Young People in European Forests

Transcript

1 Young People in European Forests Τρίτη Έκδοση Ευρωπαϊκός διαγωνισμός για τα Δάση και τη Δασοπονία III 0

2 Περιεχόμενα: Μετάφραση ελληνικής έκδοσης... 2 Εισαγωγή. Γιατί υπάρχουν ακόμη δάση; - Ευρώπη... 3 Πού αναπτύσσονται δάση; Τα δάση ως αποτέλεσμα των ιστορικών μεταβολών Ευρώπη... 4 Σε ποιόν ανήκει το δάσος; Το καθεστώς ιδιοκτησίας των δασών επηρεάζει την εξάπλωση και τη διαχείρισή τους - Ευρώπη... 7 Τι είναι δάσος; Δασική ποικιλότητα στην Ευρώπη... 9 Ποια η σχέση μεταξύ ανθρώπου και δασών; Διαχείριση των δασών και προστασία της φύσης - Ευρώπη Πώς θα είναι τα δάση; Μέλλον και απειλές - Ευρώπη Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Αυστρία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Αυστρία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Αυστρία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Αυστρία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Βέλγιο Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Βέλγιο Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura 2000 Βέλγιο Προστασία της Φύσης Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Βέλγιο Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Κύπρος Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura 2000 Κύπρος Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Κύπρος Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι Τσεχική Δημοκρατία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura 2000 Τσεχική Δημοκρατία. 42 Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας Τσεχική Δημοκρατία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Εσθονία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Εσθονία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Εσθονία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Εσθονία

3 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Φινλανδία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Φινλανδία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Φινλανδία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Φινλανδία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Γερμανία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Γερμανία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Γερμανία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Γερμανία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Ελλάδα Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Ελλάδα Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Ελλάδα Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Ελλάδα Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Ουγγαρία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Ουγγαρία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Ουγγαρία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Ουγγαρία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Λετονία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Λετονία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Λετονία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Λετονία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Λιθουανία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Λιθουανία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Λιθουανία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Νορβηγία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Νορβηγία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Νορβηγία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Νορβηγία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Πολωνία

4 Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Πολωνία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Πολωνία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Πολωνία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Πορτογαλία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Πορτογαλία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Πορτογαλία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Πορτογαλία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Ρουμανία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Ρουμανία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Ρουμανία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Ρουμανία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι Σλοβακία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση Σλοβακία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Σλοβακία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Σλοβακία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Σλοβενία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Σλοβενία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Σλοβενία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Σλοβενία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Ελβετία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Ελβετία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Ελβετία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Ελβετία Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Ουκρανία Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Ουκρανία Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Ουκρανία Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Ουκρανία Βιβλιογραφία

5 Μετάφραση ελληνικής έκδοσης Άννα Δερβένη Δασολόγος Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας 2

6 Εισαγωγή. Γιατί υπάρχουν ακόμη δάση; - Ευρώπη Αν βλέπαμε την Ευρώπη από το διάστημα, διαμέσου του ψηφιακού ματιού ενός δορυφόρου, θα παρατηρούσαμε μια φαινομενικά σταθερή δομή που σχηματίζεται από εκτενή σκούρο-πράσινα δάση. Αν συγκρίνουμε την Ευρώπη με τις άλλες ηπείρους του πλανήτη, αντιλαμβανόμαστε ότι η Ευρώπη είναι στην πραγματικότητα μια πράσινη όαση. Είναι μια περιοχή, όπου η δασική έκταση όχι μόνο δε μειώνεται (όπως συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο), αλλά από τον 18 ο αιώνα και μετά αυξάνεται. Στην Ευρώπη η σχέση δάσους κοινωνίας συνεχίζει να εξελίσσεται, αγνοώντας τις απαιτήσεις για μαζική παραγωγή ξυλείας και δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στις οικολογικές παραμέτρους, όπως την προστασία και διατήρηση των οικοσυστημάτων. Πρόκειται για μια τάση η οποία απέχει από την τυπική προσέγγιση της χρήσης των δασών αποκλειστικά για παραγωγή ξυλείας. Αυτό είναι ένα προνόμιο που μόνο μια πλούσια κοινωνία, όπως η ευρωπαϊκή, μπορεί να αντέξει οικονομικά. Στις φτωχότερες περιοχές του κόσμου, η πίεση για αύξηση της αγροτικής γης σε βάρος των δασών ενισχύεται από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που πεινάνε και χρησιμοποιούν το ξύλο για την καθημερινή τους επιβίωση. Τα δάση στην Ευρώπη Με την πρώτη ματιά, τα δάση της Ευρώπης φαίνονται να είναι όμοια, αλλά παρατηρώντας τα από κοντά θα δούμε τις τοπικές και περιφερειακές διαφορές των περίπλοκων και σύνθετων οικοσυστημάτων. Τα όρια μεταξύ των δασών μπορούν να διακριθούν εύκολα. Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα βόρεια και ορεινά δάση ερυθρελάτης, τις ατελείωτες εκτάσεις πευκοδασών, τα μικτά δάση στα βουνά και τις ορεινές περιοχές, τις εκτενείς ζώνες των παρόχθιων δασών, τους αειθαλείς θάμνους μακκίας στη μεσόγειο και τα μικρά υπολείμματα αρχέγονων δασών. Όλοι οι τύποι δασών είναι μοναδικοί και διακρίνονται ανάλογα με το δασικό είδος, την ποικιλότητα σε χλωρίδα και πανίδα, τη γονιμότητα του οικοτόπου, τη διαχείριση της γης και τη δασική πολιτική στην περιοχή, που σε ορισμένες περιοχές έχει διαμορφωθεί με τη συνεργασία πολλών χωρών. Ορεινό δάσος και νεκρό ξύλο 3

7 Τα δάση της Ευρώπης έχουν διαφορές όσον αφορά τη σύνθεση των ειδών, την έκταση που καταλαμβάνουν και την ιστορία της διαχείρισής τους. Ωστόσο, παρουσιάζουν ομοιότητες όσον αφορά το ρόλο τους στο σύγχρονο κόσμο για το τοπίο και την κοινωνία. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στα ευρωπαϊκά δάση, θα μελετήσουμε την ποικιλότητά τους και θα προσπαθήσουμε να βρούμε τον ισχυρό δεσμό μεταξύ της διαχείρισης των δασών και του ρόλου των δασών για την κοινωνία. Θα είναι ένα ταξίδι στα δάση της Ευρώπης και ταυτόχρονα στα δάση του παρελθόντος. Θα ξεκινήσουμε το ταξίδι από τη Μεσόγειο και θα συνεχίσουμε με κατεύθυνση προς το βορρά ακολουθώντας τη χρονολογική σειρά του αποικισμού της Ευρώπης. Θα μελετήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η οικονομική ιστορία σχετίζεται με τους δασικούς πόρους. Τα πρώτα ίχνη δημιουργίας οικισμών βρίσκονται στη νοτιοανατολική Ευρώπη και χρονολογούνται χρόνια πριν, ενώ τα αντίστοιχα ευρήματα στο βόρειο τμήμα της ηπείρου είναι σχεδόν χρόνια αργότερα. Τα δάση δρυός και κέδρου καταστράφηκαν στους μεσαιωνικούς χρόνους (εκείνη την εποχή οι άνθρωποι αγωνίζονταν για τη δική τους προστασία). Η συστηματική δασική διαχείριση στη Δυτική Ευρώπη χρονολογείται στο μέσο της προηγούμενης χιλιετίας. Στη βόρεια Ευρώπη η διαχείριση κάποιων δασών ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια. Πολλά δάση διέφυγαν την εκμετάλλευση κατά την εποχή της βιομηχανικής ανάπτυξης. Η αειφορική διαχείριση των δασών ξεκίνησε αργότερα παρέχοντας ένα σταθερό εισόδημα. Το ταξίδι προς τα βόρεια θα έχει επίσης, μια διαφορετική διάσταση. Καθώς θα ακολουθήσουμε τα χνάρια του τελευταίου παγετώνα θα περάσουμε από δασικές περιοχές με εντελώς διαφορετικές κλιματικές συνθήκες και εδάφη με διαφορετική γεωλογική ηλικία. Δάσος ερυθρελάτης, τοπίο μετά τον παγετώνα Θα παρακολουθήσουμε λοιπόν την ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ταυτόχρονα θα μελετήσουμε τα δάση που είναι παρόμοια με τα αρχέγονα δάση και αναπτύχθηκαν μετά τον παγετώνα. Ας ξεκινήσουμε το ταξίδι μας Πού αναπτύσσονται δάση; Τα δάση ως αποτέλεσμα των ιστορικών μεταβολών Ευρώπη Για το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης η δασική βλάστηση είναι το αποτέλεσμα της φυσικής διαδοχής. Αν εγκαταλείπαμε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη γη σήμερα, τότε η δασική έκταση θα κάλυπτε μέχρι και το 90% της Ευρώπης, εκτός από τις υψηλότερες ορεινές περιοχές που 4

8 βρίσκονται πάνω από τα όρια ανάπτυξης των δέντρων, τους αμμολόφους στις ακτές και τις μεγάλες κοιλάδες στις οποίες έχει εγκατασταθεί ο άνθρωπος. Στην Ευρώπη θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν τα δάση μόνο οι ατελείωτες στέππες, που εκτείνονται πέρα από τις ασιατικές πεδιάδες μέχρι βόρεια της Κασπίας και Μαύρης Θάλασσας. Στις στέππες, η ανεπαρκής βροχόπτωση αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη δασικών οικοσυστημάτων. Το ποσοστό που προκύπτει από τη σύγκριση της δασικής έκτασης σε σχέση με τη συνολική έκταση (εξαιρείται η έκταση που καλύπτεται με νερό) είναι διαφορετικό σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες. Όσο περισσότερο ορεινή και λιγότερο κατοικημένη είναι μια χώρα τόσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του ποσοστού αυτού. Το σημερινό δασικό τοπίο είναι το αποτέλεσμα της περιορισμένης εγκατάστασης ανθρώπινων πληθυσμών εξαιτίας του ακατάλληλου τοπίου (π.χ. ορεινά και υδροχαρή δάση), των ακατάλληλων κλιματικών συνθηκών, του άγονου εδάφους (φτωχά κωνοφόρα δάση) και των αποφάσεων των κυβερνώντων (π.χ. κυνηγετικές περιοχές). Το μεσογειακό τοπίο της νότιας Ευρώπης δείχνει ότι η κτηνοτροφία είναι ο κύριος παράγοντας που έχει περιορίσει την αναγέννηση και ανάπτυξη των δασών, τα οποία υλοτομήθηκαν για παραγωγή ξυλείας και καυσοξύλων. Τα δάση καταστράφηκαν και κάηκαν για τη δημιουργία αγροτικών εκτάσεων. Το έδαφος που αποκαλύφθηκε στις πλαγιές των βουνών κινδύνευε από διάβρωση, και οι βροχοπτώσεις σταδιακά απομάκρυναν το πιο γόνιμο στρώμα του (που είχε δημιουργηθεί από το δάσος), ώσπου έγινε απολύτως γυμνό. Το υποβαθμισμένο έδαφος που καλύφθηκε αργότερα από θάμνους, μπορούσε μόνο να χρησιμοποιηθεί για βοσκή αιγοπροβάτων. Τα ζώα έτρωγαν την αναγέννηση και εμπόδιζαν το δάσος να επιστρέψει στην πρότερη κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο, το 90% όλων των αρχέγονων δασών της Ευρώπης εξαφανίστηκαν. Μακκία αειθαλείς θάμνοι στο νότο, που αντικατέστηκαν δάσος δρυός, που καταστράφηκε από τον άνθρωπο ή πευκοδάσος Στην τελευταία φάση του αποικισμού στα βόρεια, οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν ως αγροτικές εκτάσεις τα γόνιμα εδάφη στις κοιλάδες και στις πεδιάδες και ως λιβάδια και βοσκοτόπους τις λιγότερο προσβάσιμες πλαγιές και τους υγροτόπους. Οι αλλαγές στη δασοκάλυψη της Ευρώπης πραγματοποιήθηκαν το 18 ο και 19 ο αιώνα, όταν η εξόρυξη και η σιδηροδρομική σύνδεση ήταν σε πλήρη ανάπτυξη. Νέες μορφές βιομηχανίας αναπτύχθηκαν, οι οποίες χρησιμοποιούσαν τεράστιες ποσότητες ξυλείας. Τα τρένα έγιναν ο εύκολος τρόπος μεταφοράς ξύλου και ήταν ανεξάρτητος από τους πλωτούς δρόμους που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για τη μεταφορά ξυλείας. Η μαζική αποψίλωση των δασών προκλήθηκε επίσης, από την ανάπτυξη της βιομηχανίας χαρτιού και την κλωστοϋφαντουργία, που χρησιμοποίησαν το ξύλο μετά από χημική επεξεργασία. 5

9 Ο όρος Δάσος διαφέρει στην Ευρώπη γερασμένα δέντρα στο δάσος Augustów και πυκνοί θάμνοι με μεμονωμένα δέντρα (πχ, Μεσόγειος) Η δασοκάλυψη σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης κυμαίνεται από 86% στη Φινλανδία έως 7% στην Ιρλανδία. Ο μέσος όρος στη Δυτική Ευρώπη είναι 35% και σε όλη την Ευρώπη 47%. Αυτά τα ποσοστά ανταποκρίνονται στο ρόλο του δάσους σε κάθε χώρα; Έχουμε υψηλά δάση σε περιοχές απρόσιτες για καλλιέργεια και όπου ο ανθρώπινος πληθυσμός είναι μικρός. Τα δάση για παράδειγμα, καταλαμβάνουν το άγριο εσωτερικό τοπίο της Νορβηγίας, ενώ οι άνθρωποι κατοικούν στις ακτές (3/4 από τα οποία στις πόλεις). Επιπλέον, το ποσοστό δασοκάλυψης μιας χώρας δε λαμβάνει υπόψη μόνο τα δάση. Στην Ιταλία, όπου η δασοκάλυψη είναι 29%, μόνο το ¼ είναι δάσος με υψηλά δέντρα. Το υπόλοιπο είναι είτε δασικές καλλιέργειες (για παραγωγή ξύλου, φελλού και καρπών), είτε δάση που καλλιεργούνται για παραγωγή καυσοξύλων, είτε μακκία βλάστηση και θαμνότοποι με μικρό ποσοστό δέντρων. Η κατάσταση είναι παρόμοια και στις άλλες μεσογειακές χώρες, όπου το κλίμα, το έδαφος και κυρίως η ιστορία (συμπεριλαμβάνοντας τον αποικισμό), εκτοπίζουν το δάσος σε δύσβατες περιοχές, ακατάλληλες για καλλιέργειες και αμπελουργία. Οι ορεινές χώρες (Σλοβενία, Αλπικές χώρες) έχουν υψηλότερο ποσοστό δασοκάλυψης επειδή σε αυτές υπάρχουν απόκρημνες πλαγιές και το δάσος έχει σημαντικό εδαφοπροστατευτικό ρόλο, αποτρέποντας κατολισθήσεις και χιονοστιβάδες. Τα δάση μπορούν επίσης, να βοηθήσουν σε περιόδους αυξημένης βροχόπτωσης. Η κόμη ενός μεγάλου δέντρου μπορεί να συγκρατήσει ποσότητα νερού 500 λίτρων. Όταν μια πλαγιά καλύπτεται από ένα πολυώροφο δάσος, τότε ελάχιστη ποσότητα νερού φτάνει απότομα στο έδαφος και αυτή κατανέμεται ισόποσα και σταθερά στη διάρκεια του έτους. Ο υπόροφος επίσης, μειώνει την ταχύτητα του νερού της βροχής, προλαμβάνοντας πλημμύρες στις κοιλάδες ποταμών. Ανάλογα με την ένταση της βροχόπτωσης το δάσος μπορεί να σταματήσει μέχρι και το 85% του νερού. Αυτός είναι ο κύριος λόγος ύπαρξης μεγάλης δασοκάλυψης σε ορεινές περιοχές. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν χώρες με πολύ μικρό ποσοστό δασοκάλυψης (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο και Ιρλανδία περίπου 10%), παρόλο που στο παρελθόν ήταν καλυμμένες με πυκνά δάση φυλλοβόλων (και κωνοφόρων στη Σκωτία). Σήμερα, μόνο μερικές συστάδες αυτών των φυσικών δασών έχουν απομείνει, όπως δρυός και οξυάς (νότια Αγγλία και ορεινή Ουαλία), πεύκης (Σκωτία) όλα από τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία της φύσης. Άλλες δασικές εκτάσεις καλύπτονται από κωνοφόρα, που χρησιμοποιούνται κυρίως για παραγωγή ξυλείας. 6

10 Οι χώρες στη δυτική και κεντρική Ευρώπη είναι παρόμοιες όσον αφορά τη δασοκάλυψη, τη σύνθεση και τη δομή των δασών. Το ποσοστό δασοκάλυψης φτάνει το 30%. Τα αυτόχθονα είδη είναι αυτά που κυριαρχούν περισσότερο, αλλά υπάρχουν και δάση από πολύ παραγωγικά ταχυαυξή είδη (κυρίως διάφορα είδη πεύκης και ερυθρελάτης), που δημιουργήθηκαν από την ανάγκη του 19 ου αιώνα για γρήγορη ανάπτυξη και συγκομιδή ξυλείας. Παρά τη δημιουργία οικισμών και τις περιόδους αναταραχής, κάποια δάση έχουν διατηρήσει το μεγαλείο τους, θυμίζοντας τα αρχέγονα δάση της Ευρώπης. Αυτό οφείλεται στους άρχοντες που χρησιμοποιούσαν τις απομονωμένες δασικές περιοχές για κυνήγι. Το κυνήγι δεν ήταν μόνο τρόπος ψυχαγωγίας, αλλά επίσης, τρόπος αναζήτησης τροφής. Αυτό μας επιτρέπει να απολαμβάνουμε, σήμερα, την ομορφιά αυτών των εύφορων πεδινών δασών όπως το δάσος Bialowieza στην Πολωνία και τη Λευκορωσία και επίσης, το New Forest, στο Hampshire, Μεγάλη Βρετανία, που είναι ένα από τα πιο παλιά προστατευόμενα δάση για κυνήγι (από τον 11 ο αιώνα). Τα δάση συχνά καταλαμβάνουν εκτάσεις ακατάλληλες για καλλιέργειες (δάση σε αμμοθίνες) και οικισμούς. Σε ποιόν ανήκει το δάσος; Το καθεστώς ιδιοκτησίας των δασών επηρεάζει την εξάπλωση και τη διαχείρισή τους - Ευρώπη Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις ομάδες ευρωπαϊκών χωρών με διαφορετικό ποσοστό δημοσίων δασών. Το μεγαλύτερο ποσοστό ιδιωτικών δασών έχουν οι σκανδιναβικές χώρες (Νορβηγία, Σουηδία και Φινλανδία), και επίσης, η Γαλλία και η Αυστρία. Σε αυτές τις χώρες το ποσοστό των δημοσίων δασών δεν ξεπερνά το 30%. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί στην πρόσβαση του κοινού στα ιδιωτικά δάση, εκτός από κάποιες εξαιρέσεις. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν χώρες, όπως η Ουκρανία και Λευκορωσία όπου το Κράτος είναι υπεύθυνο για όλα τα δάση. Η πρόσβαση στα δάση είναι συνήθως περιορισμένη σε χώρες με μικρή δασοκάλυψη και με μεγάλη γαστρονομική παράδοση όσον αφορά τα φρούτα του δάσους. Τέτοιου είδους περιορισμοί επιβάλλονται σε χώρες όπως η Ιταλία, όπου οι άνθρωποι μάζευαν μανιτάρια, καρπούς και άλλα δώρα του δάσους και συμπεριφέρονταν στο δάσος σα να ήταν η αυλή του σπιτιού τους ή το χωράφι τους. 7

11 Ιδιωτικά δάση για παραγωγή ή κρατικές επιδοτήσεις Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασών παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της δασικής πολιτικής που προωθεί τη διατήρηση του περιβάλλοντος. Το Κράτος ως ο κύριος δασοκτήμονας μπορεί να διαμορφώσει πολιτικές που δε βασίζονται στο κέρδος, ώστε να είναι ευχαριστημένη η κοινωνία. Είναι πιο δύσκολο για το Κράτος να χρηματοδοτήσει ιδιώτες δασοκτήμονες προκειμένου αυτοί να παραμερίσουν το κέρδος τους και να ακολουθήσουν πολιτικές με σκοπό την ανάπτυξη μη παραγωγικών υπηρεσιών, υπηρεσιών αναψυχής ή υπηρεσιών για τη διατήρηση της φύσης. Μεγάλες δασικές εκτάσεις που ανήκουν σε έναν δασοκτήμονα μπορούν πολύ πιο εύκολα να προστατευτούν από τις επιβλαβείς επιπτώσεις των δυνατών ανέμων με τη δημιουργία κατάλληλης δομής μεταξύ γειτονικών συστάδων. Επιπλέον, δημιουργώντας ένα δίκτυο παρατηρητηρίων μπορούμε να προστατέψουμε αυτές τις περιοχές από πυρκαγιές. Επίσης, σημαντική είναι η δυνατότητα σχεδιασμού και υλοποίησης δράσεων που αποσκοπούν στην αλλαγή της σύνθεσης και της δομής των δασικών συστάδων σε μεγάλες δασικές εκτάσεις. Η αναγέννηση των συστάδων είναι μια δράση που δεν έχει προοπτική οικονομικού κέρδους για μια ή δυο δεκαετίες. Η διατήρηση και σημασία αυτών των αναγεννημένων συστάδων δεν είναι εύκολο να μεταφραστούν σε χρηματικούς όρους. Μόνο το κράτος δύναται να διαμορφώσει πολιτικές που δεν αποβλέπουν σε οικονομικό κέρδος αλλά στην προστασία πολύτιμων φυσικών δασικών περιοχών (προστατευόμενες συστάδες δέντρων, περιοχές προστασίας της φύσης) 8

12 Τι είναι δάσος; Δασική ποικιλότητα στην Ευρώπη Οι φυτικοί σχηματισμοί στην Ευρώπη έχουν μια παράλληλη αλλά εντελώς διαφορετική μορφή. Η δομή τους επηρεάζεται από το ωκεάνιο κλίμα στα δυτικά της ηπείρου και το ηπειρωτικό κλίμα στα ανατολικά. Υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για δασική βλάστηση στην Ευρώπη, νότια της άνυδρης τούνδρας της αρκτικής. Η ευρωπαϊκή δασική βλάστηση ξεκινά με μια έκταση από θάμνους και σπάνια δάση σημύδας στη Σκανδιναβική χερσόνησο και στη Ρωσία. Νοτιότερα θα συναντήσουμε την τάιγκα, που αποτελείται από κωνοφόρα, όπως ερυθρελάτη και πεύκη και σε μικρότερο βαθμό από ελάτη και σημύδα. Προχωρώντας προς τον ισημερινό, είναι πιθανότερο να εντοπίσουμε όλο και περισσότερα φυλλοβόλα είδη, όπως λεύκη, φτελιά, σκλήθρο, σφενδάμι και φιλύρα. Νοτιότερα περνούμε από τη ζώνης της τάιγκα στα φυλλοβόλα και μικτά δάση δρυός, οξιάς και άλλων ειδών. Στη Δυτική Ευρώπη, που δεν εκτείνεται τόσο βόρεια, δε θα βρούμε τη ζώνη της τάιγκα. Θα συναντήσουμε τη μοναδική δασική βλάστηση κατά μήκος του Ατλαντικού ωκεανού (ακτές της δυτικής Νορβηγίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ιρλανδίας, δυτικής Ισπανίας και Πορτογαλίας), όπως υδροχαρείς συστάδες με οξιές και βελανιδιές. Στη συνέχεια, σε περιοχές με ηπιότερο κλίμα, θα συναντήσουμε τα χαρακτηριστικά δάση της περιοχής. Στις ακτές της μεσογείου και στα νότια και κεντρικά τμήματα της Ιβηρικής χερσονήσου θα συναντήσουμε την τυπική μεσογειακή βλάστηση όπου κυριαρχούν σκληρόφυλλοι, αειθαλείς πυκνοί θάμνοι που αναπτύχθηκαν μετά την καταστροφή των δασών. Η θέση μιας περιοχής σε σχέση με το μεσημβρινό, όπως επίσης, το υψόμετρό της επηρεάζουν τη σύνθεση των δασών. Στη νότια Ευρώπη μπορούμε να συναντήσουμε δάση σε μεγαλύτερα υψόμετρα (στη Βουλγαρία στα μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας) από ότι στο βορρά (Σκωτία 500 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας). Η αρχέγονη βλάστηση της Ευρώπης έχει μεταβληθεί ως αποτέλεσμα της οικονομικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα στο κεντρικό και νότιο τμήμα της ηπείρου. Αυτό έχει συμβεί σε μικρότερη κλίμακα στο βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα. Στα βρετανικά νησιά η φυσική βλάστηση καλύπτει μόνο το 10% της έκτασης (όχι μόνο δάση, αλλά επίσης, θαμνότοποι και βάλτοι), ενώ στη βόρεια Σκανδιναβία και Ρωσία αυτό το ποσοστό φτάνει το 90%. Ωστόσο, αυτές είναι περιοχές ακατάλληλες για αγροτική εκμετάλλευση εξαιτίας του κλίματός τους. Ορεινό δάσος με πολλά είδη Η ποικιλότητα των δασικών ειδών εξαρτάται από τη γεωγραφική θέση, αλλά επίσης και από τη στρατηγική για δασική διαχείριση που διαμορφώνεται με το πέρασμα των ετών. Τα τελευταία 200 9

13 χρόνια, η ευρωπαϊκή δασική πρακτική έχει προτιμήσει αμιγείς συστάδες ενός συγκεκριμένου είδους κωνοφόρων (κυρίως ερυθρελάτης και πεύκης), με αποτέλεσμα τη μείωση της έκτασης των μικτών και φυλλοβόλων δασών. Σήμερα, εξαιτίας της αποκατάστασης των συστάδων υπάρχουν πιο πολλές δασικές εκτάσεις, που είναι προσαρμοσμένες στο φυσικό τους οικότοπο. Σε όλη την Ευρώπη τα μικτά δάση καλύπτουν περίπου το 14% της δασικής έκτασης. Τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτών των συστάδων βρίσκονται στη Μάλτα (60%), Δημοκρατία της Τσεχίας (56%), Λετονία και Εσθονία (πάνω από 40%). Αμιγείς συστάδες κωνοφόρων κυριαρχούν λόγω των φυσικών συνθηκών (κλίμα και έδαφος) κυρίως στις βόρειες χώρες (Σκανδιναβία) και σε ορεινές περιοχές (Αυστρία, Γερμανία, Ελβετία). Παραγωγικό δάσος ερυθρελάτης Τα κωνοφόρα είδη μερικές φορές κυριαρχούν εξαιτίας δασο-οικονομικών αποφάσεων που σχετίζονται με τη δασική διαχείριση. Στη Μεγάλη Βρετανία και Ιρλανδία, το μεγάλο ποσοστό κωνοφόρων ειδών είναι το αποτέλεσμα της μακροπρόθεσμης δασικής πολιτικής, που υποστήριξε την καλλιέργεια του είδους sitka spruce ένα ξενικό είδος για τη χλωρίδα της Ευρώπης. Τα φυλλοβόλα είδη παίζουν μεγαλύτερο ρόλο σε χώρες που βρίσκονται στα νότια της ηπείρου: Σερβία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κροατία (80%), Ουγγαρία και Ιταλία (70%). Ένας τρόπος για να μετρήσουμε τους δασικούς πόρους είναι να υπολογίσουμε το ξυλαπόθεμα, που είναι ο συνολικός όγκος του ιστάμενου ξύλου σε μια χρονική στιγμή. Συνήθως, υπολογίζουμε μόνο το ξύλο που είναι κατάλληλο για επεξεργασία και εξαιρούμε τα λεπτά κλαδιά. Το ξυλαπόθεμα στα δάση της Ευρώπης ποικίλει. Σε μια αμιγή συστάδα, εξαρτάται από την ηλικία, τη σύνθεση, τη δομή και την πυκνότητα του δάσους. Το ξυλαπόθεμα σε όλη την Ευρώπη είναι περίπου 140 m 3 /ha ενώ το ξυλαπόθεμα στην Ιρλανδία, Ελλάδα και Ισπανία είναι κάτω από 100 m 3 /ha. Στις αλπικές χώρες αυτοί οι αριθμοί είναι μεγαλύτεροι, εξαιτίας της υψηλής βροχόπτωσης και τις μεγάλες συστάδες ελάτης και ερυθρελάτης. Στην Αυστρία το ξυλαπόθεμα υπολογίζεται σε 309 m 3 /ha, στη Σλοβενία και Γερμανία περίπου στο 280 m 3 /ha. Τα δάση στη Σλοβακία και στη Δημοκρατία της Τσεχίας έχουν μέσο ξυλαπόθεμα 260 m 3 /ha, εξαιτίας της κυριαρχίας δασών σε λόφους και βουνά. Για να διαμορφώσουμε αειφορική διαχείριση στα δάση πρέπει να γνωρίζουμε την ετήσια αύξηση του όγκου του ξύλου (ετήσια προσαύξηση). Ο όγκος του ξύλου που υλοτομείται κάθε χρόνο, δεν πρέπει να ξεπερνά την ετήσια προσαύξηση. Πιο συγκεκριμένα, κάθε χρόνο επιτρέπεται η υλοτομία μόνο του 60-70% της ετήσιας προσαύξησης. Οι δασικές συστάδες με το μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης βρίσκονται στη δυτική και κεντρική Ευρώπη (5 m 3 /ha/έτος). Η περιορισμένη ανάπτυξη οφείλεται στους παρακάτω παράγοντες: στη μικρή αυξητική περίοδο στη βόρεια Ευρώπη και στην 10

