με την Κύπρο όσο και με το Ισραήλ, που πρόσφατα υπέγραψαν συμφωνίες άμυνας και συνεργασίας. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και αμφισβητεί το δικαίωμά της να προχωρήσει σε συμφωνίες σχετικά με την ΑΟΖ ή να αξιοποιήσει μονομερώς τους φυσικούς της πόρους μέχρι να υπάρξει μια συνολική διευθέτηση. Ισχυρίζεται ότι η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση δεν αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων ή ενός ενωμένου νησιού, αντικρούει τους ισχυρισμούς των Ελληνοκυπρίων για αποκλειστική κυριαρχία, υποστηρίζοντας ότι το ζήτημα της κυριαρχίας είναι υπό διαπραγμάτευση στις τρέχουσες συνομιλίες, και επικαλείται την ιδιότητά της ως εγγυήτριας δύναμης σύμφωνα με τη Συνθήκη Εγγυήσεως του 1960 για να προστατεύσει τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων. Συνεπώς, η κίνηση για εξόρυξη από πλευράς των Ελλληνοκυπρίων προκάλεσε δριμεία αντίδραση, με την Άγκυρα να στέλνει πλοία κοντά σε ελληνοκυπριακές εγκαταστάσεις, να υπογράφει συμφωνίες καθορισμού θαλάσσιων συνόρων με τους Τουρκοκύπριους, να καθορίζει την υφαλοκρηπίδα μεταξύ των τουρκικών ακτών και του βορείου τμήματος του νησιού, να ξεκινά δικές της εξορύξεις φυσικού αερίου στα ανοιχτά της Κύπρου, και να ανακοινώνει ότι θα προχωρήσει σε χερσαίες εξορύξεις στο βόρειο τμήμα του νησιού για λογαριασμό των Τουρκοκυπρίων. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει το κυριαρχικό δικαίωμα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης φυσικών πόρων που

4 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα ii βρίσκονται εντός των θαλασσίων της ζωνών, έχει έντονη οικονομική ανάγκη για νέες πηγές εσόδων, και μπορεί δικαιολογημένα να διαμαρτύρεται για τις τουρκικές ενέργειες και απειλές. Παρόλα αυτά, η μονομερής έναρξη ε- ρευνών εκ μέρους της συνιστά παραβίαση της δέσμευσής της να μοιράζεται τους φυσικούς πόρους και υπονομεύει τις ήδη εύθραυστες συνομιλίες για την επανένωση. Οι αόριστες ελληνοκυπριακές υποσχέσεις για καταμερισμό των εσόδων από την εξόρυξη φυσικού αερίου στο μέλλον δεν ικανοποιούν την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ωστόσο, η τελευταία καθώς και η Τουρκία, αντιδρούν προκλητικά και ενάντια στο πνεύμα των συνομιλιών όταν υπογράφουν συμφωνία για οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και προβαίνουν σε έρευνες και εξόρυξη. Η Τουρκία, με τη μακριά ακτογραμμή της, ευλόγως ανησυχεί ότι μπορεί να απολέσει το μερίδιο που δικαιούται στις θαλάσσιες ζώνες της Ανατολικής Μεσογείου, σε περίπτωση που η Κυπριακή Δημοκρατία, και πιθανώς η Ελλάδα, ορίσουν τις ΑΟΖ τους ωστόσο η Άγκυρα θα πρέπει να σταματήσει να αρνείται το διάλογο και να προσεγγίσει τους Ελληνοκύπριους για να υποστηρίξει τις διεκδικήσεις της. Οι Ελληνοκύπριοι υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να αποφασίσουν σύντομα για το πώς θα μεταφερθεί φυσικό αέριο. Το να διοχετευθεί το κυπριακό αέριο στην Τουρκία και από κει στην ΕΕ θα ήταν μια πολύ καλύτερη επιλογή, σε πολιτικό και πιθανότατα και σε οικονομικό επίπεδο. Αυτό είναι εξαιρετικό απίθανο υπό τις παρούσες συνθήκες, πράγμα που σημαίνει ότι οι Ελληνοκύπριοι πιθανόν να επιλέξουν την πιο ακριβή εναλλακτική λύση της υ- γροποίησης του φυσικού αερίου (ΥΦΑ), παρακάμπτοντας την Τουρκία και τους Τουρκοκύπριους. Ωστόσο, οι επιπλέον κίνδυνοι που σχετίζονται με την άλυτη διένεξη θα καταστήσουν τη χρηματοδότηση ενός σχεδίου ΥΦΑ πιο δαπανηρή, και την εξεύρεση αγορών πιο δύσκολη, ενώ οι τουρκικές απειλές πιθανόν να κρατήσουν τις περισσότερες μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες σε απόσταση εξάλλου, δεν υπάρχει ακόμη αρκετό κυπριακό φυσικό αέριο για να καταστεί οποιαδήποτε εγκατάσταση ΥΦΑ πραγματικά επικερδής ενώ φαίνεται απίθανο να υπάρξουν επιπλέον ποσότητες αερίου από το Ισραήλ. Ενεργειακοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι συνθήκες αυτές θα οδηγήσουν σε μεγάλες καθυστερήσεις. Η προοπτική συνέχισης αυτής της δαπανηρής τακτικής του μία σου και μία μου θα πρέπει να οδηγήσει τα ε- μπλεκόμενα μέρη σε μια εκ νέου δέσμευση για μια ολοκληρωμένη διευθέτηση με στόχο την επανένωση του νησιού, το οποίο είναι διαιρεμένο πολιτικά από το 1963, όταν οι Ελληνοκύπριοι κατέκτησαν τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας, και στρατιωτικά από το 1974 μετά την τουρκική εισβολή, η οποία δημιούργησε μια τουρκοκυπριακή ζώνη που περιλαμβάνει το βόρειο τρίτο του νησιού. Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι έχουν συμφωνήσει ότι οι φυσικοί πόροι και οι διεθνείς συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένων κι εκείνων που οριοθετούν τα θαλάσσια σύνορα, θα αποτελούν ομοσπονδιακή αρμοδιότητα σε ένα επανενωμένο νησί. Ωστόσο, δεν είναι πιθανό κατά τη διάρκεια του επόμενου χρόνου να σημειωθεί πρόοδος στις συνομιλίες που διεξάγονται με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ. Ο ΟΗΕ, η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι βλέπουν ως φυσική προθεσμία την 1 Ιουλίου του 2012, όταν η Κυπριακή Δημοκρατία αναλάβει την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ. Η επίτευξη ενός ουσιαστικού συμβιβασμού φαντάζει ακόμη πιο απίθανη τώρα που ο ελληνοκυπριακός πολιτικός κόσμος είναι απασχολημένος με τις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου του Ακόμα και αν δεν επιτευχθεί μια συνολική διευθέτηση του Κυπριακού, τα εμπλεκόμενα μέρη θα πρέπει να επανεξετάσουν τα ενδεχόμενα οφέλη που απορρέουν από α- νεξάρτητες κινήσεις οικοδόμησης εμπιστοσύνης, να αναζητήσουν αμοιβαία πλεονεκτήματα και να αποτρέψουν την περαιτέρω κλιμάκωση της κρίσης, προβαίνοντας στα ακόλουθα βήματα σχετικά με το ενεργειακό ζήτημα: Η ελληνοκυπριακή ηγεσία θα πρέπει να δεσμευτεί ότι θα μοιραστεί με τους Τουρκοκύπριους το 20% των καθαρών εσόδων ή του ίδιου του φυσικού αερίου από τα παράκτια κοιτάσματα υδρογονανθράκων, πιθανώς μέσω ενός μηχανισμού ο οποίος θα επιβλέπεται από τον ΟΗΕ, με την προϋπόθεση ότι και τα δύο μέρη παραμένουν επισήμως προσηλωμένα στην επανένωση του νησιού. Οι Τουρκοκύπριοι θα πρέπει να δεσμευθούν ότι θα μοιραστούν με τους Ελληνοκύπριους ένα αντίστοιχο μέρος των δικών τους εσόδων από την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, που θα προκύψουν από τις δικές τους δραστηριότητες εξόρυξης, οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη. Οι Ελληνοκύπριοι θα πρέπει να συμφωνήσουν με τους Τουρκοκύπριους για τη δημιουργία μιας δικοινοτικής, ad hoc συμβουλευτικής επιτροπής όπου θα συζητηθούν τα ενεργειακά ζητήματα και θα καθοριστεί η πιθανή οικιακή και βιομηχανική χρήση του φυσικού αερίου σε όλο το νησί. Η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι θα πρέπει να σταματήσουν να χρησιμοποιούν ρητορική απειλών, και να απέχουν από απειλητικές κινήσεις του στόλου τους εντός της ΑΟΖ του νησιού, ακόμα και αν αμφισβητούν τα όριά της και θα πρέπει επισήμως να δεσμευθούν ότι δεν θα παρεμποδίσουν την εξόρυξη, ούτε θα αναλάβουν οι ίδιοι εξορυκτική δραστηριότητα σε οικόπεδα υδρογονανθράκων που βρίσκονται εντός αυτών των υδάτων, συμπεριλαμβανομένων του νέου οικοπέδου Αφροδίτη και των περιοχών δυτικά της Κύπρου, έως ότου υπάρξει κάποια διευθέτηση. Σε περίπτωση που δημιουργηθεί ένα βασικό περιβάλλον διαλόγου: Η Τουρκία και η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να συμφωνήσουν, πιθανόν με τη διαμεσολάβηση τρίτων, ότι θα συζητήσουν τα ενεργειακά ζητήματα της Ανα-

5 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα iii τολικής Μεσογείου, χωρίς προκατάληψη για τις συνομιλίες που διεξάγονται με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ ή για όποια επίσημη αναγνώριση προκύψει από μια διευθέτηση. Θα πρέπει να εξετάσουν αν είναι δυνατόν να κατασκευαστεί, ενδεχομένως με συνεργασία των δύο μερών, ένας αγωγός δια του οποίου το φυσικό αέριο θα εξάγεται στην Τουρκία, και από εκεί στην Ευρώπη, συνεργασία που θα διέπεται από ισχυρούς ό- ρους υπό τη δεσμευτική διαιτησία ενός τρίτου μέρους. Η Τουρκία, η Κύπρος και η Ελλάδα θα πρέπει να συμφωνήσουν ότι θα συζητήσουν τις διεκδικήσεις τους σχετικά με τις ΑΟΖ στην ανατολική Μεσόγειο στο Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔ) ή σε κάποιο διαιτητικό δικαστήριο. Η συνεργασία για την εκμετάλλευση των σημαντικών αποθεμάτων φυσικού αερίου, το οποίο οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι ηγέτες αναγνωρίζουν ως κοινή κληρονομιά, θα μπορούσε να συμβάλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης χωρίς να επηρεάζεται το τελικό αποτέλεσμα των συνομιλιών για μια συνολική διευθέτηση στο νησί. Αν τα εμπλεκόμενα μέρη συνεχίσουν να προχωρούν σε μονομερείς ενέργειες, οι εντάσεις θα αυξηθούν, όπως και η πιθανότητα ατυχημάτων, ενώ οι Τούρκοι και οι Ελληνοκύπριοι θα εισέλθουν σε πορεία μετωπικής σύγκρουσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Λευκωσία/ Κωνσταντινούπολη/Βρυξέλλες, 2 Απριλίου 2012

6 Ευρώπη Μελέτη N Απριλίου 2012 ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ: ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΝΑ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΕΙ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΔΙΑΛΟΓΟ; I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΣΤΑΣΙΜΕΣ Οι πιθανότητες να υπάρξει μια συνολική πολιτική διευθέτηση που θα επανενώσει τους 1.1 εκατομμύριο κατοίκους της Κύπρου, στο πλαίσιο είτε ενός ομοσπονδιακού μοντέλου είτε ενός πιο αποκεντρωμένου σχηματισμού, εξασθενούν κάθε μέρα. 1 Ο τελευταίος γύρος των συνομιλιών για επανένωση, που ξεκίνησε το Μάρτιο του 2008, απέτυχε να οδηγήσει σε ουσιαστική πρόοδο. Αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι επί τέσσερα χρόνια υπήρξαν κατ ιδίαν συναντήσεις μεταξύ των αρχηγών των δύο κοινοτήτων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, κατά τις οποίες εξετάστηκαν πάνω από έξι επίσημα κεφάλαια, καθώς και ένα ανεπίσημο. 2 Όλες οι πλευρές φέρουν ευθύνη για την εξέλιξη αυτή: η ελληνοκυπριακή ηγεσία γιατί δεν προώθησε γρήγορα κάποια λύση το 2008, όταν και στις δυο πλευρές του νησιού βρίσκονταν στην εξουσία ηγέτες που τάσσονταν υπέρ της εξεύρεσης μιας λύσης τα ελληνοκυπριακά πολιτικά κόμματα επειδή συνέχισαν να παρεμποδίζουν οποιονδήποτε συμβιβασμό κατά τη διάρκεια των συνομιλιών οι Τουρκοκύπριοι επειδή εξέλεξαν έναν αδιάλλακτο ηγέτη το 2010 η Τουρκία επειδή απέκλινε από την ευρωπαϊκή της πορεία και απώλεσε το ενδιαφέρον της για την επίλυση 1 Για προηγούμενες μελέτες της Crisis Group, βλ. Crisis Group Ευρώπης Μελέτες Νο 171, Το Αδιέξοδο της Κύπρου: Το Επόμενο Βήμα, 8 Μαρτίου 2006 Νο 190 Κύπρος: Αναστροφή της Διολίσθησης προς τη Διχοτόμηση, 10 Ιανουαρίου 2008 Νο 194, Επανένωση της Κύπρου: Η Ευνοϊκότερη έως Τώρα Συγκυρία, 23 Ιουνίου 2008 Νο 201, Κύπρος: Επανένωση ή Διχοτόμηση, 30 Σεπτεμβρίου 2010 Νο 210, Κύπρος: Προς Γεφύρωση του Χάσματος στο Ιδιοκτησιακό, 9 Δεκεμβρίου 2010 και Ενημερωτικό Δελτίο Νο 161, Κύπρος: Έξι Βήματα προς μια Διευθέτηση, 22 Φεβρουάριου Τα κεφάλαια περιλαμβάνουν ζητήματα διακυβέρνησης και κατανομής εξουσίας, ζητήματα της ΕΕ, της οικονομίας, το περιουσιακό, το εδαφικό, την ασφάλεια και τις εγγυήσεις. Τα ζητήματα της υπηκοότητας και των εποίκων αποτελούν το ανεπίσημο έβδομο πεδίο. του Κυπριακού και η ΕΕ επειδή επέτρεψε στους Ελληνοκύπριους να χρησιμοποιήσουν τακτικές παρακώλυσης της πορείας της Τουρκίας και επειδή δεν τήρησε την υ- πόσχεση που έδωσε το 2004 να θέσει ένα τέλος στην α- πομόνωση της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Ύστερα από τέσσερις δεκαετίες διχοτόμησης, οι δύο κοινότητες υποστηρίζουν ότι επιθυμούν μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία αλλά απέτυχαν να προσδιορίσουν τις παραμέτρους της. 3 Ο πολιτικός ανταγωνισμός πριν από τις ελληνοκυπριακές προεδρικές εκλογές του Μαΐου 2013 καθιστά την εξεύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης ακόμα πιο δύσκολη. Σχεδόν κανείς από όσους βρίσκονται κοντά στις συνομιλίες δεν ελπίζει ότι θα υπάρξει κάποια θετική εξέλιξη στο άμεσο μέλλον. Οι Τουρκοκύπριοι εκφράζουν ανοιχτά τον σκεπτικισμό τους 4 οι Ελληνοκύπριοι παραδέχονται σε κατ ιδίαν συζητήσεις ότι η κοινή γνώμη είναι έτοιμη να εξετάσει εναλλακτικές λύσεις πέραν της επα- 3 Από τη στιγμή της σύναψης των Συμφωνιών Υψηλού Επιπέδου του 1977 και του 1979, ο στόχος είναι η δημιουργία μιας ομοσπονδίας. «Η έννοια μιας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας έχει χάσει το νόημά της όχι μόνο ανάμεσα στις δύο κοινότητες αλλά και εντός της κάθε κοινότητας ο καθένας α- ντιλαμβάνεται αυτή τη φράση διαφορετικά!» Συνέντευξη στην Crisis Group, Κουντρέτ Οζερσάι, Τουρκοκύπριος επικεφαλής διαπραγματευτής, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Απέχουμε πολύ από την εξεύρεση μιας λύσης. Οι Ελληνοκύπριοι αρνούνται να υπογράψουν οτιδήποτε. Δεν έχει νόημα να γίνουν συζητήσεις μετά την 1 η Ιουλίου [όταν θα αναλάβουν την Προεδρία της ΕΕ]. Μετά από χρόνια, δεν υπάρχει κάτι που δεν έχει συζητηθεί. Υπάρχει τώρα μια πραγματικότητα [δύο κρατών]». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ντερβίς Έ- ρογλου, πρόεδρος της αυτοαποκαλούμενης Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ), Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου «Δοκιμάσαμε τη μέθοδο της διαμεσολάβησης, τη διαιτησίας, των ειδικών απεσταλμένων, των πρωινών γευμάτων εργασίας, των κεκλεισμένων των θυρών συναντήσεων σε επίπεδο ηγετών, ηγέτες που προέρχονται από τη δεξιά, την αριστερά σε κάθε συνδυασμό. Και η τελευταία μέθοδος που είχε απομείνει δοκιμάστηκε και απέτυχε. Μετά από 40 χρόνια, αν δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε μια διευθέτησημάυτόν τον τρόπο, [είμαστε εγκλωβισμένοι]... αυτή η εξάντληση θα πρέπει να δηλωθεί από τον ΟΗΕ». Συνέντευξη στην Crisis Group, Κουντρέτ Οζερσάι, Τουρκοκύπριος επικεφαλής διαπραγματευτής, Λευκωσία, Φεβρουάριος 2012.

7 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 2 νένωσης του νησιού. 5 Όπως λέει θυμόσοφα ένας επιφανής Ελληνοκύπριος παρατηρητής, «Έχουμε φτάσει στο σημείο μιας παρτίδας σκακιού όπου τα πιόνια στην σκακιέρα μπορούν να κάνουν μόνο μια-δυο κινήσεις και καμία πλευρά δεν μπορεί να κερδίσει». 6 Οι ηγέτες έχουν συναντηθεί με το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν πέντε φορές από το Νοέμβριο του 2010 σε τριμερείς συναντήσεις κορυφής εκτός νησιού, δύο φορές στη Γενεύη και τρεις φορές στη Νέα Υόρκη. Όπως συνέβη και με τις προηγούμενες τέσσερις, η έκβαση της τελευταίας συνάντησης που έλαβε χώρα στο Greentree της Νέας Υόρκης στις Ιανουαρίου του 2012 ήταν απογοητευτική. 7 Κανείς δεν επιθυμεί να φέρει το στίγμα της διακοπής των συνομιλιών και μπορεί να σκοντάφτουν στους τύπους, αλλά ο ΟΗΕ φαίνεται ότι αρχίζει να μειώνει τον αριθμό των μελών της αποστολής του, περιορίζοντας ίσως και την εμπλοκή του. 8 5 Ένας Ελληνοκύπριος πρώην αξιωματούχος συμφωνεί ότι οι συνομιλίες βρίσκονται σε τέλμα: «Βλέπω πολύ ξεκάθαρα ότι η αποτυχία πλησιάζει. Ο Χριστόφιας [πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας] και ο Έρογλου δεν μπορούν να τα καταφέρουν. Επικρατεί πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης... Οδεύουμε [προς] τη λύση δύο κρατών». Συνέντευξη στην Crisis Group, Νίκος Ρολάνδης, Ελληνοκύπριος πρώην υπουργός Εξωτερικών και Εμπορίου, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου Εξέχων Ελληνοκύπριος πολιτικός υποστηρίζει ότι ο εθνικισμός βρίσκεται σε άνοδο και ότι η νέα γενιά πιστεύει σε εθνολογικά καθαρές περιοχές. Συνέντευξη στην Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Αλέξανδρος Λόρδος, Ελληνοκύπριος ειδικός εκλογολόγος, Λευκωσία, 22 Φεβρουαρίου Πριν τη σύνοδο κορυφής, αμφότερες οι πλευρές παραδέχθηκαν ότι δεν υπήρξε σχεδόν καθόλου πρόοδος από την προηγούμενη τριμερή συνάντηση τον Οκτώβριο του Ο Μπαν Κι-Μουν δήλωσε ότι σημειώθηκε περιορισμένη πρόοδος και ανέθεσε στον ειδικό σύμβουλό του, Αλεξάντερ Ντάουνερ, να του δώσει αναφορά στα τέλη του Μαρτίου 2012 εστιάζοντας σε τρία ζητήματα: το περιουσιακό, τη διακυβέρνηση και την υπηκοότητα. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες τριμερείς συναντήσεις, ο Μπαν δεν όρισε κάποια ημερομηνία για την επόμενη σύνοδο κορυφής. Ανώτερος διεθνής αξιωματούχος αναρωτιέται αν η διαδικασία που ξεκίνησε το 1977 θεωρείται πλέον νεκρή, σημειώνοντας ότι ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ντερβίς Έρογλου διαφοροποιήθηκε μεν από τις προηγούμενες συγκλίσεις, αλλά ούτε οι Ελληνοκύπριοι φαίνεται να επιθυμούν μια συμφωνία. Συνέντευξη στην Crisis Group, Φεβρουάριος Στις 14 Δεκεμβρίου 2011, ο Μπαν Κι- Μουν επεσήμανε ότι η προοπτική για περαιτέρω πρόοδο των διαπραγματεύσεων ήταν πάρα πολύ περιορισμένη. Σε επιστολή του προς τους ηγέτες, στις 4 Ιανουαρίου, υποστήριξε ότι οι συνομιλίες έχουν φτάσει σε αδιέξοδο, ενώ ξανά στις 6 Ιανουαρίου προειδοποίησε ότι «δεν μπορούμε να συνεχίσουμε μ αυτόν τον τρόπο και, λαμβάνοντας υπόψιν ότι από την 1 η Ιουλίου η Κύπρος θα αναλάβει την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν απομένει και πολύς Για δεκαετίες, το κυριότερο εμπόδιο για μια διευθέτηση υπήρξε η παντελής απουσία επαφής κρατικών αξιωματούχων, επικοινωνίας και εμπιστοσύνης μεταξύ της Τουρκίας και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία, θεωρώντας την κυβέρνησή της ως ένα ελληνοκυπριακό μονοπώλιο, και έχει σε μεγάλο βαθμό αρνηθεί να εμπλακεί σε διάλογο με τους αξιωματούχους της, ακόμα και ανεπίσημα. Παραιτούμενος του όρου να γίνει δεκτός ως ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, στην αρχή του 2011, ο Χριστόφιας δήλωσε στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης: «Επιθυμώ να συναντήσω τον [Πρωθυπουργό] Ερντογάν και τον [Πρόεδρο] Γκιούλ, ακόμα και αν πρόκειται για μια ανεπίσημη συνάντηση. Επιθυμώ να τους εξηγήσω το όραμά μου για μια διευθέτηση. Ας φάμε ψάρι στο Βόσπορο, χωρίς να παρακάμψουμε τους Τουρκοκύπριους. Μπορούμε να λύσουμε το Κυπριακό μαζί με τον Ερντογάν». 9 Η πρότασή του απορρίφθηκε. Οι αξιωματούχοι και των δύο μερών δεν πιστεύουν ότι η άλλη πλευρά επιθυμεί ειλικρινά μια διευθέτηση τους όρους της οποίας θα τηρήσει. Η απροθυμία της Τουρκίας να εκπληρώσει τη δέσμευση που ανέλαβε το 2005 ενώπιον της ΕΕ για Τελωνειακή Ένωση (το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Συμφωνίας της Άγκυρας) δηλαδή στο άνοιγμα των λιμένων και αερολιμένων της στα πλοία και αεροσκάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας, επιδεινώνει το πρόβλημα αυτό. 10 Τώρα η Τουρκία διατείνεται ότι δεν θα εμπλακεί καθόλου σε διάλογο με την Προεδρία της ΕΕ, την οποία θα έχει η Κυπριακή Δημοκρατία στο δεύτερο μισό του 2012, ακόμα και αν οι Ελληνοκύπριοι ανοίξουν κάποια από τα διαπραγματευτικά κεφάλαια της Τουρκίας που μέχρι πρότιχρόνος». «Οι συνομιλίες δεν μπορούν να συνεχίσουν μ αυτόν τον τρόπο», Cyprus Mail, 8 Ιανουαρίου Συνέντευξη, Milliyet, 7 Ιανουαρίου Εξαιτίας αυτής της μη συμμόρφωσης, το Δεκέμβριο του 2005, το Συμβούλιο της ΕΕ μπλόκαρε οχτώ από τα 35 διαπραγματευτικά κεφάλαια της Τουρκίας, τα οποία εξακολουθούν να παραμένουν σε αναστολή. Το Δεκέμβριο του 2009, οι Ελληνοκύπριοι μονομερώς μπλόκαραν ακόμη έξι. Λαμβάνοντας υπόψιν τα κεφάλαια που μπλόκαρε η Γαλλία εξαιτίας της εναντίωσής της προς την υποψηφιότητα της Τουρκίας, και αυτά που προς το παρόν παραμένουν ανοιχτά, η Τουρκία έχει τρία δύσκολα κεφάλαια που μπορεί να διαπραγματευτεί πριν η διαδικασία ένταξής της στην ΕΕ περιέλθει σε αδιέξοδο. Το 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Βελγική Προεδρία της ΕΕ απέτυχαν στη νέα τους προσπάθεια να διευκολύνουν μια συμφωνία μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Τουρκίας για ένα σταδιακό άνοιγμα των λιμανιών και των αεροδρομίων. Από την άλλη πλευρά, οι Τούρκοι αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι η Τουρκία «στην πραγματικότητα εφαρμόζει την Τελωνειακή Ένωση, αρνούμενοι ότι η εφαρμογή [της] περιλαμβάνει το άνοιγμα των λιμανιών και αεροδρομίων». Ηλεκτρονική αλληλογραφία της Crisis Group, Μάρτιος 2012.

