«Ποιότητα νερού Αττικής σε σχέση με την πηγή ύδρευσης»

Transcript

1 Α. Τ. Ε. Ι. ΑΘΗΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ «Ποιότητα νερού Αττικής σε σχέση με την πηγή ύδρευσης» Θεοδωράκης Δημήτριος Α.Μ. 03/131 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Μαυρίδου Αθηνά Αθήνα, 2008

2 Α. Τ. Ε. Ι. ΑΘΗΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ «Ποιότητα νερού Αττικής σε σχέση με την πηγή ύδρευσης» Θεοδωράκης Δημήτριος Α.Μ. 03/131 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Μαυρίδου Αθηνά Αθήνα, 2008

3 Πρόλογος Η παρούσα πτυχιακή εργασία με τίτλο: «Ποιότητα νερού Αττικής σε σχέση με την πηγή ύδρευσης» εκπονήθηκε στα πλαίσια της φοίτησής μου στο Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων του Ανωτάτου Τεχνολογικού Ιδρύματος Αθήνας της σχολής Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας και μου ανατεθεί από την καθηγήτρια κ. Μαυρίδου Αθηνά. Από τη θέση αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα κ. Μαυρίδου Αθηνά για την πολύτιμη βοήθειά της. Πολύτιμη επίσης ήταν η βοήθεια σε θέματα υλοποίησης του τεχνικού μέρους της πτυχιακής αυτής εργασίας της κ. Παππά Όλγας και της κ. Πλακαντωνάκη Φαίης τις οποίες και ευχαριστώ. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές μου για οποιαδήποτε προσφορά τους καθόλη τη διάρκεια της φοίτησής μου.

4 i ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Νερό Φυσικοχημικές ιδιότητες νερού Ποιότητα υδατικών πόρων και διαχρονικές μεταβολές τους Παγκόσμια Ημέρα Νερού Πόσιμο νερό Είδη και πηγές της ρύπανσης του νερού Η Ρύπανση στο πόσιμο νερό Ρύπανση των ποταμών Ρύπανση των λιμνών Ρύπανση Υπόγειων Νερών Μικροβιολογική επιβάρυνση του νερού Υδατογενείς λοιμώξεις Παθογόνοι μικροοργανισμοί υδατογενών λοιμώξεων Μεγάλες υδατογενείς επιδημίες Περίληψη του εργαστηριακού κέντρου του Καναδά για τον έλεγχο ασθενειών (2 Ιουνίου 2000) Αιτίες υδατογενών επιδημιών στα κοινοτικά συστήματα ύδατος στη Φιλανδία: Δημοσιεύσεις σχετικά με το πόσιμο νερό Συστήματα επεξεργασίας της ποιότητας του νερού Απολύμανση του νερού Χλωρίωση Μικροδιήθηση Όζον Υπεριώδες φως (UV) Απόσταξη Αντίστροφη όσμωση Ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ποιότητα νερού (Σύνοψη)...52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Θρεπτικά υποστρώματα Μικροβιολογικών Αναλύσεων-Απομόνωση αποικιών...55

5 ii Εκλεκτικό θρεπτικό υπόστρωμα Membrane Lauryl Sulphate Broth (MLSB) ISO (2000) Εκλεκτικό θρεπτικό υπόστρωμα Slanetz and Bartley Medium (Membrane Enterococcus Agar) ISO (2000) Εκλεκτικό θρεπτικό υπόστρωμα Plate Count Agar ISO 6222 (1998) Επιβεβαιωτικά θρεπτικά υλικά ISO (2000) Επιβεβαιωτικό θρεπτικό υλικό Kanamycin Aesculin Azide Agar ISO (2000) Agar no Υποθειώδες Νάτριο Kovacs (για E.coli) Εξοπλισμός Εξοπλισμός που χρησιμοποιήθηκε κατά την διάρκεια της εργασίας αυτής για την παρασκευή των θρεπτικών υποστρωμάτων: Εξοπλισμός της δειγματοληψίας των δειγμάτων νερού: Εξοπλισμός επεξεργασίας των δειγμάτων: Μέθοδοι Παρασκευή των θρεπτικών υλικών Δειγματοληψία Μικροβιολογικές μέθοδοι Επώαση των δειγμάτων Ταυτοποίηση θετικών αποτελεσμάτων...68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σχολιασμός των αποτελεσμάτων Συμπεράσματα ελέγχου...71 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...73 ΟΔΗΓΙΑ 98/83/ΕΚ TOY ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ...73 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι...92 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΕΣ ΤΙΜΕΣ...92 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ...100

6 iii ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV ΠΡΟΘΕΣΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΟΔΗΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...114

