ΘΕΜΑ: ΜΕΛΕΤΗ ΕΝΤΑΞΗΣ του ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ

Transcript

1 ΘΕΜΑ: ΜΕΛΕΤΗ ΕΝΤΑΞΗΣ του ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2013 ΑΘΗΝΑ 1

2 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή Στατιστικά στοιχεία Γεωγραφική κατανομή ελαιολάδου Παραγωγική δυνατότητα ελαιολάδου Παραγωγή βιολογικού ελαιολάδου Ελαιοτριβεία Τυποποιητήρια ελαιολάδου Παραγωγική δυνατότητα ελαιολάδου στην Λεκάνη της Μεσογείου Εξαγωγές Ελαιολάδου Εξαγωγική δραστηριότητα ελαιολάδου στην Λεκάνη της Μεσογείου Εισαγωγές Ελαιολάδου και Παρθένου Ελαιολάδου Κατανάλωση ελαιολάδου Τάσεις Εγχώρια καταναλωτική ζήτηση ελαιολάδου Διάθρωση εγχώριας αγοράς Παγκόσμια καταναλωτική ζήτηση ελαιολάδου Εξέλιξη της ελληνικής τιμής διάθεσης Τιμή ελαιολάδου διεθνώς Διαρρύθμιση τιμών στην Ιταλία Διαρρύθμιση τιμών στην Ισπανία Κατηγοριοποίηση Προτυποποίηση ελαιολάδου Θεσμικό πλαίσιο Εθνική και κοινοτική νομοθεσία για το ελαιόλαδο Κατηγορίες ελαιολάδου Παρθένα Ελαιόλαδα

3 Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο Παρθένο Ελαιόλαδο Ελαιόλαδο Λαμπάντε Εξευγενισμένο Ελαιόλαδο Ελαιόλαδο-Αποτελούμενο από Εξευγενισμένα Ελαιόλαδα και Παρθένα Ελαιόλαδα Ακατέργαστο Πυρηνέλαιο Τυποποίηση και διάκριση μεταξύ τυποποιημένου και «χύμα» Καταναλωτική συσκευασία ελαιολάδου Συσκευασίες μεταφοράς για επανασυσκευασία (χύμα) Γεωγραφική προέλευση προϊόντων Θεσμικό πλαίσιο Διαδικασία κατοχύρωσης ονομασίας ΠΟΠ και ΠΓΕ Κατηγορίες προϊόντων γεωγραφικής προέλευσης Προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (ΠΟΠ) Προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη (ΠΓΕ) Ελαιόλαδα ΠΟΠ & ΠΓΕ στην Λεκάνη της Μεσογείου Προϊόντα Βιολογικής Γεωργίας Ειδικά Παραδοσιακά Προϊόντα Εγγυημένων (ΕΠΠΕ) Σήμανση προϊόντων ΠΟΠ, ΠΓΕ, ΕΠΠΕ Πιστοποίηση Έλεγχος Ελληνικό Θεσμικό Πλαίσιο Πιστοποίησης Διεθνές πρότυπο ISO 22000: Ελληνικοί Φορείς Πιστοποίησης Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ)

4 4.2.2 Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.) Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων (ΔΗΩ) Εθνικό & Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο ελέγχου Η Αρχή της Ευθύνης για τις επιχειρήσεις τροφίμων Πιστοποίηση Προστατευόμενων Ονομασιών Προέλευσης (Π.Ο.Π.), Προστατευόμενων Γεωγραφικών Ενδείξεων (Π.Γ.Ε.) Αποθήκευση Προδιαγραφές χώρων αποθήκευσης ελαιολάδου Διατηρησιμότητα ελαιολάδου Εφοδιαστική αλυσίδα παρούσα κατάσταση Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων Βασικά χαρακτηριστικά Standarization Κατηγοριοποίηση Τυποποίηση Λειτουργίες Χρηματιστηρίου Εμπορευμάτων Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων Ελαιολάδου Δομή Αγοράς Εκκαθάριση και Διακανονισμός...99 Βιβλιογραφία - Πηγές... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΓΕΝΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΩΝ... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: ΛΙΣΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ

5 5

6 1. Εισαγωγή Η εκπόνηση της παρούσας μελέτης ανατέθηκε στο Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών από το Εμπορικό και Βιομηχανικού Επιμελητήριο Πειραιά σε συνέχεια επαφών με το Χρηματιστήριο Αθηνών για τη διερεύνηση της σκοπιμότητας ίδρυσης ενός χρηματιστηρίου εμπορευμάτων ελαιολάδου. Βασικός στόχος της μελέτης είναι η ανάλυση των δεδομένων της υπάρχουσας κατάστασης σε θέματα πιστοποίησης και αποθήκευσης των εμπορευμάτων, η οποία θα μπορούσε να συμβάλλει στην ανάπτυξη προτάσεων για την δημιουργία ενός σύγχρονου δικτύου παράδοσης στο οποίο μπορεί να στηριχθεί ένα χρηματιστήριο εμπορευμάτων. Η μελέτη παρουσιάζει την παραγωγική δυνατότητα των Ευρωπαϊκών χωρών σε ελαιόλαδο με έμφαση στις χώρες της Λεκάνης της Μεσογείου και τα στοιχεία εξαγωγών ανά κατηγορία ελαιόλαδων. Δίνεται μεγάλη έμφαση στην παγκόσμια κατανάλωση και στην ανάπτυξη νέων αγορών. Παρουσιάζονται στοιχεία εξέλιξης της ελληνικής τιμής την τελευταία τριετία, ενώ συλλέχθηκαν και επεξεργάστηκαν στοιχεία από τις τιμές πώλησης διεθνώς και ειδικότερα των βασικών παραγωγικών χωρών, όπως της Ισπανίας και Ιταλίας. Περιγράφεται το θεσμικό πλαίσιο του ελαιολάδου σε σχέση με τα είδη και πρότυπα που το καθορίζουν, ενώ γίνεται αναφορά στις κατηγορίες ΠΟΠ & ΠΓΕ καθώς και στο βιολογικό ελαιόλαδο. Γίνεται αναφορά στο θεσμικό πλαίσιο πιστοποίησης και στους φορείς του, ενώ στο κεφάλαιο της αποθήκευσης, γίνεται περιγραφή του υφιστάμενου δικτύου, της εφοδιαστικής αλυσίδας και των βασικών εταιρειών logistics που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. 6