8 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 3 νος ήταν μπλοκαρισμένα, 11 ενώ ένας από τους κορυφαίους υπουργούς έφτασε κιόλας στο σημείο να απειλήσει ότι θα προχωρήσουν σε προσάρτηση του βορείου τμήματος. 12 Η Crisis Group πρότεινε το Φεβρουάριο του 2011 ότι αμφότερες οι πλευρές θα πρέπει να προχωρήσουν σε ορισμένα βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, μαζί ή ξεχωριστά, ώστε να αναπτυχθεί εμπιστοσύνη και να ανταποκριθούν αμφότερες στις κυριότερες ανησυχίες της άλλης πλευράς χωρίς να προκαταβάλουν το αποτέλεσμα μιας τελικής διευθέτησης. 13 Τα βήματα αυτά περιελάμβαναν κάποια πρόοδο στο θέμα του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου, όπως επίσης και τον περιορισμό της απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων, στους οποίους η Κυπριακή Δημοκρατία δεν επιτρέπει να προβούν σε οποιεσδήποτε αυτόνομες δραστηριότητες, όπως το να σχηματίσουν τις δικές τους ομάδες για να πάρουν μέρος σε διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις, και να έχουν απευθείας εμπορικές σχέσεις με την ΕΕ (βλ. Παράρτημα V.A.2, παρακάτω). Ούτε η Ά- γκυρα, αλλά ούτε και η Λευκωσία έδειξαν οποιοδήποτε ενδιαφέρον να υιοθέτησουν κάποια από αυτά τα βήματα, ενώ αντ αυτού έθεσαν ως προϋπόθεση για να προχωρήσουν σε κάποια ενέργεια την εκδήλωση αμοιβαιότητας από την άλλη πλευρά, με την Τουρκία για παράδειγμα να δηλώνει ότι για να εφαρμόσει το Πρόσθετο Πρωτόκολλο, η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να επιτρέψει τις διεθνείς πτήσεις στο αεροδρόμιο Ερτζάν στο βόρειο τμήμα του νησιού. διαπραγμάτευσης, ακόμα πιο δύσκολη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα περιθώρια είναι μικρά ο διάλογος θα πρέπει να ξεκινήσει μέσα στους επόμενους δώδεκα μήνες, πριν δεσμευθούν οι Ελληνοκύπριοι στην εκμετάλλευση και μεταφορά του αερίου, παρακάμπτοντας την Τουρκία και τους Τουρκοκύπριους. Δεδομένου ότι αυτήν τη στιγμή δεν μπορούν καν να συνομιλήσουν με την Ά- γκυρα, οι Ελληνοκύπριοι δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για το ενδεχόμενο μιας συνεργασίας στο θέμα του φυσικού αερίου. 14 Η ανακάλυψη παράκτιων αποθεμάτων φυσικού αερίου καταδεικνύει πώς η πάροδος του χρόνου καθιστά την ε- ξεύρεση μιας βιώσιμης λύσης, που θα έλθει ως προϊόν 11 «Δε θα καθίσουμε στο τραπέζι με τους Ελληνοκύπριους α- κόμη και αν άνοιγαν είκοσι κεφάλαια!» Τούρκος Υπουργός των Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου όπως παρατέθηκε στη Sabah, 8 Μαρτίου Τα αποτελέσματα που διέβλεπε ο Τούρκος Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Εγκεμέν Μπαγκίζ περιελάμβαναν: «Επανένωση στη βάση μιας συμφωνίας των [δύο] ηγετών, δημιουργία δύο ανεξάρτητων κρατών μετά από συμφωνία μεταξύ των δύο ηγετών σε περίπτωση που δεν μπορούσαν να επιτύχουν μια συμφωνία για επανένωση, ή προσάρτηση της ΤΔΒΚ στην Τουρκία». Συνέντευξη στην Kıbrıs, 3 Μαρτίου «[Από τη στιγμή που] η κυβέρνηση έχει παραμείνει σιωπηλή και ο υ- πουργός δεν αποδοκίμασε αυτό το ενδεχόμενο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η προσάρτηση είναι μια πολιτική επιλογή η οποία συζητείται σοβαρά στην Άγκυρα». Ιχσάν Νταγκί, «Προσαρτώντας την Κύπρο», Today s Zaman, 12 Μαρτίου Ένας Τούρκος αξιωματούχος υποστήριξε, ωστόσο, ότι «δεν υπάρχει αλλαγή όσον αφορά στην υποστήριξη της Τουρκίας προς την τρέχουσα διαπραγματευτική διαδικασία που στοχεύει σε μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, [ούτε στο ότι] η Τουρκία παραμένει προσηλωμένη στο στόχο της επίτευξης μιας διευθέτησης πριν την 1 Ιουλίου». Ηλεκτρονική αλληλογραφία της Crisis Group, Μάρτιος Βλ. Crisis Group Ενημερωτικό Δελτίο, Κύπρος: Έξι Βήματα προς μια Διευθέτηση, όπως παρατίθεται ανωτέρω. 14 Συνεντεύξεις στην Crisis Group, διεθνείς αξιωματούχοι, Κωνσταντινούπολη και Άγκυρα, Ιανουάριος «Απευθυνθήκαμε στην Τουρκία για να επιλύσει το Κυπριακό. Συνεργασία [για το φυσικό αέριο] δεν μπορεί να υπάρξει πριν από την ύπαρξη λύσης. Χωρίς [λύση], πώς μπορούμε να δεσμευθούμε με μια χώρα που δεν μας αναγνωρίζει, που δεν τηρεί το [Πρόσθετο] Πρωτόκολλο της Άγκυρας; Φανταστείτε ότι ζείτε σε διπλανά σπίτια και μαλώνετε καθημερινά με το γείτονα, θα πηγαίνατε σε μια τέτοια περίπτωση να χρησιμοποιήσετε την κουζίνα του; Όχι, δεν μπορείτε να το κάνετε». Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, Φεβρουάριος 2012.

9 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 4 II. ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΩΣ ΜΑΝΝΑ ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ A. ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΟΙ ΠΡΟΧΩΡΟΥΝ ΜΟΝΟΜΕΡΩΣ Η Κύπρος αντιμετωπίζει σημαντικές οικονομικές δυσκολίες, όπως αρκετές άλλες χώρες του Νότου που ανήκουν στην ευρωζώνη. Επιπλέον, μια μεγάλη έκρηξη στη ναυτική βάση στο Μαρί τον Ιούλιο του 2011 κατέστρεψε τον κύριο σταθμό ηλεκτροπαραγωγής, προκάλεσε εκτεταμένες διακοπές ηλεκτρικού και έπληξε σημαντικά τους Ελληνοκύπριους. 15 Οι τράπεζες είναι εκτεθειμένες στην οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας. Τα 5 δισεκατομμύρια ευρώ που είχαν επενδυθεί σε ελληνικά ομόλογα έ- χουν χάσει τη μισή τους αξία και οι Ελληνοκύπριοι αξιωματούχοι φοβούνται πως η έκθεση των τραπεζών στις ελληνικές αγορές μέσω των επιχειρηματικών και προσωπικών δανείων που ανέρχονται στα 22 δισεκατομμύρια ευρώ, το αντίστοιχο ολόκληρης της ετήσιας οικονομικής παραγωγής των Ελληνοκυπρίων- βρίσκεται σε κίνδυνο. 16 Το Νοέμβριο του 2011 η Ρωσία παραχώρησε ένα ιδιαίτερα αναγκαίο δάνειο αξίας 2.5 δισεκατομμυρίων ευρώ με ευνοϊκό επιτόκιο και όρους, που καλύπτει τις δανειστικές ανάγκες τις Κυπριακής Δημοκρατίας για το Ωστόσο, δεν υπάρχει σχέδιο για το Οι οίκοι αξιολόγησης έχουν σταθερά υποβαθμίσει το κυπριακό χρέος από το 2011, με την Standard & Poors και την Moody s να το υποβαθμίζουν σε καθεστώς υψηλού κινδύνου το Σε ένα ατύχημα στις 11 Ιουλίου 2011, 98 δοχεία με κατασχεθέντα εκρηκτικά αποθηκευμένα στη Ναυτική Βάση Ευάγγελος Φλωράκης στο Μαρί εξεράγησαν, σκοτώνοντας δεκατρείς ανθρώπους και καταστρέφοντας εκατοντάδες κτίρια συμπεριλαμβανομένου και του μεγαλύτερου σταθμού ηλεκτροπαραγωγής του νησιού που παρείχε πάνω από τη μισή ηλεκτρική ενέργεια στο νησί, προκαλώντας γενικές διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος σε όλη τη χώρα. Ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας δήλωσε πως η οικονομία βρίσκεται σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης μετά την έκρηξη, η οποία προκάλεσε εκτιμώμενες ζημιές της τάξης των 2 δισεκατομμυρίων ευρώ, ή σχεδόν το 10 % του ΑΕΠ. «Ο διοικητής της Κύπρου προειδοποιεί για κατάσταση έκτακτης ανάγκης μετά την έκρηξη», Financial Times, 20 Ιουλίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος ανώτερος αξιωματούχος, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Δεν υπάρχει δανεισμός και το κόστος είναι υψηλό. Ο τουρισμός πάει λίγο καλύτερα, αλλά η οικονομία δεν πάει καλά, οι προοπτικές είναι δυσάρεστες. Ο τραπεζικός τομέας βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Τα δάνεια που δεν αποδίδουν είναι το πραγματικό πρόβλημα. Αν η Ελλάδα δεν επανέλθει, οι κυπριακές τράπεζες θα υποστούν σοβαρό πλήγμα». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος επιχειρηματίας, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Έχουν εξαντλήσει τον εσωτερικό δανεισμό». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος διπλωμάτης, Φεβρουάριος Η οικονομική κρίση εξηγεί εν μέρει γιατί οι Ελληνοκύπριοι ένιωσαν τέτοια ευφορία όταν ανακαλύφθηκαν αποθέματα φυσικού αερίου κοντά στις ακτές τους. 18 Πέραν των σημαντικών κερδών που θα αποφέρουν οι εξαγωγές σε διάστημα μερικών χρόνων, το φυσικό αέριο θα βοηθήσει την Κύπρο να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές ενεργειακές ανάγκες της οι Ελληνοκύπριοι, χρησιμοποιώντας πετρέλαιο στους σταθμούς παραγωγής ενέργειας, αυτή τη στιγμή πληρώνουν την υψηλότερη τιμή στην Ευρώπη για ηλεκτρική ενέργεια. Αυτοί οι σταθμοί μπορούν πολύ εύκολα να μετατραπούν σε σταθμούς που θα καταναλώνουν φυσικό αέριο. 19 Το Σεπτέμβριο του 2011 μια μεσαίου μεγέθους αμερικάνικη πετρελαϊκή εταιρεία με έδρα στο Τέξας, η Noble Energy, ξεκίνησε ερευνητικές γεωτρήσεις σε ένα από τα δεκατρία κυπριακά παράκτια οικόπεδα που περιβάλλουν το νότιο μέρος του νησιού (Οικόπεδο 12) παράλληλα με τις επιχειρήσεις της στα ισραηλινά χωρικά ύδατα. 20 Εν συνεχεία ανακοίνωσε ότι ανακαλύφθηκαν μεταξύ 5 και 8 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (τ.κ.π.), ή μεταξύ 142 και 227 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (δ.κ.μ.) στο Οικόπεδο Αφροδίτη, περισσότερα από ό,τι μπορεί να καταναλώσει η Κύπρος μέσα σε έναν αιώνα. 21 Το Φεβρουάριο του 2012 ανακοινώθηκε ένας δεύτερος γύρος αδειοδοτήσεων για τα εναπομείναντα δώδεκα οικόπεδα, συμπεριλαμβανομένων και των οικοπέδων τα οποία η Τουρκία υποστηρίζει ότι περιλαμβάνονται στην 18 «Ο Κύπριος πρέσβης προσεγγίζει την κατάσταση με το σήμα του δολλαρίου στα μάτια του». Συνέντευξη στην Crisis Group, Γερμανός αξιωματούχος, Βερολίνο, Ιανουάριος «Η επικρατούσα άποψη είναι πόσο τυχεροί είμαστε». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος ανώτερος αξιωματούχος, Λευκωσία, Φεβρουάριος Η ηλεκτρική ενέργεια κοστίζει φορές το μέσο όρο της ΕΕ. «Στατιστικές ενεργειακών τιμών», Eurostat, Νοέμβριος Πραγματοποιούσε γεωτρήσεις στην ανατολική Μεσόγειο για λογαριασμό του Ισραήλ από το 1998 και ανακάλυψε το οικόπεδο Λεβιάθαν μέσα στην ΑΟΖ του Ισραήλ, το οποίο αποτελεί τη μεγαλύτερη ανακάλυψη υποθαλάσσιου φυσικού αερίου της τελευταίας δεκαετίας. Η λεκάνη της Λεβαντίνης εκτιμάται ότι περιέχει 122 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (3.454 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα) ανεξερεύνητου και τεχνικά ανακτήσιμου φυσικού αερίου και 1.7 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου. «Αξιολόγηση Προοπτικής Φυσικού Αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο», Αμερικανικό Υπουργείο Εσωτερικών, Αμερικανική Γεωλογική Επισκόπηση, 8 Απριλίου Αυτά αντιπροσωπεύουν περίπου το 2% των παγκόσμιων αποδεδειγμένων αποθεμάτων φυσικού αερίου και 0,1% των πετρελαϊκών αποθεμάτων. 21 Η Noble Energy μετέφερε το 30% των δικαιωμάτων της επί του Οικοπέδου 12 στον Ισραηλινό όμιλο Delek, με την εταιρεία εξορύξεων Delek και την εταιρεία εξερεύνησης πετρελαίου Avner να κατέχουν το 15% η κάθε μια, και τώρα διαχειρίζεται την πηγή με ποσοστό εργασίας 70%.

10 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 5 υφαλοκρηπίδα της (βλ. Χάρτη 1) και περιοχών όπου οι Τουρκοκύπριοι έχουν παραχωρήσει άδειες εξερεύνησης στους Τούρκους (βλ. Χάρτη 2). 22 Οι ενδιαφερόμενοι έ- χουν στη διάθεσή τους χρόνο μέχρι τα μέσα Μαΐου να υποβάλουν τις αιτήσεις τους και η διαδικασία αδειοδότησης είναι πιθανόν να διαρκέσει από έξι μήνες μέχρι και ένα χρόνο. Η συλλογή και αξιολόγηση των σεισμικών δεδομένων έχει καθοριστεί να ξεκινήσει αμέσως μετά, ακολουθούμενη από ερευνητικές γεωτρήσεις. 23 Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας δε ζητήθηκε η γνώμη των Τουρκοκυπρίων. Όπως εξήγησε και ένας Τουρκοκύπριος ανεξάρτητος ενεργειακός αναλυτής: «Εξαιτίας του γεγονότος ότι είμαστε κάτοικοι αυτού του νησιού, είμαστε συνιδιοκτήτες των πόρων αυτών. Έχουμε όλα τα δικαιώματα που έχουν οι ιδιοκτήτες. Θα πρέπει να αποφασίσουμε πού θα διοχετευτεί αυτό το φυσικό αέριο, πώς θα χρησιμοποιηθούν τα έσοδα και ούτω καθεξής. Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε ιδέα για το τι ακριβώς διαπραγματεύονται οι Ελληνοκύπριοι με την Noble Energy». 24 Συγκρίνουν τα δικαιώματά τους επί των φυσικών πόρων με το δικαίωμα των Ελληνοκυπρίων επί των περιουσιών τους στο βόρειο τμήμα του νησιού, ανεξάρτητα την από όποια διευθέτηση. 25 Οι φυσικοί πόροι υπήρξαν ομοσπονδιακή ευθύνη σύμφωνα με το προτεινόμενο από τον ΟΗΕ Σχέδιο Ανάν του 2004, όπως επίσης και η υπογραφή διεθνών συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένου και του καθορισμού των ΑΟΖ. 26 Αυτό είχε επιβεβαιωθεί από τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων στον πρόσφατο γύρο των διαπραγματεύσεων ένα έγγραφο σύγκλισης απόψεων επί του θέματος παραδόθη- 22 «Ο δεύτερος γύρος αδειοδοτήσεων πρόκειται να ανακοινωθεί την επόμενη εβδομάδα», Cyprus Mail, 7 Φεβρουαρίου 2012 Συνεντεύξεις της Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Ο Ελληνοκύπριος υπουργός εμπορίου δήλωσε το Νοέμβριο του 2011 ότι αρκετές εταιρείες έδειξαν ενδιαφέρον αποκτώντας σεισμικά δεδομένα. 23 «Προχωρούμε πολύ αργά. Ρίξτε μια ματιά στον πρώτο γύρο αδειοδοτήσεων το Μετά από τέσσερα χρόνια, έχουμε τα αποτελέσματα. Αν οι αδειοδοτήσεις πάνε καλά τώρα, θα ολοκληρωθούν το 2013, και έπειτα είναι θέμα χρόνου να ξεκινήσουν οι γεωτρήσεις». Τηλεφωνική συνέντευξη της Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, 13 Φεβρουαρίου Τηλεφωνική συνέντευξη της Crisis Group, 19 Δεκεμβρίου Βλ. Την Έκθεση της Crisis Group, Κύπρος: Προς Γεφύρωση του Χάσματος στο Ιδιοκτησιακό, όπως παρατίθεται ανωτέρω. 26 Το Μέρος IV, Άρθρο 14 του Σχεδίου Ανάν περί των αρμοδιοτήτων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης καλύπτει τις διεθνείς συμφωνίες (14α) και τους φυσικούς πόρους (14ε). Όταν το σχέδιο δόθηκε για ταυτόχρονο δημοψήφισμα και στις δύο πλευρές του νησιού, οι Τουρκοκύπριοι ψήφισαν συντριπτικά υπέρ της επανένωσης, με ποσοστό 76%, ενώ οι Ελληνοκύπριοι ψήφισαν κατά, με 65%. κε στον ΟΗΕ. 27 Ανώτερος διεθνής αξιωματούχος, ο ο- ποίος είναι γνώστης των συνομιλιών, εκφράζει τη λύπη του για την παρούσα κατάσταση: Κατά τη συμφωνία [που επιτεύχθηκε κατά τη διάρκεια των διμερών συνομιλιών], όλα τα δικαιώματα που απορρέουν από [τους υδρογονάθρακες] θα πήγαιναν στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Είναι κρίμα που, ενώ συμφωνήθηκαν τόσα πολλά, δεν επισφραγίστηκαν με καμία συμφωνία... Αν είχαν καταλήξει [σε μια ολοκληρωμένη συμφωνία], θα ήταν ευκολότερο να διευθετηθεί το καθεστώς αποζημιώσεων [των περιουσιών] και να αυξηθεί η δυνατότητα χρηματόδοτησης μιας συμφωνίας. 28 Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Χριστόφιας υποσχέθηκε στους «Τουρκοκύπριους συμπατριώτες ότι ανεξάρτητα από τις συνθήκες, θα επωφεληθούν από την πιθανή ανακάλυψη και εξόρυξη υδρογονανθράκων», 29 μια προσφορά που επαναλήφθηκε από την πρώην υπουργό εμπορίου, βιομηχανίας και τουρισμού, Πραξούλα Αντωνιάδου-Κυριακού, 30 αλλά οι Τουρκοκύπριοι δεν έχουν πεισθεί. 31 Ο καταμερισμός του πλούτου μεταξύ των δύο κοινοτήτων είναι ένα θέμα βαθιά αντιδημοφιλές στους κόλπους της ελληνοκυπριακής κοινότητας. 32 Όπως δήλω- 27 Συνέντευξη στην Crisis Group, διεθνής αξιωματούχος, Ιανουάριος 2012 και τηλεφωνική συνέντευξη της Crisis Group, Οζντίλ Ναμί, Τουρκοκύπριος πολιτικός της αντιπολίτευσης και πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής, 27 Ιανουαρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Φεβρουάριος «Ομιλία του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Δημητρίου Χριστόφια κατά την 66 η συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη», 22 Σεπτεμβρίου 2011, 30 Οι Τουρκοκύπριοι είναι υπήκοοι της Κύπρου και ως τέτοιοι μπορούν να απολαμβάνουν μέσα στα πλαίσια μιας επανενωμένης πατρίδας τα οφέλη οποιουδήποτε φυσικού πλούτου διαθέτει η Κύπρος». «Ενημέρωση για την έρευνα υδρογονανθράκων στην Κύπρο από την Υπουργό Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού Πραξούλα Αντωνιάδου», παρασχέθηκε από το υ- πουργείο, Φεβρουάριος «Δεν είμαστε ικανοποιημένοι με τον [Πρόεδρο] Χριστόφια που υποστηρίζει ότι θα μοιραστούμε τα έσοδα με τους Τουρκοκύπριους. Ωστόσο, δυσκολεύεται να δώσει μια ικανοποιητική απάντηση, καθώς δεν αναγνωρίζει το κράτος μας. Θα δώσει χρήματα σε μεμονωμένους Τουρκοκύπριους και, αν ναι, με βάση ποια κριτήρια; Υπάρχουν Τουρκοκύπριοι τους οποίους δεν αναγνωρίζει ως πολίτες. Αυτό θα προκαλέσει διχόνοια α- νάμεσα στους πολίτες και θα δημιουργήσει εσωτερικά προβλήματα. Η προσφορά του δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Ο σωστός τρόπος [για να επιλυθεί αυτό το πρόβλημα] είναι να επιλυθεί το Κυπριακό». Τηλεφωνική συνέντευξη της Crisis Group, Οζντίλ Ναμί, Τουρκοκύπριος πολιτικός της αντιπολίτευσης και πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής, 27 Ιανουαρίου «Η υπουργός εμπορίου επιθυμούσε να συνδέσει [τα έσοδα από το φυσικό αέριο] με μια λύση. Αμέσως ονομάστηκε υπουργός εμπορίου και Τουρκίας. Η πολιτική ελίτ θεωρεί, βα-