7 iv ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: η περισσότερο διαδεδομένη ουσία στη φύση...5 Εικόνα 2: ποσοστά χρήσεις γλυκού νερού....6 Εικόνα 3: Ιδιότητες νερού...7 Εικόνα 4: Οι δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού...8 Εικόνα 5 : μεγιστοποίηση πυκνότητας νερού στους 4 ο C...9 Εικόνα 6: υδάτινο οικοσύστημα...11 Εικόνα 7: πηγή πόσιμου νερού...15 Εικόνα 8: Η έλλειψη νερού αφορά όλους...17 Εικόνα 9: Mειωμένα εφέτος τα εγχώρια αποθέματα νερού...18 Εικόνα 10: Η διάλυση και η αποσύνθεση των διασπώμενων αποβλήτων και των αποβλήτων που απορροφούν οξυγόνο και θερμότητα...24 Εικόνα 11: Βασικές πηγές φόρτισης με θρεπτικά συστατικά που προξενούν ευτροφισμό...26 Εικόνα 12: Βασικές αιτίες ρύπανσης...29 Εικόνα 13: μια σταγόνα νερό...41 Εικόνα 14: Σταγόνα νερού της ΕΥΔΑΠ όπου δεν βρέθηκαν παθογόνα ή μη πρωτόζωα...42 Εικόνα 15: έλλειψη νερού...45 Εικόνα 16: Βόρεια Αφρική...46 Εικόνα 17: Διάγραμμα ροής εγκατάστασης επεξεργασίας πόσιμου νερού...47 Εικόνα 18: Συμβατικό σύστημα επεξεργασίας νερού...48 Εικόνα 19: Συμβατικό σύστημα επεξεργασίας με αφαίρεση διαλυτών με αφαλάτωση...48 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: βακτήρια...36 Πίνακας 2: μύκητες...37 Πίνακας 3: ιοί...37 Πίνακας 4: παράσιτα...37 Πίνακας 5: Ημερομηνίες και τοποθεσία δειγματοληψίας...64 Πίνακας 6: Αποτελέσματα δειγμάτων...69

8 5 Κεφάλαιο Νερό Το νερό (ή στην καθαρεύουσα ύδωρ, λέξη από την οποία προέρχονται πολλοί παραγωγικοί όροι) είναι περισσότερο διαδεδομένη στη φύση χημική ουσία (εικόνα 1). Βρίσκεται παντού πάνω στον πλανήτη είτε σε μορφή αερίου στην ατμόσφαιρα, είτε σε υγρή μορφή στην επιφάνεια και στο εσωτερικό του πλανήτη και τέλος σε στερεή μορφή που εμφανίζεται σαν πάγος ή χιόνι. Το νερό υπάρχει σ όλους τους οργανισμούς είτε ζωικούς είτε φυτικούς. Στο ανθρώπινο σώμα υπάρχει σε ποσοστό 70% και στο αίμα 90%, σε εξίσου μεγάλο ποσοστό υπάρχει και στις τροφές. Για παράδειγμα το γάλα περιέχει 87%, οι πατάτες 78%, τα αυγά 74%, τα λαχανικά και τα φρούτα μέχρι 93% νερό. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό χρήσης γλυκού νερού έχει η γεωργία (Εικόνα 2). Για τη σωστή λειτουργία του οργανισμού μας χρειαζόμαστε καθημερινά 2 λίτρα νερό (περίπου 8 με 10 ποτήρια) για να αποφύγουμε την αφυδάτωση. Το νερό αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα στην απομάκρυνση των τοξινών και των υποπροϊόντων του μεταβολισμού μας. Χωρίς νερό για 3 ημέρες το ανθρώπινο σώμα εξασθενεί επικίνδυνα, ενώ μπορεί να εξασθενήσει σταδιακά με την πάροδο του χρόνου από τη συνεχή κατανάλωση νερού μολυσμένου με επικίνδυνες χημικές ενώσεις, βαρέα μέταλλα και μικροοργανισμούς. Η σπουδαιότητα επομένως του νερού για την διατήρηση της ζωής στον πλανήτη μας είναι φανερή ( aquapure.gr /AQUA %20PURE_odigos2web.pdf). Εικόνα 1: η περισσότερο διαδεδομένη ουσία στη φύση ( eb.pdf)

9 6 Εικόνα 2: ποσοστά χρήσεις γλυκού νερού. urity.html

10 7 1.2 Φυσικοχημικές ιδιότητες νερού Το νερό είναι μια ανόργανη χημική ένωση και όπως προαναφέρθηκε συναντάται σε όλα τα τμήματα της βιόσφαιρας (ατμόσφαιρα, υδρόσφαιρα, λιθόσφαιρα) και σε όλες τις τρεις μορφές της ύλης (στερεή, υγρή και αέρια). Το νερό είναι άχρωμο, άοσμο και άγευστο και σε θερμοκρασία δωματίου (20 ο C) υγρό (εικόνα 3). Εικόνα 3: Ιδιότητες νερού ( limnology /limnology/chemical.htm). Στην αρχαιότητα το νερό θεωρούνταν στοιχείο, αρκετά αργότερα ανακαλύφθηκε ότι είναι η χημική ένωση υδρογόνου και οξυγόνου. Η σύνθεση του προσδιορίστηκε από τους Λαβουαζιέ, Λαπλάς και Μενιέ, των οποίων οι εργασίες συμπληρώθηκαν από τους Καρλάϊκ και Νίκολσον (ηλεκτρολυτική ανάλυση νερού, 1800), τους Γκάι Λυσάκ και Χούμπολτ (ευδιομετρική σύνθεση, 1805) και τις εργασίες του Ντύμα (σύνθεση κατά βάρος, 1843). Ο χημικός τύπος του νερού H 2 O.Σχηματίζεται δηλαδή από την ένωση δυο ατόμων υδρογόνου με ένα άτομο οξυγόνου. Το μόριο του νερού είναι ασύμμετρο και το ηλεκτρικό τους φορτίο ασταθές, εικόνα 3. Ανάμεσα στα άτομα οξυγόνου και υδρογόνου σχηματίζεται απλός ομοιοπολικός δεσμός (κάθε άτομο προσφέρει ένα ηλεκτρόνιο, σχηματίζοντας ένα κοινό ζεύγος ηλεκτρονίων). Το άτομο του οξυγόνου έλκει περισσότερο το ζεύγος ηλεκτρονίων από

