ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - ΣΕΙΡΑ A ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Β. I. ΦΙΛΙΑ. Jack London (Τζάκ Λόντον) Η ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΦΤΕΡΝΑ

Transcript

1 Η ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΦΤΕΡΝΑ

2

3 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - ΣΕΙΡΑ A ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Β. I. ΦΙΛΙΑ Jack London (Τζάκ Λόντον) Η ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΦΤΕΡΝΑ Μετάφραση: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΦΙΛΙΠΠΑΤΟΥ Πρόλογος: ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΦΙΛΙΠΠΑΤΟΣ Τίτλος πρωτοτύπου: The Iron Heel Εκδόσεις: ANT. ΛΙΒΑΝΗΣ & Σία Ε.Ε. «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ» Σόλωνος 94, τηλ , ΑΘΗΝΑ 1980.

4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Άπό τό 1907 πού δημοσιεύτηκε γιά πρώτη φορά αύτό τό μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας, ή Ιδιοφυής πρόβλεψη τοϋ Τζάκ Λόντον γιά τόν έκφασισμό τής άστικής κοινωνίας δέν έχει χάσει τίποτα άπό τή δύναμή της, Ιδιαίτερα γιά λαούς σάν τό δικό μας πού ατά τελευταία πενήντα χρόνια γνώρισε τρεις φασισμούς. Ή Σιδερένια Φτέρνα είναι μιά πολιτική παραβολή πού άναφέρεται ατό πολιτικό μέλλον τοϋ καπιταλισμού, μιά προσπάθεια τοϋ Λόντον νά διαδώσει μέ τή μορφή μυθιστορήματος όρισμένες Ιδέες τοϋ Μάρξ σ ένα κοινό εύαίσθητο στό μεγάλο συγγραφικό του κύρος, μιά πολεμική έναντίον τοϋ ρεφορμισμού τοϋ όποίου οί αύταπάτες θά όδηγήσουν τό έργατικό κίνημα σέ ήττες καϊ ά- ποτυχίες και μιά καταγγελία των προθέσεων τών κυρίαρχων τάξεων πού μπορούν νά φτάσουν σέ όριακές καταστάσεις όργανωμένης άγριότητας γιά νά διατηρήσουν τόν πλούτο καϊ τήν κυριαρχία τους. Αύτό τό μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας θά δοθεί άπό τό Λόντον μέ τή μορφή Αναμνήσεων τής ΑΙηβις Έβερχαρντ. Τό χειρόγραφο τών άναμνήσεων πού άρχίζει τό 1912 και τελειώνει χωρίς νά όλοκληρωθεΐ τό 1932, χρονιά πού ή «συντάκτριά» του, συλλαμβάνεται, θά άνακαλυφθεϊ τό 2368, έποχή πού, μετά τρεις αιώνες φασιστικής κυριαρχίας, έχει έπικρατήσει ό σοσιαλισμός. Τρεις αιώνες φασισμού είναι πολύ μεγάλο διάστημα γιά νά μήν κατηγορηθεϊ ό Λόντον γιά άπαισιοδοξία.

6 Ό Λόντον όμως δέν είναι θεωρητικός. Είναι ένας μαχόμενος ποιητής πού προσπαθεί ν' Αφυπνίσει μέ τις ύπερβολές τής παραβολής του τό έργατικό κίνημα γιά κείνο πού πρόκειται νά συμβεί. Ά ν ή όργανωμένη βαρβαρότητα τών ναζί Απέδειξε πώς ή άγρια καταστολή πού περιγράφεται στή Σιδερένια Φτέρνα δέν ήταν καθόλου υπερβολή, ή υπερβολή τοϋ χρόνου άς μάς κάνει νά σκεφτοϋμε τις Ικανότητες προσαρμογής τοϋ καπιταλισμού καί τις διαφορετικές μορφές έκφασισμοϋ πού μπορεί νά πάρει ή Αστική κοινωνία. Ά ς μή μάς διαφεύγει ότι τό αύταρχικό κράτος τοϋ σύχρονου καπιταλισμού έχει άποκτήσει μέ τήν Ιδιαίτερη ένίσχυση τών κατασταλτικών του μηχανισμών καί τή διαμόρφωση ενός θεσμικού παραφασιστικού πλαισίου, Ικανά άποθέματα υλικής καί νομικής βίας. Ή Σιδερένια Φτέρνα ήταν ή Απάντηση στις αυταπάτες τών ρεφορμιστών γιά τήν προοπτική μιάς σταθερής ειρηνικής προόδου πού θά συνδύαζε μιά διαρκή άνθιση τής δημοκρατίας μέ μιά ουσιαστική κοινωνική μεταρρύθμιση. Ό Λόντον θ' άντιπαραθέσει στήν ειρηνική πρόοδο τή σώρευση τών κοινωνικών Αντιθέσεων καί τήν Ανάπτυξη τής ταξικής πάλης, καί στήν άδιατάραχτη έξέλιξη τής δημοκρατίας τόν έφιάλτη τοϋ φασισμού. Ή περιφρονητική συγκατάβαση μέ τήν όποια ή σοσιαλδημοκρατική κριτική ύποδέχτηκε τή Σιδερένια Φτέρνα γιά τις ρομαντικές της υπερβολές άποδεικνύει, ότι ό ρομαντικός Αμερικανός συγγραφέας είχε πολύ πιο μεγάλη πολιτική διορατικότητα Απ' όλους μαζί τούς ήγέτες τής Δεύτερης Διεθνούς. Είκοσι πέντε χρόνια μετά τήν περιφρονητική τους συγκατάβαση, οί σοσιαλδημοκράτες ήγέτες, άφοϋ προηγουμένως συνοδηγήσουν μέ τις άρχουσες τάξεις τούς έργάτες στο μεκελειό τοϋ Πρώτου Παγκοσμίου Πόλεμου καί ήγηθοϋν τής συντριβής τής Γερμανικής Επανάστασης, θά έχουν τήν πικρή τύχη νά σκεφτοϋν στις φυλακές καί στά ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου δτι «οί παραβολές δέν ψεύδονται». Ό Λόντον γράφει τή Σιδερένια Φτέρνα όταν οί έπιπτώσεις άπό τήν άποτυχημένη ρωσική έπανάσταση τοϋ 1905 έχουν δώσει τή δυνατότητα στο ρεφορμισμό νά κυριαρχήσει πλήρως πάνω στο έργατικό κίνημα. Ή καταστολή τής έπανάστασης τοϋ 1905 καί Ιδιαίτερα ή συντριβή τής Παρισινής Κομμούνας τό 1871 άποτελοϋν Αναμφίβολα τά πρότυπα γιά τήν περιγραφή τής ά γριας καταστολής τής φανταστικής Κομμούνας τοϋ Σικάγου. Ά λλά στή Σιδερένια Φτέρνα δέν πρόκειται γιά μιά νικήτρια τάξη πού ικανοποιεί τό ταξικό της μίσος καί στερεώνει τή νίκη της μέ