11 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 6 σε στην Crisis Group ένας Ελληνοκύπριος επιχειρηματίας, «Αν οι Τουρκοκύπριοι επιστρέψουν στην Κυπριακή Δημοκρατία, τότε μπορούν να μοιραστούν μέρος του πλούτου». 33 Στο τέλος του Σεπτεμβρίου του 2011, οι Τουρκοκύπριοι πρότειναν αμοιβαία και ταυτόχρονη διακοπή όλων των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τα αποθέματα υδρογονανθράκων στα ανοιχτά της Κύπρου. 34 Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ερντογάν υποστήριξε την πρόταση, λέγοντας ότι «αν αμφότερες οι πλευρές παραιτηθούν από την έρευνα για φυσικό αέριο, θα το αποδεχθούμε», παρόλο που η δήλωση αυτή ήρθε δύο μέρες μετά την υπογραφή συμφωνίας για αμοιβαία εκμετάλλευση υδρογονανθράκων της χώρας του με τους Τουρκοκύπριους. 35 Οι Τουρκοκύπριοι πρότειναν επίσης τη δημιουργία μιας δικοινοτικής ad hoc επιτροπής, με τη συμμετοχή του ΟΗΕ, για τη λήψη κοινών αποφάσεων σχετικά με την έκδοση α- δειών, τη σύναψη συμφωνιών και τη διαχείριση των εσόδων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που θα χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση μιας τελικής διευθέτησης του Κυπριακού. 36 Οι Τούρκοι και οι Τουρκοκύπριοι υποστηρίζουν πως τα κεφάλαια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως αποζημίωση για τις ελληνοκυπριακές περιουσίες στο βορρά, 37 σκέψη που υιοθετείται και από τον ΟΗΕ. 38 Κάποιοι υποστηρίζουν πως οι Ελληνοκύπριοι θα αναλάβουν το μεγαλύτερο μέρος του επενδυτικού κόστους, και σε περίπτωση που οι Τουρκοκύπριοι θέλουν να επωφεληθούν θα πρέπει επίσης να συνεισφέρουν οικονομικά. 39 Σύμφωνα με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, η ελληνοκυπριακή αντίδραση υπήρξε αρνητική: «Μας επέστρεψαν το φάκελο λέγοντας πως αυτό δεν έχει σχέση με τις συνομιλίες». 40 Οι Ελληνοκύπριοι υποστηρίζουν πως επίσημα δεν έχουν απορρίψει τις προτάσεις και πως ακόμη δεν έχουν απαντήσει. 41 Δηλώνουν ότι η δημόσια τοποθέτηση του Προέδρου Χριστόφια για καταμερισμό του πλούτου καταδεικνύει πολιτική δέσμευση, ωστόσο είναι πολύ νωρίς για να συζητηθεί κάποιο σχέδιο καταμερισμού των εσόδων, εφόσον πραγματικά έσοδα θα υπάρξουν πολύ αργότερα. 42 B. Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΛΙΜΑΚΩΝΕΙ ΤΗΝ ΕΝΤΑΣΗ Τη στιγμή που οι Ελληνοκύπριοι ηγέτες έδωσαν το πράσινο φως για παράκτιες γεωτρήσεις, η Τουρκία απάντησε πως θα πράξει οτιδήποτε κριθεί απαραίτητο για να υπερασπιστεί τα τουρκικά και τουρκοκυπριακά δικαιώμα- σικά, ότι το φυσικό αέριο είναι μπλε οπότε είναι ελληνικό, φυσικά. Ορίστε κάτι με το οποίο μπορούμε να τιμωρήσουμε τους Τούρκους, κάτι που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως αντάλλαγμα για τις περιουσίες [στο βορρά] τις οποίες δε μπορούμε να πάρουμε πίσω». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος διπλωμάτης, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Οι Ελληνοκύπριοι δεν πρόκειται να αποδεχτούν [από κοινού διαχείριση του φυσικού αερίου με τουςτουρκοκύπριους]. Το θεωρούν ως οικονομικό μάννα εξ ουρανού για μια κοινωνία που βάλλεται από την κρίση του ευρώ». Συνέντευξη στην Crisis Group, διεθνής ανώτερος αξιωματούχος, Φεβρουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Φεβρουάριος «Είπα κατά πρόσωπο στον [Ελληνοκύπριο Πρόεδρο] Χριστόφια, ότι σε περίπτωση που ξεκινήσουν γεωτρήσεις, θα προχωρήσουμε και εμείς σε κάποιες ενέργειες... [αν δεν ξεκινούσαν] δε θα το είχαμε πράξει». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ντερβίς Έρογλου, πρόεδρος της αυτοαποκαλούμενης ΤΔΒΚ, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου «Η Τουρκία αποσκοπεί σε ταυτόχρονη παύση των γεωτρήσεων», Hurriyet Daily News, 25 Σεπτεμβρίου Υπουργείο Εξωτερικών της αυτοαποκαλούμενης ΤΔΒΚ, 37 «Θα βγάλουμε αρκετά χρήματα για να τοποθετήσουμε μετρητά στο ταμείο των ιδιοκτησιών. Οι Τουρκοκύπριοι θα πουν πάρτε το μερίδιο μας και θα χρησιμοποιηθεί για να χρηματοδοτηθεί η λύση στο περιουσιακό ζήτημα». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τουρκοκύπριος αξιωματούχος, Άγκυρα, Νοέμβριος Ο ΟΗΕ αισιοδοξεί πως τα έσοδα από το φυσικό αέριο θα μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν μια λύση, κυρίως τη διευθέτηση του περιουσιακού ζητήματος. Συνέντευξη στην Crisis Group, διεθνής αξιωματούχος, Ιανουάριος Όπως το έθεσε και ο ειδικός απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Αλεξάντερ Ντάουνερ: «Ένας επιτυχημένος γάμος χρειάζεται προίκα». «Το φυσικό αέριο μπορεί να χρηματοδοτήσει μια λύση, υποστηρίζει ο Ντάουνερ στο Συμβούλιο Ασφαλείας», Φιλελεύθερος, 14 Νοεμβρίου «Τα πρώτα έσοδα από τις εξαγωγές θα διοχετευθούν στη χρηματοδότηση των δανείων ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων που θα χρησιμοποιηθούν για την προώθηση του τομέα αυτού. Οι κάτοικοι του νότου θα πρέπει να πληρώσουν γι αυτό μέσω των λογαριασμών του ηλεκτρικού». Γκάρυ Λέικς, διευθυντής τομέα Ανατολικής Μεσογείου, Οικονομική Επιθεώρηση Μέσης Ανατολής, παρουσίαση στο συνέδριο «Οι Παράκτιοι Υδρογονάνθρακες της Κύπρου: Κατανομή Πλούτου και Περιφερειακές Πολιτικές» που οργανώθηκε από το Ίδρυμα Friedrich Ebert και το Κυπριακό Κέντρο του PRIO, Λευκωσία, 26 Νοεμβρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Ντερβίς Έρογλου, πρόεδρος της αυτοαποκαλούμενης ΤΔΒΚ, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου Ένας Ελληνοκύπριος αξιωματούχος επιβεβαιώνει ότι δεν υπήρξε απάντηση στις τουρκοκυπριακές προτάσεις: «Θα πρέπει να προβούμε πρώτα σε σχεδιασμό. Δεν μπορούμε να κινηθούμε τόσο γρήγορα. Το ανακαλύψαμε μόλις το Δεκέμβριο [την ποσότητα των αποθεμάτων στο Οικόπεδο 12]. Ξέρετε πόσο αργά κινούνται οι κρατικές υπηρεσίες. Είναι πολύ νωρίς για να συζητήσουμε [τις λεπτομέρειες]. Γιατί δεν μπορούμε να περιμένουμε μέχρι την ύπαρξη λύσης; [Η διαχείριση των πόρων] θα αποτελεί ομοσπονδιακή αρμοδιότητα». Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Φεβρουάριος Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, Φεβρουάριος 2012.

12 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 7 τα. 43 Ο Πρωθυπουργός Ερντογάν καταδίκασε την κυπριακή και ισραηλινή τρέλλα για εξερεύνηση φυσικού αερίου 44 και διαμαρτυρήθηκε για το μονομερές βήμα των Ελληνοκυπρίων, το οποίο είναι ταυτόχρονα ανεύθυνο και προκλητικό. 45 Ο αναπληρωτής Πρωθυπουργός Μπουλέντ Αρίντς προειδοποίησε: «Η Τουρκία θα απαντήσει [στις ελληνοκυπριακές γεωτρήσεις]. Δεν πρόκειται για μπλόφα». 46 Μετά το γύρο αδειοδοτήσεων το Φεβρουάριο του 2012, η Τουρκία προειδοποίησε για μια επικείμενη κρίση και κατηγόρησε τους Ελληνοκύπριους ότι μπαίνουν σε περιπέτειες. 47 Σε δήλωσή του στις 15 Φεβρουαρίου το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών υποστήριξε, χρησιμοποιώντας σκληρή γλώσσα, ότι κάποια από τα οικόπεδα εμπίπτουν στην υ- φαλοκρηπίδα της Τουρκίας (βλ. Παρακάτω Παράρτημα ΙΙΙ.Β) και προειδοποίησε ότι η Τουρκία δεν θα επιτρέψει σε εταιρείες κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες... να προχωρήσουν σε αυθαίρετη ερευνητική δραστηριότητα και εκμετάλλευση πετρελαίου/φυσικού αερίου σε περιοχές που εμπίπτουν [στην τουρκική υφαλοκρηπίδα] και ότι θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσει τα δικαιώματα και τα συμφέροντά της. 48 Ταυτόχρονα, Τούρκοι αξιωματούχοι παραδέχονται πως τα οικόπεδα που συμπίπτουν με την τουρκική υφαλοκρηπίδα στα δυτικά της Κύπρου δεν είναι εύκολο να αξιοποιηθούν και φαίνεται απίθανο να διαθέτουν αρκετή ποσότητα φυ- 43 «Δελτίο τύπου Νο 181 σχετικά με τις δραστηριότητες της Ελληνοκυπριακής Διοίκησης για εξερεύνηση φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο», 5 Αυγούστου 2011, gov.tr. 44 Δήλωση του Πρωθυπουργού Ερντογάν σε Τούρκους δημοσιογράφους στη Νέα Υόρκη πριν από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, Πρακτορείο Ειδήσεων Ανατόλια, 21 Σεπτεμβρίου «Δήλωση του Πρωθυπουργού Ερντογάν μετά την υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας μεταξύ της Τουρκίας και της ΤΔΒΚ», 21 Σεπτεμβρίου 2011, gov.tr. 46 «Sondaja sondajla yanıt gecikmeyecek» [Η απάντηση στις γεωτρήσεις θα είναι γεωτρήσεις χωρίς καθυστέρηση], 20 Σεπτεμβρίου 2011, TRT Haber (τουρκικός κρατικός τηλεοπτικός στσθμός), 47 Σύμφωνα με Τούρκο αξιωματούχο, ένας δεύτερος γύρος α- δειοδοτήσεων θα «προκαλέσει κρίση» επειδή η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Τουρκίας (Turkiye Petrolleri Anonim Ortaklıgı, TPAO) κατέχει επίσης άδειες για κάποια από αυτά τα δεκατρία οικόπεδα. Συνέντευξη στην Crisis Group, Άγκυρα, Ιανουάριος Η Τουρκία δήλωσε επίσης: «Αυτές οι δραστηριότητες παραβιάζουν τα ίσα και εγγενή δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων [και] αντιβαίνουν στο γράμμα και στο πνεύμα των τρεχουσών συνολικών διαπραγματεύσεων για μια διευθέτηση». «Δελτίο τύπου Νο. 43 σχετικά με τη δεύτερη διεθνή πρόσκληση ενδιαφέροντος για την εξερεύνηση των παράκτιων υδρογονανθράκων από την ελληνοκυπριακή διοίκηση (ΕΚΔ), 15 Φεβρουαρίου 2012», σικού αερίου. 49 Επίσης, αντιπροσωπεύουν ένα μικρό κομμάτι της ζώνης που η Κυπριακή Δημοκρατία έχει θέσει προς έρευνα (βλ. Χάρτη 1). 50 Από το 2008, οι Ελληνοκύπριοι έχουν διαμαρτυρηθεί για τουρκική παρενόχληση εντός των θαλάσσιων ζωνών τους, όπου η Τουρκία έχει διεξαγάγει στρατιωτικές α- σκήσεις. 51 Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών η Τουρκία έχει στείλει πλοία κοντά στις εγκαταστάσεις της Noble Energy, συνήθως πάνω από τον ορίζοντα των περίπου 10 ναυτικών μιλίων, αλλά σε μία περίπτωση πλησίασαν στα 5 ναυτικά μίλια. 52 Τούρκοι διπλωμάτες υποστηρίζουν, «Ακολουθούμε μια πολιτική στάση αντίδρασης. Δεν πρόκειται να πυροβολήσουμε. Η αντίδρασή μας θα είναι μέσα στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου. Δεν επιθυμούμε να γίνουμε βίαιοι». 53 Ωστόσο, άλλοι ηγέτες διατηρούν μια σκληρή στάση, δηλώνοντας ότι «όλες οι επιλογές είναι ανοιχτές πάνω στο τραπέζι όλα είναι πιθανά». 54 Οι Ελληνοκύπριοι υποστηρίζουν ότι οι «στρατιωτικές προκλήσεις» της Τουρκίας έχουν αυξηθεί κατά τους τελευταίους μήνες 55 και διαμαρτύρονται για αυτήν τη διπλωματία ισχύος Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ά- γκυρα, Ιανουάριος Ένας Ελληνοκύπριος αξιωματούχος δήλωσε πως πιστεύει ότι η Τουρκία υιοθετεί πιο σκληρή στάση απέναντι στην εκμετάλλευση εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων των οικοπέδων στα δυτικά της Κύπρου παρά στην εκμετάλλευση των νοτιοανατολικών οικοπέδων όπου βρίσκεται και το οικόπεδο Αφροδίτη. Συνέντευξη στην Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου του 2007, η Τουρκία διεξήγαγε στρατιωτικές ασκήσεις στα νότια παράλια της Κύπρου. Συνέπεσαν με τον πρώτο γύρο παράκτιων αδειοδοτήσεων και οι Ελληνοκύπριοι δεν διαμαρτυρήθηκαν για να μην αποθαρρύνουν τους επενδυτές. 52 Συνέντευξη στην Crisis Group, ενεργειακός αναλυτής με γνώση των θεμάτων της περιοχής της λεκάνης της Λεβαντίνης, Λευκωσία, Φεβρουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ά- γκυρα, Σεπτέμβριος Ο Τούρκος Υπουργός για θέματα της ΕΕ Εγκεμέν Μπαγίς δήλωσε πως η Τουρκία θα πράξει «οτιδήποτε είναι απαραίτητο» για να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της στην περιοχή προσθέτοντας: «ότι γι αυτό το λόγο υπάρχει και το ναυτικό. Έχουμε εκπαιδεύσει τους πεζοναύτες μας γι αυτό έχουμε εξοπλίσει το ναυτικό γι αυτό το λόγο». «Donanmalar bunun icin var [Γι αυτό το λόγο υφίσταται το ναυτικό]», Zaman, 2 Σεπτεμβρίου Στις 15 Φεβρουαρίου, η Ελληνοκύπρια Υπουργός Εξωτερικών Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή δήλωσε στον Ισραηλινό Στρατιωτικό Σταθμό ότι η Τουρκία διεξήγαγε πολλές προκλητικές στρατιωτικές ασκήσεις στην ανατολική Μεσόγειο κατά τους τελευταίους μήνες. «Οι Ελληνοκύπριοι κατηγορούν την Τουρκία για εκφοβισμό σε ό,τι αφορά την ανακάλυψη φυσικού αερίου», Today s Zaman, 15 Φεβρουαρίου Στα τέλη Σεπτεμβρίου, οι Ελληνοκύπριοι ισχυρίστηκαν ότι τουρκικά αεροπλάνα παραβίασαν τον εναέριο χώρο πάνω από τη Λευκωσία (ΠΠΠ). «Η Κύπρος διαμαρτύρεται για παραβίαση του ΠΠΠ

13 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 8 Οι κλιμακούμενες εντάσεις αυξάνουν τον κίνδυνο δαπανηρών ή ακόμα και θανατηφόρων ατυχημάτων. 57 Αν και μέχρι στιγμής δεν γαίνεται να έχουν υπάρξει πυροβολισμοί, διεθνής διπλωμάτης φαίνεται πιο απαισιόδοξος από την πλειοψηφία: Ήταν για κάποιο διάστημα [προς το τέλος του 2011]... Η πιο απαισιόδοξη σκέψη μου είναι ότι όλο αυτό οδηγεί σε μια άσχημη αντιπαράθεση. Οι Τούρκοι δεν χρειάζεται να στείλουν F-16 [για να επιτύχουν το στόχο τους, δηλαδή να αποτρέψουν τις διεθνείς τράπεζες και επιχειρήσεις να συνεργαστούν με τους Ελληνοκύπριους]. 58 Η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι έχουν προχωρήσει σε άλλα βήματα με τα οποία παραβίασαν την εθνική κυριαρχία της Κύπρου: υπογράφοντας μια συμφωνία με τους Τουρκοκύπριους, το Σεπτέμβριο του 2011, με την οποία οριοθέτησαν την υφαλοκρηπίδα τους, και παραχωρώντας άδειες έρευνας για εφτά οικόπεδα, έξι από τα οποία συμπεριλαμβάνονται σε ελληνοκυπριακές περιοχές, ενώ το άλλο βρίσκεται πλησίον της Αμμοχώστου στο βορρά. 59 Η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Τουρκίας Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklıǧı (TPAO) άρχισε να εφαρμόζει τη συμφωνία, με το ερευνητικό πλοίο Piri Reis να αποπλέει στα τέλη του Σεμπτέμβρη και να διαξάγει σεισμικές της Λευκωσίας από τουρκικά αεροπλάνα», Famagusta Gazette, 23 Σεπτεμβρίου Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν αποτελεί νέο, εφόσον η Τουρκία ποτέ δεν αναγνώρισε την ΠΠΠ της Λευκωσίας. Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Ιανουάριος Ο Πρόεδρος Χριστόφιας δήλωσε στις 22 Δεκεμβρίου: «Αν η Τουρκία δεν αλλάξει την πολιτική ισχύος της και δεν σταματήσει να παίζει το ρόλο του χωροφύλακα, θα υπάρξουν συνέπειες που δεν θα είναι καλές είτε για όλη την περιοχή είτε για τους Τούρκους και πρωτίστως για τους Τουρκοκύπριους». «Ο Πρόεδρος ζητά από την Τουρκία να εγκαταλείψει την πολιτική ι- σχύος», 28 Δεκεμβρίου 2011, Η Ελληνοκύπρια Υπουργός Εξωτερικών Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή στις 25 Ιανουαρίου αποκάλεσε την Τουρκία «νταή της γειτονιάς», ενώ στις 15 Φεβρουαρίου επανέλαβε ότι η «εκφοβιστική συμπεριφορά» της ήταν «εντελώς απαράδεκτη». Ομιλία από την Υπουργό Εξωτερικών Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλή στο London School of Economics, όπως παρατίθεται και «Οι Ελληνοκύπριοι κατηγορούν την Τουρκία για εκφοβισμό σε ό,τι αφορά την ανακάλυψη φυσικού αερίου», Today s Zaman, 15 Φεβρουαρίου Για παράδειγμα, όταν ένα ελικόπτερο της Noble Energy πέταξε κατά λάθος πάνω από μια τουρκική άσκηση, οι Τούρκοι πέταξαν τόσο κοντά του ώστε να φωτογραφήσουν τηον αριθμό του. 58 Συνέντευξη στην Crisis Group, ανώτερος διεθνής αξιωματούχος, Φεβρουάριος «Η Τουρκία θα λάβει πίσω όσα δαπανήσει, αλλά πρόκειται για συνεργασία». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ντερβίς Έρογλου, πρόεδρος της αυτοαποκαλούμενης ΤΔΒΚ, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου μελέτες για πάνω από ένα μήνα σε αυτό που οι Τουρκοκύπριοι ονομάζουν Οικόπεδο G (βλ. Χάρτη 2), στα νοτιανατολικά της Κύπρου. 60 Σύμφωνα με τον Τούρκο Υπουργό Ενέργειας, ο οποίος υποστηρίζει ότι η χώρα του μεταφέρει το επίκεντρο των δραστηριοτήτων εξόρυξης από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μεσόγειο, 61 οι ενέργειες αυτές δεν αποτελούν βραχυχρόνιες κινήσεις αντεκδίκησης, αλλά μια στρατηγική αλλαγή της τουρκικής ενεργειακής πολιτικής. 62 Οι Τούρκοι αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι θα διεξάγουν σεισμικές έρευνες για δύο ή τρία χρόνια «σε όλη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένων και περιοχών που οι Ελληνοκύπριοι ισχυρίζονται ότι εμπίπτουν στην ΑΟΖ τους». 63 Η ΤΡΑΟ αύξησε τον αριθμό των ερευνητικών πλοίων στη Μεσόγειο από ένα (Piri Reis) σε τρία τον Οκτώβριο του 2011, ναυλώνοντας δύο νορβηγικά πλοία για να διεξαγάγουν έρευνες στα δυτικά της ΑΟΖ της Κύπρου, συμπεριλαμβανομένης και μιας περιοχής πλησίον του ελληνικού νησιού Καστελόριζο (Meis στα τουρκικά). Οι Τούρκοι δηλώνουν ότι τώρα αναλύουν τις προοπτικές βασιζόμενοι σε δεδομένα που συλλέχθηκαν από το Οικόπεδο G και οι γεωτρήσεις θα ξεκινήσουν ανάλογα με τα αποτελέσματα. 64 Το Νοέμβριο, οι Τουρκοκύπριοι υπέγραψαν με την ΤΡΑΟ μια συμφωνία κατανομής της παραγωγής για την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Στα τέλη Μαρτίου του 2012 η Τουρκία ξεκίνησε παράκτιες έρευνες στην Αμμόχωστο στη βόρεια Κύπρο με μια 60 Αφότου υπέστη βλάβη, τα ελληνοκυπριακά μέσα μαζικής ενημέρωσης χλεύασαν το Πίρι Ρέις για το γεγονός ότι πρόκειται για ένα πλοίο 33 χρόνων. Ωστόσο, οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι διαθέτει σύγχρονο εξοπλισμό στο εσωτερικό του και ότι έχει συλλέξει καλά δεδομένα. Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος στον τομέα της ενέργειας, Ά- γκυρα, Ιανουάριος «Petrolu artık Akdeniz de arayacagız» [Στο εξής, θα ψάξουμε για πετρέλαιο στην Μεσόγειο], Sabah, 6 Οκτωβρίου Στις 28 Δεκεμβρίου, η τουρκική κυβέρνηση ενέκρινε την αγορά ενός νέου σεισμογραφικού πλοίου για την TPAO, η οποία δήλωσε ότι θα αγοράσει ένα εντός δύο μηνών. 62 Η TPAO υπέγραψε, επίσης, συμφωνία με τη Shell στις 23 Νοεμβρίου για παράκτιες έρευνες στην περιοχή της Αττάλειας, σε αδιαμφισβήτητα μέρη της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Οι Τούρκοι υποστηρίζουν πως η συμφωνία αυτή καταδεικνύει ότι η TPAO είναι ικανή να προχωρήσει σε διεθνείς προσφορές, οπότε αν η Τουρκία ανακαλύψει φυσικό αέριο ή πετρέλαιο στη Μεσόγειο, μπορεί να προσλάβει ξένες εταιρείες για να πραγματοποιήσουν γεωτρήσεις για λογαριασμό της. Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος για ζητήματα ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος στον τομέα της ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος στον τομέα της ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος 2012.

14 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 9 γεώτρηση που ονομάζεται Türk Yurdu Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ντερβίς Έρογλου αναμένει την ανακάλυψη αρκετού πετρελαίου ή φυσικού αερίου στα παράλια ή στα παράκτια ώστε να καλυφθούν οι ενεργειακές ανάγκες των Τουρκοκύπριων με τη δημιουργία ενός σταθμού παραγωγής ενέργειας που θα κατασκευαστεί με την αρωγή τουρκικών επενδύσεων. Έχει ακόμη προσφερθεί να πουλήσει μέρος αυτού και στους Ελληνοκύπριους. 66 Διεθνείς αξιωματούχοι φαίνονται, ωστόσο, πιο επιφυλακτικοί σχετικά με τις προοπτικές της περιοχής. 67 Η τουρκική κυβέρνηση υποστήριζει ότι αν οι Ελληνοκύπριοι δεν αποδεχθούν τις προτάσεις που έκανε ο Έρογλου στις 24 Σεπτεμβρίου για αναστολή των γεωτρήσεων ή για δημιουργία μιας από κοινού επιτροπής, η ΤΡΑΟ θα εισχωρήσει στα κυπριακά χωρικά ύδατα νότια του νησιού για να προχωρήσει σε γεωτρήσεις για λογαριασμό των Τουρκοκυπρίων, συμπεριλαμβανομένου και του πλούσιου οικοπέδου της Αφροδίτης: Θα κάνουμε μια γεώτρηση και θα εξορύξουμε το φυσικό αέριο. Και έπειτα θα ισχυριστούμε το ίδιο που ισχυρίζονται και οι Ελληνοκύπριοι: Αναγνωρίζουμε το μερίδιό σας και θα το κρατήσουμε στην άκρη για σας. Το λέμε πολύ σοβαρά αυτό. 68 Τα σχέδια για τουρκικές παράκτιες γεωτρήσεις μοιάζουν μη ρεαλιστικά. Παρόλο που οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι μπορούν να φέρουν κοντά στο νησί πλατφόρμες γεώτρησης από άλλες περιοχές της Μεσογείου, 69 είναι πιθανό να υπάρξουν τεχνικές δυσκολίες σε ό,τι αφορά τις παράκτιες γεωτρήσεις. Η Βόρεια Κύπρος και η Τουρκία θα δυσκολευτούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών σε περιοχές που αναγνωρίζονται διεθνώς ως θαλάσσιες ζώνες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι Ελληνοκύπριοι θεωρούν πως η διεθνής κριτική θα α- 65 Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος στον τομέα της ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος 2012 και Today s Zaman, 23 Φεβρουαρίου Πρακτορείο Ειδήσεων ΤΑΚ (Turk Ajans Kıbrıs), 27 Νοεμβρίου «Είναι συμβολικό. [Η πηγή βρίσκεται] στην κορυφή ενός λόφου κοντά στην Αμμόχωστο. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι υπάρχει φυσικό αέριο εκεί». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος διπλωμάτης, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Κανείς δε γνωρίζει αν υπάρχουν [υδρογονάνθρακες] εκεί. Πρόκειται περισσότερο για συμβολική χειρονομία παρά για οτιδήποτε άλλο». Συνέντευξη στην Crisis Group, Δυτικός διπλωμάτης, Λευκωσία, Φεβρουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ά- γκυρα, Νοέμβριος «Το κόστος των γεωτρήσεων εκτιμάται περίπου στα εκατομμύρια δολάρια. Η TPAO μπορεί να απευθύνει διεθνείς προσκλήσεις ενδιαφέροντος για αυτές. Μπορεί να μεταφέρει την πλατφόρμα γεώτρησης από την Ισκεντερούν αν χρειαστεί». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Ιανουάριος ποτρέψει την Τουρκία από το να πραγματοποιήσει τις απειλές της περί γεωτρήσεων. 70 Οποιαδήποτε εξόρυξη από το οικόπεδο της Αφροδίτης θα προκαλέσει μια τουρκική διένεξη με το Ισραήλ, εφόσον το οικόπεδο αυτό ε- μπίμπτει εν μέρει στην ΑΟΖ του και η Κύπρος και το Ισραήλ θα μοιράζονται τα έσοδα. Αν οι Τούρκοι ανακαλύψουν υδρογονάνθρακες, η ΕΕ δεν θα τους αγοράσει ποτέ. 71 Ακόμη και κάποιοι Τουρκοκύπριοι δεν είναι βέβαιοι για τα oφέλη. 72 Αν η Τουρκία βλέπει πραγματικά στα σοβαρά μια προσφορά καταμερισμού των εσόδων μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων, θα πρέπει λογικά να παραχωρήσει στους Ελληνοκύπριους ένα μερίδιο αντίστοιχο με αυτό που οι τελευταίοι θα δώσουν στους Τουρκοκύπριους. Εφόσον οι Ελληνοκύπριοι αποτελούν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού του νησιού, η οικονομικά μη πραγματοποιήσιμη φύση μιας τέτοιας εξίσωσης καταδεικνύει το πόσο δύσκολο θα είναι για την Τουρκία να αποκομίσει κέρδη από ένα τέτοιο εγχείρημα. Η Τουρκία αναγνωρίζει ότι τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες ανήκουν σε όλο το νησί και δεν αντιτίθεται σε γεωτρήσεις από πλευράς Ελληνοκυπρίων στο βορρά. 73 Ο Τούρκος Υπουργός Ενέργειας Γιλντίζ υποστήριξε ότι «οπουδήποτε κι αν βρίσκεται μια πετρελαιοπηγή, όλη η Κύπρος έχει δικαιώματα σε αυτήν». 74 Ωστόσο, οι Ελληνοκύπριοι δεν εντυπωσιάζονται «[Η Δημοκρατία της] Κύπρου ως ανεξάρτητο κράτος έχει δικαιώματα επί της ΑΟΖ της και επί των υδάτων που περιβάλλουν την Κύπρο. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς οι Τούρκοι θα έρθουν και θα αρχίσουν να ερευνούν στην ΑΟΖ ενός ανεξάρτητου κράτους». Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος αξιωματούχος, Ιανουάριος «Τι μέρος των εσόδων θα λάβουν οι Τουρκοκύπριοι σύμφωνα με την συμφωνία περί υφαλοκρηπίδας [που υπογράφθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου] με την Τουρκία; Δεν γνωρίζουμε. Το 99% της τουρκοκυπριακής κοινής γνώμης δε γνωρίζει επίσης. Ο διακανονισμός δεν είναι δημόσιος. Η τουρκική εταιρεία θα πρέπει να κάνει απόσβεση της επένδυσής της. Θα πάρουμε ένα μέρος των κερδών, όχι των εσόδων». Συνέντευξη στην Crisis Group, Οζντίλ Ναμί, Τουρκοκύπριος πολιτικός της αντιπολίτευσης και πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής, Λευκωσία, Φεβρουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ά- γκυρα, Ιανουάριος «Petrol ve dogalgaz icin Akdeniz de calıșmalar genișletiliyor» [Το εύρος εργασιών επεκτάθηκε στη Μεσόγειο για πετρέλαιο και φυσικό αέριο], Πρακτορείο Ειδήσεων ΤΑΚ, 27 Νοεμβρίου Τηλεφωνική συνέντευξη της Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, Ιανουάριος 2012.