11 8 το άτομο υδρογόνου και έτσι ο δεσμός H-O και κατ επέκταση τα μόρια του νερού σχηματίζουν ηλεκτρικά δίπολα. Εικόνα 4: Οι δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού Η έλξη που αναπτύσσεται ανάμεσα στα δίπολα μόρια του νερού (δεσμός υδρογόνου) είναι η αιτία που το νερό είναι υγρό σε θερμοκρασία δωματίου (20 ο C) σε αντίθεση με άλλες χημικές ενώσεις, όπως το υδρόθειο, που στην ίδια θερμοκρασία είναι αέριες. Αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί εξασθένηση των παραπάνω δεσμών. Τα σημεία τήξης (0 ο C) και ζέσεως (100 ο C) σε σχέση με τα υδρογονίδια (H 2 S, H 2 Se, H 2 Te) άλλων στοιχείων είναι πολύ αυξημένα. Αν δεν υπήρχαν οι δεσμοί υδρογόνου το σημείο ζέσεως του νερού θα ήταν μικρότερο από -100 ο C. Λόγω πολικότητας τα μόρια του νερού μπορούν εύκολα να εισχωρούν ανάμεσα σε άτομα άλλων μορίων, γεγονός που καθιστά το νερό «παγκόσμιο διαλύτη». Το νερό διαλύει μικρές τουλάχιστον ποσότητες όλων σχεδόν των ουσιών. Η μεγάλη διαλυτική ικανότητα του νερού συνδέεται με τη διαβρωτική του ιδιότητα, το νερό διαβρώνει το υπόστρωμα ροής του και εμπλουτίζεται με φερτά υλικά. Ωστόσο το φαινόμενο της διάβρωσης δεν οφείλεται αποκλειστικά στη διαλυτική ικανότητα του νερού. Τόσο το νερό της βροχής όσο και τα επιφανειακά και υπόγεια νερά δεν είναι ποτέ απόλυτα καθαρά. Κατά τη διαδρομή τους στον υδρολογικό κύκλο εμπλουτίζονται με αέριους

12 9 βιομηχανικούς και αστικούς ρύπους (διοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου κ.ά.), οργανικές ενώσεις από εκτάσεις της ξηράς ενώσεις αζώτου και θείου από τις βιομηχανικές δραστηριότητες και τις γεωργικές εφαρμογές, άλατα όπως το όξινο ανθρακικό ασβέστιο, το χλωριούχο μαγνήσιο, το θειικό ασβέστιο κ.ά. Οι παραπάνω προσμίξεις εντείνουν τη διαβρωτική ικανότητα του νερού (Nybakken (2005), 1). Μία ακόμα ιδιαίτερα σημαντική ιδιότητα του νερού είναι η μεγιστοποίηση της πυκνότητάς του στους 4 ο C (εικόνα 5). Μείωση της θερμοκρασίας του νερού μέχρι τους 4οC προκαλεί αύξηση της πυκνότητας και του βάρους του. Τα βαρύτερα αυτά στρώματα νερού βυθίζονται, προκαλώντας ανάμιξη των επιφανειακών στρωμάτων με τα βαθύτερα και εξισώνοντας έτσι τη θερμοκρασία στο σύνολο του όγκου μιας υδάτινης λεκάνης. Κάτω από τους 4οC η πυκνότητα του νερού μειώνεται (η πυκνότητα του νερού στην υγρή του μορφή είναι 0,99987g/cm3, ενώ στη στερεή μορφή - πάγος - είναι 0,9164g/cm3) με αποτέλεσμα μεγάλοι όγκοι νερού να μην παγώνουν ολοσχερώς, όταν η θερμοκρασία είναι ίση με μηδέν ή μικρότερη, αλλά μόνο επιφανειακά. Τα μόρια του πάγου έχουν κρυσταλλική διάταξη, με αποτέλεσμα ο πάγος να είναι λιγότερο πυκνός από το νερό κι έτσι να επιπλέει. Το γεγονός αυτό εξασφαλίζει τη ζωή σε λίμνες, θάλασσες και ποτάμια που παγώνουν κατά τη διάρκεια των ψυχρών εποχών του έτους (Nybakken (2005), σελ. 2-3). Το νερό έχει μέγιστη πυκνότητα στους 4οC Αν το νερό δεν παρουσίαζε την παραπάνω ιδιαιτερότητα, τα παγωμένα στρώματα της επιφάνειας θα βυθίζονταν και τα νέα επιφανειακά στρώματα θα πάγωναν και θα βυθίζονταν επίσης. Σύντομα όλη η υδάτινη έκταση θα αποτελούσε ένα συμπαγές στρώμα πάγου όπου καμιά μορφή ζωής δεν θα μπορούσε να επιβιώσει. Εικόνα 5 : μεγιστοποίηση πυκνότητας νερού στους 4 ο C ( kas.sch.gr /limnology/limnology/chemical.htm).