14 ξηρασία στη νότια Ευρώπη. Οι παράγοντες που επιταχύνουν την ανάπτυξη είναι: η μεγάλη αυξητική περίοδος στο νότο και η μεγάλη ποσότητα κατακριμνησμάτων που σχετίζεται με το ηπιότερο μεσογειακό κλίμα στα δυτικά. Στα ευρωπαϊκά δάση μπορούμε να βρούμε δασικές εκτάσεις που χρησιμοποιούνται για παραγωγή καυσοξύλων. Οι δασικές συστάδες για παραγωγή καυσοξύλων αποτελούνται από υψηλά και λεπτά είδη που πρεμνοβλαστάνουν από κομμένα δέντρα. Αυτές οι συστάδες σπάνια ξεπερνούν τα 30 χρόνια και διαχειρίζονται ως δάση κατώτερης κατηγορίας. Βρίσκονται κυρίως στη νότια Ευρώπη στη Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα. Τα δάση με υψηλά δέντρα που προέρχονται από σπόρους και σπορόφυτα, είναι η πιο πολύτιμη κατηγορία. Η ηλικία αυτών των δασών διακρίνεται από διαφορετικές ηλικιακές κλάσεις (20 χρόνια). Οι περισσότερες εκτάσεις καλύπτονται από δέντρα μεταξύ χρόνιων (II-IV κλάση). Αυτό είναι το αποτέλεσμα της δάσωσης μετά το 2 ο Παγκόσμιο Πόλεμο, που έγινε στο κεντρικό τμήμα της Ευρώπης, εξαιτίας των αλλαγών των συνόρων και του καθεστώτος ιδιοκτησίας της γης. Στην Ευρώπη υπάρχουν 13 εκατομύρια εκτάρια από δάση που είναι μεγαλύτερα από 100 χρόνια και τα οποία θα συνεχίσουν να υπάρχουν εξαιτίας των περιορισμών που επιβλήθηκαν για την προστασία του περιβάλλοντος και εξαιτίας της κοινωνικής πίεσης. Μια ομοιόμορφη κατανομή των κλάσεων ηλικίας υπάρχει στην Ελβετία, Λουξεμβούργο, Δημοκρατία της Τσεχίας, Φινλανδία και Νορβηγία. Η Ιρλανδία είναι μεταξύ των χωρών με ακανόνιστη ηλιακή δομή των δασικών συστάδων. Αυτό είναι αποτελέσμα της δάσωσης που χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαική Ένωση. Χώρες στην ίδια κατάσταση είναι η Πορτογαλία, Αυστρία και Δανία. Αφετέρου, στη Γερμανία το ποσοστό των συστάδων μικρής ηλικίας είναι πολύ χαμηλό, ως αποτέλεσμα της καλλιέργειας του δάσους και της αναγέννησης. Για παράδειγμα, η ηλικία υλοτομίας της πεύκης στις Σκανιδιναβικές χώρες ποικίλει από χρόνια, στην κεντρική Ευρώπη από 80 σε 120 χρόνια, στην Ουγγαρία από και στις χώρες στον ατλαντικό ωκεανό μέχρι 50 χρόνια (που είναι επίσης, ένδειξη του ρυθμού ανάπτυξης των ειδών). Δάσος με νεκρό ξύλο Η γεωγραφική θέση μιας χώρας επηρεάζει τον πλούτο της πανίδας και χλωρίδας στα δάση. Η ποικιλότητα στα είδη είναι μεγαλύτερη στο νότο της Ευρώπης. Τα ευρωπαϊκά δάση αποτελούνται από περίπου 50 είδη δέντρων, με διαφορετική εξάπλωση. Η μεγαλύτερη έκταση καλύπτεται με πεύκη, ερυθρελάτη, οξιά, ελάτη και δρυ. Ανάλογα με την τοποθεσία της χώρας, συναντούμε περίπου αγγειόσπερμα είδη. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται σε χώρες στη νότια και ανατολική Ευρώπη. Πρόβλημα μερικών δασών είναι ο μεγάλος πληθυσμός ξενικών ειδών. Στις χώρες στα βορειοδυτικά, τα ξενικά είδη έχουν μέση έκταση 15%, αλλά σε μερικές χώρες αυτό το ποσοστό είναι πολύ υψηλότερο (Ιρλανδία, Δανία, Ισλανδία, Μεγάλη Βρετανία, Ουγγαρία και χώρες της Μπενελούξ). Στα ξενικά είδη μπορούμε να συμπεριλάβουμε είδη που μεγαλώνουν καλά μακριά 11

15 από το φυσικό τους οικότοπο. Από τα κωνοφόρα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το είδος sitka spruce (είδος ερυθρελάτης), την ψευδοτσούγκα και πολλά είδη πεύκων. Από τα φυλλοβόλα, ξενικά είδη είναι η κόκκινη βελανιδιά, η ψευδακακία και διάφορα είδη λεύκης. Όταν η υγρασία και η θερμοκρασία είναι ευνοϊκές, ο ευκάλυπτος καταλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις δασών (Ισπανία, Πορτογαλία). Μερικά από τα ξενικά είδη θεωρούνται χωροκατακτητικά, έχουν προσαρμοστεί στα ευρωπαϊκά δασικά οικοσυστήματα και καταλαμβάνουν νέες περιοχές. Μερικά από αυτά είναι: η ψευδακακία (Robinia pseudoacacia), η αγριοκερασιά (Prunus serotina), και ο αίλανθος (Ailanthus altissima) στα νοτιοανατολικά (Σλοβενία, Αλβανία). Δάσος ψευδακακίας Τα δάση αποτελούν ενδιαίτημα για τα μισά από τα θηλαστικά της Ευρώπης. Ο αριθμός τους εξαρτάται από την περιοχή και την οικονομική ιστορία της χώρας. Ο μεγαλύτερος αριθμός θηλαστικών ειδών ζει στα δάση της νοτιονατολικής Ευρώπης, όπως Δημοκρατία της Τσεχίας, Σλοβακία και Λιθουανία. Επίσης, στη Δημοκρατία της Τσεχίας, Σλοβακία, Αυστρία, Πολωνία, Σκανδιναβία και Λιθουανία μπορούμε να συναντήσουμε έναν μεγάλο αριθμό πουλιών που φωλιάζουν στα δάση. Πολύ λιγότερα φωλιάζουν στα δάση της Γερμανίας, Ιταλίας και των χωρών της Μπενελούξ. Ποια η σχέση μεταξύ ανθρώπου και δασών; Διαχείριση των δασών και προστασία της φύσης - Ευρώπη Τα δάση στην Ευρώπη είναι συνήθως περιορισμένα σε περιοχές ακατάλληλες για καλλιέργεια. Υπάρχει επίσης, ένα μικρό ποσοστό δασών, που δεν έχουν υποστεί την ανθρώπινη παρέμβαση. Τα παρθένα δάση που δε έχουν επηρεαστεί από τον άνθρωπο είναι το 4% όλων των δασών στην Ευρώπη, αν και ο ορισμός του παρθένου δάσους ποικίλει στις διάφορες χώρες. Τα περισσότερα από αυτά υπάρχουν σε δύσβατες περιοχές στη βόρεια Σκανδιναβία, στις βόρειες περιοχές της ευρωπαϊκής Ρωσίας, τις Άλπεις και τα Βαλκάνια. Τα περισσότερα παρθένα δάση βρίσκονται στη Σουηδία (16%). Από την άλλη πλευρά, ελάχιστα ευρωπαϊκά δάση προέρχονται αποκλειστικά και μόνο από τεχνητές φυτεύσεις. Υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις. Οι χώρες με πολλές δασικές φυτείες είναι αυτές που παρουσιάζουν μια καλά αναπτυγμένη καλλιέργεια ξενικών ειδών (Ισπανία, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ιρλανδία, Γαλλία και Πορτογαλία). Δεν υπάρχουν δασικές φυτείες στη Φινλανδία, Γερμανία και Αυστρία. Για να ορίσουμε τις δασικές φυτείες, πρέπει να λάβουμε υπόψη το σκοπό της εγκατάστασής τους για παράδειγμα για γρήγορη παραγωγή ξυλείας. Στις φυτείες λαμβάνεται υπόψη η προστασία του εδάφους και πραγματοποιείται λίπανση, διατήρηση κανονικών 12

16 διαστημάτων μεταξύ των δέντρων, κλάδεμα. Τα δάση, που αποτελούνται από φωτόφιλα είδη, μπορεί να μοιάζουν με δασικές φυτείες στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Ωστόσο, ακόμη και σε φυτείες με λίγα είδη και κανονικά διαστήματα μεταξύ των δέντρων μπορεί να έχουμε απώλεια αυτών των διαστημάτων. Αυτές οι συστάδες θα γίνουν ημι-φυσικά δάση λόγω τυχαίων παραγόντων και των αποφάσεων των δασολόγων. Στην Κεντρική Ευρώπη η σύνθεση των δασών δασικής πεύκης (Pinus sylvestris) μπορεί να αλλάξει εξαιτίας του εμπλουτισμού τους με δρυ (εξαιτίας των πουλιών) και σημύδα (άνεμος). Ως αποτέλεσμα της αναδάσωσης την περίοδο μετά τον 2 ο Παγκόσμιο Πόλεμο και της τάσης για αύξηση της πεύκης και ερυθρελάτης, μεγάλες δασικές εκτάσεις υπερκαλύφθηκαν με πεύκη και ερυθρελάτη. Αυτές οι δασικές εκτάσεις απαιτούν αποκατάσταση με σκοπό την αύξηση των φυλλοβόλων ειδών και της ελάτης. Αυτή η μετατροπή γίνεται με δύο τρόπους. Σε νεότερες συστάδες, ΙΙ και ΙΙΙ κλάσης ηλικίας, τα σκιόφυτα είδη εισάγονται κάτω από την πεύκη. Σε μερικές δεκαετίες θα κυριαρχήσουν παραμερίζοντας τις προηγούμενες γενεές. Οι γηρασμένες συστάδες, που δεν είναι καλά προσαρμοσμένες στο φυσικό οικότοπο ή έχουν κλειστή κόμη που δεν επιτρέπει τη διέλευση της ηλιακής ακτινοβολίας αποκαθίστανται με υλοτομίες. Ο τύπος και το μέγεθος της υλοτομίας προσαρμόζεται στις απαιτήσεις των εισαγόμενων νεότερων γενεών. Αποτέλεσμα των επιλογικών υλοτομιών πολλά είδη Η επανεκτίμηση του ρόλου των ευρωπαϊκών δασών ώθησε τους διαχειριστές στη χρήση διαχειριστικών μεθόδων που δεν οδηγούν σε συνολική απομάκρυνση όλων των γηρασμένων δέντρων. Οι επιλογικές υλοτομίες σε μικρές περιοχές με ακανόνιστο σχήμα είναι η απάντηση στις προσδοκίες της κοινωνίας για δασική προστασία. Για τον παραπάνω λόγο και όχι για οικονομικούς λόγους, οι αποψιλωτικές υλοτομίες έχουν εγκαταληφθεί να χρησιμοποιούνται για αποκατάσταση συστάδων. Ωστόσο, σε δασικές συστάδες που απαιτούν φως και αναπτύσσονται σε φτωχά οικοσυστήματα, η εγκατάλειψη των αποψιλωτικών υλοτομιών δεν είναι εντελώς δυνατόν. Στην περίπτωση φυσικής αναγέννησης σκιόφυτων ειδών με σπόρους οι αποψιλωτικές υλοτομίες είναι απαραίτητες. 13

17 Αποκατάσταση συστάδας Παρά τους διαφορετικούς περιορισμούς στην παραγωγή ξυλείας, η ζήτηση για ξύλο αυξάνεται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Η ευρωπαϊκή κοινότητα είναι αντιμέτωπη με ένα δίλημμα. Πώς να υποστηρίξει την οικολογική δασοπονία στην περιοχή της και παράλληλα να καλύψει την αυξανόμενη ζήτηση ξύλου; Είναι η εισαγωγή πρώτης ύλης από χώρες εκτός Ευρώπης η κατάλληλη λύση; Το εισαγόμενο ξύλο, προκειμένου να είναι φθηνό και κερδοφόρο, πρέπει να παράγεται είτε σε δασικές φυτείες ή να παράγεται από μη αειφορικές υλοτομίες. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύουμε τα δάση στη χώρα μας, αλλά προκαλούμε υποβάθμιση των δασών σε άλλες, φτωχότερες περιοχές του κόσμου. Μια λύση είναι να ακολουθήσουμε μια πιο ορθολογιστική προσέγγιση για δασική διαχείριση πολλαπλών σκοπών σε τοπικό επίπεδο, όπως υιοθετώντας ένα σύστημα για την πιστοποίηση της προέλευσης της πρώτης ύλης. Τα πιστοποιημένα προϊόντα είναι μια εγγύηση ότι ακολουθούνται όλες οι κατάλληλες διαδικασίες σε όλο τον κύκλο παραγωγής, μεταφοράς και επεξεργασίας. Ξύλο Υπάρχουν περίπου 90 διαφορετικές κατηγορίες προστασίας των ευρωπαϊκών δασών. Τα Εθνικά Πάρκα και οι περιοχές προστασίας της φύσης (με διαφορετικό καθεστώς προστασίας) είναι οι βασικότερες κατηγορίες. Άλλες κατηγορίες περιλαμβάνουν τα προστατευόμενα δασικά τοπία αισθητικής αξίας. Η σύγκριση των διαφορετικών κατηγοριών προστασίας της φύσης στην Ευρώπη είναι δύσκολη, εξαιτίας της διαφορετικής σημασίας της κάθε κατηγορίας για κάθε χώρα. Αυτές οι κατηγορίες συνήθως βασίζονται στις προστατευτικές λειτουργίες των δασών. Μερικά δάση στην κεντρική Ευρώπη που χρησιμοποιούνται για προστασία του νερού και του εδάφους υλοτομούνται σε μεγαλύτερη ηλικία ή έχουν περιορισμένη χρήση. Μερικές φορές η υλοτομίες σε κανονικά ψηλά δάση (βουνά της Ιταλίας), είναι ακόμη πιο περιορισμένη, π.χ. υλοτομούνται μόνο μεμονωμένα δέντρα. Το μεγάλο ποσοστό των δασών σε αυστηρό καθεστώς προστασίας δεν εγγυάται πάντα 14

18 υψηλό επίπεδο προστασίας των φυσικών πόρων. Το ποσοστό των δασών σε αυστηρό καθεστώς προστασίας ποικίλει από 1-2% και φτάνει πάνω από 10% (Σλοβακία και Πορτογαλία) και μέχρι 24% (Λιχτενστάιν). Οι κανόνες για αυστηρή προστασία δίνουν την ευκαιρία για παρατήρηση και διατήρηση των φυσικών διεργασιών που συμβαίνουν σε απομονωμένα οικοσυστήματα. Σε άλλες περιπτώσεις η αυστηρή προστασία οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές στα δασικά οικοσυστήματα. Φύση 2000, Πουλιά Για την προστασία της φύσης υλοποιείται ένα πρόγραμμα που καλύπτει όλη την Ευρώπη και ονομάζεται Φύση 2000 (Natura 2000). Το πρόγραμμα είναι ένα ευρύ δίκτυο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για περιοχές προστασίας της φύσης και ιδρύθηκε βάσει 2 Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης: την Οδηγία για τα Πουλιά και την Οδηγία για τους Οικοτόπους. Ο σκοπός του δικτύου Natura 2000 είναι η διασφάλιση της επιβίωσης των πολύτιμων και σπάνιων ειδών και οικοτόπων της Ευρώπης. Το πρόγραμμα στοχεύει στην αειφορική διαχείριση της γης στις περιοχές Natura 2000 και πρέπει να έχει κοινωνική αποδοχή. Η ύπαρξη των περιοχών Natura 2000 περιλαμβάνει πολλές υποχρεώσεις. Πριν δοθεί η έγκριση για την εφαρμογή προγραμματών σε μια περιοχή εκτιμάται η επίδραση αυτών των προγραμμάτων στην περιοχή. Αν οι επιδράσεις είναι αρνητικές δε δίνεται έγκριση εφαρμογής επειδή υπερισχύει η προστασία του οικοσυστήματος. Οποιαδήποτε όχληση των φυσικών οικοτόπων ή των πληθυσμών των πουλιών πρέπει να αποφεύγεται και θα πρέπει να διασφαλίζεται η διατήρηση της τωρινής τους κατάστασης. Επιπλέον, πρέπει να επισημανθεί ότι η προστασία των φυσικών οικοτόπων και των πουλιών πρέπει να συνεπάγεται την προστασία και των άλλων στοιχείων του οικοσυστήματος. Περίπου το 20% της έκτασης της Ευρώπης βρίσκεται κάτω από την προστασία του δικτύου Natura 2000 και τα δάση παίζουν το σημαντικότερο ρόλο. Πώς θα είναι τα δάση; Μέλλον και απειλές - Ευρώπη Στην ιστορία της δασοπονίας υπάρχουν ενδείξεις που δείχνουν τη διάσπαση του κύκλου παραγωγής του δάσους εξαιτίας της εμφάνισης επιδημιών εντόμων, φυσικών καταστροφών και έντονων κλιματικών αλλαγών ξηρασία, δυνατοί άνεμοι, πλημμύρες και παγωνιά. Οι αρρώστιες από μύκητες είναι σημερινό φαινόμενο. Τα σπορόφυτα που στερούνται μυκόρριζας είναι ευάλωτα στους παρασιτικούς παθογόνους μύκητες. 15

19 Μηλολόνθη (Melolontha melolontha) Αποσύνθεση του δάσους Ο αριθμός των επιβλαβών εντόμων έχει αυξηθεί εν μέρει εξαιτίας του ανθρώπου που δημιούργησε αμιγείς συστάδες σε μεγάλες περιοχές. Εξαιτίας της διαταραγμένης ισορροπίας και την απουσία μηχανισμών αυτοάμυνας στα δασικά οικοσυστήματα, ο πληθυσμών αυτών των επιβλαβών εντόμων μπορούσε να αυξηθεί ραγδαία οδηγώντας σε καταστροφή. Η μεγαλύτερη επιδημία εντόμων στην ευρωπαϊκή δασική ιστορία πραγματοποιήθηκε τα έτη στην Πολωνία από το έντομο Num Moth (Lymantria monacha) που κατέστρεψε περίπου το 1/3 της συνολικής δασικής έκτασης της χώρας. Αυτού του είδους οι καταστροφές μπορούν να καταπολεμηθούν μόνο με χημικά μέσα, που είναι ακριβή μέθοδος με αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον. Επειδή η πρόληψη είναι καλύτερη από την καταστολή, είναι προτιμότερο να διατηρούμε την ισορροπία στα δασικά οικοσυστήματα από το αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες. Η κλιματική αλλαγή ενισχύει τον κίνδυνο για άλλη μια επιδημία εντόμων με άγνωστες οικονομικές συνέπειες. Τα έτη στην κεντρική Ευρώπη καταστράφηκαν πολλά δέντρα δρυός εξαιτίας της προνύμφης jewel beetles (Argilus), που μέχρι τότε θεωρούνταν σπάνιο είδος. Δάσος μετά από ανεμοστρόβιλο 16

20 Από τους αβιοτικούς παράγοντες ο άνεμος έχει τις πιο έντονες συνέπειες. Οι δυνατοί άνεμοι, που μπορούν να καταστρέψουν και να ρίξουν κάτω δέντρα σε μεγάλες εκτάσεις, εμφανίζονται στα ευρωπαϊκά δάση με αυξανόμενη συχνότητα. Πολύ μεγάλες απώλειες προκαλούνται από ανέμους σε ορεινές περιοχές, με τεχνητά δάση ερυθρελάτης. Τα μικτά δάση αντιστέκονται περισσότερο σε τέτοιου είδους απειλές, ιδιαίτερα αν αποτελούνται από είδη που είναι προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες, όπως δάση οξιάς και ελάτης. Η φωτιά είναι ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας. Οι δασικές πυρκαγιές έχουν καταστροφικές συνέπειες όχι μόνο στις θερμές και ξηρές χώρες της νότιας Ευρώπης, αλλά επίσης και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας πολλών παραγόντων: χαμηλή υγρασία, αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα, φθίνουσα υγεία των δασικών συστάδων και μεγαλύτερη παρέμβαση του ανθρώπου. Τα μη υγιή δάση, με ανοιχτή κόμη, επιτρέπουν τη διέλευση περισσότερης ηλιακής ακτινοβολίας στον υπόροφο, συμβάλλοντος στην ανάπτυξη παρεδαφιαίας βλάστησης, κυρίως γρασίδι. Η παρεδαφιαία βλάστηση στη συνέχεια αποξηραίνεται και μπορεί εύκολα να πιάσει φωτιά. Παρά τις πολλές απειλές το μέλλον των ευρωπαϊκών δασών είναι λαμπρό. Η συνολική τους έκταση αυξάνεται. Τα δάση συνεχίζουν να προσφέρουν πολλά στον άνθρωπο. Η κοινωνία συνεχίζει να πιέζει το Κράτος να εγκαταλείψει τις παραγωγικές λειτουργίες των δασικών πόρων, ή τουλάχιστον να τις περιορίσει. Υπάρχουν πολλά Ευρωπαϊκά προγράμματα για την προστασία των δασών. Τα Ευρωπαϊκά δάση σίγουρα αλλάζουν προς το καλύτερο. Ένα νέο δέντρο, ένα νέο δάσος, ελπίδα για το μέλλον... 17

21 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Αυστρία Τα δάση της Αυστρίας καταλαμβάνουν έκταση περίπου 4 εκατομμυρίων εκταρίων, που είναι σχεδόν η μισή έκταση της Αυστρίας. Στα δάση αυτά παράγεται περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο κυβικά μέτρα ξύλο και γίνεται προσπάθεια για την προσαρμογή της χρήσης των δασών στην αύξηση της παραγωγής με αειφορικό τρόπο. Το δάσος, ως οικότοπος έχει πολλαπλές λειτουργίες. Είναι το φυσικό ενδιαίτημα μιας μεγάλης ποικιλίας φυτών, ζώων, και μικροοργανισμών ένα πολύπλοκο οικολογικό σύστημα στο οποίο όλα τα στοιχεία του αλληλεπιδρούν. Τα δάση της Αυστρίας είναι σήμερα ένα καλλιεργημένο τοπίο, που είναι το αποτέλεσμα της φροντίδας και προσοχής του ανθρώπου για εκατοντάδες χρόνια. Τα παρθένα δάση είναι σπάνια και περιορίζονται σε μικρές εκτάσεις. Ωστόσο, το δάσος είναι, το στοιχείο του τοπίου που είναι πιο κοντά στη φύση: αποτελεί φυσικό πόρο για τον καθένα μας. Αυτό είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η δασική διαχείριση προσπαθεί να είναι σε αρμονία με τη φύση και σε μια προσανατολισμένη στο οικοσύστημα προσέγγιση. Τα μέτρα που παίρνονται αυξάνουν τη σταθερότητα των δασών και ευνοούν την ανάπτυξη επιθυμητών δασικών ειδών: η έγκαιρη απομάκρυνση των γερασμένων δέντρων δίνει φως και χώρο για γρήγορη και φυσική αναγέννηση. Η παρακολούθηση των δασών συμβάλλει στην εκπλήρωση όλων των λειτουργιών των δασών σε μόνιμη βάση. Οι ωφέλειες και οι λειτουργίες των δασών καθορίζονται στο Δασικό Νόμο (Forest Act), ο οποίος εστιάζει στην προστατευτική λειτουργία των δασών, την παραγωγή ξυλείας, τη δυνατότητα χρησιμοποίησης των δασών για σκοπούς αναψυχής, και στις κοινωνικές ωφέλειες των δασών. Οι βασικές λειτουργίες των αυστριακών δασών σύμφωνα με το Σχέδιο Ανάπτυξης των Δασών (Forest Development Plan) είναι η οικονομική 64,55%, η προστατευτική 30,73%, η ευεργετική 3,61% και η λειτουργία για αναψυχή 1,11%. Στην ορεινή χώρα της Αυστρίας (50% είναι ορεινά δάση), οι αλπικοί «φυσικοί κίνδυνοι» αποτελούν σημαντική απειλή για τους ανθρώπους σε πολλές περιοχές. Οι πλημμύρες, οι κατολισθήσεις, οι χιονοστιβάδες, η πτώση βράχων απειλούν τους ανθρώπους, τη ζωή τους, τους οικισμούς τους, τις οικονομικές δραστηριότητες καθώς και τις μετακινήσεις τους (ατυχήματα στους δρόμους). Τα δάση προστατεύουν τους ανθρώπους από αυτούς τους φυσικούς κινδύνους. 18

22 Σύνθεση ειδών Τα αυστριακά παραγωγικά δάση χαρακτηρίζονται από ένα μεγάλο ποσοστό κωνοφόρων. Σύμφωνα με την αυστριακή Δασική Απογραφή (Austrian Forest Inventory 2000/2002) το ποσοστό των κωνοφόρων είναι 66,8%. Το ποσοστό των φυλοβόλων είναι 23,9%. Το υπόλοιπο 9,3% των παραγωγικών δασών αποτελείται από διάκενα και θάμνους. Τα ποσοστά των δασικών συστάδων με βάση τη μίξη είναι: αμιγείς συστάδες κωνοφόρων 62%, (αμιγείς συστάδες ερυθρελάτης 41%), μικτές συστάδες κωνοφόρων και φυλλοβόλων (περισσότερα κωνοφόρα από φυλλοβόλα) 15%, μικτές συστάδες φυλλοβόλων και κωνοφόρων (περισσότερα φυλλοβόλα από κωνοφόρα) 11% και αμιγείς συστάδες φυλλοβόλων 12%. Τα αυστριακά δάση δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα σε όλη τη χώρα. Ένα μεγάλο ποσοστό βρίσκεται στις απόκρημνες πλαγιές των αλπικών περιοχών και των χαμηλότερων οροσειρών. Περιοχές με μικρό ποσοστό δασοκάλυψης παρατηρούνται στην ανατολική Αυστρία με τα θερμά καλοκαίρια. Το συνολικό ξυλαπόθεμα είναι εκατομμύρια m 3 ξύλο. Το 1/3 της ετήσιας προσαύξησης υλοτομείται κάθε χρόνο. Έτσι, η ζήτηση για ξύλο, αυτής της περιβαλλοντικά φιλικής και ανανεώσιμης, εγχώριας πρώτης ύλης, θα συνεχίσει να καλύπτεται. Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Αυστρία Η εξάπλωση των δασικών ειδών σε ποσοστά είναι: ερυθρελάτη 53,7%, ελάτη 2,3%, λάρικα 4,6%, πεύκη 5,6%, άλλα κωνοφόρα 0,7%, οξιά 9,6%, δρυς 2%, 8% άλλα αγγειόσπερμα. Στην Αυστρία μπορούμε να συναντήσουμε 125 φυτοκοινωνίες. Σημαντικές φυσικές δασικές φυτοκοινότητες είναι τα δάση: ερυθρελάτης, ελάτης οξιάς, ερυθρελάτης ελάτης, οξιάς, υποαλπικό δάσος ερυθρελάτης, δρυός γαύρου, ορεινό δάσος ερυθρελάτης, λάρικας και κουκουναριάς, δάσος σφενδαμιού φιλύρας και δάσος νανώδους πεύκης. Τα αυστριακά δάση αποτελούν ενδιαίτημα για πολλά χαρακτηριστικά ζώα της κεντρική Ευρώπης. Το κυνήγι έχει μεγάλη ιστορική παράδοση. Το εισόδημα από την εμπορία των δικαιωμάτων 19

23 κυνηγιού σε ιδιωτικές, δημοτικές κλπ κυνηγετικές περιοχές αποτελεί σημαντικό ποσοστό του συνολικού εισοδήματος που προκύπτει από τα δάση. Τα κύρια είδη είναι: κόκκινο ελάφι, πλατώνι, ζαρκάδι, αίγαγρος, αγρινό, αγριόχοιρος, αλεπού, ασβός, κουνάβι, λαγός και από τα πτηνά φασιανός, με το ζαρκάδι να κατέχει την πρώτη θέση ( άτομα). Μπορούμε να βρούμε πολλά είδη βοτάνων και θάμνων στα αυστριακά δάση. Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Αυστρία Τα δάση καλύπτουν περίπου το 47% της αυστρίας και έχουν μεγάλη σημασία για τη διατήρηση και αύξηση της βιοποικιλότητας. Τα δάση της Αυστρίας όπως στο παρελθόν, έτσι και σήμερα, προσφέρουν προστασία, έχουν σημαντικές ευεργετικές λειτουργίες όπως την παροχή πόσιμου νερού, και αποτελούν ενδιαίτημα για ανθρώπους, ζώα και φυτά. Τα δάση αποτελούν σημαντικό οικονομικό παράγοντα για την Αυστρία. Περίπου το 43% των περιοχών Natura 2000 είναι δασικές περιοχές. Περίπου 2/3 της δασικής έκτασης χαρακτηρίζεται ως φυσική, σχεδόν φυσική και ημιφυσική. 20

24 Υπάρχουν 93 δασικοί βιότοποι στην Αυστρία. Σπάνιοι δασικοί τύποι είναι τα δάση για αναψυχή, που κινδυνεύουν ιδιαίτερα από την ανθρώπινη παρέμβαση. Επίσης, τα υδροχαρή δάση σε εδάφη τύρφης είναι ευαίσθητα οικοσυστήματα, των οποίων η ανάπτυξη απαιτεί απίστευτα μεγάλες χρονικές περιόδους. Η Αυστρία έχει 6 Εθνικά Πάρκα με συνολική έκταση εκτάρια. Σε πολλές περιπτώσεις αυτά τα πάρκα αποτελούν τις τελευταίες περιοχές για επαναφορά των ζωικών και φυτικών κοινωνιών, οι οποίες χωρίς κατάλληλα μέτρα προστασίας, θα απειλούνταν με εξαφάνιση. Για να προστατεύουν αυτά τα πολύτιμα οικοσυστήματα έχουν ιδρυθεί Διοικητικά Γραφεία (Administration Offices). Τα έξι εθνικά πάρκα είναι: Hohe Tauern, Kalk Alps, Gesaeuse, Thaya Valley, Danube Floodplain και Lake Neusiedl Seewinkel. 21

25 Τα Φυσικά Πάρκα σε αντίθεση με τα Εθνικά Πάρκα, είναι περιοχές όπου επιτρέπεται η παρέμβαση του ανθρώπου και είναι μικρότερα σε μέγεθος. Τα Αποθέματα Βιόσφαιρας της UNESCO είναι φυσικά τοπία και έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον άνθρωπο και το έμβιο περιβάλλον (βιόσφαιρα) σε όρους πολιτισμικής αξίας. Το Πάρκο Βιόσφαιρας Wienerwald που είναι το πρώτο πάρκο της κατηγορίας παγκοσμίως, βρίσκεται γύρω από μια πόλη με περισσότερους από κατοίκους. Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Αυστρία Στη Αυστρία, η αειφορική διαχείριση των δασών είναι μια πρακτική που καθορίζεται από νομικό πλαίσιο. Οι δασικές εταιρίες, η δασική βιομηχανία, τα πριστήρια και οι βιομηχανίες χαρτιού παρέχουν συνολικά περίπου θέσεις εργασίας. Επιπλέον, οι δασοκτήμονες ( δασοκτήμονες) κερδίζουν ένα επιπλέον εισόδημα. Το καθεστώς ιδιοκτησίας (2008) Τα ιδιωτικά δάση με έκταση μικρότερη από 200 εκτάρια αποτελούν το 49,2% των δασών, τα ιδιωτικά δάση με έκταση μεγαλύτερη από 200 εκτάρια αποτελούν το 21,5%, τα δάση που ανήκουν στο κράτος αποτελούν το 15,5%, τα δημοτικά δάση το 10,3%, τα κοινοτικά το 2,1% και τα περιφερειακά το 1,4%. Η Αυστρία είναι η μόνη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που υποχρεώνει τους ιδιώτες δασοκτήμονες που έχουν δασοτεμάχια μεγαλύτερα των εκταρίων να προσλαμβάνουν δασολόγο. Επίσης, δασολόγοι των Επαρχιακών Επιμελητήριων των Αρχών Γεωργίας και Δασών (Pronincial Chambres of Agriculture and the forest Authorities) βοηθούν τους δασοκτήμονες μικρών εκτάσεων με συμβουλευτικές υπηρεσίες και πρακτικές οδηγίες για τη διαχείριση. Επομένως, καλά εκπαιδευμένοι δασολόγοι επιστήμονες εργάζονται στα αυστριακά δάση της περιοχής τους. Με σκοπό τη διασφάλιση του κέρδους από τη δασική εκμετάλλευση στη βάση της αειφορικής διαχείρισης των δασών, ο ομοσπονδιακός Υπουργός Γεωργίας, Δασών, Περιβάλλοντος και Διαχείρισης Υδάτων (Federal Minister of Agriculture, Forestry, Environment and Water Management) έχει ήδη ξεκινήσει από τον Απρίλιο του 2003 τον Αυστριακό διάλογο για τα δάση (Austrian Forest Dialogue) με το σύνθημα «Το δάσος αφορά τον καθένα». Η διαχείριση των αυστριακών δασών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους δασοκτήμονες. Το πλαίσιο για αειφορική 22