7 Τέλος παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά των χρηματιστηρίων εμπορευμάτων ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στη δομή αγοράς του χρηματιστηρίου ελαιολάδου. Η εν λόγω μελέτη πραγματοποιήθηκε από το Τμήμα Έρευνας και Τεκμηρίωσης του ΙΝΕΜΥ με την πολύτιμη συμβολή του Χρηματιστηρίου Αθηνών. 7

8 2. Στατιστικά στοιχεία Γεωγραφική κατανομή ελαιολάδου Η Ελλάδα είναι η τρίτη ελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο, μετά την Ισπανία και την Ιταλία με την ετήσια παραγωγή να κυμαίνεται από έως και πάνω από τόνους ελαιόλαδο, ανάλογα με την ελαιοκομική χρονιά. Η εγχώρια κατανάλωση - από τις υψηλότερες παγκοσμίως - απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της εγχώριας παραγωγής και απομένουν περίπου τόνοι για εξαγωγή, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας κατευθύνεται στην Ιταλία σε μορφή «χύμα». Μόνο το 20% περίπου της συνολικής εγχώριας παραγωγής φθάνει στην τυποποίηση, με τα αντίστοιχα ποσοστά να φτάνουν το 50% και 75% για την Ισπανία και την Ιταλία. Όπως προκύπτει, τόσο από διαθέσιμα στοιχεία όσο και από σχετικές μελέτες, το ελληνικό επώνυμο ελαιόλαδο δεν έχει ικανοποιητική επώνυμη παρουσία στις ξένες αγορές. Την πρώτη θέση κατέχει συνήθως το Ιταλικό ελαιόλαδο και ακολουθεί το Ισπανικό με αυξητικές τάσεις. Το 37% περίπου της συνολικής παραγωγής εξάγεται σε χύμα μορφή με κύριο προορισμό την Ιταλία (περίπου 85%), γεγονός που αποτελεί σημαντική απώλεια εσόδων από την προστιθέμενη αξία που προσδίδει το τυποποιημένο προϊόν. Ωστόσο, η συμβολή του ελαιολάδου στις συνολικές εξαγωγές της χώρας είναι σημαντική. Η Ελλάδα είναι, η μεγαλύτερη εξαγωγική χώρα παρθένου ελαιολάδου και κατέχει σημαντική θέση στη παγκόσμια αγορά. Το παρθένο ελαιόλαδο συμβάλλει σημαντικά στις συνολικά διαμορφούμενες εξαγωγές ελαιολάδου και κατέχει σημαντικό μερίδιο στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας που αγγίζει, κατά μέσο όρο, το 1,28% κατά τη τελευταία πενταετία. Οι ελαιοπαραγωγικές χώρες, είναι κατά κύριο λόγο συγκεντρωμένες στη λεκάνη της Μεσογείου, λόγω των κατάλληλων κλιματολογικών συνθηκών που ευνοούν ιδιαίτερα τη συγκεκριμένη καλλιέργεια. Περισσότερο από το 75% της διεθνούς 8

9 παραγωγής, πραγματοποιούνται από τρεις χώρες: την Ισπανία (41%), την Ιταλία (20%) και την Ελλάδα (12%). Το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς τυποποιημένου ελαιολάδου (>55%) ελέγχεται από δυο μεγάλες εταιρίες ενώ σημαντικό μέρος των τροποποιητικών μονάδων αποτελούν μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις και αρκετές συνεταιριστικές στις παραγωγικές περιοχές. 2.1 Παραγωγική δυνατότητα ελαιολάδου Η συνολική παραγωγή του ελαιολάδου καθώς και η παραγωγικότητα ανά στρέμμα παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με την ελαιοκομική χρονιά. Η εποχικότητα της παραγωγής μπορεί να φτάσει σε επίπεδο χώρας το ±20%. Η δυναμικότητα παραγωγής δεν εξαρτάται μόνο από τον αριθμό των ελαιόδεντρων αλλά και από αρκετούς παράγοντες. Το μέγεθος παραγωγής εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες, τους εδαφολογικούς παράγοντες των καλλιεργούμενων εκτάσεων καθώς και με τη κυκλικότητα που παρουσιάζει η απόδοση των ελαιόδεντρων. Η κυκλικότητα στο γεωργικό τομέα αποτελεί ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της απόδοσης των γεωργικών προϊόντων και συγκεκριμένα των ελαιόδεντρων, καθώς συνήθως μια «καλή- παραγωγική» ελαιοκομική χρονιά συνοδεύεται από μια «κακή-μη παραγωγική» ελαιοκομική χρονιά. Όπως φαίνεται στον πίνακα 2.1 από τα στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου, η παραγωγή ελαιολάδου στην Ελλάδα έχει αρκετές αυξομειώσεις από το 2001/02. Στην δεκαετία αυτή η καλύτερη χρονιά ποσοτικά χαρακτηρίζεται το 2004/05. Την τελευταία 5-ετία υπάρχει μια σταθεροποίηση μεταξύ 300 με 330 χιλ τόνων. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου, η παραγωγή για την χρονιά , αναμένεται να κλείσει στους τόνους, αυξημένη κατά 22,0%. 9