13 10 Το νερό χαρακτηρίζεται επίσης από μεγάλη θερμοχωρητικότητα, οι μεταβολές δηλαδή στη θερμοκρασία του συντελούνται με σχετικά αργούς ρυθμούς. Η παραπάνω ιδιότητα του νερού οφείλεται στην υψηλή ειδική του θερμότητα (για να ανέβει η θερμοκρασία 1g νερού κατά 1οC απαιτείται 1cal). Συνεπώς στο νερό αποθηκεύονται τεράστια ποσά θερμότητας σε σχέση με τα περισσότερα γνωστά υλικά χωρίς να αυξάνεται σημαντικά η θερμοκρασία του. Έτσι μπορούν να επιβιώνουν οι οργανισμοί των λιμνών στον ισημερινό, παρόλη την έντονη ηλιακή ακτινοβολία. Βέβαια η θερμοκρασία του νερού μειώνεται και λόγω εξάτμισης. Ακριβώς γι' αυτό το λόγω οι θάλασσες, οι ωκεανοί, οι λίμνες και άλλες υδατοσυλλογές λειτουργούν σαν τεράστιοι θερμοσυσσωρευτές. απορροφούν δηλαδή θερμότητα, όταν η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας είναι υψηλή και αποδίδουν θερμότητα στην ατμόσφαιρα, όταν ο καιρός είναι ψυχρός. Έτσι οι περιοχές που γειτνιάζουν με το νερό δεν έχουν απότομες θερμοκρασιακές μεταβολές με αποτέλεσμα το κλίμα να είναι ηπιότερο και η μετάβαση από εποχή σε εποχή πιο ομαλή. Το ιξώδες του νερού είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει το σχήμα των ψαριών και των λαρβών των εντόμων, που ζουν σε ποτάμια και λίμνες. Τέλος, το νερό έχει μεγάλη θερμότητα εξαέρωσης (540cal/g). για την εξάτμιση μιας μικρής ποσότητας νερού απαιτείται μεγάλη ποσότητα θερμότητας. Το γεγονός αυτό έχει μεγάλη σημασία για τους ζωντανούς οργανισμούς αλλά και για τα οικοσυστήματα γενικότερα. Για παράδειγμα, οι οργανισμοί μπορούν να αποβάλλουν, μέσω εφίδρωσης, μεγάλες ποσότητες θερμότητας με περιορισμένες απώλειες νερού (

14 Ποιότητα υδατικών πόρων και διαχρονικές μεταβολές τους Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η φυσική ποιότητα των υδατικών πόρων μεταβλήθηκε σημαντικά εξ αιτίας των διαφόρων ανθρώπινων δραστηριοτήτων και χρήσεων του νερού. Οι περισσότερες περιπτώσεις ρύπανσης αναπτύχθηκαν βαθμιαία μέχρις ότου έγιναν φανερές και μετρήσιμες. Χρειάστηκε πολύς χρόνος μέχρι να φτάσει ο άνθρωπος στην αναγνώριση των προβλημάτων ρύπανσης και ακόμα περισσότερος για να γίνουν απαραίτητες μετρήσεις και οι έλεγχοι. Στα μέσα του εικοστού αιώνα και ταυτόχρονα με τη μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη, εμφανίστηκε στα μεγάλα ποταμιά της Ευρώπης και Β. Αμερικής, το πρόβλημα της σοβαρής εποχιακής μείωσης του οξυγόνου, το οποίο οφειλόταν στην υπερφόρτωση των ποταμών με ανοικοδομούμενα οργανικά λύματα αστικής και βιομηχανικής προέλευσης. Το γεγονός αυτό προκάλεσε γενική υποβάθμιση της ποιότητας των νερών τους. Το πρόβλημα αυτό ακολούθησαν και άλλα διαφορετικής μορφής έκτασης και έντασης ποιοτικά προβλήματα (ευτροφισμός, συσσώρευση βαρέων μετάλλων και οργανικών μικρορρύπων, οξίνιση και τέλος αύξηση της συγκέντρωσης των νιτρικών). Η υπερφόρτωση των υδατορευμάτων με βιοαποικοδομήσιμα οργανικά απόβλητα από τους παρόχθιους οικισμούς (εικόνα 6) και βιομηχανίες αντιμετωπίστηκε με την εγκατάσταση βιολογικών σταθμών επεξεργασίας και το αποτέλεσμα ήταν η βαθμιαία αποκατάσταση της ποιότητας του νερού των ποταμών. Παράλληλα όμως εμφανίστηκε το πρόβλημα του ευτροφισμού, που οφείλεται στις εισροές κυρίως φωσφόρου και αζώτου. Ο έλεγχος του ευτροφισμού επιτεύχθηκε με την μείωση του φωσφόρου, ενός από τα βασικά θρεπτικά συστατικά, αν και η αποκατάσταση των λιμνών και ταμιευτήρων γίνεται βραδέως και για την πλήρη αποκατάσταση τους απαιτείται αρκετός χρόνος. Εικόνα 6: υδάτινο οικοσύστημα ( os_papers/antonopoulos_b.pdf).