26 δασική διαχείριση καθορίζεται από τη δασική πολιτική, ενώ ο Αυστριακός διάλογος για τα δάση παίζει σημαντικό ρόλο στη δυναμική διαμόρφωση αυτού του πλαισίου. Το πρώτο Αυστριακό Δασικό Πρόγραμμα (Austrian Forest Program) είναι ένα σημαντικό αποτέλεσμα του Αυστριακού διαλόγου για τα δάση. Δασικές Υπηρεσίες Όλες οι δράσεις των δασικών υπηρεσιών βασίζονται στο Δασικό Νόμο (Forestry Act) του 1975 και τις τροποποιήσεις του. Για την εφαρμογή του Δασικού Νόμου, που πραγματοποιείται από την περιφερειακή ομοσπονδοική διοίκηση, υπεύθυνες υπηρεσίες είναι οι Περιφερειακές Διοικητικές Υπηρεσίες (District Administrative Authorities first), ο Επαρχιακός Κυβερνήτης (Provincial Governor) και το Υπουργείο Γεωργίας, Δασών Περιβάλλοντος Υδατικής Διαχείρισης. 23

27 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Βέλγιο Το δάσος είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο, και εκπληρώνει 4 κύριες δυναμικές λειτουργίες προς όφελος της κοινωνίας: Οικονομική: παραγωγή ξυλείας. Το δάσος δημιουργεί πολλές θέσεις εργασίες στον τομέα της παραγωγής ξυλείας και κατά την επεξεργασία της (πριστήρια, χαρτί, ταμπέλες, κλπ) Περιβαλλοντική: κύρια πηγή βιοποικιλότητας. Το δάσος προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση και έχει θετική επίδραση στους κύκλους του νερού και του αέρα, με την παραγωγή οξυγόνου και την απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα. Κοινωνική: το δάσος είναι προσβάσιμο σε όσους αναζητούν καθαρό αέρα και επαφή με τη φύση. Το δάσος έχει να προσφέρει κάτι στον καθένα: περιπατητές, ψαράδες, κυνηγούς. Τοπίο: το δάσος είναι σημαντικό για το τοπίο Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Βέλγιο Εξάπλωση των ειδών στα δάση Πλατύφυλλα 47 % Δρυς 13 % Οξιά 7 % Λεύκη 5 % Λοιπά 22 % Κωνοφόρα 41 % Ερυθρελάτη 25 % Είδη πεύκης 9 % Λάρικα 2 % Ψευδοτσούγκα 3 % Λοιπά 2 % 24

28 Δασικά είδη και δασοκομία Δεδομένης της σύστασης του εδάφους (άμμος, ιλύς, άργιλος) και των κλιματικών τύπων (από 0 έως 700m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, με mm ύψος βροχής), πολλά είδη έχουν προσαρμοστεί στη χώρα. Το συνολικό ξυλαπόθεμα υπολογίζεται σε 140 εκατομμύρια m 3, η προσαύξηση είναι 6,5 m 3 /ha/έτος και το ετήσιο λήμμα 4 εκατομμύρια m 3 /ha. Επομένως, το ξύλο που απομακρύνεται από το δάσος είναι ελάχιστα λιγότερο από αυτό που παράγεται. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει αύξηση στην ποσότητα των καυσοξύλων. Πανίδα Από τα άγρια ζώα που ζουν στα δάση του Βελγίου, μόνο το ζαρκάδι συναντάται σε όλη τη χώρα. Τα ελάφια και αγριογούρουνα περιορίζονται στα νότια της χώρας, όπου βρίσκουν ενδιαίτημα και το αγρινό και το πλατώνι. Οι πληθυσμοί ζαρκαδιού, αγριογούρουνου και ελαφιού αυξάνονται ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Οι πληθυσμοί ζαρκαδιού και ελαφιού διπλασιάστηκαν σε 30 χρόνια, ενώ ο πληθυσμός του αγριογούρουνου τριπλασιάσατηκε. Οι μεγάλοι πληθυσμοί άγριων ζώων μπορεί να προκαλέσουν ζημιές στο δάσος (αρσενικά ελάφια) και σε καλλιέργειες (αγριογούρουνα). Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura 2000 Βέλγιο Προστασία της Φύσης Στο Βέλγιο, το ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 καλύπτει το 13% της χώρας. Περιοχές προστασίας της φύσης, διαχειριζόμενες ή μη, υπάρχουν σε όλη τη χώρα. Στην περιοχή Wallon οι περιοχές προστασίας της φύσης καλύπτουν συνολική έκταση περίπου εκταρίων. Δασική Πιστοποίηση Στο Βέλγιο υφίστανται δύο συστήματα πιστοποίησης της δασικής διαχείρισης. Ο τύπος PEFC πιστοποίησης που εκδίδεται από την SRFB, Royal Forestry Society of Belgium (Βασιλική Ένωση Δασολόγων του Βελγίου). Το σύστημα αυτό πιστοποίησης Programme for the Endorsement of Forest Certification (Πρόγραμμα για την έγκριση της δασικής Πιστοποίησης) είναι το μεγαλύτερο σύστημα δασικής πιστοποίησης στον κόσμο. Στη Wallonia, σύμφωνα με αυτό το σύστημα έχει πιστοποιηθεί το 51% της δασικής έκτασης και η αλυσίδα παραγωγής 260 Βελγικών εταιριών. Το δεύτερο σύστημα είναι το FSC Forestry Stewardship Counsil, (Συμβούλιο Δασικής Διαχείρισης), και ισχύει στην περιοχή Flemish. 25

29 Δάσος και Διοξείδιο του Άνθρακα Το δάσος αποθηκεύει περίπου 480 εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμων του CO 2 (δασική βιομάζα, υπολείμματα του δάσους, νεκρό ξύλο και επιφανειακό στρώμα του εδάφους). Επιπλέον, με την απομάκρυνση του ξύλου και τη μακρόχρονη χρήση του, το δάσος αντισταθμίζει τις ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από οχήματα. Ωστόσο, το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του ξύλου όσον αφορά το διοξείδιο του άνθρακα είναι στην πραγματικότητα η υποκατάσταση. Το ξύλο που χρησιμοποιείται στην οικοδομή, επιπλοποιία κλπ αντικαθιστά άλλα υλικά, όπως, PVC, τσιμέντο, αλουμίνιο που απαιτούν περισσότερη ενέργεια για την παραγωγή τους. Επίσης, το ξύλο που χρησιμοποιείται για ενέργεια αντικαθιστά ορυκτά καύσιμα. Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Βέλγιο Σήμερα, η δασική έκταση αποτελεί το 22% της χώρας και κατανέμεται στις παρακάτω τρεις περιοχές ως εξής: - 78% στην Wallonia (νότια της χώρας) - 21% στην περιοχή Flemish (βόρεια της χώρας) - 1% στην περιοχή γύρω από την πρωτεύουσα (στο κέντρο της χώρας) Η δασική έκταση έχει αυξηθεί μέχρι και 25% σε 150 χρόνια Ιδιοκτήτες και διαχειριστές (1) Ιδιωτικά δάση Τα περισσότερα δάση στο Βέλγιο ανήκουν σε ιδιώτες δασοκτήμονες (58%). Με μέση δασική έκταση ανά ιδιοκτήτη 2,5 εκτάρια και την ύπαρξη περισσοτέρων από δασοκτημόνων, τα ιδιωτικά δάση χαρακτηρίζονται από έναν σχετικά μεγάλο βαθμό κατάτμησης και έναν μεγάλο αριθμό ιδιοκτητών. Τα ιδιωτικά δάση διοικούνται απευθείας από τους ιδιοκτήτες τους ή κάποιον διαχειριστή που έχουν επιλέξει οι ιδιοκτήτες. Η διαχείριση των δασών καθορίζεται από συγκεκριμένη νομοθεσία: - Το Δασικό Κώδικα (Forestry Code) στην περιοχή Walloon - Το Δασικό Διάταγμα (Forest Degree) στην περιοχή Flemish 26

30 (2) Δημόσια Δάση Το 42% του δάσους κατανέμεται σε δημόσιους ιδιοκτήτες. Αυτό το ποσοστό περιλαμβάνει τα εθνικά δάση που ανήκουν στις: - Περιφέρειες (11%) - Κοινότητες (28%) και - Επαρχίες, Κέντρα κοινωνικής πρόνοιας και εκκλησιαστικά συμβούλια (3%) Τα δάση αυτά διαχειρίζονται οι εξής δασικές υπηρεσίες: - DNF ή Department of Nature and Forests (Τμήμα Φυσικού Περιβάλλοντος και Δασών) στην περιοχή Wallon - ANB ή Nature and Forest Agency (Γραφείο Φυσικού Περιβάλλοντος και Δασών) στην περιοχή Flemish, και - IBGE ή Brussels Institute for Environmental Management (Ινστιτούτο για την Περιβαλλοντική Διαχείριση) στην γύρω από την πρωτεύουσα περιοχή. Φορολογία και ενίσχυση των δασών Η δασική εκμετάλλευση φορολογείται με έναν κατ αποκοπή φόρο της ακίνητης δασικής περιουσίας ανεξάρτητα από την πώληση ή όχι του ξύλου. Αυτός ο φόρος επιβάλλεται βάσει της κτηματικής προσόδου, ως: - Παρακράτηση φόρου επί της ακίνητης περιουσίας - Φόρος φυσικών προσώπων Στη Wallonia, από το 2008 με το νέο δασικό νόμο, ο φόρος κληρονομιάς και δωρεάς δεν είναι πληρωτέος επί των δασοτεμαχίων, αλλά επί της αξίας αυτών. Στη Flanders, ο φόρος κληρονομιάς ή δωρεάς τόσο επί της αξίας όσο και επί των δασοτεμαχίων έχει καταργηθεί για δάση που διαχειρίζονται σύμφωνα με τα κριτήρια της αειφορικής δασικής διαχείρισης ή αποτελούν τμήμα του Vlaanse Ecologisch Network. H περιοχή Flemish επίσης, προσφέρει συγκεκριμένη ενίσχυση για συγκεκριμένες καλλιέργειες, προετοιμασία για εκτεταμένα διαχειριστικά σχέδια και βοήθεια στην κατασκευή μονοπατιών για το κοινό. 27

31 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Κύπρος Η Κύπρος είναι ένα νησί στη μεσόγειο θάλασσα στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Είναι το μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου. Χάρτης βλάστησης της Κύπρου (Κέντρο ενημέρωσης για τους φυσικούς πόρους και τηλεπισκόπησης 1998) Κλίμα Η Κύπρος έχει ένα ακραίο μεσογειακό κλίμα. Έχει ένα ζεστό, με μεγάλη διάρκεια, ξηρό καλοκαίρι και ένα ευμετάβλητο θερμό χειμώνα. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 17,8 ο C και η σχετική υγρασία είναι 60%. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής είναι περίπου 500mm. Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Κύπρος Χλωρίδα Η πλούσια φυσική βλάστηση της Κύπρου εξηγείται από τη γεωγραφική της θέση ανάμεσα σε τρεις ηπείρους: Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Η μελέτη της χλωρίδας της Κύπρου ξεκίνησε το Πολλοί βοτανολόγοι και συλλέκτες έγραψαν οδηγούς για τα φυτά της Κύπρου, αλλά όλη η πληροφορία για τη χλωρίδα της Κύπρου παρέμενε μέχρι το 1977 διάσπαρτη σε έναν μεγάλο αριθμό διαφορετικών επιστημονικών δημοσιεύσεων. Το 1977 ο RD Meikle παρουσίασε τον πρώτο τόμο της «Χλωρίδας της Κύπρου» μια εργασία που ολοκληρώθηκε το Η εργασία περιλαμβάνει λεπτομερή περιγραφή όλων των αυτόχθονων και των σημαντικότερων ξενικών φυτικών ειδών, που καταγράφηκαν στην Κύπρο. Ο ευκάλυπτος είναι από τα είδη που έχουν εισαχθεί στην Κύπρο. 28

32 Χρήσεις γης στην Κύπρο - Δάση και δασικές εκτάσεις: 44% (μόνο το 19% είναι υψηλά δάση το υπόλοιπο είναι μακκία και φρύγανα) - Αγροτικές περιοχές, 48% - Οικισμοί 6% - Λοιπές υποδομές 1,5% - Υδάτινες επιφάνειες 0,5% Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura 2000 Κύπρος Ερπετά Η Κύπρος, όπως οι υπόλοιπες χώρες της μεσογείου, χαρακτηρίζεται από έναν μεγάλο αριθμό φυτικών ειδών που έχουν μια περιορισμένη εξάπλωση και ένα υψηλό βαθμό ενδημισμού. Τα ενδημικά είδη είναι πολύ σημαντικά για τη χλωρίδα της Κύπρου. Από τα αγγειόσπερμα φυτά που συναντούμε στην Κύπρο, τα 145 είναι ενδημικά. Ενδημικός κέδρος Ενδημική τουλίπα Μερικά από αυτά συναντώνται μόνο σε μικρές περιοχές όπως το όρος Τροόδος (Troodos Mountain) που θεωρείται πολύ σημαντικό όσον αφορά τη χλωρίδα. 29

33 Γύπας (Gyps fulvus) Ενδημικό αγρινό Στην Κύπρο συναντούμε διάφορα είδη χλωρίδας και πανίδας, όπως: 28 θηλαστικά (16 νυχτερίδες), 5 από τα οποία είναι ενδημικά, 365 πουλιά, 7 από τα οποία είναι ενδημικά, 22 ερπετά, 6 από τα οποία είναι ενδημικά, 3 αμφίβια και 52 πεταλούδες από τις οποίες 9 είναι ενδημικές και περισσότερα από έντομα πολλά από τα οποία είναι ενδημικά. Επιπλέον, στην Κύπρο συναντούμε 48 φυσικούς τύπους οικοτόπων, 14 από τους οποίους είναι τύποι οικοτόπων προτεραιότητας και 19 είδη του παραρτήματος II της Οδηγίας για τα πουλιά. Το Δίκτυο Natura 2000 στην Κύπρο Η Κύπρος ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσπαθεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις τις προς τις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της νομοθεσίας που αφορά τη Διατήρηση του Φυσικού Περιβάλλοντος. Έτσι, 36 περιοχές είναι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (Special Community Interest Areas) (SCIs) που εγκρίθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Μάρτιο του Από αυτές οι 31 είναι χερσαίες, 1 θαλάσσια και 4 ταυτόχρονα χερσαίες και θαλάσσιες. Περισσότερες περιοχές θα προταθούν ως SCIs σύντομα. Επίσης, προτάθηκαν από το Υπουργείο Εσωτερικών (Ministry of Interior) 19 περιοχές ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Special Protection Areas) (SPAs) για την προστασία πουλιών και ζώων σε συμφωνία με την αρμόδια επιτροπή (επιστημονική επιτροπή). Επίσης, 19 περιοχές έχουν προταθεί ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Special Protection Areas) (SPAs). Ο αριθμός αυτός πρόκειται να αυξηθεί σύντομα. Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Κύπρος Δάση Η ιδιωτική δασοπονία δεν υφίσταται στην Κύπρο, γιατί εξαιτίας του κλίματος, το δάσος δεν έχει εμπορικό ενδιαφέρον. Επομένως, μόνο τα Κρατικά δάση διαχειρίζονται με ορθό τρόπο. Μπορούμε να ταξινομήσουμε τα δάση στους ακόλουθους τύπους: Υψηλά δάση που αποτελούν το 18,5% της χερσαίας έκτασης της Κύπρου. Τα κύρια είδη που συναντούμε στα δάση της Κύπρου είναι η τραχεία πεύκη (Pinus brutia) με τη μεγαλύτερη εξάπλωση, η μαύρη πεύκη (Pinus nigra) που βρίσκεται μόνο στην υψηλότερη κορυφή του βουνού του νησιού, στο όρος Τροόδος, ο ενδημικός κέδρος (Cedrus libani var. brevifolia) και ένας αριθμός πλατυφύλλων κατά μήκος των ρεμάτων του νησιού, όπως, πλάτανος, σκλήθρο, λεύκα, ακακία, 30

34 ευκάλυπτος. Επίσης, συναντούμε μια υπόροφο βλάστηση από λατζιά, κουμαριά, κοκορεβυθιά, σχίνο, δάφνη, μυρτιά, χαρουπιά, ελιά, άρκευθο που μαζί με τα προηγούμενα είδη σχηματίζουν ένα μοναδικό δάσος, ιδανικό να φιλοξενήσει μια μεγάλη ποικιλία μικρών φυτών, ζώων, πουλιών και εντόμων, δημιουργώντας έτσι τα ποικίλα χερσαία οικοσυστήματα. Συστάδα τραχείας πεύκης Εθνικό Πάρκο Κάβο Γκρέκο Μακκία, καλύπτει το 13,6% της χερσαίας έκτασης. Η μακκία αποτελείται από πυκνές συστάδες υψηλών θάμνων ύψους 2-5 μέτρων όπως, κουμαριά, κοκορεβυθιά, σχίνο, δάφνη μυρτιά, χαρουπιά, ελιά, άρκευθο, κλπ. Φρύγανα, 9,4% της έκταση καλύπτεται από φρύγανα, έναν τύπο βλάστησης με χαμηλούς διάσπαρους θάμνους, σπάνια πιο ψηλούς από 0,5m, μαζί με πλούσια ποώδη πολυετή, διετή και ετήσια βλάστηση, όπως κίστο, θυμάρι, φραγκοσυκιά, ακανθώδης ράχος, φασκόμηλο. Ωφέλειες του δάσους Το δάσος παράγει προϊόντα ξύλου και προσφέρει μη εμπορεύσιμες υπηρεσίες. Τα προϊόντα ξύλου (10.000m 3 / έτος) βρίσκουν το δρόμο τους στα ιδιωτικά πριστήρια. Η μικρότερη ποσότητα πηγαίνει στη βιομηχανία άνθρακα για παραγωγή καυσίμων και για άλλους ασήμαντους σκοπούς. Η τοπική παραγωγή μπορεί να ικανοποιήσει μόνο περίπου το ένα δέκατο της ζήτησης για πριστή ξυλεία, που έχει ως αποτέλεσμα την εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων από το εξωτερικό. Δασικές λειτουργίες, μη ξυλώδη δασικά προϊόντα Βοτανικός κήπος Χώρος αναψυχής 31

35 Στην Κύπρο, οι μη εμπορεύσιμες υπηρεσίες του δάσους έχουν μεγαλύτερη σημασία από ότι οι άμεσες οικονομικές αποδόσεις των δασών. Η διασφάλιση αυτών των επιδράσεων αποτελεί προτεραιότητα στη διακήρυξη της Δασικής Πολιτικής. 6 από τους 16 στόχους αναφέρονται στη διασφάλιση των ωφελειών και υπηρεσιών του δάσους, όπως προστασία του κλίματος, διατήρηση του εδάφους και του υδατικού ισοζυγίου, αγροτική προστασία, αναψυχή του κοινού και άγρια ζωή. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το εισόδημα που προκύπτει από τη δασική εκμετάλλευση (Forest Revenue) αναφέρεται στο 16 ο (τελευταίο) στόχο της Δασικής Πολιτικής, ως εξής: Το δάσος παρέχει στην κοινωνία το μέγιστο εισόδημα σύμφωνα με αειφορική διαχείριση εφόσον όλοι οι ανωτέρω στόχοι έχουν εκλπηρωθεί. Με βάση αυτήν την Πολιτική το Τμήμα Δασών έχει καταφέρει να ιδρύσει ένα δίκτυο φυσικών μονοπατιών, μέρη για πικνικ και μέρη για κάμπινγκ, με σκοπό να παρέχει ευκαιρίες για αναψυχή στους τοπικούς και ξένους επισκέπτες. Ένας αριθμός Κέντρων Ενημέρωσης και 3 βοτανικοί κήποι συμβάλλουν σημαντικά στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και την αφύπνιση του κοινού. Δασική προστασία Στην Κύπρο, όπως σε πολλές άλλες χώρες της Μεσογείου, οι πυρκαγιές θεωρούνται ένας από τους κύριους καταστροφικούς παράγοντες των δασικών εκτάσεων. Τα παρατεταμένα, ζεστά, ξηρά και με ανέμους καλοκαίρια, το ανάγλυφο, η εύφλεκτη βλάστηση και ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες, ευνοούν το ξέσπασμα και τη γρήγορη εξάπλωση των πυρκαγιών. Επιπλέον η αστικοποίηση, η εγκατάλειψη των αγροτικών περιοχών και ο αυξημένος αριθμός επισκεπτών στο δάσος για αναψυχή, αυξάνει τον κίνδυνο φωτιάς σε μεγάλο βαθμό. Το Τμήμα Δασών (Department of Forests) ως η αρμόδια υπηρεσία για την πρόληψη και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών έχει επίγνωση του υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς και παίρνει μια σειρά από μέτρα για την: (1) Πρόληψη πυρκαγιάς. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν: Εγκατάσταση περιοχών για πικνίκ κα κάμπινγκ Περιπολίες Σύστημα ανίχνευσης και αναφοράς (όπως πυροφυλάκια, περιπολίες εδάφους, ανίχνευση από αεροπλάνα, δασικές τηλεπικοινωνίες, ανίχνευση από τον κόσμο) Επιβολή του νόμου Εκπαίδευση και δημοσιότητα Αυτόματο σύστημα ανίχνευσης δασικών πυρκαγιών (2) Προ καταστολή και συντήρηση εξοπλισμού. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν: Δρόμοι και πυροσβεστικά οχήματα Αντιπυρικές λωρίδες, 32

36 Υδροφόρες, στόμια υδροληψίας και βαλβίδες νερού Κατεργασία της βλάστησης (εννοεί απομάκρυνση παρεδαφιαίας βλάστησης ή κόψιμο χαμηλών κλαδιών) Ελικοδρόμια Σύστημα ασφάλειας πυρκαγιών Ξέσπασμα πυρκαγιάς Πυροφυλάκιο Πυροσβέστες Ελικόπτερο σε κατάσβεση (3) Μέτρα καταστολής. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν: Ομάδα αντιμετώπισης πυρκαγιάς Πρόγραμμα υπηρεσίας των δασικών υπαλλήλων Οργάνωση των δασικών εργασιών Πυροσβεστικές μηχανές και οχήματα Εναέρια μέσα Εργαλεία για την αντιμετώπιση πυρκαγιών 33

37 34

38 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι Τσεχική Δημοκρατία Σήμερα, η δασική έκταση στην Τσεχία καλύπτει σχεδόν το 34% της χώρας. Η Τσεχία είναι από τις μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο παρουσιάζει μεγάλη ποικιλότητα σε φυσικούς πόρους και πλούσια δασική βιοκοινότητα. Μεταβολές στα δάση Τα δάση στην Τσεχία μεταβλήθηκαν σημαντικά με τη δημιουργία οικισμών και αργότερα με την τεχνολογική επανάσταση. Η κατάσταση των δασών άλλαξε σημαντικά με την παρέμβαση του ανθρώπου. Εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης ξυλείας υπήρξε η ανάγκη προστασίας των δασών με τη θέσπιση ειδικών νόμων. Οι Δασικοί νόμοι της Θηρεσίας (Theresian Forest Orders, 1754) αποτέλεσαν το πλαίσιο για την αειφορική διαχείριση των δασών. Η σύνθεση και εξάπλωση των δασών άλλαξαν στο παρελθόν σε μια προσπάθεια να αυξηθεί η παραγωγή ξυλείας και να ικανοποιηθεί η μεγάλη ζήτηση κάποιων ειδών (ερυθρελάτης, πεύκης). Σήμερα, τα κωνοφόρα είδη κυριαρχούν στις δασικές συστάδες. 35

39 Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του 2009, το ποσοστό των κωνοφόρων είναι 76% και των πλατυφύλλων 24%. Φυσικό ποσοστό (εννοεί το ποσοστό που θα προκύψει αν αφήσουμε τη φύση να λειτουργήσει μόνη της): κατάσταση πριν τη δημιουργία οικισμών (πολλές χιλιάδες χρόνια πριν). Συνιστώμενο ποσοστό (εννοεί το ποσοστό που θα προκύψει αν εφαρμόσουμε αειφορική διαχείριση των δασών): επιστημονικά βασίζεται στην αειφορική διαχείριση διασφαλίζοντας την κοινωνική ζήτηση, το οικονομικό οφέλους και την οικολογική αναγκαιότητα. Όσον αφορά τις υψομετρικές ζώνες τα βασικά χαρακτηριστικά των δασικών συστάδων διακρίνονται παρακάτω: 36

40 Κύρια δασικά είδη και κατάλληλες συνθήκες για ανάπτυξη δασών στην Τσεχία. Γενικά, τα γόνιμα εδάφη, και ιδιαίτερα τα εδάφη με ασβεστόλιθο και βασάλτη δεν είναι κατάλληλα για την ανάπτυξη κωνοφόρων, επειδή συνήθως τα είδη αυτά υποφέρουν από αποσύνθεση. Ερυθρελάτη (Picea Abies) Σε υψόμετρο πάνω από 1.050m από το επίπεδο της θάλασσας συναντούμε τις ορεινές τελικές συστάδες ερυθρελάτης Σε υψόμετρο m συνιστούμε μικτές συστάδες ερυθρελάτης με εδαφοβελτιώτικα είδη, κυρίως οξιά και λάρικα. Σε αυτά τα υψόμετρα η ερυθρελάτη προτιμά τα όξινα εδάφη Σε υψόμετρο m παρατηρείται το άριστο της παραγωγής των δασών ερυθρελάτης Πεύκη (Pinus sylvestris) Σε υψόμετρο μέχρι 500m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, τα δάση πεύκης αναπτύσσονται ικανοποιητικά σε αμμώδη όξινα εδάφη. Οξιά (Fagus silvatica) Σε υψόμετρο μέχρι 1.050m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, τα δάση οξιάς προτιμούν γόνιμες περιοχές Σε υψόμετρο m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας παρατηρείται το άριστο της παραγωγής τους Δρυς η έμμισχος (Quercus robur) Αναπτύσσεται σε παραποτάμια δάση και συστάδες εμπλουτισμένες με νερό Δρυς η άμισχος (Quercus petraea) Αναπτύσσεται σε υψίπεδα μέχρι 550 μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας, συνήθως σε μίξη με γαύρο, φιλύρα και πεύκη. Λοιπά δασικά είδη Κωνοφόρα: ελάτη, λάρικα, ξενική ψευδοτσούγκα Πλατύφυλλα: φράξος, σφενδάμι, γαύρος, σημύδια, λεύκη, φιλύρα, σκληθρο, ιτιά. Τα πιο σημαντικά είδη δέντρων για παραγωγή ξυλείας στην Τσεχία είναι η ερυθρελάτη, η δασική πεύκη, η δασική οξιά και η δρυς η άμισχος. Για την κατασκευή μουσικών οργάνων χρησιμοποιείται 37

41 ξύλο από ποιοτικές συστάδες ερυθρελάτης που βρίσκονται σε ορεινές περιοχές και παρουσιάζουν αργή αύξηση. Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση Τσεχική Δημοκρατία Υδροχαρή δάση, που είναι ελάχιστα, καθώς και παραποτάμια δάση και συστάδες κοντά σε νερό, των οποίων η αξία είναι ανεκτίμητη. Στις συστάδες αυτών των δασών συναντούμε τα εξής είδη: ιτιά, σκλήθρο, φράξο, δρυ, λεύκη, πλάτανο, νορβηγικό σφενδάμι, φτελιά. Αυτές οι περιοχές δεν είναι κατάλληλες για κωνοφόρα. Συστάδες νανώδους πεύκης συναντούμε στα μεγαλύτερα μόνο υψόμετρα (π.χ. στο εθνικό πάρκο KrKonose). Απειλές των τσεχικών δασών (1) Βιομηχανικές εκπομπές Από τα μέσα του 20 ου αιώνα μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 80 η επίδραση της μόλυνσης και οι ακραίοι κλιματικοί παράγοντες αποτελούν τους βασικούς παράγοντες για την υποβάθμιση των δασών καθιστώντας τα ευάλωτα σε επιδημίες. Τα δάση στη βόρεια Βοημία αρχικά, και στη συνέχεια τα δάση κατά μήκος της κορυφογραμμής στα βόρεια τσεχικά σύνορα καταστράφηκαν από την μόλυνση του αέρα από βιομηχανίες (εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιώντας χαμηλή ποιότητα λιγνίτη και άλλη βαριά μόλυνση) και τις όξινες εναποθέσεις της ατμόσφαιρας. Οι εναποθέσεις στο έδαφος προκαλούν επίμονο στρες. Επομένως, οι βιομηχανικές εκπομπές αποτελούν την πιο σοβαρή ζημιά των τσεχικών δασών μέχρι σήμερα. Το χειρότερο πρόβλημα σήμερα είναι το οξείδια του αζώτου από τις μηχανές των οχημάτων. (2) Άλλοι αβιοτικοί παράγοντες Αβιοτικοί παράγοντες είναι: πέτρωμα, έδαφος, νερό, πυρκαγιά, άνεμος, χιόνι και πάγος. Τα τελευταία χρόνια, μια από τις σοβαρότερες αβιοτικές απειλές για το δάσος είναι η ανεμοθύελλα για παράδειγμα η ανεμοθύελλα Kyrill, το 2007 έριξε 11 εκατομύρια m 3 δέντρα, ενώ η ετήσια προσαύξηση στην Τσεχία είναι 16 εκατομύρια m 3. (3) Βιοτικοί παράγοντες παράσιτα Κάτω από κανονικές συνθήκες, τα παράσιτα προσβάλλουν αδύναμα δέντρα που είναι περισσότερο ευάλωτα λόγω των καιρικών συνθηκών, της μόλυνσης του αέρα, της μεγάλης διάρκειας ξηρής περιόδου και συνδυασμού αυτών. Οι επιδημίες είναι το χειρότερο πρόβλημα στην Τσεχία τα τελευταία χρόνια. Μεταξύ των πιο σημαντικών ειδών είναι οι σκολύτες, κυρίως ο σκολύτης της ερυθρελάτης (Ips typographus) και ο σκώρος. 38

42 Σκολύτης της ερυθρελάτης Ζημιά στο δάσος που προκλήθηκε από τον σκολύτη της ερυθρελάτης Προβλήματα ή ζημιές που προκαλούνται από τα θηραματικά είδη Το κόκκινο ελάφι, το είδος sitka deer και το αγρινό που ο πληθυσμός τους έχει υπερπολλαπλασιαστεί, διαταράσσουν την οικολογική σταθερότητα των δασοσυστάδων. Αρχικά οι συστάδες υφίστανται τις ζημιές από τα θηράματα, στη συνέχεια προσβάλλονται από μύκητες και καταστρέφονται από μυκητική αποσύνθεση. Η αποφλοίωση που προκαλείται από το ελάφι (τα ελάφια τρίβουν τα κέρατα στους κορμούς) καθώς και οι ζημιές από την κίνηση των ελαφιών (πχ. σπάσιμο κλαδιών στο πέρασμά τους) μπορούν να θεωρηθούν ως οι πιο σοβαρές ζημιές από βιοτικούς παράγοντες στα δάση της Τσεχίας τον τελευταίο αιώνα. H Υπηρεσία Προστασίας των Δασών του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών (Forest Protection Service of Forest Research Institute) είναι αρμόδια για την παρακολούθηση των επιβλαβών εντόμων (βιοτικοί παράγοντες) καθώς και τη ζημιά που προκαλείται από αυτά σε όλη τη χώρα. Συμβουλευτικές υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν σε όλους τους δασοκτήμονες και τους διαχειριστές δασικών εκτάσεων. Η σύνθεση και εξάπλωση των τσεχικών δασών μεταβλήθηκαν στο παρελθόν σε μια προσπάθεια για αύξηση της παραγωγής ξυλείας και ικανοποίηση της ζήτησης. Το αποτέλεσμα είναι το σημερινό ποσοστό των κωνοφόρων (76%) να είναι υψηλό σε σχέση με αυτό των πλατύφυλλων (24%) ειδών. Τα δάση αποτελούν φυσικές φυτοκοινότητες με μεγάλη ποικιλία ειδών. Ακόμη και τα φτωχότερα δάση αποτελούν ενδιαίτημα για χιλιάδες είδη ζώων, τα οποία έχουν προσαρμοστεί να ζουν τόσο σε επιφάνειες όσο και μέσα σε κορμούς δέντρων, σε άνθη, καρπούς ή στις κορυφές των δέντρων. Σημαντικά είδη πανίδας στα δάση της Τσεχίας Μπορούμε να αναφέρουμε για παράδειγμα τον αγριόκουρκο (Tetrao urogallus) και τον μικρό μαυροκόκκορα (Lururus tetrix L.), πτηνά που συναντούμε στο Εθνικό Πάρκο Sumava. 39