10 Πίνακας 2.1: Εγχώρια παραγωγή ελαιολάδου βάση Δ.Σ.Ε (2001/ /13) Ποσότητα Περίοδος (Τόνοι) Μεταβολή 2001/ / ,50% 2003/ ,60% 2004/ ,20% 2005/ ,50% 2006/ ,70% 2007/ ,60% 2008/ ,80% 2009/ ,90% 2010/ ,30% 2011/ ,30% 2012/13* ,00% *Πρόβλεψη Πηγή: Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου Βέβαια υπάρχουν στοιχεία (Πίνακας 2.2) προερχόμενα από τις εταιρείες του κλάδου σύμφωνα με την κλαδική μελέτη της ICAP (Ελαιόλαδο-Πυρηνέλαιο 2012), όπου υπάρχει σαφής απόκλιση(25-30%) σε σχέση με τα στοιχεία του Δ.Σ.Ε(Πίνακας 2.1). Στα στοιχεία του Πίνακα 2.2, όπως και στον Πίνακα 2.1 φαίνεται ότι την τελευταία πενταετία η παραγωγή ελαιολάδου παρουσιάζει μια σταθερότητα και κυμαίνεται μεταξύ χιλ. τόνους. 10

11 Πίνακας 2.2: Εγχώρια παραγωγή ελαιολάδου βάση Εκτιμήσεων Αγοράς (2001/ /13) Ποσότητα Περίοδος (Τόνοι) Μεταβολή 2001/ / ,00% 2003/ ,30% 2004/ ,70% 2005/ ,00% 2006/ ,30% 2007/ ,50% 2008/ ,90% 2009/ ,30% 2010/ ,10% 2011/ ,10% 2012/ ,80% *Πρόβλεψη Πηγή: ICAP,Κλαδική μελέτη Ελαιολάδου-Πυρηνέλαιο 2012 Η παραγωγή ελαιολάδου στην Ελλάδα γίνεται κυρίως σε Πελοπόννησο και Κρήτη, όπου παράγεται το 75% της εγχώριας παραγωγής. Ο νομός Ηρακλείου έχει τα σκήπτρα της μεγαλύτερης παραγωγής ελαιολάδου με το ποσοστό παραγωγής σε πανελλαδικό επίπεδο να είναι στο 21%. Στον πίνακα 2.3 φαίνεται η παραγωγή ελαιολάδου στην Ελλάδα κατά μέσο όρο την τριετία Πίνακας 2.3: Παραγωγή Ελαιολάδου Μέσος Ορος Περιοχή/Γεωγραφικό Ποσοστιαία Τόνοι Διαμέρισμα Συμμετοχή Αττική ,9% Νομαρχία Αθηνών 0 0,0% Νομαρχία Ανατολικής Αττικής 545 0,2% 11

12 Νομαρχία Δυτικής Αττικής ,4% Νομαρχία Πειραιώς ,3% Λοιπή Στερεά και Εύβοια ,7% Αιτωλία-Ακαρνανίας ,3% Βοιωτίας ,1% Ευβοίας ,2% Ευρυτανίας 5 0,0% Φθιώτιδας ,9% Φωκίδας 473 0,2% Πελοπόννησος ,4% Αργολιδας ,3% Αρκαδίας ,0% Αχαίας ,3% Ηλείας ,3% Κορινθίας ,3% Λακωνίας ,8% Μεσσηνίας ,3% Ιόνιοι Νήσοι ,0% Ζάκυνθος ,8% Κέρκυροα ,7% Κεφαλλονιά ,5% Λευκάδα 171 0,1% Ήπειρος ,4% Άρτης 924 0,3% Θεσπρωτίας ,6% Ιωαννίνων 0 0,0% Πρεβέζης ,4% Θεσσαλία ,5% Καρδίτσας 0 0,0% Λάρισας 894 0,3% Μαγνησίας ,2% Τρικάλων 106 0,0% Μακεδονία ,5% Γρεβενών 0 0,0% Δράμας 0 0,0% Ημαθίας 80 0,0% Θεσσαλονίκης 0 0,0% Καβάλας 441 0,1% Καστοριάς ,2% 12