15 12 Στη δεκαετία του 1970 νέα προβλήματα εμφανίζονται από τη βαθμιαία αύξηση των βαρέων μετάλλων στα ιζήματα και στο νερό των ποταμών και λιμνών. Η βιοσυσσώρευση στα ψάρια είχε σαν αποτέλεσμα την ανάγκη επέμβασης στις πηγές τους, ιδιαίτερα των πιο επιβλαβών μετάλλων, όπως ο υδράργυρος και ο μόλυβδος. Την ίδια περίοδο η ρύπανση του περιβάλλοντος εισέρχεται σε μια νέα φάση από την παραγωγή και χρήση πολλών συνθετικών ουσιών. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχουν αυτές παντού σήμερα στα υπόγεια και επιφανειακά νερά. Οι επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων άρχισαν να μελετούνται εντατικά και η έρευνα για τον έλεγχο, μείωση ή περιορισμό τους αποτελούν την κύρια προσπάθεια των επόμενων ετών. Άλλα προβλήματα που εμφανίστηκαν αυτή την περίοδο είναι η ατμοσφαιρική μεταφορά των αερίων ρύπων από τις καύσεις των ορυκτών καυσίμων, η οξίνιση των λιμνών και των ποταμών και η μεταφορά των ρύπων αυτών στα υπόγεια νερά. Από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ογδόντα παρατηρήθηκε ότι τα νιτρικά στα υπόγεια και επιφανειακά νερά σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνουν τα συνιστώμενα όρια. Η αιτία είναι η εκτεταμένη χρήση των αζωτούχων λιπασμάτων και των στερεών αποβλήτων (ζώων και λάσπης βιολογικών σταθμών). Τα τελευταία χρόνια τα περιβαλλοντικά προβλήματα επεκτείνονται σε παγκόσμια κλίμακα. Στα προβλήματα αυτά περιλαμβάνονται η αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου από την αύξηση των εκπομπών κυρίως του CO2, η αύξηση του επιπέδου της θάλασσας από το λιώσιμο των πάγων των πόλων, οι μεγάλες και καταστροφικές πλημμύρες λόγω της αύξησης της ραγδαιότητας των βροχών, και η ερημοποίηση νέων εκτάσεων λόγω των κλιματικών αλλαγών. Από την ανασκόπηση αυτή γίνεται φανερό ότι τα προβλήματα παθογένειας, ελλείμματος οξυγόνου, ευτροφισμού και βαρέων μετάλλων με την έρευνα και την ανάπτυξη τεχνικών είναι υπό έλεγχο. Τα προβλήματα όμως των νιτρικών, των συνθετικών οργανικών ουσιών, της οξίνισης απαιτούν μια νέα και διαφορετική διαχείριση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Η χώρα μας, η οποία δεν ακολούθησε την ίδια πορεία ανάπτυξης με αυτή των χωρών της Βόρειας Ευρώπης, δεν αντιμετώπισε με την ίδια χρονολογική ακολουθία και ένταση παρόμοια προβλήματα ρύπανσης των επιφανειακών υδατικών πόρων της. Όμως η συγκέντρωση του πληθυσμού σε ορισμένα αστικά κέντρα, η ευρύτατη και ανεξέλεγκτη εφαρμογή χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στη γεωργία, η ραγδαία αυξανόμενη εισαγωγή χημικών ουσιών στο περιβάλλον, η ευρύτατη διασυνοριακή μεταφορά ρύπων, η γενική αλλαγή των υδρογεωλογικών κύκλων και η απουσία συστηματικής εφαρμογής μέτρων ελέγχου, φέρνουν τη χώρα μας μπροστά σε προβλήματα ρύπανσης δεύτερης και τρίτης

16 13 γενιάς, τη στιγμή που δεν έχουν ακόμα αντιμετωπιστεί επαρκώς τα «παραδοσιακά» προβλήματα ρύπανσης. Η ρύπανση και η μόλυνση των υδατικών πόρων απασχολεί επί δεκαετίες τη διεθνή κοινότητα. Η μόλυνση του νερού από παθογόνους μικροoργανισμούς είναι το κύριο πρόβλημα στις περισσότερες υπανάπτυκτες και αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ η χημική ρύπανση του νερού έχει ανακύψει σαν εξίσου σοβαρή απειλή σ όλες τις χώρες με γεωργική και βιομηχανική ανάπτυξη. Αυτοί οι κίνδυνοι για τον άνθρωπο και το περιβάλλον αναγνωρίστηκαν από τον Ο.Η.Ε. και το 1975, στα πλαίσια του προγράμματός του για το περιβάλλον (UNEP), ιδρύθηκε το Παγκόσμιο Περιβαλλοντικό Σύστημα Επιμελητείας (GEMS). Πολλά διεθνή προγράμματα ελέγχου εφαρμόστηκαν από την UNEP, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας (WMO), τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), τον Οργανισμό Εκπαίδευσης, Επιστήμης και Πολιτισμού (UNESCO) και άλλους διεθνείς και διακυβερνητικούς οργανισμούς. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ποιότητα και τη συμφωνία των στοιχείων που λαμβάνονται (ίδιες μεθοδολογίες μέτρησης), γεγονός που αυξάνει την αξία και την εγκυρότητα των μετρήσεων, έτσι ώστε τα στοιχεία αυτά να καταστούν χρήσιμα δεδομένα για την εκτίμηση της κατάστασης του περιβάλλοντος. Παρόμοια δράση ανέλαβε η ΕΟΚ (1977), θεσπίζοντας κοινή διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με την ποιότητα των γλυκών επιφανειακών νερών. Η απόφαση έχει τροποποιηθεί το Οι τρεις βασικοί στόχοι της απόφασης είναι: 1) Να χαρακτηριστεί ο βαθμός ρύπανσης των ποταμών της Κοινότητας και να χαραχθούν κατευθυντήριες γραμμές για τον έλεγχο της ρύπανσης και των οχλήσεων. 2) Να παρακολουθούνται οι μακροπρόθεσμες τάσεις και οι βελτιώσεις που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της εφαρμογής της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας. 3) Να καταστεί δυνατή η σύγκριση των αποτελεσμάτων των μετρήσεων που διενεργούνται στους σταθμούς δειγματοληψίας ή μετρήσεων. Τα κράτη μέλη μετρούν 19 συγκεκριμένες φυσικές, χημικές, μικροβιολογικές και βιολογικές παραμέτρους σε 126 σταθμούς, που βρίσκονται κυρίως στους μεγάλους ποταμούς της Ευρώπης και διαβιβάζουν τα αποτελέσματα των μετρήσεων στην Επιτροπή, κάθε χρόνο. Η Ελλάδα άρχισε να αναφέρει δεδομένα το 1982 από 6 σταθμούς (

