4.3. Οι επιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "4.3. Οι επιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών"

Transcript

1 γιατί αυτές διαμορφώνουν ένα μεγάλο ποσοστό των συνολικών τουριστικών εσόδων. Τα καθαρά κέρδη από τον τουρισμό δεν δείχνουν με απόλυτη ακρίβεια τις καθαρές επιδράσεις του τουρισμού ακόμα και με τη στι νή οικονομική έννοια τους. Οι ντόπιοι πόροι και κεφάλαια είναι διινατό να χρησιμοποιηθούν σε άλλους κλάδους οικονομικής δράστη ριότητας ή/και τομείς της οικονομίας αν δεν χρησιμοποιούνται στον τουρισμό. Τα κόστη αυτά θα ήταν ανάγκη να αφαιρεθούν ώστε vu αναδειχθούν οι καθαρές επιδράσεις του τουρισμού στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν. Αναμφίβολα δεν είναι και τόσο εύκολο να επιτευχθιι αυτό. Παρ' όλα αυτά όμως η συμβολή του τουρισμού στη διαμόρφωοη του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος αποτελεί χωρίς άλλο ένα χρήοΐ μο μέτρο για την αξιολόγηση της οικονομικής σημασίας του τουρι σμού. Επίσης είναι δυνατό να συγκρίνει κανείς τα έσοδα από mv τουρισμό και από τις εξαγωγές, καθώς και τις ποσοστιαίες αναλογίι ς τους στη διαμόρφωση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. ΚαθΓνο από τα μέτρα αυτά μας δείχνουν με ελαφρά διαφορετικό τρόπο t» ν οικονομική σημασία του τουρισμού σε μια χώρα υποδοχής και φιλιι ξενίας τουριστών Οι επιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Οι περισσότερες χώρες στον κόσμο αντιμετωπίζουν σήμερα αο 1<ι^ προβλήματα εξαιτίας του ελλείμματος που παρουσιάζουν τ<ι inui.in για των τρεχουσών τους συναλλαγών. Είναι πολύ φυσικό λοιπόν mt^ χώρες αυτές οι πολιτικές τους εξουσίες να δημιουργούν >ct\'i tu* στους κλάδους εκείνους της οικονομικής τους δραστήριοι ψ<ι > οποίοι σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις μπορούν να συμβάλουν < ι η < Η ( Μ σιστικά στην εισροή σκληρών ξένων νομισμάτων, που τόση ανι'ι,ήι έχουν για να καλύψουν όσο το δυνατό περισσότερο γίνεται τα ιλλ» Ιμΐ ματα του ισοζυγίου των τρεχουσών τους συναλλαγών. Αυτό Ι Ι/Ι» εντελώς ιδιαίτερα για τις αναπτυσσόμενες χώρες, τα εθνικά νθ ΐι ΐ ΐι Ι τα των οποίων δεν έχουν εξωτερική μετατρεψιμότητα, δηλαδή ΜΙΜ άλλη παηά ακληοά είναι.

2 γών μπορούν να διακριθούν σε αυτές που προκαλούνται σε μια χώρα υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών από τους μόνιμους κατοίκους της, καθώς επίσης από τους ξένους επισκέπτες της και σε αυτές που προκαλούνται από το διεθνή παθητικό τουρισμό, δηλαδή από τις τουριστικές δραστηριότητες μόνιμων κατοίκων μιας χώρας υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών που όμως πραγματοποιούνται εκτός των ορίων της επικράτειάς της, δηλαδή εκτός της χώρας στην οποία κατοικούν μόνιμα. Η διάκριση αυτή κρίνεται σημαντική, γιατί βοηθά στο να γνωρίζει κανείς τις τουριστικές δραστηριότητες ξένων υπηκόων που επισκέπτονται μια χώρα, ώστε να εκτιμήσει το ρόλο που διαδραματίζουν τα συναλλαγματικά κέρδη από τον τουρισμό στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Θα πρέπει όμως στο σημείο αυτό να παρατηρηθεί ότι σε μερικές χώρες τα συναλλαγματικά έσοδα από τον τουρισμό ενδέχεται να είναι πολύ χαμηλά, ενώ ο διεθνής παθητικός τουρισμός αιτία εξάντλησης των συναλλαγματικών εσόδων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Συγκεκριμένα ενδέχεται το κόιΐτος που συνεπάγεται η παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας στους επισκέπτες τους να είναι τόσο μεγάλο, ώστε τα συναλλαγματικά έσοδα που απορρέουν από τις δαπάνες που πραγματοποιούν αυτοί στις χώρες ιιποδοχής και φιλοξενίας τους, να αδυνατούν να το αντισταθμίσουν. Σε τρεις κατηγορίες (Διάγραμμα 4.1.) μπορούν να διακριθούν οι ι πιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και συγκεκριμένα σε πρωτογενείς, δευτερογενείς και τριτογενείς. Οι πρώιι ς από αυτές είναι άμεσες, μπορούν δε να μετρηθούν γρήγορα και ιιχι τικά εύκολα. Αντίθετα, οι δευτερογενείς επιδράσεις του τουρισμού, επειδή είναι περισσότερο σύνθετες και περισσότερο δύσκολο \ιάγραμμα 4.1.: Οι επιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΠΡΩΤΟΓΗΝΙ ΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ s S ι ' ' η Α ΤΡΙΤΟΓΕΝΕΊς Μ

3 να μετρηθούν, έχουν παραλειφθεί από τις εκτιμήσεις των περισσσότερων ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι δευτερογενείς επιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, είναι αυτές των πρωτογενών τουριστικών δαπανών, καθώς διεισδύουν στην οικονομία. Γι' αυτό και δεν χρειάζεται η αρχική τουριστική δαπάνη να έχει πραγματοποιηθεί σε μια άλλη χώρα. Οι δευτερογενείς επιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μπορεί να εμφανίζονται με τρεις διαφορετικές μορφές (Διάγραμμα 4.2.) και συγκεκριμένα τις εξής: Διάγραμμα 4.2.: Οι δευτερογενείς επιδράσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ΑΜΕΣΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗ>: ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΕΜΜΕΣΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣΕΠΙΔΡΑΣΙ ι: ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΕΠΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΛΣ! I) ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ (α) Άμεσες δευτερογενείς επιδράσεις: σε αυτές περιλαμβόνο νται δαπάνες που γίνονται για τουριστική διαφήμιση στο ε'ί;"π ι ρικό, προμήθειες σε ταξιδιωτικούς/τουριστικούς πράκτορι,. ι κροές υπό μορφή τόκων και μερισμάτων για πληρωμές or δι καιούχους ξένους επενδυτές κλπ., καθώς επίσης εισαγωγέα Η Η γίνονται από διάφορες τουριστικές επιχειρήσεις, προκειμένου νι ι ικανοποιήσουν τουριστικές ανάγκες ή επιθυμίες ξένων xoiyi στών, όπου τα χρήματα που συνεπάγεται η πραγματοποιΐ οΐ τους εκρέουν σε ξένους προμηθευτές, (β) Έμμεσες δευτερογενείς επιδράσεις: σε αυτές περΐλαμ in νι ι νται τα κέρδη που πραγματοποιούνται από τις τουριστικέ, ΜΙ χειρήσεις για την παροχή τουριστικών υπηρεσιών και τα on στη συνέχεια περνούν σε άλλους προμηθευτές αγαθών κιιι i"ti ρεσιών. Σε περίπτωση που η παραγωγή των παρεχόμενων τοιψι

4 ή/και υπηρεσίες, τότε μια εκροή συναλλάγματος από τη υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών είναι αναπόφευκτη. (γ) Επαγωγικές δευτερογενείς επιδράσεις: σε αυτές πι βάνονται δαπάνες που γίνοται για την πληρωμή παρα τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών και τους υπαλλήλοι απασχολούν, υπό μορφή ημερομισθίων, μισθών και ενοικ αναλογία του εργατικού δυναμικού, που είναι ξένης προέλ θα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αναλογία των πληρωμι τών που εμβάζονται στο εξωτερικό σε συνάλλαγμα. Οι εισροές συναλλάγματος, που αποτελούν προϊόν της πο υπηρεσιών σε ξένους τουρίστες για την ικανοποίηση των τουρκ αναγκών ή επιθυμιών τους, δεν συνιστούν πρωτογενείς ή δευτ νείς επιδράσεις. Εισροές συναλλάγματος που δεν προκλήθηκι άμεσες τουριστικές δαπάνες χαρακτηρίζονται σαν τριτογενι δράσεις, περιλαμβάνουν δε εισαγόμενα προϊόντα, όπως για δείγμα είδη ρουχισμού και αποσκευές ταξιδιού, που αγοράα από μόνιμους κάτοικους μιας χώρας στο πλαίσιο της προετοιι τους για να ταξιδέψουν σε κάποιον επιθυμητό τουριστικό προο καθώς επίσης επενδυτικές ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν α; ανάπτυξη τουριστικής δραστηριότητας. Εξάλλου η ύπαρξη τοι κής δραστηριότητας μπορεί να παρακινήσει επιχειρήσεις πο σκονται σε χώρες υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών να εξ προϊόντα τους σε διάφορες χώρες και κυρίως σε αυτές από τις ι προέρχονται οι τουρίστες που τις επισκέπτονται. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι επιδράι δευτερογενή και τριτογενή επίπεδα δεν καταγράφονται χοκ επειδή είναι δύσκολο να αναγνωριστούν και διακριθούν Η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης στον τουρισμό» άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας II (χνάπτυξη του τουρισμού είναι μεταξύ άλλων στενά συνυφα και με τη δημιουργία ευκαιριών απαοχόληαης σε διάφορους υπ

