Ψηφίδες. Μελέτες Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Τέχνης Στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland. Επιστημονική επιμέλεια: Όλγα Γκράτζιου Χρήστος Λούκος

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ψηφίδες. Μελέτες Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Τέχνης Στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland. Επιστημονική επιμέλεια: Όλγα Γκράτζιου Χρήστος Λούκος"

Transcript

1

2 Ψηφίδες Μελέτες Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Τέχνης Στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland Επιστημονική επιμέλεια: Όλγα Γκράτζιου Χρήστος Λούκος E-BOOK ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Hρακλειο 2011

3 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ EΚΔΟΣΕΙΣ KΡΗΤΗΣ IΔΡΥΜΑ TΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ EΡΕΥΝΑΣ Ηράκλειο Κρήτης, Τ.Θ. 1385, Τηλ , Fax Αθήνα: Κλεισόβης 3, Τηλ , Fax URL: ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Οίκος Α. & Μ. Καλοκαιρινού, Σοφοκλή Βενιζέλου 27 / Λυσιμάχου Καλοκαιρινού Ηράκλειο, Κρήτη. Τηλ , , Fax info@historical-museum.gr URL: Η ΕΚΔΟΣΗ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ 2009 Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης & Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών Επιστημονική επιμέλεια: Όλγα Γκράτζιου - Χρήστος Λούκος Φιλολογική επιμέλεια: Τασούλα Μαρκομιχελάκη Τεχνική επιμέλεια έκδοσης: Διονυσία Δασκάλου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) Εκτύπωση & βιβλιοδεσία: ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ Πίνακας εξωφύλλου: Karin Skawran, Tribute to Stella Papadaki-Oekland Μακέτα εξωφύλλου: Γιώργος Ματθιόπουλος ISBN

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγικό σημείωμα... xi Εργογραφία Στέλλας Παπαδάκη-Oekland... xiv Συντομογραφίες...xvii Karin Maria Skawran: Tribute to Stella Papadaki-Oekland... xix Με ρ ο ς Πρ ω τ ο Αναπαραστάσεις του ιερού Χανς Μπέλτινγκ Το προσωπείο του Χριστού. Διαμάχες για το πρόσωπο του Χριστού...3 Χρήστος Χατζηιωσήφ Ιεροί λίθοι, ιεροί τόποι, λαξευτές εκκλησίες στην Καππαδοκία κατά τη νεότερη εποχή...27 Με ρ ο ς Δευτερο Από την κλασική στην όψιμη αρχαιότητα Νικόλας Φαράκλας Η δαιμονική επιφάνεια και τα υβριδικά αγάλματα...43 Χαράλαμπος Β. Κριτζάς Αττικό επιτύμβιο επίγραμμα...61 Πλάτων Πετρίδης Μάργαρον ἐς χεῖρας τὰς ἐμὰς τῇ προτεραίᾳ ἐμπέπτωκεν. Η λεοπάρδαλη των Δελφών και τα αντικείμενα μικροτεχνίας από μάργαρο...73 Μερος Τριτο Βυζαντινός κόσμος Δημήτρης Κυρίτσης Από χωρικοί, στρατιώτες: άλλο ένα σχόλιο σε γνωστό χωρίο του Παχυμέρη (χ ι.9) Τόνια Κιουσοπούλου Η γεωγραφία των βυζαντινών μοναστηριών. Παρατηρήσεις για μια τυπολογία...95

5 viii Ψηφιδεσ Μελετεσ Ιστοριασ, Αρχαιολογιασ και Τεχνησ Μαρίνα Δετοράκη Ὡς καλοί σου οἱ οἶκοι, Ἰακώβ, αἱ σκηναί σου, Ἰσραήλ. Ένα απόσπασμα από τους Aριθμούς και η βυζαντινή ερμηνεία του Μυρτάλη Αχειμάστου-Ποταμιάνου Τοιχογραφίες του Μεγάλου Ταξιάρχη Μιχαήλ στη Μεσαριά της Άνδρου. Στοιχεία εικονογραφίας και τέχνης Ροδονίκη Ετζέογλου Κείμενο και εικόνα. Παραστάσεις στον νάρθηκα του ναού της Οδηγητρίας στον Μυστρά Βασιλική Α. Φωσκόλου «Δυτικές επιδράσεις» στην τέχνη της λατινοκρατούμενης Ανατολής. Μια πρόταση ιστορικής ανάγνωσης Με ρ ο ς Τε τα ρ τ ο Κρήτη: τόποι, έργα, ιδέες Χριστίνα Τσιγωνάκη Ίτανος. Ιστορία και τοπογραφία μιας παράκτιας θέσης της ανατολικής Κρήτης κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο Χαράλαμπος Γάσπαρης Ένα Καστροχωριό στη Μεσαιωνική Κρήτη. Βιτσιλιά, Γεωργία Μοσχόβη Διερεύνηση της πολεοδομικής εξέλιξης του οικισμού της Κριτσάς Μεραμπέλλου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Αναστασία Γ. Γιαγκάκη Εισηγμένοι τύποι κεραμικής στην Κρήτη και εγχώριες απομιμήσεις τους. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις στην κεραμική του 4ου-8ου και 12ου-13ου αι. μ.χ Στυλιανός Αλεξίου Βενετοκρητικές επιγραφές Σιλάμου, Περβολιών, Ρεθύμνου Ασπασία Παπαδάκη Η συνύπαρξη των δύο δογμάτων και η διαμάχη για τον ναό του Σωτήρα στην Ιεράπετρα ( ) Όλγα Γκράτζιου Παναγία η Λαμπηνή. Μια χαμένη, ιδιαίτερα τιμώμενη, μεσοβυζαντινή εικόνα της Κρήτης Μαρία Καζανάκη-Λάππα Η παράσταση της Σύναξης των Αποστόλων σε κρητική εικόνα του 16ου αιώνα. Μικρή συμβολή στην εικονογραφία του θέματος Παναγιώτης Λ. Βοκοτόπουλος Δύο ἀκόμη «κονίσματα μικρὰ κεφαλὲς» τοῦ Ἐμμανουὴλ Τζάνε...273

6 Ψηφιδεσ Μελετεσ Ιστοριασ, Αρχαιολογιασ και Τεχνης ix Θεοχάρης Δετοράκης Ἕνας Κρητικὸς ξυλογλύπτης στὴ Μονὴ Δαφνίου Με ρ ο ς Πε μ π τ ο Στους τόπους της οθωμανικής κυριαρχίας Χ. Μαυροπούλου-Τσιούμη Eικόνα ένθρονου Χριστού, αφιέρωμα του Ιωαννίκιου μητροπολίτη Βέροιας και πατριάρχη Αλεξανδρείας κατά τον 17ο αι. Η σχέση της με την κρητική τέχνη Στυλιανός Κ. Περδίκης Ενεπίγραφα αργυρεπίχρυσα αφιερώματα από την Καππαδοκία στην Ιερά Μονή Κύκκου Μερος Εκτο Ιστοριογραφικές προσεγγίσεις Χρήστος Λούκος Κέα: από την ταξινόμηση του Δημοτικού Αρχείου σε πρώτες υποθέσεις για μια νέα ιστορία του νησιού Άννα Μίσιου Ιδεολογία και έρευνα. Οι βάρβαροι στη νεοελληνική ιστοριογραφία του 19ου αιώνα Νένα Γαλανίδου Σχετικά με τη συμβολή του δεύτερου φύλου στην ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπου...351