17 14 Οι παράμετροι αυτές είναι: Φυσικές: Παροχή, Θερμοκρασία, ph και Αγωγιμότητα στους 20 0 C. Χημικές: Χλωριόντα, Νιτρικά, Αμμώνιο, Διαλυμένο οξυγόνο, OD5, COD, Ολικός φωσφόρος, Τασιενεργές ουσίες, Ολικό Κάδμιο και Υδράργυρος. Μικροβιολογικές: Κολοβακτηρίδια κοπράνων, Ολικά κολοβακτηρίδια, Στρεπτόκοκκοι κοπράνων και Σαλμονέλα. Βιολογικές: Βιολογικοί δείκτες. 1.4 Παγκόσμια Ημέρα Νερού Σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον, στο οποίο όλα αλλάζουν με επιταχυνόμενους ρυθμούς, το νερό, η βασική πηγή ζωής (εικόνα 7), φαίνεται ότι θα αποτελέσει στοιχείο ανταγωνισμού και περιοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη στις επόμενες δεκαετίες. Τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο συχνά επανέρχεται στην επικαιρότητα το πρόβλημα της έλλειψης του νερού. Η ψευδαίσθηση της αφθονίας δεν επιτρέπει εύκολα να αποκαλυφθεί η αλήθεια, ότι δηλαδή με την πάροδο του χρόνου το γλυκό νερό τείνει να μετατραπεί σε αγαθό εν ανεπαρκεία. Επίσημα στοιχεία το ΟΗΕ αναφέρουν ότι η κρίση του πόσιμου νερού χαρακτηρίζεται τόσο από τη συνεχιζόμενη μειωμένη της ποσότητας που διατίθεται, όσο και από την υποβάθμιση της ποιότητας της. Η ίδια πηγή κάνει γνωστό ότι σήμερα 232 εκατομμύρια άνθρωποι από 26 χώρες του Τρίτου Κόσμου πλήττονται από λειψυδρία, αδυνατώντας να καλύψουν βασικές καθημερινές ανάγκες σε νερό, και 18 χώρες στην Αφρική και στην Ασία απειλούνται άμεσα, καθώς βρίσκονται σε οριακή από την άποψη υδατικών αποθεμάτων κατάσταση. Επιπλέον, προβλέπεται ότι το νερό θα αποτελέσει αιτία διαμάχης και συγκρούσεων μεταξύ γειτονικών χωρών, δεδομένου ότι περίπου το 40% των κατοίκων της Γης, ζει σε περισσότερες από 200 διακρατικές υδρολογικές λεκάνες, το νερό των οποίων μοιράζονται περισσότερες από δύο σε κάθε περίπτωση χώρες. Περί τις 300 ζώνες πιθανών συγκρούσεων γύρω από το πόσιμο νερό έχουν επισημανθεί σε διάφορα μέρη της Γης, αναφέρει ο δρ. Jean Α. Vergnes, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Υδατος και σύμβουλος της Unesco. Και καταλήγει: Πρόκειται για ένα

18 15 κοινωνικό πρόβλημα για το οποίο θα πρέπει να βρεθούν επειγόντως λύσεις για την εξασφάλιση ενός κατωτάτου ορίου πόσιμου νερού για όλους. Εικόνα 7: πηγή πόσιμου νερού ( Επειδή πιστεύουμε ότι η ενημέρωση γύρω από τα προβλήματα, βοηθούν στον καλύτερο σχεδιασμό για την αντιμετώπισή τους, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας του Νερού, 22 Μαρτίου, καλούμε τους εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων μέσα από το γνωστικό αντικείμενο που διαπραγματεύονται να προκαλέσουν συζήτηση ανάμεσα στους μαθητές, για το όχι μόνο υπαρκτό αλλά και διαρκώς εντεινόμενο πρόβλημα, του οποίου οι προοπτικές κάθε άλλο παρά ευοίωνες μπορούν να χαρακτηριστούν ( Φέτος που γιορτάσαμε την Παγκόσμια ημέρα νερού το Σάββατο στις είναι πιο επίκαιρη παρά ποτέ ακόμα και για τη χώρα μας.

19 16 Η έλλειψη πόσιμων υδάτινων πόρων, που σύμφωνα με τον γ.γ. του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν αποτελεί την κύρια αιτία που κάθε 20 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει εξαιτίας των άθλιων συνθηκών υγιεινής, αφορά και την Ελλάδα, καθώς αντιμετωπίζει εντεινόμενο πρόβλημα όσον αφορά τα υδάτινα αποθέματα που διαθέτει. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΕΥΔΑΠ Κώστα Κωστούλα σε σχέση με πέρυσι τα αποθέματα είναι μειωμένα κατά 350 εκατομμύρια κυβικά, με την ημερήσια κατανάλωση να αγγίζει τα 1,1 εκατομμύρια κυβικά. Ο κ. Κωστούλας επισήμανε μάλιστα ότι έχει αρχίσει να γίνεται άντληση υδάτων και από την Υλίκη. Καθησυχαστικός εμφανίστηκε πάντως ο γενικός γραμματέας δημόσιων έργων, Δήμος Κατσιγιάννης. Όπως τόνισε ο κ. Κατσιγιάννης αυτό «δεν σημαίνει ότι θα έχουμε περιοριστικά μέτρα στην κατανάλωση». «Η παρατηρηθείσα ανομβρία ήταν αναμενόμενη αφού σύμφωνα με επιστημονικές παρατηρήσεις τα έτη ξηρασίας πηγαίνουν ανά ζεύγη» πρόσθεσε ο κ. Κατσιγιάννης. Πάντως, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι έτοιμη να παραχωρήσει 8 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού στην Κύπρο, αν και η μεταφορά του νερού δεν μπορεί να γίνει πριν από τον Ιούλιο καθώς δεν υπάρχει η αναγκαία υποδομή. Όπως αναφέρουν τα κυπριακά ΜΜΕ ο Κύπριος υπουργός Γεωργίας Μιχάλης Πολυνείκης δήλωσε στην Επιτροπή Γεωργίας της Βουλής ότι για να μεταφερθεί το νερό χρειάζεται η κατασκευή αγωγού έκτασης τετρακοσίων μέτρων στις εγκαταστάσεις της Ελευσίνας στην Ελλάδα και δεύτερου αγωγού τεσσάρων χιλιομέτρων στη Λεμεσό, το ένα χιλιόμετρο του οποίου θα είναι υποθαλάσσιο.