5 Διάγραμμα 4.6.: Οι κυριότεροι σκοποί της σύγχρονης περιφερειακι πολιτικής κής προσφοράς. Κατά συνέπεια η ποσοτική και ποιοτική σύνθεο ίίαρεχόμενης εργασίας, από τους απασχολούμενους στην τουρκ βιομηχανία, έχει άμεσες επιδράσεις στην παραγωγή τουριστικι ιιηρεσιών τόσο από ποσοτικής όσο και από ποιοτικής άποψης. Αν και ο ρόλος του κεφαλαίου στην παραγωγή τουριστικών ρισιών είναι εξίσου σημαντικός με αυτόν της εργασίας, σε κ ιι ρίπτωση δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι ο τουρισμός, σαν κλι ι «ικονομικής δραστηριότητας, είναικατ' εξοχή έντασης εργασίας ιίημαίνει ότι ο ανθρώπινος παράγοντας μόνο σε ορισμένες περι οπ.ς και μέχρι ενός σημείου μπορεί να υποκατασταθεί στην πα(>, ικί διαδικασία από το κεφάλαιο. ()πως ήδη αναφέρθηκε αρκετές φορές προηγούμενα, ο τουρι μιιορεί να προκαλέσει οικονομικά ωφελήματα για προορισμούς κναλογα με τις συνθήκες και τους ρυθμούς ανάπτυξής του μπορ r(.vai λιγότερο ή περισσότερο σημαντικά. Εξαιτίας αυτού είναι 7 νό η ανάπτυξη του τουρισμού να επιφέρει αλλαγές στις οικονο( δομές ενός προορισμού σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επί? I Ιαρ' όλα αυτά θα πρέπει να ειπωθεί, ότι στη διεθνή οικονομικ βλιογραφία πολύ λίγες αναφορές γίνονται σε μεταβολές στη βι

6 6.1. Ο τουρισμός και η πολιτιστική αλλαγή Παρ' ό,τι η όλη οικονομική αλλά και η κοινωνική υφή του τουρισμού αποτελούν τις βασικές μορφές ανάλυσης του σύγχρονου τουριστικού φαινόμενου και των επιπτώσεών του στη διεθνή κοινότητα, υπάρχει μια ακόμα παράμετρος της οποίας η σπουδαιότητα αναδεικνύεται όλο και περισσότερο μετά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80. Πρόκειται για τον πολιτισμό, που δίχως αμφισβήτηση αποτελεί από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα ένα από τα κίνητρα μεγάλου μέρους ταξιδιωτών και σύγχρονων τουριστών 1, που εκκινά από τη μη διερευνημένη επαρκώς έννοια της "περιέργειας" από την ψυχολογία 2 και την κοινωνιολογία και φτάνει έως την μετατροπή του πολιτισμού ως ενός από τους κύριους τουριστικούς πόρους του καιρού μας. Διαπίστωση με ευρύτερη κοινωνική και εμπορική σπουδαιότητα, όπως θα φανεί στη συνέχεια, αλλά ταυτόχρονα διαπίστωση-αντικει μενική αιτία αναζήτησης και έρευνας του κλάδου της τουριστικής κοινωνιολογίας, που αντιμετωπίζει τον πολιτισμό ως κύριο ερευνη τικό πεδίο στα πλαίσια της συνεχούς επέκτασης των ορίων της επι στημονικής της προσέγγισης. Προσέγγιση που ανάμεσα σε όλες in, άλλες (χναζητήσεις της προσφεύγει συχνά-πυκνά στην ορθολογιστική επεξήγηση των κινήτρων έλξης των τουριστών σε έναν τόπο, που όντως είναι πολυάριθμα, αλλά σημαντική θέση σε αυτά καλύπτει ΐ ικανοποίηση πολιτιστικών αναγκών των πελατών. Το αντικείμενο που περιλαμβάνει στις ημέρες μας η έννοια πολί τισμός στον τουρισμό παρουσιάζεται εξαιρετικά ευρύ και αυτός είναι ο κύριος λόγος, που ωθεί στην εμπορευματοποίηση του θέματος' <" μεγάλο βαθμό απ' όλους εκείνους τους παράγοντες, οι οποίοι προω

7 ρήσεις, τις κλαδικές οργανώσεις του χώρου και τους ιθύνοντες της κρατικής πολιτικής στον τουρισμό. Σε ό,τι αφορά την "εμπορευματοποίηση" των πολιτιστικών στοιχείων γενικά, αλλά και ειδικότερα αυτών που αφορούν το τουριστικό φαινόμενο - ως αναπόσπαστο πλέον μέρος της όλης διεργασίας ή των "πακέτων", ο πολιτισμός αναλυτικά εμπεριέχει στον τουρισμό τα α- κόλουθα: (α) Τους αρχαιολογικούς χώρους και τα αρχαιολογικά μουσεία, (β) Τα λαογραφικά-εθνογραφικά στοιχεία και τα λαογραφικά μουσεία. (γ) Τους θρησκευτικούς και προσκυνηματικούς τόπους λατρείας 4, (δ) Τα ετήσια εθνικά και τοπικά "φεστιβάλ" παραδοσιακών δεδομένων. (ε) Τα σχετιζόμενα με παραδοσιακή και μοντέρνα τέχνη 5 (π.χ. γλυπτική, ζωγραφική, μουσική, χορός, "πλαστικές" τέχνες κλπ.), (στ) Τα αρχιτεκτονικά δεδομένα των επιμέρους περιοχών, όπως διασωζόμενοι οικισμοί, παραδοσιακοί οικισμοί, κατακόμβες 6 κ.ά. (ζ) Τα μνημεία διασωζόμενου φυσικού κάλλους (εσχάτως και του τεχνητού). (η) Τα κάθε μορφής μουσεία ανάδειξης της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς 7. Οι επιδράσεις του τουρισμού στον πολιτισμό Με την ίδια λογική που ο τουρισμός επιδρά στα κοινωνικά δεδομένα (για τα οποία έγινε λόγος στο κεφάλαιο 5) επιδρά και στον πολιτισμό και τις ποικιλόμορφες εκδηλώσεις του, όχι διότι κάτι τέτοιο αντιπροσωπεύει τη δυναμική του, αλλά διότι η ανάδειξη του σε "τουριστικό πόρο"* μέσω της εμπορευματοποίησης το επιβάλλει. Οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις -κυρίως θεωρητικού και εμπειρικού χαρακτήρα- εντοπίζουν τις επιδράσεις του τουρισμού στα πολιτιστικά πράγματα στα ακόλουθα: (α) Η μετατροπή του πολιτισμού σε "εμπόρευμα": η οποία έχει ιδιάζουσα σημασία καθώς αναξιοποίητα πολιτιστικά δεδομένα