7 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ο τόμος αυτός, με μελέτες αφιερωμένες στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland, καθηγήτριας της Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ώς το θάνατό της το Δεκέμβριο του 2002, εκδίδεται με πρωτοβουλία των συναδέλφων της και με τη συνδρομή της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών. Η Στέλλα Παπαδάκη-Όκλαντ υπήρξε από τα παλαιότερα μέλη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Υπηρέτησε σε αυτό 22 χρόνια και συνέβαλε με την ξεχωριστή παρουσία της στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του από τα πρώτα, δύσκολα αλλά αισιόδοξα, χρόνια της λειτουργίας του. Ήταν επίσης δραστήριο μέλος της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, υπήρξε μάλιστα μέλος του Διοικητικού της Συμβουλίου από το 1994, και Αντιπρόεδρός της από το Οι μελέτες που συνεισέφεραν φίλοι, συνεργάτες, δάσκαλοι και μαθητές καλύπτουν ένα ευρύτατο επιστημονικό φάσμα. Ταξινομήθηκαν σε έξι ενότητες: Αναπαραστάσεις του ιερού, Από την κλασική στην όψιμη αρχαιότητα, Βυζαντινός κόσμος, Κρήτη: τόποι, έργα, ιδέες, Στους τόπους της οθωμανικής κυριαρχίας, Ιστοριογραφικές προσεγγίσεις. Πρόκειται εντούτοις σε όλες τις περιπτώσεις για ζητήματα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το έργο της τιμωμένης, με τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα ή με ερευνητικά σχέδια που υπήρξαν η αφορμή συνεργασίας της ίδιας με τους συγγραφείς του τόμου. Το βιβλίο ανοίγει με μια ζωγραφική ανάμνηση της Στέλλας από τη νοτιοαφρικανίδα φίλη της Κάριν Σκαβράν, ιστορικό της βυζαντινής τέχνης και ζωγράφο. Η Στέλλα Παπαδάκη-Όκλαντ γεννήθηκε στις 8 Αυγούστου 1937 στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου έζησε τα μαθητικά της χρόνια. Σπούδασε Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αμέσως μετά την αποφοίτησή της, το 1960, έλαβε μέρος στο διαγωνισμό τής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε περίοδο αναδιοργάνωσης, και διορίστηκε επιμελήτρια Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στην Κρήτη. Η προστασία των βυζαντινών μνημείων ήταν ώς τότε σχεδόν ανύπαρκτη στο νησί και η καταγραφή τους υποτυπώδης, καθώς Εφορεία αρμόδια για τα μετά την αρχαιότητα μνημεία δεν υπήρχε στην Κρήτη πριν από το τέλος της δεκαετίας του Έτσι, από τα πρώτα

8 xii Ψηφιδεσ Μελετεσ Ιστοριασ, Αρχαιολογιασ και Τεχνησ χρόνια της υπηρεσιακής της ζωής η Στέλλα αφιερώθηκε στον εντοπισμό βυζαντινών μνημείων και στην επίβλεψη των πρώτων αναστηλωτικών εργασιών σε εκκλησίες και εργασιών συντήρησης σε τοιχογραφίες τους. Από την εποχή εκείνη χρονολογείται ο ενθουσιασμός της για το πλήθος των μεσαιωνικών εκκλησιών της Κρήτης και η φιλοδοξία της να εντοπίσει τις ιδιαιτερότητες της ζωγραφικής τους. Το ερευνητικό αυτό ενδιαφέρον τη συνόδευσε σε όλη τη σταδιοδρομία της, αν και τα σχέδιά της χρειάστηκε να διακοπούν περισσότερες φορές. Το 1965 μετατέθηκε στην Αθήνα, στο Βυζαντινό Μουσείο, από το οποίο απομακρύνθηκε αυθαίρετα από τη χούντα. Το 1969 παραιτήθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και το 1970 έφυγε ως υπότροφος του ιδρύματος Alexander von Humboldt στη Γερμανία, όπου συνέχισε τις σπουδές της, αρχικά στο Μόναχο και στη συνέχεια στη Χαϊδελβέργη ( ). Εκεί, κοντά στον καθηγητή Hans Belting, ιστορικό της τέχνης που βρισκόταν τότε στην αρχή της λαμπρής σταδιοδρομίας του και μόλις είχε ολοκληρώσει σημαντικές μελέτες για το βυζαντινό εικονογραφημένο βιβλίο, στράφηκε σε νέο ερευνητικό αντικείμενο, τα εικονογραφημένα χειρόγραφα. Υποστήριξε τη διδακτορική της διατριβή με θέμα «The Illustration of the Byzantine Job Manuscripts» το 1979 στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Εν τω μεταξύ, μετά την πτώση της δικτατορίας, από το 1975 είχε επανέλθει στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, όπου συμμετείχε στη μερική επανέκθεσή του. Το 1977 παραιτήθηκε οριστικά από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και εγκαταστάθηκε στην Κρήτη. Από το 1980 δίδαξε Βυζαντινή Αρχαιολογία στη νεοσύστατη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και από την ίδρυσή του, το 1983, στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Στην πολύχρονη πανεπιστημιακή θητεία της διετέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος και επανειλημμένα Διευθύντρια του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Υπήρξε εμπνεύστρια και οργανώτρια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στις Βυζαντινές Σπουδές και προώθησε τις συνεργασίες με ιστορικούς του Βυζαντίου και της τέχνης του από πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού. Δίδαξε επίσης ένα εξάμηνο, κατά το 1991, στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Εκπροσωπώντας την άποψη ότι το Πανεπιστήμιο θα πρέπει να έχει ενεργή ανάμειξη στη ζωή της Κρήτης, ανέλαβε και συντόνισε προγράμματα για τα μνημεία του νησιού και για το κρητικό ιστορικό τοπίο. Ως στέλεχος της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών οργάνωσε και επέβλεψε την επανέκθεση της Γλυπτοθήκης του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης. Η Στέλλα Παπαδάκη-Όκλαντ διακρινόταν για το υψηλό ακαδημαϊκό της ήθος, την αυστηρότητα στις κρίσεις της αλλά και μιαν εξαίρετη αίσθηση του μέτρου. Οι επιστημονικές της απαιτήσεις συνέκλιναν με την προσπάθεια και άλλων πολλών να διατηρήσει το νεαρό Πανεπιστήμιο Κρήτης, και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ειδικότερα, μεγάλους ακαδημαϊκούς στόχους και πνεύμα ανανέωσης, και να αποφύγει την επαρχιακότητα, αν και βρισκόταν στην περιφέρεια. Οι δημοσιεύσεις της χαρακτηρίζονται από μεθοδικότητα, εμβρίθεια

9 Εισαγωγικο Σημειωμα xiii και σαφήνεια. Όμως η τελειοθηρία της δεν υπήρξε ευεργετική για την ίδια. Η επιθυμία της να εκδώσει τη διατριβή της για τα βυζαντινά χειρόγραφα του Ιωβ συμπληρωμένη από ένα δεύτερο τόμο με τον πλήρη κατάλογο όλων των απεικονίσεων των σωζόμενων εικονογραφημένων χειρογράφων της ιστορίας του, δηλαδή μερικές χιλιάδες μικρογραφίες συνολικά, υπήρξε εμπόδιο στην έκδοση της μελέτης της, η οποία αποτελούσε την εποχή που γράφτηκε μια ανανεωτική προσέγγιση στο πρόβλημα των εικονογραφήσεων εκτενών αφηγηματικών κύκλων και είχε ήδη μιαν αξιοθαύμαστη πληρότητα ως προς την τεκμηρίωση του σωζόμενου υλικού. Το βιβλίο της εκδόθηκε τελικά, μεταθανάτια, χωρίς τον προγραμματιζόμενο από την ίδια δεύτερο τόμο, με τη φροντίδα της οικογένειάς της. Ανέκδοτο έμεινε και το δεύτερο μεγάλο έργο της που αφορά τις Βυζαντινές τοιχογραφίες του 13ου αιώνα στην Κρήτη και είχε ολοκληρωθεί ήδη από το Η επιθυμία να προσθέσει και στο βιβλίο αυτό ένα δεύτερο τόμο για να τεκμηριώσει ένα απέραντο και αδημοσίευτο ακόμη υλικό ανέστειλε την έκδοση του βιβλίου. Στην προσπάθεια αυτή σχεδίαζε να αφιερώσει μιαν ετήσια ακαδημαϊκή άδεια το και τότε ακριβώς αρρώστησε. Οι επιμελητές του παρόντος τόμου, που γνωρίζουν το έργο, ελπίζουν ότι και το βιβλίο αυτό θα μπορέσει να εκδοθεί από τα κατάλοιπά της. Η παρρησία της συνδυασμένη με μιαν αυξημένη αίσθηση του δικαίου δημιουργούσαν γύρω της κλίμα εμπιστοσύνης και σεβασμού. Η αξιοπρέπεια που ακτινοβολούσε και η προσωπική γοητεία της είναι αξέχαστες για τους συγγραφείς του παρόντος τόμου.

