Transcript

1 Τι είναι Πυρηνική Ιατρική? Ιστορική Αναδροµή Τι κάνει η Πυρηνική Ιατρική? Πως δουλεύει η γ-camera? Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής Ιατρικό Τµήµα Παν/µίου Θεσσαλίας ακαδηµαϊκό έτος

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Η Πυρηνική Ιατρική ενσωµατώνει µε επιτυχία γνώσεις από τις βασικές επιστήµες και την ιατρική. Η φυσική, η χηµεία, η ραδιοχηµεία, η φαρµακολογία και η επιστήµη των υπολογιστών αποτελούν όλες σηµαντικό εργαλείο στην άσκηση της Πυρηνικής Ιατρικής. Τόσο ο Πυρηνικός Ιατρός, όσο και ο τεχνολόγος θα πρέπει να εφαρµόζουν τα παραπάνω γνωστικά αντικείµενα στην εργασία τους ώστε να πετυχαίνουν την βέλτιστη λειτουργία του εξοπλισµού που χρησιµοποιούν στην υπηρεσία του ασθενούς. Ιατρική ειδικότητα η οποία χρησιµοποιεί µικρές ποσότητες ραδιενεργών υλικών (ραδιοϊσότοπα) για την διάγνωση (in vivo ή / και in vitro) την θεραπεία αλλά και την µελέτη νόσων). H.N. Wagner 1968

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τι κάνει η ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ; Η µελέτη Α. των ασταθών ισοτόπων σε συνδιασµό Β. µε την ανάπτυξη των συστηµάτων ανίχνευσης της εκπεµπόµενης ακτινοβολίας, αποτέλεσε το υπόστρωµα για την ανάπτυξη του κλάδου της Πυρηνικής Ιατρικής που έχει σκοπό την εφαρµογή των ιδιοτήτων των ραδιοϊσοτόπων στη διάγνωση και την θεραπεία ανθρώπινων ασθενειών/νόσων.

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Σε αντίθεση µε άλλες «απεικονιστικές» ειδικότητες όπως η ακτινοδιαγνωστική, οι τεχνικές της Πυρηνικής Ιατρικής απεικονίζουν την λειτουργικότητα οργάνων και όχι τόσο την µορφολογία. Έτσι παρέχουν πληροφορίες που η απόκτησή τους θα απαιτούσε χειρουργικές επεµβάσεις ή άλλες πολύπλοκες διαγνωστικές µελέτες. Οι τεχνικές της Πυρηνικής Ιατρικής απεικονίζουν συχνά κάποιες βλάβες σε πολύ αρχικά στάδια και πριν άλλων µεθόδων ακόµα και σε ασυµπτωµατικά στάδια στην πορεία νόσου επιτρέποντας την πρώιµη διάγνωση και βελτιώνοντας την πρόγνωση.

5 ιαφορά της Πυρηνικής µε τις άλλες απεικονιστικές µεθόδους Πυρηνική Ιατρική Χ- ray, CT, MRI κ.λ.π. Πηγή ακτινοβολίας = όργανο Εξωτερική Πηγή ακτινοβολίας Λειτουργικές πληροφορίες Ανατοµικές µορφολογικές πληροφορίες

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πυρηνική Ιατρική και Ακτινολογία

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ 1896: Henry Becquerel και το ζεύγος Curie ήταν οι πρώτοι που ανακάλυψαν το φαινόµενο της ραδιενέργειας δουλεύοντας µε τα στοιχεία Ουράνιο, Ράδιο και Πολώνιο (φυσικώς ραδιενεργά νουκλίδια). Ορισµός Ραδιενέργειας από Rutherford και Soddy «Η ιδιότητα ορισµένων πυρήνων να µεταπίπτουν σε κατάσταση χαµηλότερης ενέργειας αυτόµατα µε την ταυτόχρονη εκποµπή σωµατιδιακής ή ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας». Ο µηχανισµός της ραδιενέργειας ονοµάστηκε µηχανισµός ραδιενεργού φθοράς (decay). Ο πυρήνας που διασπασθεί ονοµάζεται ΜΗΤΡΙΚΟΣ και εκείνος που προκύπτει ααπό τη διάσπαση ΘΥΓΑΤΡΙΚΟΣ.

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η πρώτη πρακτική εφαρµογή των ραδιοισοτόπων έγινε από τον George de Hevesy το Το καιρό που ο de Hevesy ήτα ένα φτωχός νέος Ούγγρος σπουδαστής στο πανεπιστήµιο του Manchester, κάνοντας έρευνα µε φυσικά ραδιενεργά υλικά, είχε νοικιάσει ένα µικρό δωµάτιο και έτρωγε ό,τι του µαγείρευε η σπιτονοικοκυρά του. Άρχισε να υποψιάζεται ότι η σπιτονοικοκυρά του σέρβιρε φαγητά από αυτά που είχαν περισσέψει από προηγούµενες ηµέρες ή εβδοµάδες, αλλά δεν µπορούσε να το αποδείξει. Τελικά ο Hevesy έβαλε µια µικρή ποσότητα κάποιου ραδιενεργού υλικού που έφερε από το εργαστήριό του µέσα στα αποφάγια του. Πολλές µέρες µετά όταν το ίδιο πιάτο του σερβιρίστηκε, χρησιµοποίησε έναν απλό ανιχνευτή για να ελένξει εάν το φαγητό ήταν ραδιενεργό. ΗΤΑΝ. Οι υποψίες του de Hevesy αποδείχθηκαν πραγµατικότητα!. George de Hevesy, Nobel 1943

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Ο Hal Anger έφερε την επανάσταση στη επιστήµη της Πυρηνικής Ιατρικής µε την κατασκευή της πρώτης γ-camera στη δεκαετία του Ο ίδιος επινόησε το µετρητή δειγµάτων (γcounter) που ευρήτατα σήµερα χρησιµοποιείται στις εργαστηριακές εξετάσεις βιολογικών δειγµάτων µε µικρές ποσότητες ραδιενεργού υλικού (RIA). Hal Anger

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ το 1929, ο Ernest O. Lawrence, δουλεύοντας στο πανεπιστήµιο του Berkeley στη California, επινόησε το κύκλοτρο, ένα βασικό µηχάνηµα για την άµεση παραγωγή µεγάλου αριθµού ραδιοϊσοτόπων, χρήσιµα στην Πυρηνική Ιατρική και Ακτινοβιολογία. Ernest O. Lawrence