13 Κιλκίς 0 0,0% Κοζάνης 1 0,0% Πέλλας 145 0,0% Πιερίας 431 0,1% Σερρών ,5% Φλώρινας 0 0,0% Χαλκιδικής ,4% Θράκη ,5% Έβρου ,9% Ξάνθης ,5% Ροδόπης 248 0,1% Νήσοι Αιγαίου ,1% Δωδεκανήσου ,8% Κυκλάδων ,4% Λέσβου ,5% Σάμου -Ικαρίας 685 0,2% Χίου 514 0,2% Κρήτη ,4% Ηράκλειο ,0% Λασίθι ,6% Ρέθυμνο ,6% Χανιά ,1% Σύνολο Ελλάδας ,0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Παραγωγή βιολογικού ελαιολάδου Η παραγωγή βιολογικού ελαιολάδου όπως παρουσιάζονται στα στοιχεία του Πίνακα 2.4 έχει μια συνεχή αυξητική τάση από το 2000/01. Την δεκαετία η αύξηση της παραγωγής του βιολογικού ελαιολάδου αγγίζει το 230%. Στην αύξηση σημαντικό μερίδιο έχει η αύξηση των εξαγωγών με 188%, ενώ η κατανάλωση αυξήθηκε περίπου 330%. Σταθμός στην αύξηση της παραγωγής ήταν όπως φαίνεται από τα στοιχεία του πίνακα τα έτη 2003/04 & 2004/05 με ποσοστά 23% και 33%, όπου απογείωσαν την παραγωγή του βιολογικού ελαιολάδου. 13

14 Πίνακας 2.4: Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικού ελαιολάδου ( ) Παραγωγή (τόνους) % Μεταβολή Εξαγωγές (τόνους) % Μεταβολή Κατανάλωση (τόνους) % Μεταβολή Έτος 2000/ / ,70% ,09% 400 5,26% 2002/ ,86% ,00% ,50% 2003/ ,42% ,89% ,22% 2004/ ,33% ,71% ,27% 2005/ ,08% ,05% ,57% 2006/ ,38% ,35% ,22% 2007/ ,57% ,17% ,18% 2008/ ,89% ,00% ,38% 2009/ ,88% ,85% ,67% 2010/ ,49% ,70% ,13% Πηγή: Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων (ΔΗΩ) Σημειώνεται ότι στην υπολογιζόμενη παραγωγή που παρουσιάστηκε στους πίνακες 2.1&2.2 δεν περιλαμβάνεται το βιολογικό ελαιόλαδο Ελαιοτριβεία Τα ελαιουργεία της Ελλάδος, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ (2009), ανέρχονται σε μονάδες. Τα 864 (36,5%) αυτών λειτουργεί στην Πελοπόννησο και ακολουθεί η Κρήτη με 23,3% (553 μονάδες). Στον Πίνακα 2.5 καθώς και στο Διάγραμμα 2.1 αποτυπώνεται η κατανομή των ελαιοτριβείων κατά περιοχή. Πίνακας 2.5: Ελαιοτριβεία κατά Περιοχή Γεωγραφική Περιοχή Αριθμός % Πελοπόννησος ,5% 14

15 Δυτική Ελλάδα ,0% Κρήτη ,3% Κεντρική Ελλάδα ,3% Βόρεια Ελλάδα και Νησιά Αιγαίου ,8% Σύνολο ,0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Η μέση ετήσια παραγωγή ανά ελαιοτριβείο στις περιοχές της Ελλάδος είναι πολύ χαμηλή σε σχέση με ελαιοτριβεία της Μεσογείου και κυμαίνεται μεταξύ τόνους ετησίως ανάλογα με τη χρονιά. Τα συνεταιριστικά ελαιοτριβεία είναι κατά κανόνα μεγαλύτερα και αρτιότερα από τα υπόλοιπα, ενώ τα ελαιοτριβεία της Κρήτης έχουν περίπου διπλάσιο μέσο μέγεθος παραγωγής από αυτά της Πελοποννήσου. Διάγραμμα 2.1:Ελαιοτριβεία ανά περιοχή Πελοπόννησος Κρήτη Βόρεια Ελλάδα και Νησιά Αιγαίου Δυτική Ελλάδα Κεντρική Ελλάδα 12% 17% 37% 23% 11% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 15

16 Επισημαίνεται δε ότι ο κλάδος στην Ισπανία κυριαρχείται από μεγάλα και σε μεγάλο βαθμό συνεταιριστικά ελαιοτριβεία, σχεδόν το 70% της παραγωγής τους παράγεται από συνεταιριστικά ελαιοτριβεία ενώ στην Ιταλία τα ελαιοτριβεία, αν και είναι σχετικά μικρά, είναι σε κάποιο βαθμό καθετοποιημένα. Στην Ισπανία, μερικές μεγάλες ομάδες που ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς του ελαιολάδου. Υπάρχουν ελαιοτριβεία, συμπεριλαμβανομένων περίπου 950 συνεταιρισμών. Στην Ιταλία, υπάρχουν περίπου μονάδες όμως το μεγαλύτερος μέρος της παραγωγής είναι συγκεντρωμένο σε λίγους. Οι μεγάλοι εμφιαλωτές ελέγχουν σχεδόν το 50% της παραγωγής παρθένου ελαιολάδου στην αγορά(80% της εγχώριας κατανάλωσης) Τυποποιητήρια ελαιολάδου Από στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ το 2011 υπήρχαν 260 τυποποιητές που διαθέτουν άδεια λειτουργίας, ενώ υπάρχει και απροσδιόριστος αριθμός μικρών μονάδων που λειτουργούν χωρίς άδεια. Το 35% των μονάδων βρίσκεται στην Πελοπόννησο, το 29% στην Κρήτη, το 8% στην Αττική, το 7% στη Δυτική Ελλάδα, το 5% στη Στερεά, το 7% σε Μακεδονία-Θράκη, το 4% στο Β. Αιγαίο, το 3% στο Ιόνιο και το 2% περίπου στην Ήπειρο. Οι περισσότερες μονάδες είναι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, αλλά υπάρχουν και ορισμένες μεγάλες (καθαρά ιδιωτικές) επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε Αττική, Θεσσαλονίκη, Βοιωτία, κ.τ.λ., καθώς, και αρκετές συνεταιριστικές σε παραγωγικές περιοχές. 16