15 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 10 Г. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ Στη διένεξη έχουν αρχίσει να εμπλέκονται και γειτονικά κράτη, ενώ προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία στην ΕΕ και τις ΗΠΑ. Οι περισσότεροι τίθενται δημοσίως υπέρ της εθνικής κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά κατ ιδίαν φαίνονται αμήχανοι, δεδομένης της άλυτης διένεξης και της γενικότερης απροθυμίας τους να αντιμετωπίσουν ευθέως την Τουρκία, η οποία αποτελεί ισχυρό περιφερειακό παράγοντα. 76 Οι Ελληνοκύπριοι έχουν αυξήσει εμφανώς τη συνεργασία με το Ισραήλ εφόσον έχουν κοινά εμπορικά συμφέροντα σε παρακείμενα παράκτια οικόπεδα φυσικού αερίου. Η πρόσφατη ρήξη αμφότερων των χωρών με την Τουρκία φαίνεται ότι τις έχει φέρει πιο κοντά, τουλάχιστον προς το παρόν. 77 Τον Ιανουάριο του 2012, οι δύο χώρες υπέγραψαν συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας και προστασίας και ανταλλαγής απόρρητων πληροφοριών, καθώς επίσης και συμφωνίες συνεργασίας για ερευνητικές και διασωστικές επιχειρήσεις το Φεβρουάριο του Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου επισκέφτηκε για μια μέρα την Κύπρο στις 16 Φεβρουαρίου, η πρώτη επίσκεψη Ισραηλινού αρχηγού κυβέρνησης στο νησί. Ωστόσο, η ισραηλινή υποστήριξη προς τους Ελληνοκυπρίους μπορεί να εξασθενίσει, εάν υπάρξει κάποια προσέγγιση του Ισραήλ με την Τουρκία. 79 Επίσης, οι Ελληνοκύπριοι έχουν ενδοιασμούς να έρθουν πολύ κοντά με το Ισραήλ, φοβούμενοι ότι τα αραβικά κράτη μπορεί να αντιδράσουν αναγνωρίζοντας την αυτο- 76 Συνεντεύξεις στην Crisis Group, Δυτικοί και Ευρωπαίοι διπλωμάτες, Λευκωσία, Φεβρουάριος Η αντιπαράθεση της Τουρκίας με το Ισραήλ αφορούσε περισσότερο στις ισραηλινές πολιτικές απέναντι στους Παλαιστινίους και επίσης στο στολίσκο, ο οποίος υπό τουρκική καθοδήγηση επιχείρησε να μεταφέρει διεθνή βοήθεια στη Γάζα χωρίς την έγκριση του Ισραήλ, και στον οποίο επιτέθηκαν ισραηλινές δυνάμεις στις 30 Μαΐου 2010, σκοτώνοντας εννέα Τούρκους ακτιβιστές. Βλ. την έκθεση της Crisis Group Νο. 208 Οι Κρίσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ και το Ιράν, 8 Σεπτεμβρίου «Οι Ελληνοκύπριοι αισθάνονται πολύ έξυπνοι που συντάσσονται με το Ισραήλ. Κάποιοι θεωρούν ακόμη ότι επειδή η Noble Energy είναι αμερικανική εταιρεία, ο Έκτος Αμερικάνικος Στόλος θα βρίσκεται εκεί, σε περίπτωση που κάτι συμβεί». Συνέντευξη στην Crisis Group, διεθνής αξιωματούχος, Ιανουάριος «Ήταν περισσότερο συμβολικό από οτιδήποτε άλλο. Ωστόσο φαίνεται να δίνουν προτεραιότητα σε αυτήν τη σχέση». Συνέντευξη στην Crisis Group, Δυτικός διπλωμάτης, Φεβρουάριος «Αυτό είναι ένα παράδειγμα όπου η Τουρκία σπρώχνει τους αντιπάλους της εγγύτερα τον ένα προς τον άλλο. Ωστόσο αν οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ βελτιωθούν, τα πράγματα [μεταξύ της Κύπρου και του Ισραήλ] μπορεί να είναι διαφορετικά». Τηλεφωνική συνέντευξη της Crisis Group, Αλεξάντερ Μούρινσον, ακαδημαϊκός, 23 Ιανουαρίου αποκαλούμενη Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου. 80 Η διένεξη για τους υδρογονάνθρακες έχει επιδεινώσει τις ήδη τεταμένες σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ. Παρ όλες τις αρχικές ανησυχίες περί τουρκικής αμφισβήτησης των ισραηλινών ερευνητικών δραστηριοτήτων εξόρυξης στην ανατολική Μεσόγειο, οι Τούρκοι αξιωματούχοι πολύ γρήγορα ανασκεύασαν τις απειλητικές δηλώσεις στις οποίες προέβη ο Πρωθυπουργός Ερντογάν σχετικά με τα ισραηλινά χωρικά ύδατα. 81 Η νευρικότητα κορυφώθηκε μετά από ένα ανεπιβεβαίωτο δημοσιογραφικό ρεπορτάζ ότι τουρκικά πολεμικά πλοία βομβάρδισαν μια λωρίδα των υδάτων που χωρίζει το ισραηλινό οικόπεδο φυσικού αερίου Λεβιάθαν και το κυπριακό Α- φροδίτη το Δεκέμβριο του 2011, κάτι που Τούρκος αξιωματούχος απέρριψε ως γελοίο. 82 Η Ελλάδα, η οποία είναι εγγυήτρια χώρα για την Κύπρο, 83 δεν έχει διαδραματίσει κάποιο ρόλο σε αυτή τη διαμάχη, καθώς δεν επιθυμεί να επιδεινώσει την από δεκαετίες διένεξή της με την Τουρκία για το Αιγαίο. 84 Είναι απρόθυμη να διεκδικήσει ρητώς την ΑΟΖ της ή να προκαλέσει οποιαδήποτε άλλη αντιπαράθεση στη Μεσόγειο. 85 Υπήρξαν συνομιλίες για την έναρξη ερευνών για φυσικό αέριο και την κατασκευή αγωγών μεταξύ της Κύπρου και της Ελλάδας (βλ. Παρακάτω Παράρτημα IV.A), ενώ βρίσκεται υπό μελέτη ένα ισραηλινο-κυπριο- 80 Συνέντευξη στην Crisis Group, Αλέξανδρος Λόρδος, Ελληνοκύπριος ειδικός αναλυτής δημοσκοπήσεων, Λευκωσία, 22 Φεβρουαρίου Σε συνέντευξή του στο Αλ Τζαζίρα στις 9 Σεπτεμβρίου, ο Πρωθυπουργός Ερντογάν δήλωσε ότι τουρκικά πολεμικά πλοία θα συνοδεύσουν τα τουρκικά πλοία που μεταφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα για να διασφαλίσουν την ελευθερία ναυσιπλοΐας, αλλά οι Τούρκοι αξιωματούχοι κατέστησαν σαφές ότι δεν έχουν αξιώσεις επί της ισραηλινής ΑΟΖ. «Ερντογάν: Το τουρκικό ναυτικό θα προστατεύσει την ανθρωπιστική βοήθεια προς τη Γάζα», 9 Σεπτεμβρίου 2011, Αλ Τζαζίρα και συνέντευξη στην Crisis Group, Άγκυρα, Σεπτέμβριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Άγκυρα, Ιανουάριος Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελλάδα και η Τουρκία αποτελούν τις εγγυήτριες δυνάμεις για τη σύσταση του κυπριακού κράτους, που ιδρύθηκε με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κύπρου το 1960, και του οποίου ο αρχικός δικοινοτικός χαρακτήρας κατέρρευσε πολιτικά το και με τη de facto διχοτόμηση το Βλ. τη μελέτη Νο. 64 της Crisis Group Ευρώπης, Τουρκία και Ελλάδα: Καιρός να Επιλυθεί η Διένεξη στο Αιγαίο, 19 Ιουλίου «Προς το παρόν, και χωρίς αυτό να έχει συνέπειες για τα σχετικά δικαιώματα που απορρέουν από το Δίκαιο της Θάλασσας, εστιάζουμε στη βασική διαφορά [με την Τουρκία], που παραμένει η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας». Ηλεκτρονική αλληλογραφία της Crisis Group, Έλληνας αξιωματούχος, 31 Ιανουαρίου 2012.

16 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 11 ελληνικό ηλεκτρικό καλώδιο. 86 Η Τουρκία και η Ελλάδα αρνούνται οποιαδήποτε σχέση μεταξύ των εντάσεων στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, 87 αλλά καθώς η Αθήνα προσπαθεί απεγνωσμένα να ανακαλύψει νέες πηγές εισοδήματος για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση, ορισμένοι πολιτικοί ζητούν να προετοιμαστεί η χώρα ακόμη και για γεωτρήσεις. 88 Ο ΟΗΕ κρατά το ζήτημα των υδρογονανθράκων εκτός των καθιερωμένων διαπραγματεύσεων, υποστηρίζοντας ότι θα επιλυθεί έπειτα από μια διευθέτηση, δεδομένου ότι αμφότεροι οι Κύπριοι ηγέτες, σε μια σπάνια στιγμή σύγκλισης, έχουν συμφωνήσει ότι πρόκειται για ομοσπονδιακή αρμοδιότητα. 89 Ο ειδικός σύμβουλος του ΓΓ του ΟΗΕ στο νησί, Αλεξάντερ Ντάουνερ, υποστήριξε ότι ο ΟΗΕ θα μελετήσει την πιθανότητα διαμεσολάβησης αν του ζητηθεί. 90 Η κλιμακούμενη ένταση προκαλεί ανησυχία στον ΟΗΕ, 91 παρόλο που οι πιθανότητες να επέλθει κάποια σύγκρουση 86 Ο ηλεκτρικός αγωγός των μέγαβατ, μήκους 287 χλμ. (μέσω της Κρήτης) και κόστους 1.5 δισεκατομμύριων ευρώ, θα μπορούσε να τοποθετηθεί ήδη το «Το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα υπογράφουν συμφωνία για ηλεκτρικό αγωγό», Jerusalem Post, 4 Μαρτίου Ηλεκτρονική αλληλογραφία της Crisis Group, Έλληνας αξιωματούχος, Ιανουάριος 2012 και συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ιανουάριος Ο Αντώνης Σαμαράς, ηγέτης του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας, που εμφανίζεται πρώτο στις δημοσκοπήσεις, δήλωσε ότι η Ελλλάδα θα πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα της Κύπρου σε ό,τι αφορά τη διακήρυξη της ΑΟΖ της και να καταλήξει σε μια κοινή οικονομική στρατηγική για την εκμετάλλευση των παράκτιων ορυκτών κοιτασμάτων. «Ο ηγέτης της ΝΔ βλέπει γεωτρήσεις στο Αιγαίο», eκαθημερινή, 21 Φεβρουαρίου Αποστολή καλών υπηρεσιών του ΟΗΕ, org, 27 Σεπτεμβρίου «Σχόλια από τον Ειδικό Απεσταλμένο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Ντάουνερ μετά τη συνάντηση των Κύπριων Ηγετών», Γραφείο Τύπου και Πληροφόρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας, 27 Σεπτεμβρίου Αυτό αποτέλεσε την αιτία για να τον κατηγορήσουν οι Ελληνοκύπριοι πολιτικοί ότι πρότεινε διαιτησία μέσω του ΟΗΕ. «Βαλλόμενος από παντού ο Ντάουνερ υποστήριξε ότι τα λόγια του χάθηκαν στη μετάφραση», Cyprus Mail, 29 Σεπτεμβρίου Σύμφωνα με μια πηγή, ο Πρωθυπουργός Ερντογάν είπε στον Πρόεδρο Ομπάμα το Σεπτέμβριο του 2011 ότι τα τουρκικά πλοία δε θα παρεμποδίσουν τις ελληνοκυπριακές γεωτρήσεις. «Τουρκία: Υπόβαθρο και Αμερικανικές Σχέσεις», Υπηρεσία Έρευνας του Κογκρέσου, 2 Φεβρουαρίου «Ανησυχώ για αυτό που συμβαίνει στα ανοιχτά των ακτών της Κύπρου. Διατρέχουμε μεγάλο κίνδυνο σε περίπτωση που αναφλεγούν οι πλατφόρμες». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος ανώτερος αξιωματούχος, Οκτώβριος «Φυσικά και είμαστε ανήσυχοι κάθε φορά [που συμβαίνει] ένοπλη επίθεση εναντίον ενός μέλους-κράτους». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος αξιωματούχος, Ιανουάριος είναι μικρές. 92 Υποστηρίζοντας το σκεπτικό του ΟΗΕ, το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε ότι θα χαιρετούσε μια διαμεσολάβηση του ΟΗΕ για την εξεύρεση κάποιου μηχανισμού καταμερισμού των εσόδων. 93 Οι ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας για έρευνα ενεργειακών αποθεμάτων στις θαλάσσιες ζώνες της. 94 Πέρα από την παρουσία της Noble Energy, οι ΗΠΑ ανησυχούν επίσης και για ενδεχόμενες εξελίξεις που θα επιδεινώσουν τις ισραηλινοτουρκικές εντάσεις. Αμερικανοί αξιωματούχοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον για την προώθηση εξαγωγών μέσω της Τουρκίας, θεωρώντας κάτι τέτοιο ως ένα επικερδές μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης. 95 Οι Ευρωπαίοι ενδιαφέρονται για το νησί ως μια πιθανή εναλλακτική πηγή ενέργειας, παρόλο που το οικόπεδο της Αφροδίτης είναι πολύ μικρό για να συμβάλει σημαντικά στη διαφοροποίηση των ενεργειακών τους προμηθειών, ενώ η ΕΕ στερείται μιας δυναμικής πολιτικής όσον αφορά στο φυσικό αέριο στην ανατολική Μεσόγειο. 96 Μια ετήσια παραγωγή γύρω στα 0.4 τ.κ.π. (10 δ.κ.μ.), που αναμένεται από το οικόπεδο, αποτελεί ουσιαστικά σταγόνα στον ωκεανό για την κατανάλωση της ΕΕ το 2010, η οποία ανήλθε στα 18.4 τ.κ.π. (522 δ.κ.μ.) «Βλέπουμε πολλούς παλληκαρισμούς στην ανατολική Μεσόγειο. Αποκαλούμε τους παλληκαρισμούς της Τουρκίας απειλή. Για να λέμε τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη. Βλέπω ότι το παιχνίδι παίζεται βρώμικα, αλλά δεν θα καταλήξουν να πιαστούν και στα χέρια». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος αξιωματούχος, Ιανουάριος «Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν μια συμφωνία καταμερισμού των εσόδων στην Κύπρο όσον αφορά στο φυσικό αέριο», Today s Zaman, 29 Σεπτεμβρίου Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Μόρνινγκσταρ, Ειδικό Απεσταλμένο των ΗΠΑ για θέματα ενέργειας στην Ευρασία, «οποιοδήποτε πιθανό έσοδο από μελλοντικούς πόρους πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Κύπρο θα πρέπει να διανεμηθεί ισομερώς ανάμεσα στις δύο κοινότητες». Ομιλία που παρατίθεται στη Cyprus Mail, «Οι ΗΠΑ προτρέπουν τις χώρες τις ανατολικής Μεσογείου να συνεργαστούν σε θέματα ενέργειας», 29 Μαρτίου «Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν το δικαίωμα της Κύπρου για έρευνα ενεργειακών κοιτασμάτων. Η συμμετοχή μιας αμερικανικής εταιρείας στην αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων της Κύπρου είναι επίσης κάτι θετικο... Συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι οι πόροι πετρελαίου και φυσικού αερίου στο νησί, όπως και όλοι οι υπόλοιποι πόροι, θα πρέπει να μοιραστούν ισοδύναμα ανάμεσα στις δύο κοινότητες στα πλαίσια μιας ευρύτερης διευθέτησης. Και δεν πιστεύουμε ότι η αξιοποίηση των υποθαλάσσιων ενεργειακών πόρων θα πρέπει να εμποδίσει τις συνομιλίες για επανένωση». Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Καθημερινή Ενημέρωση Τύπου, 29 Σεπτεμβρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Αμερικανός αξιωματούχος, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος διπλωμάτης, Φεβρουάριος «Το [Οικόπεδο 12] δεν είναι πολύ σημαντικό για την ΕΕ. Ο σωτήρας μας είναι το Τουρκμενιστάν και το Shah Deniz [ένα μεγάλο οικόπεδο φυσικού αερίου στα νότια της Κασπίας Θά-

17 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 12 Παρ όλα αυτά, οι Βρυξέλλες, αναγνωρίζοντας την Κυπριακή Δημοκρατία ως τη νόμιμη κυβέρνηση του νησιού, υποστηρίζουν πλήρως τα κυριαρχικά της δικαιώματα ό- σον αφορά την ΑΟΖ, 98 ενώ το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το Δεκέμβριο του 2011 μέσω των συμπερασμάτων του ά- σκησε κριτική στην Τουρκία για τις απειλές της εναντίον ενός κράτους-μέλους. 99 Για να αμβλύνει τις εντάσεις, ο Επίτροπος Διεύρυνσης Στέφαν Φούλε επικαλέστηκε τη διεθνή διαιτησία ως έναν πιθανό μηχανισμό επίλυσης της διένεξης. 100 Ένας παραδοσιακός σύμμαχος, η Ρωσία, υ- ποστήριξε τους Ελληνοκύπριους λέγοντας ότι οι απειλές από μέρους της Τουρκίας δεν ήταν και τόσο σοφή κίνηση. 101 III. ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η Τουρκία και η Κυπριακή Δημοκρατία διαφωνούν ριζικά σε ό,τι αφορά τα θαλάσσια σύνορά τους. Παρόλο που η Κύπρος έχει καθορίσει την ΑΟΖ της με ορισμένες από τις γείτονες χώρες από το 2003, η Τουρκία υποστηρίζει όχι μόνο πως η Κύπρος δεν έχει κανένα δικαίωμα να προχωρήσει σε τέτοιου είδους συμφωνίες, αλλά και ότι οι ελληνοκυπριακές αξιώσεις παραβιάζουν της δική της υ- φαλοκρηπίδα και το ότι η οριοθέτηση της ΑΟΖ τους είναι ακατάλληλη για το σχετικά περιορισμένο χώρο της Μεσογείου. 102 Σε περίπτωση που η Τουρκία και η Κύπρος είναι πρόθυμες να συνομιλήσουν και να χαρακτηρίσουν αυτή τη διένεξη ως διμερή, το διεθνές δίκαιο μπορεί να αποτελέσει οδηγό, ειδικά η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS), παρόλο που η Άγκυρα δεν την έχει υπογράψει. Η διεθνής νομολογία αποφάσεις του ΔΔ και των διαιτητικών δικαστηρίων, ό- πως επίσης και του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΔΔΘ), το δικαστικό όργανο που ιδρύθηκε από το UNCLOS έχει καταβάλει συχνά προσπάθειες για να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ του δίκαιου και της αρχής της μεσαίας γραμμής όπως αυτή ορίζεται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1958, 103 ένα θέμα για το οποίο οι Τούρκοι και οι Ελληνοκύπριοι έχουν αποκλίνουσες απόψεις. A. ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Η UNCLOS παραχωρεί σε όλα τα παράκτια κράτη ανεξάρτητα με το αν πρόκειται για κράτη-νησιά ή όχι δικαιώματα επί των θαλασσίων συνόρων τους, συμπεριλαμβανομένων της ΑΟΖ τους και της υφαλοκρηπίδας τους μέχρι και 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές τους. 104 Η λασσας], το οποίο μπορεί να διοχετευθεί μόνο μέσω της Τουρκίας». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος αξιωματούχος, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος αξιωματούχος, Ιανουάριος Η ΕΕ εξέφρασε «σοβαρές ανησυχίες» και συνέστησε «αποφυγή οποιασδήποτε απειλής ή ενέργειας εναντίον ενός κράτους-μέλους, ή οποιασδήποτε πηγής προστριβών ή ενεργειών, που θα μπορούσαν να βλάψουν τις σχέσεις καλής γειτονίας και την ειρηνική διευθέτηση των διενέξεων», υπογραμμίζοντας ότι τα μέλη έχουν το κυριαρχικό δικαίωμα σύναψης διμερών συμφωνιών, και έρευνας και εκμετάλλευσης των φυσικών τους πόρων. «Συμπεράσματα του Συμβουλίου επί της διεύρυνσης και της διαδικασίας σταθεροποίησης και σύγκλισης», παράγραφος 21, 9 Δεκεμβρίου «Πολιτική παρέμβαση για τη σχέση Τουρκίας-Κύπρου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο», 27 Σεπτεμβρίου 2011, επίσημη ι- στοσελίδα της ΕΕ (europa.eu). 101 Ο Ρώσος πρέσβης στη Λευκωσία, Vyacheslav Shumskiy, στο «Η ρωσική Gazprom βλέπει τα κυπριακά αποθέματα φυσικού αερίου», Famagusta Gazette, 24 Οκτωβρίου «Ας ξεχάσουμε την ΑΟΖ και ας βρούμε άλλον τρόπο να μοιραστούμε [τη Μεσόγειο]». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Σεπτέμβριος Η διάταξη περί μεσαίας γραμμής σε ό,τι αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας που εξακολουθεί να αποτελεί το αρχικό σημείο για τον καθορισμό των ορίων της ΑΟΖ- προέρχεται από το Άρθρο 6 (1) της Συνθήκης της Γενεύης του 1958 περί Υφαλοκρηπίδας: «Όταν η ίδια υφαλοκρηπίδα είναι προσκείμενη στις επικράτειες δύο ή περισσότερων κρατών με α- ντικείμενες ακτές, το όριο θα καθορίζεται από μια μεταξύ τους συμφωνία. Σε περίπτωση απουσίας συμφωνίας, και εκτός αν κάποια άλλη συνοριακή γραμμή δικαιολογείται λόγω ειδικών συνθηκών, θα χρησιμοποείται μια μεσαία γραμμή, κάθε σημείο της οποίας απέχει εξίσου από τα εγγύτερα σημεία των ακτών, από τα οποία υπολογίζεται το πλάτος των χωρικών υδάτων κάθε κράτους». 104 Επιπλέον, το Άρθρο 121 της UNCLOS σημειώνει: «Τα χωρικά ύδατα, η παρακείμενη ζώνη, η αποκλειστική οικονομική ζώνη και η υφαλοκρηπίδα ενός νησιού καθορίζονται σύμφωνα