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ιαγνωστικές εφαρµογές In Vivo Συµµετέχει ο ασθενής Α) Λειτουργικές διαδικασίες, Β) Μορφολογικές µελέτες In Vitro Εξετάζονται δείγµατα βιολογικών υγρών του ασθενούς και µετρούνται οι συγκεντρώσεις ορµονών, αντισωµάτων, βιταµινών και άλλων ουσιών µε κλινική σηµασία (καρκινικοί δείκτες κλπ) Ο ασθενής δεν ακτινοβολείται

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Θεραπευτικές εφαρµογές Χορήγηση σχετικών µε τη νόσο ραδιοϊσοτόπων σε ανάλογες ποσότητες. Προσλαµβάνεται από συγκεκριµένο όργανο στο οποίο επιφέρει θεραπεία µέσο της ακτινοβολίας που εκπέµπει (κυρίως β) Η θεραπεία νόσων µε τη χρήση ραδιοφαρµάκων στην Πυρηνική Ιατρική, άρχισε πριν από πολλές δεκαετίες. Η επιλογή του κατάλληλου ραδιοφαρµάκου για κάθε θεραπεία εξαρτάται από τη βιολογική συµπεριφορά του φαρµάκου και τα φυσικά χαρακτηριστικά του ραδιονουκλιδίου µε το οποίο επισηµαίνεται, ώστε να είναι επαρκής η δόση στο στόχο ακτινοβόλησης. Επειδή οι χορηγούµενες ποσότητες ραδιενέργειας, γενικά, για τις θεραπείες είναι µεγάλες απαιτούνται αυστηρά µέτρα ακτινοπροστασίας για την ασφάλεια των εργαζοµένων, των µελών της οικογένειας των ασθενών και του κοινού πληθυσµού. Ερευνητικές εφαρµογές

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ραδιοϊσότοπα - Ραδιοφάρµακα Ισότοπα: διαφορετικές µορφές του ίδιου στοιχείου που έχουν τον ίδιο ατοµικό αριθµό Ζ αλλά διαφορετικό µαζικό αριθµό A. Τα ισότοπα µπορεί να έχουν σταθερή µορφή ή να είναι ασταθή (ραδιενεργά). Τα τελευταία έχουν την τάση να µεταστοιχειώνονται σε άλλα µε χαµηλότερο ενεργειακό περιεχόµενο εκπέµποντας ακτινοβολία Ακτίνες γ Ραδιενεργός φθορά «βήτα»

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Χρόνος Ηµιζωής Τ1/2 Χαρακτηριστική ιδιότητα των Ραδιοϊσοτόπων = ο χρόνος που απαιτείται ώστε οι µισοί από τους ραδιενεργούς πυρήνες να αποδιεγερθούν σε χαµηλότερη ενεργειακή κατάσταση εκπέµποντας κάποιου είδους ακτινοβολία. Mo-99 (T1/2) = 67 ωρες Tc-99m (T1/2) = 6 ωρες

15 ΤΑ ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ

16 Σχηµατισµός εικόνας σε εξετάσεις In Vivo

17 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Ραδιοφάρµακα ονοµάζονται τα ραδιενεργά ισότοπα τα οποία συνδεδεµένα µε κάποια βιοδραστική ουσία χορηγούνται για την πραγµατοποίηση κάποιας σπινθηρογραφικής µελέτης ή θεραπείας. Στόχος στην επιλογή του ραδιοφαρµάκου Η ελαχιστοποίηση της δόσης από την ακτινοβολία στον ασθενή και ταυτόχρονα µεγιστοποίηση της διαγνωστικής πληροφορίας ή του θεραπευτικού αποτελέσµατος

18 Πυρηνική Ιατρική Χρήση ραδιοισοτόπων (όπως τεχνήτιο, θάλλιο, γάλλιο, ιώδιο, φθόριο, άζωτο, οξυγόνο κ.λ.π.) για την µελέτη της λειτουργίας και τη δηµιουργία εικόνων σε κυτταρικό, µοριακό και ιστικό επίπεδο. Ραδιοφάρµακο = ραδιοισότοπο και ουσία µε φαρµακολογική συµπεριφορά 18 F Γλυκόζη 18 F FDG

19 Κλινικές εφαρµογές της Πυρηνικής Ιατρικής Μελέτη της φυσιολογίας διαφόρων οργάνων µε τη χρήση ραδιοφαρµάκων Θυρεοειδή/ παραθυρεοειδή Εκτίµηση στεφανιαιίας νόσου & καρδιακής λειτουργίας Νεφρικές δυσλειτουργίες Οστικές βλάβες Νευρολογικές: εκτίµηση ψυχιατρικών νόσων, εγκεφαλικό επεισόδιο Πνευµονική εµβολή Γανστρεντερολογία Εξάπλωση καρκίνου Φλεγµονές

20 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Επιλογή ουσιών / φαρµακων (κριτήρια) Να παρακολουθούν µε απλό, ασφαλή και όσο το δυνατόν αναίµακτο τρόπο την πορεία, κατανοµή, συγκέντρωση και απέκκριση των ουσιών µε φυσιολογικούς ή µεταβολικούς µηχανισµούς Να συγκεντρώνονται εκλεκτικά (>90%) στο συγκεκριµένο όργανο Να µην έχουν αλλεργικές ή τοξικές επιδράσεις και να µην είναι επικίνδυνα για την ζωή των ασθενών στις συνήθεις ποσότητες που χορηγούνται. Να είναι στείρα ή να παρασκευάζονται σε συνθήκες στείρες µικροβίων και ελεύθερες από τοξίνες και πυρετογόνες ουσίες.

