Φωτογραφίζοντας το «Μαύρο Σάββατο» ραστηριότητες του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης. σελ. 18. σελ. 26

Transcript

1 ΤΕΥΧΟΣ 39 ΕΤΟΣ 2012 ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚH ΚΟΙΝOΤΗΤΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝIΚΗΣ Βασ. Ηρακλείου Θεσσαλονίκη EL AVENIR-ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΤΗΣ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Φωτογραφίζοντας το «Μαύρο Σάββατο» σελ. 18 ραστηριότητες του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης σελ. 26

2 Editorial Το El Avenir γίνεται ηλεκτρονικό Αγαπητοί αναγνώστες, Το παρόν τεύχος του El Avenir κυκλοφορεί σε μια περίοδο όπου η ΙΚΘ προσπαθεί να εκσυγχρονίσει τις μεθόδους επικοινωνίας της. Ήδη, από τον περασμένο Ιούλιο, λειτουργεί η επίσημη ιστοσελίδα της Κοινότητας. Στη διεύθυνση μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να βρουν πλούσιο υλικό σχετικά με την ιστορία και τις παραδόσεις των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, την πολιτιστική κληρονομιά, τις δραστηριότητες των διαφόρων φορέων και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, τα οποία θα εμπλουτίζονται συνεχώς. Η κεντρική σελίδα φιλοξενεί ενδιαφέρουσες ειδήσεις για μελλοντικές αλλά και περασμένες εκδηλώσεις, όπως συναυλίες, εκθέσεις και συναντήσεις με εβραϊκό αντικείμενο. Στόχος μας είναι στους αμέσως επόμενους μήνες να αποστέλλεται το υλικό αυτό σε τακτά χρονικά διαστήματα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε όλα τα μέλη και τους φίλους της Κοινότητας. Έτσι, η ενημέρωση θα γίνεται πιο άμεση και συνεπής, και θα διευρυνθεί κατά πολύ ο κύκλος των παραληπτών. Η έντυπη έκδοση θα εξακολουθήσει να εκδίδεται περιστασιακά με ειδήσεις που δεν θα θέλαμε να είναι ελεύθερα προσβάσιμες στο διαδίκτυο, όπως δραστηριότητες επιτροπών, η κατασκήνωση, ψηφίσματα, γεννήσεις κτλ. Αυτές θα αποτελούν το κύριο κομμάτι της αρθρογραφίας. Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο χρησιμοποιούμε τη νέα και συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία για να κρατάμε σε επαφή ακόμη περισσότερους φίλους σε Ελλάδα και εξωτερικό, αλλά περιορίζουμε σημαντικά και τα έξοδα στις δύσκολες αυτές ημέρες. Παράλληλα, η ενημέρωση γίνεται πιο άμεση και επίκαιρη. Θα σας παρακαλούσαμε να μας στείλετε τις διευθύνσεις στις οποίες θα επιθυμούσατε να λαμβάνεται το ενημερωτικό δελτίο της κοινότητας στη διεύθυνση Κατά τις προσεχείς εβδομάδες ελπίζουμε να αρχίσει και η αποστολή των e-newsletter, όταν ολοκληρωθούν οι τεχνικές ρυθμίσεις. Η ύλη του El Avenir που κρατάτε στα χέρια σας είναι πολύ πλούσια σε άρθρα και εκδηλώσεις και σας ευχόμαστε καλή ανάγνωση!...περιεχόμενα Η επιστροφή η ομιλία της κας Ρίκας Μπενβενίστε...3 Εθνική Ημέρα Μνήμης...7 Άρθρα-Ειδήσεις...8 Εκδηλώσεις- Πολιτιστικά...13 Ημερίδα «Εβραϊκοί τόποι της Θεσσαλονίκης»...16 Φωτογραφίζοντας το «Μαύρο Σάββατο»...18 "Λα μάντρε ι ελ φίζο"...21 Σχολείο...22 Μακαμπή...24 Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης...26 Κατασκήνωση...30 Ψηφίσματα- Ανακοινώσεις...31