18 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 13 υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ μπορεί να αναφέρονται στην ίδια περιοχή του βυθού και του υπεδάφους, αλλά η τελευταία περιλαμβάνει επίσης και την περιοχή των υδάτων πάνω από το βυθό. Η ΑΟΖ θα πρέπει να δηλωθεί ώστε να μπορέσει να τεθεί σε ισχύ. 105 Η υφαλοκρηπίδα, μέχρι και τα 200 ναυτικά μίλια, είναι δεδομένο και αποκλειστικό δικαίωμα του παράκτιου κράτους εκτός αν η εφαρμογή αυτού του δικαιώματος επηρρεάζει τα δικαιώματα κάποιου άλλου κράτους, οπότε η εξεύρεση μιας συμφωνίας είναι απαραίτητη. Πριν ένα κράτος προβεί σε εξερεύνηση ή εκμετάλλευση εντός των 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές του, θα πρέπει να οριοθετήσει την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα του με τα κράτη που διαθέτουν αντικείμενες ή προσκείμενες ακτές. 106 Επίσης τα κράτη υποχρεούνται με βάση το Άρθρο 74 (3) και 83 (3) να αναζητήσουν μια συμφωνία καλής πίστης επί των πρακτικών λεπτομερειών για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων που βρίσκονται σε υπό αμφισβήτηση περιοχές, στις οποίες η οριοθέτηση εκκρεμεί, και να απέχουν από ενδεχόμενη εκμετάλλευσή τους πριν από την επίτευξη μιας τέτοιας συμφωνίας. 107 Το ΔΔ και τα διαιτητικά δικαστήρια έχουν επιβάλει παρόμοιους περιορισμούς σε περιοχές όπου η οριοθέτηση εκκρεμεί, προτείνοντας ειδικότερα την απαγόρευση των ε- ξορυκτικών δραστηριοτήτων. 108 Η UNCLOS δίνει έμφαμε τις διατάξεις της Σύμβασης αυτής, οι οποίες εφαρμόζονται στην υπόλοιπη εδαφική επικράτεια», εκτός αν δεν μπορούν να υποστηρίξουν ανθρώπινη παρουσία ή δική τους οικονομική ζωή. 105 Το Άρθρο 56 της UNCLOS παρέχει σε όλα τα παράκτια κράτη μέχρι και 200 ναυτικά μίλια ΑΟΖ από τις ακτές τους, στα οποία διατηρούν κυριαρχικά δικαιώματα για έρευνα και εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των έμβιων πόρων. Η UNCLOS διεύρυνε τις διατάξεις της Σύμβασης της Γενεύης του 1958 περί υφαλοκρηπίδας για να καλύψει τόσο τους έμβιους όσο και τους μη έμβιους πόρους, που σημαίνει ότι τα κράτη έχουν επίσης οικονομικά δικαιώματα επί των υδρογονανθράκων που βρίσκονται στην υφαλοκρηπίδα τους. 106 Τα Άρθρα 74 και 83 της UNCLOS περί καθορισμού της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας αντίστοιχα προβλέπουν ότι η οριοθέτηση θα πρέπει να πραγματοποιηθεί με συμφωνία, στη βάση του διεθνούς δικαίου, ώστε να επιτευχθεί μια δίκαιη λύση. 107 Η UNCLOS ζητά από τα κράτη να «καταβάλουν κάθε προσπάθεια για τη σύναψη προσωρινών συμφωνιών πρακτικής φύσεως», και να μη «θέτουν σε κίνδυνο ή δυσχεραίνουν την επίτευξη μιας τελικής συμφωνίας» κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, περιορίζοντας έτσι τα δικαιώματα των κρατών για μονομερή εκμετάλλευση των φυσικών πόρων σε αμφισβητούμενες περιοχές (Άρθρα 74 και 83). 108 Στην υπόθεση του Αιγαίου Πελάγους το 1976, το ΔΔ επέτρεψε στην Τουρκία και στην Ελλάδα να διεξάγουν σεισμικές έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο, θεωρώντας ότι σε αυτές τις ενέργειες δεν υπήρχε κίνδυνος φυσικής καταστροφής του βυθού ή του υπεδάφους, αλλά απαγόρευσε τις γεωτρήσεις για παραγωγή ή εκμετάλλευση. «Υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου Πελάγους (Ελλάδα εναντίον Τουρκίας)», Εντολή της 11 ης Σεση στη συνεργασία μεταξύ των κρατών, για παράδειγμα μέσω της υποχρέωσης για ανταλλαγή απόψεων, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 283, ή μέσω της διαπραγμάτευσης ή άλλων ειρηνικών μέσων, όταν προκύπτει κάποια διαμάχη. Παρομοίως, το Άρθρο 300 απαιτεί από τα κράτη να ασκούν τα δικαιώματα, τη δικαιοδοσία και τις ελευθερίες τους «με τέτοιο τρόπο ώστε να μην γίνεται κατάχρηση του δικαιώματος». Σε μια θάλασσα την οποία μοιράζονται πολλές χώρες, όπως είναι η ανατολική Μεσόγειος, κανένα κράτος δεν μπορεί να ασκήσει δικαιοδοσία εντός μιας ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων, και η συνεργασία είναι απαραίτητη. Η UNCLOS και η διεθνής νομολογία καθιστούν σαφές ότι οι όροι μιας σύμβασης δεν είναι απόλυτοι και ότι τα κράτη θα πρέπει να επιλύουν τις διενέξεις για τον καθορισμό των δικαιωμάτων και της δικαιοδοσίας τους επί των ΑΟΖ στη «βάση του δικαίου και υπό το πρίσμα όλων των σχετικών περιστάσεων» (Άρθρο 59). Παρομοίως, το ΔΔ απεφάνθη το 1969 για την περίπτωση της Υφαλοκρηπίδας της Βορείου Θάλασσας ότι η οροθεσία των θαλάσσιων συνόρων σε περιοχές στις οποίες οι διεκδικήσεις δύο χωρών συμπίπτουν θα πρέπει να πραγματοποιείται με «συμφωνία που θα βασίζεται στις αρχές του δικαίου και λαμβάνοντας υπόψην όλες τις σχετικές περιστάσεις». 109 Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν υποθετικά να αποτελέσουν τη βάση για ένα κώδικα συμπεριφοράς μεταξύ της Τουρκίας και της Κύπρου, αλλά η UNCLOS και η σχετική με το θέμα νομολογία έχουν περιορισμένη μόνο ε- φαρμογή στην περίπτωση αυτή. Η διαφωνία τους για τα θαλάσσια σύνορα στα δυτικά και νοτιοδυτικά του νησιού, δηλαδή σε περιοχές όπου οι διεκδικήσεις τους συμπίπτουν, εμπίπτουν κυρίως στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου της θάλασσας. Ωστόσο, οι ενστάσεις της Τουρκίας για τις υπόλοιπες κυπριακές θαλάσσιες περιοχές, συμπεριλαμβανομένου και του οικοπέδου `Αφροδίτη`, δεν σχετίζονται με τις τουρκικές συνοριακές διεκδικήσεις αλλά απορρέουν από την πολιτική κατάσταση στο νησί και τη μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Τουρκία, όπως επίσης και της υπεράσπισης εκ μέρους της των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων. πτεμβρίου 1976, Αναφορές του ΔΔ, Όσον αφορά στις ερευνητικές γεωτρήσεις, το διαιτητικό δικαστήριο στην υπόθεση «Γουιάνα εναντίον Σουρινάμ» θεώρησε ότι η Γουιάνα παρέβη την υποχρέωσή της σύμφωνα με το Άρθρο 83(3) της UNCLOS με το να εμπλακεί μονομερώς σε ερευνητικές γεωτρήσεις εντός αμφισβητούμενων περιοχών χωρίς τη συγκατάθεση του Σουρινάμ και ότι τέτοιου είδους γεωτρήσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη στο θαλάσσιο περιβάλλον. «Γουιάνα εναντίον Σουρινάμ», Ετυμηγορία του Διαιτητικού Δικαστηρίου, 17 Σεπτεμβρίου Υφαλοκρηπίδα Βόρειας Θάλασσας (Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εναντίον Δανίας Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εναντίον Ολλανδίας)», Ετυμηγορία, Α- ναφορές ΔΔ, 1986.

19 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 14 B. ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ Η Κυπριακή Δημοκρατία επικύρωσε τη Σύμβαση της Γενεύης του 1958 περί Υφαλοκρηπίδας το 1974 και την UNCLOS του 1982 το Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει καμία από τις δύο. Οι συμφωνίες της Κύπρου με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και το Λίβανο σχετικά με τις ΑΟΖ τους βασίζονται στην αρχή της μεσαίας γραμμής. Οι Ελληνοκύπριοι αξιωματούχοι επιμένουν ότι η UNCLOS έχει τύχει τόσης διεθνούς αναγνώρισης ώστε πλέον αποτελεί μέρος του διεθνούς εθιμικού δικαίου και επομένως είναι δεσμευτική ακόμη και για τις χώρες που δεν την έχουν υπογράψει, όπως η Τουρκία. 110 Αν και δεν αντικατοπτρίζουν όλες οι διατάξεις της UNCLOS το διεθνές εθιμικό δίκαιο, οι διατάξεις της σχετικά με τις ΑΟΖ πράγματι το αντικατοπτρίζουν. 111 Οι ενστάσεις της Τουρκίας σχετικά με την UNCLOS δεν αφορούν κατά κύριο λόγο στις διατάξεις περί των ΑΟΖ στη Μεσόγειο, αλλά κυρίως στη διάταξη περί των 12 ναυτικών μιλίων για τα χωρικά ύδατα, όπως αυτή θα ε- φαρμοζόταν στη διένεξη της Τουρκίας με την Ελλάδα στο Αιγαίο Πέλαγος. 112 Τούρκοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι θα υπογράψουν την UNCLOS την επόμενη μέρα της επίλυσης του ζητήματος του Αιγαίου. 113 Στην πραγματικότητα, η Τουρκία ήδη αποδέχεται τις αρχές της διάταξης περί των ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα, όπου το 1986 διακύρηξε μια ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων βάσει μιας συμφωνίας με τη Σοβιετική Ένωση, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Επίσης, όταν ανφέρεται στη Μεσόγειο, χρησι- 110 Συνεντεύξεις της Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Το ΔΔ στην ετυμηγορία του για την υφαλοκρηπίδα μεταξύ της Λιβύης και της Μάλτας, υποστήριξε πως ήταν «αδιαφιλονίκητο ότι... μέσω της πρακτικής των Κρατών η ΑΟΖ φαίνεται να αποτελεί μέρος του εθιμικού δικαίου». Υπόθεση σχετικά με την Υφαλοκρηπίδα (Λιβύη εναντίον Μάλτας). Ετυμηγορία, Αναφορές του ΔΔ, Το Άρθρο 3 της UNCLOS ορίζει ότι τα χωρικά ύδατα ως ζώνη των παράκτιων υδάτων εκτείνονται το πολύ στα 12 ναυτικά μίλια από την γραμμή άμπωτης ενός κράτους, γνωστή και ως γραμμή βάσης. Αποτελεί κυρίαρχη επικράτεια ενός κράτους, που εκτείνεται ως τον εναέριο χώρο άνωθεν και ως το βυθό κάτωθεν. Η Τουρκία το αμφισβητεί αυτό στο Αιγαίο, υ- ποστηρίζοντας ότι αν η Ελλάδα το εφαρμόσει στα εκατοντάδες νησιά της, μια τέτοια επέκταση θα άφηνε την Τουρκία με μια πολύ στενή ζώνη χωρικών υδάτων και θα την απέκοπτε από τους διαδρόμους προς τις ανοιχτές θάλασσες. Βλ. τη μελέτη της Crisis Group, Τουρκία και Ελλάδα : Καιρός να Επιλυθεί η Διένεξη στο Αιγαίο, όπως παρατίθεται ανωτέρω. Χώρες της α- νατολικής Μεσογείου όπως το Ισραήλ, η Συρία, η Τουρκία δεν έχουν υπογράψει την UNCLOS, ενώ ο Λίβανος, η Αίγυπτος, η Κύπρος, η Ελλάδα και η Λιβύη την έχουν. 113 Συνέντευξη στην Crisis Group, Άγκυρα, Απρίλιος μοποιεί τον όρο `ημίκλειστη θάλασσα` όπως αυτός ορίζεται στην UNCLOS. 114 Η Τουρκία αμφισβητεί τη νομιμότητα των συμφωνιών που έχει συνάψει η Κυπριακή Δημοκρατία με την Αίγυπτο, το Λίβανο και το Ισραήλ σχετικά με τις ΑΟΖ, στη βάση δύο επιχειρημάτων. Πρώτον, εφόσον η διχοτόμηση της Κύπρου εξακολουθεί να υφίσταται, οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση δεν αντιπροσωπεύει τον τουρκοκυπριακό πληθυσμό και θα έπρεπε να περιμένει μέχρι να επιλυθεί το ζήτημα της διχοτόμησης προτού προβεί σε τέτοιου είδους συμφωνίες. 115 Ε- πισημαίνουν ότι οι μονομερείς εξορύξεις από πλευράς Ελληνοκυπρίων είναι επιβλαβείς για τις διαπραγματεύσεις περί επανένωσης και υπονομεύουν τα «ίσα και εγγενή» δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων. 116 Η δεύτερη ένστασή της σχετίζεται με το ζήτημα της κατανομής αρμοδιοτήτων ελέγχου επί των διαφόρων θαλάσσιων και υποθαλάσιων περιοχών. Το 2002, η Τουρκία διεκδίκησε δικαιώματα σε περιοχές οι οποίες εμπίμπτουν εντός της κυπριακής και αιγυπτιακής ΑΟΖ στα δυτικά του νησιού (δυτικά του μεσημβρινού E, βλ. Χάρτη 1), η οριοθέτηση της οποίας έχει επισήμως υποβληθεί στον ΟΗΕ. 117 Επίσης προέβη σε ενέργειες, οι ο- ποίες εμμέσως αποτελούσαν διεκδίκηση της υφαλοκρηπίδας σε αυτήν την περιοχή της Μεσογείου. 118 Δεν έχει 114 Η UNCLOS στο Άρθρο 122 ορίζει ως ημίκλειστη θάλασσα «τη θάλασσα που αποτελείται εξ ολοκλήρου ή κατά κύριο μέρος από τα χωρικά ύδατα και την ΑΟΖ δύο ή περισσότερων παράκτιων κρατών». 115 «Οι Ελληνοκύπριοι απέσπασαν με τη βία την κυβέρνηση κατά τη δεκαετία του 1960, απέσπασαν με τη βία την αποκλειστική ιδιότητα μέλους της ΕΕ και τώρα είμαστε αντιμέτωποι με ένα καινούριο τετελεσμένο γεγονός». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Σεπτέμβριος «Το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας αποτελεί μέρος της διαπραγματευτικής διαδικασίας». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Ιανουάριος Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Μάρτιος «Οι ελληνοκυπριακές γεωτρήσεις είναι πρόωρες. Αγνοούν προκλητικά τις συνομιλίες, εφόσον είχε συμφωνηθεί ότι οι φυσικοί πόροι θα περιέλθουν στις αρμοδιότητες της νέας ομοσπονδιακής κυβέρνησης». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Σεπτέμβριος Ο Υπουργός της Τουρκίας για θέματα της ΕΕ Ε- γκεμέν Μπαγίς δήλωσε στη 1 Δεκεμβρίου 2011, «Το φυσικό αέριο που βρίσκεται ήδη εκεί δεν πρόκειται να πάει πουθενά. Προς τι η βιασύνη; Πρόκειται για ανοιχτή πρόκληση [εναντίον] των ειρηνευτικών προσπαθειών που διεξάγονται με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ». Hurriyet Daily News, 2 Δεκεμβρίου Το Μάρτιο του 2002, η Τουρκία διέκοψε τις εργασίες του Νορβηγικού πλοίου Northern Access, που διεξήγε γεωφυσική έρευνα δυτικά του νησιού, προειδοποιώντας το ότι βρισκόταν εντός της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Το 2008, τουρκικά πολε-

20 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 15 διακηρύξει κάποια ΑΟΖ, αλλά το Σεπτέμβριο του 2011, υπέγραψε με τους Τουρκοκύπριους μια συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας μεταξύ των τουρκικών ακτών και του βόρειου τμήματος του νησιού (βλ. Χάρτη 2). 119 Η οριοθέτηση δεν συνάδει με την αρχή της μεσαίας γραμμής, αλλά δίνει ένα ελαφρώς μεγαλύτερο μέρος στην Τουρκία. 120 Οι Ελληνοκύπριοι καταδίκασαν τη συμφωνία ως μια μη νόμιμη ενέργεια με τη συμμετοχή μιας παράνομης οντότητας. 121 Η ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας συμπίπτει σε πέντε από τα δεκατρία παράκτια ερευνητικά οικόπεδα οικόπεδα 1,4,5,6, και 7 (βλ. Χάρτη)- με την περιοχή, την οποία η Τουρκία διεκδικεί ως δική της υφαλοκρηπίδα. Οι Τουρκοκύπριοι έχουν παραχωρήσει εξουσιοδοτήσεις έ- ρευνας στην τουρκική κρατική πετρελαϊκή εταιρεία ΤΡΑΟ σε περιοχές που συμπίπτουν με τα κυπριακά οικόπεδα 1,2,3,8,9,12 και 13 (βλ. Χάρτη 2). 122 Οι Ελληνοκύπριοι ισχυρίζονται πως εάν οι περιοχές για τις οποίες έχει χορηγηθεί εξουσιοδότηση στην ΤΡΑΟ προστεθούν στις Τουρκικές διεκδικήσεις για υφαλοκρηπίδα στα δυτικά του νησιού, σχεδόν το σύνολο της Κυπριακής υφαλοκρηπίδας θα έχει απολεσθεί. 123 Η Άγκυρα από την άλλη πλευρά ανησυχεί ότι αν ποτέ η Ελλάδα διακήρυττε μια ΑΟΖ, σε συνδυασμό με τη ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας θα άφηνε την Τουρκία με μια πολύ στενή ΑΟΖ που μετα βίας θα επεκτεινόταν κατά τι από τη μακριά ακτογραμμή της (βλ. χάρτη 3). 124 Τα μικά πλοία διασταυρώθηκαν με ερευνητικά πλοία στα ανοιχτά των ακτών της Κύπρου στις 18, 19, 21 και 24 Νοεμβρίου 2008, περιστατικά τα οποία ο Πρόεδρος Χριστόφιας ανέφερε στον ΟΗΕ στις 25 Νοεμβρίου του Υπουργείο των Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, Η συμφωνία δεν μπορεί να καταχωρηθεί στον ΟΗΕ, επειδή το τουρκοκυπριακό κράτος δεν είναι αναγνωρισμένο, αλλά θα δημοσιευτεί στα έγγραφα του ΟΗΕ. Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ά- γκυρα, Ιανουάριος Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Κυπριακής Δημοκρατίας Στέφανος Στεφάνου, όπως παρατίθεται στην Cyprus Mail, 22 Σεπτεμβρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ά- γκυρα, Ιανουάριος «Όλο το πράγμα θεωρείται τώρα μια αμφισβητούμενη περιοχή. Νομίζουν ότι μπορούν να δημιουργήσουν μια περιοχή όπου δεν θα μπορεί να πραγματοποιηθεί καμία γεώτρηση, ώστε να αποθαρρύνουν τους επενδυτές». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, Λευκωσία, Φεβρουάριος Η Τουρκία θα χάσει από τα τ.χλμ. της υφαλοκρηπίδας της από την Ελλάδα και τ.χλμ. από την Κύπρο και θα μείνει με μόνο τ.χλμ. στην ανατολική Μεσόγειο, αν οι Ελληνοκύπριοι και οι Έλληνες ενώσουν τις ΑΟΖ τους. Καθηγητής Δρ. Σερτάς Χαμί Μπασερέν, «Dogu προβλήματα της Άγκυρας με την ΑΟΖ στη Μεσόγειο είναι επίσης συνδεδεμένα με τη διένεξη του Αιγαίου, ειδικά σε ό,τι αφορά το Καστελόριζο (Μέις), το ανατολικότερο ελληνικό νησί των Δωδεκανήσων. 125 Προς το παρόν, οι Έλληνες αξιωματούχοι θεωρούν ότι έχουν ήδη αρκετά προβλήματα με την Τουρκία στο Αιγαίο ακόμη και χωρίς να αναφερθούν στα πιθανά όρια των ΑΟΖ στη Μεσόγειο. 126 Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας για την ΑΟΖ περιορίζουν τις θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου σε 12 μόνο ναυτικά μίλια χωρικών υδάτων στα δυτικά του νησιού (βλ. χάρτη 1). Επισήμως, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι θα πρέπει να παραχωρηθούν περιορισμένες θαλάσσιες ζώνες στην Κύπρο εξαιτίας του μεγέθους της και του γεγονότος ότι πρόκειται για νησί. 127 Στα δυτικά της Κύπρου, για παράδειγμα, η Τουρκία χαράζει μια υποθετική διαχωριστική γραμμή με την Αίγυπτο στη βάση της μεσαίας γραμμής από τις ακτές των δυο χωρών, αγνοώντας πλήρως την Akdeniz de gerilim» [Ένταση στην ανατολική Μεσόγειο], Τουρκική Ένωση Θαλασσίων Ερευνών, Οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι το ελληνικό νησί Καστελόριζο, που βρίσκεται 2 χλμ. από την τουρκική ακτή και έχει έκταση μόνο 12 τ.χλμ., δεν μπορεί να έχει μεγαλύτερες θαλάσσιες ζώνες από 12 ναυτικά μίλια χωρικών υδάτων. Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Άγκυρα, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Αθήνα, Απρίλιος Υπάρχει νομικό προηγούμενο στο οποίο μπορούν να στηριχθούν κάποιοι περιορισμοί στις θαλάσσιες ζώνες νησιών. Βλ. τη μελέτη της Crisis Group, Τουρκία και Ελλάδα: Καιρός να Επιλυθεί η Διένεξη στο Αιγαίο, όπως παρατίθεται, σελ. 8 για μια λίστα από αποφάσεις του ΔΔ και των διαιτητικών δικαστηρίων που επιδίκασαν περιορισμένες υφαλοκρηπίδες σε νησιά. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι αναφέρονται ιδιαίτερα στην απόφαση της 3 ης Ιουλίου 1985 του ΔΔ μεταξύ της Μάλτας και της Λιβύης, η οποία προσάρμοσε τη μεσαία γραμμή κατά 18 ναυτικά μίλια προς το βορρά ώστε να παραχωρήσει στην τελευταία μια μεγαλύτερη υφαλοκρηπίδα. Το δικαστήριο θεώρησε ότι η διαφορά στα παράκτια μήκη τους, με αναλογία ένα προς οχτώ, ή- ταν «τόσο μεγάλη ώστε να δικαιολογεί την προσαρμογή της μεσαίας γραμμής». «Υπόθεση περί της Υφαλοκρηπίδας (Λιβύη εναντίον Μάλτας)». Ετυμηγορία, Αναφορές ΔΔ, Με χλμ. μήκος ακτών, το μεγαλύτερο στην ανατολική Μεσόγειο, μια απόφαση του ΔΔ πολύ πιθανόν να επιδικάσει στην Τουρκία ένα μεγαλύτερο μερίδιο της υφαλοκρηπίδας. Παρομοίως, το 2009 στην απόφασή του για την υπόθεση «Θαλάσσιας Οριοθέτησης της Μαύρης Θάλασσας (Ρουμανία εναντίον Ουκρανίας)» το ΔΔ έλαβε υπόψην του «τους παράγοντες που επιβάλλουν την προσαρμογή ή την αλλαγή της προσωρινής γραμμής ίσης απόστασης ώστε να επιτευχθεί ένα δίκαιο αποτέλεσμα». Για την υπόθεση μεταξύ της Γροιλανδίας και του Γιαν Μαγιέν, το ΔΔ υποστήριξε ότι η διαφορά μεταξύ του μήκους των ακτών των δύο μερών (σχεδόν ένα προς εννιά) αποτελούσε ειδική συνθήκη και μετατόπισε τη μεσαία γραμμή εγγύτερα στο Γιαν Μαγιέν. «Θαλάσσια Οριοθέτηση στην Περιοχή μεταξύ της Γροιλανδίας και του Γιαν Μαγιέν (Δανία εναντίον Νορβηγίας)», Ετυμηγορία, Αναφορές ΔΔ