21 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Ιδιότητες ραδιονουκλιδίων για την σήµανση των φαρµάκων Μικρός Φυσικός Χρόνος Υποδιπλασιασµού (αποφυγή ακτινοβόλησης για µεγάλο χρόνο του ασθενούς. Οχι πολύ µικρός χρόνος ώστε να είναι άνετη η εξέταση) Χαµηλή Ενέργεια εκπεµποµένου φωτονίου (απορροφώµενη δόση χαµηλή) Ενέργεια εκπεµποµένων φωτονίων κατάλληλη για τα ανιχνευτικά συστήµατα (κρύσταλλος NaI, µέγιστο ευαισθησίας του τα 200 kev)) H παρασκευή και η προµήθεια του να είναι εύκολη, γρήγορη και να γίνεται µε σαφή τρόπο Να είναι σχετικά φτηνό (όχι απαγορευτική χρήση για εξετάσεις ρουτίνας) Να εκπέµπει ιδανικά µόνο γ-ακτινοβολία

22 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Γεννήτρια Mo 99 / Tc 99m Από το πλέον σηµαντικά βήµατα στην εξέλιξη της Πυρηνικής Ιατρικής ήταν η συµβολή του Τεχνητίου-99m. Το ισότοπο αυτό έχει εξαιρετικές ιδιότητες, όπως µικρό χρόνο υποδιπλασιασµού που έχει ιδιαίτερη σηµασία Το ισότοπο παράγεται από την γεννήτρια (την λεγόµενη «στήλη») που δεν είναι άλλο από µια στήλη Μολυβδενίου-90 µέσα σε µολυβένια θωράκιση. Με ένα σύστηµα από σωληνάκια διοχετεύουµε φυσιολογικό ορό µέσα από την στήλη αυτή και συλλέγουµε το έκπλυµα. Καθώς περνάει ο φυσιολογικός ορός από την στήλη γίνεται έκπλυση του Tc- 99m το οποίο προέρχεται από την µετάπτωση του ασταθούς Μο-99.

23 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Πλεονεκτήµατα του Tc 99m Μικρό χρόνο υποδιπλασιασµού (Τ1/2 = 6 ώρες) που έχει ιδιαίτερη σηµασία (µικρό σχετικά χρόνο έκθεσης). Το Tc 99m παράγει µόνο γ-ακτινοβολία µε λιγότερο βλαπτικές επιδράσεις στα κύτταρα και τους ιστούς. Το ισότοπο παράγεται από γεννήτρια η οποία είναι προσφέρει σε ένα εργαστήριο να έχει διαθέσιµο ραδιοϊσότοπο για τις προγραµµατισµένες εξετάσεις. Η ενέργεια της γ-ακτινοβολίας είναι 140KeV κατάλληλη για τις απαιτήσεις της γ-camera και όχι τόσο βλαπτική. Το Tc 99m συνδέεται σχετικά εύκολα µε άλλες χηµικές ενώσεις.

24 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Γεννήτρια Mo 99 /Tc 99m Φιαλίδιο µε ορό υπό πίεση Στήλη αργιλίου µε Μο 99 Θωράκιση Φιαλίδιο συλλογή Tc 99m Καθώς περνάει ο φυσιολογικός ορός από την στήλη γίνεται έκπλυση του Tc 99m το οποίο προέρχεται από την µετάπτωση του ασταθούς Μο 99.

25 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ ιαδικασία πλήρωσης σύριγγας µε ραδιοφάρµακο. Προστασία µε χρήση µολυβδυάλου

26 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ ιαδικασία πλήρωσης σύριγγας µε ραδιοφάρµακο

27 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Μολύβδινο κάλυπτρο προστασίας της σύριγγας

28 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Ασφαλής τρόπος χορήγησης ραδιοφαρµάκου

29 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Οι βασικές κατηγορίες ραδιοφαρµάκων Τα ραδιοφάρµακα διακρίνονται σε δυο βασικές κατηγορίες: Αυτά που χορηγούνται συνδεδεµένα µε κάποια «ψυχρή» ουσία µε βάση τις ιδιότητες της ουσίας αυτής (π.χ. οστεόφιλη) Αυτά που χορηγούνται αυτούσια µε βάση τις ιδιότητες του ίδιου του ραδιοφαρµάκου (π.χ. ιώδιο-131).

30 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Bιολογική Κινητική Ραδιοφαρµάκων Εκλεκτική Συγκέντρωση Ραδιοφαρµάκων σε συγκεκριµένα όργανα Ενεργός κυτταρική µεταφορά: Tc99m: σιελογόνοι αδένες Ι131, Ι123: θυρεοειδής αδένας Τl201: καρδιά Παθητική ιάχυση: Tc99m DTPA: σπειράµατα νεφρών (για τον έλεγχο της σπειραµατικής νεφρικής λειτουργίας) Φυσικοχηµική Ενσωµάτωση: ιφωσφορικές ενώσεις επισηµασµένες µε Tc99m (Tc99m-MDP): απεικόνιση οστών (εντόπιση οστεοβλαστικής δραστηριότητας σε παθολογικές διεργασίες) Φαγοκυττάρωση κολλοειδών σωµατιδίων: π.χ. Από τα κύτταρα του δικτυοενδοθηλιακού συστήµατος ( ΕΣ) ήπατος, σπληνός και µυελού των οστών (απεικονίζεται η κατανοµή και η φαγοκυτταρική ικανότητα των κυττάρων του Kupfer) Aποκλεισµός αρτηριολίων: (π.χ. Σπινθιρογράφηµα πνευµόνων) χορήγηση Tc99m (επισηµασµένα µακροσυσσωρεύµατα λευκωµατίνης)

31 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Χαρακτηριστικά των ραδιοφαρµάκων Κλινική Ραδιο- Ραδιο- Ενέργεια T 1/2 Εφαρµογή ισότοπο φάρµακο (KeV) (ώρες) Οστά Tc - 99m MDP Καρδιά Tc - 99m SestaMibi Tl Εγκέφαλος Tc - 99m HMPAO Θυρεοειδής I ηµέρες Νεφροί I-131 Hippuran ηµέρες Tc - 99m Mag Πνεύµονες Tc - 99m MAA Xe- 133 (Gas) Ογκολογία Ga - 67 Citrate F -18 FDG Ήπαρ Tc - 99m Sulfur 140 6

32 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Ραδιοφάρµακα για θεραπευτικές εφαρµογές 131 Ι-Ιωδιούχο νάτριο (Υπερθυρεοειδισµός Καρκίνος θυρεοειδή ) 32 P-Φωσφορικό νάτριο (Πολυερυθραιµία vera) 89 Sr-Χλωριούχο στρόντιο (Αντιµετώπιση πόνου σε οστικές µεταστάσεις) 90 Υ-Κολλοειδές ύττριο (Ενδαρθρική έγχυση αρθροπάθειες, Ενδοπεριτοναϊκή και ενδοϋπεζωκοτική έγχυση για περιπτώσεις κακοήθειας) 90 Υ-Κιτρικό ύττριο (Αντιµετώπιση πόνου σε οστικές µεταστάσεις) 186 Re-HEDΡ (Αντιµετώπιση πόνου σε οστικές µεταστάσεις)