7 τή σφαγή τών ήττημένων έπαναστατών. Πρόκειται γιά ένα έ- φιαλτικό κρατικό μηχανισμό, γιά μιά όλιγαρχικά δομημένη κοινωνία, όπου ή Αριστοκρατία τοϋ χρήματος στηριγμένη στις ένσωματωμένες κοινωνικές κατηγορίες τών προνομοιούχων μισθωτών, σέ είδικές στρατιωτικές δυνάμεις καί σέ είδικά σώματα καταστολής καί πληροφόρησης, κυριαρχεί καί μεθοδεύει τήν έξόντωση κάθε πιθανού Αντίπαλου μέ τόν ψυχρό ύπολογισμό πού οί ναζί θά συλλάβουν καί ΘΑ έφαρμόσουν τήν «τελική λύση». Σ αύτό τό κείμενο πολιτικής φαντασίας πού δέ λείπουν, ούτε οί Αδυναμίες καί οί σχηματοποιήσεις στήν έκθεση τών μαρξιστικών Ιδεών, όπως ή πεποίθηση γιά τήν έκταση πού μπορεί νά πάρει ή προλεταριοποίηση τών μεσαίων τάξεων, ούτε οί αύταπάτες πού είχαν διαμορφωθεί στο ΑμερικΑνικο έργατικό κίνημα, όπως ή πίστη γιά τή δύναμη τής γενικής Απεργίας, έκεϊνο πού εντυπωσιάζει είναι ή πνευματική τόλμη καί ή πολιτική διορατικότητα στον τομέα τής ιστορίας. Ό Λόντον ΘΑ Αποδώσει στή Σιδερένια Φτέρνα τά σκοτεινά χρώματα τής έφιαλτικής νωπογραφίας τοϋ φασισμού, τήν κυβερνητική του τεχνική, τήν πολιτική του ψυχολογία, τήν έξαρση στο ένστικτο τής καταστροφής καί τού θανάτου καί τή μορφή οικονομίας πού θέλησε νά έπιβάλει ό ναζισμός στους λαούς τής Εύρώπης. Τό χρονικό διάστημα πού έζησε ό Λόντον, ( ), ό- ριοθετεϊ τή γέννηση καί τήν πτώση τοϋ Αμερικάνικου σοσιαλιστικού κινήματος καί τή διαμόρφωση τοϋ μονοπωλιακού καπιταλισμού. Οί μεταβολές πού έπιφέρει τό μονοπώλιο σέ μιά χώρα όπου ή έλευθερία τής έπιχείρησης άποτελούσε θεσμό πριν μεταβληθεΐ σέ Ιδεολογικό μϋθο, καί ή διάβρωση τοϋ Αμερικάνικου έργατικοϋ κινήματος Από τό ρεφορμιστικό πνεύμα, περικλείουν όλη έ- κείνη τήν έκρηκτική δύναμη πού ό Λόντον θ Αποτυπώσει στήν πολιτική παραβολή τής Σιδερένιας Φτέρνας. Οί κοινωνικές Αντιθέσεις πού θά δημιουργήσει ή άνάπτυξη τών μονοπωλίων θά διαμορφώσουν δύο Ισχυρά λαϊκά κινήματα. Τό πρώτο θά προέλθει άπό τήν έργατική τάξη, τό δεύτερο Από τα μικροαστικά καί μεσοαστικά στρώμματα πού κατάστρεφε ό άνταγωνισμός τών μονοπωλίων. Τό 1901 θά ιδρυθείμέ τή συνένωση τοϋ «Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος τών Ηνωμένων Πολιτειών» καί διαφόρων σο

8 σιαλιστικών και συνδικαλιστικών όμάδων τό «Σοσιαλιστικό Κόμμα τής Αμερικής» μέ ήγέτη τό θερμαστή Ατμομηχανών Ε. Debs. Ή δυναμική τής ένωσης και οί Ικανότητες τοϋ Debs, πού γυρίζοντας όλόκληρη τή χώρα θέρμαινε τις ψυχές τών έργατών μέ τήν έλπίδαμιάς δίκαιης κοινωνίας. Ισχυροποιούν τό σοσιαλιστικό κίνημα. Ά πό έκατό χιλιάδες ψήφους πού είχε πάρει στις προεδρικές έκλογές τοϋ 1900, ό Debs συγκεντρώνει ένιακόσιες χιλιάδες τό 1912, τρομοκρατώντας μέ τό φάντασμα ένός σοσιαλιστή Προέδρου τούς καπετάνιους τής βιομηχανίας και τού χρήματος. Τό 1905 ό Debs, ό De Leon, ήγέτης τοϋ «Σοσιαλιστικοϋ Ε ρ γατικού Κόμματος», και ό Χαίηγουντ, πρόεδρος τής «Ένω σης Δυτικών Άνθρακορύχων,» Ιδρύουν τό έπαναστατικό συνδικάτο τών «Βιομηχανικών Έργατών τοϋ Κόσμου», (ΒΕΚ), προορισμένο ν άντιταχθεϊ στό ρεφορμισμό τής «Αμερικάνικης Συνομοσπονδίας Εργασίας» πού προωθούσε μόνο τά στενά κλαδικά συμφέροντα τών είδικευμένων έργατών. Οί Β.Ε.Κ, πού στήν πλειοψηφία τους είναι άνειδίκευτοι έργάτες προερχόμενοι άπό τις φτωχές εύρωπαϊκές χώρες, θά υιοθετήσουν τις πιό άκραΐες μορφές συνδικαλιστικού άγώνα και θά προκαλέσουν τήν πιό άγρια άντίδραση τών κατασταλτικών μηχανισμών. Αύτή ή διχοτόμιση τοϋ έργατικοϋ κινήματος σέ μιά Συνομοσπονδία πού ένδιαφερόμενη γιά τά στενά κλαδικά συμφέροντα τών μελών της θά είναι νομιμόφρων στό κοινωνικό σύστημα και σ'ένα έργατικό συνδικάτο πού ή μαχητική του δράση θά θέτει σέ κίνδυνο τή λειτουργία τού συστήματος, διχοτόμιση πού γενικά Αντιστοιχούσε στό διαχωρισμό έπαναστατών και ρεφορμιστών στό πολιτικό έπίπεδο, θά διαμορφώσει στό Λόντον τήν πεποίθηση ότι θά όδηγήσει στήν ήττα τό έργατικό κίνημα και θά δώσει τή δυνατότητα στήν καπιταλιστική όλιγαρχία νά έπιβάλει μιά ό- λοκληρωτική ρύθμιση και μιάν άπόλυτη διοικητική κυριαρχία πάνω στήν άστική κοινωνία. Ό Λόντον, ένεργό μέλος τού Σοσιαλισμού Κόμματος, έ χοντας ζήσει άνάμεσα στή «θλιβερή άφθονία» τών άνέργων, στούς μικρούς καταχρεωμένου φάρμερς πού ζητιάνευαν πίστωση και στούς άπελπισμένους περιθωριακούς τής περιπλάνισης, κι έχοντας ύποστεϊό ίδιος σάν έργάτης τήν άγρια καπιταλιστική ί.κμε τάλλευση τών άρχών τοϋ αιώνα μας, θά βρεθεί στήν καρδιά τοϋ συνδικαλιστικού και πολιτικοϋ άγώνα τής άμερικάνικης έργατικής τάξης, θαυμαστής τοϋ Debs, ό Λόντον θά πολεμήσει τή 10