10 Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ΣΤΕΛΛΑΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ-OEKLAND 1. «Μεσαιωνικά Κρήτης», Αρχαιολογικόν Δελτίον 19 (1966) Β2 Χρονικά, , πίν «Byzantine and Medieval Crete / Βυζαντινοί, Μεσαιωνικοί χρόνοι», Αρχιτεκτονική 58 (1966) 68-75, 113, «Μεσαιωνικά Κρήτης», Αρχαιολογικόν Δελτίον 20 (1967) Β2 Χρονικά, , πίν «Η Κερά της Κριτσάς. Παρατηρήσεις στη χρονολόγηση των τοιχογραφιών της», Αρχαιολογικόν Δελτίον 22 (1967) Α Μελέται, , πίν «Μεσαιωνικά Κρήτης», Αρχαιολογικόν Δελτίον 21 (1968) Β2 Χρονικά, , πίν «Κρήτη» [στο: Χρονικό του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου], Αρχαιολογικόν Δελτίον 22 (1968) Β1 Χρονικά, 31-34, πίν «Οι τοιχογραφίες της Αγίας Άννας στο Αμάρι. Παρατηρήσεις σε μία παραλλαγή της Δεήσεως», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, τόμ. Ζ (1974) 31-57, πίν «Οι μικρογραφίες ενός χαμένου χειρογράφου του 1298», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, τόμ. Η (1975/76) 29-54, πίν The Illustration of Byzantine Job Manuscripts [δακτυλόγραφη διδακτορική διατριβή], Πανεπιστήμιο Χαϊδελβέργης 1979 [Βλ. αρ. 30]. 10. «Ένα εικονογραφημένο τετραευάγγελο του 12ου αιώνα στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, τόμ. Ι (1980/81) , πίν Λήμματα στον Κατάλογο της Έκθεσης για τα 100 χρόνια της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήνα 1984, σ «Grossinsel Kreta. Auf den Spuren von Byzantinern und Venezianern», στο: E. Melas (επιμ.), Alte Kirchen und Kloster Griechenlands, Κολονία 1985 (7η έκδοση), σ «Το Άγιο Μανδήλιο ως νέο σύμβολο σε ένα αρχαίο εικονογραφικό σχήμα», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, τόμ. ΙΓ (1988) «Ο κώδικας 590 της Μονής Βατοπεδίου, ένα αντίγραφο του Ιώβ της Πάτμου», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, τόμ. ΙΔ (1987/88)

11 Εργογραφια xv 15. «Μανόλης Χατζηδάκης» [Βιογραφικό-βιβλιογραφικό σημείωμα], Παγ κόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. 9β, Αθήνα 1988, Εισαγωγή στη Βυζαντινή Αρχαιολογία [δακτυλόγραφες πανεπιστημιακές σημειώσεις], Ρέθυμνο Βιβλιοκρισία: «P. Huber, Hiob. Dulder oder Rebell? Miniaturen zum Buch Hiob in Patmos, Rom, Venedig, Jerusalem und Athos, Ντύσελντορφ 1986», Byzantinische Zeitschrift 82 (1989) «The Representation of Justinian s Column in a Byzantine Miniature of the Twelfth Century», Byzantinische Zeitschrift 83 (1990) 63-71, εικ «Τα εικονογραφημένα βυζαντινά χειρόγραφα του Μουσείου Μπενάκη», Ελληνικά Χειρόγραφα, 10ος-16ος αιώνας, Μουσείο Μπενάκη και Institut de Recherche et d Histoire des Textes (CNRS), Αθήνα 1991, σ «Βυζαντινή Κρήτη», Διάλογος 10 (Δεκέμβριος 1991) «Δυτικότροπες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα στην Κρήτη. Η άλλη όψη μιας αμφίδρομης σχέσης», Ευφρόσυνον. Αφιέρωμα στον Μανόλη Χατζηδάκη, τόμ. Β, Αθήνα 1992, σ «El Greco s Byzantinism. A Re-evaluation», στο: N. Hadjinicolaou (επιμ.), El Greco of Crete. Proceedings of the International Symposium held on the occasion of the 450th anniversary of the artist s birth, Iraklion, Crete, 1-5 September 1990, Ηράκλειο 1995, σ Η τέχνη στην Κρήτη: 4ος-18ος αιώνας. Βιβλιογραφία περιόδου , Ηράκλειο «Ο Χάνδακας κέντρο ανανέωσης και ακτινοβολίας της βυζαντινής καλλιτεχνικής παράδοσης», στο: Ο Μίτος της Αριάδνης, Ηράκλειο 2000, σ «Από τη ζωή των ζωγράφων στην Κρήτη κατά τους πρώτους αιώνες της Ενετοκρατίας», Πεπραγμένα του Η Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Ηράκλειο 9-14 Σεπτεμβρίου 1996), Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, Ηράκλειο 2000, τόμ. Β2, σ «El Grecos kretische Periode: späte Nachklänge früherer Erfahrungen», στο: W. Seipel (επιμ.), El Greco. Κατάλογος έκθεσης στο Kunsthistorisches Museum Wien, Βιέννη 2001, σ «Βυζαντινοί Χρόνοι», στο: Ο Άγιος Νικόλαος και η περιοχή του, Άγιος Νικόλαος 2000, σ Μετάφραση: Ernst Kitzinger, Η βυζαντινή τέχνη εν τω γενέσθαι. Τα κύρια τεχνοτροπικά ρεύματα στην περιοχή της Μεσογείου, 3ος-7ος αιώνας, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, (Σε συνεργασία με την Όλγα Γκράτζιου), «Η έρευνα της Αρχαιολογίας και Ιστορίας της τέχνης του Μεσαίωνα», Πεπραγμένα του Θ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Ελούντα, 1-6 Οκτωβρίου 2001). Κεντρικές Εισηγήσεις, Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, Ηράκλειο 2006, σ Byzantine Illuminated Manuscripts of the Book of Job. A Preliminary Study of the Miniature Illustrations, its Origin and Development, Αθήνα, Brepols Publishers, 2009.

12

13 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ AJA American Journal of Archaeology ASV Archivio di Stato di Venezia BCH Bulletin de Correspondance Hellénique ByzForsh Byzantinische Forschungen CEG P.A. Hansen, Carmina Epigraphica Graeca Saeculorum VIII-V A.Chr.N., Berlin N. York Saeculi IV A.Chr.N. (CEG 2), Berlin N. York 1989 CIEB Congrès International des Études Byzantines CIG Corpus Inscriptionum Graecarum CIL Corpus Inscriptionum Latinarum CRAI Comptes Rendus des Séances de l Académie des Inscriptions et Belles-Lettres DOP Dumbarton Oaks Papers EG M. Guarducci, Epigrafia Greca, Roma IG Inscriptiones Graecae JÖB Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik JRA Journal of Roman Archaeology LSJ H.G. Liddel R. Scott, A Greek English Lexicon (rev. and augm. By J.S. Jones), Οξφόρδη 1996 MAMA Monumenta Asiae Minoris Antiqua, Manchester 1928 κ.ε. OMS Opera Minora Selecta [L. Robert] PG Patrologia Graeca PLP Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit RA Revue Archéologique REB Revue des Études Byzantines REG Revue des Études Grecques SEG Supplementum Epigraphicum Graecum, Leiden 1923 ZPE Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik ZRVI Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta AAA ΑΒΜΕ ΑΔ ΔΧΑΕ ΕΕΒΣ ΘΗΕ Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών Αρχείον Βυζαντινών Μνημείων της Ελλάδος Αρχαιολογικόν Δελτίον Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια

14

15 Karin Maria Skawran Tribute to Stella Papadaki-Oekland My painting is an unorthodox way of paying tribute to Stella Papadaki- Oekland in this Festschrift, which is dedicated to her. I have been out of touch with Byzantine art for some time now, and cannot do justice to the request to contribute an article for this publication. My painting, at this point in time, is the best way for me to honour Stella. Stella was a close friend of mine, and she was also the first person in Greece to share her vast knowledge of Middle Byzantine fresco painting with me. I met her in 1968 when I first came to the British School of Archaeology at Athens to undertake research for my doctoral thesis on Middle Byzantine Fresco Painting in Greece, which was subsequently published in Pretoria, South Africa, in When I met Stella, Greece was going through turbulent times, and we spent many a night discussing the traumatic events which were the order of the day. Drinking endless cups of coffee and smoking cigarette after cigarette, we thought of ways to assist people who, Stella knew, were suffering under the colonels brutal regime. But we also spent many hours looking at photographs of Middle Byzantine frescoes, especially those in Crete, with which she was so well acquainted. Later, when Stella had moved to Crete, I visited her on several occasions, and we visited churches together, discussing the style and iconography of the frescoes. These discussions were lively and inspiring for me, and I shall never forget the passion with which Stella talked about our research, and the warm generosity with which she shared her knowledge and expertise with me. The painting in which I pay tribute to Stella, is a mixed-media work. I have tried to evoke the feeling of the Byzantine manuscripts which she researched. It is a multi-layered work, both physically and emotionally. In it I have assembled some of the memories I have of Stella our trips to the Byzantine churches in Crete and elsewhere in Greece, the frescoes we saw, and the poppies we picked on our walks in the spring. The painting also includes parts of her last letter to me, and two photographs, one of Stella as the young woman I met in 1968, and the other, taken a year or so before her untimely death. I shall always remember Stella for her warm friendship, her sincerity, courage and integrity.