17 2.1.4 Παραγωγική δυνατότητα ελαιολάδου στην Λεκάνη της Μεσογείου Ισπανία και Ιταλία είναι οι βασικές παραγωγικές χώρες ελαιολάδου στην Ευρώπη. Μαζί με την ελληνική παραγωγή καλύπτουν το 97% της παραγωγής της Ε.Ε με βάση τα στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου. Διάγραμμα 2.2: Παραγωγή ελαιολάδου στην Λεκάνη της Μεσογείου Μαρόκο 4% Πορτογαλία 2% Αλγερία 2% Άλλες 6% Τυνησία 4% Τουρκία 5% Ισπανία 46% Συρία 6% Ελλάδα 10% Ιταλία 15% Πηγή: Δ.Σ.Ε 17

18 Η Ισπανία κατέχει με μεγάλη διαφορά την πρώτη θέση στην παραγωγή ελαιολάδου. Στον Πίνακα 2.7 παρουσιάζονται οι ποσότητες σε λίτρα παραγόμενου προϊόντος. Πίνακας 2.7: Παραγωγή ελαιολάδου στις βασικές ελαιοπαραγωγικές χώρες Χώρα Παραγωγής * Ισπανία Ιταλία Ελλάδα Πορτογαλλία *Τρέχουσα χρονιά, μη ολοκληρωμένη Πηγή: Δ.Σ.Ε Αυτό που διακρίνεται εμφανέστατα στα στοιχεία του Πίνακα 2.7 είναι ότι κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η Ισπανία εντατικοποίησε σε μεγάλο βαθμό την καλλιέργεια του ελαιοδέντρου, επιτυγχάνοντας διπλασιασμό της παραγωγής της το 2010 κοντά στους 1,3 εκατ. τόνους σε σχέση με το 1990(670 χιλ τόνους). Αντίθετα Ιταλία και Ελλάδα δεν παρουσίασαν τους ίδιους ρυθμούς, παρουσίασαν όμως αύξηση της τάξης του13%. Σύμφωνα με την τελευταία αναφορά του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου (Σεπτέμβριος 2013) στα οριστικά αποτελέσματα για την χρονιά 2011/12, η παγκόσμια παραγωγή ελαιολάδου ήταν τόνους. Όσο αναφορά για την τρέχουσα σεζόν 2012/13 οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για πτώση της παραγωγής κατά 26%, με την παραγωγή να κυμαίνεται στους τόνους παγκοσμίως. Η πτώση οφείλεται κατά κύριο λόγο στην τεράστια πτώση της παραγωγής στην Ισπανία, όπου παρατηρείται πτώση 62% και στην μειωμένη κατά 23% παραγωγή της Πορτογαλίας. Η αυξημένη παραγωγή κατά 22% στην Ελλάδα και 9 % στην Ιταλία δεν μπόρεσε να καλύψει την 18

19 διαφορά, διότι όπως είδαμε και στο διάγραμμα 2.2, η Ισπανία καλύπτει το 46% της παγκόσμιας παραγωγής. Σημαντική αύξηση παρουσιάζει και η παραγωγή της Τυνησίας όπου αναμένεται να κλείσει στους τόνους, αυξημένη κατά 21%, ενώ κια στην Τουρκία παρατηρείται αύξηση κατά 2%. Παράλληλα το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου ανακοίνωσε μία πρόβλεψη για την παγκόσμια παραγωγή για την σεζόν 2013/14, όπου η εκτιμώμενη παραγωγή θα κυμανθεί κοντά στους τόνους, αυξημένη κατά 20% της φετινής χρονιάς. Η αύξηση αυτή αναμένεται από την αύξηση της παραγωγής της Ισπανίας, λόγω των βελτιωμένων καιρικών συνθηκών στην Ιβηρική χερσόνησο. 2.2 Εξαγωγές Ελαιολάδου Η εξαγωγική δραστηριότητα του ελαιολάδου είναι μεγάλη και η συμβολή του στις συνολικές εξαγωγές της χώρας φτάνει σχεδόν το 1,25% κατά αξία όπως θα δούμε και παρακάτω (Πίνακες 2.8 & 2.9). Αυτό που είναι σημαντικό και φαίνεται σαν συμπέρασμα από τους πίνακες που ακολουθούν είναι ότι το 90% των εξαγωγών αφορούν παρθένο ελαιόλαδο. Στον Πίνακα 2.8 παρουσιάζονται οι ποσότητες του ελαιολάδου που εξάγονται την τελευταία πενταετία, τόσο σε ποσότητες, όσο και σε αξία. Κατά μέσο όρο εξάγονται τόνοι, με ύψος αξίας εξαγωγών τα Το μερίδιο του ελαιολάδου (κατηγορίας SITC 42142) στο σύνολο των εξαγωγών είναι πολύ μικρό και κυμαίνεται στο 0,07%. Η μεγάλη απώλεια είναι στο ύψος της μέσης τιμής του προϊόντος, αφού από το 2008, υπάρχουν απώλειες της τάξης του 25%. Παρατηρείται βέβαια μία μεγάλη αύξηση των εξαγωγών το 2012, με υπερδιπλασιασμό της ποσότητας, χωρίς να υπάρχει μεγάλη μείωση της τιμής του σε σχέση με το