9 ρεφορμιστική τάση τοϋ Κόμματος και θ'άφιερώσει δλη τήν ένεργητικότητά τον στήν υπόθεση τοϋ άμερικάνικου σοσιαλισμού. Μέ τό κύρος τοϋ μεγαλύτερου άμερικανοϋ συγγραφέα τής έ- ποχής του θά άσκήσει μιά σκληρή κριτική τοϋ καπιταλιστικού συστήματος και θά έκλαϊκεύσει μέ δύναμη και έλκυστικούς ό ρους τις Ιδέες τοϋ σοσιαλισμού, όπως ή ήρωας τής Σιδερένιας Φτέρνας Έρνεστ Έβερχαρντ, πού ό Λόντον προίκισε μέ τή δική του σωματική διάπλαση και τό δικό του στρατευμένο πάθος. Ή βίαιη άποστροφή πού ό Έβερχαρντ άπευθύνει γιά λογαριασμό τής στρατιάς τών έργαζόμενων πρός τούς έπιχειρηματίες και τούς φιλελεύθερους διανοούμενους τής Λέσχης τών Φιλομαθών, «Καμιά συνθηκολόγηση. Μάς χρειάζονται δλα όσα κατέχετε. Δέ θ άρκεστούμε σέ τίποτα λιγότερο άπ'δλα όσα κατέχετε. θέλουμε νά πάρουμε στά χέρια μας τά ή via τής έξουσίας και τή μοίρα τοϋ άνθρώπινου γένους», είναι δανεισμένη κατά λέξη άπό μιά όμιλία μέ τίτλο Revolution πού είχε κάνει ό Λόντον τό 1905 σέ διάφορα πανεπιστήμια και τό 1906 σ ' ένα δμιλο νεοϋρκέζων έπιχειρηματιών πού είχαν τις ίδιες άντιδράσεις μέ τά μέλη τής Λέσχης τών Φιλομαθών. Είναι πολύ πιθανό δτι ό Λόντον θά διέκρινε ίσως γιά πρώτη φορά στά παραμορφωμένα άπό τήν όργή πρόσωπα και στό άνήσυχο βλέμα τών άκροατών του τή φονική μανία τού έπερχόμενου φασισμού. Τό ισχυρό κίνημα διαμαρτυρίας τών μικρών βιομηχάνων, τών βιοτεχνών, τών έμπόρων και τών φάρμερς πού θ άναπτυχθεΐ τό 1902, θά στραφεί κατά τών μονοπωλίων πού άπειλοϋσαν τήν οίκονομική τους ύπόσταση και κατά τής κυβέρνησης πού οργάνωσε τήν έθνική οίκονομία πρός όφελος τών μεγάλων έπιχειρήσεων. Τό κίνημα αύτό θά έναντιωθεΐ στά τράστ, θά έπικρίνει τή νοθεία τών προϊόντων τών μεγάλων έπιχειρήσεων και τή διαφθορά στή διοίκηση και θά έπιδιώξει τήν έπιστροφή τής Αμερικάνικης κοινωνίας στήν προμονοπωλιακή της περίοδο. Αύτό τό κίνημα τών μικρών καπιταλιστών πού άναζητοΰν τήν έπάνοδο στό παρελθόν, θά έμπνεύσει στό Λόντον μερικές ά πό τις καλύτερες σελίδες τής Σιδερένιας Φτέρνας, θ ά όνομάσει τις φιλελεύθερες μεσαίες τάξεις «καταστροφεϊς μηχανών» δείχνοντας τόν ούτοπικό και άναχρονιστικό χαρακτήρα τοϋ κινήιιατός τους. Προβλέποντας μιά μεγαλύτερη έπέκταση τών τράστ θά τούς κατηγορήσει δτι θέλουν «νά κερδίζουν χρήματα σέ βάρος τών άλλων και νά έμποδίζουν τούς άλλους νά πραγματοποιούν κέρδη σέ βάρος τους». Ό Έβερχαρντ θά τούς άποδείξει δτι έπιδιώκουν τήν καταστροφή τοϋ τεχνολογικού όρθολογισμοϋ κι όχι τής άνορθολογι- 11

10 κής ύφής τών κοινωνικών σχέσεων κι δτι δέν κατανοούν πώς οί παλιές σχέσεις παραγωγής πού θέλουν ν άποκαταστήσουν έ χουν άνατραπεΐάπό τήν έξέλιξη αυτών τών σχέσεων, άπό τήν ί δια τήν άστική τάξη πού δέν μπορεΐ νά ύπάρχει χωρίς νά έπαναστατικοποιεϊ άδιάκοπα τά μέσα παραγωγής. 'Ωστόσο, στις έπικλήσεις τού Έβερχαρντ ν άφήσουν τό μάταιο άγώνα τής έπιστροφής στό παρελθόν καί νά συνενωθούν μέ τό σοσιαλιστικό κίνημα πού σκοπεύει νά κοινωνικοποιήσει καί νά όρθολογίσει κοινωνικά τις μεγάλες έπιχειρήσεις, θ'άπαντήσουν άρνητικά. Αξιοσημείωτη άρνηση πού θά έπαναληφθεϊ πολλές φορές άπό τις άρχές τοϋ 20ου αίώνα. Ή διπλή φοβία τών μικροαστικών καί μεσοαστικών στρωμμάτων, φοβία γιά τό μεγάλο κεφάλαιο καί φοβία γιά τό ένδεχόμενο άπαλλοτρίωσής τους άπό ένα σοσιαλιστικό καθεστώς, θά τά σπρώχνει συνήθως σέ θολά πολιτικά σχήματα παρασοσιαλιστικού ή λαϊκίστικου χαρακτήρα. Μπορούμε νά βρούμε τήν άρχική Ιδέα τής Σιδερένιας Φτέρνας στό The Question o f Maximum πού ό Λόντον γράφει τό Σ αύτό τό κείμενο πού μέ μιά Ισχυρή πολιτική διαίσθηση ό Λόντον προβλέπει τήν άνιση άνάπτυξη τών καπιταλιστικών έθνών, τόν άγώνα γιά τήν κατάκτηση τών άγορών καί τά δεινά τής σύγχρονης άνάπτυξης, πού πρόσφατα μόνο άρχίσαμε νά κατανοούμε, άναφέρεται γιά πρώτη φορά τό ένδεχόμενο σχηματισμού μιάς βιομηχανικής όλιγαρχίας πού θά κυριαρχήσει πάνω στήν κεντρική κυβέρνηση. Ό Λόντον γράφοντας τή Σιδερένια Φτέρνα θά είχε άσφαλώς στό νοΰ του τόν τρόπο γραφής τού Η. Wells πού στό έργο του συνδυάζει τή ρεαλιστική άφήγηση καί τήν κοινωνική κριτική μέ μιά φαντασία πού στηριγμένη σέ πραγματικές καταστάσεις τις ώθεΐ ώς τό έσχατο όριό τους. 'Ανακαλύπτουμε στή Σιδερένια Φτέρνα τά κύρια στοιχεία γραφής τοϋ Wells καθώς καί τό ύφος ένός λαϊκού μυθιστορήματος, τοϋ radical novel, πού είχε Ιδιαίτερη έπιτυχία στις άρχές τού αίώνα μας στήν 'Αμερική. "Ομως, παρά τά δάνεια ύφους, ή Σιδερένια Φτέρνα άποτελεΐ μιά Ιδιαίτερη σύνθεση πού τή διαπερνάει τό μεγάλο συγγραφικό ταλέντο καί ή Ισχυρή πολιτική διορατικότητα τού Λόντον. Μιά σύνθεση άπό διάλογο καί περιγραφή πού συνδυάζει τή σκηνική οικονομία ένός θεατρικού έργου καί τήν καθολική έποπτεία ένός ιστορικού πού άναλύει μιά μάχη πού πρόκειται νά δοθεί. Σ'αύτή τή μάχη πού πρόκειται νά χαθεί, ή μοίρα τών ήρώων 12