21 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 16 Κύπρο. 128 Οι Ελληνοκύπριοι υποστηρίζουν ότι αν κάποιος ενστερνιστεί το επιχείρημα της Τουρκίας, ούτε οι Βρετανικές Νήσοι θα είχαν υφαλοκρηπίδα. 129 Ακόμα και Τούρκοι αξιωματούχοι παραδέχονται ότι τα 12 ναυτικά μίλια είναι η αρχική τους θέση και θεωρούν ότι υπάρχει κάποιος περιορισμένος χώρος για διαπραγμάτευση. 130 Επιπλέον, παρόλο που η Τουρκία υποστηρίζει πως οι ΑΟΖ στην πολυπληθή γειτονιά της ανατολικής Μεσογείου θα πρέπει να διευθετηθούν μέσω διαπραγματεύσεων, με βάση τις αρχές του δικαίου, 131 αρνείται να εμπλακεί σε συνομιλίες για αυτό το ζήτημα με την Κυπριακή Δημοκρατία. 132 Αυτή η θέση, που βασίζεται στη λογική του μηδενικού αθροίσματος των δεκαετιών του 1960 και 1970, αποβαίνει όλο και περισσότερο εναντίον των συμφερόντων της Τουρκίας και των γειτονικών κρατών. IV. Η ΕΞΑΡΓΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΛΑΧΝΟΥ Η εκτιμώμενη αξία των 5 με 8 τ.κ.π. (142 με 227 δ.κ.μ.) φυσικού αερίου 133 που εντοπίστηκαν στο οικόπεδο Α- φροδίτη κυμαίνεται μεταξύ 30 και 100 δισεκατομμυρίων ευρώ. 134 Από τη στιγμή που τα ευρήματα συνορεύουν με την ΑΟΖ του Ισραήλ, οι δύο πλευρές θα πρέπει πρώτα να προβούν σε μια συμφωνία ενοποίησης, αν και το μεγαλύτερο μέρος του οικοπέδου βρίσκεται στην κυπριακή πλευρά. 135 Πριν οι Ελληνοκύπριοι μπορέσουν να αποφασίσουν για το τι θα γίνει με το φυσικό αέριο και για το πώς θα καταμεριστούν τα μελλοντικά έσοδα, θα πρέπει να γνωρίζουν την ποσότητα, την αξία και την τοποθεσία του: Τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων [στο οικόπεδο Α- φροδίτη] βρίσκονται 180 χλμ. από την Κύπρο. Δεν έχουμε αποφασίσει τι θα κάνουμε ή πόσο θα επενδύσουμε. Ακούγονται πολλοί αριθμοί. Ειλικρινά, είναι πολύ νωρίς για να πούμε οτιδήποτε. Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς [την αξία του φυσικού αερίου]. Θα κατασκεύασουμε κάποιον αγωγό; Θα χρησιμοποιήσουμε πλοία; Θα πρέπει να αποφασίσουμε. Για την ώρα το μόνο ζήτημα που εκκρεμεί είναι ο δεύτερος γύρος α- δειοδοτήσεων για τα εναπομείναντα δεκατρία οικόπεδα. Μετά θα συζητήσουμε για το πώς θα προχωρήσουμε. 136 Σύμφωνα με τα περισσότερα σενάρια, πρώτα το φυσικό αέριο θα διοχετευτεί μέσω ενός αγωγού χλμ. 128 Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ιανουάριος Ομιλία της υπουργού εξωτερικών Ερατώς Κοζάκου- Μαρκουλλή στο London School of Economics, όπως παρατίθεται ανωτέρω. 130 Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ιανουάριος Για να καταστήσουν το σημείο αυτό ξεκάθαρο, η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι προσάρμοσαν τη μεσαία γραμμή προς όφελος της Τουρκίας στη συμφωνία που υπέγραψαν περί υφαλοκρηπίδας στις 21 Σεπτεμβρίου. 132 Η Τουρκία θα εμπλακεί σε τέτοιου είδους συνομιλίες μόνο με μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση στην Κύπρο μετά από μια συνολική διευθέτηση. Τηλεφωνική συνέντευξη της Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Μάρτιος Κατά προσέγγιση, τα ευρήματα μεταφράζονται σε 10 δ.κ.μ. ετήσιας παραγωγής για 20 με 30 χρόνια. Ένας άλλος τρόπος για να εκφραστεί η αναμενόμενη παραγωγή είναι 1 δισεκατομμύριο κυβικά πόδια την ημέρα. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του φυσικού αερίου θα είναι διαθέσιμο για εξαγωγή, εφόσον η κυπριακή κατανάλωση υπολογίζεται περίπου σε 150 εκατομμύρια κυβικά πόδια την ημέρα, δηλαδή, 15% της πιθανής συνολικής παραγωγής. Συνέντευξη στην Crisis Group, στέλεχος του τομέα ενέργειας με γνώση της λεκάνης της Λεβαντίνης, Φεβρουάριος Η Υπουργός Εμπορίου Αντωνιάδου μίλησε για αριθμό της τάξης των 100 δισεκατομμυρίων ευρώ η Υπουργός Εξωτερικών Κοζάκου-Μαρκουλλή πρόσθεσε ότι αυτός ο αριθμός «μπορεί να ικανοποιήσει τις παραγωγικές ανάγκες ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας για 210 χρόνια». Ομιλία της υπουργού εξωτερικών Ερατώς Κοζάκου-Μαρκουλλή στο London School of Economics, όπως παρατίθεται ανωτέρω. Ειδικοί σε θέματα ενέργειας αναφέρουν έναν πιο συντηρητικό αριθμό της τάξης των 30 δισεκατομμυρίων ευρώ. «Η ανακάλυψη φυσικού αερίου είναι εύκολη υπόθεση, τώρα αρχίζει το δύσκολο μέρος», Cyprus Mail, 1 Ιανουαρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Πραξούλα Αντωνιάδου Κυριακού, Ελληνοκύπρια πρώην υπουργός εμπορίου, τουρισμού και βιομηχανίας, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, Φεβρουάριος 2012.

22 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 17 στην Κύπρο, 137 όπου μέρος αυτού θα χρησιμοποιηθεί για εγχώρια κατανάλωση και το υπόλοιπο θα διοχετευτεί στις παγκόσμιες αγορές. Αυτός ο αρχικός αγωγός θα κοστίσει περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια και θα χρειαστούν κατά προσέγγιση δύο χρόνια για την κατασκευή του. 138 Αν ληφθεί υπόψιν ο χρόνος που θα χρειαστεί για τις προσφορές και τις διαπραγματεύσεις, μπορεί να χρειαστούν έως και πέντε χρόνια για να φτάσει τελικά το φυσικό αέριο στο νησί, και δέκα χρόνια, ή πιθανόν ακόμα περισσότερα, μέχρι το κράτος να αποκομίσει πραγματικό εισόδημα. 139 A. ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Οι Ελληνοκύπριοι θεωρούν το φυσικό αέριο ως τη λύση στα οικονομικά τους προβλήματα (που παρουσιάστηκαν στην Ενότητα ΙΙ.Α). 140 Οι ειδικοί προειδοποιούν για τον κίνδυνο ολλανδικής ασθένειας τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η διαχείριση μιας ξαφνικής εισροής εσόδων για την οικονομία και τον κρατικό μηχανισμό- και επισημαίνουν την ανάγκη να καθιερωθούν κάποιοι κανόνες πριν αρχίσουν να εισρέουν τα έσοδα. 141 Η αρχική ευφορία στις τάξεις των Ελληνοκυπρίων έχει δώσει τη θέση της σε μια πιο ήρεμη και στρατηγική προσέγγιση του θέματος. 142 Παρ όλα αυτά, οι Ελληνοκύπριοι βλέπουν το φυσικό αέριο ως μοχλό πίεσης για τις διαπραγματεύσεις που διεξάγονται υπό τον ΟΗΕ, ειδικότερα 137 Μια πλωτή πλατφόρμα ΥΦΑ είναι ένα πιθανό σενάριο και συζητείται, αλλά πιθανόν να απαιτεί την τεχνολογία μιας μείζονος πετρελαϊκής εταιρείας, οι περισσότερες εκ των οποίων προς το παρόν αναμένεται να αποφύγουν τις πολιτικές επιπλοκές που συνεπάγεται η ανάμειξή τους σε ένα οικόπεδο φυσικού αερίου στην Κύπρο. Ηλεκτρονική αλληλογραφία της Crisis Group, ειδικός σε θέματα πετρελαίου με βάση το Λονδίνο, Μάρτιος Συνέντευξη στην Crisis Group, στέλεχος του τομέα ενέργειας με γνώση της λεκάνης της Λεβαντίνης, Φεβρουάριος 2012, Λευκωσία. 139 Συνέντευξη στην Crisis Group, Γκάρυ Λέικς, διευθυντής τομέα ανατολικής Μεσογείου, Οικονομική Επιθεώρηση Μέσης Ανατολής, Λευκωσία, 21 Φεβρουαρίου Ειδικός στον τομέα ενέργειας με γνώση της λεκάνης της Λεβαντίνης υποστήριξε ότι θα χρειαστούν τρία με τέσσερα χρόνια για την έναρξη της παραγωγής και εντός πέντε ετών οι Ελληνοκύπριοι θα μπορούν να χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Συνέντευξη στην Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Ένας Ελληνοκύπριος επιχειρηματίας επισημαίνει ότι οι μακροπρόθεσμες αποδόσεις των κυπριακών ομολόγων είναι χαμηλότερες από τις βραχυπρόθεσμες εξαιτίας των προσδοκιών για έσοδα από το φυσικό αέριο. Συνέντευξη στην Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Δεν μπορούμε να κάνουμε πρόχειρες εκτιμήσεις για αυτό». Παρουσίαση, Μιχαήλ Σαρρής, όπως παρατίθεται ανωτέρω. 142 Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος διπλωμάτης, Λευκωσία, Φεβρουάριος σε σχέση με αυτό που αντιλαμβάνονται ως απουσία προσήλωσης στη διαδικασία από την πλευρά της Τουρκίας. 143 Οι εντάσεις έχουν αρνητικές εμπορικές επιπτώσεις. Μείζονες διεθνείς εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας είναι απρόθυμες να επενδύσουν σε περιοχές, το καθεστώς των οποίων είναι υπό αμφισβήτηση. 144 Το Σεπτέμβριο του 2011, ο Πρωθυπουργός Ερντογάν υποστήριξε ότι η Τουρκία δεν θα προκαλέσει κάποια κρίση στην περιοχή, αλλά προειδοποίησε για κυρώσεις εναντίον διεθνών ενεργειακών εταιρειών, δηλώνοντας πως θα αποκλειστούν από ενεργειακά έργα στην Τουρκία. 145 Οι Ελληνοκύπριοι δηλώνουν πως οι απειλές για εισαγωγή σε μαύρη λίστα έχουν αποδεχθεί αποτελεσματικές στο παρελθόν, 146 αλλά μερικοί υποστηρίζουν ότι με 143 Ο Πρόεδρος Χριστόφιας δήλωσε ότι η Τουρκία «θα πρέπει να ωθήσει τον ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας να δείξει καλή θέληση στις συνομιλίες για εξεύρεση λύσης στο κυπριακό ζήτημα [ώστε] η αξιοποίηση των φυσικών πόρων της χώρας από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να έχει άμεσο όφελος για αμφότερες τις κοινότητες». «Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας συναντήθηκε με τον Πρωθυπουργό του Ισραήλ», 16 Φεβρουαρίου 2012, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας. 144 «Χρειάζονται πάνω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια για να επενδύσει κανείς στο φυσικό αέριο. Καμία εταιρεία δεν το α- ναλαμβάνει από μόνη της, χρειάζεσαι χρηματοδότηση. Οι τράπεζες θα κοιτάξουν για ύπαρξη σταθερότητας και κινδύνων. Υπό τις παρούσες συνθήκες [οι πιο μεγάλες παγκόσμιες πετρελαϊκές εταιρείες] δεν θα πάνε εκεί». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος στέλεχος του τομέα ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος «Κοστίζει ένα εκατομμύριο δολάρια τη μέρα για να λειτουργήσουν τα μηχανήματα εξόρυξης πετρελαίου και δεν επιθυμούν τα μηχανήματά τους να καταποντιστούν!» Συνέντευξη στην Crisis Group, Δυτικός διπλωμάτης, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Θέλουμε να προειδοποιήσουμε τις διεθνείς εταιρίες πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα συνεργαστούν με τους Ελληνοκύπριους. Ο Υπουργός Ενέργειάς μας προετοιμάζει την απαγόρευση συμμετοχής των εταιρειών αυτών σε ενεργειακά έργα στην Τουρκία και την επιβολή μια σειράς κυρώσεων εναντίον τους». «Δήλωση του Πρωθυπουργού Ερντογάν μετά την υπογραφή της συμφωνίας για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ της Τουρκίας και της ΤΔΒΚ», 21 Σεπτεμβρίου 2011, ιστοσελίδα του Γραφείου του Τούρκου Πρωθυπουργού, «Υπήρχαν μόνο τέσσερις προσφορές για το Οικόπεδο 12, και η Noble Energy είχε έναν εφεδρικό μηχανισμό εξόρυξης, όπότε θα μπορούσε να ενεργήσει αμέσως». Συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος ανώτερος αξιωματούχος, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Άκουσα ότι μερικές [πετρελαϊκές εταιρείες] αποσύρουν τις προσφορές τους [από το δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων]. Δεν θέλουν να μπλέξουν. Δεν πιστεύω ότι θα έρθει καμία από τις μεγάλες εταιρείες. Μερικές μεσαίου μεγέθους εταιρείες μπορεί να ενδιαφερθούν». Συνέντευξη στην Crisis Group, Νίκος Ρολάνδης, Ελληνοκύπριος πρώην υπουργός εξωτερικών και εμπορίου, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου Σύμφωνα με πληροφορίες, μια κοινοπραξία τριών διε-

23 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 18 τις πρόσφατες σημαντικές ανακαλύψεις, η Τουρκία θα υπάρξει λιγότερο αποτελεσματική στο να αποτρέψει τις πετρελαϊκές εταιρείες και τις τράπεζες από το να συμμετάσχουν σε κυπριακά έργα και ότι θα ήταν περισσότερο ωφέλιμο για αυτήν να συμμετάσχει και η ίδια παρά να μείνει εκτός. 147 B. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Οι Ελληνοκύπριοι υποστηρίζουν ότι θα αποφασίσουν σύντομα για το αν θα εξάγουν το φυσικό αέριο μέσω ενός αγωγού ή μέσω ενός σταθμού υγροποίησης φυσικού αερίου (ΥΦΑ). 148 Η Noble Energy θα διεξαγάγει επιπλέον γεωτρήσεις εκτίμησης στο οικόπεδο Αφροδίτη κατά το δεύτερο μισό του 2012, διαδικασία που θα διαρκέσει από αρκετούς μήνες έως κι ένα χρόνο, για να συγκεντρώσει περισσότερα δεδομένα προτού ξεκινήσει οποιαδήποτε δραστηριότητα αξιοποίησης. 149 Στελέχη διεθνών πετρελαϊκών εταιρειών πιστεύουν ότι, αν δεν υπάρξει μια διευθέτηση του Κυπριακού, το υψηλό οικονομικό κόστος και η απουσία συμμετοχής μιας ισχυρής πετρελαϊκής εταιρείας μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερήσεις στην αξιοποίηση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων Υγροποίηση Φυσικού Αερίου ή ΥΦΑ Προς το παρόν, η προοπτική εξαγωγής που έχει συζητηθεί περισσότερο είναι η κατασκευή μιας εγκατάστασης ΥΦΑ στη νοτιανατολική ακτή της Κύπρου, όπου το φυσικό αέριο, το οποίο θα έχει εξορυχθεί από τα κυπριακά οικόπεδα, θα μεταφέρεται μέσω ενός αγωγού, θα υφίσταται επεξεργασία και θα εξάγεται στις παγκόσμιες αγορές. Το φυσικό αέριο του οικοπέδου Αφροδίτη μόλις που αρκεί για να καταστήσει βιώσιμη από μόνο του την ύπαρξη ενός σταθμού ΥΦΑ. 151 Η Noble Energy κλίνει σαφώς προς την επιλογή της ΥΦΑ. 152 Χρειάζονται κατά μέσο όρο οχτώ με δέκα χρόνια προτού ένας σταθμός ΥΦΑ καταστεί λειτουργικός, συμπεριλαμβανομένων των τριών-τεσσάρων ετών που διαρκούν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της ενεργειακής εταιρείας και της κυβέρνησης, καθώς και άλλων τεσσάρων ετών για την κατασκευή του σταθμού. 153 Ο σταθμός υγροποίησης θα βρίσκεται στον ενεργειακό σταθμό Βασιλικού στη Λεμεσό, 154 ενώ εναλλακτικά θα μπορούσε να βρίσκεται στη θάλασσα (και πάνω σε μια κατασκευή γνωστή και ως πλωτός σταθμός ΥΦΑ ), ή στο Ισραήλ. Η επένδυση μπορεί να κοστίσει περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια. 155 Η Noble Energy και η κύρια συνεταίρος της στο Ισραήλ, η Delek Group, έχουν προτείνει τη δημιουργία χερσαίας εγκατάστασης με τελική θνών εταιρειών απέσυρε την προσφορά που είχε κερδίσει για τα Οικόπεδα 6 και 11 το 2007 εξαιτίας ανησυχιών για τουρκικά αντίποινα, καθώς μία εξ αυτών συνεργάζεται με την Τουρκία στο Κιρκούκ. Συνέντευξη στην Crisis Group, Γκάρυ Λέικς, διευθυντής τομέα ανατολικής Μεσογείου, Οικονομική Επιθεώρηση Μέσης Ανατολής, 26 Νοεμβρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Ελληνοκύπριος αξιωματούχος, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Ο κόσμος έχει καταλάβει το παιχνίδι της Τουρκίας. Ο τρόπος που συμπεριφέρεται δεν κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ότι πρόκειται για αξιόπιστο προμηθευτή φυσικού αερίου. Η Τουρκία δεν μπορεί να επιτύχει την ανάμειξή της μέσω τακτικών εκφοβισμού, αλλά θα πρέπει να επιδιώξει κάποιου είδους συμφωνία. Γιατί δεν καταθέτει η TPAO μια προσφορά για ένα από αυτά τα οικόπεδα; Θα μπορούσαν να το πράξουν αν [η Τουρκία και η Κυπριακή Δημοκρατία] διατηρούσαν σχέσεις». Συνέντευξη στην Crisis Group, ειδικός σε θέματα ενέργειας της ανατολικής Μεσογείου, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Αν υπάρξει διευθέτηση [του κυπριακού], όλα είναι πιθανά και η Τουρκία έχει την ευκαιρία να γίνει μέρος της νέας κατάστασης. Χωρίς την ύπαρξη λύσης, θα ακολουθηθεί η λύση του ΥΦΑ. Και πρέπει να αποφασίσουμε τώρα όλα θα πρέπει να αποφασιστούν εκ των προτέρων». Συνέντευξη στην Crisis Group, Πραξούλα Αντωνιάδου Κυριακού, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, στέλεχος του τομέα ενέργειας με γνώση της λεκάνης της Λεβαντίνης, Φεβρουάριος 2012, Λευκωσία. 150 Συνεντεύξεις στην Crisis Group, Μάρτιος Η ύπαρξη 6-7 τ.κ.π. ( δ.κ.μ.) καθιστά την εγκατάσταση εφικτή. Συνεντεύξεις στην Crisis Group, στέλεχος του τομέα ενέργειας, διεθνής ανώτερος αξιωματούχος, Λευκωσία, Φεβρουάριος Ωστόσο η ποσότητα δεν είναι αρκετή για την επίτευξη μεγάλου κέρδους. «Είναι απλά αρκετό για μια ε- γκατάσταση [υγροποίηση, μονάδα διύλισης μέσα στην εγκατάσταση]. Η ύπαρξη μιας μόνο εγκατάστασης είναι επικίνδυνη επειδή δεν έχεις ένα δίχτυ ασφαλείας σε περίπτωση που προκύψουν προβλήματα. Η δεύτερη, τρίτη και τέταρτη εγκατάσταση [είναι που φέρνουν το χρήμα]». Συνέντευξη στην Crisis Group, στέλεχος του τομέα ενέργειας, Όσλο, Μάρτιος Συνεντεύξεις στην Crisis Group, διπλωμάτες και διεθνείς ειδικοί, Λευκωσία, Φεβρουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, στέλεχος του τομέα ενέργειας με γνώση της λεκάνης της Λεβαντίνης, Νοέμβριος Σε περίπτωση που ανακαλυφθούν επιπλέον κοιτάσματα φυσικού αερίου στα άλλα δώδεκα οικόπεδα, θα χρειαστεί μια μεγαλύτερη εγκατάσταση, αλλά ο αριθμός διαθέσιμων ακινήτων στο Βασιλικό είναι περιορισμένος. Θα χρειαστεί να χτιστεί έ- νας τερματικός σταθμός στη Λεμεσσό, που θα επιτρέπει στα πλοία να προσαράζουν και απο εκεί να μεταφέρεται το φυσικό αέριο. «Η ανακάλυψη φυσικού αερίου είναι εύκολη υπόθεση», Cyprus Mail, 1 Ιανουαρίου Ένα στέλεχος του τομέα ενέργειας με γνώση της περιοχής δίνει ένα εύρος μεταξύ 5-15 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ ένας διεθνής ανώτερος αξιωματούχος δίνει εκτίμηση της τάξης των 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Συνεντεύξεις στην Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Ο Πάνος Παπαναστασίου, μέλος μιας μικρής ομάδας ειδικών που παρέχουν συμβουλές στην κυβέρνηση για θέματα φυσικού αερίου, υποστήριξε επίσης ότι η μονάδα ΥΦΑ θα κοστίσει 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Cyprus Mail, 30 Νοεμβρίου 2011.

24 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 19 δυνατότητα παραγωγής 15 εκατομμυρίων τόνων φυσικού αερίου (0,7 κ.π.τ. ή περίπου 21 δ.κ.μ.) ετησίως, η οποία είναι μεγαλύτερη από το άθοισμα της παραγωγής των σταθμών Damietta και Idku στην Αίγυπτο. 156 Η ΥΦΑ, ωστόσο, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση την καλύτερη λύση. Τα επιχειρήματα υπέρ της περιλαμβάνουν ευελιξία επιλογής αγορών και μεταφορά στην Ασία, όπου οι τιμές του αερίου είναι υψηλότερες, 157 ωστόσο τα τέλη στο κανάλι του Σουέζ και οι νέες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στα ανατολικά της Αφρικής και σε άλλες περιοχές θα μειώσουν τις προοπτικές κέρδους για την Κύπρο. 158 Εκτός από το μεγάλο αρχικό κόστος της επένδυσης, η μεταφορά ΥΦΑ είναι επίσης σημαντικά πιο α- κριβή από τη μεταφορά του φυσικού αερίου μέσω αγωγού. 159 Επιπλέον, οι χρηματοδότες των επενδύσεων ΥΦΑ πιθανόν να επιθυμούν να δουν εκ των προτέρων δεσμεύσεις αγοράς φυσικού αερίου σε βάθος χρόνου είκοσι ως τριάντα ετών ώστε να πεισθούν να συμμετάσχουν σε ένα τέτοιο νέο έργο. Για να είναι πραγματικά επικερδής ο- ποιοσδήποτε σταθμός ΥΦΑ, θα χρειαστεί διπλάσια ποσότητα φυσικού αερίου από αυτή που είναι γνωστό ότι υ- πάρχει στο οικόπεδο Αφροδίτη, ενώ οι αρχικές ελπίδες των Κυπρίων για επιπλέον ποσότητες φυσικού αερίου από το Ισραήλ, φαίνονται πλέον απίθανο να πραγματοποιηθούν. 160 Ένας διεθνής διπλωμάτης προειδοποιεί επίσης ότι θα είναι δύσκολο για την Κύπρο να προσελκύσει επενδύσεις τέτοιου μεγέθους σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από εντάσεις: «Η εταιρεία [η οποία θα κατασκευάσει το σταθμό ΥΦΑ] θα πρέπει να βρει τα χρήματα και την ασφάλεια. Κανένας δεν πρόκειται να πλησιάσει την ΥΦΑ [όσο οι τουρκικές απειλές εξακολοθούν να υφίστανται] Επιλογές για έναν αγωγό: Ισραήλ, Ελλάδα ή Τουρκία; Οι αποδόσεις έρχονται συντομότερα με τη δημιουργία ενός αγωγού σε σύγκριση με μια επένδυση ΥΦΑ, και σε περίπτωση που ο αγωγός δεν είναι πολύ μακρύς, το αρχικό κόστος θα είναι ακόμα χαμηλότερο. Έχουν προκύψει τρεις πιθανές διαδρομές. Μετά την αυξανόμενη συνεργασία με το Ισραήλ σε ενεργειακούς και εμπορικούς τομείς, η επιλογή που συζητείται περισσότερο στα ελληνοκυπριακά μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι η αποστολή του φυσικού αερίου στο Ισραήλ, αν και μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα ασφάλειας. 162 Θεωρητικά, το κυπριακό φυσικό αέριο θα μπορούσε σχετικά εύκολα να διοχετευτεί στον αραβικό αγωγό φυσικού αερίου, ο οποίος συνδέει την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Συρία και το Λίβανο και αναμένεται να συνδεθεί και με την Τουρκία στο μέλλον ωστόσο αυτό είναι απίθανο να συμβεί στο εγγύς μέλλον δεδομένης της μεγάλης αστάθειας στην περιοχή. Δεύτερον, Έλληνες αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι έχει διεξαχθεί μια προκαταρτική μελέτη για την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού μεταξύ της Ελλάδας και της Κύπρου και εξετάζονται και άλλες εναλλακτικές. 163 Ω- στόσο, η Noble Energy υποστηρίζει ότι ένας τέτοιος α- γωγός δεν είναι εφικτός εξαιτίας της μεγάλης απόστασης από το οικόπεδο και της περιπλοκότητας του βυθού. 164 Θα χρειάζονταν εφτά χρόνια μόνο για να κατασκευαστεί ο αγωγός, ο οποίος θα ήταν ο μακρύτερος και βαθύτερος σε όλο τον κόσμο Γκάρυ Λέικς, διευθυντής τομέα ανατολικής Μεσογείου, Οικονομική Επιθεώρηση Μέσης Ανατολής, παρουσίαση στο συνέδριο με θέμα «Παράκτιοι Υδρογονάνθρακες στην Κύπρο: Καταμερισμός του Πλούτου και Περιφερειακές Πολιτικές», Λευκωσία, 26 Νοεμβρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Γκάρυ Λέικς, διευθυντής τομέα ανατολικής Μεσογείου, Οικονομική Επιθεώρηση Μέσης Ανατολής, Λευκωσία, 21 Φεβρουαρίου Συνεντεύξεις στην Crisis Group, στελέχη διεθνών πετρελαϊκών εταιρειών, Μάρτιος Συνέντευξη στην Crisis Group, Νίκος Ρολάνδης, Ελληνοκύπριος πρώην υπουργός εξωτερικών και εμπορίου, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Η [επιλογή] της ΥΦΑ δεν είναι εύκολη εξαιτίας του υψηλού κόστους». Στέλεχος μεγάλης διεθνούς πετρελαϊκής εταιρείας, τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Μάρτιος Συνεντεύξεις στην Crisis Group, στελέχη διεθνών πετρελαϊκών εταιρειών, Μάρτιος Συνέντευξη στην Crisis Group, διεθνής ανώτερος αξιωματούχος, Φεβρουάριος «Σε έναν ιδεατό κόσμο, στέλνεις όλο το φυσικό αέριο στο Ισραήλ και από εκεί συνδέεται με τον αραβικό αγωγό. Ωστόσο, όπως είναι φυσικό, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί για λόγους ασφάλειας εξαιτίας της δεδομένης κατάστασης. [Ο] αγωγός της Ιορδανίας δέχεται συχνά βομβιστικές επιθέσεις». Συνέντευξη στην Crisis Group, Γκάρυ Λέικς, διευθυντής τομέα α- νατολικής Μεσογείου, Οικονομική Επιθεώρηση Μέσης Ανατολής, Λευκωσία, 26 Νοεμβρίου Ο αγωγός Arish- Ashkelon που μεταφέρει το αιγυπτιακό φυσικό αέριο δέχθηκε επιθέσεις δέκα φορές εντός του Ηλεκτρονική αλληλογραφία της Crisis Group, Έλληνας α- ξιωματούχος, 31 Ιανουαρίου Ο Τζον Τόμιτς, μάνατζερ της Noble Energy στην Κύπρο υποστήριξε ότι ένα τέτοιο έργο θα είναι εξαιρετικά δαπανηρό και «παρουσιάζει τρομακτικές δυσκολίες εφαρμογής εξαιτίας της γεωλογίας μεταξύ της Κύπρου και της Ελλάδας λόγω της παρουσίας τάφρων και ρηγμάτων στο βυθό». «Η Noble σκοπεύει να ανοίξει δεύτερη πηγή μετά το Σεπτέμβριο», Cyprus Mail, 27 Ιανουαρίου «Υπάρχουν τρία εργοστάσια σε ολόκληρο τον κόσμο που μπορούν να κατασκευάσουν έναν αρκετά συμπαγή αγωγό. Δε θα ήταν και το καλύτερο να γίνει». Συνέντευξη στην Crisis Group, στέλεχος του τομέα ενέργειας με γνώση της λεκάνης της Λεβαντίνης, Λευκωσία, Φεβρουάριος 2012.