20 Πίνακας 2.8: Εξαγωγές Ελαιολάδου SITC* Ετος Αξία ('000 ) Εξαγωγές Όγκος (τονοι) Μοναδιαία Αξία Χιλ. /τόνο Μεταβολή % ως προς 2008 Μερίδιο % στο σύνολο των εξαγωγών ,07% ,55% 0,08% ,23% 0,06% ,67% 0,05% ,14% 0,10% Μέσος Όρος ,488-16,72 0,07% Πηγή: Κ.Ε.Ε.Μ * SITC: Standard Industrial Trade Classification Στον Πίνακα 2.9 καταγράφονται οι συνολικές εξαγωγές παρθένου ελαιολάδου για τη περίοδο 2008 / Όπως φαίνεται με μια πρώτη ματιά, τόσο ποσοτικά, όσο και αξιακά οι όγκοι εξαγωγών είναι δεκαπλάσιοι από τις ποσότητες του απλού ελαιολάδου (SITC 42142). Όπως διακρίνεται (πλην του 2010), τόσο στο Πίνακα 2.9 αλλά και στο Διάγραμμα 2.3, οι εξαγωγές του παρθένου ελαιολάδου παρουσιάζουν σταδιακή αύξηση, με ιδιαίτερη αύξηση την χρονιά 2011 με 26% σε σχέση με το 2010, όπου υπήρχε μια μικρή κάμψη. Το 2012 συνεχίστηκε αυτή η αυξητική τάση, η οποία διαμορφώθηκε στο 8,5% σε σχέση με το 2011, ενώ είναι εντυπωσιακό ότι σε βάση πενταετίας ( ) η αύξηση του όγκου των εξαγωγών, ποσοτικά είναι 37,3% και αξιακά στο 16,4%. Η διαφορά των δύο οφείλεται φυσικά στην πτώση της μέσης τιμής, της οποίας η μέση πτώση την πενταετία ήταν στο 14,46%. Το 2012 βέβαια η μέση τιμή του παρθένου ελαιολάδου διατηρήθηκε σε υψηλότερες τιμές σε σχέση με το 2011, παρατηρώντας αύξηση 3,7%. 20

21 Πίνακας 2.9: Εξαγωγές Παρθένου Ελαιολάδου SITC* Ετος Εξαγωγές Μοναδιαία Αξία Μερίδιο % Μεταβολή στο Σύνολο Αξία Όγκος Χιλ. /τόνο % ως προς των ('000 ) (τονοι) 2008 Εξαγωγών ,20% ,92% 1,44% ,40% 1,10% ,28% 1,09% ,25% 1,08% Μέσος Όρος Πηγή: Κ.Ε.Ε.Μ ,5-14,46% 1,18% * SITC: Standard Industrial Trade Classification Διάγραμμα 2.3: Εξαγωγές Παρθένου Ελαιόλαδου SITC Αξία('000 ) Ποσότητα(τόνοι)

22 Πίνακας 2.10: Ελληνικές Εξαγωγές Ελαιολάδου 2012 ανά Περιοχή Περιοχή Αξία Ποσότητα Μον. Αξία ('000 ) % μερίδιο τόνοι % μερίδιο ( /kg) O.O.Σ.Α. * ,3% ,9% Ε.Ε.(25) ** ,9% ,7% Ε.Ε.(15) *** ,7% ,8% Βόρεια Αμερική ,2% ,3% Λοιπές Αναπτυγμένες Χώρες ,5% ,8% Λοιπές Χώρες ΟΟΣΑ ,3% 758 0,7% Βαλκανικές χώρες ,7% ,6% Χώρες CIS ,8% ,7% ΆΛΛΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ Βόρεια Αφρική & Μέση Ανατολή ,4% 284 0,2% Χώρες Αφρικής (εκτός Ν.Αφρικής) 834 0,3% 229 0,2% Λοιπές Αφρικής 99 0,0% 30 0,0% Νοτιοανατολική Ασία ,5% 418 0,4% Λοιπές Ασίας ,9% ,0% Λατινική Αμερική ,4% 317 0,3% Λοιπές χώρες 39 0,0% 9 0,0% Σύνολο ,0% ,0% Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Κ.Ε.Ε.Μ. * Ο.Ο.Σ.Α: Αυστρία, Βέλγιο, Καναδάς, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία, Ην Βασίλειο, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Φιλανδία, Αυστραλία, N.Ζηλανδία, Μεξικό, Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ν.Κορέα, Σλοβακία ** Ε.Ε(25): Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ην Βασίλειο, Ιταλία, Φιλανδία, Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Εσθονία, Κύπρος, Λετονία, Μάλτα, Λιθουανία, Σλοβενία, Ιρλανδία.,*** Ε.Ε(15): Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Ην Βασίλειο, Ιταλία, Φιλανδία, Ιρλανδία. 22