11 δέν ένδιαφέρει. Δέν είναι δραματικοί χαραχτήρες, άλλά μορφές, σύμβολα κοινωνικών δυνάμεων πού παλεύουν, γι αύτό σ ' αύτή τή χαμένη μάχη δέν ύπάρχει παρά ή άμφίβολη νίκη τής βασιλείας τοϋ τρόμου. Οί νικημένοι πού θ' άνασυνθέτουν μέ τήν έξέγερση, τήν άπεργία καί τό άντάρτικο πόλεων νέες μορφές άγώνα, φαίνεται ν άπαντοΰν μέ τούς στίχους τοϋ John Milton. Τί κι' άν ή μάχη χάθηκε Δέν χάθηκαν δλα ή άκατάβλητη θέληση Κι ή μελέτη τής έκδίκησης, αιώνιο μίσος Καί τό κουράγιο ποτέ νά μή σκύβει τό κεφάλι Ποτέ νά μή λυγίζει: Καί τότε τί δέν μπορεΐ νά νικηθεί; Ό Τζάκ Λόντον, ό μεγαλύτερος άμερικανός συγγραφέας τών άρχών τοϋ αίώνα μας, θά φέρει μέ τό βίαιο λυρισμό του, τήν ένστικτώδη βιαιότητα τών ήρώων του καί τήν κριτική τής άμερικάνικης κοινωνίας, ένα καινούργιο ρίγος σέ μιά χώρα όπου ή περιπέτεια τής «κινούμενης μεθορίου» άνήκε στον ιστορικό χρόνο. Μέ τά άποθέματα έντυπώσεων πού είχε σωρεύσει στις περιπλανήσεις του, τήν αίσθηση τής περιπέτειας καί τή ρομαντική του διάθεση θά ξαναδείμέμιά καινούργια ματιά τή σχέση τοϋ άνθρώπου μέ τή φύση καί τή θέση τοϋ άτόμου στήν κοινωνία. Τά θέματα τής φύσης άνακαλοϋσαν στις μνήμες τών άμερικανών τή μεγάλη περιπέτεια τής κατάκτησης τής Δύσης καί τά κοινωνικά θέματα τούς ώθοϋσαν νά κρίνουν τις άντιθέσεις τής έποχής τους, τό 'έπίστρωμα φόβου, δυστυχίας καί άνασφάλειας πού κάλυπτε μιά έκπληκτική τεχνολογική άνάπτυξη και μιά μυθική σώρευση πλούτου. Αύτά τά θέματα πού άποκάλυπτανμιά ύπάρχουσα δυστυχία κ ι' άνακαλοϋσαν στή μνήμη μιά χαμένη άθωότητα πού ίσως ποτέ δέν ύπήρξε, γραμμένα μ'ένα δωρικό ύφος καί μ'ένα βίαιο λυρισμό θά κάνουν τό Λόντον νά γνωρίσει μιά έκπληκτική έπιτυχία στις Ενωμένες Πολιτείες καί στήν Εύρώπη. Πέρα όμως άπ'τήν έκπληκτική έπιτυχία, τό έργο τού Λόντον άποτελεί τομή στήν άμερικάνικη λογοτεχνία. Ή σύνδεση τής μοίρας τοϋ άτόμου μέ τις συνθήκες πού έπικρατοϋν στήν κοινωνία, ή κριτική τοϋ παθιασμένου άγώνα γιά οίκονομική καί κοινωνική προβολή, ή πολεμική κατά τής ήθικής τού άμερικάνικου όνειρου τής έπιτυχίας και ή έξέγερση κατά τών θεσμών καί τών μύθων τής άμερικάνικης κοινωνίας θά δεσπόσουν στό έργο τών μεγάλων άμερικανών συγγραφέων Ντράιζερ, Ντός Πάσος 13

12 και Στάϊμπεκ. Συγχρόνως μέ τό μυθιστόρημά του Martin Eden (1908), μιά βίαιη κριτική τής ήθικής τής έπιτυχίας καί τοϋ άτομισμοΰ καί μιά έπιλογή θανάτου άντίμιάς ζωής μέσα στό κενό τής πλήξης καί τής ψυχικής διάλυσης, μιά έπιλογή πού έρχεται σά φυσική τιμωρία ένός μοναχικού καί χωρίς πίστη άγώνα, ό Λόντον γίνεται πρόδρομος τοϋ Φιτζέραλντ καί τού Χέμινγουαίη. Ό πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, ή μεγαλύτερη χρυσοφόρα φλέβα πού άνακάλυπτε μέχρι τότε ή 'Αμερική, θά σταθεί μοιραίος τόσο γιά τό άμερικάνικο σοσιαλιστικό κίνημα, όσο και γιά τό συγγραφέα. Ό Λόντον θά πάρει θέση ύπέρ τής δεξιάς πτέρυγας πού ευνοούσε τή στρατιωτική έπέμβαση τών Ενωμένων Πολιτειών καί θά στραφεί κατά τής άριστεράς καί τοϋ Debs πού θεωρούσαν τόν πόλεμο έσωτερική άντίθεση τοϋ καπιταλισμού. Οί κριτικές, οί παραιτήσεις, ή συμμετοχή στόν πόλεμο καί ή άπόσχιση τής ά ριστεράς άπ ' τήν όποία θά γεννηθεί τό Κ. Κ. Ενωμένων Πολιτειών θά τραυματίσουν θανάσιμα τό άμερικάνικο σοσιαλιστικό κίνημα. Ό μω ς ή θέση τοϋ Λόντον ύπέρ τοϋ πολέμου καί ή παραίτησή του άπό τό κόμμα τό Μάρτη τοϋ 1916 είναι τό τέλος μιάς πορείας πού είχε άρχίσει άπό τό Ή άπόκτηση μιάς θαλαμηγού πάνω στήν όποία κατά τή διάρκεια ένός μακρόχρονου ταξειδιού στις θάλασσες τού Νότου θά γράψει τό καλύτερο μυθιστόρημά του τό Martin Eden, καί ή άγορά μέ πίστωση ένός μεγάλου άγροκτήματος θά μεταμορφώσουν τό Λόντον σέ μιά μηχανή Α πόκτησης χρημάτων γιά νά έξοφλήσει τά χρέη του. Δέν έχει πιά καιρό νά σκεφθεϊ τήν πολιτική δουλειά. Οί σύντροφοί του άρχισαν νά βλέπουν μέ δυσπιστία τόν έπιδεικτικό τρόπο ζωής του, τρόπο πού στήν 'Αμερική τοϋ καιρού του καθόριζε τήν ταυτότητα τών έπιτυχημένων. Α ύτός ό τρόπος ζωής θά άπομακρύνει τούς συντρόφους του παρά τούς καλούς μισθούς πού πλήρωνε στούς έργάτες τοϋ κτήματος, τή φιλοξενία πού πρόσφερε ατούς περιπλανώμενους ά νεργους καί τις άδιάκοπες είσφορές του στά άπεργιακά ταμεία τών έργατών. Η δυσαρέσκεια τών παλιών του συντρόφων θά μετατραπεί σέ άποδοκιμασία όταν θ' Αναγκαστεί τό 1914 γιά μιά θέση άνταποκριτή στό έπαναστατημένο Μεξικό, ν άπαρνηθεϊ τήν πατρότητα ένός άντιμιλιταριστικοϋ του κειμένου μέ τίτλο «ό Καλός στρατιώτης» καί νά γράψει ύβριστικά γιά τούς μεξικάνους Επαναστάτες. 14