43 Κόκκινο ελάφι Ζαρκάδι Sitka deer Αγριογούρουνο Λαγός Ο λύκος και η αρκούδα είναι προστατευόμενα είδη προτεραιότητας και τα συναντούμε στο βόρειοανατολικό τμήμα της Τσεχίας κοντά στα Σλοβακικά σύνορα. Χαρακτηριστικά είδη χλωρίδας στα δάση της Τσεχίας (1) Όξινες περιοχές Σε αυτές συναντούμε συστάδες πεύκης με άτομα μύρτιλου (Vaccinium myrtillus L.) 40

44 capercaillie = wood grouse (Tetrao urogallus L.) black grouse = heathcock (Lururus tetrix L.) λύκος (Canis lupus L.) ( Καφέ αρκούδα (Ursus arctos L.) - ( Ο λύκος και η αρκούδα είναι προστατευόμενα είδη προτεραιότητας και τα συναντούμε στο βόρειοανατολικό τμήμα της Τσεχίας κοντά στα Σλοβακικά σύνορα. Χαρακτηριστικά είδη χλωρίδας στα δάση της Τσεχίας (1) Όξινες περιοχές Σε αυτές συναντούμε συστάδες πεύκης με άτομα μύρτιλου (Vaccinium myrtillus L.) 41

45 Συστάδα πεύκης με μύρτιλο (Vaccinium myrtullus L.) blueberry (Vaccinium myrtillus L.) Γόνιμες περιοχές Σε αυτές τις περιοχές συναντούμε την ασπέρουλα (Galium odoratum. woodruff (Galium odoratum) Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura 2000 Τσεχική Δημοκρατία Κάποια δάση βρίσκονται σε αυστηρά προστατευόμενες περιοχές, οι οποίες οριοθετούνται σύμφωνα με Νόμο. Η συνολική έκταση των δασών στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) είναι σχεδόν το 28,4% της συνολικής δασικής έκτασης. Τα δάση είναι ιδιαίτερα σημαντικά όσον αφορά τη βιοποικιλότητα και τα στοιχεία του φυσικού οικότοπου που προστατεύουν. Εθνικά πάρκα Τα εθνικά πάρκα είναι προστατευόμενες περιοχές με το υψηλότερο επίπεδο προστασίας. Το Κράτος είναι υπεύθυνο για το περιβάλλον σε αυτές τις περιοχές. 42

46 Δίκτυο Natura 2000 Στην Τσεχία υπάρχουν Ειδικές Περιοχές Διατήρησης, που αποτελούν το 9% της έκτασης της Τσεχίας και 41 Ζώνες Ειδικής Προστασίας που αποτελούν το 10% της έκτασης. Προστατευόμενα είδη προτεραιότητας του Δικτύου Natura 2000 στην Τσεχία Θηλαστικά Λύκος (Canis lupus L.) Καφέ αρκούδα (Ursus arctos) Μαλακόστρακα Καραβίδα (Austropotamobius torrentinum L.) Σκαθάρια. Ο ερημίτης (Osmoderma eremite L.) ζει σε υπολείμματα σάπιου ξύλου σε τρύπες γερασμένων δέντρων, ιδιαίτερα σε δεντροστοιχίες (δρύες) και σε είδη που αναπτύσσονται στις όχθες ποταμών (ιτιά), όπως επίσης και σε γερασμένα άτομα δρυός σε δάση. 43

47 Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας Τσεχική Δημοκρατία Δε γνωρίζουμε αν το 6,5% των δασών ανήκουν στην Εκκλησία. Με βάση το καθεστώς ιδιοκτησίας, τα δάση διακρίνονται σε: Κρατικά δάση 60% Ιδιωτικά δάση 23% Δάση που ανήκουν σε δήμους 17% Κρατικά Δάση (Δάση της Τσεχικής Δημοκρατίας). Η State Enterprise (κρατική εταιρία) διαχειρίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό των κρατικών δασών (51%). Η εταιρία αυτή, σύμφωνα με απόφαση της Τσεχικής Κυβέρνησης, είναι αρμόδια για την υλοποίηση όλων των δασοπονικών έργων (υλοτομία, φύτευση, δασοκομία, συντήρηση δρόμων) και συνάπτει μακροπρόθεσμα συμβόλαια με μεγάλες δασικές εταιρίες. Οι μεγαλύτεροι, μη κρατικοί δασοκτήμονες, έχουν ιδρύσει έναν εθελοντικό επαγγελματικό οργανισμό, τον Association of Municipal and Private Forest Owners in the Czech Republic. Ο οργανισμός αυτός είναι πολύ σημαντικός και σεβαστός συνομιλητής των υπουργείων Γεωργίας (Μinistry of Agriculture) και Περιβάλλοντος (Ministry of Environment) καθώς και άλλων εταίρων με αρμοδιότητες τη διαμόρφωση της δασικής πολιτικής στην Τσεχία. Σύμφωνα με το Δασικό Νόμο για όλα τα δάση της Τσεχίας η πρόσβαση είναι ελεύθερη από το κοινό (ο καθένας έχει το δικαίωμα να εισέλθει στο δάσος, με δική του ευθύνη). Ωστόσο, υπάρχουν περιορισμοί όσον αφορά την πρόσβαση σε ευαίσθητες περιοχές, όπως δασικά φυτώρια, περιοχές προστασίας θηραμάτων, ερευνητικές περιοχές, φυσικά ενδιαιτήματα ζώων, πηγές και Ζώνες Ειδικής Προστασίας. Υπάρχουν επίσης, εποχικοί περιορισμοί (πχ. Αντιπυρική περίοδος, εποχή εργασιών στο δάσος). 44

48 Τα Διαχειριστικά Σχέδια (Forest management plan) είναι υποχρεωτικά για όλα τα δασοτεμάχια με έκταση μεγαλύτερη από 50 εκτάρια. Οι μικροί ιδιώτες δασοκτήμονες μπορούν να λαμβάνουν κατευθύνσεις και οδηγίες για τη διαχείριση των δασών τους, δωρεάν από το κράτος ή διαφορετικά πρέπει να ακολουθήσουν την πολιτική δασικής διαχείρισης σύμφωνα με το δασικό νόμο. Το Διαχειριστικό Σχέδιο είναι ένα εργαλείο για τον ιδιώτη δασοκτήμονα και περιλαμβάνει όλες τις δασοπονικές παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν σε κάθε συστάδα (δάσωση, υλοτομία) και έχει ισχύ 10 χρόνια. 45

49 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Εσθονία Η Εσθονία βρίσκεται στη βόρεια Ευρώπη στην ανατολική ακτή της Βαλτικής θάλασσας. Το ανάγλυφο της χώρας είναι κυρίως επίπεδο ή ελαφρώς λοφώδες, με μέσο υψόμετρο 50μ. από το επίπεδο της θάλασσας. Το υψηλότερο σημείο της χώρας είναι στα 318 μέτρα. Οι πάγοι στο εσωτερικό της χώρας έλιωσαν χρόνια πριν σχηματίζοντας το σημερινό ανάγλυφο. Οι πάγοι άφησαν πίσω ιζήματα ή σωρούς λίθων διαφορετικής πυκνότητας και σύστασης. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, οι συνθήκες ανάπτυξης της βλάστησης ποικίλουν σημαντικά. Παρά το μικρό μέγεθος της χώρας, διακρίνονται 26 διαφορετικοί δασικοί τύποι. Οι βάλτοι καλύπτουν περίπου το 5% της Εσθονίας Στο παρελθόν τα δάση επηρεάστηκαν από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η δασοκάλυψη στην Εσθονία ήταν μέχρι το 80% της έκτασης της χώρας, αλλά μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα μειώθηκε στο 30%. Η απώλεια του δάσους οφείλεται κυρίως στη χρήση της γης για αγροτικούς σκοπούς. 46

50 Η κατάσταση άλλαξε πάλι μετά το 2 ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι τα μέσα 20 ου αιώνα η Εσθονία ήταν κυρίως αγροτική χώρα, όμως η αγροτική μεταρρύθμιση κατά τη Σοβιετική κατοχή είχε ως αποτέλεσμα μεγάλες αγροτικές εκτάσεις να μη χρησιμοποιηθούν. Αυτές οι εκτάσεις καλύφθηκαν ξανά με δάση. Σήμερα η δασική έκταση στην Εσθονία αντιπροσωπεύει το μισό της έκτασης της χώρας. Συγκρίνοντας με στοιχεία του 1939 η συνολική δασική έκταση έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από 50%, ενώ σε ετήσια βάση η δασική έκταση αυξάνεται κατά μέσο όρο κατά εκτάρια. Το ξυλαπόθεμα είναι 455 εκατομύρια m 3. Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Εσθονία Χλωρίδα Με βάση τη γεωγραφική εξάπλωση των φυτών, η Εσθονία κυρίως ανήκει στη βορειότερη περιοχή των βόρειων κωνοφόρων ή μικτών δασών της εύκρατης ζώνης. Τα ποσοστά των κυρίαρχων φυλλοβόλων και κωνοφόρων δασών είναι σχεδόν ίσα καλύπτοντας 51% και 49% αντίστοιχα της συνολικής δασικής έκτασης. Το 81% της δασικής έκτασης καλύπτεται από 3 κύρια είδη δασική πεύκη, ερυθρελάτη, και σημύδα. 99,8% των δασών αποτελείται από αυτόχθονα είδη δέντρων. Υπάρχουν 36 προστατευόμενα είδη ορχιδέας. Κατανομή ξυλαποθέματος ανά είδος 47

51 Πανίδα Η πανίδα της Εσθονίας παρουσιάζει μεγάλη ποικιλότητα. Αυτό οφείλεται στην τοποθεσία της στο βορειότερο άκρο της εύκρατης ζώνης, κοντά στη θάλασσα και στα τεράστια δάση της Ρωσίας. Σημαντικό κομμάτι της δασοπονίας είναι η διαχείριση του κυνηγιού με σκοπό τη διατήρηση των αποθεμάτων θηραμάτων. Περίπου 55 είδη είναι θηραματικά είδη: 18 θηλαστικά και 37 πουλιά. Ο τάρανδος, το αγριογούρουνο και το ζαρκάδι είναι τα πιο σημαντικά θηραματικά είδη. Επιπλέον ο πληθυσμός των μεγάλων θηραματικών είδων επαρκεί για κυνήγι Moose (Alces alces) 3100 Red deer (Cervus elaphus) Roe deer (Capreolus capreolus) Wild boar (Sus scrofa) Brown bear (Ursus arctos) Eurasian lynx (Lynx lynx) Wolf (Canis lupus) Μεγάλα θηραματικά είδη Η ευρωπαϊκή νυφίτσα (Mustela lutreola) τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (International Union for Conservation of Nature, IUCN) ως κρισίμως κινδυνεύον είδος εξαιτίας της συνεχιζόμενης μείωσης του πληθυσμού του. Η μείωση του πληθυσμού της έχει υπολογιστεί σε περισσότερο από 50% τις τελευταίες τρεις γενιές και υπολογίζεται να μειώνεται με ένα ρυθμό πάνω από 80% τις επόμενες τρεις γενιές. Στην Εσθονία η μείωση του πληθυσμού της φαίνεται να συμπίπτει με την εξάπλωση της αμερικανικής νυφίτσας. Σήμερα, η ευρωπαϊκή νυφίτσα ζει μόνο στο απομονωμένο νησί Hiiumaa, όπου επανεισήχθη το Στο νησί αυτό η αμερικανική νυφίτσα έχει εκτοπιστεί. Ευρωπαϊκή νυφίτσα (Mustela lutreola) είδος υπό εξαφάνιση στην Εσθονία 48

52 Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Εσθονία Η προσπάθεια διατήρησης των δασοκοινοτήτων στην Εσθονία χρονολογείται την πρώτη χιλιετία. Οι αρχαίοι Εσθονοί πίστευαν στο πνεύμα της φύσης και θεωρούσαν τα γερασμένα δάση ιερά. Τα μεγάλα δέντρα δρυός και φιλύρας θεωρούνταν ιερά δέντρα και οι άνθρωποι κατέφευγαν σε αυτά για βοήθεια. Απαγορευόταν αυστηρά να τα βλάπτουν με οποιοδήποτε τρόπο. Ο πρώτος χρονολογημένος νόμος για τη δασική προστασία θεσπίστηκε το 1327, όταν ο Δανός Βασιλιάς Erik Menved απαγόρευσε την υλοτομία σε τρία μικρά νησιά στον κόλπο του Ταλίν, με σκοπό τη διατήρησή τους ως ορόσημα της θαλάσσιας ναυσιπλοΐας. Τα δάση χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για την προστασία των βάλτων και των τοπίων της φύσης. Στις 14 Αυγούστου 1910, η Ένωση φυσιοδιφών της Riga, νοίκιασε τα νησιά Vaika, στα οποία ζούσαν πουλιά, με σκοπό τη εξασφάλιση ευκαιριών για ασφαλή φωλεοποίηση των τοπικών πουλιών και την παρεμπόδιση συλλογής των αυγών. Έτσι, ιδρύθηκε η πρώτη περιοχή διατήρησης της φύσης στη Βαλτική. Σήμερα, το 1/5 της Εσθονίας αποτελείται από διαφορετικές περιοχές προστασίας. Από αυτές περίπου το 5% είναι αυστηρά προστατευόμενες περιοχές. Υπάρχουν 5 Εθνικά Πάρκα: το Lahemaa (το μεγαλύτερο), το Karula (το μικρότερο), το Soomaa, το Vilsandi and το Matsalu. Το 2010, το εσθονικό δίκτυο Natura 2000 αποτελούνταν από 66 περιοχές για τα πουλιά και 531 τύπους οικοτόπων κοινοτικής σημασίας. Πολλές από τις περιοχές για τα πουλιά είναι ταυτόχρονα και τύποι οικοτόπων κοινοτικής σημασίας, και επομένως, η συνολική έκταση υπολογίζεται περίπου στο 30% της Εσθονίας. Περιοχές Natura

53 Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Εσθονία Με βάση το καθεστώς ιδιοκτησίας τα δάση διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες. 1. Κρατικά δάση, τα οποία διαχειρίζεται το State Forest Management Centre (Κέντρο Διαχείρισης των Κρατικών Δασών). Τα κρατικά δάση διακρίνονται σε 17 δασικά συμπλέγματα και χρησιμοποιούνται για παραγωγικούς και προστατευτικούς σκοπούς. Επίσης, το State Forest Management Centre δημιουργεί και συντηρεί χώρους αναψυχής. Τα Κρατικά δάση είναι περίπου το 40% των δασών. 2. Ιδιωτικά δάση, τα οποία διαχειρίζονται ιδιώτες δασοκτήμονες. Τα ιδιωτικά δάση αποτελούν το 40% των δασών. Υπάρχουν περίπου ιδιώτες δασοκτήμονες και το μέσο μέγεθος των δασοτεμαχίων είναι 10 εκτάρια. 3. Δάση των οποίων το καθεστώς ιδιοκτησίας είναι άγνωστο. Αυτές οι εκτάσεις ήταν ιδιωτικές εκτάσεις και έγιναν κρατικές κατά τη Σοβιετική κατοχή. Μέχρι σήμερα πιθανοί ιδιοκτήτες δε τα έχουν διεκδικήσει. Κατά γενικό κανόνα, τα τελευταία 15 χρόνια αυτές οι εκτάσεις δεν έχουν διαχειριστεί. Αυτά τα δάση αποτελούν το 17% των δασών και είτε αθροίζονται στα κρατικά δάση ή πωλούνται σε πλειστηριασμούς. Περίπου το 70% των εσθονικών δασών διαχειρίζεται. Οι δασικοί νόμοι για τη δασική διαχείριση είναι πολύ αυστηροί. Για παράδειγμα ένα δάσος πρέπει να αποκατασταθεί μέσα στα 5 χρόνια μετά την αποψιλωτική υλοτομία και υπάρχει μια ελάχιστη ηλικία που πρέπει να βρίσκονται ορισμένα δασικά είδη για να μπορούν να υλοτομηθούν (για τη δασική πεύκη είναι 90 έτη). Αυτό διασφαλίζει την αειφορικότητα στη δασοπονία. Τα δάση είναι σημαντικά για παραγωγή ξυλείας, τη διατήρηση της φύσης και αναψυχή. Ένας στους 15 Εσθονούς εργάζεται στον κλάδο της δασοπονίας. Οι κύριες απειλές των δασών είναι θύελλες, μύκητες, έντομα και φωτιά. Το 99% των πυρκαγιών προκαλούνται από τον άνθρωπο. 50

54 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Φινλανδία Γεωγραφικά, η Φινλανδία βρίσκεται στην ενδιάμεση κλιματική ζώνη μεταξύ της θαλάσσιας και ηπειρωτικής ζώνης και το μεγαλύτερο τμήμα της ανήκει στην αρκτική ζώνη βλάστησης. Η Φινλανδία έχει μήκος πάνω από km κατά τον άξονα Βορρά Νότου, με αποτέλεσμα οι συνθήκες για ανάπτυξη δασικής βλάστησης να ποικίλουν αρκετά μεταξύ του νοτιότερου και βορειότερου τμήματος της χώρας. Το δάσος είναι ο σημαντικότερος ανανεώσιμος φυσικός πόρος στην Φινλανδία. Τα δάση στην Φινλανδία διαχειρίζονται αειφορικά. Ο βασικός στόχος της αειφορικής διαχείρισης των δασών είναι η διασφάλιση της συνέχειας και της παραγωγικότητας των δασών και λαμβάνεται υπόψη η βιολογική ποικιλότητα των δασών και οι άλλες ωφέλειες του δάσους. Το ποσοστό δασοκάλυψης στην Φινλανδία είναι το μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Πάνω από το 86% της χερσαίας έκτασης, είναι δασοκαλυμμένη. Από τη συνολική δασική έκταση στην Φινλανδία, το 71% ανήκει σε ιδιώτες (συμπεριλαμβανομένων των φινλανδικών δασικών βιομηχανιών, των δημοτικών δασικών εκτάσεων κλπ), ενώ το φινλανδικό κράτος κατέχει το 29% της δασικής έκτασης. Εικόνα 1 (επάνω). Δασοκάλυψη στην Ευρώπη, ως ποσοστό της χερσαίας έκτασης. Πηγή: Ευρωπαϊκά Δάση Εικόνα 2 (κάτω αριστερά). Δάσος και υγρότοπος στη Φινλανδία. Φωτογραφία: Metla/Erkki Oksanen. Εικόνα 3 (κάτω δεξιά): Ετήσια προσαύξηση ( ) και ετήσια απώλεια ( ). Πηγές: Φινλανδικό Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (Metla), Εθνική Υπηρεσία Δασικής Απογραφής και Στατιστικής. 51

55 Προς το βορρά το κλίμα γίνεται περισσότερο ψυχρό και υγρό. Η ετήσια αυξητική περίοδος στη νότια Φινλανδία διαρκεί περίπου 5 μήνες, ενώ στο βορρά διαρκεί περίπου 3 μήνες. Το ξυλαπόθεμα στη Φινλανδία υπολογίζεται σε εκατομμύρια m 3 και η μέση ετήσια προσαύξηση του ξυλαποθέματος είναι 5m 3 /ha/έτος. Το 50% του ξυλαποθέματος αποτελείται από δασική πεύκη, το 30% από ερυθρελάτη και το 20% από πλατύφυλλα (κυρίως σημύδα). Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Φινλανδία Ο αριθμός των ειδών χλωρίδας και πανίδας στα φινλανδικά δάση είναι μικρός συγκρινόμενος με αυτόν στην αρκτική ζώνη της βόρειας Αμερικής, ή στην εύκρατη ζώνη της κεντρικής Ευρώπης. Αυτό οφείλεται στις υψηλές οροσειρές της Ευρώπης κατά μήκος του άξονα ανατολή δύση, που λειτούργησαν ως φράγμα και αναχαίτισαν την επαναφορά των φυτών στο βορρά, μετά την τελευταία παγετώνια περίοδο, περίπου χρόνια πριν. Στην Φινλανδία αυτόχθονα είδη είναι μόνο 4 είδη κωνοφόρων, και λιγότερα από 30 είδη φυλλοβόλων δέντρων και θάμνων. Τα περισσότερα δάση στην Φινλανδία είναι κυρίως κωνοφόρα, με τα πλατύφυλλα συνήθως να αναπτύσσονται σε μικτές συστάδες. Οι μικτές δασικές συστάδες στις οποίες κυριαρχούν πλατύφυλλα είδη εντοπίζονται κυρίως σε ορεινές περιοχές με ορυκτά εδάφη και χαμηλή ποώδη βλάστηση (γρασίδι και βότανα). Το είδος που αναπτύσσεται σε μικτές συστάδες είναι η σημύδα (και συγκεκριμένα το είδος downy birch). Η δασική πεύκη κυριαρχεί στο 66% των δασικών εκτάσεων, η ερυθρελάτη στο 22% και τα πλατύφυλλα στο 11%. Τα πλατύφυλλα, που είναι σημαντικά για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του εδάφους, αναπτύσσονται κυρίως σε μικτές συστάδες. Το ξυλαπόθεμά τους υπολογίζεται στο 20% του συνολικού ξυλαποθέματος που είναι μεγαλύτερο από αυτό των φυλλοβόλων συστάδων. Εικόνα 4 (αριστερά). Δάσος σημύδας στη Φινλανδία. Φωτογραφία: Metla/Erkki Oksanen. Εικόνα 5 (δεξιά). Τάρανδος (Alces alces). Φωτογραφία: Metla/Erkki Oksanen. Στα δάση της Φινλανδίας συναντούμε πολλά σαρκοφάγα ζώα, όπως την καφέ αρκούδα, τον λύκο, τον λίγκα και τη σιβηρική αρκούδα. Η διαχείριση του κυνηγιού και του ταράνδου γίνεται μέσα στα επιτρεπόμενα όρια της αειφορικότητας των φυσικών πόρων. Τα πιο κοινά θηραματικά είδη είναι: ο τάρανδος, ο λαγός, ο αγριόγαλος και υδρόβια πουλιά. Οι αρμόδιες υπηρεσίες και οι τοπικοί 52

56 σύλλογοι διαχείρισης κυνηγιού ορίζουν το πλαίσιο για τη διαχείριση και τις ποικίλες χρήσεις των ενδιαιτημάτων και των θηραματικών ειδών. Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Φινλανδία Η ίδρυση θεσπισμένων περιοχών διατήρησης βασίστηκε σε προγράμματα διατήρησης για εθνικά πάρκα, περιοχές προστασίας της φύσης, βάλτους, ενδιαιτήματα πουλιών, έσκερ (κορυφογραμμές σε ανάχωμα με άμμο και χαλίκια που έχουν προκύψει μετά από το λιώσιμο των πάγων), δάση πλούσια σε βότανα, ακτογραμμές και παρθένα δάση. Το ποσοστό των αυστηρά προστατευόμενων δασών στη Φινλανδία (5,2% των δασών) είναι το μεγαλύτερο στην Ευρώπη και υπολογίζεται στο 13% της συνολικής δασικής έκτασης. Τα περισσότερα προστατευόμενα δάση βρίσκονται στη βόρεια Φινλανδία. Η έκταση των προστατευόμενων δασών στη Φινλανδία έχει αυξηθεί 3 φορές τα τελευταία 30 χρόνια, εξαιτίας της εφαρμογής προγραμμάτων προστασίας και τις αποφάσεις των κυβερνόντων. Τα πρώτα εθνικά πάρκα και οι πρώτες περιοχές προστασίας της φύσης ιδρύθηκαν το Υπάρχουν σήμερα 35 εθνικά πάρκα, 19 περιοχές αυστηρής προστασίας της φύσης και 12 καταφύγια άγριας ζωής. Το 2002, η Φινλανδική Κυβέρνηση υιοθέτησε το Forest Biodiversity Programme for Southern Finland (METSO), (Πρόγραμμα Διατήρησης για τη Δασική Βιοποικιλότητα στη νότια Φινλανδία) με σκοπό τη βελτίωση της διατήρησης των οικοτόπων και των δομικών χαρακτηριστικών των δασών, που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των ειδών που κινδυνεύουν με εξαφάνιση στα ιδιωτικά δάση. Ιδρύθηκαν νέες περιοχές καθώς και δίκτυα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας με αποτέλεσμα τη βελτίωση της βιοποικιλότητας υπαρχουσών περιοχών. Οι αρχές των νέων μεθόδων προστασίας είναι: εθελοντική συμμετοχή των δασοκτημόνων, διατήρηση του καθεστώτος ιδιοκτησίας, και πλήρης αποζημίωση για οικονομικές απώλειες. Το δίκτυο Natura 2000 διασφαλίζει τους βιοτόπους και τα ενδιαιτήματα των ειδών που ορίζονται στις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 για τους Οικοτόπους και τα Πουλιά. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000 στην Φινλανδία περιλαμβάνει προστατευόμενες περιοχές, τα 3/4 των οποίων βρίσκονται σε χερσαία έκταση. Οι περισσότερες περιοχές Natura 2000, 97%, είναι περιοχές διατήρησης της φύσης που ιδρύθηκαν με εθνικές αποφάσεις. Αυτές οι περιοχές προστατεύονται επίσης, από εθνικά προγράμματα διατήρησης ή με άλλους τρόπους. Η βιοποικιλότητα των δασών επηρεάζεται από τον τρόπο διαχείρισης των εμπορικών δασών. Στα εμπορικά δάση για παράδειγμα, η βιοποικιλότητα προστατεύεται με τη διατήρηση πολύτιμων οικοτόπων, την αύξηση του νεκρού ξύλου και με τη διατήρηση μεγάλων πλατύφυλλων ειδών κατά τις υλοτομίες. 53

57 Εικόνα 6 (πάνω αριστερά). Φυσικά χαρακτηριστικά οικοτόπων ιδιαίτερης σημασίας, όπως η πηγή της εικόνας, που πρέπει να προστατευτεί κατά τη διάρκεια δασοκομικών εργασιών και υλοτομιών. Εικόνα 7 (κάτω αριστερά). Το νεκρό ξύλο αφήνεται στο δάσος κατά τις υλοτομίες. Το νεκρό ξύλο συμβάλλει στην επιβίωση συγκεκριμένων ειδών (πχ.τρυποκάρυδος) μέχρι τρεις γενιές. Εικόνα 8 (δεξιά): Περιοχές διατήρησης στη Φινλανδία. Πηγή: Metla/Finnish Statistical Yearbook of Forestry Το Οικολογικό Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000 προστατεύει τους βιοτόπους και οικοτόπους των ειδών που προσδιορίζονται στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους Οικοτόπους και τα Πουλιά. Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Φινλανδία Στην Φινλανδία από τις αρχές του 1900 και μέχρι σήμερα η βασική αρχή του νόμου είναι η υποχρέωση αποκατάστασης του δάσους μετά την υλοτομία. Το κράτος ενθαρρύνει τους ιδιώτες δασοκτήμονες να χρησιμοποιούν καλές δασοκομικές πρακτικές κατά τη διαχείριση των δασών τους. Επίσης, διατίθενται κρατικές επιδοτήσεις με σκοπό τη διασφάλιση της αειφορικής παραγωγής ξυλείας, της διατήρησης της δασικής βιοποικιλότητας και της βελτίωσης της υγείας των δασών. 54

58 Εικόνα 9 (αριστερά). Αραίωση σε δάσος της Φινλανδίας. Φωτογραφία: Metla/Erkki Oksanen Εικόνα 10 (μέσο): Η συλλογή μανιταριών και μούρων για ιδιωτική κατανάλωση είναι συνηθισμένη στη Φινλανδία. Φωτογραφία: Metla/Erkki Oksanen Εικόνα 11 (δεξιά). Ξύλινη κατασκευή. Γραφεία της Metla στο Joensuu, Φινλανδία. Φωτογραφία: Metla/Erkki Oksanen Η χρησιμοποίηση των δασών για παραγωγή πριστής ξυλείας και προϊόντων χαρτιού ξεκίνησε στο τέλος του 19 ου αιώνα. Σήμερα, η ο κλάδος της δασοπονίας και οι δασικές βιομηχανίες παράγουν σχεδόν το 6% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Σε σχέση με το μέγεθός της, η Φινλανδία είναι η πιο εξαρτημένη χώρα στον κόσμο από τα δάση και τη δασική βιομηχανία. Ως συνέπεια, η Φινλανδία διαθέτει συσσωρευμένη εμπειρογνωμωσύνη στον τομέα της δασοπονίας και της δασικής βιομηχανίας που είναι μοναδική στην Ευρώπη. Η σημασία του τομέα της δασοπονίας και της δασικής βιομηχανίας για την προσφορά θέσεων εργασίας συνεχίζει να είναι ένας σημαντικός παράγοντας στη διατήρηση της ζωτικότητας των αγροτικών περιοχών και της περιφερειακής οικονομίας. Το 2010 ο τομέας της δασοπονίας και της δασικής βιομηχανίας απασχολούσε περίπου το 3% των εργαζόμενων, τα ¾ των οποίων εργάζονται στη δασική βιομηχανία. Σημαντικό στοιχείο της δασικής διαχείρισης στη Φινλανδία είναι η παραγωγή μη ξυλωδών προϊόντων και η διασφάλιση των υπόλοιπων ωφελειών του δάσους. Είναι δικαίωμα του κάθε ανθρώπου (Everyman s Right) να χρησιμοποιεί το δάσος για αναψυχή, υπαίθριες δραστηριότητες και συλλογή καρπών και μανιταριών, στο βαθμό που αυτό δεν προκαλεί υποβάθμιση. Μια από τις μελλοντικές προκλήσεις των φινλανδικών δασικών οικοσυστημάτων είναι η κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με τελευταίες μελέτες η μέση ετήσια θερμοκρασία προβλέπεται να αυξηθεί 2-6 βαθμούς C έως το τέλος του Αναμενόμενες επιπτώσεις στα δάση είναι για παράδειγμα: η αύξηση της διάρκειας της αυξητικής περιόδου, η αύξηση του βαθμού ανάπτυξης των δασών, οι συχνότερες ζημιές από τον άνεμο και τα έντομα. Η αειφορική δασική διαχείριση είναι ο κύριος τρόπος βελτίωσης της ικανότητας των δασών να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή. Στη Φινλανδία μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με την προώθηση της χρήσης του ξύλου. Αυτές οι δράσεις περιλαμβάνουν την αυξημένη χρησιμοποίηση ξύλινων κατασκευών και βιοενέργειας. Το 2010 τα βιοκαύσιμα από υπολείμματα ξύλου παρείχαν το 22% της συνολικής φινλανδικής κατανάλωσης ενέργειας, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά στην Ευρώπη των