8 λώς και λόγω της σύγχρονης ευαισθητοποίησης της διεθνούς κοινότητας) και αποτελούν μέρος των τουριστικών "πακέτων", προσελκύοντας μεγάλα αριθμητικά τουριστικά ρεύματα. Χωρίς να παραγνωρίζεται η πολιτιστική σπουδαιότητά τους, η όλη οικονομική σημασία για τουριστικά γραφεία και κρατικές υπηρεσίες παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Οι τουριστικές επιχειρήσεις ε- μπλουτίζουν τα προγράμματά τους, οι σχετικές κρατικές υπηρεσίες καρπούνται οικονομικά οφέλη και οι τουρίστες-καταναλωτές πληρώνουν το τίμημα, ως αναπόσπαστο τμήμα πλέον της τουριστικής διεργασίας. Αυτή η εμπορευματοποίηση που αυξάνεται διαρκώς, πιστοποιεί και τις παντοειδείς επεμβάσεις των τουριστικών παραγόντων στα πολιτιστικά δρώμενα (που συχνά παραλλάσουν την ίδια την πολιτιστική παρουσίαση), (β) Η ευαισθητοποίηση των πολιτών: η οποία επέρχεται μετά την εμφάνιση του τουρισμού σε μια περιοχή, καθώς η αίσθηση της σπουδαιότητας ενός χώρου ή μνημείου από άτομα που έρχονται από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά δημιουργεί νέα κοινωνικο-ψιιχολογικά δεδομένα για τους ντόπιους κατοίκους. Η ευαίσθητο ποίηση αυτή προϊόντος του χρόνου μεταλλάσσεται σε πραγματι κή αγάπη καθόσον, μέσω αυτών των πολιτιστικών δεδομένων αξιοποιείται και γίνεται γνωστή παγκοσμίως η περιοχή τους Αυτή η πρακτική είναι ίδιον χωρών που έχουν μακραίωνη ιστο ρία και πολιτισμό, ενώ σύμφωνα με τις διεθνείς εργασίες και μελέτες υποχωρεί στις χώρες με πρόσφατη ιστορία, (γ) Η κρατική αξιοποίηση μνημείων και χώρων πολιτισμοί< η οποία στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων γΐνι ιαι έντονη και εμφανής από τη στιγμή κατά την οποία οι αλλοεθνΐ ι επισκέπτες μιας περιοχής (μέσω των ταξιδιωτικών γραφείων τοι><. ή των τουρ οπερέιτορς), εκδηλώνουν εμπράκτως το πολιτι<πο<ο ενδιαφέρον τους. Η κρατική πολιτική του Υπουργείου ΙΙολιιι σμού σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες (συνήθως Αρχ< ιι ο λογική Υπηρεσία, Εφορίες Ενάλιων Αρχαιοτήτων, Λήμοι >«ιι Κοινότητες, Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος) προστρί χουν ευκολότερα και κυρίως γρηγορότερα από τη στιγμή ποι ο τουρισμός κάνει την εμφάνισή του (το αποδεικνύει η αδίας ορίιι και η παραμέληση ανάλογων περιπτώσεων σε μη τουριοτικοικ τόπους και η πρωτοφανής εγκατάλειψή τους) 1 '. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί και η ενίσχυση toi\

9 τοβουλίες σε σχέση με τη διάσωση και διατήρηση της ανθρώπινης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως π.χ. αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυρίως αυτές της UNESCO την τελευταία εικοσαετία (δ) Τα πολιτιστικά εθνικά ή διακρατικά προγράμματα: όπου κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου αιχμής κάθε περιοχής οργανώνονται σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές εκδηλώσεις από τις τοπικές αρχές με θέματα την ιστορία, την παράδοση και τη λαογραφία του τόπου σε αρκετά θέματα (π.χ. χορός, τραγούδι, θέατρο, κλπ.), τα οποία διατρανώνουν την ιστορικότητα και την πολιτιστική διαδρομή κάθε περιοχής 10. Ή ακόμα την ύπαρξη ειδικών πολιτιστικών προγραμμάτων μι κρατική επιδότηση ή με επιδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σι θέματα που άπτονται γενικά του πολιτισμού, όπως ανακαινήσεις παραδοσιακών οικισμών 11, αναπαλαιώσεις αρχιτεκτονικών κτιρίων, επαναλειτουργία αρχαίων θεάτρων, επιμορφωτικά σεμινάρια απασχολούμενων σε πολιτιστικούς χώρους 12 κ.ά. (ε) Οι φθορές αρχαιολογικών, θρησκευτικών χώρων και μνημείων: φαινόμενο που άρχισε να απασχολεί τον αναπτυγμένο τουριστικά κόσμο την τελευταία εικοσαετία, καθώς διαπιστώθηκε, ότι η μαζική και αδιάκοπη ροή επισκεπτών σε αυτά τα μνη μεία και χώρους προκαλεί ουσιώδεις καταστροφές, που δεν ήταν γνωστές όσο τα αριθμητικά στοιχεία των επισκεπτών παρέμεναν χαμηλά. Γεγονός που οδήγησε στην ανάγκη πλέον αφ' ενός μεν εκτεταμένων ελέγχων και αφ' ετέρου δε ορθολογιστικής διαχείρι σης των χώρων αυτών, ιδίως των περισσότερο ευαίσθητων στη φθορά. Θέμα που έχει οδηγήσει στην τεχνολογική υποστήριξη της θερμοκρασίας, της υγρασίας, της υπεδαφικής υποστήριξης, της δημιουργίας ειδικών και μόνον χώρων προσπέλασης επισκε πτών, της απαγόρευσης φωτογράφισης με φλας κ.ά., με στόχο την προστασία των χώρων αυτών Η διαπολιτιστική επικοινωνία στις τουριστικές περιοχές Λν και αναφερθήκαμε συνοπτικά και όσο το επέτρεψε ο χώρος προηγουμένως στις κύριες επιδράσεις του τουρισμού στον πολιτισμό, δεν ί

10 I3S / MIA EDLAI'UI'H ΣΤΟΝ Ί<)ΥΙΊΣΜ<> Αρνητικές επιπτώσεις Μόλυνση των υδάτων Εάν δεν υπάρχει καλό σύστημα αποχε'τευσης στα ξενοδοχεία, τα θέρετρα ή στις υπόλοιπες τουριστικε'ς εγκαταστάσεις, μπορεί να προκληθεί μόλυνση των υπογείων υδάτων από τα βοθρολύματα. Επίσης, αν η ε'ξοδος του συστήματος αποχέτευσης βρίσκεται κοντά σε κάποιο ποτάμι ή ακτή και τα λύματα δεν έχουν υποστεί την απαιτούμενη επεξεργασία, οι εκροές θα μολύνουν την υδάτινη περιοχή. Το φαινόμενο αυτό συναντάται συχνά σε παράκτια θέρετρα, όπου τα ξενοδοχεία κατασκευάζουν τις εξόδους των αποχετεύσεων τους σε κοντινές υδάτινες περιοχές, στις οποίες μπορεί να κολυμπούν τουρίστες, όπως στο παράκτιο θέρετρο Πατάγια της Ταϊλάνδης. Η χρήοη της Γαλάζιας Σημαίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να σηματοδοτήσει τις καθαρές παραλίες και υδάτινες περιοχές αποτελεί προσπάθεια πληροφόρησης των πιθανών χρηστών του θαλάσσιου περιβάλλοντος για το επίπεδο καθαριότητας της περιοχής. Ατμοσφαιρική ρύπανση Γενικά ο τουρισμός θεωρείται «καθαρή βιομηχανία». Ωστόσο, η τουριστική ανάπτυξη μπορεί να προκαλέσει μόλυνση του αέρα λόγω της υπερβολική; χρήσης αυτοκινήτων από τους τουρίστες σε ορισμένες περιοχές, ιδιαίτερα όταν εκεί συγκεντρώνονται σημαντικά τουριστικά αξιοθέατα. Η κατάσταση δυσχεραίνεται όταν η εξάτμιση των αυτοκινήτων δεν λειτουργεί σωστά. Επι πλέον, εάν η τουριστική ανάπτυξη δεν σχεδιαστεί και προγραμματιστεί κ«τάλληλα, ειδικότερα σε ανοιχτές περιοχές χωρίς βλάστηση, μπορεί να προκληθεί μόλυνση με τη μορφή σκόνης και αιωρούμενων σωματιδίων στον αέρα Ηχορρύπανση Ο θόρυβος που δημιουργείται από τη συγκέντρωση τουριστών, τουριστικών οχημάτων ή και τουριστικών αξιοθέατων, όπως τα πάρκα διασκέδασης και οι πίστες αγώνων με αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες, μπορεί να φτάσει σε ενοχλητικά ή δυσάρεστα επίπεδα. Οπτική ρύπανση Τα ξενοδοχεία και οι υπόλοιπες τουριστικές εγκαταστάσεις με άσχημο ι ακατάλληλο σχεδιασμό μπορεί να μην ταιριάζουν με το τοπικό στυλ αρχιο κτονικής ή την τοπική κλίμακα κατασκευής. Η ακαλαίσθητη διάταξη των τοιι ριστικών εγκαταστάσεων, η ανεπαρκής ή ακατάλληλη χωροταξία, η υπερβο λική χρήση μεγάλων και αντιαισθητικών διαφημιστικών πινακίδων, καθιό και η κακή συντήρηση των κτιρίων ή του εξωτερικού χώρου μπορεί να κατιι