23 Παρατηρείται ότι, ο κύριος όγκος των ελληνικών εξαγωγών ελαιολάδου κατευθύνεται προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (85%) με μέση αξία 2,025 /kg. Από τις χώρες προορισμού το μεγαλύτερο μερίδιο και σε μεγάλη απόσταση από τις άλλες χώρες εξάγεται στην Ιταλία με τόνους (71,8%) αξίας (μέση μοναδιαία αξία 1,874 /kg). Το μερίδιο των ελληνικών εξαγωγών ελαιολάδου στις 15 πιο σημαντικές αγορές διεθνώς αγγίζει μόλις το 8%, με την Ιταλία και την Ισπανία να κατέχουν αντίστοιχα το 92%. Παρόλο που η Ελλάδα είναι ο 3 ος μεγαλύτερος παραγωγός ελαιολάδου στον κόσμο, το 60% των εξαγωγών της είναι στην Ιταλία Εξαγωγική δραστηριότητα ελαιολάδου στην Λεκάνη της Μεσογείου Αντίστοιχα με την πορεία της παγκόσμιας κατανάλωσης οι συνολικές εξαγωγές διπλασιάστηκαν την τελευταία 20ετία, από 0,7 σε 1,4 εκατ. τόνους, με βασική πηγή ανάπτυξης την Ισπανική αγορά. Οι τρεις βασικές χώρες ελαιοπαραγωγοί, εξήγαγαν προς τρίτες χώρες αθροιστικά περίπου 740 χιλ. τόνους το 2009 (από 230 χιλ. τόνους το 1990). Παράλληλα, εντός του εμπορικού τριγώνου που έχουν σχηματίσει αυτές οι χώρες, εξήχθησαν σε μορφή χύμα (κυρίως προς Ιταλία) επιπλέον 400 χιλ. τόνοι το 2009 (από 270 χιλ. τόνους το 1990). Συγκεκριμένα, τα 2/3 των Ελληνικών εξαγωγών καθώς και το 40% των Ισπανικών εξαγωγών κατευθύνονται προς την Ιταλία. Από όλα τα παραπάνω συνάγεται ότι περίπου το ½ των εξαγωγών των χωρών του τριγώνου γίνονται με λάδι από άλλη χώρα του τριγώνου κατάσταση που οφείλεται κυρίως στην Ιταλία, που εκμεταλλεύεται το διεθνές εμπορικό σήμα (brand name) και τα ανεπτυγμένα δίκτυα διανομής και προώθησης που διαθέτει. 23

24 Είναι δε τέλος εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι εισαγωγές ελαιόλαδου σε μορφή χύμα της Ιταλίας υπερβαίνουν το σύνολο των εξαγωγών της που αφορούν κυρίως τυποποιημένο ελαιόλαδο. Σημειώνεται μάλιστα ότι, η Ισπανία και η Ελλάδα εξάγουν προς την Ιταλία σε τιμές της τάξης κοντά τα 2 /κιλό, που στη συνέχεια εξάγει σε τιμές της τάξης των 3 /κιλό, με αποτέλεσμα η Ιταλία να καρπώνεται το λιγότερο προστιθέμενη αξία 1 /κιλό Η Ιταλία είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς ελαιολάδου στον κόσμο. Το ελαιόλαδο που παράγει δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες της εσωτερικής (Ιταλικής) αγοράς. H Ιταλία εισάγει ελαιόλαδο, το εμφιαλώνει και το εξάγει ως Ιταλικό προϊόν Εισαγωγές Ελαιολάδου και Παρθένου Ελαιολάδου Η Ελλάδα πραγματοποιεί και κάποιες εισαγωγές ελαιόλαδου που αντιστοιχούν μόλις στο 4% των σχετικών εξαγωγών. Στο Πίνακα 2.15 που ακολουθεί καταγράφονται οι σχετικές εισαγωγές σε αξία και ποσότητα για τα έτη Πίνακας 2.15: Εισαγωγές Ελαιολάδου Χώρα Αξία ('000 ) Ποσότητα (τόνοι) Ισπανία Ιταλία Βουλγαρία Κύπρος Μάλτα Ιρακ Γερμανία Γαλλία Αγγλία Ολλανδία Βέλγιο

25 Σουηδία Φινλανδία Πολωνία Δημοκρατί α Τσεχίας Υποσύνολ ο(15 χώρες) ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Κ.Ε.Ε.Μ. Η Ιταλία και η Ισπανία αποτελούν τις κύριες χώρες εισαγωγής ελαιολάδου τόσο σε αξία όσο και σε ποσότητα. Αξίζει ωστόσο να παρατηρηθεί το γεγονός ότι οι εισαγωγές αυτές φθίνουν σταδιακά και πιο συγκεκριμένα, ενώ το 2007 ήταν 14,6 εκατ.. το 2011 μειώθηκαν στα 7,2 εκατ.. Αντίστοιχα η σχετική ποσότητα το 2007 ήταν 6,4 χιλ. τόνους και σταδιακά το 2011 μειώθηκαν κατά 27% φθάνοντας τους 4,7 χιλ. τόνους, Στον επόμενο πίνακα καταγράφεται η μοναδιαία αξία του εισαγόμενου παρθένου ελαιόλαδου, όπου παρατηρείται ότι είναι ιδιαίτερα μειωμένη (το λιγότερο 30%) από αυτή των εξαγόμενων, γεγονός που συμβαίνει αντίστοιχα και για όλα τα ελαιόλαδα. Σύμφωνα με πληροφορίες της αγοράς αλλά και με απόψεις εκπροσώπων του κλάδου αυτό συμβαίνει, διότι οι ποσότητες αυτές, χρησιμοποιούνται για την ανάμιξη τους με εγχώρια ελαιόλαδα, με τελικό αποτέλεσμα την επιτυχή παραγωγή στο τελικό προϊόν. Πίνακας 2.19: Εισαγωγές Παρθένου Ελαιόλαδου Μοναδιαία Αξία '000 /τόνο Χώρα Ιταλία 2,71 2,58 2,12 1,80 1,66 25