59 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Γερμανία Η Γερμανία βρίσκεται στην εύκρατη ζώνη. Γεωγραφικά, η Γερμανία διαιρείται στις βόρειες γερμανικές πεδιάδες, στις χαμηλές οροσειρές, στους πρόποδες των Άλπεων και στις Άλπεις. Εξαιτίας αυτών των διαφορετικών συνθηκών υπάρχουν διαφορετικοί τύποι δασών. Η αρχική δασική βλάστηση αποτελούνταν από φυλλοβόλα δάση και μικτά δάση φυλλοβόλων και κωνοφόρων στις ορεινές περιοχές. Με την ανθρώπινη παρέμβαση το αρχικά μη διαταραγμένο φυσικό περιβάλλον άλλαξε σημαντικά. Τα δάση χρησιμοποιούνταν ως φυσικός πόρος (για παράδειγμα υλικά κατασκευών και καύσιμα) και επομένως αναπτύχθηκαν τα χαρακτηριστικά παραγωγικά δάση. 10 km βορειοανατολικά του Βερολίνου (Stephanie Gotza) Σήμερα, η Γερμανία είναι μια από τις πρώτες χώρες στην Ευρώπη σε παραγωγή ξύλου. Συνολικά, η δασική έκταση αντιπροσωπεύει το 31% της χώρας. Δασική έκταση στη Γερμανία σε % (Holzabsatzfonds, 2006) Αυτό το 31% της έκτασης των δασών διαιρείται σε: 2/3 κωνοφόρα (ο όρος softwood σημαίνει μαλακό ξύλο που προέρχεται από γυμνόσπερμα είδη, επειδή όμως τα περισσότερα γυμνόσπερμα είναι κωνοφόρα χρησιμοποιούμε τον όρο κωνοφόρα) και 1/3 πλατυφύλλα (ο όρος hardwood σημαίνει σκληρό ξύλο που προέρχεται από είδη αγγειοσπέρμων, επειδή όμως τα περισσότερα αγγειόσπερα είναι πλατύφυλλα, γι αυτό σε ελεύθερη μετάφραση χρησιμοποιούμε τον όρο πλατύφυλλα). 56

60 Τα δάση στη Γερμανία διαχειρίζονται σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας για περισσότερα από 200 χρόνια. Η αρχή της αειφορίας έχει θεσπιστεί με τον Ομοσπονδιακό Νόμο για τα Δάση και το Δασικό Νόμο. Ο Hans Carl von Carlowitz ήταν ο ιδρυτής της αρχής της αειφορίας, «η συγκομιδή θα πρέπει να είναι σε τέλεια συμφωνία με την ανάπτυξη». Χαρακτηριστικό χειμωνιάτικο τοπίο στο Waren an der Müritz, Germany (Stephanie Gotza) Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Γερμανία Στο παρελθόν η αρχική δασική βλάστηση τα πλατύφυλλα υπολογίζονταν στο 80% της συνολικής δασικής έκτασης. Το πιο χαρακτηριστικό δέντρο ήταν η οξιά. Γενικά, οι σημερινές δασικές εκτάσεις στη Γερμανία διαιρούνται: 1. Στα πευκοδάση στη βόρεια Γερμανία 2. Στα πλατύφυλλα στις χαμηλές οροσειρές της Γερμανίας 3. Στα δάση ερυθρελάτης στη νότια Γερμανία 4. Στις παράκτιες περιοχές της Γερμανίας Χαμηλή οροσειρά νότια της Κολωνίας (Stephanie Gotza) Σήμερα, μπορούμε να συναντήσουμε 71 είδη δέντρων στην Γερμανία. Τα κύρια είδη είναι: η ερυθρελάτη (Picea abies) 28%, η δασική πεύκη (Pinus sylvestris) 24%, η δασική οξιά (Fagus sylvatica) 15% και η δρυς (Quercus ssp.) 10%. 57

61 Εξάπλωση δασικών ειδών στη Γερμανία σε % (Holzabsatzfonds, 2006) Τα τελευταία 30 χρόνια, η δασοπονία στη Γερμανία ακολουθεί την αρχή «δασική διαχείριση κοντά στη φύση». Ως αποτέλεσμα αυτής της αρχής η εικόνα των γερμανικών δασών άλλαξε και σταδιακά τα πλούσια δάση κωνοφόρων μεταβλήθηκαν περισσότερο σε μικτά δάση πλατυφύλλων. Σήμερα, τα δάση πλατυφύλλων και τα μικτά δάση υπολογίζονται σε 39%. Αλλά ποιο είναι το μέλλον των γερμανικών δασών; Η υπερθέρμανση του πλανήτη, ιδιαίτερα η αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας, θα επηρεάσει τα δασικά οικοσυστήματα. Σε 100 χρόνια θα αναπτύσσονται περισσότερα πλατύφυλλα από ότι κωνοφόρα. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα ξενικά είδη, για παράδειγμα η ψευδοτσούγκα, η ιαπωνική λάρικα, η αμερικανική κόκκινη οξιά, η ψευδακακία. Τα ξενικά είδη υπολογίζονται στο 4% της συνολικής δασικής έκτασης της Γερμανίας. Στη Γερμανία μια παράδοση είναι το Δέντρο της Χρονιάς. Κάθε χρόνο επιλέγεται ένα δέντρο, το Δέντρο της Χρονιάς. Σε όλες τις δράσεις ενημέρωσης που γίνονται προωθείται η περιγραφή του συγκεκριμένου είδους. Το Δέντρο της Χρονιάς για το 2011 ήταν η σορβιά (Sorbus torminalis). Βίδρα στο Schorfheide, Γερμανία (Astrid Schilling) Τα θηλαστικά, που ζούν σήμερα στα γερμανικά δάση πλατυφύλλων είναι: το κουνάβι, το ελάφι, ο αγριόχοιρος, ο λίγκας, η αλεπού, ο κάστορας και η βίδρα otter. Το 1998 λύκοι εντοπίστηκαν στη Lausitz. Μέχρι τότε είχαν εντοπιστεί 5 αγέλες λύκων (περίπου λύκοι συνολικά) και ένα ζευγάρι λύκων στην Lausitz στη Σαξονία και μια αγέλη λύκων και ένα ζευγάρι λύκων στην Lausitz στο Brandenburg. 58

62 Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Γερμανία Το Εθνικό Πάρκο Bayerischer Wald ιδρύθηκε το 1970 και είναι το πρώτο εθνικό πάρκο στη Γερμανία. Σήμερα, υπάρχουν 14 εθνικά πάρκα που βρίσκονται σε θαυμάσια τοπία στη Γερμανία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το Εθνικό Πάρκο Unteres Odental στα σύνορα Πολωνίας και Γερμανίας. Εθνικά Πάρκα στη Γερμανία 59

63 Τα Εθνικά Πάρκα καταλαμβάνουν το 0,54% της χώρας. Το 2004 δύο νέες περιοχές χαρακτηρίστηκαν ως εθνικά πάρκα στο δυτικό τμήμα της Γερμανίας. Τα Εθνικά Πάρκα Eifel και Kellerwald-Edersee είναι κυρίως δασικά οικοσυστήματα. Μέχρι τότε τα δασικά οικοσυστήματα υποεκπροσωπούνταν στα Εθνικά Πάρκα. Το 5% των δασικών περιοχών στη Γερμανία είναι Περιοχές Προστασίας της Φύσης. Το έμβλημα για μια περιοχή προστασίας της φύσης είναι μια μαύρη κουκουβάγια σε κίτρινο φόντο. Δημιουργήθηκε από τον Kurt Kretschmann το Η Προστατευόμενη Περιοχή Schorfheide είναι μια από τις περιοχές με τα μεγαλύτερα συνεχόμενα δάση και βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Γερμανίας, περίπου 65 km από το Βερολίνο. Το γερμανικό Δίκτυο Natura 2000 ενσωματώθηκε στον ομοσπονδιακό νόμο το Η Γερμανία έχει υποδείξει μέχρι τώρα περιοχές προστασίας ειδών και οικοτόπων που βρίσκονται σε 3 βιογεωγραφικές περιοχές (Αλπική, Ατλαντική και Ηπειρωτική). Βρύα σε νεκρό ξύλο κοντά στο Eberswalde, Γερμανία (Astrid Schilling) Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Γερμανία Ο Ομοσπονδιακός Νόμος για τα Δάση και οι Νόμοι για τα Δάση σε κάθε κρατίδιο εγγυώνται την αειφορική διαχείριση των δασών. Στη Γερμανία διακρίνουμε τα: κρατικά δάση, δημοτικά δάση και ιδιωτικά δάση. Καθστώς ιδιοκτησίας των δασικών εκτάσεων στη Γερμανία σε % (Holzabsatzfonds, 2004) Το 2009 το ετήσιο λήμμα στη Γερμανία ήταν μεγαλύτερο από 48 εκατομμύρια m 3 (χωρίς φλοιό). Στη Γερμανία ή κατά κεφαλήν κατανάλωση ξύλου υπολογίζεται σε 1,15m 3. Στα περισσότερα ομοσπονδιακά κρατίδια τα περιφερειακά δασικά γραφεία διαχειρίζονται τα κρατικά δάση. Το κάθε δασικό γραφείο διαχειρίζεται με τους δασολόγους ξεχωριστά δασικά 60

64 συμπλέγματα, μεγέθους εκταρίων. Η κύρια αρμοδιότητα των δασικών γραφείων είναι η αειφορική διαχείριση που περιλαμβάνει την παραγωγή, συγκομιδή και εμπορία ξυλείας και μη ξυλωδών προϊόντων και ταυτόχρονα εγγυάται την προστασία και την αναψυχική λειτουργία του δάσους σε αυτές τις περιοχές. Νέοι δασολόγοι στο Eberswalde, Γερμανία (Astrid Schilling) Δασική Ακαδημία στο Eberswalde, (Astrid Schilling) Στη Γερμανία περίπου 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι δουλεύουν για το δάσος, στα δασικά γραφεία, σε ερευνητικά ινστιτούτα, σε πριστήρια και στη βιομηχανία χαρτιού. Οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στο δάσος οργανώνονται σε διάφορες επαγγελματικές και οικονομικές ενώσεις όπως οι: Bund Deutscher Forstleute (BDF), Schutzgemeinschaft Deutscher Wald (SDW). Η SDW ιδρύθηκε το 1947 και είναι η παλαιότερη ένωση στη Γερμανία. Στη Γερμανία υπάρχουν 4 πανεπιστήμια, όπου μπορεί κάποιος να σπουδάσει δασικές επιστήμες. Υπάρχουν επίσης, 5 πανεπιστήμια εφαρμοσμένων επιστημών όπου μπορεί κάποιος να σπουδάσει τη δασοπονία, εκεί η εκπαίδευση είναι περισσότερο προσανατολισμένη στην πρακτική εφαρμογή. Το «Γερμανικό Δάσος» ως ρομαντικό τοπίο έχει περιγραφεί στις αρχές του 19 ου αιώνα. Μπορούμε να βρούμε αναφορές για αυτό σε ποιήματα, θρύλους και παραμύθια, όπως Little Brother & Little Sister. Σήμερα, το δάσος είναι ιδανικό μέρος για αναψυχή και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Η δασική παιδαγωγική είναι μια από τις κύριες αρμοδιότητες ενός γερμανού δασολόγου. Απολαύστε την ησυχία στο δάσος. Κοντά στο Potsdam, Γερμανία (Astrid Schilling) 12- χρονοι μαθητές μετρούν το ύψος δέντρων. Britz, Germany (Astrid Schilling) 61

65 Χειμώνας κοντά στο Altkünkendorf, Γερμανία (Stephanie Gotza) Μαθητές λυκείου από το Βερολίνο μετρούν με παχύμετρο τη διάμετρο του κορμού. Eberswalde, Γερμανία (Astrid Schilling) 62

66 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Ελλάδα Η Ελλάδα βρίσκεται στο νότιο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου. Η τοπογραφία της χώρας είναι κυρίως ορεινή. Υπάρχουν μικρές πεδιάδες και κοιλάδες, διάσπαρτες μεταξύ των βουνών οι οποίες αποτελούν τις κύριες αγροτικές περιοχές. Το κλίμα είναι τυπικό μεσογειακό στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, με θερμά ως ζεστά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες. Συνήθως, το καλοκαίρι η βροχή είναι ελάχιστη ως μηδαμινή και η ξηρή περίοδος μπορεί να αρχίσει νωρίς τον Απρίλιο και να συνεχιστεί ως το φθινόπωρο. Στο νοτιοανατολικό άκρο της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης της περιοχής γύρω από την Αθήνα και τα νησιά των Κυκλάδων, το ετήσιο ύψος βροχής είναι μικρότερο από 400mm, που είναι ένα από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Η μέση ετήσια θερμοκρασία ποικίλει μεταξύ 14,5 Ο C στα βόρεια και 19,56 Ο C στην Κρήτη. Η απόλυτη ελάχιστη θερμοκρασία σε μεγάλα υψόμετρα στη βόρεια Ελλάδα μπορεί να πλησιάσει τους - 25 ο C. Το καλοκαίρι, η μέγιστη θερμοκρασία περιστασιακά φτάνει τους 42 Ο C - 45 Ο C σε διάφορες ηπειρωτικές περιοχές. Η επίδραση της Μεσογείου που περιβάλει τη χώρα από τρεις πλευρές συμβάλει στο μετριασμό της θερμοκρασίας. Στην Ελλάδα, τα δάση και οι δασικές εκτάσεις υπολογίζονται στο 49% της χώρας και το 57% των δασών και δασικών εκτάσεων αποτελούνται από φυλλοβόλα είδη και το 43% από κωνοφόρα. Τα κύρια δασικά είδη είναι: δρυς (Quercus sp.), χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis), ελάτη (Abies sp.) και οξιά (Fagus sp.). Το ποσοστό δασοκάλυψης στην Ελλάδα είναι μικρό. Ωστόσο, η Ελλάδα διαθέτει σημαντική ποικιλότητα δασικών οικοσυστημάτων. Αυτό οφείλεται στην ποικιλότητα της χλωρίδας, στην ποικιλότητα των κλιματικών τύπων, στην ποικιλότητα των γεωλογικών σχηματισμών και πετρωμάτων, στην ύπαρξη χερσονήσων και νησιών (η Ελλάδα έχει 42 κορυφές με υψόμετρο πάνω από 2000 μ.), τη γεωγραφική θέση της χώρας μεταξύ τριών ηπείρων και τις ιστορικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. 63

67 Έχουν γίνει προσπάθειες για την κατηγοριοποίηση της ελληνικής βλάστησης σε διακριτές υψομετρικές ζώνες ως εξής: - Θερμο μεσογειακή (μέχρι 400m από την επιφάνεια της θάλασσας) - Μέσο μεσογειακή ( m) - Άνω μεσογειακή ( ) - Ορεινή μεσογειακή ( ) - Άνω δασική ( ), (βρίσκεται πάνω από τα όρια εξάπλωσης των δασών) Μεσογειακά αειθαλή δάση. Σε χαμηλά υψόμετρα, τα κυρίαρχα είδη των αειφύλλων πλατυφύλλων είναι: η χαρουπιά (Ceratonia siliqua), η ελιά (Olea europea), η κουμαριά (Arbutus sp.), το πουρνάρι (Quercus coccifera), η αρια (Quercus ilex), το ρείκι (Erica sp). Τα δάση χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis) και τραχείας πεύκης (Pinus brutia), βρίσκονται σε διάκενα σε παράκτιες πεδινές περιοχές και μερικές φορές σε υψόμετρο μέχρι 800m. Τα δάση αυτά είναι μάλλον ανοιχτά, και έχουν έναν όροφο θάμνων από αειθαλή είδη, όπως θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea), πουρνάρι (Quercus coccifera), φιλίκι (Phillyrea latifolia), ασπάλαθο (Calicotome villosa), ρείκι το ανοιξιάτικο (Erica arborea), ρείκι το μελισσοτροφικό (Erica manipuliflora). Το κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens) είναι αυτόχθονο είδος της Κρήτης και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Μακκία. O όρος μακκία χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πυκνή, συχνά αδιαπέραστη, θαμνώδη βλάστηση, γενικά με ύψος 1,5-3,5m που αποτελείται από σκληρόφυλλα αειθαλή πλατύφυλλα είδη, όπως: πουρνάρι (Quercus ilex), κουμαριά (Arbutus unedo), γλυστροκουμαριά (Arbutus andrache), δάφνη (Laurus nobilis), μυρτιά (Myrtus communis), ρείκι το ανοιξιάτικο (Erica arborea), σχίνο (Pistacia lentiscus), φιλίκι (Phillyrea latifolia). Η μακκία, επίσης, περιλαμβάνει φυλλοβόλους θάμνους, όπως κουτσουπιά (Cercis siliquastrum), κότινο (Cotinus coggygria), οστριά (Ostrya carpinifolia) και κοκορεβυθιά (Pistacia terebinthus). 64

68 Φρύγανα. Ο όρος «φρύγανα» χρησιμοποιείται για τη χαμηλή ανοιχτή βλάστηση που κυριαρχείται από χαμηλούς, συχνά χνουδωτούς, αρωματικούς, αγκαθωτούς θάμνους. Σε νησιά και υποβαθμισμένα δάση αειφύλλων πλατυφύλλων, ως αποτέλεσμα συχνών πυρκαγιών, υπάρχουν μεγάλες περιοχές που καλύπτονται από φρύγανα με κυρίαρχα είδη: κίστο, αφάνα, θυμάρι, ευφορβία, είδη της οικογένειας Lamiaceae, αλογοθύμαρο, πολύκομπο. Δάση φυλλοβόλων. Στη ζώνη αυτή, τη μεγαλύτερη εξάπλωση από τις φυλλοβόλες δρύες παρουσιάζουν η χνοώδης δρυς και η πλατύφυλλη δρυς, τις οποίες συναντούμε στους λόφους και στις χαμηλότερες πλαγιές των βουνών σε υψόμετρο m, στα ηπειρωτικά τμήματα της χώρας. Άλλα φυλλοβόλα δέντρα και θάμνοι που συναντούμε σε αυτή την ζώνη είναι η ευθύφλοιη δρυς (Quercus cerris), η οστριά (Ostrya carpinofolia), ο γαύρος (Carpinus sp.), ο φράξος (Fraxinus sp.), το σφενδάμι (Acer sp.), η φουντουκιά (Coryllus sp.), η φιλύρα (Tilia sp.), η ιπποκαστανιά (Aesculus hippocastanum). Στη ζώνη αυτή ανήκουν και τα καλά αναπτυγμένα φυσικά δάση της καστανιάς (Castanea sativa) που συναντώνται τοπικά στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Ορεινά κωνοφόρα δάση. Στη ζώνη αυτή συναντούμε εκτενή κωνοφόρα δάση, στα οποία κυριαρχούν είτε η μαύρη πεύκη (Pinus Nigra) ή ή ελάτη (Abies) και βρίσκονται στην ενδοχώρα σε υψόμετρα μεταξύ 600 και μέτρων. Το γένος της ελάτης (Abies) εκπροσωπείται στα νότια από το ενδημικό είδος της κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephalonica), στην κεντρική Ελλάδα από την υβριδογενή ελάτη (Abies borissi regis) και στα βόρεια από τη λευκή ελάτη (Abies alba). Η δασική πεύκη (Pinus sylvestris) δημιουργεί μικρά δάση σε μη ασβεστούχες ορεινές περιοχές στα βόρεια. Στην ίδια ζώνη, τα πλατύφυλλα φυλλοβόλα είδη: δασική οξιά (Fagus sylvatica) και ανατολική οξιά (Fagus orientalis) σχηματίζουν αμιγείς συστάδες σε πλούσια και βαθιά εδάφη. Ορεινή μεσογειακή. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα, πάνω από 1.800m υπάρχουν δάση κάκοσμης αρκεύθου (Juniperus foetidissima) και λευκόδερμης πεύκης (Pinus heldreichii). Στα βόρεια ελληνικά σύνορα και σε μέσα υψόμετρα συναντώνται δασικές συστάδες σημύδας (Betula pendula), λάρικας (Larix decidua), πενταβέλονης βαλκανικής πεύκης (Pinus peuce) και ερυθρελάτης (Picea abies). 65

69 Υποαλπικές και αλπικές φυτοκοινωνίες. Το δασοόριο σχηματίζεται από πεύκη (Pinus) ή ελάτη (Abies), μερικές φορές στη βόρεια Ελλάδα από οξιά (Fagus) και στην Κρήτη από κυπαρίσσι (Cupressus). Σε υψόμετρο πάνω από m οι περιοχές καλύπτονται από χαμηλούς θάμνους, όπως άρκευθο (Juniperus communis ssp nana), αστράγαλο (Astragalus sp.), ελαιοειδή δάφνη (Daphne oleoides), αγκαθωτό ακανθολείμωνα (Acantholimno echinus), αρκτοστάφυλο (Arctostaphylos uva-ursi), είδη της οικογένειας Ericaceae. Πεδινή βραχώδης βλάστηση. Οι βράχοι από ασβεστόλιθο και πυριτικά πετρώματα, κυρίως στην περιοχή του αιγαίου καλύπτονται από τα «χασμόφυτα». Τα χασμόφυτα είναι γενικά ξυλώδη πολυετή φυτά που έχουν μεγάλο βοτανικό ενδιαφέρον. Παραποτάμια βλάστηση. Οι κοίτες των χειμάρρων σε χαμηλά υψόμετρα είναι γενικά καλυμμένες με δέντρα, όπως πλάτανο (Platanus orientalis), πικροδάφνη (Nerium oleander), λυγαριά (Vitex agnus-castus) και στα μεγαλύτερα υψόμετρα με ιτιά (Salix sp.), σκλήθρο (Alnus glutinosa), στενόφυλλo φράξο (Fraxinus angustifolia), λεύκη (Populus sp.) κλπ. Εξάπλωση των κύριων δασικών ειδών 66

70 Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Ελλάδα Χλωρίδα Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου είδη και υποείδη αγγειοσπέρμων. Τα ενδημικά είδη και υποείδη στην Ελλάδα είναι πάνω από Ο πλούτος της χλωρίδας είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, οι σημαντικότεροι από τους οποίους είναι: - Η χλωρίδα χρονολογείται πολλά χρόνια πριν και περιλαμβάνει είδη που αναπτύχθηκαν κατά την Τρίτη Γεωλογική Περίοδο και τα οποία επέζησαν κατά την Τέταρτη Περίοδο των Παγετώνων. - Υπάρχουν νησια, οροσειρές, απομονωμένοι χερσαίοι όγκοι, ως αποτέλεσμα γεωλογικών μεταβολών στη Μεσόγειο. - Το γεγονός ότι η χλωρίδα της Ελλάδας δέχεται τις επιδράσεις από τη χλωρίδα άλλων περιοχών, κυρίως της κεντρικής Ευρώπης, της Ανατολής και της περιοχής του Πόντου. - Υπάρχει η επίδραση του ανθρώπου και των οικόσιτων ζώων με αποτέλεσμα την καταστροφή και μεταβολή της φυσικής βλάστησης. 67

71 Πανίδα Η πανίδα στην Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλη ποικιλότητα εξαιτίας των ποικίλων δασικών τύπων, που κυμαίνονται από τους ορεινούς οικοτόπους της νανώδους πεύκης (dwarf pine) μέχρι τα παράκτια δάση. Η πανίδα της Ελλάδας είναι ένα μίγμα ευρωπαϊκών, ασιατικών και αφρικανικών ειδών. Περιλαμβάνει τα είδη: αρκούδα, αγριόγατα, καφέ σκίουρο, τσακάλι, αλεπού, ελάφι, λύκο, λίγκα, όπως επίσης, και το σπάνιο είδος του αίγαγρου, που ζει στις ορεινές περιοχές της Κρήτης. Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 116 είδη θηλαστικών, από τα οποία τα 57 κινδυνεύουν με εξαφάνιση (είναι στη λίστα των απειλούμενων ειδών της IUCN της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης). Για την προστασία των πληθυσμών των θηραμάτων έχουν ιδρυθεί 700 καταφύγια άγριας ζωής. Επίσης, στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 422 είδη πουλιών, από τα οποία τα 2/3 είναι αποδημητικά. Τα δάση αποτελούν ενδιαίτημα για πολλά είδη εντόμων που είναι σπάνια ή προστατεύονται από τη νομοθεσία. Πολλά είδη εντόμων δεν έχουν αναγνωριστεί ακόμη κυρίως τα ενδημικά. Η εντομοπανίδα της Ελλάδας υπολογίζεται σε περίπου είδη. Ίδιαίτερη σημασία έχουν τα είδη των εντόμων που ζουν στο νεκρό ξύλο και αυτά που ζουν σε κορμούς και κοιλότητες δέντρων στα παρθένα δάση. Σε αυτές τις περιοχές ζουν και πολλά ζώα που τρέφονται από έντομα. Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Ελλάδα Στην Ελλάδα υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες για την προστασία της φύσης: 1. Αρχέγονοι ημιφυσικοί δασικοί τύποι, που περιλαμβάνουν 16 περιοχές που εισήχθησαν στο ευρωπαϊκό δίκτυο βιογενετικού αποθέματος. 68 LEGEND Location of ancient seminatural forest types 1. Trahaniou Xanthi - Virgin forest 2. Core area of Olympos - National Park 3. Core area of Ainos - National Park 4. Core area of Samaria - National Park 5. Core area of Oeti - National Park

72 6. Core area of Pindos - National Park 7. Core area of Prespes - National Park (Forest of Juniperus foetidissima) 8. Kouri-Almyros - Forest 9. Lecini of Etoloacarnania - Ash stand 10. Zaros Iraklio of Crete Canyon - "Rouva" Forest 11. Sapienza island of Messinia - Forest of evergreen broadleaves 12. Promahona Likostomou Arideas - Stand sections of Pinus peuce 13. Emponas of island Rodos - Natural cypress forest 14. Gramos-Vitsi of Kastoria - Ancient forest stands 15. Profitis Elias of island Rodos - Forest 16. Paranesti Drama - Virgin forest 2. Αυστηρά προστατευόμενες δασικές περιοχές Στην Ελλάδα υπάρχουν 10 Εθνικά Πάρκα, 19 Αισθητικά δάση και 10 Υγρότοποι. 3. Δάση και δασικές εκτάσεις σε ειδικό κάθεστώς διαχείρισης Στην Ελλάδα υπάρχουν 14 Μνημεία Προστασίας της Φύσης, 10 Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές, 20 Εκτροφεία θηραμάτων και 700 Καταφύγια Άγριας Ζωής. 69

73 4. Περιοχές του Δικτύου Natura 2000 Σήμερα, στην Ελλάδα υπάρχουν 262 περιοχές του Δικτύου Natura Αυτές οι περιοχές καλύπτουν το 22% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας και διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: 1. Ορεινές και ηπειρωτικές περιοχές που βρίσκονται μακρυά από ακτές και υγροτόπους. 2. Υγρότοποι, όπως λίμνες, λιμνοθάλασσες, ποτάμια, βάλτοι. 3. Νησιωτικές και παράκτιες περιοχές. Κάθε μια από τις παραπάνω κατηγορίες περιλαμβάνει όλους τους οικοτόπους καθώς επίσης, και σπάνια και προστατευόμενα είδη χλωρίδας και πανίδας, σύμφωνα με τις Οδηγίες της ΕΕ. Στην Ελλάδα υπάρχουν 151 Ζώνες Ειδικής Προστασίας και 240 Τόποι Κοινοτικής Σημασίας. Κάποιες από τις παραπάνω περιοχές επικαλύπτονται. Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Ελλάδα Η συνεισφορά του δασικού τομέα στο Ακαθάριστο Εθνικό Προιον (GDP) είναι μικρή. Οι κύριοι λόγοι για αυτό είναι: το μικρό ποσοστό των παραγωγικών δασών, η μικρή παραγωγικότητα των παραγωγικών δασών και το γεγονός ότι η αξία των (μη ξυλωδών) υπηρεσιών του δάσους δεν μπορούν να υπολογιστούν με οικονομικούς όρους. Στην Ελλάδα τα κρατικά δάση είναι 74%, ενώ το 26% είναι μη κρατικά δάση. Το ξυλαπόθεμα των παραγωγικών δασών είναι 158 εκατομύρια m3. Η δασοπονία στην Ελλάδα βασίζεται στην αειφορική διαχείριση των δασών. Η Ελλάδα θέσπισε την αρχή της αειφορικής διαχείρισης των δασών στο δασικό νόμο του Από τότε εφαρμόζεται η αειφορική διαχείριση των δασών. Η διαχείριση όλων των δασών στηρίζεται σε δασικά διαχειριστικά σχέδια που έχουν ισχύ 10 χρόνια. Εκτός από τη Δασική Υπηρεσία, οι Δασικοί Συνεταιρισμοί δραστηριοποιούνται στη διαχείριση και εκμετάλλευση των δασών. Υπάρχουν 700 δασικές βιομηχανικές μονάδες στις οποίες εργάζονται 70

74 1300 εργαζόμενοι. Στην Ελλάδα πολλά άτομα δραστηριοποιούνται στο κυνήγι και πολλά επαγγέλματα στηρίζονται σε αυτό. Η κύρια υπηρεσία για την προστασία και διαχείριση των κρατικών δασών της χώρας καθώς και για την επίβλεψη και έλεγχο των ιδιωτικών δασών είναι η δασική υπηρεσία. Αυτή η υπηρεσία λειτουργεί με το όνομα της Ειδικής Γραμματείας Δασών και αποτελείται από την κεντρική υπηρεσία και τις περιφερειακές υπηρεσίες. Η κεντρική υπηρεσία, που ανήκει στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής είναι το επιτελικό όργανο όλης της διοικητικής δομής της δασικής υπηρεσίας. Είναι υπεύθυνη για τη διαμόρφωση της δασικής πολιτικής, για την εφαρμογή μακροπρόθεσμων προγραμμάτων δασικής ανάπτυξης, για την παρακολούθηση της επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης στη διαχείριση των δασών, για την επεξεργασία και εκτέλεση προγραμμάτων προστασίας από πυρκαγιές, για την εποπτεία και ενίσχυση ερευνητικών προγραμμάτων και τελικά για την προώθηση της συνεργασίας της χώρας με την ΕΕ, τρίτες χώρες και διεθνείς οργανισμούς. Οι περιφερειακές υπηρεσίες, που ανήκουν στο Υπουργείο Εσωτερικών είναι τα όργανα για την υλοποίηση των κατευθύνσεων και την εφαρμογή της δασικής πολιτικής που γενικά διαμορφώνονται από την Κεντρική Υπηρεσία καθώς επίσης, και για την υλοποίηση τοπικών προγραμμάτων και ερευνών. Διακρίνονται σε περιφερειακές και νομαρχιακές υπηρεσίες. Επιπλέον, υπάρχουν 2 Ινστιτούτα Δασικών Ερευνών, που διεξάγουν έρευνα στο δάσος και 2 πανεπιστήμια και 4 ΤΕΙ που προσφέρουν δασική εκπαίδευση. 71