11 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ / 1.1 στήσει απωθητικό το περιβάλλον τόσο για τους τουρίστες όσο και για τους κατοίκους. Συνωστισμός και συμφόρηση Ο συνωστισμός των τουριστών, ιδιαίτερα στα δημοφιλή τουριστικά αξιοθέατα, και η κυκλοφοριακή συμφόρηση συντελούν στις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού και μπορεί να προκαλέσουν δυσαρέσκεια στους κατοίκους των τουριστικών περιοχών. Προβλήματα χρήσης γης Σύμφωνα με τις αρχές σωστού τουριστικού σχεδιασμού, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για τουριστική ανάπτυξη τμήματα γης που είναι κατάλληλα για άλλες χρήσεις, όπως η γεωργία, η κατασκευή κατοικιών ή χώρων αναψυχής, καθώς και περιοχές που θα έπρεπε να κηρυχθούν διατηρητέες. Διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας Διάφορα είδη οικολογικών προβλημάτων μπορεί να προκύψουν από την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη - όπως η υπερβολική χρήση του ευαίσθητου φυσικού περιβάλλοντος από τους τουρίστες, η οποία ίσως καταλήξει σε οικολογική καταστροφή. Ορισμένα παραδείγματα είναι η καταστροφή ή η παρεμπόδιση της ανάπτυξης φυτών σε μια προστατευόμενη περιοχή ή ένα πάρκο, επειδή την επισκέπτονται πολλοί τουρίστες, καθώς και η συλλογή από τουρίστες (ή από ντόπιους προκειμένου να τα πουλήσουν σε επισκέπτες) σπάνιων ειδών από κοχύλια, κοράλλια, κελύφη από χελώνες κ.λπ., η οποία μπορεί να απειλήσει τη διατήρηση των αντίστοιχων ειδών. Επίσης, η καταστροφή και η θανάτωση κοραλλιών από σκάφη ή από άγκυρες σκαφών και δύτες (τα κοράλλια χρειάζονται δεκαετίες για να αναδημιουργηθούν), καθώς και η αδικαιολόγητη αποξήρανση ελών, τα οποία μπορεί να έχουν είδη φυτών που είναι σημαντικά για την επιβίωση θαλάσσιων οργανισμών και την κυκλοφορία των υδάτων. I Ιεριβαλλοντικοί κίνδυνοι II κακή επιλογή της τοποθεσίας και η απρόσεκτη τεχνική κατασκευή τουριστικών εγκαταστάσεων μπορεί να προκαλέσει καθίζηση του εδάφους, πλημμύρες ή ιζηματοποίηση του βυθού των ποταμών και των παράκτιων περιοχών, εξαιτίας της μείωσης της βλάστησης, της παρεμπόδισης της ροής φυσικιίιν καναλιών αποστράγγισης των υδάτων κ.λπ. Καταστροφές π> ιστορικούς και αρχαιολογικούς II mil ηιιηλινιί Γι n vrtvtf vnrfim in ιιιίιππιηηίν^ χώρους «rwninlnmivmw um

12 140 / MIA I ΙΣΑ HI I'll HON ΤΟΥΠΣΜΟ ιστορικών χώρων μπορεί να προκαλέσει την καταστροφή ton;, ι ξαιτίας υπερβολικής φθοράς, δονήοεων ή βανδαλισμών. Ακατάλληλη διάθεσιj αποβλήτων Η ρύπανση του εξωτερικού περιβάλλοντος με σκουπίδια ή μπάζα αποτελεί συνηθισμε'νο πρόβλημα στις τουριστικε'ς περιοχές, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού επισκεπτών τους και εξαιτίας των δραστηριοτήτων στις οποίες εκείνοι εμπλέκονται. Η ακατάλληλη απόρριψη συμπαγών αποβλήτων από θέρετρα και ξενοδοχεία μπορεί να δημιουργήσει αφενός σκουπίδια κι αφετέρου προβλήματα υγείας, εξαιτίας μικροοργανισμών, ασθενειών ή μόλυνσης, καθώς και να καταστήσει απωθητικό το περιβάλλον. Θετικές επιπτώσεις Αν σχεδιαστεί σωστά και τεθεί υπό έλεγχο, ο τουρισμός μπορεί να βοηθήσει ποικιλοτρόπως στη διατήρηση και τη βελτίωση του περιβάλλοντος, όπως αποδεικνύεται στη συνέχεια. Διατήρηση σημαντικών φυσικών χώρων Ο τουρισμός μπορεί να δικαιολογήσει την παροχή και να αποτελέσει πηγή κονδυλίων για τη συντήρηση πάρκων, εξωτερικών χώρων αναψυχής και προστατευόμενων περιοχών, τα οποία διαφορετικά ίσως εγκαταλείπονταν σε φθορά, χάρη στη λειτουργία του ως τουριστικά αξιοθέατα. Προστασία αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων Ο τουρισμός παρέχει το κίνητρο και βοηθά στην εξεύρεση πόρων για την προστασία ιστορικών και αρχαιολογικών χώρων (καθώς αποτελούν τουριστικά αξιοθέατα), οι οποίοι διαφορετικά μπορεί να υποβαθμίζονταν και να καταστρέφονταν. Βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος Ο τουρισμός μπορεί να προσφέρει το κίνητρο για τον «καθαρισμό» του ευρύτερου περιβάλλοντος, μέσω του ελέγχου της ποιότητας του αέρα και των υδάτων, της ηχορρύπανσης, της απόρριψης σκουπιδιών κ.ά. Επίσης, συντελεί στη βελτίωση της περιβαλλοντικής αισθητικής, μέσω προγραμμάτων διατήρησης του τοπίου, ελέγχων στα σχέδια των νέων κτιρίων, καλύτερης συντήρησής τους κ.λπ. Αναβάθμιση του περιβάλλοντος Αν και πρόκειται για περισσότερο «υποκειμενική» ωφέλεια, ο σωστός σχε-

13 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ / 1.1 ι Η Διακήρυξη της Μανίλα την οποία εξέδωσε ο WTO το 1980 υπογραμμιΐι τη σημασία των πολιτιστικών αλλά και των φυσικών πόρων για την ανάπτιι'ί; της τουριστικής βιομηχανίας, καθώς και την ανάγκη προστασίας αυτών των πι ρων προς όφελος τόσο του τουρισμού όσο και των κατοίκων των τουριστικό") περιοχών. Η Κοινή Διακήρυξη του WTO και του Προγράμματος των Ηνωμι' νων Εθνών για το Περιβάλλον (United Nations Environment Programme UNEP) το 1982, η οποία επισημοποίησε τη συνεργασία μεταξύ των δυο υπηρι σιών στους τομείς του τουρισμού και του περιβάλλοντος, αναφέρει ότι: «... η προστασία, ο εμπλουτισμός και η βελτίωση του ανθρώπινου περιβάλλοντο εντάσσονται στις βασικές προϋποθέσεις για την αρμονική ανάπτυξη του τουριομι >ι Αντίστοιχα, η λογική διαχείριση των τουριστικών δραστηριοτήτων μπορεί να συμβιί λει σημαντικά στην προστασία και την ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος και ιη πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και στη βελτίω ση της ποιότητας ζωής...» Τα τελευταία 20 χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί πλήθος έρευνες σχετικι με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ανάπτυξης, ορισμένες απ' τις οποίι επικεντρώνονται ειδικότερα στον τουρισμό. Έτσι, είναι πλέον δυνατή η συ στηματική μελέτη αυτών των επιπτώσεων και η εξεύρεση τρόπων αντιμετω πισήςτους όπως με τη λήψη «προληπτικών» μέτρων περιβαλλοντικού σχι διασμού ή με τη λήψη διορθωτικών μέτρων. Ωστόσο, αυτό το ερευνητικό JH δίο είναι ακόμα νέο, γι' αυτό και υπάρχει ανάγκη για συνεχείς μελέτες, ειδι κά όσον αφορά στις επιπτώσεις ορισμένων τύπων τουριστικής ανάπτυξης ση τροπικό περιβάλλον και σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, όπως τα μικρ< νησιά, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και οι οάσεις στις έρημους. Τα περιβαλλοντικά ζητήματα που απασχολούν περισσότερο τους υπεύου νους σχεδιασμού τουριστικής πολιτικής είναι δύο: Αφενός οι επιπτοόοεις τη τουριστικής ανάπτυξης αυτής καθ' αυτής κι αφετέρου η διατήρηση και (όποι είναι απαραίτητο) η βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών περιοχών. Τ< δύο αυτά ζητήματα εξετάζονται ακολούθως. Οι επιπτώσεις τον τουρισμού στο περιβάλλον Ο τουρισμός μπορεί να επιφέρει τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσι ι στο περιβάλλον. Αυτό εξαρτάται από το πόσο καλά σχεδιάζεται και ελέγχι ται η τουριστική ανάπτυξη. Οι βασικές επιπτώσεις του, που αναλύονται ακο λούοως, δεν εμφανίζονται ταυτόχρονα σε κάθε τουριστική περιοχή. II ι μφο νισή τους εξαρτάται από το είδος και την κλίμακα της τουριστικής ανάπτυ!-lir V/(ll/0r Vid Μ-γγΛ r/ί WCAI.««/