16

17 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Αναπαραστάσεις του ιερού

18

19 Χανς Μπέλτινγκ Το προσωπείο του Χριστού Διαμάχες για το πρόσωπο του Χριστού 1. Αναζητώντας το σώμα. Εικόνα και δείκτης Αν τεθούν ερωτήματα ανθρωπολογικής φύσεως στις πρώιμες παραστάσεις του Χριστού, προκύπτει ένα δίλημμα που, όση θεολογική οξυδέρκεια και αν επιστρατεύσει κανείς, αναπόφευκτα οδηγεί στις διαμάχες για το πρόσωπο του Χριστού. 1 Το ερώτημα σχετικά με το σώμα του Χριστού υπήρξε, με εναλλασσόμενη ένταση, άλλοτε κίνητρο και άλλοτε ένα πρόβλημα της πρώιμης ιστορίας των εικόνων, και έφερε αργότερα τους απολογητές στην ανάγκη να επεξεργάζονται συνεχώς νέες και όλο και πιο παράτολμες θεωρίες που τις δοκίμαζαν αναδρομικά στις εικόνες, είτε αντιστοιχούσαν σε εκείνες είτε όχι. Στους θεολόγους έδινε χαρά να προσπαθούν να εξηγούν το ανεξήγητο και οι σύγχρονοι επιστήμονες που σχολίασαν τα κείμενά τους δεν υστέρησαν απέναντί τους ως προς το ζήτημα αυτό. Οι θεολόγοι πάντως υπερασπίζονταν όχι την πίστη, αλλά τη δική τους διορατικότητα, και με τη δύναμη της δικής τους ερμηνευτικής επιχειρηματολογίας κάλυπταν τις αδυναμίες της αποδεικτικής ισχύος των πηγών τους. Εικόνα και δείκτης είναι έννοιες που στις σύγχρονες συζητήσεις συχνά βρίσκονται σε αντιπαράθεση. 2 Εκπροσωπούν και στο θέμα που εξετάζω δύο τάσεις που βρέθηκαν σε σύγκρουση στις πρώιμες εικόνες. Δείκτης, μια έννοια της σημειολογίας, είναι επίσης κλειδί στη θεωρία της φωτογραφίας, η οποία αποδίδει στην αποτύπωση του σώματος κατά τη φωτογράφηση ενός προσώπου την απόδειξη του «υπάρξαντος κατ αυτόν τον τρόπο», σε αντίθεση με την έλλειψη αυθεντικότητας σε άλλου είδους απεικονίσεις. Οι φωτογραφίες είναι όπως τα αποτυπώματα του 1 Το κείμενο αυτό αποτελεί μια κατά πολύ εκτενέστερη επεξεργασία του H. Belting, «In search of Christ s body. Image or imprint?», στο: H. L. Kessler G. Wolf (επιμ.), The holy face and the paradox of representation, Μπολόνια 1998, σ Για την έννοια του δείκτη (Indexikalität) στη φωτογραφία βλ. Rosalind E. Krauss, «Notes on the index», στης ίδιας, The originality of the Avantgarde and other modernist myths, MIT 1985, σ. 87 κ.ε. και R. Durand, Le temps de l image, Παρίσι 1995, σ. 126 κ.ε.

20 4 Χανσ Μπελτινγκ ποδιού ή του χεριού μάλλον μέσα του σώματος, που αναπαράγεται, παρά μέσα του προσλαμβάνοντος ματιού. Παρομοίως και το πρόσωπο του Ιησού ήταν στις περιπτώσεις για τις οποίες θα γίνει λόγος στη συνέχεια αντικείμενο σεβασμού, όχι λόγω της ομορφιάς του αλλά εξαιτίας της αυθεντικότητάς του. Ως αποτύπωμα του ζωντανού προσώπου έφερε πάνω του τα ορατά ίχνη ενός σώματος για την πραγματικότητα του οποίου δίνονταν αγώνες κατά τις χριστολογικές έριδες. Τα σωματικά επιχειρήματα της χριστολογίας είναι σαφώς παλαιότερα από εκείνα της μεταφυσικής διδασκαλίας περί των εικόνων. Ως ίχνος ενός αυθεντικού σώματος πάνω σε ένα κομμάτι ύφασμα, δηλαδή σε ένα μέσο το οποίο είναι ικανό να δεχτεί αποτύπωμα, εμφανίστηκαν θαυματουργές απεικονίσεις παρουσιάζοντας τεκμήρια παρόμοια με εκείνα των «εξ επαφής λειψάνων», τα οποία προέρχονταν από τη μεταβίβαση της θαυματουργής δύναμης των οστών των αγίων στα αποτύπωματά τους. 3 Μερικές από τις απεικονίσεις, για τις οποίες ο λόγος στη συνέχεια, ήταν λείψανα κατά τούτο: διότι σύμφωνα με τον μύθο είχαν έρθει σε επαφή με ένα σώμα η αυθεντικότητα του οποίου έπρεπε να τεκμηριωθεί πέραν πάσης αμφιβολίας. Εντούτοις δεν επρόκειτο απλώς για ένα σώμα, όπως το σώμα που έχει ο καθένας. Συνήθως την απαίτηση για απεικόνιση την προκαλούσε η ύπαρξη ενός νεκρού. Οι νεκροί αναπαριστάνονται ήδη από τις απαρχές της ανθρώπινης πρακτικής με απεικονίσεις μέσω παραστάσεων που εμφανίζονται αντί για το χαμένο τους σώμα. 4 Και ο Ιησούς πέθανε, αλλά, όπως το θέλει η πίστη, ο θάνατός του δεν ήταν ο ανθρώπινος ή μάλλον δεν ήταν καθόλου θάνατος. Επειδή αναστήθηκε από τον θάνατο, δεν είχε ανάγκη από απεικονίσεις ως υποκατάστατα του σώματος. Αν τον απεικόνιζαν, τότε δεν επρόκειτο για την εικόνα ενός νεκρού, αλλά ούτε και για την εικόνα ενός θεού, όπως εκείνες που εμφάνιζαν με σώμα τους ασώματους θεούς της αρχαιότητας. Με τον τρόπο αυτό αποκλείονται και οι δύο κατηγορίες απεικονίσεων με τις οποίες ήταν εξοικειωμένο το κοινό της αρχαιότητας. 5 Η ταυτότητα ενός θεού με σώμα υπήρξε πρόβλημα που διαχώριζε τον χριστιανισμό όχι μόνο από την Ιουδαϊκή θρησκεία αλλά και από την ειδωλολατρία του παλαιού κόσμου. Ο υιός του θεού δεν είχε μόνο ζήσει με ένα σώμα από σάρκα και αίμα, αλλά είχε πεθάνει μέσα σ αυτό, όπως συμβαίνει με όλα τα σώματα, πράγμα που δημιουργούσε ένα ακόμη πρόβλημα. Το θείο πρόσωπο που ενσωμάτωνε δεν θα έπρεπε να πεθάνει με το σώμα. Αλλά θα μπορούσε ένα σώμα, όπως αυτό που δείχνουν οι απεικονίσεις, να πεθάνει χωρίς το πρόσωπο που κατοικούσε μέσα του; Κατά τη 3 G. Didi-Huberman, «La Ressemblance par contact», στου ίδιου, L empreinte, Παρίσι, Centre Pompidou Βλ. επίσης H. Belting, Bild-Anthropologie, Μόναχο 2001, σ. 42 και 16 για τη σχέση αποτύπου και φωτογραφίας, την οποία επεσήμανε ήδη ο J. v. Schlosser. Για τα εξ επαφής λείψανα βλ. H. Belting, Bild und Kult, Μόναχο 1990, σ. 72 κ.ε. και 221 κ.ε. [και αγγλικά Likeness and Presence, A History of the Image before the Era of Art, μτφρ. Ed. Jephcott, Σικάγο και Λονδίνο 1994, σ. 59 κ.ε. και 196 κ.ε.] καθώς και το βασικό B. Kötting, Peregrinatio religiosa. Wallfahrten in der Antike, Regensberg-Münster 1950, σ. 333 κ.ε. 4 Belting, Bild-Anthropologie (όπως σημ. 3): Bild und Tod, σ Belting, ό.π., σ. 49 κ.ε. (Götterbilder) και 92 κ.ε. (Totenbilder der Römer).