33 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Ιδιότητες του ιδανικού διαγνωστικού ραδιοφαρµάκου 1. Καθαρός εκποµπός φωτονίων < ενέργεια φωτονίων γ < 250 kev. 3. Ενεργός χρόνος ηµιζωής = 1.5 X διάρκεια µελέτης. 4. Υψηλό πηλίκον συγκέντρωσης στόχος / όχι στόχος. 5. Ελάχιστη δόση ακτινοβολίας στον ασθενή και το προσωπικό του Εργαστηρίου Πυρηνικής Ιατρικής 6. Ασφάλεια Ασθενούς 7. Χηµική Ενεργότητα 8. Φτηνό, άµεσα διαθέσιµο ραδιοφάρµακο 9. Απλή προετοιµασία και ποιοτικός έλεγχος εάν παρασκευάζεται στο εργαστήριο.

34 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Ιδιότητες του ιδανικού θεραπευτικού ραδιοφαρµάκου 1. καθαρός εκποµπός β-. 2. Μέτρια/υψηλή ενέργεια (>1 mev). 3. Ενεργός χρόνος ηµιζωής = σχετικά µεγάλος, π.χ. ηµέρες. 4. Υψηλό πηλίκον συγκέντρωσης στόχος / όχι στόχος. 5. Ελάχιστη δόση ακτινοβολίας στον ασθενή και το προσωπικό του Εργαστηρίου Πυρηνικής Ιατρικής 6. Ασφάλεια Ασθενούς 7. Φτηνό, άµεσα διαθέσιµο ραδιοφάρµακο. 8. Απλή προετοιµασία και ποιοτικός έλεγχος εάν παρασκευάζεται στο εργαστήριο.

35 ΡΑ ΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Συνοψίζοντας... Η Π.Ι. ανιχνεύει τις λειτουργικές (σε αντίθεση µε τις ανατοµικές) ιδιότητες των οργάνων / ιστών Η απεικόνιση γίνεται ανιχνεύοντας την κατανοµή (βιοκατανοµή) του ραδιοφαρµάκου στον οργανισµό. Ραδιοισότοπο είναι ένα ισότοπο το οποίο εκπέµπει γ -ακτινοβολία όπως λ.χ. I 131 Ραδιοφάρµακο είναι ένα ραδιοϊσότοπο συνδεδεµένο µε µια βιοδραστική ουσία (π.χ. 99mTc - Sestamibi) Τα ραδιοφάρµακα που εκπέµπουν γ-ακτινοβολία ανιχνεύονται εξωτερικά µε ειδική κάµερα, την γ-κάµερα ή την PET κάµερα. Η κάµερα σε συνεργασία µε ηλεκτρονικούς υπολογιστές παράγουν την λειτουργική απεικόνιση της πυρηνικής ιατρικής. Συνοψίζοντας, η απεικόνιση µε µεθόδους της πυρηνικής ιατρικής χρησιµοποιεί δυο ιδιαίτερα εργαλεία: Τα χαρακτηριστικά των ραδιοφαρµάκων που προσφέρουν στην πυρηνική ιατρική ένα µοναδικό τρόπο απεικόνισης της λειτουργίας των διαφόρων οργάνων του ανθρώπου. Την υψηλή τεχνολογία των σχετικών µηχανηµάτων

36 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Mηχανήµατα Οργανα Μέτρησης Μέθοδοι RIA, IRMA: ανίχνευση και ποσοτικός προσδιορισµός µικροποσοτήτων ορµονών σε βιολογικά υγρά (αίµα, ούρα) του ασθενούς Whole Body Counters: ανίχνευση και ποσοτικός προσδιορισµός στοιχείων και ουσιών σε ολόκληρο το σώµα Σπινθηρογράφος, Probe: ανίχνευση και ποσοτικός προσδιορισµός ραδιενέργειας που εναποτίθεται ή συγκεντρώνεται σε ένα συγκεκριµένο όργανο (θυρεοειδής, ήπαρ,όστά, κ.α.) Σπινθηρογράφος, γ-camera: µελέτη κατανοµής ραδιενέργειας σε συγκεκριµένο όργανο (σπινθηρογραφήµατα οστών, νεφρών, ήπατος, θυρεοειδούς, κ.α.) γ-camera: δυναµική µελέτη µεταβολής της ραδιενέργειας σε όργανο (νεφρόγραµµα, µελέτη 1ης διέλευσης από την καρδιά)

37 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Από τον ευθύγραµµο (ή γραµµικό) σπινθηρογράφο στην γ-camera

38 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Βασική Αρχή µετά από την χορήγηση του ραδιοφαρµάκου και αφού έχει περάσει αρκετός χρόνος για την φυσιολογική του κατανοµή στον οργανισµό (βιοκατανοµή), γίνεται ανίχνευση µε ειδικά µηχανήµατα και εντοπίζονται τα σηµεία όπου υπάρχει αυξηµένη (ή ελλειµµατική) συγκέντρωση του ραδιοφαρµάκου.

39 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Ευθύγραµµος (ή γραµµικός) σπινθηρογράφος Βασική Αρχή ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΣΗΜΑΤΟΣ ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ

40 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Ο ευθύγραµµος (ή γραµµικός) σπινθηρογράφος

41 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

42 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Η γ-camera τύπου Anger

43 Συστατικά µέρη γ- κάµερας Ικρίωµα Σύστηµα διόρθωσης της εξασθένισης Ανιχνευτές Εξεταστική κλίνη Σύστηµα λήψης δεδοµένων Σταθµός επεξεργασίας

44 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ γ-camera

45 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

46 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Σχηµατικές απεικονίσεις λειτουργίας γ-κάµερα Φωτοπολλαπλασιαστής

47 Ευαισθησία Κρυστάλλου Ενέργεια φωτονίων Απόδοση του NaI(Tl) κρυστάλλου ανάλογα µε το πάχος του στην απορρόφηση των φωτονίων 3/8 ½ 5/8 140 kev ~ 85% ~ 91% ~ 94% 511 kev ~ 11% ~ 17% ~ 20%