14 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ / 141 διασμός τουριστικοί εγκαταστάσεων μπορεί να εμπλουτίσει ένα φυσικό ή αστικό περιβάλλον, το οποίο διαφορετικά θα ήταν βαρετό και δεν θα παρουσίαζε κανένα ενδιαφέρον. Βελτίωση της υποδομής Η τοπική υποδομή αεροδρομίων, οδικών δικτύων, συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης, τηλεπικοινωνιών κ.λπ. συχνά βελτιώνεται μέσω της ανάπτυξης του τουρισμού, ο οποίος προσφέρει οικονομικά καθώς και περιβαλλοντικά οφέλ Η διαδικασία περιβαλλοντικού σχεδιασμού Ο καλύτερος τρόπος για να αποφευχθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της τουριστικής δραστηριότητας και να ενισχυθούν οι θετικές είναι ο κατάλληλος προγραμματισμός της, μέσω της διαδικασίας περιβαλλοντικού σχεδιασμού πριν από την έναρξη της τουριστικής ανάπτυξης. Ο σχεδιασμός πρέπει να προωθείται σε όλα τα επίπεδα - εθνικό, περιφερειακό, αλλά και τοπικό, για τα ξενοδοχεία, τα θέρετρα και τα τουριστικά αξιοθέατα. Πρέπει να είναι εκτενής και να ενσωματώνεται στον συνολικό αναπτυξιακό σχεδιασμό της περιοχής. Στο τελικό του στάδιο, πρέπει να γίνεται εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των μελλοντικών τουριστικών δραστηριοτήτων. Η όλη διαδικασία, οι βασικές μέθοδοι και οι αρχές περιβαλλοντικού σχεδιασμού χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός ακολουθεί την ίδια διαδικασία με τον αναπτυξιακό σχεδιασμό, όμως δίνει μεγαλύτερη έμφαση στη μελέτη του υλικού περιβάλλοντος και των κοινωνικο-πολιτιστικών αναγκών. Η διαδικασία περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια. Οριοθέτηση αναπτυξιακών στόχων Ο καθορισμός των γενικών στόχων της τουριστικής ανάπτυξης πρέπει να αποτελεί τη βάση για τον τουριστικό σχεδιασμό. Οι στόχοι αυτοί δεν θα είναι οι τελικοί, πριν αποδειχθεί ότι είναι ρεαλιστικά συμβατοί μεταξύ τους. Οι στόχοι ενός σχεδίου περιφερειακής ανάπτυξης, λόγου χάρη, το οποίο δείχνει σεβασμό για το περιβάλλον, συχνά προβλέπουν την ανάπτυξη του τουρισμού έτσι ώστε να μην έχει σοβαρές αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες. Επίσης, προβλέπουν τη χρήση του τουρισμού ως μέσο ανάδειξης του περιβάλλοντος, όπως με την προστασία των πολιτιστικών μνημείων και την ανάπτυξη εθνικών πάρκων.

15 106 / ΜΙΑ ΕΠΛΠΙΠΙ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ εισπράξεις από την πώληση αεροπορικών εισιτηρίων οι αλλοδαπούς τουρίστες δεν συνυπολογίζονται οι πληρωμές για τα ξένα πληρώματα ή τη λειτουργία στο εξωτερικό. Αντίστοιχα, ένα τμήμα από τις πληρωμές αλλοδαπών τουριστών για κατάλυμα θα μπορούσε κάλλιστα να καταλήγει σε ιδιοκτήτες καταλυμάτων που είναι κάτοικοι άλλων χωρών. Αυτές οι εκροές, όπως και οι εισαγωγές προϊόντων για την κάλυψη των τουριστικών αναγκών δεν υπολογίζονται στους λογαριασμούς του ισοζυγίου πληρωμών. Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά αποκλειστικά στον τουρισμό, αλλά όλους τους τομείς του διεθνούς εμπορίου. Οι εισροές συναλλάγματος συνήθως εκφράζονται βάσει των τρεχουσών τιμών, δηλαδή βάσει του ποσού των συναλλαγματικών εισπράξεων από τον τουρισμό σε μια δεδομένη χρονιά, π.χ. το Αν δεν χρησιμοποιηθεί αντιπληθωριστής προκειμένου να εκφραστούν τα κέρδη σε σταθερές τιμές, στα μεγέθη τους δεν θα συνυπολογίζεται ο πληθωρισμός ή οι μεταβολές στην ονομαστική αξία των νομισμάτων. Αυτό αποτελεί αρκετά περίπλοκη διαδικασία - όμως, γενικά, θα πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή στην ερμηνεία των στοιχείων που σχετίζονται με τα συναλλαγματικά έσοδα. Πάντως, είναι δυνατό να γίνουν εκτιμήσεις σχετικά με τα καθαρά έσοδα, με τα οποία η τουριστική δραστηριότητα συμβάλει στην οικονομία, στα οποία θα συνυπολογίζονται και οι εισροές συναλλάγματος. Η τεχνική που χρησιμοποιείται περισσότερο για τη μέτρηση της οικονομικής απόδοσης του τουρισμού είναι υπολογισμός των πολλαπλασιαστούν του τουριστικού εισοδήματος. Άλλη μια προσέγγιση είναι οι πίνακες εισροών - εκροών. Ας σημειωθεί ότι το φαινόμενο του πολλαπλασιαστή δεν εμφανίζεται μόνο στον τουρισμό και ο υπολογισμός του μπορεί να γίνει και σε άλλους τομείς της οικονομίας. Υπολογισμός των πολλαπλασιαστών του τουριστικού εισοδήματος Ο υπολογισμός των πολλαπλασιαστών γίνεται προκειμένου να εκτιμηθεί η επίδραση των τουριστικών δαπανών στην οικονομία. Είναι γνωστό ότι οι δαπάνες που πραγματοποιούν οι τουρίστες αυξάνουν την ανάγκη για εισαγωγές προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες τους. Επιπλέον, μεγάλο μέρος των τουριστικών δαπανών κυκλοφορούν και επανακυκλοφορούν στην οικονομία, δίνοντας ώθηση σε επιπλέον έμμεσες δαπάνες. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την πολυδιάστατη φύση της τουριστικής δραστηριότητας, η οποία εξαρτάται από τη συμβολή άλλων τομέων της οικονομίας, όπως η γεωργία, η βιομηχανία και οι υπηρεσίες. Ανάλογα με το ύψος των τουριστικών δαπανών προκαλούνται αντίστοιχες μεταβολές στην οικονομία - στην παραγωγή, στο εισόδημα, στην απασχόληση και στα κρατικά έσοδα. Οι μεταβολές σε

16 ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ I MIimiXlill ΙΟΥ ΪΟΥΙΊΣΜΟΥ / 1(17 όλους αυτούς τους τομείς μπορ ι ί ν<ι ισοδυναμούν ή να ξεπερνούν την αρχική αύξηση ιΐτις τουριστικές δαπάνες, r οποία έδωσε έναυσμα στην οικονομική δραιπηριότητα. Οι πολλαπλασιαστές του τουριστικού εισοδήματος υπολογίζονται από το λόγο των μεταβολών στην παραγωγή, στο εισόδημα, στην απασχόληση και στα κρατικά έσοδα από την αρχική αύξηση της τουριστικής δαπάνης. Συνολικά υπάρχουν πέντε είδη πολλαπλασιαστών του τουριστικού εισοδήματος: 1) Ο πολλαπλασιαστής συναλλαγών ή πωλήσεων. Η αύξηση των τουριστικών δαπανών δημιουργεί επιπλέον έσοδα για τις επιχειρήσεις. Ο συγκεκριμένος πολλαπλασιαστής υπολογίζει την αναλογία μεταξύ της αύξησης και των εσόδων. 2) Ο πολλαπλασιαστής παραγωγής. Ο πολλαπλασιαστής αυτός μετρά την αύξηση της παραγωγής στην οικονομία, που προκύπτει χάρη στην αύξηση των τουριστικών δαπανών. Η βασική του διαφορά από τον πολλαπλασιαστή συναλλαγών ή πωλήσεων είναι ότι ο πολλαπλασιαστής παραγωγής αφορά στις μεταβολές στην ίδια την παραγωγή και όχι στον όγκο ή στην αξία πώλησης της. 3) Πολλαπλασιαστής εισοδήματος. Υπολογίζει το επιπλέον εισόδημα που δημιουργείται χάρη στην αύξηση των τουριστικών δαπανών. 4) Πολλαπλασιαστής των κρατικών εσόδων. Μετρά τον αντίκτυπο της αύξησης των τουριστικών δαπανών στα κρατικά έσοδα. 5) Πολλαπλασιαστής απασχόλησης. Ο συγκεκριμένος πολλαπλασιαστής μετρά τον συνολικό αριθμό των θέσεων εργασίας που δημιουργούνται χάρη σε κάθε επιπλέον μονάδα τουριστικής δαπάνης. Υπάρχουν πολλές μεθοδολογικές προσεγγίσεις για τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών. Η επιλογή της μιας ή της άλλης θα παράγει διαφορετικούς συντελεστές, όσον αφορά στη μέτρηση της επίπτωσης της αρχικής αύξησης των τουριστικών δαπανών. Μια εναλλακτική προσέγγιση για τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών είναι τα μοντέλα εισροών - εκροών. Τα μοντέλα εισροών - εκροών χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία πινάκων με μορφή μήτρας, όπου παρουσιάζονται οι περιφερειακοί ή/και οι εθνικοί λογαριασμοί. Κάθε κλάδος της οικονομίας αντιστοιχεί σε μια στήλη του πίνακα, στην οποία παρουσιάζονται οι αγορές από άλλους κλάδους της οικονομίας. Στις σειρές του πίνακα κάθε κλάδος της οικονομίας εμφανίζεται ως τομέας καθενός από τους υπόλοιπους κλάδους. Στόχος της δημιουργίας πινάκων εισροών - εκροών είναι η παρουσίαση της επίπτωσης που έχει σε όλους τους τομείς της οικονομίας η αύξηση της ζήτησης. Τα μοντέλα εισροών - εκροών μπορούν να βελτιωθούν και να συμπεριλάβουν μια