75 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Ουγγαρία Η Ουγγαρία βρίσκεται στο κέντρο της Ευρώπης, στο κεντρικό και δυτικό τμήμα του λεκανοπεδίου των Καρπαθίων. Οι τοπογραφικές και γεωγραφικές συνθήκες της χώρας παρουσιάζουν ομοιότητες με αυτές των γειτονικών χωρών. Η Ουγγαρία είναι κυρίως επίπεδη χώρα. Μόνο το 1/3 της χώρας ξεπερνά το υψόμετρο των 200μ., και μόνο το 2% βρίσκεται σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 400m από το επίπεδο της θάλασσας. Η υψηλότερη κορυφή είναι το Kekes-teto (1.014μ.), ενώ το πιο χαμηλό σημείο της χώρας βρίσκεται στην κοίτη του ποταμού Τίζα (75,8μ), στα νότια της χώρας. Οι πιο χαρακτηριστικές περιοχές στην Ουγγαρία είναι η Βόρεια Οροσειρά (Northern Mountains) και η Παραδουνάβια Όροσειρά (Trandanubian Mountains) που έχουν μέσο υψόμετρο και οι δύο πεδιάδες: η Μεγάλη Πεδιάδα και η Μικρή Πεδιάδα. Οι πλαγιές των δύο οροσειρών είναι κυρίως καλυμμένες με δάσος. Το φυσικό υδατικό σύστημα της Ουγγαρίας αποτελείται από δύο μεγάλους ποταμούς, τον Δούναβη και τον Τίζα, το μήκος των οποίων στην Ουγγαρία είναι 417 και 598 km αντίστοιχα. Τα περισσότερα φυσικά ρέματα δημιουργούνται στις Άλπεις και τα Καρπάθια, τα οποία προσαρτώνται στα δύο μεγάλα ποτάμια της χώρας. Οι μεγαλύτερες λίμνες είναι: η λίμνη Balaton, η Velencei και η Ferto, η οποία βρίσκεται στα αυστριακά σύνορα. Το μεγαλύτερο μέρος της Ουγγαρίας ανήκει στη ζώνη των φυλλοβόλων δασών, ενώ τμήματα της Μεγάλης Πεδιάδας ανήκουν στη ζώνη δάσους - στέπας. Ωστόσο, η διατηρούμενη αρχική φυτοκάλυψη στην Ουγγαρία είναι μόνο 9%. Τα χαμηλότερα τμήματα χαρακτηρίζονται από μικρή ποσότητα κατακρημνισμάτων και ακραίες μεταβολές της θερμοκρασίας. Οι φυσικά δασοκαλυμμένες περιοχές είναι στο δυτικό τμήμα της Παραδουνάβιας περιοχής και στα βουνά γενικά σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 400μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Σε αυτές τις περιοχές, το ετήσιο ύψος βροχής υπερβαίνει τα 600mm, που είναι απαραίτητο για τη διατήρηση των δασών. Στις χαμηλότερες περιοχές τα δάση μπορούν να αναπτυχθούν μόνο στις κοίτες των ποταμών ή όπου το επίπεδο του νερού δεν είναι τόσο υψηλό αλλά κοντά στις ρίζες των δέντρων. Σε περιοχές χωρίς υδατικούς πόρους, μόνο θαμνώδης βλάστηση μπορεί να αναπτυχθεί, που με δυσκολία μπορεί να χαρακτηριστεί δάσος. Καθώς τα δάση είναι απαραίτητα σε τέτοια μέρη για την προστασία και τη βελτίωση του εδάφους και των καλλιεργούμενων εκτάσεων, όπως και για τη δημιουργία θέσεων αναψυχής, είδη που αντέχουν στην ξηρασία φυτεύονται σε αυτές τις περιοχές (συνήθως δέντρα που δεν είναι αυτόχθονα). Έτσι, είναι ξεκάθαρο ότι οι κλιματικές συνθήκες κυρίως το ετήσιο ύψος βροχής και η σχετική υγρασία του αέρα και η παρουσία ή απουσία συμπληρωματικών υδατικών πόρων καθορίζουν σε ποιες περιοχές αναπτύσσονται δάση. 72

76 Χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης παρέμβασης έχουν μεταβάλει το φυσικό περιβάλλον σημαντικά. Δεν υπάρχει δάσος στην Ουγγαρία που να έχει αποφύγει την ανθρώπινη παρέμβαση. Ωστόσο, ακόμη κι αν υπάρχουν κάποια δάση που απέφυγαν την ανθρώπινη παρέμβαση, οι συνέπειες της ανθρώπινης παρέμβασης στα ύδατα και η μόλυνη της ατμόσφαιρας δεν ήταν δυνατόν να αποφευχθούν. Το ποσοστό των σχεδόν φυσικών δασών στην Ουγγαρία είναι περίπου 52%. Το ποσοστό των καλλιεργούμενων δασών, που κυρίως χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ξύλου, είναι περίπου 48%. Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Ουγγαρία Τα δάση δασικής οξιάς (Fagus sylvatica) συναντώνται κυρίως σε βουνά μέσου υψομέτρου, περίπου 600m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και στις χαμηλότερες αλλά πιο κρύες περιοχές, με μεγαλύτερο ύψος βροχής της Παραδουνάβιας οροσειράς. Σήμερα, τα δάση οξιάς παράγουν τη μεγαλύτερη ποσότητα ξύλου και έχουν μεγάλη αξία για το περιβάλλον και την προστασία της φύσης. Οι δρύες (Quercus sp.) είναι τα πιο χαρακτηριστικά είδη της χώρας. Δημιουργούν μικτές συστάδες με άλλα είδη. Τα δάση γαύρου δρυός συναντώνται σε μέσα υψόμετρα και έχουν κλειστή κόμη. Τέτοιους σχηματισμούς μπορούμε να συναντήσουμε στα πιο υγρά τμήματα της Μεγάλης Πεδιάδας. Σε αυτές τις χαρακτηριστικές συστάδες με δύο ορόφους ο γαύρος σχηματίζει τον υπόροφο κάτω από τη δρυ την άμισχο και τη δρυ την έμμισχο. 73

77 Τα δάση ευθύφλοιας δρυός (Quercus cerris) και δρυός άμισχου (Quercus petrαea) είναι οι πιο διαδεδομένοι σχηματισμοί, και συναντώνται κυρίως σε υψόμετρα m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Ο όροφος των θάμνων και των πόων των παραπάνω δασών είναι συνήθως πολύ πλούσιος εξαιτίας της κατασκευής της κόμης και των δύο ειδών που επιτρέπουν να διαπερνά περισσότερο φως. Δάση έμμισχου δρυός (Quercus robur) σε ασβεστώδη λάσπη κάτω από υψόμετρο 200 μέτρων είναι σημαντικά υπολειμματικά δάση με υψηλή προτεραιότητα για προστασία από τα οποία μόνο μερικά στρέμματα διατήρησαν την πεδινή βλάστηση που υπήρχε πριν την παρέμβαση του ανθρώπου. Τα παραποτάμια δάση παίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία, στην προστασία και στην οικολογική ισορροπία. 74

78 Τα δάση αγγειοσπέρμων (φυλλοβόλων) που αποτελούνται από δρυ φράξο φτελιά συναντώνται κυρίως σε υδροχαρείς περιοχές και έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας της παρουσίας νερού. Οι συστάδες ιτιάς λεύκης συναντώνται σε λιγότερο υδροχαρείς περιοχές κοντά σε πεδινά ποτάμια. Χαρακτηρίζονται από την παρουσία νερού που πλημμυρίζει τις συστάδες για μεγάλο χρονικό διάστημα, πολλές φορές το χρόνο. Τα κύρια είδη είναι η λευκή ιτιά (Salix alba), η λευκή και μαύρη λεύκη (Populus nigra, Populus alba) και άλλα είδη ιτιάς. Σε αυτές τις περιοχές, εξαιτίας της εντατικής δασικής διαχείρισης έχουν φυτευτεί ευρωαμερικάνικες λεύκες. Το δασικό είδος που έχει καλλιεργηθεί περισσότερο είναι η ακακία, που έχει μικρό περίτροπο χρόνο και είναι είναι το πιο συνηθισμένο είδος στα δάση της χώρας. Η ακακία είναι αυτόχθονο είδος της Αμερικής, έχει εισαχθεί στην Ευρώπη πολλές εκατοντάδες χρόνια πριν και έχει εγκλιματιστεί. Το είδος αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περιοχές με φτωχά εδάφη και είναι το μοναδικός είδος που μπορεί να ευδοκιμήσει σε αυτές. Το ξύλο της ακακίας, εκτός από άλλες χρήσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καυσόξυλο καθώς καίγεται ακόμη και όταν είναι υγρό. Το νέκταρ της ακακίας αποτελεί καλή τροφή για τις μέλισσες. Οι κλιματικές συνθήκες στην Ουγγαρία δε θεωρούνται ιδανικές για τα δάση πεύκης. Συνήθως, δημιουργούνται αμιγή δάση πεύκης. Μικτά δάση σχηματίζονται μόνο με δασική και μαύρη πεύκη, είδη που έχουν μεγάλη σημασία για την Ουγγαρία. Μπορούμε επίσης, να συναντήσουμε ερυθρελάτη και λάρικα. Οι αμιγείς τεχνητές συστάδες πεύκης είναι οικολογικά ασταθείς καθώς κινδυνεύουν από επιδημίες. 75

79 Η ταχεία αύξηση της ευραμερικανικής λεύκης που φυτεύεται κυρίως σε πεδινές ή παραποτάμιες περιοχές διευκολύνει την έντονη οικονομική δραστηριότητα. Άγρια πανίδα Τα θηραματικά είδη αποτελούν σημαντικό χαρακτηριστικό των δασικών βιοκοινοτήτων. Τα μεγάλα δάση της Ουγγαρίας είναι το ιδανικό ενδιαίτημα για το κόκκινο ελάφι και το πλατώνι, το αγρινό, το ζαρκάδι και το αγριογούρουνο. Μικρά θηραματικά είδη, όπως λαγός και φασιανός, συναντώνται επίσης, στα δάση, κυρίως σε μικρότερα πεδινά δάση. 76

80 Οι ειδικοί συμφωνούν ότι ο πληθυσμός των μεγάλων θηραματικών ειδών έχουν αυξηθεί σημαντικά και σε κάποιες περιοχές τα ζώα αυτά προκαλούν σοβαρές ζημιές στα δάση, κυρίως με το πέρασμά τους. Η διαχείριση του κυνηγιού πρέπει να γίνεται προσεκτικά ώστε οι πληθυσμοί των ζώων να μην εξαντλούν τους δασικούς πόρους, να μην καταστρέφουν το δάσος και να μην εμποδίζουν την ανάπτυξη των δασών. Στο παρελθόν, εξαιτίας της πολιτικής για διατήρηση τα αρπακτικά θηλαστικά, όπως ο λύκος, ο λίγκας, η αγριόγατα και το τσακάλι έχουν εμφανιστεί ξανά στα υψηλά δάση, από όπου είχαν αποκλειστεί. Η Ουγγαρία είναι υπερήφανη για το πλατώνι και το αγριογούρουνο. Επίσης, τα κέρατα του κόκκινου ελαφιού και ζαρκαδιού θεωρούνται τα καλύτερα στον κόσμο. Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Ουγγαρία Προστασία της Φύσης Η προστασία των δασικών πόρων (χλωρίδα και πανίδα, γεωλογικοί σχηματισμοί) διασφαλίζεται με την ανακήρυξη περιοχών ως προστατευόμενων ή αυστηρά προστατευόμενων. Αυτές οι περιοχές περιλαμβάνουν τα εθνικά πάρκα (10), τις περιοχές προστασίας του τοπίου, περιοχές προστασίας της φύσης και τα μνημεία της φύσης. Το 9,6% της χώρας είναι κάτω από νομική προστασία. 77

81 Η διατήρηση της φύσης είναι συνδεδεμένη με την προστασία των δασών. Το ποσοστό των προστατευόμενων δασών είναι μεγαλύτερο από 50%. Τα δασικά αποθέματα είναι μια μοναδική κατηγορία προστασίας της φύσης. Οι πιο σημαντικό τμήμα των περιοχών Natura 2000 στην Ουγγαρία περιλαμβάνει δάση. Τα οφέλη των δασών στην υγεία και τη ζωή εκτιμώνται όλο και περισσότερο από την κοινωνία. Η δασική διαχείριση, σύμφωνα με το δασικό νόμο, περιλαμβάει δραστηριότητες αναψυχής, καθώς τα δάση κατακλύζονται από επισκέπτες, ιδιαίτερα σε περιοχές κοντά σε μεγάλες πόλεις. Η πρόσβαση στα δάση είναι ελεύθερη. Υγεία των δασών Υπάρχει μεγάλη συζήτηση για τις επιβλαβείς επιδράσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στα δάση την αλλοίωσή τους. Οι κύριες απειλές για τα δάση ήπιου κλίματος είναι η μόλυνση της ατμόσφαιρας, από το 1970, και η κλιματική αλλαγή, από το Αν και η μόλυνση της ατμόσφαιρας επηρέασε τα δάση σε πολλές ευρωπαικές περιοχές, δε συνέβη το ίδιο και στα δάση της Ουγγαρίας. Για πολλές δεκαετίες η Ουγγαρία έχει αναπτύξει ένα εκτεταμένο σύστημα παρακολούθησης σύμφωνα με τα ευρωπαικά πρότυπα. Τα στοιχεία που συλλέχτηκαν με το σύστημα παρακολούθησης περιγράφουν τις απειλές και αλλαγές στα δάση, έτσι ώστε η προστασία να μπορεί να σχεδιαστεί εκ των προτέρων. Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Ουγγαρία Η δασική έκταση στην Ουγγαρία σταδιακά αυξάνεται τα τελευταία 80 χρόνια. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μεγάλης έκταση δάσωση και φύτευση δέντρων που πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη δασολόγων. Ως αποτέλεσμα, η δασική έκταση που το 1921 ήταν μόλις 1 εκατομύριο εκτάρια υπερβαίνει σήμερα τα 1,9 εκτατομύριο εκτάρια. Οι τρεις τελευταίες δεκαετίες έφεραν σημαντικές ιστορικές αλλαγές στην Ουγγαρία (αλλαγή του πολιτικού συστήματος, ένταξη στην Ευρωπαική Ένωση). Εξαιτίας αυτών των αλλαγών το καθεστώς ιδιοκτησίας των δασών και η δασική διαχείριση έχουν αλλάξει ριζικά. 78

82 Στην Ουγγαρία, το ποσοστό των κρατικών δασών είναι 57%, των κοινοτικών 1%, ενώ το 42% είναι ιδιωτικά δάση. Μακροπρόθεσμος στόχος είναι η αύξηση των ιδιωτικών και δημοτικών δασών με τη δάσωση. Ο κύριος στόχος της δασικής πολιτικής είναι η δομική βελτίωση του κατακερματισμένου συστήματος που παρεμποδίζει τη διαχείριση των ιδιωτικών δασών, και η ίδρυση βιώσιμων οργανισμών και ενώσεων που θα έχουν ως αρμοδιότητα τη διαχείριση. Το ποσοστό των κοινοτικών δασών είναι σχετικά μικρό και κυρίως τα διαχειρίζονται οι δήμοι και οι κοινότητες. Τα περισσότερα ιδιωτικά δάση αποτελούν αδιαίρετα δασοτεμάχια. Όσον αφορά τη διαχείρισή τους, αυτή συνήθως ανατίθεται σε φυσικά πρόσωπα, όπως επίσης, σε εταιρίες και συνεταιρισμούς. Για να εξασφαλιστεί η αειφορική διαχείριση των δασών, αυτά διαχειρίζονται σύμφωνα με διαχειριστικά σχέδια που συντάσσονται και εγκρίνονται από τη δασική υπηρεσία. 79

83 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Λετονία Σύμφωνα με τα εθνικά στατιστικά στοιχεία της απογραφής των δασών της Λετονίας, τα δάση και οι κατάφυτες αγροτικές εκτάσεις καλύπτουν το 49,9% της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (Food and Αgriculture Οrganization of the United Nations), η Λετονία είναι η τέταρτη χώρα στην Ευρώπη (μετά τη Φινλανδία, Σουηδία και Σλοβενία) με το μεγαλύτερο ποσοστό δασών και δασικών εκτάσεων. Στη Λετονία, τα δάση είναι κατά κύριο λόγο φυσικά οικοσυστήματα. Τα περισσότερα από αυτά είναι δάση που έχουν προκύψει από φυσική αναγέννηση στα οποία, ωστόσο, είναι εμφανής η ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα δάση που έχουν δημιουργηθεί από φυτεύσεις με σπορόφυτα ή σπορές αποτελούν το 19% της συνολικής δασικής έκτασης. Το ποσοστό των αρχέγονων δασών (δάση αυτόχθονων ειδών, ανέπαφα από την ανθρώπινη δραστηριότητα, όπου οι οικολογικές διαδικασίες δεν έχουν διαταραχθεί σημαντικά) είναι πολύ μικρό. Αυτά τα δάση βρίσκονται στις ζώνες απολύτου προστασίας των περιοχών προστασίας της φύσης και στα Εθνικά πάρκα. Σχεδόν τα μισά (49%) δάση της Λετονίας βρίσκονται σε ξηρά ορυκτά εδάφη. Ωστόσο, ένα συγκριτικά μεγάλο ποσοστό (33%) βρίσκεται σε αποστραγγιστικά εδάφη, από τα οποία 19% είναι ορυκτά εδάφη και 14% εδάφη τύρφης. Το ποσοστό των δασών σε υγρά ορυκτά εδάφη φτάνει το 10% της συνολικής δασικής έκτασης, ενώ το ποσοστό των δασών σε εδάφη τύρφης είναι 8% της συνολικής δασικής έκτασης. Οι παραπάνω 5 διαφορετικοί εδαφικοί τύποι δημιουργούν 23 διαφορετικούς δασικούς τύπους. Ο κάθε δασικός τύπος αντανακλά την παραγωγική ικανότητα της περιοχής και αποτελεί τη βάση για τη σωστή δασική διαχείριση. Επιπλέον, σε κάθε δασικό τύπο, μπορούμε να συναντήσουμε διαφορετικές δασικές συστάδες. Τα κυρίαρχα δασικά είδη της Λετονίας είναι η δασική πεύκη, η ερυθρελάτη και είδη σημύδας (silver and downy birch), που συνολικά καταλαμβάνουν το 73,8% της συνολικής δασικής έκτασης. Το ποσοστό των συστάδων πεύκης είναι 28,9%, ενώ το ποσοστό ερυθρελάτης 17% και το ποσοστό σημύδας 27,9%. Οι υπόλοιπες δασικές εκτάσεις καλύπτονται από σκλήθρο το κοινό (black alder) 5,1% και γκρι σκλήθρο (grey alder) 9,8%, λεύκη (7,7%), φράξο και βελανιδιά (1,5%) και λοιπά είδη (2%). Οι συστάδες κωνοφόρων καταλαμβάνουν το 46% της συνολικής δασικής έκτασης, ενώ οι συστάδες φυλλοβόλων το 54%. 80

84 Σύμφωνα με το σύστημα κατάταξης της βλάστησης της κεντρικής Ευρώπης τα δάση της Λετονίας διακρίνονται σε 5 κατηγορίες: Κωνοφόρα δάση της αρκτική. Μια ευρεία κατηγορία, που περιλαμβάνει δάση σε ξηρά και υγρά εδάφη Ξηρά υποηπειρωτικά δάση πεύκης. Βρίσκονται μόνο στις ξηρές και προσήλιες πλαγιές και στα ανάντη των κοιλάδων μεγάλων ποταμών. Υδροχαρή δάση πεύκης και σημύδας. Δάση σε υγρά, με τύρφη ή ανόργανα εδάφη, όπου η χλωρίδα είναι προσαρμοσμένη στις συνθήκες υγρασίας. Υγρότοποι σκλήθρου. Οι πιο συχνοί οικότοποι είναι τα υδροχαρή δάση σε ποτάμια και λίμνες, σημεία εκροής των υπόγειων υδάτων, βάλτους όπου υπάρχει τάση για αποξήρανση. Πλατύφυλλα δάση. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι οι μικτές συστάδες με δρυ, φράξο και φτελιά και φιλύρα. Αυτά τα δάση περιορίζονται στις κοιλάδες, στα «νησιά» που σχηματίζονται στις λίμνες και σε αρχέγονα δάση πλατύφυλλων. Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Λετονία Η Λετονία βρίσκεται στην ενδιάμεση ζώνη μεταξύ κωνοφόρων της αρκτικής και ψυχρόβιων φυλλοβόλων δασών, επομένως, στα δάση της Λετονίας συναντούμε τα χαρακτηριστικά είδη και από τις δύο αυτές μεγακοινότητες. Τα χαρακτηριστικά είδη πανίδας στα δάση της Λετονίας είναι το ζαρκάδι, το κόκκινο ελάφι, ο τάρανδος, το αγριογούρουνο, ο κάστορας, ο λαγός. Από τα μεγάλα αρπακτικά απαντώνται ο λίγκας και ο λύκος και από τα μικρού και μεσαίου μεγέθους αρπακτικά η αλεπού, το κουνάβι, ο ασβός, η αγριόγατα και η νυφίτσα. Τα περισσότερα από αυτά είναι θηραματικά είδη (συνολικά 17 θηραματικά είδη βρίσκονται στη Λετονία). Χαρακτηριστικό είδος των δασών της Λετονίας είναι επίσης, το ρακούν που εισήχθη στη χώρα τον τελευταίο αιώνα (1948). Ένα άλλο είδος που εισήχθη στη Λετονία είναι η αμερικανική νυφίτσα που έχει επικρατήσει της ευρωπαικής νυφίτσας. Σπάνια 81

85 και ιδιαίτερα προστατευόμενα είδη είναι: η καφέ αρκούδα (περίπου 10 άτομα), ο σκίουρος, ο τυφλοπόντικας, το είδος Sicista Betulina (northern birch mouse) και πολλά είδη νυχτερίδας. Η βίδρα είναι επίσης, προστατευόμενο είδος. Από τα ερπετά, η ζωοτόκος σαύρα, η αμμόσαυρα, το κονάκι η οχιά, το νερόφιδο απαντώνται στα δάση της Λετονίας. Πολύ σημαντικά προστατευόμενα είδη είναι η στεφανοφόρος, και ένα είδος χελώνας. Η ποικιλότητα της ορνιθοπανίδας στα δάση της Λετονίας είναι πολύ μεγάλη. Από τα 353 είδη άγριων πουλιών, που υπάρχουν στη Λετονία, περισσότερα από 100 συναντώνται στα δάση. Σπάνια και προστατευόμενα είδη πουιλών στα δάση της Λετονίας είναι: το φασσοπερίστερο, ο μαυροπελαργός, είδος κουκουβάγιας (pygmy owl), είδος κουκουβάγιας (Tengmalm s owl), είδος τρυποκάρυδου, αγριόκουρκος, είδος κουκουβάγιας (Ural owl) και είδος αετού. Πολύ σπάνια και απειλούμενα είδη είναι: spotted eagle (είδος αετού), είδος τσίφτη, τσίφτης, μπούφος, και δύο είδη τρυποκάρυδου. Περισσότερα από 200 είδη δέντρων και θάμνων απαντώνται στα δάση της Λετονίας, από τα οποία περίπου 100 είναι αυτόχθονα και τα υπόλοιπα είναι ξενικά είδη. Στα δάση της Λετονίας συναντώνται σχεδόν 300 είδη λειχήνων, 298 είδη βρύων και 650 είδη αγγειοσπέρμων. Τα κύρια είδη δέντρων είναι η δασική πεύκη, η ερυθρελάτη, η σημύδα (τα είδη silver birch και downy birch), το σκλήθρο το κοινό, το γκρι σκλήθρο, και η δρυς η έμμισχος. Άλλα είδη είναι η φιλύρα η καρδιόσχημος, η φτελιά η λεία, η ευρωπαϊκή λευκή φτελιά, η λευκή ιτιά, η ιτιά η εύθραστη, το πλατανοειδές σφενδάμι, η γιδοϊτιά, ο γαύρος που καλύπτουν το 2% της συνολικής δασικής έκτασης. Σπάνια και προστατευόμενα είδη είναι ο ίταμος που τον συναντούμε κυρίως κατά μήκος της ακτογραμμής και ο γαύρος που τον συναντούμε μονο στην περιοχή SSW. Από τα ξενικά είδη τα πιο κοινά είδη τα οποίο όμως, καλύπτουν μικρή έκταση είναι η λάρικα, είδη λεύκης, jack pine (είδος πεύκης), Veymouth pine (είδος πεύκης), η ανατολική λευκή πεύκη, η λευκή ελάτη, η σιβηρική πεύκη και η ψευδοτσούγκα. Οι πιο κοινοί χαμηλοί θάμνοι είναι ο άρκευθος, η σορβιά, η φουντουκιά, είδος της οικογένειας Ramnaceae, είδος κερασιάς, πολλά είδη ιτιάς όπως και τα είδη fly honeysuckle (Lonicera xylosteum), guelder rose (Viburnum opulus), mountain currant (Ribes alpinum), mezereon (Daphne mezereum). Σπάνια και προσταστευόμενα είδη είναι τα εξής: whortleberry willow (Salix myrtilloides), pallas honeysuckle (Lonicera pallasii), 82

86 spindle (Euonymus verrucosa), wild cotoneaster (Cotoneaster scandinavicus), black-berried cotoneaster (Cotoneaster niger) and dwarf birch (Betula nana). Χαρακτηριστικά είδη της παρεδαφιαίας βλάστησης των κωνοφόρων δασών της αρκτικής είναι τα: cowberry, bilberry, bog bilberry, crowberry, chickweed Wintergreen (Trientalis europaea), heather. Μοναδικά δάση πεύκης με σπάνια και πολύ σπάνια είδη βρίσκονται στην κοιλάδα του μεγαλύτερου ποταμού του Daugava, όπου συναντούμε τα είδη ανεμώνη (Anemone sylvestris), τριφύλλι (Trifolium alpestre) και τα είδη pyramidal and standing bugle (Ajuga pyramidalis, Ajuga genevensis) and vicic (Lathyrus pisiformis). Πολύ σπάνια και σημαντικά είδη στα δάση πεύκης είναι τα: neottianthe (Neottianthe cucullata) and cross-leaved heath (Erica tetralix). Χαρακτηριστικά είδη των δασών πλατυφύλλων είναι τα: dog s mercury (Mercurialis perennis), woodruff (Galium odoratum), yellow archangel (Galeobdolon luteum), ground-elder (Aegopodium podagraria) κλπ. Πολύ σπάνια και αυστηρά προστατευμένα είδη είναι τα: Lady s-slipper (Cypripedium calceolus), rattlesnake Grape-fern (Botrychium virginianum), Baltic Ivy (Hedera helix). Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Λετονία Προκειμένου να προστατευτεί και διατηρηθεί η βιοποικιλότητα, υπάρχουν στη Λετονία 706 ειδικά προστατευόμενες περιοχές που έχουν θεσπιστεί με νόμο. Αυτές οι προστατευόμενες περιοχές διακρίνονται σε 8 κατηγορίες: 1. Περιοχές αυστηρής προστασίας της φύσης. Υπάρχουν 4 περιοχές προστασίας της φύσης με αυστηρή προστασία Moricsala, Grini, Krustkalni και Teici. 2. Εθνικά πάρκα. Υπάρχουν 4 εθνικά πάρκα: Εθνικό πάρκο Gauja, Εθνικό πάρκο Kemeri, Εθνικό πάρκο Slitere και Εθνικό πάρκο Razna. 3. Αποθέματα βιόσφαιρας. Το 1997 ιδρύθηκε το Απόθεμα Βιόσφαιρας Vidzeme Biosphere Reserve, που συμπεριλαμβάνεται στο παγκόσμιο δίκτυο των Αποθεμάτων Βιόσφαιρας. 4. Φυσικά πάρκα. Υπάρχουν 42 με τα πιο γνωστά το Tervetes και το Daugava s Circles. 5. Περιοχές προστασίας του τοπίου. Υπάρχουν Περιοχές προστασίας της φύσης. Υπάρχουν

87 7. Μνημεία της φύσης. Αυτοί περιλαμβάνουν προστατευόμενα δέντρα (αιωνόβια δέντρα, πιθανά αιωνόβια δέντρα, σπάνια δέντρα ή ξενικά είδη), δεντρολογικά φυτά, λεωφόροι, γεωλογικά και γεωμορφολογικά μνημεία της φύσης (φθαρμένοι βράχοι, αιωνόβιες σπηλιές, σπήλεα, πηγές, καταράκτες), που έχουν επιστημονική, πολιτισμική, ιστορική, αισθητική ή οικολογική αξία. 89 δενδρολογικά φυτά, 60 λεωφόροι και 206 γεωλογικά και γεωμορφολογικά μνημεία της φύσης προστατεύονται στη Λετονία θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία των απειλούμενων ειδών ή των οικοτόπων που βρίσκονται είτε εκτός των προστατευόμενων περιοχών ή εντός των προστατευόμενων περιοχών που η προστασία, όμως, δε διασφαλίζεται από καμιά ζώνη προστασίας, έχουν ιδρυθεί τα μικροαποθέματα. Στα μικροαποθέματα, όπως και στις ειδικά προστατευόμενες περιοχές απαγορεύονται ή περιορίζονται συγκεκριμένες δράσεις που μπορεί να απειλήσουν τα σπάνια είδη ή τους οικοτόπους τους. Τα μικροαποθέματα έχουν μικρότερη έκταση από τις ειδικά προστατευόμενες περιοχές και η διαδικασία ίδρυσής τους είναι συντομότερη και λιγότερο πολύπλοκη. Το 2012, 2104 μικροαποθέματα ιδρύθηκαν στη Λετονία (σύμφωνα με τα στοιχεία της δασικής υπηρεσίας) μικροαποθέματα ιδρύθηκαν επίσης, για τα πουλιά και 911 για ειδικά προστατευμένους οικότοπους. Τα περισσότερα μικροαποθέματα βρίσκονται στα κρατικά δάση (93%), ενώ το 71% αυτών βρίσκονται σε ιδιωτικά δάση. Οι περισσότερες ειδικά προστατευόμενες περιοχές και πολλά μικροαποθέματα ανήκουν στο Ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών (Natura 2000), που ιδρύθηκε για να διασφαλίσει την προστασία σπάνιων και προστατευόμενων ειδών και οικοτόπων. Από τα είδη και τους οικοτόπους που περιλαμβάνονται στη λίστα των 2 Ευρωπαϊκών Οδηγιών (για τα πουλιά και για τους οικοτόπους), στη Λετονία προστατεύονται 20 είδη ασπονδύλων, 5 είδη θηλαστικών, 3 είδη ερπετών, 11 είδη ψαριών, 70 είδη πουλιών και 60 τύποι οικοτόπων. Το δίκτυο Natura 2000 στη Λετονία περιλαμβάνει 327 περιοχές 4 περιοχές αυστηρής προστασίας της φύσης, 4 εθνικά πάρκα, 3 ζώνες προστασίας του αποθέματος βιόσφαιρας, 237 περιοχές προστασίας της φύσης, 37 φυσικά πάρκα, 9 περιοχές προστατευόμενων τοπίων, 9 μνημεία της φύσης και 24 μικροαποθέματα. Συνολικά, καλύποτυν το 12% της Λετονίας. Το καθεστώς προστασίας και διαχείρισης ποικίλει από μικρής σημασία περιορισμοί σε περιοχές τοπίου μέχρι την απόλυτη απαγόρευση οποιασδήποτε δραστηριότητας στις περιοχές προστασίας της φύσης. 84