21 Το Προσωπειο του Χριστου 5 διαμάχη για το σώμα του παρέβλεπαν καμιά φορά ότι το σώμα καθεαυτό δεν ήταν το κύριο ζήτημα. Οι θεοί, επειδή οι ίδιοι δεν είχαν σώμα, εξαρτιόνταν από απεικονίσεις που τους έδιναν υποκατάστατα του σώματος. Στην περίπτωσή μας, όμως, έπρεπε αντίθετα οι απεικονίσεις να επιβεβαιώσουν τη σωματικότητα του Χριστού. Έπρεπε επομένως να αποφύγουν κάθε αναλογία με απεικονίσεις θεών καθώς και την αναλογία με εικόνες νεκρών, διά των οποίων επιβίωναν οι κοινοί θνητοί. Υπήρχε όμως μια τρίτη κατηγορία εικόνων; Οι απεικονίσεις των αυτοκρατόρων θα ήταν επίσης προβληματική επιλογή, γιατί η λατρεία τους είχε επιφέρει κάποτε στους χριστιανούς που την αρνήθηκαν τους μεγάλους διωγμούς. 6 Μάλιστα μόλις κάποιες απεικονίσεις του Χριστού προσέλκυσαν πραγματική λατρεία, πράγμα που συνέβη μόνον αργότερα, έγιναν αμέσως ανταγωνιστικές των απεικονίσεων του αυτοκράτορα. Σαν τέτοιες υπονόμευαν τον συμβολισμό της κρατικής εξουσίας στην εικόνα του αυτοκράτορα και συνέβαλλαν με τον τρόπο τους μακροπρόθεσμα στο ξέσπασμα των εικονομαχικών ερίδων. Μάλιστα κατά την παραμονή της εικονομαχίας η προτομή του Χριστού, την οποία εισήγαγε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β πριν το 700 στα νομίσματα, απώθησε το πορτρέτο του αυτοκράτορα από την κύρια στην πίσω όψη. Μέχρι εδώ δεν μπορεί να γίνει λόγος για ισοδυναμία τους και οπωσδήποτε όχι στην επίσημη εικονογραφική πρακτική. Εκτός αυτού οι εικόνες των αυτοκρατόρων δεν ήταν ένα σαφώς καθορισμένο είδος εικόνων, αλλά έπαιρναν διάφορες μορφές είτε ως αγάλματα ή ως ζωγραφικοί πίνακες ή απεικονίσεις σε νομίσματα. Ακόμη και ο προσωπογραφικός χαρακτήρας τους ήταν τελείως αμφίβολος, αφού το πρόσωπο καθεαυτό αποτελούσε παραλλαγή ενός γενικού τύπου. Ας συνοψίσουμε ώς εδώ: οι απεικονίσεις του Χριστού δεν ήταν ούτε όπως εκείνες των θεών, που ζούσαν χωρίς σώματα, ούτε όπως των νεκρών, που είχαν χάσει τα σώματά τους. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, συνιστούσαν μιαν αντίφαση καθεαυτές αποτελούσαν μάλλον κάτι το αδύνατον. Καθώς, όμως, έπρεπε ακριβώς για τον λόγο αυτό να νομιμοποιηθούν, η εξηγητική φιλολογία αναπτύχθηκε σε επίπεδα αγχίνοιας, που πάντως δεν αρκούσαν για να αναχθούν οι αντιφάσεις της πίστης σε ορθολογικό παρονομαστή. Η πίστη των οπαδών ήταν η μόνη προϋπόθεση για να γίνουν αποδεκτά όσα επαγγέλλονταν οι απεικονίσεις του Χριστού. Χωρίς αυτήν την προϋπόθεση, δεν φαίνονται μόνον αντιφατικές αλλά και ακατανόητες. Αν έμενε κανείς στο φαίνεσθαι, θα μπορούσαν εύκολα να εκληφθούν ως απεικονίσεις ενός γενειοφόρου άνδρα σε ώριμη ηλικία, οι οποίες δεν θα επέτρεπαν να συμπεράνει κανείς θεϊκή παρουσία στο σώμα του. Οι θεολόγοι της εικόνας του μεσαιωνικού Βυζαντίου κατέβαλαν μέγιστες προσπάθειες να περιβάλουν αυτό το σώμα με ένα υπερφυσικό φως, όμως ένα σώμα είναι, αυτό καθαυτό, ανθρώπινο και όχι υπεράνθρωπο. 7 6 Για το θέμα αυτό βλ. τις θέσεις του M. Büchsel, Die Entstehung des Christusporträts, Μάιντς 2003, σ. 32 κ.ε., όπου σχετικά με μια μίμηση Χριστού της εποχής του Θεοδοσίου. 7 Για τη θεωρία των εικόνων βλ. Belting, Bild und Kult (σημ. 3), σ. 194 κ.ε. και 292

22 6 Χανσ Μπελτινγκ Οι μύθοι των «αυθεντικών εικόνων» αποδεικνύουν πάντως από τον 6ο αιώνα ότι επρόκειτο ακριβώς για ένα σώμα. Κάνουν λόγο για αποτύπωμα σε ύφασμα, τέτοιο που μόνο πραγματικά σώματα μπορούν να αφήσουν, όταν π.χ. είναι υγρά ή ματωμένα. Άρα με ένα τέτοιο αποτύπωμα επιθυμούσαν να διαπιστώσουν την αυθεντικότητα του σώματος που είχε έρθει σε επαφή με το ύφασμα, το οποίο δεν ήταν παρά το μέσον. Κατά τις αρχές της φωτογραφίας υπήρχε ενθουσιασμός για τα φωτογράμματα που μπορούσε να αφήσει ένα χέρι πάνω σε φωτοευαίσθητο χαρτί, αν φωτιζόταν. Η αρχή είναι όμοια, αλλά στην περίπτωσή μας χρησιμοποιήθηκε ως η απόδειξη για την ύπαρξη ενός σώματος το οποίο βρισκόταν στο κέντρο των αντιπαραθέσεων από τις πρώτες διαμάχες με τους Μονοφυσίτες. Απέδιδαν τιμή σε ένα ύφασμα που είχε έρθει σε επαφή μαζί του, χωρίς να θέλουν ή να μπορούν να δουν πολλά πάνω του, χωρίς να πρόκειται δηλαδή για την εικαστική εκδοχή ενός προσώπου. Εντούτοις, με την πάροδο του χρόνου μετέτρεψαν ένα τέτοιο αποτύπωμα του σώματος σε εικόνα και το ετίμησαν ως πρόσωπο. Με τον τρόπο αυτό επέτρεψαν δύο αντίθετες παραδοχές. Εισπράττουμε μιαν εικόνα από την εντύπωση που μας προκαλεί, επειδή δηλαδή μοιάζει με τα ζωντανά πρόσωπα, των οποίων τη θέση, όταν λείπουν, μπορούν να πάρουν εικόνες. Αντίθετα, ως ίχνος ενός σώματος αντιλαμβανόμαστε το αποτύπωμα που ένα σώμα μπορεί να αφήσει όταν έρθει σε επαφή με ένα άλλο μέσο στην περίπτωση αυτή είναι σαφώς ορατή η διαφορά ανάμεσα στο σώμα και το αποτύπωμα. Σ αυτή την ένδειξη αναγνωρίζεται ένα τεκμήριο ανάλογο με εκείνα που απασχολούν σήμερα από άλλη τελείως σκοπιά τα δικαστήρια. Ο Πλάτων εκτιμούσε ότι το αποτύπωμα διαφύλασσε την οντολογική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη ζωή (σε ένα σώμα) και στη χωρίς ζωή ύλη. Αντίθετα, οι εικόνες ζουν μέσω της αισθητικής του ζώντος, την οποία ο Πλάτων και πάλι υποβάθμιζε ως ψευδαίσθηση. Οι εικόνες χρειάζονται την ομοιότητα, τα αποτυπώματα όμως όχι. Οι εικόνες βασίζονται στη μίμηση, ενώ τα αποτυπώματα δημιουργούνται μηχανικά. Είμαστε πάντοτε πρόθυμοι να εμψυχώσουμε εικόνες κάθε είδους, αλλά σε ένα αποτύπωμα δεν μπορούμε παρά να διαπιστώσουμε την απουσία του σώματος, που δεν είναι δυνατόν να το δούμε πραγματικά εκεί. Στην περίπτωσή μας, όταν τίμησαν το πρόσωπο, συνέπεσαν δύο οπτικά αντίστοιχα του σώματος, όμως αυτό το πρόσωπο είχε προέλθει από την επαφή με ένα ύφασμα, πάνω στο οποίο βέβαια θα έπρεπε να έχει κλειστά τα μάτια, αντί να μας κοιτάζει, όπως από την άλλη γίνεται μόνο με τις εικόνες. 8 Το πρόσωπο αυτό μπορούμε επομένως να συμπεράνουμε ότι ως εικονιστική οντότητα είναι μια κατασκευή, ενώ αντίθετα ένα αποτύπωμα αποτελεί εμπειρική απόδειξη. κ.ε., [= Likeness and Presence, σ. 172 κ.ε. και 261 κ.ε.] καθώς και τα άρθρα των H. L. Kessler και G. Wolf (επιμ.), The Holy Face (σημ. 1) H. G. Thümmel, Bilderlehre und Bilderstreit, Würzburg 1991 και Büchsel (σημ. 6), σ. 99 κ.ε. 8 G. Wolf, Schleier und Spiegel. Traditionen des Christusbildes und die Bildkonzepte der Renaissance, Μόναχο 2003, σ. 12 κ.ε. και 22 κ.ε.