48 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

49 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ γ- Camera Μεταβλητής γωνίας Ορθής γωνίας (Πυρηνικής καρδιολογίας) Παράλληλες κεφαλές

50 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ γ- Camera Μεταβλητής γωνίας

51 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Κατευθυντήρες Οι κατευθυντήρες κατασκευάζονται από µολύβδινο πλέγµα και πολύ συχνά έχουν εξάγωνες οπές. Το πάχος και η διάµετρος των οπών καθορίζει το εύρος ενεργειών και την διακριτική ικανότητα του κατευθυντήρα. ιάφραγµα γ-camera

52 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Κατευθυντήρες ιάφοροι τύποι κατευθυντήρων, οι πιο κοινοί αλλά και πιο χρήσιµοι είναι ο µονήρους οπής (pinhole) και οι κατευθυντήρες παράλληλων οπών χαµηλής ενέργειας. Οι άλλοι τύποι όπως ο αποκλίνων (diverging) ή ο συγκλίνων (converging) οπών κατευθυντήρας δεν έχουν τύχει ανάλογα διαδεδοµένης χρήσης.

53 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Κατευθυντήρες

54 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Κατευθυντήρες Η επίδραση του µήκους των διαφραγµάτων στην ευαισθησία και την διακριτική ικανότητα (ανάλυση) των κατευθυντήρων. Μακρά διαφράγµατα (A) αυξάνουν την διακριτική ικανότητα αλλά µειώνουν τον ρυθµό κρούσεων ενώ τα κοντά διαφράγµατα (Β) αυξάνουν τον ρυθµό αλλά µε µείωση της διακριτικής ικανότητας.

55 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ Κατευθυντήρες Η επίδραση της απόστασης της πηγής στην διακριτική ικανότητα (ανάλυση) των κατευθυντήρων: Η αύξηση της απόστασης συνοδεύεται από µείωση της διακριτικής ικανότητας.

56 Μελέτες Πυρηνικής Ιατρικής

57 ΜΕΛΕΤΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΟΛΟΣΩΜΟ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΚΟ

58 ΜΕΛΕΤΕΣ ιαδικασίατης µελέτης 1.Χορήγηση 3.Επεξεργασία 2.Λήψεις 4. Απεικόνιση

59 ΜΕΛΕΤΕΣ Στατικές Μελέτες Παραδείγµατα: Οστών (σκελετού) Φλεγµονής, νεοπλασίας µε Ga 67 Πνευµόνων (Αερώσεως, Αιµατώσεως) Xe 133 /Tc 99m HAM Ηπατος - σπληνός Θυρεοειδούς µε I 131 / Tc 99m Νεφρών µε DMSA

60 ΜΕΛΕΤΕΣ υναµικές Μελέτες Παραδείγµατα: υναµική Οστών (3 φάσεων) Νεφρών µε DTPA, Hippuran, MAG3, ιάβασης οισοφάγου - στοµάχου Χολαγγειοσπινθηρογραφηµα HIDA

61 ΜΕΛΕΤΕΣ ΜελέτηΘυρεοειδούς Κατευθυντήρας Pinhole Ευθύγραµµος σπινθηρογράφος

62 ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτη Θυρεοειδούς H σπινθηρογράφηση του θυρεοειδούς (I 131 και Tc 99m pertechnetate) προσφέρει δοµικά και λειτουργικά στοιχεία µε την απεικόνιση του αδένα αλλά και τον προσδιορισµό του ποσοστού 24ωρής πρόσληψης. Η χρήση του pinhole SPECT προσφέρει ακόµα καλύτερη απεικόνιση σε σχέση µε τις απλές (planar) λήψεις και ενισχύει την ανίχνευση και αξιολόγηση τυχόν όζων.

63 ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτη Θυρεοειδούς

64 ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτες Νεφρών Ή δυναµική σπινθηρογράφηση των νεφρών αναφέρεται στη µέτρηση της αιµάτωσης, της πρόσληψης αλλά και της απέκκρισης των νεφρών κατά την διάρκεια των λήψεων. Οι λήψεις αποτελούνται από µιά σειρά επίπεδων εικόνων ανά και για προκαθορισµένα χρονικά διαστήµατα. Κατόπιν µετρώντας τον ρυθµό των κρούσεων από συγκεκριµένη περιοχή ενδιαφέροντος (ROI), σχεδιάζεται η καµπύλη του νεφρογράµµατος. Ραδιοφάρµακα επιλογής Tc 99m (Mertiatide) MAG3, ή Tc 99m DTPA, ή I 131 Hippuran.

65 ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτες Νεφρών

66 ΜΕΛΕΤΕΣ Στατική µελέτη νεφρών Εκτοπία Εµφρακτο / Ρήξη Επεξεργασία και Ποσοτικοποίηση Πεταλοειδής Φυσιολογικό

67 ΜΕΛΕΤΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ Η δυνατότητα της πυρηνικής ιατρικής να παρέχει πληροφορίες χρήσιµες για την διαφορική διάγνωση ακτινολογικών ευρηµάτων άγνωστης ή ύποπτης για κακοήθεια αιτιολογίας εξηγείται από το δεδοµένο ότι οι τεχνικές της πυρηνικής ιατρικής βασίζονται στην απεικόνιση λειτουργικών και µεταβολικών καταστάσεων στους ιστούς ή τα όργανα στόχους.

68 ΜΕΛΕΤΕΣ Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΩΝ ΒΛΑΒΩΝ υνατότητα απεικόνισης των βλαβών παρέχουν οι ακτινολογικές και οι τεχνικές της πυρηνικής ιατρικής. Οι κλασσικές ακτινολογικές µέθοδοι βασίζονται στην µελέτη µορφολογίας µε αποτέλεσµα την υψηλή διακριτική ικανότητα αλλά όχι και ειδικότητα. Οι καθιερωµένες τεχνικές της πυρηνικής ιατρικής είναι ευαίσθητες αλλά όχι ιδιαίτερα ειδικές.

69 ΜΕΛΕΤΕΣ Σπινθηρογράφηση και σταδιοποίηση Α Β Σπινθηρογραφική απεικόνιση καρκινώµατος του αριστερού µαστού µε 99m Tc-MIBI πριν [Α] και µετά [Β] από χηµειοθεραπεία. Στην 1η εικόνα απεικονίζεται και η συµµετοχή των διηθηµένων σύστοιχων µασχαλιαίων λεµφαδένων.