88 Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Λετονία Στη Λετονία σχεδόν τα μισά δάση (50%) ανήκουν στο κράτος, ενώ τα υπόλοιπα ανήκουν σε ιδιώτες δασοκτήμονες και εταιρίες (48%) και στις τοπικές αρχές (2%), (στοιχεία 2012). Τα παρακάτω υπουργεία διαχειρίζονται τα δάση που ανήκουν στο κράτος: Υπουργείο Προστασίας του Περιβάλλοντος και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Υπουργείο Γεωργίας, Υπουργείο Εκπαίδευσης και Επιστήμης και Υπουργείο Άμυνας. Τα κρατικά δάση που προστατεύονται, όπως δάση σε Εθνικά πάρκα και περιοχές προστασίας της φύσης είναι στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Προστασίας του Περιβάλλοντος και Περιφερειακής Ανάπτυξης. Τα κρατικά δάση, στα οποία κύριος στόχος της διαχείρισης είναι η επιστημονική έρευνα, βρίσκονται στην αρμοδιότητα του Κέντρου Δασικών Ερευνών, που είναι οργανισμός της δασικής υπηρεσίας εποπτευόμενος από το Υπουργείο Γεωργίας. Τα δάση αυτά καλύπτουν το 0,8% της συνολικής δασικής έκτασης. Τα κρατικά δάση που χρησιμοποιούνται για παραγωγή βρίσκονται στην αρμοδιότητα της ανώνυμης εταιρίας Latvijas Valsts Mezi στην οποία ο κύριος μέτοχος είναι το Υπουργείο Γεωργίας. Η LVM έχει ως αρμοδιότητες: τη διαχείριση των δασών, την πώληση της ξυλείας, την παραγωγή σπερμάτων, την παραγωγή δασικών και καλλωπιστικών ειδών, την οργάνωση της αναψυχής και του κυνηγιού και την παροχή ορυκτών πόρων όπως άμμο, χαλίκια, τύρφη. Οι οργανισμοί του Υπουργείου Εκπαίδευσης και Επιστήμης, όπως και τα ινστιτούτα του Υπουργείου Άμυνας διαχειρίζονται σχετικά μικρές εκτάσεις κρατικών δασών. Από τις τοπικές αρχές ο μεγαλύτερος δασοκτήμονας είναι ο Δήμος της Ρίγα. Η αειφορική διαχείριση των δασών διασφαλίζεται με τον Δασικό Νόμο που ορίζει τις υποχρεώσεις των δασοκτημόνων. Ο Δασικός Νόμος ορίζει ότι τα φυσικά πρόσωπα έχουν το δικαίωμα πρόσβασης και ελεύθερης μετακίνησης σε ένα κρατικό ή δημοτικό δάσος, εκτός αν οι κανονιστικές πράξεις το περιορίζουν. Επίσης, η πρόσβαση σε κάποια δάση μπορεί να υπόκειται σε κάποιους περιορισμούς που τίθενται από τον ιδιοκτήτη ή το νόμιμο κάτοχο του δάσους. Η δασική υπηρεσία είναι επίσης, αρμόδια για την εφαρμογή μακροπρόθεσμων υποστηρικτικών προγραμμάτων που διασφαλίζουν την αειφορική διαχείριση των δασών. 85

89 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Λιθουανία Το 1914 το ποσοστό των δασών στη Λιθουανία υπολογίζονταν σε 19,5%. Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, , η ζήτηση για ξύλο αυξήθηκε, τα δάση υλοτομούνταν εντατικά, ενώ ο ρυθμός των αναδασώσεων μειώθηκε σημαντικά. Το 1945 το ποσοστό των κωνοφόρων μειώθηκε και το ποσοστό δασοκάλυψης ήταν 16,5%. Η δασική υπηρεσία έδειξε ενδιαφέρον για τα δάση μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον δόθηκε στην προστασία των δασών και σε αναδασώσεις κατά τη διάρκεια Εξαιτίας των φυττεύσεων που πραγματοποιήθηκαν (6-8 χιλιάδες εκτάρια ετησίως), το ποσοστό δασοκάλυψης άρχισε να αυξάνεται. Μέχρι το 1948 η δασοκάλυψη αυξήθηκε κατά 19%. Το 2003 η Λιθουανία ενέκρινε ένα πρόγραμμα δάσωσης με στόχο την αύξηση των δασών κατά 3% τα 20 χρόνια που θα ακολουθούσαν. Το 2010, η συνολική δασική έκταση είναι 33,1% και συνεχίζει να αυξάνεται. Εικ. 1. Δασοκάλυψη στη Λετονία, Ο μέσος όρος του κατά κεφαλήν δασοτεμαχίου αυξήθηκε από 0,57 εκτάρια (το 2003) σε 0,65 (το 2010). Ο μέσος όρος είναι χαμηλότερος από ότι στη Λετονία, αλλά υψηλότερος από ότι στην Πολωνία. Πίνακας 1. Γενικά χαρακτηριστικά των δασών στη Λιθουανία (Πηγή: Κρατική δασική υπηρεσία (SFI βασίζεται στη δασική απογραφή; NFI εθνική δασική απογραφή; Ταμείο γης της Λιθουανίας). Οι συστάδες κωνοφόρων κυριαρχούν στη Λιθουανία, καλύπτοντας το 56,3% της δασικής έκτασης και ακολουθούν τα φυλλοβόλα γυμνόσπερμα με ποσοστό 39,6% και τα φυλλοβόλα αγγειόσπερμα με ποσοστό 4,1%. 86

90 Fig. 2. Κυρίαρχα δασικά είδη Στις αρχές του 2010, τα δάση με βάση τη λειτουργία τους διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: - Περιοχές αυστηρής προστασίας της φύσης: 1,2% - Δάση για προστασία του οικοσυστήματος και σκοπούς αναψυχής: 12,2% - Δάση για προστασία: 15,5% - Εμπορικά δάση: 71,1% Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Λιθουανία Η φυσική και σχεδόν φυσική χλωρίδα καταλαμβάνει το ένα τρίτο της έκτασης της Λιθουανίας. Συνολικά, είδη χλωρίδας που έχουν αναγνωριστεί στη Λιθουανία. Τα περισσότερα από αυτά (713 είδη) βρίσκονται στα δάση. Περισσότερα από είδη μυκήτων υπάρχουν στα δάση, όπως επίσης και 321 είδη πουλιών, 213 από τα οποία αναπαράγονται στη Λιθουανία. Ο πελαργός (Ciconia ciconia) ανακηρύχθηκε το 1973 ως το εθνικό πουλί της Λιθουανίας. Οι Λιθουανοί πιστεύουν ότι ο πελαργός φέρνει αρμονία και έχουν διατηρήσει το μύθο ότι ο πελαργός φέρνει τα μωρά. Η ημέρα του πελαργού γιορτάζεται στις 25 Μαρτίου. Τα οικοσυστήματα της Λιθουανίας αποτελούν ωφέλιμα και σημαντικά ενδιαιτήματα για αυτά τα πουλιά και παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη πυκνότητα φωλεοποίησης στον κόσμο. Το Κόκκινο Βιβλίο της Λιθουανίας λειτουργεί ως νομικό κείμενο, στο οποίο βασίζεται η προστασία σπάνιων και απειλούμενων φυτών, μυκήτων και ζώων. Το Κόκκινο Βιβλίο περιέχει περιγραφές από 767 είδη ζώων, φυτών, λειχήνων και μυκήτων. 87

91 Χαρακτηριστικά είδη δέντρων και θάμνων στα δάση της Λιθουανίας αναφέρονται στον πίνκα 2. Πίνακας 2. Κύρια είδη δέντρων και θάμνων στις δασικές συστάδες Πηγή: Κρατική δασική υπηρεσία (NFI) Υπάρχουν σημαντικά είδη δέντρων στα δάση. Οι συστάδες δρυός καταλαμββάνουν το 2% των δασών. Η δρυς αποτελεί έμβλημα δύναμης. Στο παρελθόν η δρυς προστατεύονταν. Η υλοτομία γερασμένων ατόμων δρυός απογορεύεται από το Η Stelmuze Oak (είδος δρυός) είναι το παχύτερο στη Λιθουανία και ένα από γηραιότερα στην Ευρώπη. Η ηλικία του είναι περίπου χρόνια, η διάμετρος 3,5μ., η περίμετρος στη βάση του κορμού είναι 13μ. και έχει ύψος 23μ. Περίπου 8-9 άντρες χρειάζονται για να αγκαλιάσουν τον κορμό του (Εικ. 4). Το πιο ψηλό δέντρο στη Λιθουανία είναι μια λάρικα με 46m ύψος, ηλικία 150 χρόνια και βρίσκεται στο βοτανικό κήπο Degne. (Εικ. 5). Το μνημείο της φύσης με τους περισσότερους επισκέπτες είναι το Witches Spruce. (Εικ. 6). Εικ. 4. Stelmuze Oak Εικ. 5. Λάρικα το υψηλότερο δέντρο στη Λιθουανία Εικ. 6. Witches Spruce 88

92 Στο παρελθόν οι Λιθουανοί πίστευαν, ότι η σορβιά (Sorbus aucuparia) προστατεύει από τις μάγισσες και το διάβολο και για αυτό τη φύτευαν στις εισόδους των σπιτιών. Το μνημείο της φύσης Dubrava Twins, που δείχνει τη φιλία μεταξύ δρυός και πεύκης βρίσκεται στην Dubrava. Το μεγαλύτερο ζώο στα δάση της Λιθουανίας είναι ο βίσωνας (Bison bonasus). Η επανεισαγωγή του βίσωνα άρχισε το Σήμερα, υπάρχουν περίπου 45 βίσωνες. (Εικ. 7). Εικ. 7. Dubrava Twins Δρυς και πεύκη Εικ. 8 Βίσωνας 89

93 Από τη θηραματική πανίδα το ζαρκάδι κυριαρχεί στα δάση και σε διάκενα. Ένα από τα πιο γνωστά θηραματικά ζώα είναι ο αγριόχοιρος. Το ενδιαφέρον για το κυνήγι του αγριόχοιρου είναι μεγάλο, όχι μόνο εξαιτίας της γεύσης του κρέατος, αλλά επίσης, επειδή προκαλεί πολλές ζημιές. Ο αγριόχοιρος σκάβει το έδαφος και βγάζει ρίζες με αποτέλεσμα την καταστροφή των καλλιεργειών και των βοσκοτόπων. Εικ. 10. Θηλυκό αγριογούρουνο Εικ. 9. Ζαρκάδι Το πλατώνι εισήχθη στη Λιθουανία το 16 ο - 17 ο αιώνα. Αρχικά ζούσε περιφραγμένο, στη συνέχεια εξαφανίστηκε και αργότερα επανεισήχθη από την Τσεχοσλοβακία και την Σοβιετική Ένωση τα έτη Ο κάστορας είναι ένα σημαντικό είδος για το οικοσύστημα. Εικ. 11. Κάστορας Εικ. 12. Νεαρό πλατώνι Οι κάστορες ζούν σε υγρότοπους με αυξανόμενη βιοποικιλότητα που αποτελούν ενδιαίτημα για πολλά σπάνια είδη όπως είδος τρωκτικός, βίδρα και το είδος water shrews (Neomys fodiens). Ο κάστορας είχε σχεδόν εξαφανιστεί στις αρχές του 20 ου αιώνα, αργότερα όμως, επανεισήχθη και προσαρμόστηκε, με αποτέλεσμα να αποτελεί κοινό είδος όλης της χώρας, προκαλώντας όλο και 90

94 περισσότερες ζημιές στα δάση και τις γεωργικές εκτάσεις. Μια οικογένεια καστόρων μπορεί να ρίξει μέχρι 300 δέντρα στη διάρκεια ενός χειμώνα. Ο πληθυσμός των καστόρων στη Λιθουανία κυμαίνεται από έως άτομα. Table 3. Πληθυσμός θηραματικών ειδών Τμήμα Προστασίας της Φύσης Πηγή: Υπουργείο Περιβάλλοντος Η κίσσα (Garrulus glandarius) συμβάλλει στην αναγέννηση δασών δρυός διασπείροντας τα σπέρματα, ενώ ο κορμοράνος προκαλεί ζημιές στα δάση, κυρίως στα προστατευόμενα (Εικ. 13). Εικ. 13. Τεράστιες εκτάσεις με πολύτιμα παρθένα δάση στο Εθνικό Πάρκο Curorian Spit που καταστράφηκαν από τον κορμοράνο (Phalacrocorax carbo) Στα δάση της Λιθουανίας μερικά σπάνια είδη πουλιών κάνουν φωλιές. (Πίνακας 4). 91

95 Πίνκας 4. Φωλιές σπάνιων πουλιών στη Λιθουανία (Τμήμα Προστασίας της Φύσης Πηγή: Υπουργείο Περιβάλλοντος) Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Λιθουανία Το 2010, το εθνικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών κάλυπτε το 15,6% της συνολικής έκτασης της Λιθουανίας. Το δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών αποτελείται από: Προσταευόμενες περιοχές με προτεραιτότητα στη διατήρηση στις οποίες περιλαμβάνονται περιοχές απόλυτης προστασίας (με φυσική και πολιτισμική αξία) και περιοχές και αντικείμενα φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Προσταευόμενες περιοχές με προτεραιότητα στην οικολογική προστασία, στις οποίες περιλαμβάνονται οι ζώνες οικολογικής προστασίας. Προσταευόμενες περιοχές με σκοπό την αποκατάσταση, οι οποίες δημιουργούνται με στόχο την αποκατάσταση και στις οποίες επιχειρείται η αύξηση και προστασία των φυσικών γενετικών πόρων Ολοκληρωμένες προστατευόμενες περιοχές, οι οποίες περιλαμβάνεουν εθνικά και περιφερειακά πάρκα και περιοχές παρακολούθησης της βιόσφαιρας (αποθέματα βιόσφαιρας και πολύγωνα βιόσφαιρας). 92

96 Εικ. 14. Ποσοστά προστατευόμενων περιοχών Εικ. 15. Εξάπλωση προστατευόμενων περιοχών στη Λιθουανία Στις αρχές του 2010, το Δίκτυο Natura 2000 καταλαμβάνει το 12,4% της έκτασης της χώρας. (Πίνακας 5, Εικ. 16). 93

97 Πίνακας 5. Περιοχές Φύση 2000 στη Λιθουανία Fig. 16. Εξάπλωση των περιοχών Natura 2000 στη Λιθουανία Τα υδροχαρή δάση και η δυτική τάιγκα κυριαρχούν στις προστατευόμενες περιοχές στη Λιθουανία (Πίνακας 6). 94

98 Πίνακας 6. Δασικοί τύποι οικοτόπων και περιοχές που προστεύονται από την Οδηγία 92/43/EE Πηγή: Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Λιθουανία Το 2010, περίπου οι μισές δασικές εκτάσεις της Λιθουανίας ανήκουν στο κράτος. (Εικ. 17). 95

99 Πηγή: Δασικό κτηματολόγιο της Λιθουανίας Valstybinė miškų tarnyba Εικ. 17. Χάρτης με το καθεστώς ιδιοκτησίας στη Λιθουανία Οι 42 κρατικές δασικές βιομηχανίες και 1 εθνικό πάρκο, που ανήκουν στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, διαχειρίζονταν εκτάρια δάσους. (Εικ. 18). Το μέσο μέγεθος του δασοτεμαχίου είναι εκτάρια. 96

100 Εικ. 18. Δασική έκταση με βάση το καθεστώς ιδιοκτησίας Η διαμόρφωση της δασικής πολιτικής και στρατηγικής είναι αρμοδιότητα του Τμήματος Δασών του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Η αναδάσωση, η προστασία και οι χρήσεις των δασικών πόρων των κρατικών δασών είναι δράσεις που οργανώνονται και συντονίζονται από τη Γενική Διεύθυνση Κρατικών Δασών του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Η Γενική Διεύθυνση Κρατικών Δασών είναι υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος με αρμοδιότητα την οικονομική διαχείριση των κρατικών δασών, που ανατίθεται σε 42 κρατικές δασικές επιχειρήσεις. Η Γενική Διεύθυνση θεσπίζει τους απαραίτητους κανόνες για την αναδάσωση, προστασία και διαχείριση των δασών. Επίσης, οργανώνει και συνδιοργανώνει την εφαρμογή εξελιγμένων τεχνολογιών στην αναδάσωση, προστασία και χρήση των δασών και δασικών πόρων. Το ενιαίο σύστημα πρόληψης των πυρκαγιών, που περιλαμβάνει μέτρα για την παρακολούθηση, την πρόληψη και τον έλεγχο της φωτιάς, έχει καθιερωθεί και εφαρμόζεται στα δάση ανεξάρτητα από το καθεστώς ιδιοκτησίας τους. Υπεύθυνη για την οργάνωση και εφαρμογή αυτού του συστήματος είναι η Γενική Διεύθυνση Δασών με τη συμβολή του Υπουργείου Περιβάλλοντος, των περιφερειακών δασικών υπηρεσιών, των διευθύνσεων των εθνικών πάρκων και των δημοτικών (τοπικών) αρχών. Το 2010, ο αριθμός των ιδιωτών δασοκτημόνων ήταν σχεδόν και το δασοτεμάχιο κατά μέσο όρο είχε έκταση 3,3 εκτάρια. 97

101 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Νορβηγία Είναι πολύ δύσκολο να δώσουμε γενικά χαρακτηριστικά για τα δάση της Νορβηγίας, επειδή η Νορβηγία είναι μεγάλη χώρα. Το μήκος της, υπερβαίνει τα χιλιόμετρα και δημιουργούνται διαφορετικές συνθήκες στη χώρα. Έτσι, το δασοόριο στην περιοχή Bergen (δυτικά) βρίσκεται στα 600μ., ενώ στα βόρεια το δασοόριο βρίσκεται κοντά στο επίπεδο της θάλασσας. Μια τόσο μεγάλη έκταση επηρεάζει ανάλογα την αυξητική περίοδο. Στο Όσλο η θερμοκρασία είναι πάνω από 6 ο C περίπου 176 μέρες το χρόνο, στο Trondheim (κεντρικά) 115 μέρες και στο Kirkenes (βόρεια) 90 μέρες. Στο Bergen, όπου το Ρεύμα του κόλπου επηρεάζει την ακτή, η αυξητική περίοδος είναι μεγαλύτερη (194 μέρες). Περισσότερο από το 50% της χώρας καλύπτεται από ψηλά βουνά που δεν ευνοούν την ανάπτυξη ξυλωδών ειδών. Παρά τις παραπάνω συνθήκες, τα δάση καλύπτουν το 20% της συνολικής έκτασης της χώρας (το 37% είναι δάσος και το υπόλοιπο δασικές εκτάσεις). Στο ανατολικό τμήμα της χώρας τα δάση καλύπτουν το 35%, στο δυτικό τμήμα το 9% και στο βόρειο μόνο 7%. Αυτή η ποικιλότητα οφείλεται στις κλιματικές και τοπογραφικές διακυμάνσεις και σε ένα βαθμό στην πίεση για αγροτικές εκτάσεις. Συνολικά, υπάρχουν 7,2 εκατομμύρια εκτάρια παραγωγικών δασών. Από τα κωνοφόρα κυρίαρχα είναι η ερυθρελάτη και η δασική πεύκη (η ξενική Sitka spruce έχει επίσης, μεγάλη σημασία). Από τα πλατύφυλλα κυριαρχούν η σημύδα και η λεύκη. Μόνο η ερυθρελάτη και η δασική πεύκη, όπως και η Sitka spruce στα δυτικά, έχουν οικονομική αξία. Η σημύδα χρησιμοποιείται ως καυσόξυλο όπως επίσης και στη βιομηχανία χαρτοπολτού. Οι κυριότερες δασικές περιοχές βρίσκονται στη νότια ενδοχώρα. Η βόρεια ενδοχώρα καλύπτεται από χαμηλής ποιότητας σημύδα (B. odorata tortuosa). Ωστόσο, σε μερικές ευνοϊκές θέσεις συναντούμε δάση πεύκης. Γενικά, στη Νορβηγία διακρίνονται τέσσερις οικοπεριοχές, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση WWF. Σκανδιναβικά παράκτια δάση κωνοφόρων. Σκανδιναβικά ορεινά δάση σημύδας και λειμώνες. Μικτά δάση. Σκανδιναβική και ρώσικη τάιγκα. Κάθε μια από αυτές έχει χαρακτηριστική χλωρίδα και πανίδα. 98

102 Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Νορβηγία Εξαιτίας της μεγάλης διακύμανσης του γεωγραφικού πλάτους και την ποικιλότητα στην τοπογραφία και το κλίμα, η Νορβηγία έχει το μεγαλύτερο αριθμό διαφορετικών οικοτόπων από σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Υπάρχουν σχεδόν είδη διαφορετικής μορφής ζωής στη Νορβηγία και στα γειτονικά ύδατα (εξαιρώντας τα βακτήρια και τους ιούς). Υπάρχουν αγγειόσπερμα φυτά, 450 είδη πουλιών (250 είδη φωλιάζουν στη Νορβηγία), 90 είδη θηλαστικών. Σχεδόν είδη έχουν περιγραφεί από τους επιστήμονες. Το Κόκκινο Βιβλίο του 2006 περιλαμβάνει είδη. Τα 17 από αυτά τα είδη είναι στο Κόκκινο Βιβλίο επειδή είναι απειλούμενα σε παγκόσμια κλίμακα (όπως ο ευρωπαϊκός κάστορας, παρά το ότι ο πληθυσμός του στη Νορβηγία δεν χαρακτηρίζεται απειλούμενος). Στο Κόκκινο Βιβλίο, υπάρχουν 430 είδη μυκήτων πολλά από τα οποία είναι στενά συνδεδεμένα με τα υπολειμματικά δάση. Υπάρχουν επίσης, 90 είδη πουλιών, 25 είδη θηλαστικών και 285 είδη κρίσιμων απειλούμενων ειδών, όπως ο γκρι λύκος, η αλεπού της αρκτικής (υγιής πληθυσμός στο Svalbard) και ο βάτραχος. Το μεγαλύτερο χερσαίο αρπακτικό είναι η πολική αρκούδα, το μεγαλύτερο αρπακτικό στην ηπειρωτική Νορβηγία είναι η καφέ αρκούδα και το μεγαλύτερο φυτοφάγο ζώο είναι ο τάρανδος. Στη Νορβηγία συναντώνται τα είδη muskox (θηλαστικό της αρκτικής ζώνης), άγριος τάρανδος, θαλασσαετός και φάλαινα δολοφόνος που είναι σημαντικά ευρωπαϊκά είδη. Η φυσική βλάστηση στη Νορβηγία ποικίλει σημαντικά, κάτι που αναμένεται σε μια χώρα που παρουσιάζει τόσο μεγάλη ποικιλότητα σε γεωγραφικό πλάτος. Στη Νορβηγία υπάρχουν γενικά, λιγότερα είδη δέντρων από ότι στη βόρεια Αμερική που έχει παρόμοιο κλίμα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι μεταναστευτικές οδοί μετά την εποχή των παγετώνων είναι πιο δύσκολες στη διεύθυνση βοράςνότος της Ευρώπης. Πολλά ξενικά φυτά ήταν ικανά να παράξουν σπόρους και να εξαπλωθούν, ενώ σήμερα, λιγότερα από τα μισά από τα είδη φυτών στη Νορβηγία αναγεννώνται φυσικά. Περίπου 210 είδη φυτών που αναπτύσσονται στη Νορβηγία έχουν χαρακτηριστεί ως απειλούμενα και 13 είδη είναι ενδημικά. Τα εθνικά πάρκα στη Νορβηγία βρίσκονται κυρίως σε ορεινές περιοχές, και μόνο περίπου το 1,7% των παραγωγικών δασών προστατεύεται. Μερικά φυτά χαρακτηρίζονται ως δυτικά εξαιτίας των μεγάλων αναγκών τους σε υγρασία και της χαμηλής αντοχής τους στην παγωνιά. Τα φυτά αυτά θα διατηρηθούν κοντά στη νοτιοδυτική ακτή, 99

103 με το βορειότερο όριο εξάπλωσής τους κοντά στο Alesund, μερικά παραδείγματα είναι τα είδη holly heather και bell heather. Οι ήπιες θερμοκρασίες κατά μήκος της ακτής επιφυλάσσoυν μερικές εκπλήξεις: πρώτον, μερικά ανθεκτικά είδη φοίνικα αναπτύσσονται μέχρι και την περιοχή Sunnmore, δεύτερον, ένα από τα μεγαλύτερα υπολειμματικά δάση φιλύρας της Ευρώπης αναπτύσσεται στη Fostranda και τρίτον φυτεμένα φυλλοβόλα είδη όπως η ιπποκαστανιά, και η οξιά ευδοκιμούν βόρεια του αρκτικού κύκλου (όπως στο Steigen). Τα φυτά που χαρακτηρίζονται ως ανατολικά απαιτούν συγκριτικά περισσότερη καλοκαιρινή ηλιοφάνεια και λιγότερη υγρασία, αλλά μπορούν να αντέξουν στους κρύους χειμώνες και αναπτύσσονται στα νοτιοανατολικά και στην ενδοχώρα. Μερικά παραδείγματα είναι: η δαφνούλα η μεζέρειος, η άγρια φράουλα και το είδος spiked speedwell. Υπάρχουν επίσης, είδη τα οποία φαίνονται να βρίσκονται μεταξύ αυτών των συνθηκών, όπως τα νότια φυτά, στην ανάπτυξη των οποίων παίζει σημαντικό ρόλο τόσο το χειμερινό όσο και το καλοκαιρινό κλίμα. Άλλα φυτά εξαρτώνται από τον τύπο του εδάφους. Υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός από αλπικά είδη στα βουνά της Νορβηγίας, τα οποία δεν αντέχουν σε θερμά καλοκαίρια μεγάλης διάρκειας και δε μπορούν να ανταγωνιστούν τα φυτά που προσαρμόστηκαν σε μεγαλύτερη και θερμότερη αναπτυξιακή περίοδο. Κάποια αλπικά φυτά είναι κοινά στη βόρεια αρκτική ζώνη και μερικά άλλα στη μεσαία αλπική ζώνη, αλλά η κύρια περιοχή εξάπλωσής τους είναι η αλπική τούνδρα στα σκανδιναβικά βουνά και η αρκτική τούνδρα. Πολλά από τα ανθεκτικότερα είδη προσαρμόστηκαν γιατί ανέπτυξαν έναν μηχανισμό να παράγουν σπέρματα κάθε δύο καλοκαίρια. Παραδείγματα αλπικών ειδών είναι το glacier buttercup, η Draba lactea και η Salix herbacea (είδος ιτιάς). Μερικά αλπικά είδη έχουν μια ευρύτερη εξάπλωση και ευδοκιμούν και στη Σιβηρία, όπως το ροδόδεντρο. Άλλα αλπικά είδη είναι κοινά σε όλη την αρκτική ζώνη, κάποια άλλα αναπτύσσονται μόνο στην Ευρώπη, όπως το globe-flower. Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Νορβηγία Η λίστα με τα εθνικά πάρκα στη Νορβηγία περιλαμβάνει 33 εθνικά πάρκα στην ηπειρωτική Νορβηγία και 7 στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ. Εκτός από τα εθνικά πάρκα, η νορβηγική κυβέρνηση έχει ιδρύσει και μεγαλύτερες περιοχές για προστασία πάρκα του τοπίου περιοχές προσταίας της φύσης μνημεία της φύσης μικρότερες προστατευόμενες περιοχές Η έκταση αυτή αντιστοιχεί στο 12,1% της ηπειρωτικής έκτασης της Νορβηγίας. Η νορβηγική κυβέρνηση σκοπεύει να αυξήσει αυτήν την έκταση έως 15%. 100

104 Η ιδέα της δημιουργίας εθνικών πάρκων είναι αρκετά παλιά. Αυτό το θέμα είχε συζητηθεί από τη δεκαετία του 20 του προηγούμενου αιώνα. Ωστόσο, το πρώτο Εθνικό Πάρκο (Rondame) ιδρύθηκε μόλις 50 χρόνια πριν. Το Εθνικό Πάρκο Rondane είναι το παλαιότερο εθνικό πάρκο στη Νορβηγία και ιδρύθηκε το Το πάρκο έχει δέκα κορυφές σε υψόμετρο πάνω από μέτρα, με υψηλότερη τη Rondslottet (2.178 μέτρα). Το πάρκο που είναι σημαντικό ενδιαίτημα για τον άγριο τάρανδο, επεκτάθηκε το Το Εθνικό Πάρκο Jotundeimen (Σπίτι των γιγάντων) είναι γνωστό ως μια από τις πρώτες περιοχές αναψυχής της χώρας για πεζοπορία και ψάρεμα. Το εθνικό πάρκο αποτελεί τμήμα της ευρύτερης περιοχής Jotungeimen. Περισσότερες από 250 κορυφές είναι πάνω από μέτρα υψόμετρο, συμπεριλαμβανομένων των δυο υψηλότερων κορυφών της βόρειας Ευρώπης: την Galdhopiggen στα μέτρα και την Glittertind στα μέτρα. Το εθνικό πάρκο καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ορεινής περιοχής Jotungeimen. Οι παγετώνες έχουν χαράξει και σπάσει τους σκληρούς όγκους από γαύρο, σχηματίζοντας πολλές κοιλάδες και κορυφές. Η άγρια πανίδα περιλαμβάνει τα είδη: άγριο τάρανδο, τάρανδο, ελάφι, σιβηρική αρκούδα και λίγκα. Στις περισσότερες λίμνες και ποτάμια ζούν πέστροφες. Το Εθνικό Πάρκο Hardangervidda, είναι το μεγαλύτερο εθνικό πάρκο της Νορβηγίας. Ανακηρύχθηκε ως εθνικό πάρκο το 1981, και σήμερα λειτουργεί ως τουριστικός προορισμός για δραστηριότητες, όπως πεζοπορία, ορειβασία, ψάρεμα και σκι. Μια σιδηροδρομική γραμμή και ο κύριος αυτοκινητόδρομος διασχίζουν την πεδιάδα. Στην περιοχή βρέθηκαν πολλές εκατοντάδες νομαδικοί οικισμοί της παλαιολιθικής εποχής. Είναι το νοτιότερο όριο εξάπλωσης ζώων και φυτών της αρκτικής. Οι αγέλες άγριου ταράνδου είναι μεταξύ των μεγαλύτερων στον κόσμο. Το Εθνικό Πάρκο Jostedalsbreen είναι ένα εθνικό πάρκο που περιβάλλει τον μεγαλύτερο παγετώνα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, τον Jostedalsbreen. Το πάρκο ιδρύθηκε το 1991 και αργότερα το 1998 επεκτάθηκε προς τα βορειοδυτικά. Μέσα στο πάρκο υπάρχει το διάσημο Μουσείο Πάγου. Το Εθνικό Πάρκο Forlandet βρίσκεται στο νορβηγικό αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ. Το πάρκο δημιουργήθηκε το 1973 και καλύπτει όλο το νησί Prins Karls Forland όπως και τη θάλασσα γύρω του. Αυτή η θαλάσσια περιοχή είναι γνωστή ως το παγκόσμιο βορειότερο όριο εξάπλωσης του είδους common guillemot (πουλί). Στην περιοχή υπάρχουν πολυάριθμα αρχαιολογικά ερείπια από νορβηγούς και ρώσους κυνηγούς και φαλαινοθήρες. Στο νησί Σβάλμπαρντ, το Εθνικό Πάρκο Forlandet μαζί με άλλα έξι εθνικά πάρκα έχουν έκταση μεγαλύτερη από το 60% της έκτασης του νησιού. 101