13 Ή βίαιη άντίθεση τών συντρόφων του θά συντρίψει ψυχικά τό Λόντον. Παραιτημένος άπό τό κόμμα πού γιά 15 χρόνια ήταν ένα άπό τά πιό έπιφανή καί μαχητικά μέλη του, άνακαλύπτοντας ότι ή έπιτυχία τόν είχε άπομακρύνει άπό τήν έργατική τάξη χωρίς νά τόν κάνει ικανό νά ένταχθεϊστήν άστική, και μήν έχοντας τή δύναμη νά ζήσει και νά πολεμήσει μόνο γιά τόν έαυτό του, θά μιμηθεϊ τόν ήρωά του Martin Eden και «θά πεθάνει γιά τόν έαυτό του», συνθλιμένος άνάμεσα στό άμερικάνικο όνειρο και τή σοσιαλιστική έλπίδα. 'Αλλά ή αύτοκτονία τοϋ Λόντον τό Νοέμβρη τού 1916 θά σβύσει άπό τή μνήμη τών συντρόφων του τις περασμένες διαφορές. ΟΙ άμερικάνοι σοσιαλιστές θά τοϋ άποδώσουν τις τιμές πού άξιζε σάν μαχητής και σάν συγγραφέας. Ό Debs, πού τόν Ιούνιο τοϋ 1918 είχε καταδικαστεί μέ τό νόμο κατασκοπείας σέ δέκα χρόνια φυλακή γιά τις άντιπολεμικές του θέσεις, θά τόν συγχωρήσει. Μέχρι τό χρόνο τοϋ θανάτου του (1926) ό ήγέτης τοϋ Σ ο σιαλιστικού Κόμματος τής 'Αμερικής δήλωνε: «Ό Λόντον ήταν Αναμφισβήτητα μιά Ιδιοφυία, ένας πολύ μεγάλος καλλιτέχνης. Δέν ύπάρχει γιά μένα τίποτα τό έκπληκτικό πού ό Τζάκ πήρε θέση ύπέρ τού πολέμου. Είχε τήν αίσθηση τής περιπέτειας και μιά ρομαντική ψυχή πού ή συνένωσή τους δέν μπορούσε νά μάς κάνει νά έλπίσουμε ότι θ'άποδεχόταν τή δική μας λογική και πρακτική». Λ ΕΥΤ ΕΡ Η Σ ΦΙΛΙΠΠΑ ΤΟΣ 15

14

15 Κεφάλαιο I Ό άετός μου Ή καλοκαιρινή αύρα κουνάει τις πελώριες σεκόΐες καί οΐ ρυτίδες τοϋ νερού τοϋ Γουάΐλντ-Γουώτερ χτυπούν ρυθμικά πάνω στίς χορταριασμένες πέτρες του. Πεταλούδες χορεύουν στδν ήλιο κι άπδ παντού άρχ(χει ν άκούγιεται τδ νανουριστικό βομβητδ τών μελισσών. Μόνη, περιστοιχισμένη άπδ μιά βαθειά γαλήνη, κάθομαι σκεπτική καί άνήσυχη. Αύτή άκριβώς ή ήσυχία μέ άναστατώνει. Μοϋ φαίνεται άφύσικη. "Ολα είναι ήρεμα δπως συμβαίνει πρίν ά πδ μιά θύελλα. Ακούω καί παρακολουθώ μ δλες μου τις αίσθήσεις κάθε τι πού θά πρόδιδε τή θύελλα πού είναι άναπόφευχτη. 'Αρκεί νά μήν είναι πρόωρη. Ώ! άρκεϊ νά μή ξεσπάσει νωρίτερα άπ δτι πρέπει!(ι) Ή άνησυχία μου έξηγείται. Σκέπτομαι, σκέπτομαι χωρίς άνάπαυλα καί δέ μπορώ νά σταματήσω νά σκέπτομαι. Έζησα τόσο πολύ καιρδ στήν καρδιά τών γεγονότων πού αύτή ή ήσυχία καί ή ήρεμία μέ πιέζουν ένώ ή σκέψη μου ξαναγυρίζει άθελά μου στδν ά- νεμοστρόβιλο τού θανάτου καί τής καταστροφής πού δπου νάναι θά ξεσπάσει. Νομίζω πώς άκούω τις κραυγές τών θυμάτων, νομίζω πώς βλέπω, δπως τά είδα στό παρελθόν (2) δλα έκεϊνα τά τρυφερά 1. Ή Δεύτερη Εξέγερση ήταν κατά μεγάλο μέρος, έργο τοϋ Έρνεστ Έβερχαρντ άν καί είχε φυσικά συνεργαστεί μέ τους ΕύρωπαΙους ήγέτες. Ή σύλληψη καί έκτέλεση τοϋ "Εβερχαρντ ήταν τό μεγάλο γεγονός τήν ά νοιξη τοϋ Είχε δμως έτοιμάσει τόσο λεπτομερώς αϋτήν τήν έξέγερση πού οί σύντροφοι-συνωμότες μπόρεσαν νά πραγματοποιήσουν τά σχέδιά του χωρίς πολύ σύγχιση καί καθυστέρηση. Είναι μετά τήν έκτέλεση τοϋ Έβερχαντ πού ή χήρα του άποτραβήχτηκε στό Γουέΐκ Ρόμπιν Λότζ, σ ένα μικρό ξύλινο σπίτι στά βουνά Σονόμα τής Καλιφόρνιας. 2. Εδώ άναφέρεται χωρίς άμφιβολία στήν Κομμούνα τοϋ Σικάγου. 17