20 17 Εικόνα 8: Η έλλειψη νερού αφορά όλους... ( Ενημερώνοντας τη Βουλή στη Μεγαλόνησο, ο κ. Πολυνείκης είπε ότι σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Τμήματος Υδάτων μέχρι το τέλος του 2008 θα παρατηρηθεί έλλειψη πόσιμου νερού της τάξης των 16.7 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων (Εικόνα 8). Ο κ. Πολυνείκης είπε ότι στο τραπέζι βρίσκονται τρία εναλλακτικά σενάρια: μεταφορά νερού από το εξωτερικό, επιβολή "κουότα", δηλαδή πλαφόν στην κατανάλωση, και περικοπές στην παροχή νερού. Μήνυμα Μπαν Κι Μουν. "H εφετινή Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό συμπίπτει με το Διεθνές Έτος Υγιεινής. Αυτό αποτελεί μια επιπλέον πρόκληση για δράση προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την κρίση που πλήττει έναν στους τρεις ανθρώπους στον πλανήτη μας. Κάθε 20 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει εξαιτίας των άθλιων συνθηκών υγιεινής, τις οποίες βιώνουν περίπου 2,6 δισεκατομμύρια άτομα παγκοσμίως. Συνολικά 1,5 εκατομμύρια νέοι χάνουν τη ζωή τους από αιτίες που γνωρίζουμε πολύ καλά πώς να αντιμετωπίσουμε", αναφέρει στο μήνυμά του με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό που εορτάζεται στις 22 Μαρτίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν. Ο γγ. του ΟΗΕ επισημαίνει ότι "οι κακές συνθήκες υγιεινής σε συνδυασμό με την έλλειψη ασφαλούς πόσιμου νερού, προκαλούν αυτόν τον ασύλληπτο αριθμό θανάτων. Επιπλέον, αυτοί που επιζούν έχουν μικρότερες πιθανότητες να απολαύσουν μια υγιή και παραγωγική ζωή. Τα παιδιά και ιδίως τα κορίτσια, αναγκάζονται να μην πηγαίνουν σχολείο, ενώ οι ασθένειες αποκλείουν τους ενήλικες από την παραγωγική εργασία".

21 18 Ο κ. Μπαν Κι Μουν σημειώνει επίσης ότι "οι ηγέτες που το 2000 υιοθέτησαν τους Αναπτυξιακούς Στόχους Χιλιετίας, οραματίστηκαν τη μείωση (έως το 2015) στο μισό του ποσοστού των ανθρώπων που ζουν χωρίς πρόσβαση σε βασικές εγκαταστάσεις υγιεινής Εικόνα 9: Mειωμένα εφέτος τα εγχώρια αποθέματα νερού ( master_story.php?id =76486) (Εικόνα 9). Ωστόσο, δε βρισκόμαστε ούτε κατά διάνοια στο δρόμο της υλοποίησης αυτού του στόχου. Οι ειδικοί προβλέπουν ότι έως το 2015, 2,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε βασικές εγκαταστάσεις υγιεινής. Με τους σημερινούς ρυθμούς, η υποσαχάρια Αφρική δε θα υλοποιήσει το στόχο νωρίτερα από το 2076". Ο γγ. του ΟΗΕ αναφέρει ότι "αν και έχουν γίνει βήματα προς τα εμπρός, το μέγεθος των πληθυσμών, η ευρέως διαδεδομένη φτώχεια, οι ανεπαρκείς επενδύσεις και κυρίως η έλλειψη πολιτικής βούλησης, εμποδίζουν την περαιτέρω πρόοδο", επισημαίνοντας ότι "με την κατάλληλη αποφασιστικότητα, τα μέλη της διεθνούς κοινότητας μπορούν να προχωρήσουν μπροστά. Η Επιτροπή Αειφόρου Ανάπτυξης υιοθέτησε το 2005 μια σειρά μέτρων για τη επίτευξη ουσιαστικής προόδου, καθιστώντας πρωτίστως υπεύθυνες τις κυβερνήσεις των χωρών που πλήττονται από την κρίση. Έκανε επίσης έκκληση για διεθνή υποστήριξη, εφαρμογή πολιτικών, εξεύρεση χρηματοοικονομικών πόρων και μεταφορά τεχνολογίας σε χώρες που την έχουν ανάγκη". "Αν απαντήσουμε στην πρόκληση δεν θα υπάρξουν θετικά αποτελέσματα μόνο για την καλύτερη πρόσβαση σε καθαρό νερό. Κάθε δολάριο που επενδύεται στο νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής αποφέρει περίπου επτά δολάρια παραγωγικής δραστηριότητας. Αυτό σημαίνει ανεκτίμητα κέρδη από τη μείωση της φτώχειας, τη βελτίωση της υγείας και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Η Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό δίνει την ευκαιρία να φωτίσουμε αυτά τα ζητήματα. Φέτος όμως, πέρα από την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, ας ασκήσουμε πιέσεις για δράση προκειμένου να αλλάξουμε σημαντικά τη ζωή αυτών των ανθρώπων", καταλήγει στο μήνυμά του ο γγ του ΟΗΕ (