17 I OH / Λ/Μ I ΊΪΑΓΙΙΙΊΙ HON TOYI'IXMO επιπλέον στήλη για τον τουρισμό. Ωστόσο, η δημιουργία πινάκων εισροών - εκροών απαιτεί πολΰ χρόνο και μεγάλο αριθμό δεδομένων, τα οποία συχνά δεν είναι ενημερωμένα και μπορεί να μη σχετίζονται άμεσα με τον τουριστικό τομέα. Παρόλο που ο υπολογισμός των πολλαπλασιαστών αποτελεί ευρύτατα διαδεδομένη, βολική και άμεσα διαθέσιμη τεχνική για τη μέτρηση των επιπτώσεων του τουρισμού στην οικονομία, τα αποτελέσματά του πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή. Η αιτία είναι η φύση των αρχικών δεδομένων, καθώς και ο στατικός χαρακτήρας του πολλαπλασιαστή. Συχνά τα διαθέσιμα δεδομένα είναι αναξιόπιστα ή ανεπαρκή προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών, ενώ απαιτείται πολύς χρόνος και χρήμα για τη συλλογή καταλληλότερων στοιχείων. Εξάλλου, καθώς ο τουρισμός αποτελεί διακλαδική δραστηριότητα, είναι δύσκολο να παρέχει αξιόπιστα δεδομένα. Οι μελέτες των πολλαπλασιαστών είναι χρήσιμες για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Παρόλο που μπορεί να ενημερωθούν, δεν είναι απαραίτητο ότι θα συνεχίσουν να ισχύουν ούτε τα δεδομένα τους ούτε οι συσχετισμοί που υφίστανται μεταξύ των δεδομένων αυτών - για παράδειγμα, ότι θα παραμείνουν σταθερές οι σχετικές τιμές που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών. Εξάλλου, ο υπολογισμός των πολλαπλασιαστών γίνεται για συγκεκριμένες περιοχές ή χώρες και οι συντελεστές που παράγονται αντιπροσωπεύουν τα συγκεκριμένα δεδομένα που χρησιμοποιούνται. Επομένως, δύο φαινομενικά συγκρίσιμοι προορισμοί, όπως τα Μπαρμπέιντος και η Αντίγκουα ή οι Σεϊχέλες και οι Μαλδίβες μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικούς πολλαπλασιαστές. Παρ' όλα αυτά τα προβλήματα, ο υπολογισμός των πολλαπλασιαστών αποτελεί τεχνική που συνεχώς εξελίσσεται, όσο αυξάνεται η κατανόηση τόσο της χρησιμότητας όσο και των αδυναμιών της. Είναι πολύ οικονομικότερη μέθοδος από την ανάλυση εισροών - εκροών και παράγει ταχύτατα αποτελέσματα. Οι πληροφορίες για τις σχέσεις μεταξύ των τομέων της οικονομίας (οι οποίες προκύπτουν από τα στοιχεία για τις τουριστικές δαπάνες), καθώς και για τις επιπτώσεις των τουριστικών δαπανών σε αυτούς, μπορεί να συντελέσουν σημαντικά στη χάραξη πολιτικής και στον τουριστικό σχεδιασμό. Για παράδειγμα, ο εντοπισμός του τομέα της οικονομίας όπου έχουν τη μεγαλύτερη επίπτωση οι τουριστικές δαπάνες ή όπου εντοπίζονται οι μεγαλύτερες εκροές παρέχει σημαντικές πληροφορίες στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Παρά τα μειονεκτήματά του, ο υπολογισμός των πολλαπλασιαστών εξακολουθεί να αποτελεί την πλέον διαδεδομένη τεχνική για τη μέτρηση των οικονομικών επιπτώσεων του τουρισμού.

18 ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΙΙΙΙΙΊΏΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ / 109 Διαρροές Ο διεθνής τουρισμός οδηγεί σε εισαγωγές προϊόντων. Οι τουρίστες είναι βραχυπρόθεσμοι επισκέπτες, οι οποίοι έχουν συγκεκριμένες προσδοκίες σχετικά με το κατάλυμα, τη διατροφή, την υγιεινή κ.λπ. Για την ικανοποίηση αυτών των προσδοκιών, ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες αναγκάζονται να εισάγουν αγαθά και υπηρεσίες, προκειμένου να ενθαρρύνουν και να αναπτύξουν τον τουριστικό τομέα. Η αγορά αυτών των αγαθών και υπηρεσιών για την υποστήριξη των τουριστικών δραστηριοτήτων οδηγεί σε διαρροές - με άλλα λόγια, ένα τμήμα των τουριστικών δαπανών διαρρέει από την οικονομία προκειμένου να πληρωθούν αυτές οι αναγκαίες εισαγωγές. Πολύ λίγες χώρες έχουν τους πόρους και τα μέσα για να ικανοποιήσουν πλήρως την τουριστική ζήτηση - κι ίσως αυτό να μην συμβαίνει πουθενά. Επομένως, είναι απαραίτητη η εξέταση της διαδικασίας εισαγωγών που επιβάλει ο τουρισμός, προκειμένου να διαπιστωθεί πώς μπορούν να περιοριστούν και να αντικαταιπαθούν από εγχώρια προϊόντα. Η ενθάρρυνση της εγχώριας παραγωγής δεν περιορίζει απλώς τις διαρροές συναλλάγματος, αλλά δημιουργεί επιπλέον απασχόληση και εισόδημα. Όσο λιγότερο αναπτυγμένη είναι μια χώρα ή όσο πιο ανοιχτή η οικονομία της, τόσο μεγαλύτερες τείνουν να είναι οι διαρροές. Ως ανοιχτή ορίζεται η οικονομία που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές προκειμένου να υποστηρίξει τις δραστηριότητές της. Στις οικονομίες ορισμένων από τα νησιά της Καραϊβικής θεωρούνται συνηθισμένες διαρροές ύψους πάνω από 50%. Δηλαδή περισσότερα από 50 σεντς σε κάθε δολάριο που κερδίζεται διαρρέουν εκτός της οικονομίας της χώρας. Πρόκειται για χρόνιο πρόβλημα, το οποίο μπορούν να εντοπίσουν οι φορείς χάραξης πολιτικής με τη βοήθεια ερευνών σχετικά με τις οικονομικές επιπτώσεις του τουρισμού. Οι εκτιμήσεις για τα συναλλαγματικά κέρδη που αποφέρει ο τουρισμός συνήθως είναι υπερβολικές, καθώς αντιστοιχούν σε μικτά κι όχι καθαρά ποσά Παρά την υπερβολή αυτή, για πολλές χώρες ο τουριστικός τομέας αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων σε ξένο συνάλλαγμα, ενώ γίνονται προσπάθειες να μεγιστοποιηθούν αυτά τα έσοδα με τη μείωση των αναγκών για εισαγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Το γεγονός ότι η υποκατάσταση των εισαγωγών δεν είναι πάντοτε άμεσα εφικτή δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να προκύψει στο μέλλον. Ο τουριστικός σχεδιασμός οφείλει να εντοπίσει τις δυνατότητες υποκατάστασης των εισαγωγών, γεγονός που αποτελεί το πρώτο βήμα για τη μερική μείωση της εξάρτησης από αυτές.