105 Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Νορβηγία Τα δάση και οι δασικές εκτάσεις καλύπτουν σχεδόν το 37% της έκτασης της ηπειρωτικής Νορβηγίας, το 23% των οποίων είναι παραγωγικά δάση. Τα παραγωγικά δάση διαιρούνται σε δασοτεμάχια. Περίπου το 79% των παραγωγικών δασών ανήκει σε ιδιώτες δασοκτήμονες. Κύριο χαρακτηριστικό της δασοπονίας στη Νορβηγία, σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι η ταυτόχρονη χρήση της δασικής γης και ως αγροτική. Το μέσο μέγεθος του δασοτεμαχίου είναι σχεδόν 36 εκτάρια. Το μεγαλύτερο ποσοστό των δασών είναι ιδιωτικά δάση. Το κράτος έχει ένα μικρό ποσοστό των συνολικών δημοσίων δασών, περίπου 12% και δε βρίσκονται σε φτωχά εδάφη. Από αυτό το 12% των δημοσίων δασών παράγεται λιγότερο από το 7% του ετήσιου λήμματος. Το Υπουργείο Γεωργίας είναι η αρμόδια υπηρεσία για το δασικό τομέα. Άλλα υπουργεία και ινστιτούτα που εμπλέκονται ενεργά στη δασικό τομέα είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος, οι δημοτικές και κοινοτικές δασικές υπηρεσίες, η Κρατική Δασική Υπηρεσία. Στη Νορβηγία, σε αντίθεση με τις άλλες σκανδιναβικές χώρες, οι ενώσεις των δασοκτημόνων παίζουν πολύ σημαντικό και αποφασιστικό ρόλο. Μια από τις μεγαλύτερες και παλαιότερες ενώσεις δασοκτημόνων είναι η Νορβηγική Συνομοσπονδία Δασοκτημόνων (Norwegian Forest Owners Federation). Η ιστορία του οργανισμού καλύπτει σχεδόν έναν αιώνα (ιδρύθηκε το 1913). Η συνομοσπονδία έχει 8 ομοσπονδίες και 368 τοπικές ενώσεις με δασοκτήμονες. Έχει σημαντικό οικονομικό ρόλο και ασχολείται με την εμπορία στρογγυλής ξυλείας και άλλων δασικών προϊόντων και λειτουργεί με στόχο την τεχνολογική πρόοδο μεταξύ των μελών του. Η Συνμοσπονδία είναι σημαντικός μέτοχος στις νορβηγικές δασικές βιομηχανίες και διασφαλίζει μια αγορά για την πώληση των προϊόντων των μελών της και εκδίδει μηνιαίο περιοδικό. Τα νορβηγικά δάση τα έχουν εκμεταλλευτεί εντατικά για παραγωγή εξαγώγιμης στρογγυλής ξυλείας, πριστής ξυλείας και ξυλόπισσας για εκατοντάδες χρόνια. Επίσης, υπάρχει μακρά παράδοση στη χρησιμοποίηση του δάσους για βοσκή οικόσιτων ζώων και ως κυνηγετική περιοχή. Η βοσκή (αγελάδες, πρόβατα, κατσίκια) είναι συνηθισμένη στα νορβηγικά δάση και τα περισσότερα ιδιωτικά δάση είναι περιφραγμένα, ώστε να εμποδίζεται η διαφυγή των κτηνοτροφικών ζώων. Η περίφραξη δεν εμποδίζει τη διέλευση τουριστών και πεζών στο δάσος. Η πρόσβαση στο δάσος είναι ελεύθερη, για την κίνηση οχημάτων και αλόγων όμως, χρειάζεται ειδική άδεια. 102

106 Μια άλλη σκανδιναβική συνήθεια είναι το κυνήγι του ταράνδου. Στη Νορβηγία θηρεύονται κάθε χρόνο τάρανδοι. Επιπλέον, ένα άλλο χαρακτηριστικό θηραματικό είδος της περιοχής είναι ο άγριος ταράνδος. Στο βόρειο τμήμα της Νορβηγίας και περισσότερο στην τούνδρα παρά στο δάσος, πολύ δημοφιλής είναι η βοσκή του εξημερωμένου ταράνδου. 103

107 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Πολωνία Σήμερα η δασική έκταση στην Πολωνία (σύμφωνα με στοιχεία του 2009), καλύπτει το 29,1% της χώρας. Αμέσως μετά το 2 ο Παγκόσμιο Πόλεμο αυτό το ποσοστό ήταν 20,8%. Παρατηρείται συνεχής αύξηση της δασικής έκτασης. Όσον αφορά το καθεστώς ιδιοκτησίας τα δημόσια δάση είναι κυρίαρχα με ποσοστό 81,8%, από τα οποία ποσοστό 77,8% είναι κρατικά δάση. Το καθεστώς ιδιοκτησίας φαίνεται παρακάτω: Καθεστώς ιδιοκτησίας των δασών της Πολωνίας (GUS) Αριστερά: Χαρακτηριστικό δάσος πεύκης στα περίχωρα του Stare Masiewo. Τα δάση κωνοφόρων καλύπτουν το 52.6% της δασικής έκτασης στην Πολωνία. Δεξιά: Δάσος δρυός- γαύρου στο Εθνικό Πάρκο Bialowieza National Park. Τα δάση πλατυφύλλων καλύπτουν το 47.4% της δασικής έκτασης στην Πολωνία. Ποσοστό 52,6% είναι κωνοφόρα δάση, ενώ 47,4% είναι πλατύφυλλα. Η πεύκη κυριαρχεί στα πεδινά, στα πευκοδάση, και στις ευφορότερες περιοχές, ενώ η ερυθρελάτη κυριαρχεί στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές. Η κυριαρχία των κωνοφόρων ειδών ακόμη και στους πολύ εύφορους οικοτόπους, συχνά δημιουργώντας αμιγείς συστάδες, είναι το αποτέλεσμα της διαχείρισης των δασών με αποψιλωτικές υλοτομίες, που ήταν πολύ δημοφιλείς στο παρελθόν. Αποψιλωτικές υλοτομίες σημαίνει την απομάκρυνση ώριμων συστάδων με ένα κόψιμο (συχνά σε 104

108 μεγάλες εκτάσεις) και τη δημιουργία νέων συστάδων με τεχνητό τρόπο (φυτεύσεις και σπάνια με σπορές). Η αποκατάσταση των υλοτομημένων συστάδων άρχισε να εφαρμόζεται στην Πολωνία τα τελευταία 20 χρόνια. Παρόμοια πρακτική εφαρμόζεται και σε άλλες κεντροευρωπαικές χώρες. Οι πιο σημαντικές φυτοκοινότητες είναι: τα δάση δρυός γαύρου, τα παραποτάμια δάση και τα δάση σκλήθρου. Τα δάση δρυός γαύρου είναι πλατύφυλλα δάση σε γόνιμα, εύφορα εδάφη. Συχνά γειτνιάζουν με παραποτάμια δάση ή δάση γαύρου στη μια πλευρά, και μικτά δάση πεύκης στην άλλη. Στον ανώροφο τα πιο συχνά είδη είναι η δρύς, ο γαύρος, η φιλύρα η καρδιόσχημος. Ο γαύρος είναι σημαντικό δασικό είδος, που τρέφει τον ανώροφο. Στον όροφο των δέντρων απαντώνται τα είδη: φουντουκιά, σκλήθρο, buckthorn, dogberry, είδος φιλύρας, σορβιά, γαύρος, σφενδάμι, δρυς. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού τα δάση είναι κλειστά και η παρεδαφιαία βλάστηση αναπτύσσεται νωρίς την άνοιξη, πριν βγουν τα φύλλα στα δέντρα. Τα παραποτάμια δάση είναι χαρακτηριστικά στα ποτάμια και στις κοιλάδες. Το χαρακτηριστικό αυτών των δασών είναι τα ρηχά υπόγεια ύδατα. Σε αυτά τα δάση μπορούμε να βρούμε τα είδη: σκλήθρο, φράξο, σφενδάμι, γαύρο, είδος κερασιάς, ερυθρελάτη. Τα δάση σκλήθρου. Στον όροφο των δέντρων βρίσκουμε το σκλήθρο όπως επίσης, τη σημύδα, την ερυθρελάτη, δρυ την έμμιχο, τον φράξο και άλλα είδη. Στα δάση σκλήθρου παρατηρούνται περιοδικές πλημμύρες που προκαλούνται από την αύξηση της στάθμης των υπόγειων υδάτων. Σε αυτά τα δάση, οι περιοχές που δεν καλύπτονται με νερό είναι σημαντικές, γιατί επιτρέπουν την ανάπτυξη των δέντρων και την αναγέννηση. Τα δάση δρυός γαύρου, τα παραποτάμια δάση και τα δάση σκλήθρου είναι τα πιο σημαντικά όσον αφορά τη χλωρίδα. 105

109 Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Πολωνία Εξαιτίας του ήπιου κλίματος (μεταξύ ωκεάνιου και ηπειρωτικού) η Πολωνία ξεχωρίζει στην Κεντρική Ευρώπη αποτελώντας την πιο διαφορετικήκαι πλούσια δασική βιοκοινότητα. Υπάρχουν αγγειόσπερμα φυτά, 600 βρύα, 250 μαρσαντιόφυτα, λειχήνες. Στις ομάδες των αγγειοσπέρμων μπορούμε να βρούμε είδη από διάφορες γεωγραφικές περιοχές, όπως Ευρασία, Βόρεια Αμερική, Αρκτική, Κεντρική Ευρώπη, Δυτική Ευρώπη, Μαύρη Θάλασσα, ακόμη και την Μεσόγειο. Η δασική πεύκη (Pinus sylvestris) και σποραδικά άτομα λάρικας καταλαμβάνουν το 70% των δασών. Δασική πεύκη (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) Λάρικα (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) 106

110 Από τα πλατύφυλλα, κυριαρχεί η δρύς (Quercus sp.) με ποσοστό 7,3%. Κυρίως βρίσκουμε την δρυ την έμμισχο (Quercus robur), και σπάνια τη δρυ την άμισχο (Quercus petraea), που αναπτύσσεται σε λιγότερο εύφορα εδάφη. Δρύς. (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) Η σημύδα (Betula sp.) καλύπτει το 7% των δασών. Η σημύδα, ως πρόδρομο είδος, είναι το πρώτο είδος που αναγεννάνται σε χέρσα εδάφη. Σημύδα sp. (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) Η ερυθρελάτη (Picea abies) καταλαμβάνει το 5,5% των δασών, με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς της στη βορειοανατολική Πολωνία και στις ορεινές περιοχές. Ερυθρελάτη (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) 107

111 Η δασική οξιά (Fagus sylvatica) καταλαμβάνει το 5% των δασών και τη βρίσκουμε στο νότιο και δυτικό τμήμα της Πολωνίας. Δασική οξιά (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) Το σκλήθρο (Alnus sp.) καταλαμβάνει το 4,4% των δασών και το βρίσκουμε κυρίως σε υγροτόπους - σε δάση σκλήθρου και σε παραποτάμια δάση. Σκλήθρο (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) Η λευκή ελάτη (Abies alba) είναι σημαντικό είδος (2%). Το ποσοστό της στις ορεινές περιοχές αυξάνεται συνεχώς. Λευκή ελάτη (Photo & Visuals Oficyna Wydawnicza FOREST) 108

112 Άλλα πλατύφυλλα είδη, όπως: σφενδάμι, σφένδαμος ο ψευδοπλάτανος, λεύκη η τρεμουλοφυλλοειδής, είδη λεύκης, γαύρος, σορβιά συνολικά καταλαμβάνουν το 1% της έκτασης των δασών. Από τα ενδημικά είδη τα σημαντικότερα είναι: η πολωνική λάρικα (Larix polonica), το είδος Delphinium oxysepalum, το είδος Dendranthema zawadskii. Betula nana Delphinium oxysepalum Dendranthema zawadskii Από τα υπολειμματικά είδη (είδη που εξαφανίζονται ή είδη από άλλες περιόδους) τα παρακάτω μπορούν να αναφερθούν: Dianthus sylvestris, Salix lapponum, Betula nana, Dryas octopetala, Saxifraga wahlenbergii. Salix lapponum Saxifraga wahlenbergii Η πανίδα στην Πολωνία χαρακτηρίζεται από είδη που εισήχθησαν στην Πολωνία σε διάφορες περιόδους, ιδιαίτερα μετά τον τελευταίο παγετώνα. Στην Πολωνία μπορούν να βρεθούν περίπου είδη πανίδας (συμπεριλαμβανομένων των ασπονδύλων). Από τα χερσαία σπονδυλωτά υπάρχουν 85 είδη θηλαστικών, 220 είδη πουλιών που φωλιάζουν στην Πολωνία, 8 ερπετά, 17 αμφίβια και 55 είδη ψαριών. Πολλά από αυτά εξαπλώνονται εύκολα και γρήγορα και βρίσκονται σε όλη την ευρωπαϊκή εύκρατη ζώνη. Τέτοια είδη είναι: ο κυπρίνος, o φρύνος, το κονάκι, το νερόφιδο, ο σπίνος ο κοινός, η πρασινοκέφαλη πάπια, ο σκίουρος, ο λαγός, το ζαρκάδι, το ελάφι. Τα είδη αυτά είναι χαρακτηριστικά στα πλατύφυλλα δάση και στα μικτά δάση. 109

113 Ο αριθμός των ενδημικών ειδών υπολογίζεται στα 36 και των υπολειμματικών στα 38. Ο αίγαγρος (Rupicapra rupicapra) και ο αρκτόμυς (Marmota marmota) είναι παραδείγματα υπολειμματικών ειδών. Αίγαγρος Αρκτόμυς Περιγραφή μερικών ειδών πανίδας: Σημαντικά: Βίσωνας (Bison bosanus). Σήμερα, υπάρχουν άτομα στην Πολωνία. Το βάρος των ενήλικων αρσενικών είναι kg, ενώ τα θηλυκά είναι μικρότερα, βάρους kg. Το βάρος των μικρών είναι kg. Η εγκυμοσύνη διαρκεί περίπου 260 μέρες και τα μικρά γεννιούνται την άνοιξη. Ο βίσωνας καταναλώνει το 80% της ζωής του για τη θρέψη του. Χαρακτηριστικά είδη: Ελάφι (Cervus elaphus). Υπάρχουν περισσότερα από άτομα. Το βάρος του ενήλικου αρσενικού είναι περίπου 200 kgr. Τα ελάφια ρίχνουν τα κέρατα κάθε χειμώνα τα οποία ξαναβγαίνουν την άνοιξη. Τα μεγαλύτερα κέρατα εμφανίζονται στην ηλικία των 10 χρόνων. Σημαντικά είδη: Λύκος (Canis lupus). Στην Πολωνία υπάρχουν άτομα. Οι πληθυσμοί του λύκου βρίσκονται στα βορειοανατολικά, στα κεντροανατολικά και στα καρπάθια. Βίσωνας και λύκος Σήμαντικά είδη της πανίδας Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Πολωνία Η προστασία της φύσης στην Πολωνία πραγματοποιείται με: 110

114 Την προστασία των ειδών χλωρίδας και πανίδας Την προστασία των μνημείων της φύσης Την ίδρυση περιοχών προστασίας της φύσης Την ίδρυση Εθνικών Πάρκων Την ίδρυση πάρκων του τοπίου Τον καθορισμό περιοχών προστατευόμενων τοπίων Τον καθορισμό περιοχών Natura 2000 Τα πιο γνωστά Εθνικά Πάρκα είναι: Εθνικό Πάρκο Bialowieza Είναι το παλαιότερο εθνικό πάρκο στην Πολωνία, με έμβλημα το βίσωνα, το οποίο περιλαμβάνει πολύτιμα φυσικά πεδινά δάση. Πριν 500 χρόνια με βασιλικό διάταγμα απαγορεύτηκε το κυνήγι και η δημιουργία οικισμών. Αν και το διάταγμα είχε άλλους σκοπούς, αποδείχτηκε ωφέλιμο για το φυσικό περιβάλλον και την κοινωνία. Στο μεσοπόλεμο οι βίσωνες που βρίσκονταν σε ζωολογικούς κήπους αφέθηκαν ελεύθεροι στη φύση. Αυστηρά προστατευόμενη περιοχή στο Εθνικό Πάρκο Βialowieza National Park και αρχέγονο πολωνικό άλογο Εθνικό Πάρκο Tatra Η οροσειρά Tatra είναι η μοναδική με αλπικό χαρακτήρα και έχει έμβλημα τον αίγαγρο. Συνδέεται με το Σλοβακικό Εθνικό Πάρκο Tatra. Και στα δυο πάρκα συναντούμε την την καφέ αρκούδα και τον αρκτόμυ. Δάση στο Εθνικό Πάρκο Tatra και ορεινό μονοπάτι 111

115 Εθνικό Πάρκο Gory Stolowe Αποτελεί το μοναδικό βουνό στην Πολωνία και ένα από τα σπάνια βουνά στην Ευρώπη που σχηματίζει οριζόντια βραχώδη επίπεδα. Ως αποτέλεσμα της διάβρωσης μπορούμε να συναντήσουμε σχηματισμούς όπως: λίθινη πόλη, βράχο σε σχήμα μανιταριού. Χαρακτηριστικά βουνά με στρώματα βράχων και επίπεδη άκρη Εθνικό Πάρκο Biebrza Είναι το μεγαλύτερο εθνικό πάρκο και αποτελείται από τους πολύτιμους υγροτόπους Biebrza (οι μεγαλύτεροι ευρωπαϊκοί υγρότοποι). Αυτοί οι υγρότοποι δεν έχουν δεχτεί σχεδόν καθόλου την ανθρώπινη παρέμβαση. Ο ποταμός Biebrza είναι ο μοναδικός στην Ευρώπη με φυσικό χαρακτήρα σε όλο το μήκος του. Υγρότοποι στην κοιλάδα Biebrza με έναν μεγάλο πληθυσμό ταράνδου Εθνικό Πάρκο Kampinoski Το πάρκο βρίσκεται κοντά στην πρωτεύουσα της Πολωνίας, τη Βαρσοβία. Κάθε χρόνο δέχεται επισκέπτες, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να κάνουν πεζοπορία στο 360 χιλιομέτρων δίκτυο μονοπατιών. Το πάρκο είναι γνωστό για τις αμμοθήνες που γειτνιάζουν με βάλτους καθώς επίσης, και για την επανεισαγωγή του ταράνδου, του κάστορα και του λίγκα. 112

116 Στην Πολωνία υπάρχουν 23 Εθνικά Πάρκα, με συνολική έκταση εκτάρια, που αποτελεί το 1% της χώρας. Το 60% των πάρκων καλύπτονται από δάση. 7 πάρκα έχουν χαρακτηριστεί ως Παγκόσμια Αποθέματα Βιόσφαιρας, και ένα από αυτά, το Bialowieza, είναι στη λίστα της UNESCO. Μέχρι το τέλος του 2008 στα δάση υπήρχαν περισσότερες από περιοχές προστασίας της φύσης. Στα δάση υπάρχουν επίσης, μνημεία της φύσης (δέντρα, λόγχμες δέντρων, δεντροστοιχίες, πετρώματα, σπήλαια). Η Πολωνία έχει ενταχθεί στο ευρωπαικό Δίκτυο Natura Μέχρι το τέλος του 2008, το 29% των κρατικών δασικών εκτάσεων είχαν χαρακτηριστεί ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης, ενώ το 15,1% ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά. Οργάνωση της δασικής υπηρεσίας - Πολωνία Στην Πολωνία τα δημόσια δάση κυριαρχούν (82,5%), από τα οποία τα κρατικά δάση είναι 94%. Τα ιδιωτικά δάση αποτελούν ποσοστό 16,4% των δασών. Οι νόμοι για τη δασική διαχείριση βασίζονται στο Δασικό Νόμο (Forest Act) του 1991, ο οποίος ισχύει για όλα τα δάση ανεξάρτητα από το καθεστώς ιδιοκτησίας. Τα κρατικά δάση εποπτεύονται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, ενώ τα μη κρατικά από τους δήμους. Τα κρατικά δάση τα διαχειρίζεται η State Forests National Forest Holding (RGL LP). Η δασική διαχείριση διαμορφώνεται από τη Γενική Διεύθυνση της PGL LP σε συνεργασία με το Γενικό Συμβούλιο κρατικών δασών και 17 περιφερειακές διευθύνσεις. Για τη δασική διαχείριση υπάρχουν δασικά συμπλέγματα που εποπτεύονται από τους επιθεωρητές δασών οι οποίοι παίρνουν αποφάσεις σύμφωνα με τα δασικά διαχειριστικά σχέδια. Στην πολωνία υπάρχουν 428 δασικά συμπλέγματα. Σε δασικό μονοπάτι Μανιτάρια Όταν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος πυρκαγιάς δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο δάσος Στην Πολωνία η πρόσβαση στα δάση είναι ελεύθερη στο κοινό, αν και περιορισμοί υπάρχουν σε ευαίσθητες περιοχές, όπως δασικά φυτώρια, περιοχές όπου διεξάγεται επιστημονική έρευνα, βιότοποι ειδών πανίδας, πηγές. Οι περιορισμοί μπορεί να είναι επίσης, περιοδικοί (πχ. για προστασία από φωτιά, καταστροφή συστάδων). 113

117 Χαρακτηριστικά των δασών και δασικοί τύποι - Πορτογαλία Η Πορτογαλία βρίσκεται στο νοτιοδυτικότερο σημείο της Ευρώπης. Βόρεια και ανατολικά συνορεύει με την Ισπανία, τη μοναδική χώρα με την οποία συνορεύει, και με την οποία σχηματίζει την ιβηρική χερσόνηση, και δυτικά και νότια γειτνιάζει με τον Ατλαντικό ωκεανό. Παρά το μικρό της μέγεθος, η Πορτογαλία έχει σημαντικές κλιματικές διαφορές εξαιτίας τριών παραγόντων: γεωγραφικό πλάτος, διαφορετικές επιρροές (ωκεάνια στα δυτικά, ηπειρωτική στα ανατολικά) και ανάγλυφο. Για το μέγεθός της, η Πορτογαλία είναι μια από τις ευρωπαικές χώρες με τη μεγαλύτερη ποικιλότητα οργανισμών και αγροτικών δασικών συστημάτων. Η ποικιλότητα των δασών είναι μεγάλη. Υπάρχουν δάση δρυός, πεύκης, φυτείες ευκαλύπτου, δάση φελλοδρυός, καστανιάς και Laurissilva. Μερικά δάση είναι πολύ σημαντικά για την ιστορία τους, το θαυμάσιο τοπίο, τα σπάνια δέντρα, τη βιοποικιλότητα ή για την εκπαιδευτική και επιστημονική τους αξία. Τα δάση της Πορτογαλίας έχουν υποστεί την ανθρώπινη παρέβαση τους περασμένους αιώνες. Σύμφωνα με την τελευταία Εθνική Δασική Απογραφή, η δασική έκταση της Πορτογαλίας (τόσο η χερσαία όσο και η υδάτινη) υπολογίζεται στο 39% της χώρας. Έτσι, η Πορτογαλία έχει τη 12η θέση στη δασοκάλυψη στην Πορτογαλία. 114

118 Τα κύρια δασικά είδη είναι: παραθαλασσία πεύκη (Pinus pinaster) (28%), ευκάλυπτος (Eucalyptus globulus) (23%), φελλοδρύς (Quercus suber) (23%), αριά (Quercus rotundifolia) (13%), είδη δρυός (Quercus spp) (5%), κουκουναριά (Pinus pinea) (4%), καστανιά (Castanea sativa) (1%), λοιπά πλατύφυλλα (3%), και λοιπά κωνοφόρα (1%). Δάση πεύκης Τα δάση πεύκη επεκτάθηκαν το 19ο αιώνα, εξαιτίας κυρίως της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οι δημόσιες δασικές υπηρεσίες έχουν συνεισφέρει στη δάσωση αμμοθινών και γης. Είναι είδος πρόδρομο και αντέχεει σε σχεδόν όλους τους τύπους εδαφών. Έτσι, χρησιμοποιήθηκε για τον περιορισμό της επέκτασης των αμμοθινών και για να προστατεύσει το έδαφος από τη διάβρωση. Σήμερα, η έκταση που καλύπτεται από δάσος πεύκης μειώνεται εξαιτίας των δασικών πυρκαγιών και τις επιδημίες. Η κύρια χρήση αυτών των συστάδων είναι η παραγωγή ξύλου για βιομηχανικούς σκοπούς. Τα δάση πεύκης, που είναι κυρίως τεχνητά, έχουν ιστορική και κοινωνική αξία και επίσης, συνεισφέρεουν στην οικονομική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών (μελισσοκαμία, κτηνοτροφία, κυνήγι, παραγωγή μανιταριών και ρητίνης). Φυτείες ευκαλύπτου Οι φυτείες ευκαλύπτου Eucalyptus globulus χρησιμοποιούνται εντατικά για εμπορικούς σκοπούς. Οι φυτείες αυτού του ταχυαυξούς είδους χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία χαρτοπολοτού, μια βιομηχανία με μεγάλη εθνική σημασία. Αυτά τα δάση έχουν μεγάλη ιστορία στην Πορτογαλία και από την αρχή υπήρχαν ενστάσεις εναντίον της καλλιέργειάς τους για περιβαλλοντικούς λόγους. Αν και οι φυτείες ευκαλύπτου χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στην Πορτογαλία στα προιόντα χαρτιού, λίγοι το γνωρίζουν. Η σημερινή νομοθεσία είναι πολύ αυστηρή στην εξάπλωση του ευκαλύπτου και απαγορεύει την ίδρυση μεγάλων συνεχόμενων φυτειών. Δάση φελλοδρυός Τα δάση φελλοδρυός, που είναι σχεδόν τεχνητά συστήματα ονομάζονται Montados de Sobro, έχουν πολλαπλή χρήση, είναι αγροτικά δασικά συστήματα που δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο. Αυτές οι συστάδες είναι σημαντικά οικοσυστήματα όσον αφορά τη βιοποικιλότητα και τη χρήση πολλαπλών σκοπών. Είναι χαρακτηριστικά στις νότιες περιοχές και σχηματίζουν τη μεγαλύτερη έκταση συνεχόμενων αυτόχθονων δέντρων. Στην Πορτογαλία τα δάση φελλοδρυός καλύπτουν τη μεγαλύτερη έκταση στον κόσμο, περίπου 32%. φιλοξενούν μια πλούσια πανίδα και χλωρίδα και είναι πηγή βιοποικιλότητας. Αποτελούν εδώ και αιώνες εθνική κληρονομιά και προστατεύονται από τη νομοθεσία. Η υλοτομία δέντρων χωρίς την άδεια της δασικής υπηρεσίας απαγορεύεται. Το έτος 2011 ήταν αφιερωμένο στη φελλοδρύ (Cork oak). Δάση αριάς Τα δάση αριάς, ονομάζονται Montados de Azinho, είναι ανοιχτά δάση με αγροτική-δασικήκτηνοτροφική χρήση, που δημιουργήθηκαν και διατηρήθηκαν από τον άνθρωπο. Τα δάση αυτά έδιναν στον άνθρωπο μεγάλη ποικιλία προιόντων όπως: καρποί, καυσόξυλα, κάρβουνο, ζωοτροφές, 115

119 μέλι, μανιτάρια και κυνήγι. Το κύριο προιόν, το βελανίδι αποτελεί τροφή για οικόσιτα ζώα όπως το γουρούνι και θηράματα όπως πέρδικα (Alectoris spp), αγριογούρουνο (Sus scrofa) και ελάφι (Cervus elaphus). Δάση δρυός Στην Πορτογαλία υπάρχουν και άλλα δάση δρυός, όπως πορτογαλική δρύς, δρυς η έμμιχος και δρυς των πυρηναίων. Τα αυτόχθονα δάση πορτογαλικής δρυός (Quercus faginea) βρίσκονται σε θαυμάσια τοπία και έχουν πλούσια βιοποικιλότητα. Τα αυτόχθονα δάση δρυός της έμμισχης (Quercus robur) βρίσκονται κυρίως στα νότια όπου συναντούμε το μεγαλύτερο ποσοστό φυσικής εξάπλωσης και έχουν μεγάλη οικολογική, οικονομική και κοινωνική αξία. Αυτόχθονα δάση δρυός των πυρηναίων (Quercus pyrenaica) έχουν πολλαπλές χρήσεις: προστασία του εδάφους και του νερού, βιοποικιλότητα, επιρροή στις κλιματικές συνθήκες, παραγωγή ξυλωδών και μη προιόντων. Δάση κουκουναριάς Τα δάση κουκουναριάς είναι φυσικές ή τεχνητές συστάδες. Παραδοσιακά έχουν χρησιμοποιηθεί για παραγωγή ξύλου, ρητίνης και σπερμάτων. Είναι πολύ συνηθισμένα κατά μήκος της νότιας ακτής, όπου συναντούμε το μεγαλύτερο ποσοστό συνεχόμενων συστάδων (62% της συνολικής έκτασης). Σε αυτήν την περιοχή παράγεται το 50% της συνολικής ποσότητας κουκουναριού. Η βλάστηση του υποφόρου, πλούσια σε ενδημικά και σπάνια είδη, είναι μια σημαντική πηγή βιοποικιλότητας. Για τους παραπάνω λόγους τα παράκτια δάση κουκουναριάς (Pinus pinea) είναι οικότοπος προτεραιότητας στην Ευρώπη και περιλαμβάνονται στο δίκτυοnatura Δάση καστανιάς Τα δάση καστανιάς (Castanea sativa) που χρησιμοποιούνται για παραγωγή ξυλειάς ονομάζονται Castinçais, ενώ τα δάση που χρησιμοποιούνται για παραγωγή κάστανου (καρπού) ονομάζονται Soutos. Υπάρχουν περισσότερα Soutos από Castinçais. Τα δάση καστανιάς παράγουν υψηλής ποιότητας ξύλο (για ξυλουργική και επιπλοποϊία) και επίσης, μεγάλη ποσόσητα καρπού (είτε για 116

120 ανθρώπινη κατανάλωση ή για την εκτροφή ζώων). Η Πορτογαλία κατέχει την 3η θέση σε παραγωγή κάστανου (καρπού) στην Ευρώπη με μέση παραγωγή τους τόννους. Παραποτάμια δάση Οι παραποτάμιοι σχηματισμοί προστατεύουν τα υδάτινα ρέματα και διασφαλίζουν την ποιότητα του νερού. Αλλούβια: σχηματισμοί όπου αναπτύσσονται φυλλοβόλα είδη, όπως λεύκη (Populus spp.), ιτιά (Salix spp.), φράξος (Fraxinus spp.), φτελιά (Ulmus spp.) and σκλήθρο (Alnus glutinosa). Παραποτάμιοι: σχηματισμοί στους οποίους αναπτύσσονται τα παραπάνω είδη, όπως επίσης και τα είδη: Ibero-African shrubby spurge (Securinega tinctoria), Tamarisk (Tamarix spp.) και πιο σπάνια η δρυς των πυρηναίων ή φουντουκιά (Corylus avellana). Δάση Laurissilva Τα δάση αυτά που έχουν χαρακτηριστεί ως περιοχές παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO είναι ενδιάμεσοι σχηματισμοί μετξύ durissilvas, (με μικρά φύλλα και άκαμπτα) και pluvissilvas (τροπικά δάση των θερμών κλιμάτων). Καθώς οι υγρές εύκρατες συνθήκες είναι σπάνιες στον πλανήτη σήμερα, τα δάση durissilva αποτελούν υπολλειμματικούς σχηματισμούς και τους συναντούμε σε ελάχιστους οικοτόπους, στο όριο των εύκρατων περιοχών, με ωκεάνιες επιρροές. Αυτοί οι τύποι δασών συναντώνται στο αρχιπέλαγος της Madeira, όπου καταλαμβάνουν περίπου το 60% της ξηράς και στις Αζόρες (Dias et al, 2007). Χαρακτηριστικά και σημαντικά είδη της πανίδας και χλωρίδας στα δάση - Πορτογαλία Παρακάτω μπορούμε να δούμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα ειδών πανίδας και χλωρίδας της Πορτογαλίας, (συμπεριλαμβάνονται οι Αζόρες και το αρχιπέλαγος της Μadeira). 117

121 Κατηγορίες προστασίας της φύσης, όπως Εθνικά Πάρκα και περιοχές Natura Πορτογαλία Η γεωγραφική θέση της Πορτογαλίας, που καλύπτει τις εξής βιογεωγραφικές περιοχές Ατλαντικός και Μεσόγειος στην Πορτογαλία και Μακαρονησιακή στο αρχιπέλαγος της Madeira και στις Αζόρες εξηγούν τη μεγάλη βιοποικιλότητα της Πορτογαλίας. Στην Πορτογαλία το Βασικό Δίκτυο για τη Διατήρηση της Φύσης περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το Εθνικό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών και το Δίκτυο Natura To Δεκέμβριο του 2010 η συνολική έκταση του Εθνικού Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών και του Δικτύου Natura 2000 Network υπολογίζονταν στο 22% της ηπειρωτικής χώρας. 118