26 Ισπανία 2,67 2,66 1,97 1,90 1,87 Κύπρος 4,16 3,33 1,28 3,91 2,46 Μάλτα ,02 Βουλγαρία - 1,10 0,84 1,18 1,12 Γερμανία 1,62 3,90 0,89 0,89 3,10 Ιράκ ,00 Γαλλία - 4, ,00 Βέλγιο - 3, ,00 Ολλανδία ,00 Φινλανδία ,00 Πολωνία ,00 Δημοκρατία Τσεχίας ,10 2,00 Αγγλία 3,85 3,71 4,00 5,00 - Παναμάς 4, Υποσύνολο (15 χώρες) 2,69 2,51 1,62 1,38 1,80 ΣΥΝΟΛΟ 2,70 2,54 1,68 1,39 1,80 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Κ.Ε.Ε.Μ. 2.4 Κατανάλωση ελαιολάδου Τάσεις Η ανακήρυξη της Μεσογειακής Διατροφής από την UNESCO ως Άυλο Πολιτιστικό Αγαθό της Ανθρωπότητας το 2010, μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ενίσχυσης της αξίας των βασικών μεσογειακών προϊόντων. Το πλέον αντιπροσωπευτικό συστατικό στοιχείο της μεσογειακής διατροφής είναι το ελαιόλαδο. Το Oldways, ένας μη-κερδοσκοπικός οργανισμός που προωθεί τη παραδοσιακή διατροφή διάφορων χωρών μαζί και τη μεσογειακή διατροφή καθιέρωσε στις Η.Π.Α. ο Μάιος να είναι μήνας Μεσογειακής Διατροφής. Δημιούργησαν τη Συμμαχία Μεσογειακής Τροφής (Mediterranean Food Alliance) όπου προωθούν τη Μεσογειακή διατροφή σε όλη την Αμερική με αφίσες, συνταγές και τη δημιουργία σήματος το MedMark το οποίο 26

27 έχουν πολλά προϊόντα που πωλούνται στην Αμερική που βασίζονται στη Μεσογειακή διατροφή. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα της Μεσογειακής Διατροφής είναι ότι προβάλλεται ως η κατάλληλη διατροφή για την πρόληψη για των "ασθενειών της αφθονίας", από τις οποίες πάσχει ο δυτικός κόσμος. Μέσα στις χώρες που αντιμετωπίζουν τις συνέπειες του υπερκαταναλωτισμού και του fast αλλά junk food, είναι και οι χώρες που επιλέξαμε ως αγορές στόχο Εγχώρια καταναλωτική ζήτηση ελαιολάδου Όπως και στην παραγωγή του ελαιολάδου, έτσι και στην καταναλωτική ζήτηση παρουσιάζονται 2 διαφορετικές εκδοχές σε απόλυτα νούμερα. Στην μελέτη αυτή θα παρουσιαστούν και οι δύο εκδοχές, όπως το ίδιο έγινε και στην ενότητα της παραγωγής. Η μία αφορά τα στοιχεία που παρουσιάζει το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου(Δ.Σ.Ε), ενώ η άλλη προέρχεται από εκτιμήσεις της αγοράς σύμφωνα με την ICAP. Σύμφωνα με το Δ.Σ.Ε το μέγεθος της εγχώριας αγοράς ήταν χιλ τόνους το Αναλυτικά τα στοιχεία παρουσιάζονται στον πίνακα Πίνακας 2.20: Εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου βάσει Δ.Σ.Ε (2001/ /12) Περίοδος Ποσότητα Μεταβολή* 2001/ / ,00% 2003/ ,00% 2004/ ,80% 2005/ ,40% 2006/ ,70% 2007/ ,00% 27

28 2008/ ,30% 2009/ ,20% 2010/ ,70% 2011/ ,90% *Μεταβολή από προηγούμενη χρονιά Πηγή: Δ.Σ.Ε Όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα, η εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου δεν παρουσιάζει αξιόλογη μεταβολή από το 2009/10 και έπειτα. Τα στοιχεία αυτά έρχονται σε αντίθεση με τα όσα παρουσιάζει ο ICAP στην κλαδική μελέτη για το ελαιόλαδο, όπου σύμφωνα με εκτιμήσεις της αγοράς, η πραγματική εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου κυμαίνεται στις 155 χιλ τόνου το Όπως διαπιστώνεται υπάρχει μία διαφορά πάνω από 30% σε σχέση με τα στοιχεία του Δ.Σ.Ε. Όπως παρατίθενται τα στοιχεία για την τελευταία πενταετία υπάρχει μια συνεχόμενη μείωση της εγχώριας κατανάλωσης της τάξης του 3% σε ετήσια βάση. Πίνακας 2.21: Εγχώρια κατανάλωση ελαιολάδου με βάση Εκτιμήσεις Αγοράς (2001/ /12) Περίοδος Ποσότητα Μεταβολή 2007/ ,30% 2008/ ,90% 2009/ ,00% 2010/ ,10% 2011/12* ,20% Πηγή: ICAP Εκτιμήσεις Αγοράς Διευκρινίζοντας τα στοιχεία του Πίνακα 2.21, να αναφέρουμε ότι δεν περιλαμβάνεται η κατανάλωση βιολογικού ελαιολάδου, η οποία για το 2010 ήταν τόνους. 28