22 Πόσιμο νερό Πόσιμο νερό χαρακτηρίζεται το νερό που είναι καθαρό από φυσική, χημική βιολογική και μικροβιολογική άποψη και μπορεί να καταναλώνεται χωρίς να κινδυνεύει η υγεία του ανθρώπου. Το πόσιμο νερό πρέπει να είναι άχρωμο, άοσμο, δροσερό και με ευχάριστη γεύση. Δεν πρέπει να έχει μεγάλη σκληρότητα γιατί αυτή προκαλεί δυσκολίες στην καθημερινή αλλά και βιομηχανική του χρήση. Δεν πρέπει να έχει μεγάλη ποσότητα οργανικών ουσιών, βαρέων μετάλλων ούτε και παθογόνα παράσιτα ή μικρόβια. Η θερμοκρασία του νερού πρέπει να είναι σταθερή στους βαθμούς Κελσίου ( option=com_content &task=view&id=3720&itemid=0). Γενικότερα πόσιμο νερό ορίζεται το νερό που διατίθεται: Μέσω πώλησης ή διάθεσης από βυτίο τοποθετημένο σε όχημα ή αλλού. Από Δίκτυο Διανομής. Μέσω πώλησης ή διάθεσης σε φιάλες ή δοχεία. Νερό σε οποιοδήποτε υποστατικό ή χώρο για να χρησιμοποιηθεί ως πόσιμο, για μαγείρεμα, για σωματική καθαριότητα κ.α. Στις επιχειρήσεις παραγωγής τροφίμων που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωσή. Το νερό που χρησιμοποιείται για πόση προέρχεται κυρίως από ( Επιφανειακά νερά που συγκεντρώνονται σε φράχτες. Τα νερά αυτά τυγχάνουν επεξεργασίας σε διυλιστήρια του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ). Από γεωτρήσεις. Από φυσικές πηγές. Από την θάλασσα.

23 Είδη και πηγές της ρύπανσης του νερού Ρύπανση υδάτων ονομάζεται οποιαδήποτε μεταβολή των φυσικών, χημικών και βιολογικών παραμέτρων του νερού (θαλασσών, ποταμών, λιμνών), λόγω της παρουσίας σε αυτό ουσιών σε ποσότητα που υπερβαίνει τα φυσιολογικά όρια. Η μεταβολή αυτή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον άνθρωπο, σε άλλους ζωικούς ή φυτικούς οργανισμούς και γενικότερα να διαταράξει την ισορροπία των οικοσυστημάτων σε μικρή ή μεγάλη γεωγραφική κλίμακα. Οι ουσίες αυτές διαλύονται στο νερό, επιπλέουν ή κατακάθονται στον πυθμένα και προέρχονται κυρίως από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, όπως το πετρέλαιο και τα λιπάσματα. Επίσης, είναι πιθανή η απελευθέρωση ενέργειας υπό τη μορφή θερμότητας ή ραδιενέργειας, η οποία προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας του νερού, οπότε έχουμε τη «θερμική ρύπανση των υδάτων» ( Article.asp?ArticleId=18445& CurrentTopId=18436&IssueTitle=%D4%EF+%D0%E5%F1%E9%E2%DC%EB%EB%EF% ED+%EC%E1%F2). Υπάρχουν πολλές κατηγορίες κοινών ρυπαντών του νερού. Μια από αυτές είναι οι νοσογόνοι παράγοντες, τα παθογόνα, που περιλαμβάνουν βακτήρια, ιούς, πρωτόζωα και παρασιτικούς σκώληκες που εισέρχονται στο νερό από τις αποχετεύσεις και από ανθρώπινα και ζωικά απόβλητα, τα οποία δεν υποβλήθηκαν σε επεξεργασία. Στις αναπτυσσόμενες χώρες αυτά τα παθογόνα σκοτώνουν πρόωρα ανθρώπους ημερησίως οι μισοί από τους οποίου, παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών. Ένας ποιοτικός δείκτης καταλληλότητας του νερού για πόση είναι ο αριθμός των αποικιών των ολικών κολοβακτηριοειδών σ ένα δείγμα 100 ml νερού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά για το πόσιμο νερό μια περιεκτικότητα 0 αποικιών σε βακτηρίδια coliform ανά 100 ml νερού. Επειδή από το μέσο άνθρωπο εκκρίνονται περίπου 2 εκατομμύρια τέτοιων οργανισμών ημερησίως μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο εύκολο είναι για τα βιομηχανικά απόβλητα που δεν υποβλήθηκαν σε επεξεργασία να ρυπάνουν το νερό. Μια δεύτερη κατηγορία ρυπαντών του νερού είναι τα υγρά απόβλητα που απαιτούν μεγάλες ποσότητες οξυγόνου, οργανικά απόβλητα τα οποία αποσυντίθενται από αερόβια βακτήρια (βακτήρια που αποσπούν οξυγόνο). Μεγάλοι πληθυσμοί βακτηριδίων υποστηρίζονται από αυτά τα απόβλητα και διασπούν την ποιότητα του νερού, μειώνοντας την ποσότητα διαλυμένου οξυγόνου στο νερό και προξενώντας το θάνατο σε αλιεύματα και σε άλλες μορφές υδρόβιας ζωής που καταναλώνουν οξυγόνο. Η ποσότητα των αποβλήτων που αποσπούν το οξυγόνο του νερού μπορεί να προσδιοριστεί με τη μέτρηση της βιολογικής