70 ΜΕΛΕΤΕΣ Θετική σπινθηρογράφηση µε αρνητική µαστογραφία ιηθητικό πορογενές καρκίνωµα σε νέα γυναίκα µε συµπαγείς µαστούς και µαστογραφία που θεωρήθηκε αρνητική: χωρίς µάζες ή ύποπτα ευρήµατα. Θετική όµως σπινθηρογραφική απεικόνιση µε 99m Tc-SestaMIBI. (διηθητικό πορογενές καρκίνωµα).

71 ΜΕΛΕΤΕΣ 111 In-pentetreotide A B C ANT RAO RAO Γυναίκα 45 ετών µε θετική σπινθηρογραφική απεικόνιση µε 111 In-pentetreotide (Octreoscan). Βιοψία θετική για νεοπλασία Ε µαστού. Απεικόνιση του πρωτοπαθούς όγκου αλλά και των διηθηµένων µασχαλιαίων λεµφαδένων. Πρόσθια [Α] και RAO [B] λήψεις στις 6 ώρες και RAO [C] λήψη στις 24 ώρες µετά την χορήγηση. Giannakenas C. et al. Restaging breast cancer after somatostatin receptor scintigraphy with [ 111 In-DTPA-Phe-1]-octreotide. Eur J Cancer, 1997

72 ΜΕΛΕΤΕΣ Ραδιοανοσοθεραπεία: 90 Y/ 111 In- DOTA-Peptide ChL6 1 2 CT (1) και SPECT (2) όπου ταυτίζονται οι πολλαπλές κρανιακές µεταστάσεις. Αξιοσηµείωτη είναι η συγκέντρωση του 111 In-DOTA-peptide-ChL6 αφού η καθήλωση του αντισώµατος σε οστικές µεταστάσεις είναι συχνά µικρότερη από αυτη σε όγκους των µαλακών µορίων By courtesy of De Nardo et al.

73 ΜΕΛΕΤΕΣ Αιµάτωση Πνευµόνων Ελέγχει την αιµάτωση των πνευµόνων (βατότητα των πνευµονικών αγγείων) για τον αποκλεισµό πιθανής πνευµονικής εµβολής. Για την µελέτη αιµάτωσης χρησιµοποιούνται µικρόσφαιρες αλβουµίνης σηµασµένες µε Tc 99m (Tc 99m MAA).

74 ΜΕΛΕΤΕΣ υναµική Μελέτη Οστών Μελέτη 3 Φάσεων

75 ΜΕΛΕΤΕΣ Ολόσωµο σπινθηρογράφηµα Οστών

76 ΜΕΛΕΤΕΣ Σπινθηρογράφηµα Μυοκαρδίου µε Θάλλιο Tl 201 Η συγκέντρωση του Tl 201 στο µυοκάρδιο εξαρτάται από την αιµατική κυκλοφορία και τον κυτταρικό µεταβολισµό. Έτσι η καταγραφή της κατανοµής του ραδιοφαρµάκου αντικατοπτρίζει περιοχές µικρής ή απουσίας αιµάτωσης (έµφραγµα) και απεικονίζει όλο τον καρδιακό µύ. Η εκτίµηση ενός ασθενούς µε υποψία ή διαπιστωµένο έµφραγµα βασίζεται στην ανάλυση των σπινθηρογραφικών εικόνων από τις ανακατασκευασµένες τοµές πριν και µετά από κόπωση του ασθενούς.

77 Ο ΗΓΟΣ ΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ και ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (QUALITY MANUAL) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ H διασφάλιση της υγείας των εργαζοµένων, των ασθενών καθώς και του κοινού πληθυσµού από την χρήση των ιοντιζουσών ακτινοβολιών, αναµφισβήτητα αποτελεί αναπόσπαστο µέρος ενός προγράµµατος ποιοτικής ασφάλειας κάθε εργαστηρίου Πυρηνικής ιατρικής µέσο της εφαρµογής των διεθνών κανόνων Ακτινοπροστασίας και της γενικής αρχής της ALARA

78 Τµήµα Πυρηνικής Ιατρικής

79 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ 1 οσιµέτρηση προσωπικού 2 Εκπαίδευση προσωπικού ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΧΩΡΟΙ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ 1 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΕΤΡΗΤΗ ΟΣΕΩΝ (Dose calibrator) 3 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΚΗΣ Γ-ΚΑΜΕΡΑ 4 ΠΟΙΟΤΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ ΧΡΗΣΕΩΣ Τοµογραφικής γ-κάµερα ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑΣ ΡΑ ΙΟΙΣΟΤΟΠΩΝ 1 ιαχείριση Ραδιενεργών ουσιών για in-vivo, in-vitro εφαρµογές. 2 ιαδικασίες διασφάλισης προµήθειας θεραπευτικών δόσεων. ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ 1 ιαχείριση φυσιολογικών δειγµάτων εξεταζοµένων (µετρήσεις in-vitro) 2 ιαδικασίες ιαχείρισης των προς χορήγηση µε Ρ/Φ εξεταζοµένων (µελέτες in-vivo). 3 ιαδικασίες διαχείρισης ασθενών κατά τις θεραπευτικές χορηγήσεις ισοτόπων.

80 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ιευθυντής/υπεύθυνος εργαστηρίου Υπεύθυνος Ακτινοφυσικός Ιατρικό Προσωπικό. Παραϊατρικό προσωπικό: (in-vivo, in-vitro) Γραµµατεία Νοσηλευτικό προσωπικό οσιµέτρηση προσωπικού. Χαρακτηρισµός στις κατηγορίες Α ή Β Ενθάρρυνση κάθε µέλους για έναρξης ατοµικής δοσιµέτρησης Εκπαίδευση, οδηγίες τρόπου σωστής χρήσης του ατοµικού δοσιµέτρου και αλλαγής του σε µηνιαία βάση. Ενηµέρωση και τήρηση αρχείου δοσιµετρίας προσωπικού από τον Ακτινοφυσικό Ενηµέρωση του προσωπικού σχετικά µε τις µηνιαίες καταγραφείσες δόσεις. ιερεύνηση αιτιών σε περίπτωση αυξηµένης δόσης µέσο ερωτηµατολογίου. Μετρήσεις επιπέδων ραδιενεργού έκθεσης σε ελεγχόµενες και επιβλεπόµενες περιοχές του εργαστηρίου.