Ψ Η Φ Ι Δ Ε Σ. Μελέτες Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Τέχνης Στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland

Ψ Η Φ Ι Δ Ε Σ. Μελέτες Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Τέχνης Στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland Ψ Η Φ Ι Δ Ε Σ Μελέτες Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Τέχνης Στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland Ψ η φ ί δ ε ς Μελέτες Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Τέχνης Στη μνήμη της Στέλλας Παπαδάκη-Oekland Επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία)

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία) Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (εικονομαχία) ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Πνευματική κίνηση εμφανίστηκε στο Βυζάντιο στα μέσα του 9 ου αι. Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ:

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: ΜΑΘΗΜΑ 18 Ο ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: 1. Η αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες.

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες. ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Μάθημα: Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Τάξη: Β Γυμνασίου Ενότητα: Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου Χρόνος εξέτασης: 45 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. 1. Ο χώρος τέλεσης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:..

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:.. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02 /06/2017 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ Βαθμός: Ολογράφως:.. Υπογραφή: Ονοματεπώνυμο:

Διαβάστε περισσότερα

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου.

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου. ΜΑΘΗΜΑ 22 ο ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Θ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 1ος αι. π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 1ος αι. π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 1ος αι. π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Τι είναι Aρχαιολογία; Η επιστήμη της αρχαιολογίας: Ασχολείται με την περισυλλογή,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΥΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΠΤΣΗ ΜΑΡΙΑ ΦΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΝΙΦΟΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΤΡΟΥΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΠΤΣΗ ΜΑΡΙΑ ΦΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΝΙΦΟΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΟΥΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΟΠΤΣΗ ΜΑΡΙΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣ ΝΙΦΟΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Η ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ Είναι η τέχνη της απεικόνισης ιερών προσώπων ή θρησκευτικών σκηνών Είναι η ζωγραφική παράσταση θρησκευτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. ΜΑΘΗΜΑ 15 Ο ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας Το φυλλάδιο αυτό είναι του/της... που επισκέφθηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας στις... Το φυλλάδιο που κρατάς στα χέρια σου

Διαβάστε περισσότερα

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη.

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Ο Χριστός. Ψηφιδωτό Παναγίας της Κανακαριάς. Λυθράγκωμη- Καρπασίας Τα ψηφιδωτά αυτά

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 6: Ιστορικό Πλαίσιο 8ου-9ου αιώνα: Σκοτεινοί αιώνες-εικονομαχία. Θεοφάνης: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιάζοντας μία εκπαιδευτική περιήγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών

Σχεδιάζοντας μία εκπαιδευτική περιήγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών Σχεδιάζοντας μία εκπαιδευτική περιήγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών Αθηνά Παπαδάκη Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας Επιμορφωτικό Σεμινάριο Θήβα 8 Σεπτεμβρίου 2016 Διαχρονικά ο πολιτισμός της

Διαβάστε περισσότερα

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία:

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία: Εικονομαχία Αιτίες Συνέπειες Ορισμός: η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. 1 η Αιτία: 1η Συνέπεια: Αντίπαλες πλευρές: εικονομάχοι > το επίσημο κράτος και τμήμα του πληθυσμού εικονόφιλοι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ Κυρίες και Κύριοι, Είναι μοιραίο, όταν ακολουθείς ως ομιλητής τους συγκεκριμένους σπουδαίους προλαλήσαντες να πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Τα αντικείμενα μικροτεχνίας του μουσείου της βιβλιοθήκης του Βατικανού

Τα αντικείμενα μικροτεχνίας του μουσείου της βιβλιοθήκης του Βατικανού 5 Νοεμβρίου 2017 Τα αντικείμενα μικροτεχνίας μουσείου της βιβλιοθήκης Βατικανού Πολιτισμός / Ζωγραφική & Εικαστικές Τέχνες Κωνσταντίνος Π. Χαραλαμπίδης, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογίας Α.Π.Θ. Η συλλογή αντικειμένων

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινες Ιστορίες. «...ανέφερα εγγράφως...» Διάρκεια Έκθεσης:

Χάρτινες Ιστορίες. «...ανέφερα εγγράφως...» Διάρκεια Έκθεσης: Χάρτινες Ιστορίες Ένα εκπαιδευτικό πρόγραµµα για µαθητές και µαθήτριες του γυµνασίου µε αφορµή την έκθεση «...ανέφερα εγγράφως...» «...ανέφερα εγγράφως...» ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ.

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Διαπιστώσεις Α. Δεν εντοπίζονται άμεσοι φιλολογικοί δεσμοί με τους

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (file://localhost/c:/documents%20and%20settings/user/επιφάνεια%20εργασίας/κ έντρο%20εξ%20αποστάσεως%20επιμόρφωσης%20- %20Παιδαγωγικό%20Ινστιτούτο.mht) Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Κ.Δ. και ιστορία εποχής της Καινής Διαθήκης

Εισαγωγή στην Κ.Δ. και ιστορία εποχής της Καινής Διαθήκης Εισαγωγή στην Κ.Δ. και ιστορία εποχής της Καινής Διαθήκης Μάθημα 6 : Σωτήριος Σ. Δεσπότης Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΙΙ (Λουκάς-Πράξεις) 2 Ευαγγέλιο = χαρμόσυνη αγγελία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική.

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική. ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ECTS ECTS 1. Mεθοδολογία και κριτική του κειμένου της Καινής Διαθήκης. 2. Ζητήματα Ερμηνείας και Ερμηνευτικής της Καινής

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Διεύθυνση αλληλογραφίας: Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας/Φιλοσοφική Σχολή/ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων/ Τ.Κ. 45110.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Διεύθυνση αλληλογραφίας: Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας/Φιλοσοφική Σχολή/ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων/ Τ.Κ. 45110. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ονοματεπώνυμο: Αγγελική Παναγοπούλου Πατρώνυμο: Γεώργιος Τόπος γέννησης: Αθήνα Οικογενειακή κατάσταση: Άγαμη Θέση: Λέκτορας Γνωστικό Αντικείμενο: Βυζαντινή Ιστορία Διεύθυνση αλληλογραφίας:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η σημερινή βασιλική «Αγ. Σοφία» βρίσκεται στο κέντρο της κύριας νεκρόπολης της αρχαίας πόλης Σέρντικα. Σ αυτή την περιοχή έχουν ανακαλυφθεί

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός για Εκπαιδευτικούς

Οδηγός για Εκπαιδευτικούς Οδηγός για Εκπαιδευτικούς Οδηγός για Εκπαιδευτικούς Λίγα λόγια για το βιβλίο Τα 39 στοιχεία, που αναζητούν οι Κέιχιλ, υπόσχονται τεράστια εξουσία. Η Έιμι με τον αδελφό της, Νταν, διαπιστώνουν με έκπληξη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΤΑΞΗ: Β ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ: 23 ΑΓΟΡΙΑ: 13 ΚΟΡΙΤΣΙΑ: 10 ΕΚΠΟΝΗΣΗ: ΛΙΑΠΗ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ:

Διαβάστε περισσότερα

Παρακαλούμε όποιον γνωρίζει το που μπορούμε να βρούμε ολόκληρα τα κείμενα στα ελληνικά, να μας ενημερώσει.