16 καί ώραϊα σώματα, κακοποιημένα καί άκρωτηριασμένα, δλες έκεϊνες τις ψυχές άποσπασμένες Δγρια άπό υπέροχα σώματα καί πεταμένες κατά πρόσωπο τοϋ θεοϋ. Πόσο άξιολύπητα δντα είμαστε άφοϋ πρέπει νά καταφύγουμε στή σφαγή καί τήν καταστροφή γιά νά φτύσουμε στό σκοπό μας, νά έγκαθιδρύσουμε πάνω στή γή τήν εύτυχία καί τή διαρκή είρήνη. Κι έπειτα είμαι όλομόναχη! "Οταν δέ σκέπτομαι αύτό πού πρόκειται νά συμβεί, άναπολώ αύτό πού ύπήρξε καί πού δέν ύπάρχει πιά. Σκέφτομαι τόν Αετό μου πού χτυπούσε τό κενό μέ τά ά- κούραστα φτερά του καί πέταξε πρός τό δικό του ήλιο, πρός τό λαμπερό Ιδεώδες τής άνθρώπινης έλευθερίας. Δέ θά μπορούσα νά καθήσω μέ σταυρωμένα τά χέρια περιμένοντας τό μεγάλο γεγονός πού είναι έργο δικό του, άν καί τώρα δέν είναι πιά έδώ γιά νά τό δεϊ νά πραγματοποιείται. Είναι έργο τών χεριών του. Δημιούργημα τού πνεύματός του. Αφιέρωσε σ αύτό τά ώραιότερά του χρόνια. Έδωσε γι αύτό τήν Ιδια του τή ζωή. (3) Νά γιατί θέλω ν άφιερώσω αύτή τήν περίοδο άναμονής καί άγωνίας στήν άνάμνηση τού συζύγου μου. Μόνον έγώ άπ δλους όσους ζούνε γνωρίζω δλα δσα μπορούν νά φωτίσουν καί νά έξάρουν τόν εύγενικό του χαρακτήρα. 'Υπήρξε μιά μεγάλη ψυχή! "Οταν ό έρωτάς μου έξαγνίζεται άπό κάθε έγωϊσμό, θλίβομαι άφάνταστα πού δέν είναι πιά έδώ γιά νά δεϊ τήν αύριανή αύγή. Δέν είναι δυνατόν ν άποτύχουμε. Τό οίκοδόμημά του τό έχτισε πολύ στέρεο καί μ άπόλυτη άσφάλεια. Κατάρα στή Σιδερένια Φτέρνα! Σύντομα θ άπαλλάξουμε άπ αύτήν τήν ύποταγμένη άνθρωπότητα. Μόλις τό σήμα δοθεί θά ξεσηκωθούν άπό παντού οί λεγεώνες τών έργαζομένων καί ποτέ παρόμοιο πράγμα δέ θάχει ξαναγίνει στήν Ιστορία. Ή άλληλεγγύη τών έργατικών μαζών είναι έξασφαλισμένη καί γιά πρώτη φορά θά ξεσπάσει μιά διεθνής έπανάσταση τόσο μεγάλη όσο κι ό κόσμος. (4) Μέ δλο τό σεβασμό πού τρέφουμε στήν ΑΙηβις Έβερχαρντ πρέπει νά πούμε δτι ό Έβερχαρντ ήταν ένας άπό τούς πολλούς Ικανούς ήγέτες πού σχεδίασαν τή Δεύτερη Εξέγερση. Σήμερα κυττάζοντας πίσω μέσα ά πό τούς αίωνες μπορούμε νά πούμε μέ βεβαιότητα δτι κι άν άκόμα είχε έ- πιζήσει, ή Δεύτερη Εξέγερση δέ μπορούσε παρά νά έχει τήν Ιδια οίκτρά άποτυχία. 4. Ή Δεύτερη έξέγερση ύπήρξε πραγματικά διεθνής. Ήταν ένα σχέδιο τόσο κολοσιαϊο πού δέν ήταν δυνατόν νά τό έχει έπεξεργαστεΐ ή ΙδιοφυΤα ένός μόνο άνθρώπου. Σ δλες τις όλιγαρχίες τού κόσμου, οί έργαζόμενοι ήταν έτοιμοι νά ξεσηκωθούν μόλις θά δινόταν τό σύνθημα. Ή Γερμανία, ή Ιταλία, ή Γαλλία καί όλόκληρος ή Αύστραλία ήταν χώρες έργα-

17 Είμαι γεμάτη άπ αύτό πού πρόκειται νά συμβεί. Έδώ καί πολύ καιρό τό δχω ζήσει τόσο πολύ μέρα καί νύχτα καί στίς πιό μικρές του λεπτομέρειες πού δέ φεύγει καθόλου άπ τό μυαλό μου. Γι αύτό δέν μπορώ νά σκεφτώ τό συζυγό μου χωρίς νά τό συνδέσω μ αύτό. Ύπήρξε ή ψυχή αύτοϋ πού περιμένουμε, πώς θά μπορούσα νά τά ξεχωρίσω στή σκέψη μου; "Οπως είπα μόνον έγώ μπορώ νά ρίξω φώς στό χαρακτήρα του. "Ολοι ξέρουν ότι δούλευε σκληρά καί ύπόφερε πολλά γιά τήν έλευθερ(α. Τό πόσο σκληρά πάλαιψε καί τό πόσο πολύ ύπόφερε δέν τό ξέρει κανείς καλλίτερα άπό μένα, γιατί αύτά τά είκοσι ταραγμένα χρόνια μοιράστηκα τή ζωή του, μπόρεσα νά έκτιμήσω τήν ύπομονή του, τή συνεχή του προσπάθεια, τήν άπόλυτη άφοσ(ωση του στήν Υπόθεση γιά τήν όποία μόλις πρίν άπό δύο μήνες έδωσε τή ζωή του. θά προσπαθήσω νά διηγηθώ άπλά, πώς ό Έρνεστ Έβερχαρντ μπήκε στή ζωή μου, πώς τόν συνάντησα γιά πρώτη φορά, πώς ή έπιρροή του πάνω μου μεγάλωσε μέχρι πού έγινα ένα μέρος τού έαυτοϋ του, καί ποιές τρομερές άλλαγές έπέφερε στή μοίρα μου. Έτσι θά μπορέσετε νά τόν δείτε μέσα άπό τά δικά μου μάτια καί νά τόν γνωρίσετε δπως τόν γνώρισα έγώ ή Ιδια, έξω ά πό μερικά τρυφερά μας μυστικά πού δέ θά μπορούσα ν άποκαλύψω. Τόν είδα γιά πρώτη φορά τό Φεβρουάριο τοϋ 1912, δταν μπήκε στό σπίτι μας στό Μπέρκλεϋ προσκαλεσμένος άπό τόν πατέρα μου(5) γιά τό δείπνο. Δέν μπορώ νά πώ δτι ή πρώτη μου έντύπωση ύπήρξε εύνοΐκή γι αύτόν. Είχαμε πολύ κόσμο καί περιμέναμε στό ζομένων, σοσιαλιστικά κράτη. Ήταν Ετοιμοι νά βοηθήσουν τήν Επανάσταση. Καί τά πράξανε γενναία. Γι αύτό δταν συντρίφτηκε ή Δεύτερη 'Εξέγερση, συντρίφτηκαν κι αύτοί άπά τις ένωμένες άλιγαρχίες δλου τοϋ κόσμου καί οί σοσιαλιστικές κυβερνήσεις τους άντικαταστάθηκαν άπό κυβερνήσεις όλιγαρχικές. 5. Ό Τζών Κάννιγκαμ, ό πατέρας τής ΑΙηβις Έβερχαρντ, ήταν καθηγητής στό Κρατικό Πανεπιστήμιο τού Μπέρκλεϋ στήν Καλιφόρνια. Ή ειδικότητά του ήταν οί φυσικές έπιστήμες. Έκανε δμως καί άλλες προτότυπες έρευνες καί είχε διακριθεϊ σάν ένας μεγάλος έπιστήμονας. Κύρια συμβολή του στήν έπιστήμη υπήρξαν οΐ μελέτες του γιά τό ήλεκτρο καί τό μνημειώδες έργο του «Ταυτότητα τής Ύλης καί τής Ενέργειας» δπου καθόρισε χωρίς καμιά πλέον δυνατή άμφισβήτηση δτι ή έσχατη ένωση τής ϋλης καί ή έσχατη ένωση τής ένέργειας είναι ταυτόσημη. Αύτήν τήν Ιδέα τήν είχαν συλλάβει πρίν άπ αύτόν χωρίς δμως νά τήν ά- ποδείξουν ό σέρ Όλιβερ Λότζε καί άλλοι μελετητές πού δούλευαν στόν καινούργιο τομέα τής ραδιενέργειας. 19