81 Aπαιτήσεις προσωπικού σ ένα τµήµα Πυρηνικής Ιατρικής Προσωπικό Πυρηνικός Ιατρός Αρµοδιότητες Υπεύθυνος για το κλινικό µέρος Επεξεργασία εξετάσεων Τεχνολογός ή και τεχνικό ή και νοσηλευτικό ή και βοηθητικό Προετοιµασία τοποθέτηση ασθενούς Λήψη εικόνων Ακτινοφυσικός Ιατρικής Ποιοτικός έλεγχος Τήρηση κανόνων ακτινοπροστασίας Έλεγχος, παραλαβή και παράδοση κάθε νέου απεικονιστικού συστήµατος οσιµετρία προσωπικού κ.λ.π

82 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Εκπαίδευση προσωπικού Καθηκοντολόγιο. Χρήση του εξοπλισµού. Κανόνες καλής συµπεριφοράς και διαχείρισης απέναντι στους εξεταζόµενους και ασθενείς. Οδηγίες τήρησης αρχείου εξεταζοµένων και εξετάσεων Οδηγίες τήρησης του ιατρικού απορρήτου. Γενικοί κανόνες ακτινοπροστασίας Ειδικές οδηγίες ακτινοπροστασίας ανάλογα µε το τύπο της εξέτασης Χρήση προστατευτικών µέσων (γάντια, ποδονάρια κ.λ.π) παρασκευή, διαχείριση και χορήγηση ραδιοφαρµάκων Εκπαίδευση ιδιαίτερης νοσηλείας ασθενών που χορηγούνται µε θεραπευτικές δόσεις ισοτόπων καθώς και ενηµέρωση για τους κανόνες ακτινοπροστασίας που θα πρέπει να τηρούν. Εκπαίδευση για την αντιµετώπιση εκτάκτων αναγκών Ενθάρρυνση παρακολούθησης σχετικών σεµιναρίων, συνεδρίων, προγραµµάτων ΚΕΚ)

83 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α-1 in vitro. ΧΩΡΟΙ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Ανεξάρτητος χώρος µετρήσεων επιφάνειας τουλάχιστον 10 m 2 ώστε να εξασφαλίζονται άνετες συνθήκες για εργασία αποκλειστικά µε ραδιοϊσότοπα. ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α-2 Θερµό εργαστήριο επιφάνειας τουλάχιστον 6 m 2 Χώρος χορήγησης ραδιονουκλιδίων διαστάσεων τουλάχιστον 2 x 2 m που να γειτνιάζει µε το θερµό εργαστήριο. Χώρος για in vivo εξετάσεις διαστάσεων τουλάχιστον m 2 ανά απεικονιστικό µηχάνηµα Χώρος αναµονής ασθενών θερµών επιφάνειας τουλάχιστον 10 m 2 µε αποκλειστική τουαλέτα.. Χώρος αναµονής των ασθενών Χώροι υγιεινής εξεταζοµένων και προσωπικού

84 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α-3 ΧΩΡΟΙ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα εργαστήρια στα οποία γίνεται χρήση ραδιοϊσοτόπων για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς. Η στέγαση των εργαστηρίων Α-3 επιτρέπεται µόνο σε νοσοκοµεία και Κλινικές. α) Οι χώροι είναι οι απαιτούµενοι για τα εργαστήρια Α-2. β) Ένα τουλάχιστον θάλαµο για την αποµόνωση των ασθενών µετά τη θεραπευτική χορήγηση ραδιονουκλιδίων. γ) Χώρο για την προσωρινή αποθήκευση των στερεών ραδιενεργών καταλοίπων που προκύπτουν από την παραµονή των ασθενών. δ) Σε περίπτωση εξειδικευµένων εργασιών: χώρο θερµού εργαστηρίου επιφάνειας 8m 2

85 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Π.Ι Τοµογραφική γ-κάµερα Στατική γ-κάµερα Εµφανιστήριο Θυρεοειδόµετρο (Thyroid uptake system) Τάπητας κοπώσεων Καρδιογράφος, Απινιδωτής Μετρητής δόσεων (Dose calibrator) Πάγκοι εργασίας-ψυγείο Κρύπτες Απαγωγός Εστία εργασίας Hood Σηµειακή πηγή Co-57 τύπου στυλού Εξοπλισµός in vitro εργαστηρίου Μετρητής ραδιενέργειας δειγµάτων γ- counter Όργανα πηγές ποιοτικού ελέγχου Επίπεδη πηγή Co57 (flood source). Πηγές βαθµόµησης και έλεγχου του Dose calibrator Bar Phantom Κυλινδρικό οµοίωµα ελέγχου τοµογραφίας SPECT Survey meter Contamination monitor Εχει µεγάλη σηµασία η σωστή χωροταξία και η διαµόρφωση των χώρων του εργαστηρίου πριν από την εγκατάσταση του εξοπλισµού

86 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Τοµογραφική γ-κάµερα Θυρεοειδόµετρο Στατική γ- κάµερα

87 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Εξοπλισµός RIA (in-vitro) Ψυγείο αποκλειστικό Ανοξείδωτος κάδος απορριµµάτων Gamma counters

88 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Εξοπλισµός Θερµού εργαστηρίου (Hot - lab) Ανοξείδωτος νεροχύτης µε ποδοδιακόπτη Μετρητής δόσεων Θωρακισµένο δοχείο µεταφοράς πηγών

89 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Μολυβδότουβλα Θωράκιση θέσης εργασίας Εστία εργασίας µε απαγωγή αέρα Κρύπτες και εστία εργασίας

90 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Όργανα ποιοτικού ελέγχου Επίπεδες πηγές και πηγές βαθµονόµησης Phantom τοµογραφίας

91 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Άλλος εξοπλισµός Μετρητές επιπέδων ραδιοµόλυνσης Ατοµικό ψηφιακό δοσίµετρο Υγρά Ραδιοαπολύµανσης (Ι-125, Ι-131)