25 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 20 Η τρίτη επιλογή είναι η κατασκευή ενός αγωγού μέχρι την Τουρκία και από κει μεταφορά του αερίου στην ΕΕ. Όπως εξήγησε ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης στην Crisis Group, «Ο πιο απλός τρόπος για να εξαχθεί το φυσικό αέριο είναι μέσω ενός αγωγού στην Τουρκία και έπειτα διοχέτευσή του στα τουρκικά δίκτυα. Αυτό θα χρειαζόταν μόλις το 10 τοις εκατό του κόστους κατασκευής μιας ΥΦΑ». 166 Στέλεχος διεθνούς πετρελαϊκής εταιρείας συμφωνεί: «Οι τεχνολογικές προκλήσεις της τοποθέτησης ενός αγωγού μεταξύ της Κύπρου και της Τουρκίας μπορούν να αντιμετωπιστούν και αυτό θα μπορούσε να είναι μια ξεκάθαρη και οικονομική λύση». 167 Τούρκοι αξιωματούχοι επίσης υποστηρίζουν την άποψη αυτή. 168 Ένας πρώην Ελληνοκύπριος υπουργός προτείνει την εξαγωγή μέσω Τουρκίας στην Ελλάδα, ενώ υπάρχει ήδη ένας ενδιάμεσος αγωγός που συνδέει τις δύο χώρες. 169 Παρόλο που τα οικονομικά είναι σημαντική παράμετρος, ανώτερο στέλεχος τουρκικής ενεργειακής εταιρείας υποστηρίζει ότι, «Θα ήταν το καλύτερο για όλους να διοχετευτεί αυτό το φυσικό αέριο στην Τουρκία. Το θέμα δεν είναι οικονομικό, είναι πολιτικό. Αυτός είναι ένας πολύ καλός μηχανισμός για να επέλθει η ειρήνη, μπορεί να γίνει ο αγωγός της ειρήνης». 170 Ξεχωριστά, Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν συζητήσει θετικά την ιδέα το ισραηλινό φυσικό αέριο να διοχετευτεί μέσω αγωγού στην Τουρκία Συνέντευξη στην Crisis Group, Ευρωπαίος διπλωμάτης, Λευκωσία, Φεβρουάριος «Ο μόνος τρόπος για να μεταφερθεί το συγκεκριμένο φυσικό αέριο, και που να συμφέρει και το Ισραήλ, είναι μέσω αγωγού από την Τουρκία. Δεν υπάρχει τρόπος το φυσικό αέριο να μεταφερθεί από πουθενά αλλού ε- κτός της Τουρκίας». Συνέντευξη στην Crisis Group, Αμερικανός αξιωματούχος, Κωνσταντινούπολη, Ιανουάριος Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Μάρτιος Ένας Τούρκος αξιωματούχος στον τομέα της ενέργειας υ- ποστηρίζει: «Η πιο δύσκολη [τεχνικά] επιλογή από όλες θεωρείται η μεταφορά του συγκεκριμένου φυσικού αερίου μέσω αγωγού στην Ελλάδα. Αν χρησιμοποιηθεί ο αραβικός αγωγός φυσικού αερίου, η πιθανότητα σαμποτάζ είναι μεγάλη. Η εναλλακτική της ΥΦΑ δεν είναι εφικτή εφόσον υπάρχουν ήδη μεγάλες ποσότητες ΥΦΑ στην περιοχή. Οπότε, ο αγωγός μέσω Τουρκίας είναι η μόνη λογική εναλλακτική». Συνέντευξη στην Crisis Group, Άγκυρα, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Νίκος Ρολάνδης, Ελληνοκύπριος πρώην υπουργός εξωτερικών και εμπορίου, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου Ένα στέλεχος μεγάλης διεθνούς πετρελαϊκής εταιρεία δήλωσε ότι 5 δ.κ.μ. μπορούν εύκολα να διοχετευτούν στην Ελλάδα μέσω της υπάρχουσας υποδομής σε αγωγούς. Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Μάρτιος Συνέντευξη στην Crisis Group, Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος Σύμφωνα με τον Τούρκο Υπουργό Ενέργειας Τανέρ Γιλντίζ, σε περίπτωση που δεν υφίσταντο τα τουρκο-ισραηλινά πολιτικά προβλήματα, η Τουρκία θα μπορούσε να συζητά για μια συνεργασία με το Ισραήλ για εξαγωγή φυσικού αερίου. «Όλες οι μελέτες σκοπιμότητας που έχουν διεξαχθεί υποδεικνύουν Εκτός από μια καλή δίοδο εξαγωγών προς την Ευρώπη, η Τουρκία αποτελεί επίσης μια βολική αγορά για το φυσικό αέριο της ανατολικής Μεσογείου με υψηλά επίπεδα ανάπτυξης 172 τα οποία απαιτούν βιώσιμα ενεργειακά αποθέματα. Προς το παρόν, η χώρα εισάγει φυσικό αέριο μέσω αγωγού από τη Ρωσία, το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν, και επιπλεόν εισάγει μικρές ποσότητες ΥΦΑ μέσω πλοίων από τη Νιγηρία και την Αλγερία. Αν η τιμή είναι σωστή, η Τουρκία μπορεί να χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο της Μεσογείου για εσωτερική κατανάλωση, πιθανότητα αυξάνοντας το μερίδιο του φυσικού αερίου στην εγχώρια κατανάλωση ενέργειας. 173 Η χώρα δαπανά 50 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο για ενέργεια, καθώς η μεγαλύτερη ποσότητα χρειάζεται να εισαχθεί. 174 Υπάρχουν επιχειρήματα εναντίον της κατασκευής ενός αγωγού προς την Τουρκία, μιας και κάτι τέτοιο ενέχει τον κίνδυνο να περιορισθεί η ροή κυπριακού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, καθώς και αμφιβολίες για το κατά πόσο είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία ως ενδιάμεσος σταθμός δεδομένης της ανεπαρκούς της υποδομής. 175 Οι Τούρκοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι αν υπάρχει η πολιτική βούληση, η σύνδεση με την Ευρώπη μπορεί να επεκταθεί εντός δυο ετών. 176 Ήδη βρίσκονται στην παρούσα φάση την Τουρκία [ως την πιο κατάλληλη οδό μεταφοράς]». «Η συμφωνία με το Ισραήλ για το φυσικό αέριο συνδέεται με την επίλυση της διένεξης για το Μάβι Μαρμαρά», Today s Zaman,11 Μαρτίου Το ΑΕΠ της Τουρκίας αυξήθηκε 8,9% το 2010, σύμφωνα με το Τουρκικό Ινστιτούτο Στατιστικής. 173 Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος του τομέα ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος «Θα κρατούσα μέρος του φυσικού αερίου για τις δικές μου δραστηριότητες σε εργοστάσια που χρησιμοποιούν φυσικό αέριο. Θα ήταν φθηνότερο από τη χρήση ρωσικού φυσικού αερίου». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος ανώτερο στέλεχος του τομέα ε- νέργειας, Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος Σύμφωνα με μελέτη που εκδόθηκε από τις τουρκικές αρχές το Μάιο του 2011, η Τουρκία παρήγαγε 0,726 δ.κ.μ., ή την α- μελητέα ποσότητα των 0,026 τ.κ.π. φυσικού αερίου το 2010, σε σύγκριση με τον αριθμό των 39 δ.κ.μ. ή 1,4 τ.κ.π που έδωσε η ΒΡ για κάλυψη της ζήτησης σε φυσικό αέριο. Γενική Διοίκηση Πετρελαϊκών Θεμάτων της Τουρκίας, και ΒΡ Στατιστική Ανασκόπηση Παγκόσμιας Ενέργειας Ιούνιος 2011, «Αν πας μέσω Τουρκίας, περιορίζεσαι στην αγορά της ΕΕ. Η τιμή του φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι μισή από την αντίστοιχη στην Ασία. Είναι πιο λογικό από οικονομικής άποψης για τους Ελληνοκύπριους να το μετατρέπουν σε ΥΦΑ και να το αποστέλλουν με πλοία στην Ασία, παρόλο που ένα εργοστάσιο ΥΦΑ κοστίζει περισσότερο αρχικά. Ένα άλλο θέμα είναι ότι δεν υφίσταται ακόμη η υποδομή στην Τουρκία για τη μεταφορά του φυσικού αερίου στην Ευρώπη». Συνέντευξη στην Crisis Group, ειδικός σε θέματα ενέργειας με γνώση της λεκάνης της Λεβαντίνης, Λευκωσία, Νοέμβριος «Η υποδομή για την εξαγωγή του φυσικού αερίου στην Ευρώπη μπορεί να κατασκευαστεί σε δύο χρόνια». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος ανώτερο στέλεχος στον τομέα της

26 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 21 σε εξέλιξη εκτενείς συζητήσεις για το πώς θα διοχετευθούν οι σημαντικές ποσότητες του νέου φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Τουρκίας στην Ευρώπη. Η προσήλωση σε συγκεκριμένο αγοραστή δεν είναι απαραίτητα αρνητική, καθώς θα σημαίνει την ύπαρξη μιας εγγυημένης αγοράς. 177 Επιπλέον, στέλεχος εταιρείας που δραστηριοποιείται στον τομέα της ενέργειας υποστηρίζει πως το καθαρό κέρδος, από έναν αγωγό μέσω της Τουρκίας στην Ευρώπη θα ήταν υψηλότερο από την αποστολή ΥΦΑ στην Ασία. 178 τούσε τη διαμεσολάβηση ενός τρίτου μέρους του ΟΗΕ, των ΗΠΑ ή κάποιας ουδέτερης χώρας που δεν ανήκει στην ΕΕ- εφόσον τα δύο εμπλεκόμενα μέρη δεν μιλούν μεταξύ τους και εφόσον οι συνομιλίες θα περιελάμβαναν εκτενείς διαπραγματεύσεις για τις τιμές, τους φόρους, τις διαστάσεις των αγωγών, τη νομοθεσία σε αμφότερες τις χώρες και τον καταμερισμό των εσόδων. 182 Το πιο βασικό πρόβλημα είναι το πολιτικό περιβάλλον. Η Ελληνοκύπρια πρώην υπουργός εμπορίου αναφέρθηκε σε σχέδια για κατασκευή αγωγού προς την Τουρκία, 179 αλλά χωρίς την ύπαρξη λύσης για το κυπριακό και τη βελτίωση των σχέσεων, ακόμα και η αναφορά σε κάτι τέτοιο προκάλεσε αρνητική δημοσιότητα. 180 Αν οι Ελληνοκύπριοι επενδύσουν στην κατασκευή μιας εγκατάστασης ΥΦΑ, αφήνοντας εκτός την Τουρκία και τους Τουρκοκύπριους, η ενέργεια αυτή θα παγιώσει περαιτέρω την εχθρότητα και θα εντείνει την ντε φάκτο διχοτόμηση του νησιού. 181 Από την άλλη, η Τουρκία δεν έχει εκφράσει ακόμη ανοιχτό ενδιαφέρον είτε για συνομιλίες με τους Ελληνοκύπριους είτε για τη μεταφορά του φυσικού αερίου. Ακόμα και αν το έκανε, μια τέτοια συζήτηση θα απαιενέργειας, Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος «Υπάρχουν αγωγοί που έχουν ήδη κατασκευαστεί και θα λειτουργήσουν σύντομα. Αν υπάρχει πολιτική βούληση, ο αγωγός για την Ευρώπη μπορεί να γίνει μέσα σε δύο χρόνια». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος στον τομέα της ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος Συνέντευξη στην Crisis Group, οικονομολόγος με έδρα την Κύπρο, Δεκέμβριος Συνέντευξη στην Crisis Group, Δεκέμβριος «Rum surprizi» [Ελληνοκυπριακή έκπληξη], Sabah, 19 Δεκεμβρίου Η κατασκευή ενός αγωγού που θα μεταφέρει το ρωσικό φυσικό αέριο στη Μεσόγειο μέσω της Τουρκίας είχε προβλεφθεί σε μια έκθεση με τίτλο «Η επόμενη μέρα: Εμπορικές ευκαιρίες μετά τη λύση του κυπριακού ζητήματος», γραμμένο από κοινού από τους Πραξούλα Αντωνιάδου-Κυριακού, Φιόνα Μουλέν και Οζλέμ Ογκούζ. Peace Research Institute Oslo (PRIO), Κυπριακό Κέντρο, 1/ Μερικοί Ελληνοκύπριοι υποστηρίζουν ότι η Τουρκία θα χρειαστεί να υπογράψει την UNCLOS πρώτα. Συνέντευξη στην Crisis Group, Αλέξανδρος Λόρδος, Ελληνοκύπριος ειδικός α- ναλυτής δημοσκοπήσεων, Λευκωσία, 22 Φεβρουαρίου «Η φυσική αγορά [για αυτό το φυσικό αέριο] είναι η Ευρώπη. Το να προσπαθήσουν να βασίσουν την παραγωγή φυσικού αερίου στην εχθρότητα [με την Τουρκία] θα είναι καταστροφικό...το μέλλον βρίσκεται στην ειρηνική παραγωγική συνεργασία. Χριεαζόμαστε ηγέτες με όραμα που θα τολμήσουν να επιλύσουν τα προβλήματα του παρελθόντος και να προχωρήσουν μπροστά προς όφελος των ανθρώπων της ανατολικής Μεσογείου και αυτών της ευρύτερης ευρωπαϊκής οικογένειάς μας». Συνέντευξη στην Crisis Group, Πραξούλα Αντωνιάδου- Κυριακού, Ελληνοκύπρια πρώην υπουργός εμπορίου, τουρισμού και βιομηχανίας, Λευκωσία, 23 Φεβρουαρίου Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος στον τομέα της ενέργειας, Άγκυρα, Ιανουάριος 2012.

27 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 22 V. Ο ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΕΡΔΩΝ Η διολίσθηση προς τη διχοτόμηση στην Κύπρο εξελίσσεται σε μη αναστρέψιμη. Οι συνομιλίες για επανένωση του νησιού έχουν περιέλθει σε τέλμα και είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι αυτός ο γύρος συνομιλιών μπορεί να ξαναρχίσει εντός του επόμενου έτους. Ελλείψει μιας διευθέτησης, ελλοχεύουν κίνδυνοι που μπορεί να μην επιτρέψουν στην Κύπρο να ωφεληθεί από αυτό τον νέο πλούτο φυσικού αερίου. 183 Ταυτόχρονα, υπάρχει όρεξη για καινούριες ιδέες στο νησί. Αν κάθε εμπλεκόμενο μέρος προβεί τόσο σε ανεξάρτητα όσο και σε συντονισμένα βήματα ώστε να ξεπεραστούν τα ψυχολογικά εμπόδια και τα πολιτικά αδιέξοδα, τότε θα υπάρξουν ευκαιρίες για να αποφευχθεί περαιτέρω αστάθεια και να αξιοποιηθεί η ε- ξόρυξη και μεταφορά του φυσικού αερίου. Ελλείψει μιας αμοιβαίας συμφωνίας, η Τουρκία δε θα επωφεληθεί από τα πλούσια αποθέματα υδρογονανθράκων, τα οποία βρίσκονται τόσο κοντά της, ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία πιθανόν να χρειασθεί να αναλάβει υψηλότερο κόστος και να υπομένει μακροχρόνιες καθυστερήσεις για την κεφαλοποίηση των αποθεμάτων της. Περισσότερο από ποτέ, είναι προς το συμφέρον αμφότερων των μερών να συνομιλήσουν για τους υδρογονάνθρακες, την υφαλοκρηπίδα και τη θάλασσα που μοιράζονται. A. ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΒΗΜΑΤΑ 1. Σεβασμός για τα Κοινά Δικαιώματα Σε μια εποχή υψηλών οικονομικών και ενεργειακών αναγκών, είναι πολιτικά αδύνατο για οποιαδήποτε ελληνοκυπριακή ηγεσία να αφήσει ανεκμετάλλευτο το φυσικό αέριο. 184 Αν και δεν αναμένεται να υπάρξουν έσοδα για πολλά χρόνια και για όσο η επανένωση παραμένει επισήμως ο δεδηλωμένος στόχος, 185 οι Ελληνοκύπριοι θα πρέ- 183 «Δε θα μπορέσουν να εκμεταλλευτούν το φυσικό αέριο όσο οι τουρκικές ενστάσεις εξακολουθούν να υφίστανται». Συνέντευξη στην Crisis Group, διεθνής αξιωματούχος, Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος Ο Ελληνοκύπριος πρώην υπουργός εξωτερικών και εμπορίου, Νίκος Ρολάνδης, υποστηρίζει ότι σε περίπτωση που οι Ελληνοκύπριοι δε βρουν τρόπο να μοιραστούν τα έσοδα με τους Τουρκοκύπριους, είναι πιθανό να μη μπορέσουν να προχωρήσουν στην εκμετάλλευση του πλούτου που διαθέτουν σε υδρογονάνθρακες, ο οποίος μπορεί να αξίζει δισεκατομμύρια δολάρια ή το 0,5% των παγκόσμιων αποθεμάτων, πριν αυτός κανιβαλισθεί από τους γείτονές τους. «Η (άνοδος και πτώση) του Χριστόφια και τα παράκτια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου», 15 Σεπτεμβρίου 2011 (παρασχέθηκε από τον ίδιο το συγγραφέα). 184 Συνέντευξη στην Crisis Group, ανώτερος διεθνής αξιωματούχος, Φεβρουάριος Η λύση των δύο κρατών ή η χαλαρή συνομοσπονδία συζητείται ολοένα και περισσότερο σε αμφότερες τις πλευρές της πει να δεσμευτούν ότι θα διανείμουν τουλάχιστον το 20% είτε του ίδιου του φυσικού αερίου είτε των κερδών από την πώλησή του στους Τουρκοκύπριους. 186 Κάποιοι Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι έχουν προτείνει τη δημιουργία ενός λογαρισμού χρηματικής εγγύησης και συζητούν για το αν τα χρήματα θα πρέπει να γίνουν διαθέσιμα αμέσως μετά την επίτευξη μιας συμφωνίας ή μετά από έναν ορισμένο αριθμό ετών. 187 Φυσικά, οι Τουρκοκύπριοι θα πρέπει επίσης να δηλώσουν την ετοιμότητά τους να μοιραστούν ενδεχόμενα έσοδα που θα προκύψουν από ένα δικό τους πρόγραμμα υδρογονανθράκων σε Κύπρου. Συνεντεύξεις της Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Αυτό το προσωρινό νούμερο βασίζεται στην αναλογία των πληθυσμών και θα υφίστατο για να τονίζει την αρχική δέσμευση των Ελληνοκυπρίων οποιοδήποτε τελικό νούμερο θα αποτελούσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης ή μέρος της τελικής διευθέτησης. Η απογραφή του 2011 στο βορρά, που θεωρήθηκε αξιόπιστη από τον ΟΗΕ, έδειξε ότι ο αριθμός των κατοίκων της τουρκοκυπριακής ζώνης ανέρχεται στις Εφόσον επίσημα υπάρχουν κάτοικοι στην ζώνη που ελέγχεται από την ελληνοκυπριακή κυβέρνηση, οι κάτοικοι της βόρειας Κύπρου αντιπροσωπεύουν τώρα το 27% του πληθυσμού του νησιού. Ο ειδικός σε θέματα πληθυσμού, Μέτε Χατάι, εκτιμά ότι, με βάση την εθνικότητα, ο σχετικός αριθμός των κατοίκων που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν Τουρκοκύπριοι σύμφωνα με τους ελληνοκυπριακούς νόμους ανέρχεται σε , ενώ υπάρχουν Ελληνοκύπριοι στο νότο, οδηγώντας έτσι σε μια αναλογία Τουρκοκυπρίων- Ελληνοκυπρίων της τάξης του 22-78%. Συνέντευξη στην Crisis Group, Λευκωσία, Φεβρουάριος Η τελευταία απογραφή που έγινε στο σύνολο του νησιού το 1960 έδειξε ότι οι Τουρκοκύπριοι αποτελούσαν το 18% του πληθυσμού. Βλ. languages/documents/cy_en.pdf. 187 «Αν τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ έλεγαν «θα ορίσουμε έναν λογαριασμό χρηματικής εγγύησης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και δε θα αποδεσμεύσουμε καθόλου κεφάλαια προς την Κύπρο μέχρι να υπάρξει μια διευθέτηση, θα είχαμε μια λύση στο κυπριακό πρόβλημα εντός λίγων μηνών». Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, Οζντίλ Ναμί, Τουρκοκύπριος πολιτικός της αντιπολίτευσης και πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής, 27 Ιανουαρίου «[Θα πρέπει] να τοποθετήσουμε χρήματα σε ένα λογαριαμό εγγύησης στη βάση μιας συμφωνίας με τους Τουρκοκύπριους.... Η αναδιανομή του πλούτου χωρίς την ύπαρξη λύσης θα είναι πολύ δύσκολη υπόθεση». Μιχαήλ Σαρρής, παρουσίαση, όπως παρατίθεται ανωτέρω. «Προτείνω ένα σχέδιο, το οποίο έχω επαναλάβει πολλές φορές κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε χρόνων... Το σχέδιο θα προέβλεπε ότι από τα καθαρά έσοδα της Κυπριακής Δημοκρατίας από τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, ένα ποσοστό, το μέγεθος του οποίου θα απέμεινε να συμφωνηθεί, θα τοποθετείτο σε λογαριασμό εγγύησης υπέρ των Τουρκοκυπρίων, που θα το εισέπραταν είτε μετά την επίλυση του κυπριακού προβλήματος ή σε κάποιον προκαθορισμένο χρόνο, αναλόγως ποιο από τα δύο θα συνέβαινε νωρίτερα». Νίκος Ρολάνδης, Ελληνοκύπριος πρώην υπουργός εξωτερικών και εμπορίου, «Η (άνοδος και πτώση) του Χριστόφια και τα παράκτια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου», 15 Σεπτεμβρίου 2011 (παρασχέθηκε από τον ίδιο το συγγραφέα).