19 Τέλος, σε ό,τι αφορά τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά του -νγχρονου τουρισμού εικάζεται, ότι τα αμέσως επόμενα χρόνια το οινωνιολογικό ενδιαφέρον στον τουρισμό πρόκειται να εστιαστεί: - στα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά -στη βάση της κοινωνικής στρωμάτωσης των σύγχρονων τουριστών και των ι- κανοποιήσεων που ζητά στις διακοπές του, μιας και κρατικοί οργανισμοί και ιδιωτικές επιχειρήσεις ενδιαφέρονται σοβαρά για αυτήν την παράμετρο, - στα θέματα κοινωνιολογικής ανάλυσης που αναφέρονται στην επέκταση και διαχείριση του ελεύθερου χρόνου σε σχέση με τις νέες μορφές εργασίας που ήδη διαμορφώνονται, αλλά και τους νέους θεσμούς που θα δώσουν τα θέματα αυτά στον σύγχρονο εργαζόμενο και πολίτη, - στα θέματα κοινωνιολογικής έρευνας σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις που επιφέρει ο μαζικός τουρισμός και η συνακόλουθη προσφυγή στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, οι οποίες κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος διενθώς και στη χώρα μας, - στα θέματα της κοινωνιολογίας τουρισμού που απαιτούν ο- πωσδήποτε πολύ επιστημονική ανάλυση, όπως αυτά της οικονομίας, του περιβάλλοντος και της τεχνολογίας, - στα ζητήματα της κοινωνιολογίας τουρισμού τα οποία άπτονται της εν γένει καταναλωτικής συμπεριφοράς, όχι πλέον ως μέρος, αλλά ως εξειδικευμένη τουριστική καταναλωτική συμπεριφορά σε συνδυασμό με τα επικοινωνιακά μέσα που χρησιμοποιεί ο τουρισμός στις ημέρες μας, αλλά και στις ιδιομορφίες που έχει ως κοινωνικό φαινόμενο Ο τουρισμός και η κοινωνική αλλαγή Η τουριστική ανάπτυξη, όπως και κάθε άλλο είδος οικονομικής ανάπτυξης, επιφέρει σημαντικές διαφοροποιήσεις σε μια περιοχή, σε έναν τόπο ή σε μια χώρα δημιουργώντας το πλαίσιο των κοινωνικών επιπτώσεων. Επιπτώσεις που άλλοτε αναφέρονται στο κοινωνικό, άλλοτε στο περιβαλλοντικό και άλλοτε στο πολιτιστικό επίπεδο. Αυτές μάλιστα υπήρξαν και οι πρώτες θεωρητικές προσεγγίσεις που η Κεφάλαιο 5: 01 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 259

20 κοινωνιολογία τουρισμού επιχείρησε στο νηπιακό στάδιο μπειρικό κυρίως χαρακτήρα. Μια από τις πλέον σημαντικές από αυτές τις επιπτώσεις χομένως η αξιολογικά σπουδαιότερη είναι αυτή, η οποία c με την κοινωνική αλλαγή που επέρχεται σε έναν τόπο λόγο; ρισμού. Φαινόμενο το οποίο συναντάται στη μεταπολεμικι του τουρισμού και μόνον. Φαινόμενο το οποίο συναντάται ι πολεμική ιστορία του τουρισμού σε όλα τα μήκη και πλάτη νήτη, που πέρασαν από τη φάση της υπανάπτυξης μέχρι την κή ανάπτυξη και τη μετατροπή ενός τόπου από άγνωστη τοπ τουριστικό "προορισμό". Κύριο σημείο αναφοράς αυτής της κοινωνικής αλλαγής τουρισμού είναι, ότι συνήθως αυτή επέρχεται στον αναπτι κόσμο -ενίοτε και στον αναπτυγμένο και δεν αφορά στην φία των περιπτώσεων, σύμφωνα με τις διεθνείς μελέτες, τ κέντρα, αλλά ιδίως την ύπαιθρο. Η αιτία αυτής της δια: βρίσκεται στο γεγονός, ότι τα αστικά κέντρα, από πλευράς οικονομικής πολιτικής επιλέγονται ως χώροι-πόλοι βιομ ανάπτυξης, ανεξάρτητα από το γεγονός, ότι μετά την εκβιο ακολουθεί και η τουριστική ανάπτυξη. Τόσο το διεθνές όσο και το ελληνικό ερευνητικό πεδίο της κοινωνιολογίας του τουρισμού διακατέχεται από avaq είδος και στα επιμέρους στάδια της ανάπτυξης, τα οποία και συνακόλουθα στην κοινωνική αλλαγή. Στάδια όπως αυτό τη "ανακάλυψης" από μεμονωμένους τουρίστες μιας περιοχής σμα στην "ομαδοποίηση" των ταξιδιωτών και τη δραστηρ των οργανισμών τουριστικής μετακίνησης και τη δημιουργέ στάσεων τουριστικής υποδομής και ανωδομής με τελικό στ πλήρη τουριστική οργάνωση, τη μετακίνηση μέσω τουριστι κέτων" και την ολοκλήρωση της τουριστικής υποδομής. Μια σημαντική διαφοροποίηση που επιτελείται από ι που πρωτοεμφανίζονται τουρίστες σε έναν τόπο μέχρι την < του και την μετατροπή του σε τουριστικό προορισμό είναι του είδους των τουριστών που αρχικά επισκέπτονταν τον τ( οποίοι βαθμιαία αποχωρούν, δίνοντας τη θέση τους στους μένους (γκρουπαρισμένους) τουρίστες που πλέον επικρατο Στη διάρκεια αυτών των τριών σταδίων από την τουρισ νάπτυξη στην τουριστική ανάπτυξη συντελούνται ορισμένί ρα σημαντικές κοινωνικές αλλαγές, που δεν θα επέρχονπ 260 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕ ΟΡΕΙΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΡΥΑΣ

ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕ ΟΡΕΙΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΡΥΑΣ AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΣΙΝΑ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΗΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΠΡΑΣΙΝΑ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΗΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ & ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΠΡΑΣΙΝΑ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΗΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Εισηγητές:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΩΝ ΟΜΙΛΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΩΝ ΟΜΙΛΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ TEI ΚΡΗΤΗΣ Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΩΝ ΟΜΙΛΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΠΛΑ ΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...4

Διαβάστε περισσότερα

Επιχειρηματικότητα και Τουριστική Πολιτιστική Ανάπτυξη

Επιχειρηματικότητα και Τουριστική Πολιτιστική Ανάπτυξη ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Επιχειρηματικότητα και Τουριστική Πολιτιστική Ανάπτυξη ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Συγγραφέας Ειρήνη Σωπασή

Διαβάστε περισσότερα

«ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 2012-2014 ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΦΑΣΗ Α ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

«ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 2012-2014 ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΦΑΣΗ Α ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ «ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 2012-2014 ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΦΑΣΗ Α ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 3 1. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 3 2. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ...

Διαβάστε περισσότερα

Κ υ π ρ ι α κ ό ς Ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς Τ ο υ ρ ι σ μ ο ύ : Ε π ι κ α ι ρ ο π ο ι η μ έ ν η Σ τ ρ α τ η γ ι κ ή Τ ο υ ρ ι σ μ ο ύ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Κ υ π ρ ι α κ ό ς Ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς Τ ο υ ρ ι σ μ ο ύ : Ε π ι κ α ι ρ ο π ο ι η μ έ ν η Σ τ ρ α τ η γ ι κ ή Τ ο υ ρ ι σ μ ο ύ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ CONTENTS ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 ΠΡΟΟΙΜΙΟ... 5 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 13 1. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ... 26 1.1. ΔΙΑΜΟΝΗ... 30 1.1.1 Εκσυγχρονισμός νομοθεσίας Περί Ξενοδοχείων

Διαβάστε περισσότερα

Ευαρμοσμένη Γεωγραυία και Διαχείριση του Χώρου. Καηεύζπλζε: Αλάπηπμε θαη δηαρείξηζε ηνπ Δπξωπαϊθνύ ρώξνπ

Ευαρμοσμένη Γεωγραυία και Διαχείριση του Χώρου. Καηεύζπλζε: Αλάπηπμε θαη δηαρείξηζε ηνπ Δπξωπαϊθνύ ρώξνπ ΧΑΡΟΚΟΠΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ Σκήκα Γεωγξαθίαο Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ Ευαρμοσμένη Γεωγραυία και Διαχείριση του Χώρου Καηεύζπλζε: Αλάπηπμε θαη δηαρείξηζε ηνπ Δπξωπαϊθνύ ρώξνπ «Σοςπισμόρ, Πεπιβάλλον και

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Στρατηγική και Πολιτικές για Ταχεία Περιφερειακή Ανάπτυξη, Ισχυρές Επιχειρήσεις και Αποτελεσματικό Ανθρώπινο Δυναμικό ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.. 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΑΘΗΝΑ, 09 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013-12-06-1 -

ΣΧΕΔΙΟ ΑΘΗΝΑ, 09 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013-12-06-1 - Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) 2014-2020 ΣΧΕΔΙΟ ΑΘΗΝΑ, 09 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013-12-06-1 - ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΜΕ ΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ «ΕΥΡΩΠΗ 2020» ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ ΤΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ...6 1.1