92 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ αποδοχής αναφορας χρησης ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ Εξωτερική επισκόπιση * Ε λεγχος εσω τ ερικής οµοιογένειας * * ΕΞΜ Ε λεγχος οµοιογένειας συ στ ήµατ ος * * * ΗΜ Ελεγχος εσωτερικής χωρικής διακριτικής ικανότητας * * ΕΞΜ Ελεγχος χωρικής διακριτικής ικανοτητας συστήµατος * * * ΕΒ Ε λεγχος απώ λειας κρούσεω ν * * ΕΤ Ε λεγχος µεγίστ ου ρυθµού κρούσεω ν * * ΕΤ Ελεγος απόκρισης του συστήµατος στο ρυθµό κρούσεων * ΕΤ Ε λεγχος διακριτ ικής ικανότ ητ ας ενέργειας * * ΕΞΜ Ε λεγχος ευ αισθησίας µε επίπεδη πηγή * ΕΤ Ε λεγχος γραµµικότ ητ ας (spatia Linearity) * * * ΕΒ Ε λεγχος ολικής απόδοσης συστ ήµατ ος * ΕΒ Μέτρηση του Background * ΗΜ Ελεγχος της σωστής τοποθέτησης των κατευθυντήρων * ΜΗΝ Ελεγχος κέντρου περιστροφής για SPECT * * * ΕΒ

93 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Η ίδια εικόνα µε διάφορα µεγέθη µήτρας

94 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Η ίδια εικόνα µε διάφορα µεγέθη µήτρας

95 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ αριθµός επιπέδων γκρι

96 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ Artefacts: Πνεύµονες µε α) µεταλλική αλυσίδα γύρω από τον λαιµό, β) µετά την αφαίρεση της αλυσίδας.

97 ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ιαχείριση φυσιολογικών δειγµάτων εξεταζοµένων (µετρήσεις in-vitro) Με τον όρο φυσιολογικά δείγµατα εννοούµε οποιοδήποτε βιολογικό υγρό από ασθενή που συλλέγεται ή εισέρχεται στο in-vitro εργαστήριο προκειµένου να υποστεί κάποια συγκεκριµένη ραδιοανοσολογική µέτρηση. Στις περιπτώσεις αυτές τηρείται η παρακάτω διαδικασία: Υποδοχή ασθενούς, παραλαβή παραπεµπτικού Προετοιµασία και ενηµέρωση ασθενούς. Άνοιγµα φακέλου/καρτέλας ασθενούς Αιµοληψία ή συλλογή άλλου βιολογικού υγρού Aυτοκόλλητη ετικέτα πάνω στο συλλεχθέν δείγµα, (ονοµατεπώνυµο, είδος της εξέτασης για την οποία προορίζεται). ιαχωρισµός/καταµερισµός δειγµάτων ασθενών ανάλογα µε το είδος της εξέτασης. Καταγραφή στο αρχείο του εργαστηρίου. Προετοιµασία δειγµάτων σύµφωνα µε τις οδηγίες της επιθυµητής εξέτασης (φυγοκέντρηση, επισήµανση µε το ανάλογο Kit, επώαση, έκπλυση) Μέτρηση δειγµάτων στον γ-counter Εκτύπωση και έλεγχος ορθότητας των µετρήσεων από το ιατρό. Εκτύπωση αποτελεσµάτων και καταγραφής τους στη καρτέλα του ασθενούς. Παράδοση αποτελεσµάτων στο ασθενή ενυπόγραφα Kατά τις αιµοληψίες και τις προετοιµασίες των δειγµάτων τόσο ο ιατρός όσο και ο παρασκευαστής φορούν πλαστικά γάντια µιας χρήσης καθώς και ιατρική ποδιά.

98 ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Υποδοχή ασθενούς έλεγχος παραπεµπτικού διασταύρωση µε το βιβλίο των ραντεβού. Άνοιγµα φακέλου/καρτέλας ασθενούς ιαδικασίες ιαχείρισης των προς χορήγηση µε Ρ/Φ εξεταζοµένων (in-vivo) Στις γυναίκες ασθενείς τους επισηµαίνεται να δηλώνουν εάν υπάρχει έστω και µικρή πιθανότητα εγκυµοσύνης ή εάν θηλάζουν ώστε να αναβάλλεται ή να ακυρώνεται η σπινθηρογραφική εξέτασή τους. Ενηµέρωση ασθενούς - προφορικές ή και γραπτές οδηγίες προς τον ασθενή σε σχέση µε το είδος και την διαδικασία της εξέτασης Προφορικές ή και γραπτές οδηγίες προς τον ασθενή σε σχέση µε τα µέτρα ακτινοπροστασίας που θα πρέπει να λάβει κυρίως µετά την λήξη της εξέτασης. Φυσικά οι οδηγίες αυτές διαφοροποιούνται ανάλογα µε το είδος και την ποσότητα (δόση) του χορηγούµενου ραδιοφαρµάκου.

99 ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Χορήγηση ραδιοφαρµάκου µόνο από τον πυρηνικό ιατρό φορώντας γάντια µιας χρήσης. Εισαγωγή ασθενούς στην αίθουσα αναµονής θερµών. Στη περίπτωση ο ασθενής κατά την διάρκεια της αναµονής του χρειαστεί να ουρήσει, οδηγείται στο ξεχωριστό W.C των θερµών ασθενών. Εισαγωγή ασθενούς στην αίθουσα της γ-κάµερα οδηγίες για καλή τοποθέτηση του και ακινησία έναρξη εξέτασης. Στη περίπτωση που η χορήγηση του ραδιοφαρµάκου απαιτείται να γίνει ταυτόχρονα µε την έναρξη της εξέτασης πρέπει να δίνεται µεγάλη προσοχή από τον ιατρό για αποφυγή πιθανής ραδιοµόλυνσης του χώρου και κυρίως της γ-κάµερα. Επεξεργασία σπινθηρογραφήµατος και εκτύπωση διάγνωσης. Ενηµέρωση φακέλου ασθενούς. Παράδοση γνωµάτευσης στο ασθενή και συστάσεις περί ενηµέρωσης του θεράποντος / παραπέµποντος ιατρού. Στις περιπτώσεις ασθενών που υποβάλλονται σε εξέταση µε θάλλιο (Tl-201) σε κόπωση και ηρεµία τους δίνονται ειδικές οδηγίες προετοιµασίας σε συνεργασία µε τον θεράποντα καρδιολόγο και λαµβάνονται επισταµένα µέτρα ακτινοπροστασίας αφού οι χορηγήσεις του ισοτόπου επιβάλλεται να γίνονται κατά την διάρκεια της κόπωσης.