18 σαλόνι νά φτάσουν οί καλεσμένοι μας, δταν έκανε μιά μάλλον ά- ταίριαστη έμφάνιση. Ή ταν ή βραδυά τών Ιεροκυρήκων, δπως έ- λεγε ό πατέρας μεταξύ μας, καί άσφαλώς ό Έρνεστ δέ φαινόταν νάχει τή θέση του άνάμεσα σ αύτοϋς τούς άνθρώπους τής έκκλησίας. Κατ άρχήν τά ρούχα του ήταν κακοραμένα. Φορούσε ένα κοστούμι άπό σκούρο ύφασμα πού δέν ήταν στά μέτρα του. Ή άλήθεια είναι δτι δέν μπόρεσε ποτέ νά βρεί ένα έτοιμο ρούχο πού νά τού πηγαίνει καλά. Εκείνο τό βράδυ δπως πάντοτε, οί μύς του ά- νασήκωναν τό ύφασμα καί τό παλτό έκανε ένα σωρό ζάρες στούς ώμους έξ αιτίας τοϋ πλατειού του στέρνου. Είχε τό λαιμό ένός πρωταθλητή τού μπόξ, χοντρό καί δυνατό. Νάτος λοιπόν, έλεγα μέσα μου, αύτός ό κοινωνικός φιλόσοφος, πρώην πεταλωτής, πού άνακάλυψε ό πατέρας μου. Κι άσφαλώς ό ρόλος τοϋ πήγαινε μ αύτά τά ποντίκια στά μπράτσα κι αύτό τό λαιμό. Τόν φαντάστηκα άμέσως σάν ένα είδος παιδιού θαύματος, έναν Μπλάϊντ Τόμ,7), τής έργατικής τάξης. Καί τότε μού έσφιξε τό χέρι! Τό σφίξιμο τού χεριού του ήταν πολύ σταθερό καί δυνατό, μά πάνω άπ δλα τά μαύρα του μάτια μέ κυττοϋσαν μέ έπιμονή... μέ πολύ έπιμονή μάλιστα κατά τή γνώμη μου. Καταλαβαίνετε ήμουνα ένα πλάσμα τού περιβάλλοντός μου καί τήν έποχή έκείνη τό ταξικό μου ένστικτο ήταν δυνατό. Αύτή ή τόλμη θά μού φαινόταν άσυγχώρητη άπό έναν άνθρωπο τοϋ δικοϋ μου κόσμου. Δέν μπόρεσα νά μήν κατεβάσω τά μάτια κι δ ταν μέ προσπέρασε, γύρισα μέ πραγματική άνακούφιση νά χαιρετήσω τόν Επίσκοπο Μορχάουζ, έναν άπ αύτούς πού συμπαθούσα πολύ, έναν άνδρα μέσης ήλικίας, γλυκό καί σοβαρό, μέ τήν δ- ψη καί τήν καλοσύνη ένός Χριστού καί πάνω άπ δλα ένα σοφό. Αλλά αύτή ή τόλμη πού έγώ τήν έπαιρνα γιά ύπεροψία ήταν τό σπουδαιότερο κλειδί πού θά μού άποκάλυπτε τό χαρακτήρα τού "Ερνεστ Έβερχαρντ. Ήταν άπλός, ντόμπρος, δέ φοβόταν τίποτα καί δέν έννοοϋσε νά χάνει τό χρόνο του σέ συμβατικούς εύγενικοΰς τρόπους. «Μοϋ είχες άρέσει άμέσως, μού έξήγησε πολύ 6. Τόν καιρό έκεϊνο οί Ανθρωποι συνήθιζαν νό κάνουν άγώνες μέ χρηματικά έπαθλα. Χτυπούσε 6 ένας τόν άλλο μέ τις μπουνιές του. "Οταν ό έ νας άπ τούς δυό έπεφτε άναίσθητος ή σκοτωνόταν, ό άλλος έπαιρνε τά χρήματα. 7. Αύτή ή δχι καί τόσο καθαρή παρομοίωση άναφέρεται σ ένα τυφλό νέγρο μουσικό πού είχε ξεσηκώσει τόν κόσμο στό δεύτερο μισό τοϋ δέκατου ένατου αίώνα τής Χριστιανικής έποχής. 20