Διαβάστε περισσότερα

Η σημασία ανάπτυξης, τα εμπόδια και το μέλλον του κλάδου των Κατασκευών

Η σημασία ανάπτυξης, τα εμπόδια και το μέλλον του κλάδου των Κατασκευών ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάμη Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 Tsami Karatassou, 117

Διαβάστε περισσότερα

Προγράμματα άμεσης δημιουργίας θέσεων εργασίας σε συνθήκες κρίσης στην Ελλάδα

Προγράμματα άμεσης δημιουργίας θέσεων εργασίας σε συνθήκες κρίσης στην Ελλάδα ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΣΕΕ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011 ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ KAI ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ Μελέτες (Studies) / 15 Προγράμματα άμεσης δημιουργίας θέσεων εργασίας σε συνθήκες κρίσης στην Ελλάδα ΡΑΝΙΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΡΓΑΤΟΫΠΑΛΛΗΛΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΡΓΑΤΟΫΠΑΛΛΗΛΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ Πτυχιακή. Γκαρέτσα Νίκη, 2004 Α.Τ.Ε.Ι ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΗΛΕΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΡΓΑΤΟΫΠΑΛΛΗΛΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ Πτυχιακή εργασία Γκαρέτσα Νικολέτα, Εξάμηνο

Διαβάστε περισσότερα

Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή Ιονίων Νήσων. Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων

Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή Ιονίων Νήσων. Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή Ιονίων Νήσων Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Περιεχόµενα 1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΈΞΥΠΝΗΣ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ: ΣΥΝΟΨΗ Ι ΕΩΝ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑΣ...

Διαβάστε περισσότερα

Διερεύνηση των αντιλήψεων και στάσεων των μαθητών του ΕΠΑΛ Νάξου σε σχέση με το αιολικό πάρκο της περιοχής τους

Διερεύνηση των αντιλήψεων και στάσεων των μαθητών του ΕΠΑΛ Νάξου σε σχέση με το αιολικό πάρκο της περιοχής τους Έρκυνα, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Επιστημονικών Θεμάτων, Τεύχος 2ο, 107 133, 2014 Διερεύνηση των αντιλήψεων και στάσεων των μαθητών του ΕΠΑΛ Νάξου σε σχέση με το αιολικό πάρκο της περιοχής τους Αντώνιος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Π.Μ.Σ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ Νεανική Επιχειρηματικότητα Διδάσκων: Αριστείδης Μπιτζένης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Π.Μ.Σ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ Νεανική Επιχειρηματικότητα Διδάσκων: Αριστείδης Μπιτζένης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Π.Μ.Σ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ Νεανική Επιχειρηματικότητα Διδάσκων: Αριστείδης Μπιτζένης Θέμα: Επιχειρηματικό Σχέδιο «Δημιουργία Παιδικού Σταθμού Δροσοσταλίδες» Contents

Διαβάστε περισσότερα

«Το Λιμάνι του Πειραιά και η συμβολή του στην Τοπική Ανάπτυξη»

«Το Λιμάνι του Πειραιά και η συμβολή του στην Τοπική Ανάπτυξη» ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Διπλωματική εργασία «Το Λιμάνι του Πειραιά και η συμβολή του

Διαβάστε περισσότερα

-------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------- ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ Γ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007 ------------------------------------------------------------------------------------------------- THEMA Ε.Π.Ε. - ΒΕΛΤΙΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

3 Χαρτογράφηση της Υφιστάμενης Κατάστασης στη Διαχείριση της Ηλικίας. Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδος (Ο.Κ.Ε.) Αθήνα, Νοέμβριος 2007 ΔΡΑΣΗ:

3 Χαρτογράφηση της Υφιστάμενης Κατάστασης στη Διαχείριση της Ηλικίας. Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδος (Ο.Κ.Ε.) Αθήνα, Νοέμβριος 2007 ΔΡΑΣΗ: ΔΡΑΣΗ: ΤΙΤΛΟΣ ΔΡΑΣΗΣ: 3 Χαρτογράφηση της Υφιστάμενης Κατάστασης στη Διαχείριση της Ηλικίας ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΦΟΡΕΑΣ: Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδος (Ο.Κ.Ε.) Δρ. Αφροδίτη Μακρυγιάννη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Β ΦΑΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003. ΠΑΛΟΥΜΠΗΣ Κ. ΣΙ ΗΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Βιομηχαν. Περιβάλλοντος. Σταματία. α: Φούντα. Φοιτήτρια. Επιβλέπων

Βιομηχαν. Περιβάλλοντος. Σταματία. α: Φούντα. Φοιτήτρια. Επιβλέπων Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Οργάνωση και Διοίκηση Βιομηχαν νικών Συστημάτωνν Ειδίκευση: Συστήματα Διαχείρισης Ενέργειας ς και Προστασίας Περιβάλλοντος Διπλωματική Εργασία Περιβαλλοντική Διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.)

Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.) Ελλάδος περιόδου 2014-2020 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.) επί του ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2014 2020 [Δεύτερο σχέδιο υποβολή 03.09.2014] 1 Σ ελίδα

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ. Παυλόπουλος Κ. Γεώργιος

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ. Παυλόπουλος Κ. Γεώργιος ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Παυλόπουλος Κ. Γεώργιος Πτυχιούχος Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (Α.Σ.Ο.Ε.Ε.) Υποβληθείσα για το Μεταπτυχιακό

Διαβάστε περισσότερα

«Η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ»

«Η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ» ΑΤΕΙΘ Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα ΣΔΟ Σχολή Διοίκησης & Οικονομίας Τμήμα Εμπορίας και Διαφήμισης - ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - «Η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάδειξη της μάθησης: προσδιορισμός, αξιολόγηση και αναγνώριση της μη τυπικής μάθησης στην Ευρώπη

Η ανάδειξη της μάθησης: προσδιορισμός, αξιολόγηση και αναγνώριση της μη τυπικής μάθησης στην Ευρώπη Η ανάδειξη της μάθησης: προσδιορισμός, αξιολόγηση και αναγνώριση της μη τυπικής μάθησης στην Ευρώπη Περίληψη Η παρούσα έκθεση πραγματεύεται το ζήτημα της ευρύτερης ανάδειξης της μάθησης που αποκτάται εκτός

Διαβάστε περισσότερα

«Μελέτη εξειδίκευσης σχεδίου ανάπτυξης οικοτουρισμού (προώθηση, διαδρομές, υπηρεσίες) και ενεργειών διαχείρισης επισκεπτών και περιβάλλοντος»

«Μελέτη εξειδίκευσης σχεδίου ανάπτυξης οικοτουρισμού (προώθηση, διαδρομές, υπηρεσίες) και ενεργειών διαχείρισης επισκεπτών και περιβάλλοντος» «Μελέτη εξειδίκευσης σχεδίου ανάπτυξης οικοτουρισμού (προώθηση, διαδρομές, υπηρεσίες) και ενεργειών διαχείρισης επισκεπτών και περιβάλλοντος» Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 1. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...

Διαβάστε περισσότερα

ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ( ΟΠ)

ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ( ΟΠ) κ ε φ ά λ α ι ο 1 ΙΟΙΚΗΣΗ Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ( ΟΠ) 1.1 Ε ΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΟΠ Σε όλο τον κόσμο η φήμη της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών έχει πληγεί σημαντικά από διαφόρων ειδών κρίσεις. Αμέτρητα προβλήματα,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΜΕ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ HILTON

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΜΕ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ HILTON ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΜΕ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ HILTON ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:ΜΠΕΛΕΚΑ ΔΟΜΝΑ ΑΜ: 41 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Οµότιµος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστηµίου, Επίτιµος Πρόεδρος Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης

Οµότιµος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστηµίου, Επίτιµος Πρόεδρος Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΗΜΟΥ ΡΟ ΙΩΝ Κόνσολας Νικόλαος Οµότιµος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστηµίου, Επίτιµος Πρόεδρος Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης Παπαδασκαλόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΣΤΙΓΜΙΑΙΑ ΕΚΘΕΣΗ Κοινοτικό Συμβούλιο Βορόκληνης ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 23 Φεβρουαρίου 2012 Κοινοτικό Μέγαρο Βορόκληνης Ώρα 16:30 21:30 1 Εισαγωγή Η Συνάντηση της Κοινότητας

Διαβάστε περισσότερα

Συγκριτική Μέτρηση Επιδόσεων και διαχείριση ποιότητας στις δηµόσιες συγκοινωνίες 1

Συγκριτική Μέτρηση Επιδόσεων και διαχείριση ποιότητας στις δηµόσιες συγκοινωνίες 1 Συγκριτική Μέτρηση Επιδόσεων και διαχείριση ποιότητας στις δηµόσιες συγκοινωνίες 1 Για τη χρήση του παρακάτω υλικού: Σκοπός του έργου PORTAL είναι η επιτάχυνση της απορρόφησης των ερευνητικών αποτελεσµάτων

Διαβάστε περισσότερα