Παρακαλούμε όποιον γνωρίζει το που μπορούμε να βρούμε ολόκληρα τα κείμενα στα ελληνικά, να μας ενημερώσει. Η μετάφραση των κειμένων στα ελληνικά, που παρατίθεται εδώ, είναι βασισμένη στις μεταφράσεις από τα κοπτικά και ελληνικά στα αγγλικά των: Wesley W. Isenberg, Stephen Patterson, Marvin Meyer, Thomas O.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 3: Βυζαντινή Επιστολογραφία: είδη - χαρακτηριστικά. Συνέσιος ο Κυρηναίος: Βίος και Έργο Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα έρθουν

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος ΕΚΠΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια Για Την Αγιογράφο

Λίγα Λόγια Για Την Αγιογράφο Αγιογράφος Ραλλού Λιόλιου Κούση Βυζαντινές Εικόνες Οι βυζαντινές εικόνες είναι ιεροί πνευματικοί θησαυροί του Ανατολικού Ορθόδοξου Χριστιανισμού. Η βυζαντινή ζωγραφική είναι ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα

Διαβάστε περισσότερα

Ερμηνεία των Πράξεων των Αποστόλων

Ερμηνεία των Πράξεων των Αποστόλων Ερμηνεία των Πράξεων των Αποστόλων Ενότητα 1.2: Ειδική εισαγωγή - Τα συνοπτικά Ευαγγέλια ΙΙ Σωτήριος Δεσπότης Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Τα συνοπτικά Ευαγγέλια ΙΙ (Λουκάς - Πράξεις) 1 Ευαγγέλιο

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου:

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: Σελίδα: 16 Μέγεθος: 510 cm ² Μέση κυκλοφορία: 7510 Επικοινωνία εντύπου: (210) 8113000 Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: 210 5231.831-4 Είδος: Εφημερίδα / Κύρια / Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος ΕΚΠΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας.

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 2. Ποια η έννοια της λέξεως είδωλο στο θρησκευτικό τομέα; 3. Ποιο από τα παρακάτω αποτελούν μορφές σύγχρονης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ

ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Το Δ ευαγγέλιο και η σχέση του με τα Συνοπτικά «Πνευματικό» ευαγγέλιο- «σωματικά» ευαγγέλια Ομοιότητες-διαφορές Δε διασώζει καμία από τις 50 και πλέον παραβολές

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 4: Ιστορικό πλαίσιο 6 ου αιώνα. Βυζαντινή Ιστοριογραφία: είδη - χαρακτηριστικά. Προκόπιος και Μαλάλας: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί

Διαβάστε περισσότερα

Μανόλης Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τ. 1, Αθήνα 1987.

Μανόλης Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τ. 1, Αθήνα 1987. Μανόλης Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (14501830), τ. 1, Αθήνα 1987. Παναγιώτης Λ. Βοκοτόπουλος, Εικόνες της Κέρκυρας, Αθήνα 1990. Κερκυραίοι ζωγράφοι: 19ος20ος αι., επιμ. Αθ. Χρήστου, Κέρκυρα

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο οι Κατακόμβες της Μήλου

Μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο οι Κατακόμβες της Μήλου 09/04/2019 Μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο οι Κατακόμβες της Μήλου / Ιστορία - Εθνικά Θέματα Αθανάσιος Κίμων Ευθυμίου, Δημοσιογράφος Εκτός από κοιμητήριο, οι κατακόμβες ήταν και τόπος λατρείας. Έτσι

Διαβάστε περισσότερα

3. Να αναλύσετε τον τρόπο µε τον οποίο η στωική φιλοσοφία και ο νεοπλατωνισµός επηρέασαν τους Απολογητές και τους Πατέρες της Εκκλησίας.

3. Να αναλύσετε τον τρόπο µε τον οποίο η στωική φιλοσοφία και ο νεοπλατωνισµός επηρέασαν τους Απολογητές και τους Πατέρες της Εκκλησίας. 2.2.2. Η Ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου κατά τους τρεις πρώτους µ.χ. αιώνες - Το Ελληνικό Πνεύµα κατά τους τρεις πρώτους µ.χ. αιώνες - Η Παλαιοχριστιανική τέχνης - Μια Τέχνη Ελληνική Eρωτήσεις ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΑΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Πολιτιστικό πρόγραμμα με βάση την Ιστορία της Ε Δημοτικού

ΠΕΡΙΑΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Πολιτιστικό πρόγραμμα με βάση την Ιστορία της Ε Δημοτικού ΠΕΡΙΑΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Πολιτιστικό πρόγραμμα με βάση την Ιστορία της Ε Δημοτικού Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: Χρύσα Κουράκη, Δασκάλα, Δρ. Παιδικής Λογοτεχνίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Διαβάστε περισσότερα

Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας

Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας Το άνοιγμα του Χριστιανισμού στον εθνικό κόσμο Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας Ο Βαρνάβας Υπήρξε πιθανώς ένας από τους εβδομήκοντα αποστόλους του Κυρίου. Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Το πραγματικό

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αικατερίνη Καλέρη, Αν. Καθηγήτρια το μάθημα Αισθητική διδάσκεται στο 4ο έτος, Ζ εξάμηνο εισάγει στις κλασσικές έννοιες και θεωρίες της φιλοσοφίας της τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή ΜΑΘΗΜΑ 6 Ο ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ... Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, κατά τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. Στη συνέχεια,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;»

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ- «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έρευνα «ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ;» πραγματοποιήθηκε τους μήνες Φεβρουάριο-Μάρτιο 2014 σε πέντε σχολεία της Θεσσαλονίκης

Διαβάστε περισσότερα

Οι Καθολικές επιστολές

Οι Καθολικές επιστολές EIΔΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μάθημα 10 Οι Καθολικές επιστολές ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Ιακώβου Α Πέτρου Β Πέτρου Α Ιωάννου Α Ιωάννου Α Ιωάννου Ιούδα Οι 7 αυτές επιστολές επιγράφονται με το όνομα του αποστολέα τους και όχι

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΦΩΤΟΔΟΤΕΣ» - Κορυδαλλών 10 Κάντζα Αττικής 153 51 Phone: 210 6658 551 - Email: fotodotes@yahoo.gr Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Συγγραφέας: Παπαδημητρακόπουλος Κωνσταντίνος Κωδικός προϊόντος: 00092

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Υπόγεια κοιμητήρια (σε υπαίθριες εκτάσεις που ανήκαν σε πλούσιους πιστούς). Αποτελούνταν από υπόγειες σήραγγες σε μορφή λαβύρινθου μήκους πολλών

Υπόγεια κοιμητήρια (σε υπαίθριες εκτάσεις που ανήκαν σε πλούσιους πιστούς). Αποτελούνταν από υπόγειες σήραγγες σε μορφή λαβύρινθου μήκους πολλών Κατακόμβες, τόπος καταφυγής και μνήμης Τι ήταν οι κατακόμβες; Υπόγεια κοιμητήρια (σε υπαίθριες εκτάσεις που ανήκαν σε πλούσιους πιστούς). Αποτελούνταν από υπόγειες σήραγγες σε μορφή λαβύρινθου μήκους πολλών

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί και πώς. μελετούμε την Ιστορία;

Γιατί και πώς. μελετούμε την Ιστορία; Γιατί και πώς μελετούμε την Ιστορία; Στο μάθημα αυτό θα πληροφορηθούμε: τι είναι η Ιστορία, γιατί μελετούμε την Ιστορία, πώς θα την μελετήσουμε αντικειμενικά και αμερόληπτα. Ετυμολογία και σημασία της

Διαβάστε περισσότερα

Κριτικη της Maria Kleanthous Kouzapa για το βιβλίο : " ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ " του Γιώργου Παπαδόπουλου-Κυπραίου

Κριτικη της Maria Kleanthous Kouzapa για το βιβλίο :  ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ  του Γιώργου Παπαδόπουλου-Κυπραίου Ημερομηνία 13/07/2015 Μέσο Συντάκτης Link http://vivliopareas.blogspot.gr/ Μαρία Κλεάνθους Κουζάπα http://vivliopareas.blogspot.gr/2015/07/maria-kleanthous-kouzapa_40.html Δευτέρα, 13 Ιουλίου 2015 Κριτικη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Mατθαίος-Μάρκος-Λουκάς)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Mατθαίος-Μάρκος-Λουκάς) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Mατθαίος-Μάρκος-Λουκάς) Από τον 2ο αιώνα και εξής η λέξη ευαγγέλιο δηλώνει: τα βιβλία εκείνα της Καινής Διαθήκης που περιέχουν και αφηγούνται το γεγονός της

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ο Μέγας Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός Ιωάννης ο Χρυσόστομος Ποιοί ήταν; Πού έζησαν; Τί έκαναν; Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου 30 Ιανουαρίου 2015 Βασίλειος ο Μέγας (330-379) Ο Βασίλειος ο

Διαβάστε περισσότερα

Χαίρε, ω φιλτάτη Συρία!