19 άργότερα, γιατί λοιπόν νά μή γεμίσω τά μάτια μου μ αύτό πού μού άρεσε». Είπα προηγουμένως ότι τίποτα δέν τόν φόβιζε. Η ταν ένας έκ φύσεως άριστοκράτης παρά τό γεγονός δτι άνήκε στό άντίπαλο στρατόπεδο τών άριστοκρατών. Ή ταν ένας ύπεράνθρωπος. Ή ταν τό ξανθό δν πού πριέγραψε ό Νίτσε (8) μά πάνω άπ δλα ήταν ένας φλογερός δημοκράτης. Καθώς ήμουνα άπασχολημένη μέ τούς άλλους προσκεκλημμένους κι έξ αίτίας Ισως τής κακής έντύπωσης πού μοϋ έκανε, ξέχασα σχεδόν τελείως τό φιλόσοφο τής έργατικής τάξης άν καί μία ή δυό φορές κατά τή διάρκεια τοϋ γεύματος κύτταξα τά μάτια του πού γελούσαν πονηρά καθώς άκουγε νά μιλάει πότε ό ένας Ιεροκύρηκας καί πότε ό άλλος. Κατάλαβα δτι ήταν άνθρωπος μέ χιούμορ καί τού συγχώρησα σχεδόν τό άλλόκοτο ντύσιμό του. Ή ώρα δμως περνούσε, τό δείπνο προχωρούσε καί δέν είχε άκόμα άνοίξει τό στόμα του, ένώ οΐ αίδεσιμώτατοι συζητούσαν άτέλειωτα γιά τήν έργατική τάξη, τις σχέσεις της μέ τήν Εκκλησία καί γιά δλα δσα ή Εκκλησία είχε κάνει κι έξακολουθοϋσε νά κάνει γι αύτή. Παρατήρησα πώς ό πατέρας δυσανασχετούσε πού ό Έρνεστ δέ μιλούσε. Σέ κάποια στιγμή πού δέ μιλούσε κανείς τοϋ ζήτησε νά πεϊ τή γνώμη του. Ό "Ερνεστ άρκέστηκε νά σηκώσει τούς ώ μους καί μετά άπό ένα σύντομο «δέν έχω τίποτα νά πώ» συνέχισε νά μασάει τ άλατισμένα μύγδαλα. Ό πατέρας μου δμως δέν τό έβαζε εύκολα κάτω καί μετά ά πό λίγο δήλωσε. "Εχουμε μαζί μας ένα μέλος τής έργατικής τάξης. Είμαι βέβαιος δτι θά μπορούσε νά μάς δώσει μιά καινούργια, ένδιαφέρουσα καί ζωντανή άποψη τών πραγμάτων. Άναφέρομαι στόν κύριο "Εβερχαρντ. 01 άλλοι έδειξαν εύγενικό ένδιαφέρον καί πίεσαν τόν Έρνεστ νά έκθέσει τις άπόψεις του. Ή στάση τους άπένταντί του ήταν τόσο μεγάθυμη, τόσο άνεκτική τόσο καλοκάγαθη πού Ισοδυναμοϋσε μέ καθαρή συγκατάβαση. Είδα δτι ό Έρνεστ τό παρατήσησε κι δτι αύτό τόν διασκέδαζε. Γυρόφερε τά μάτια του άργά σ ό λους τούς γύρω του καί τά είδα πού γελούσαν πονηρά. Δέ συνηθίζω νά πέφτω στή φιλοφροσύνη τών έκκλησιαστιθ. Φρειδερίκος Νίτσε, ό τρελός φιλόσοφος τού 19ου αίώνα τής Χριστιανικής 'Εποχής πού είχε μερικές φωτεινές Ιδέες πάνω στήν άλήθεια άλλά πού τό λογικό του σάλεψε καθώς γύριζε συνεχώς μέσα στόν κύκλο τής άνθρώπινης σκέψης. 21

20 κών άντιγνωμιών Αρχισε καί μετά φάνηκε νά διστάζει δείχοντας κάποια μετριοφροσύνη καί άναποφασιστικότητα. Άκούστηκαν λόγια ένθαρρυντικά «Συνεχίστε, συνεχίστε» καί ό δόκτωρ Χάμμερφιλντ είπε. Δέ φοβόμαστε τήν άλήθεια τού όποιουδήποτε άνθρώπου. Άρκεϊ νά είναι ειλικρινής, πρόσθεσε. Χωρίζετε λοιπόν τήν ειλικρίνεια άπό τήν άλήθεια; είπε γρήγορα ό Έρνεστ γελώντας. Ό δόκτωρ Χάμμερφιλντ έμεινε γιά λίγο μ άνοιχτό τό στόμα καί στό τέλος κατάφερε νά ψελλίσει. Ό καλλίτερος άπό μάς μπορεϊ νά πέσει έξω νεαρέ μου, ό καλλίτερος. Εκείνη τή στιγμή ό Έρνεστ άλλαξε έντελώς ύφος. Σέ μιά στιγμή μέσα έγινε άλλος άνθρωπος. Πολύ καλά, άπάντησε, άπ τήν άρχή λοιπόν σάς λέω δτι πέφτετε όλοι έξω. Δέν ξέρετε τίποτα, κι άκόμα λιγότερο άπό τό τίποτα γιά τήν έργατική τάξη. Ή κοινωνιολογία σας είναι τόσο έ- σφαλμένη καί άπογυμνωμένη άπό κάθε άξία δσο καί ή μέθοδος τού συλλογισμού σας. Τινάχτηκα μόλις άρχισε νά μιλάει όχι τόσο γι αύτά πού έλεγε δσο γιά τόν τρόπο πού τά έλεγε. Τά λόγια του είχαν τήν τόλμη τών ματιών του. Ή ταν ό ήχος μιάς σάλπιγκας πού μέ δόνησε ό- λόκληρη. "Ολοι οΐ συνδαιτημόνες τήν άκουσαν, ξύπνησαν άπό τή μονότονη καί χωρίς καμιά ζωντάνια συζήτηση πού συνεχιζόταν. ΤΙ είναι λοιπόν αύτό τό τόσο τρομερά έσφαλμένο καί άπογυμνωμένο άπό κάθε άξία στή μέθοδο συλλογισμού μας, νεαρέ; ρώτησε ό Δρ Χάμμερφιλντ καί ό τόνος τής φωνής του κι ό τρόπος πού τά είπε πρόδιδαν κι δλας τή δυσαρέσκεια. Είστε μεταφυσικοί. Μπορεϊτε μέ τή μεταφυσική ν άποδείξετε ότιδήποτε καί μετά κάποιος άλλος μεταφυσικός όποιος καί νάναι, γιά προσωπική του Ικανοποίηση, ν άποδείξει δτι κάνετε λάθος. Είστε άναρχικοΐ στό πεδίο τής σκέψης. "Εχετε τό τρελό πάθος τών κοσμολογικών κατασκευών. Καθένας άπό σάς κατοικεί ένα κόσμο φτιαγμένο στά μέτρα του, μέ τις δικές του φαντα σίες καί τις δικές του έπιθυμίες. Δέ γνωρίζετε τίποτα άπό τόν ά- ληθινό κόσμο μέσα στόν όποιο ζεϊτε καί οΐ σκέψεις σας δέν έχουν καμιά σχέση μέ τήν πραγματικότητα, έκτός άν τις δει κανείς σάν φαινόμενα διανοητικής πλάνης. Ξέρετε τί σκεφτόμουνα, πρό όλίγου, καθώς σάς άκουγα νά μιλάτε περί άνέμων καί ϋδάτων; Μοϋ 22