28 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 23 αναλογία αντίστοιχη με αυτά που θα πληρώνουν οι Ελληνοκύπριοι. Οποιαδήποτε κεφάλαια ή φυσικό αέριο θα πρέπει να είναι διαθέσιμα στην τουρκοκυπριακή διοίκηση, ως μελλοντικό συνιστών κράτος ή ομόσπονδη οντότητα μιας επανενωμένης Κύπρου, ή αν κάτι τέτοιο υπονοεί αναγνώριση, οι Ελληνοκύπριοι θα μπορούσαν να αποστείλουν τα κεφάλαια σε έναν επιτηρούμενο από τον ΟΗΕ μηχανισμό. Επίσης θα ήταν επιθυμητή η ουδέτερη επίβλεψη από κάποιο τρίτο μέρος ώστε να αποφευχθούν ενδεχόμενες διενέξεις. Ωστόσο, αν μια από τις δύο πλευρές επέλεγε επισήμως να μην επιδιώξει την επανένωση, μια τέτοια διανομή των εσόδων φυσιολογικά θα έπαυε. Σύμφωνα με τον Ελληνοκύπριο πολιτικό, που σημείωσε τον διπλωματικό άθλο της υπογραφής καθορισμού ΑΟΖ μεταξύ Αιγύπτου και Κύπρου, την πρώτη συμφωνία τέτοιου είδους στην ανατολική Μεσόγειο: [Ο εξ αρχής καταμερισμός του αερίου] θα συνεπαγόταν την προστασία του αυτοσεβασμού και της εθνικής μας κυριαρχίας (τα οποία τώρα βρίσκονται σε κίνδυνο), την αποφυγή μιας ενδεχόμενης στρατιωτικής περιπέτειας και μια επικοδομητική χειρονομία προς την άλλη κοινότητα, η οποία μπορεί να αποδεικνυόταν καταλυτική για τη λύση του Κυπριακού προβλήματος. Επίσης αυτό θα μας επέτρεπε να προχωρήσουμε χωρίς καθυστέρηση και χωρίς εμπόδια στην εκμετάλλευση του πλούτου υδρογονανθράκων που διαθέτουμε... πριν αυτός κανιβαλισθεί από τους γείτονές μας... «Όταν μαλώνουν οι ελέφαντες την πληρώνει το γρασίδι κάτω από τα πόδια τους». Στη δική μας περίπτωση, μεταξύ του Ισραήλ, της Τουρκίας, του [Λιβάνου] και της Κύπρου, εμείς δυστυχώς είμαστε το γρασίδι. 188 Οι Ελληνοκύπριοι έχουν συμφέρον να μετριάσουν τις ανησυχίες των εταίρων τους σε μια μελλοντική ομοσπονδία ώστε να δείξουν ότι δεν μεριμνά μόνο η Τουρκία για τα συμφέροντά τους και, έτσι, να εξουδετερώσουν τα ε- πιχειρήματα της Άγκυρας για δικές της γεωτρήσεις στα κυπριακά ύδατα. Οι Τουρκοκύπριοι θα πρέπει να διαβεβαιώσουν τους Ελληνοκύπριους γείτονες, τους αρχικούς ιδιοκτήτες των περίπου δύο τρίτων από αυτό που σήμερα αποτελεί την τουρκοκυπριακή ζώνη, 189 ότι οι περιουσιακές διεκδικήσεις τους στο βορρά θα ικανοποιηθούν σύμ- 188 Όπως παρατίθεται ανωτέρω. 189 Οι Ελληνοκύπριοι υποστηρίζουν ότι τους ανήκει το 78% των έγγειων ιδιοκτησιών οι Τουρκοκύπριοι υποστηρίζουν ότι το ποσοστό ανέρχεται στο 60% περίπου της συνολικής τουρκοκυπριακής ζώνης. Βλ. τη Μελέτη της Crisis Group Ευρώπης Νο 210, Κύπρος: Προς Γεφύρωση του Χάσματος στο Ιδιοκτησιακό, 9 Δεκεμβρίου 2010, όπως παρατίθεται, σελ. 2. φωνα με τα πρότυπα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. 190 Ταυτόχρονα, η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι θα πρέπει επισήμως να δεσμευθούν ότι δεν θα εμπλακούν, ούτε θα προχωρήσουν σε γεωτρήσεις, στο οικόπεδο Αφροδίτη ή σε άλλα παράκτια οικόπεδα που περιέχουν υδρογονάνθρακες στα ελληνοκυπριακά ύδατα. Αμφότερες οι πλευρές θα πρέπει επίσης να παράσχουν διαβεβαιώσεις ότι δεν σχεδιάζουν ενέργειες στα ύδατα δυτικά της Κύπρου, τα οποία βρίσκονται υπό αμφισβήτηση μεταξύ της Τουρκίας και της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενόσω εκκρεμούν συνομιλίες για μια κοινή συμφωνία, ή, όπως προτείνεται παρακάτω, μια ευρεία τουρκο-κυπριο-ελληνική διευθέτηση για τις ΑΟΖ μετά από προσφυγή στο ΔΔ ή σε κάποιο διαιτητικό δικαστήριο. 2. Οικοδόμηση Εμπιστοσύνης Η Τουρκία θα πρέπει να ανοίξει τα αεροδρόμια και τα λιμάνια της στα ελληνοκυπριακά πλοία και αεροσκάφη, όπως έχει δεσμευθεί να πράξει με τη συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης του 2005 με την ΕΕ (το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στη Συμφωνία της Άγκυρας). Αυτό θα είναι το ε- λάχιστο βήμα για να ξεκινήσουν οι συνομιλίες ώστε να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία ως πιθανή δίοδος μεταφοράς του φυσικού αερίου της ανατολικής Μεσογείου, εφόσον θα ήταν παράλογο να προσδοκάται ότι οι Ελληνοκύπριοι αξιωματούχοι θα επιτρέψουν να ταξιδέψει το κυπριακό φυσικό αέριο μέσω της Τουρκίας όταν τα πλοία και τα αεροπλάνα τους δεν μπορούν. Ένα τέτοιο βήμα θα έδινε επίσης νέα ώθηση στη διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, μιας που αυτόματα θα ανοίγονταν δεκατέσσερα διαπραγματευτικά κεφάλαια. Από τη μεριά της, η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να ε- νισχύσει τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος οικοδόμησης εμπιστοσύνης με το να επιτρέψει στους Τουρκοκύπριους την ανάπτυξη απευθείας εμπορικών σχέσεων με την ΕΕ, όπως είχε υποσχεθεί το Συμβούλιο της ΕΕ πριν η Κυπριακή Δημοκρατία γίνει μέλος της ΕΕ το Το τουρ- 190 Αυτό επί του παρόντος γίνεται μέσω της Επιτροπής Ακίνητης Περιουσίας (ΕΑΠ), αλλά η θητεία της είναι βραχυπρόθεσμη, παρόλο που η τουρκοκυπριακή ηγεσία παρατείνει συνεχώς τη λειτουργία της. 191 Βλ. την Αναφορά της Crisis Group, Κύπρος: Έξι Βήματα προς μια Διευθέτηση, όπως παρατίθεται, σελ. 7 και 10. Το α- πευθείας εμπόριο ήταν πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2004 που θα επέτρεπε στους Τουρκοκύπριους να εξάγουν α- πευθείας τα προϊόντα τους στην ΕΕ σε προνομιακές τιμές, αντί να αναγκάζονται να εξάγουν μέσω των ελληνοκυπριακών λιμανιών ή να πληρώνουν εξωτερικούς δασμούς στην ΕΕ. Εναλλακτικά, οι Ελληνοκύπριοι θα μπορούσαν να ανακηρύξουν το λιμάνι της Αμμοχώστου ανοιχτό, υπό τουρκοκυπριακή διαχείριση, για προνομιακό εμπόριο με την ΕΕ και υπό την επίβλεψη αξιωματούχων της ΕΕ.

29 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 24 κοκυπριακό εμπόριο μέσω του λιμανιού της Αμμοχώστου και άλλων σημείων εξόδου θα μπορούσε πολύ εύκολα να επιτηρείται από αξιωματούχους της ΕΕ μέσω μιας επέκτασης των υπαρχόντων κανονισμών. Αυτά τα δύο βήματα μπορεί να πραγματοποιθούν ταυτόχρονα ή ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Όπως έχει τονίσει πολύ συχνά η Crisis Group, κάτι τέτοιο θα άνοιγε το δρόμο για μια εξομάλυνση σε μεγάλο βαθμό χωρίς να θυσιαστούν κάποιες βασικές θέσεις των δύο μερών για τη διευθέτηση του Κυπριακού. B. ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Αν τα δύο μέρη συμφωνήσουν να προσέλθουν σε διάλογο για το πώς θα εκμεταλλευτούν πιο αποτελεσματικά τον πλούτο της ανατολικής Μεσογείου, θα πρέπει να επιλύσουν και τις διαφωνίες τους για τα θαλάσσια σύνορα και την αξιοποίηση του φυσικού αερίου. Εφόσον οι Ελληνοκύπριοι και οι Τούρκοι δεν έχουν επίσημες σχέσεις και δεν έχουν προβεί σχεδόν καθόλου σε απευθείας συνομιλίες για περίπου τέσσερις δεκαετίες, είναι πιθανό οι περίπλοκες διαπραγματεύσεις για τα ζητήματα του φυσικού αερίου να απαιτούσαν τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ, του ΟΗΕ, ή ενός ουδέτερου κράτους ή μιας μικρής ομάδας ουδέτερων χωρών. Ανάλογα με το υπό συζήτηση ζήτημα, τα τρίτα μέρη θα μεσολαβούσαν μεταξύ της Λευκωσίας (συμπεριλαμβα-νομένων αμφότερων των πλευρών του νησιού), της Άγκυρας και της Αθήνας 192 για τα παρακάτω ζητήματα. 1. Ενεργειακά Ζητήματα Οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι θα μπορούσαν να συγκροτήσουν μια ad hoc συμβουλευτική επιτροπή, η οποία θα συζητούσε περί της εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου και της εσωτερικής κατανάλωσης. Θα μπορούσε να συνδεθεί με έναν αριθμό τεχνικών επιτροπών αποτελούμενων από ειδικούς που δημιουργήθηκαν το 2008, και συνεχίζουν να παράγουν καλό έργο συντονίζοντας ζητήματα σχετικά με την αστυνόμευση και το έ- γκλημα, την υγεία, το περιβάλλον και τα πολιτιστικά/ θρησκευτικά μνημεία. Παρομοίως, αξιωματούχοι από την Τουρκία και την Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να συμφωνήσουν για τη διεξαγωγή διερευνητικών συνομιλιών για τα ενεργειακά ζητήματα της ανατολικής Μεσογείου, χωρίς να απαιτούν πρώτα την επίτευξη μιας συμφωνίας για επανένωση του νησιού, και χωρίς αυτό να επηρρεάσει τις συνομιλίες που 192 Η ανάμειξη της Ελλάδας είναι απαραίτητη τόσο λόγω της εμπλοκής της στο κυπριακό, ως εγγυήτριας δύναμης, αλλά και επειδή η Ελλάδα θα χρειαστεί να συνεργαστεί με την Τουρκία για την οριοθέτηση μιας μεσογειακής ΑΟΖ. διεξάγονται με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ και οποιαδήποτε αμοιβαίως αποδεκτή επίσημη αναγνώριση που θα προκύψει από την όποια διευθέτηση. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη να συζητήσει μια ενδεχόμενη συνεργασία για την κατασκευή ενός α- γωγού που θα εξάγει το φυσικό αέριο μέσω της Τουρκίας στην Ελλάδα και από εκεί στην Ευρώπη, ή για πώληση σε τουρκικές αγορές, και η Άγκυρα θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη να συζητήσει τις εμπορικές και κυβερνητικές εγγυήσεις που θα συμπεριληφθούν σε όποιο συμβόλαιο συνάψει, με ισχυρούς όρους που θα προβλέπουν ενδεχόμενη διαιτησία από τρίτο μέρος. 2. Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) Η Τουρκία, η Κύπρος και η Ελλάδα θα πρέπει να συμφωνήσουν να απευθυνθούν για τις διεκδικήσεις τους που αφορούν στις ΑΟΖ στην ανατολική Μεσόγειο στο ΔΔ, σε ένα διαιτητικό δικαστήριο ή στο Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΔΔΔΘ). 193 Σε κατ ιδίαν συζητήσεις, η Τουρκική πλευρά θεωρεί την προσφυγή σε κάποιο δικαστήριο ως μια βάσιμη επιλογή, για τους άλλους τουλάχιστον, επισημαίνοντας ότι η Αίγυπτος κατέληξε με μικρότερη ΑΟΖ επειδή συνήψε διμερή συμφωνία με την Κυπριακή Δημοκρατία και ότι θα έπρεπε να είχε απευθυνθεί στο ΔΔ. 194 Θα ήταν ακόμα καλύτερο αν τα εμπλεκόμενα μέρη μπορούσαν να συμφωνήσουν για αυτό το ζήτημα μεταξύ τους, αλλά κάτι τέτοιο μοιάζει απίθανο. Μέσα και έξω από την Κύπρο, οι διάφορες πλευρές έχουν προσπαθήσει και αποτύχει για δεκαετίες να επιβάλουν τις δικές τους μονομερείς διευθετήσεις και, δεδομένου του περιορισμένου χρόνου που έχουν στη διάθεση τους για να βρουν ένα περιεκτικό πλαίσιο, ώστε να υπάρχει δυνατότητα εκμετάλλευσης του κυπριακού φυσικού αερίου, ένας ουδέτερος δικαστικός διακανονισμός είναι τώρα απαραίτητος. 193 Παρόλο που η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την UNCLOS, μπορεί μετά από συμφωνία να προσφύγει στις μεθόδους επίλυσης διαφορών που αναγράφονται στη Σύμβαση. Το Άρθρο 74, το οποίο πραγματεύεται την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ κρατών με αντικείμενες ή παρακείμενες ακτές, υποδεικνύει το Μέρος XV για τη διευθέτηση διαφορών, συμπεριλαμβανομένων του συμβιβασμού και της δεσμευτικής διαιτησίας από το ΔΔΔΘ, το ΔΔ ή κάποιο διαιτητικό δικαστήριο σύμφωνα με τις διαδικασίες που περιγράφονται στο Παράρτημα VII. Ο συμβιβασμός μπορεί να επιτευχθεί μέσω συμφωνίας μεταξύ των κρατών, ενώ η υπογραφή της UNCLOS δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για να αναγνωρισθεί η δικαιοδοσία του ΔΔΔΘ, του ΔΔ ή του διαιτητικού δικαστηρίου. 194 «Η Αίγυπτος έχασε τ.χλμ. προχωρώντας σε διμερή οριοθέτηση της ΑΟΖ [με την Κύπρο], αντί να συνάψει συμφωνία μαζί μας. Τους είπαμε ότι θα έπρεπε να είχαν προσφύγει στο ΔΔ». Συνέντευξη στην Crisis Group, Τούρκος αξιωματούχος, Ιανουάριος 2012.

30 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 25 Περισσότερες από 50 συναντήσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας έχουν αποτύχει να καταλήξουν σε κάποια συμφωνία για το πώς θα μοιραστεί το Αιγαίο Πέλαγος, παρά τις καλές σχέσεις και μια δεκαετία ισχυρής εξομάλυνσης και διευρυμένου εμπορίου. Το πρόβλημα είναι εν μέρει ιστορικό και ψυχολογικό, και εν μέρει σχετίζεται με τον καθορισμό θαλάσσιων συνόρων, με την Τουρκία και την Ελλάδα να διαφωνούν για τα σύνορα τόσο των νησιών του Αιγαίου όσο και για τα σύνορα μεταξύ του Αιγαίου και της Μεσογείου, ενισχύοντας τους φόβους της Τουρκίας ότι δε θα της δοθούν οι θαλάσσιες ζώνες που δικαιούται. 195 Εν αναμονή μιας απόφασης για τα σύνορα ώστε να επιλυθούν οι υποκείμενες διενέξεις τους, τα εμπλεκόμενα μέρη μπορούν να συνεργαστούν στη βάση μιας συμφωνίας εργασίας για τη διαχείριση των πόρων. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι μέσω ενός κοινού αναπτυξιακού μηχανισμού, ένα μοντέλο που βρίσκει βάση στη διεθνή νομολογία, 196 όπου οι πλευρές θα πρέπει να συμφωνήσουν για τον καταμερισμό των εσόδων, για τις γεωγραφικές περιοχές θα καλυφθούν, για το ποιος θα διεξάγαγει την έρευνα και ούτω καθεξής. Η διεθνής διαμεσολάβηση θα αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας. Μια τέτοια διευθέτηση θα οδηγούσε σε πιο στενές σχέσεις και κατανόηση μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών, και θα επέτρεπε την από κοινού αξιοποίηση της πραγματογνωμοσύνης, των οικονομικών πόρων και των τεχνικών υποδομών τους. θα πρέπει να προσπαθήσουν να καταλήξουν σε μια συμφωνία με εμπορικούς όρους. Το φυσικό αέριο θα μπορούσε να πουληθεί στη τουρκική αγορά και, αρχικά σε περιορισμένες ποσότητες τουλάχιστον, να διοχετευθεί μέσω του συνδετικού αγωγού στην Ελλάδα. 197 Μέχρι την επίτευξη μιας συμφωνίας, η Κυπριακή Δημοκρατία και οι εμπορικοί παράγοντες θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να αποφασίσουν για το πώς θα αξιοποιηθεί και πού θα διοχετευθεί το φυσικό αέριο. Το αρχικό κόστος μιας τέτοιας επιλογής θα είναι σημαντικά μικρότερο από την πιο ανεξάρτητη επιλογή της κατασκευής ΥΦΑ και η μακροπρόθεσμη ασφάλειά του θα ήταν ακόμη πιο σίγουρη. 3. Αγωγοί Αν οι συνεχιζόμενες μελέτες καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι ένας αγωγός μέσω της Τουρκίας αποτελεί μια οικονομικά ελκυστική και ασφαλή οδό εξαγωγής του φυσικού αερίου, τότε η Τουρκία και η Κυπριακή Δημοκρατία 195 Βλ. Έκθεση της Crisis Group, Τουρκία και Ελλάδα: Καιρός να Επιλυθεί η Διένεξη στο Αιγαίο, όπως παρατίθεται ανωτέρω. 196 Δεν υπάρχει καθορισμένη ορολογία που να αναφέρεται σε νομικές ρυθμίσεις κατά τις οποίες τα κράτη συμφωνούν να α- ξιοποιήσουν και να εκμεταλλευτούν από κοινού πόρους που βρίσκονται εντός θαλάσιων περιοχών, η κυριαρχία επί των ο- ποίων είναι αντικείμενο διαμάχης. Συνήθως χρησιμοποιούνται οι όροι «συμφωνία αξιοποίησης από κοινού», «συμφωνία κοινών ερευνών» και «συμφωνία από κοινού διαχείρισης». Το ΔΔ έχει ταχθεί υπέρ αυτού του μηχανισμού επίλυσης διενέξεων σε ό,τι αφορά τους φυσικούς πόρους, παρόλο που και το ΔΔ και τα διαιτητικά δικαστήρια δεν έχουν φτάσει στο σημείο να επιβάλουν την από κοινού εκμετάλλευση με τις αποφάσεις τους. Ένα παράδειγμα είναι η υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσσας, όπου το ΔΔ υποστήριξε πως μια συμφωνία κοινής εκμετάλλευσης θα ήταν ιδιαιτέρως κατάλληλη για τη διατήρηση της ενότητας των κοιτασμάτων. «Απόφαση της 20 ης Φεβρουαρίου 1969 για την υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας [μεταξύ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, της Δανίας και της Ολλανδίας]», Εκθέσεις του ΔΔ, Η υπάρχουσα υποδομή του τουρκικού αγωγού θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί χωρίς ιδιαίτερες τροποποιήσεις για να μεταφέρονται στην Ελλάδα περίπου 5 δ.κ.μ. (0.2 τ.κ.π.) το χρόνο, σχεδόν η μισή από την αναμενόμενη παραγωγή της Αφροδίτης. Τηλεφωνική συνέντευξη στην Crisis Group, διεθνές στέλεχος του πετρελαϊκού τομέα, Μάρτιος 2012.

31 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 26 VI. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η επίλυση των διαφορών σχετικά με τα θαλάσσια σύνορα και η ικανοποίηση των θεμιτών ενδιαφερόντων όλων των εμπλεκόμενων μερών σε ό,τι αφορά το νέο πλούτο υδρογονανθράκων, θα ωφελούσε μακροπρόθεσμα όλες τις πλευρές. Οι Ελληνοκύπριοι θα πρέπει να αποφύγουν τη μονομερή αναζήτηση βραχυπρόθεσμων κερδών, ενόσω η μακροπρόθεσμη ασφάλειά τους επισκιάζεται από την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων κατοχής και από τη στάσιμη αυτή διένεξη. Παρόλο που τα ευρήματα φυσικού αερίου θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως κινητήριος δύναμη για την επανένωση, μονομερείς εξελίξεις θα καταστήσουν μια από κοινού διευθέτηση ως προϊόν διαπραγμάτευσης ακόμα πιο δύσκολη, θα αυξήσουν περαιτέρω τις εντάσεις και θα μειώσουν τις ελπίδες για μελλοντική ασφάλεια και σταθερότητα στο νησί. Οι Τουρκοκύπριοι, όσο η επανένωση εξακολουθεί να αποτελεί τον στόχο, θα πρέπει να λάβουν εκ των προτέρων διαβεβαιώσεις για δίκαιο καταμερισμό των όποιων εσόδων. Από την άλλη πλευρά, ένα εφικτό σχέδιο που θα καθιστούσε την Τουρκία οδό εξαγωγής του αερίου θα μπορούσε να πείσει την Άγκυρα πως το συμφέρον της είναι να συνεργαστεί με τους Ελληνοκύπριους, οι οποίοι από την πλευρά τους δε θα πρέπει να θέσουν ως όρο για τη διεξαγωγή αυτών των συνομιλιών την επίτευξη πρώτα μιας διευθέτησης στο νησί. Η Τουρκία ισχυρίζεται πως μεριμνά για τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων, ωστόσο δεν είναι δυνατόν για τους τελευταίους να επωφεληθούν πλήρως από την αξιοποίηση των πλούσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στο νότο και να υποστηρίξουν τις διεκδικήσεις τους υπό το τωρινό καθεστώς. Η ευρύτερη εικόνα είναι ότι, χωρίς μια διευθέτηση που θα έλθει ως προϊόν διαπραγμάτευσης, θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν την αντίθεση των Ελληνοκυπρίων στις προσπάθειές τους για διεθνή αναγνώριση, ενώ η περιοχή τους θα απορροφηθεί ακόμα περισσότερο από την Τουρκία. Η πρόκληση για την επίτευξη σημαντικής προόδου είναι μεγάλη, καθώς αμφότερες οι πλευρές θα πρέπει να ξεπεράσουν δεκαετίες έλλειψης επικοινωνίας και παραπληροφόρησης και να αποφύγουν μια ενδεχόμενη τυχαία κλιμάκωση. Η χρήση των πλούσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου ως κινήτρου για την εδραίωση των επαφών και της επικοινωνίας θα συντελούσε στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης, δεν θα επηρέαζε το τελικό αποτελέσμα των συνομιλιών, και δεν προϋποθέτει την πραγμάτευση περίπλοκων ζητημάτων σχετικά με το καθεστώς ή την αναγνώριση πριν από μια τελική διευθέτηση. Αξίζει, ω- στόσο, να θυμόμαστε ότι μια τέτοια διευθέτηση, και όχι το φυσικό αέριο, θα εξασφαλίσει μια μέρα πραγματική οικονομική ευημερία για όλους τους κατοίκους της Κύπρου. Λευκωσία/Κωνσταντινούπολη/Βρυξέλλες, 2 Απριλίου 2012 Για να ξεπεράσουν, ωστόσο, οι Ελληνοκύπριοι δεκαετίες εχθρότητας και φόβου και να εξετάσουν το ενδεχόμενο συνεργασίας, η Τουρκία θα πρέπει να προσπαθήσει να τους προσεγγίσει κι όχι να τους απειλεί. Η τωρινή της στάση είναι αυτή μιας ισχυρής δύναμης που προβαίνει σε νομικά αβάσιμες διεκδικήσεις κατά των δικαιωμάτων ε- νός ασθενέστερου κυρίαρχου κράτους. Εκτός του ότι βλάπτει τη διεθνή της εικόνα και ωθεί τους αντιπάλους της στην περιοχή, όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και η Ελλάδα, να δημιουργήσουν μέτωπο εναντίον της, η αποτυχία επίλυσης του Κυπριακού κρατάει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την ΕΕ στον πάγο. Η άρνηση της Άγκυρας να συνδιαλαγεί με αξιωματούχους της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελεί μέρος της πολιτικής αδιεξόδου του παρελθόντος. Ενδεχόμενη συμφωνία εκ μέρους της να συζητήσει περί των παράκτιων κυπριακών κοιτασμάτων όχι μόνο μπορεί να αποδειχθεί κερδοφόρα, αλλά μπορεί επίσης να ανοίξει το δρόμο για περαιτέρω εξομάλυνση στο νησί.

32 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 27 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A ΧΑΡΤΗΣ 1: ΟΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΑΟΖ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ, ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ

33 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 28 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΧΑΡΤΗΣ 2: ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ ΠΟΥ ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΟΙ

34 Crisis Group Ευρώπη Μελέτη N 216, 2 Απριλίου 2012 Σελίδα 29 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΧΑΡΤΗΣ 3: Η ΑΡΧΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΑΟΖ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