Χαίρε, ω φιλτάτη Συρία! Χαίρε, ω φιλτάτη Συρία! ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΑΝΟΡΑΜΑ Παράλληλες εκδηλώσεις που συμπληρώνουν και προεκτείνουν την Έκθεση «Χαίρε, ω φιλτάτη Συρία! Πολιτιστικό

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ:

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ: ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ: Η ΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ: Η Αικατερίνη είχε κάλλος και ομορφιά ασύγκριτη. Η μητέρα της και οι συγγενείς της την πίεζαν συνεχώς να παντρευτεί, για να μην φύγουν από τα χέρια τους

Διαβάστε περισσότερα

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ ΓΙΑΤΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΣXOΛEIO; ΓΙΑ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ!!! Ο Μιχαήλ Γ (842-867) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Αμορίου. Όταν

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Φροντιστηριακές ασκήσεις στην ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: δηλώσεις συμμετοχής, οργανωτικά

Διαβάστε περισσότερα

Η Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης Ονόματα Ομάδων: 1. Μικροί Πράκτορες 2. LaCta 3. Αλλοδαποί 4. Η Συμμορία των 5

Η Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης Ονόματα Ομάδων: 1. Μικροί Πράκτορες 2. LaCta 3. Αλλοδαποί 4. Η Συμμορία των 5 Η Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης Ονόματα Ομάδων: 1. Μικροί Πράκτορες 2. LaCta 3. Αλλοδαποί 4. Η Συμμορία των 5 Αρχικές Σκέψεις Πόσο καλά γνωρίζουμε την πόλη μας; Πόσο καλά ξέρουμε την

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας):

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας): ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ 99. Παρ ότι η δεύτερη ευχή είναι συγκροτημένη με το προοίμιό της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με άλλα προοίμια, ιδιαίτερα με εκείνα που σε περίληψη περιγράφουν το Μυστήριο της Σωτηρίας,

Διαβάστε περισσότερα

Η Παύλεια Θεολογία. Ελληνιστές και Αντιόχεια. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας

Η Παύλεια Θεολογία. Ελληνιστές και Αντιόχεια. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η Παύλεια Θεολογία Ελληνιστές και Αντιόχεια Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Μαραβά Χατζηνικολάου Άννα (Καλαμάτα 1911 Αθήνα 2005) Χατζηνικολάου Γιάννης (Αν. Ρωμυλία 1899 Αθήνα 1975)

Μαραβά Χατζηνικολάου Άννα (Καλαμάτα 1911 Αθήνα 2005) Χατζηνικολάου Γιάννης (Αν. Ρωμυλία 1899 Αθήνα 1975) Μαραβά Χατζηνικολάου Άννα (Καλαμάτα 1911 Αθήνα 2005) Χατζηνικολάου Γιάννης (Αν. Ρωμυλία 1899 Αθήνα 1975) Αρχείο της περιόδου 1927-2004 Μέγεθος αρχείου 15 φάκελοι Δωρεά Αγνής Κουβελά, 2/2014 Βιογραφικό

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ Εργασία του μαθητή: Μαγγιώρου

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανικές Πρακτικές

Χριστιανικές Πρακτικές Χριστιανικές Πρακτικές του David Batty Οδηγός Μελέτης Έκδοση 5 Χριστιανικές Πρακτικές Οδηγός Μελέτης 5η έκδοση του David Batty Σημείωση: Τα εδάφια της Βίβλου όπου αυτά αναφέρονται, είναι από τη νεοελληνική

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Διάρθρωση μαθημάτων: Εισαγωγικά (2/10 Πλάντζος) Μεθοδολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους Οι σταυροφόροι βοηθούμενοι από τους Βενετούς καταλαμβάνουν την Πόλη. Πολλοί Έλληνες αναγκάζονται να φύγουν και να ιδρύσουν

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΠΕΛΕΝΤΡΙ Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι φαίνεται να χτίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 12 ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

Εξαιρετικά αντίγραφα βυζαντινών εικόνων

Εξαιρετικά αντίγραφα βυζαντινών εικόνων Εξαιρετικά αντίγραφα βυζαντινών εικόνων από την H ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΙΝΑ «Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΙΝΑ είναι ένα Ελληνορθόδοξον Χριστιανικόν μοναστικόν κέντρον με αδιάκοπον πνευματική ζωήν δεκαεπτά αιώνων. Η ασκητική

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος ΕΚΠΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Συνθήκη για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που υιοθετήθηκε από την UNESCO το 1972, σηματοδότησε μια νέα εποχή στη διατήρηση των πολιτιστικών

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Μάθημα στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης ΕΚΠΑ

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος 1. Η μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας Η τεράστια αυτή πυραμίδα είναι το αρχαιότερο από τα εφτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, αλλά είναι το μόνο που διασώζετε 4.000χ.Όταν

Διαβάστε περισσότερα

4. Η Καινή Διαθήκη Β : Οι Επιστολές και η Αποκάλυψη

4. Η Καινή Διαθήκη Β : Οι Επιστολές και η Αποκάλυψη 4. Η Καινή Διαθήκη Β : Οι Επιστολές και η Αποκάλυψη 1. Τι ήταν και γιατί γράφτηκαν οι επιστολές του αποστόλου Παύλου; Ήταν γράμματα που έστελνε ο απόστολος στις χριστιανικές κοινότητες που είχε ιδρύσει.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΙΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΑΓΙΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΑΓΙΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Ο Λάζαρος ήταν στενός φίλος του Χριστού. Κατοικούσε στη Βηθανία, 3 χλμ. περίπου ανατολικά της Ιερουσαλήμ και οι αδελφές του Μάρθα και Μαρία φιλοξένησαν

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων

ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων 1. Ποια είναι τα βιβλία της Καινής Διαθήκης 1. Ιστορικά Ευαγγέλια 1. κατά Ματθαίον 2. κατά Μάρκον 3. κατά Λουκάν 4. κατά Ιωάννην 5.Πράξεις

Διαβάστε περισσότερα

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ)

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) 1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας Επιμέλεια, Δ. Πετρουγάκη, Φιλόλογος Οι διοικητικές αλλαγές Ο Διοκλητιανός (284 μ.χ.) επεδίωξε

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ!

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ! ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ! (There is only one God) Πού μπορείς να πάς ώστε να απομακρυνθείς από το Θεό; Ο Θεός γεμίζει κάθετόπο και χρόνο. Δεν υπάρχει τόπος χωρίς να είναι εκεί ο Θεός. Ο Θεός μίλησε μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Το Ιδεολογικό Υπόβαθρο της προς Εβραίους

Το Ιδεολογικό Υπόβαθρο της προς Εβραίους Το Ιδεολογικό Υπόβαθρο της προς Εβραίους 1. Εξωχριστιανικό 2. Χριστιανικό 1. Εξωχριστιανικό Το φιλωνικό υπόβαθρο To γνωστικό υπόβαθρο Το κουμρανικό υπόβαθρο To σαμαρειτικό υπόβαθρο Tο ιουδαϊκό μυστικιστικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, 105 56 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 2103352364 FAX: 2103237654 www.iaath.gr, E-Mail: ipe.iaath@gmail.com ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 5 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη

Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη Οι φιλολογικές πηγές της Πεντατεύχου (Φιλολογικά στρώματα): Οι τέσσερις πηγές της Πεντατεύχου είναι: η Γιαχβική, η Ελωχειμική, το Δευτερονόμιο και ο Ιερατικός Κώδικας.

Διαβάστε περισσότερα

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Επιμέλεια έκθεσης Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Νίκος Μπονόβας Mε την περιοδική έκθεση «Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. Μουσειακή παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος του Αυτοκράτορα Αδριανού. Μουσείο Ακρόπολης, Ισόγειο.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. Μουσειακή παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος του Αυτοκράτορα Αδριανού. Μουσείο Ακρόπολης, Ισόγειο. ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Μουσειακή παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος του Αυτοκράτορα Αδριανού για την Αθήνα του 2 ου αιώνα μ.χ Μουσείο Ακρόπολης, Ισόγειο Ελεύθερη πρόσβαση Ώρες λειτουργίας του Μουσείου

Διαβάστε περισσότερα

Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν).

Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν). ΜΑΘΗΜΑ 25 Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν). ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β α. «Κατ οίκον εκκλησία» 1.

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην

Διαβάστε περισσότερα

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους ΜΑΘΗΜΑ 30 Ο 31 Ο ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ Να συμπληρώσετε την πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία την επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Θρησκευτικά B Δημοτικού (Μέρος Α ) Ομορφος κόσμος ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Θρησκευτικά Β Δημοτικού Ομορφος κόσμος (Μέρος A ) Συγγραφική ομάδα:

Διαβάστε περισσότερα