3 Εθνική Ημέρα Εβραϊσμός Μνήμης 2012 Σ τις 29 Ιανουαρίου 2012, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και η Ισραηλιτική Κοινότητα οργάνωσαν στο Μνημείο Ολοκαυτώματος στην Πλατεία Ελευθερίας τελετή για την Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, παρουσία εκπροσώπων της Πολιτείας, της αυτοδιοίκησης, των διπλωματικών αρχών, καθώς και πλήθους κόσμου. Η τελετή ξεκίνησε με επιμνημόσυνη δέηση από το Ραββίνο Θεσσαλονίκης, κ. Ελιάου Σιτρίτ και ακολούθησε χαιρετισμός του εκπροσώπου της Κυβέρνησης, Υφυπουργού Εξωτερικών, κ. ημήτρη όλλη, ο οποίος αναφέρθηκε στη δέσμευση της Ελλάδας να συνεχίσει τη μελέτη της παρουσίας της ιστορικής εβραϊκής κοινότητας στη χώρα. Ο πρέσβης του Ισραήλ, κ. Αριέ Μέκελ, στον χαιρετισμό του τόνισε ότι παρόλο που το Ολοκαύτωμα έχει αναγνωριστεί διεθνώς υπάρχουν δυστυχώς ακόμα χώρες και άνθρωποι που αρνούνται την ύπαρξή του ενώ έκανε αναφορά και στην ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος και Ισραήλ. Ο Αντιπεριφερειάρχης Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης, κ. Απόστολος Τζιτζικώστας, μίλησε για το ρόλο της Κοινότητας στη διαμόρφωση του πολυπολιτισμικού χαρακτήρα της πόλης ενώ ο ήμαρχος, κ. Γιάννης Μπουτάρης, μεταξύ άλλων δήλωσε την πρόθεσή του να μετατραπεί η πλατεία Ελευθερίας σε πάρκο μνήμης για τους Εβραίους της πόλης καθώς και ότι θα ανεγερθεί ένα μνημείο εντός του ΑΠΘ, όπου βρισκόταν το παλαιό εβραϊκό νεκροταφείο. Ακολούθησαν χαιρετισμοί του εκτελεστικού ιευθυντή της American Jewish Committee, κ. David Harris και του προέδρου του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου και της Ι.Κ. Θεσσαλονίκης, κ. αυίδ Σαλτιέλ, που αναφέρθηκαν στην καταστροφή που υπέστη το εβραϊκό στοιχείο στην Θεσσαλονίκη και τόνισαν τη σημασία της διατήρησης της μνήμης του Ολοκαυτώματος. Στη συνέχεια έγινε κατάθεση στεφάνων από εκπροσώπους των Αρχών, του ιπλωματικού Σώματος, Σωματείων, εκπροσώπων των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων Ελλάδος και Συλλόγων της πόλης. Ο εκπρόσωπος της Κυβέρνησης, υφυπουργός Εξωτερικών κ. ημήτρης όλλης. Ο εκτελεστικός διευθντής της American Jewish Community κ. David Harris. 3 Ο προεδρος της ΙΚΘ και του ΚΙΣ κ. αυίδ Σαλτιέλ.

4 Η ομιλία Άρθρα της - Ειδήσεις κας Ρίκα Μπενβενίστε Η ομιλία της κας Ρίκα Μπενβενίστε στις 11 ΜαÀου 2011, στη συναγωγή Μοναστηριωτών για την Ημέρα Πένθους των θυμάτων του Ολοκαυτώματος Σ ήμερα δεν θα μιλήσω για τους νεκρούς μας στη Shoah. Αν ήταν να το κάνω, ακολουθώντας μιαν εβραϊκή παράδοση, απλά θα διάβαζα ονόματα, κι ας ονειρευόταν ο καθένας ένα πρόσωπο για κάθε όνομα, ένα χαμόγελο που έσβησε, ένα χάδι που δεν χαρίστηκε. Θα προσπαθήσω επίσης να σας μιλήσω αποφεύγοντας τις συμπληγάδες της ευπώλητης νοσταλγίας και της πολιτικής ρητορίας, που τόσο συχνά εξωραΐζουν τον βίαια χαμένο κόσμο της προπολεμικής Θεσσαλονίκης. Στέκομαι στο ίδιο ακριβώς σημείο που στάθηκα σε τούτη εδώ τη συναγωγή, το απόγευμα μιας ανοιξιάτικης Κυριακής, στις αρχές της δεκαετίας του 70. Ένιωθα τότε άβολα για την εφηβεία μου, για το λευκό φουστάνι της μπατμιτσβά, για τον σύντομο λόγο που διάβασα, για τη συγκίνηση των δικών μου. Ήξερα μέσα μου, ότι η συγκίνηση αυτή είχε να κάνει με κάτι που δεν μπορούσε να εξηγηθεί ούτε από θρησκευτικό συναίσθημα, ούτε από αυτό που αποκαλούν «ταυτοτική συνείδηση». Είχε να κάνει με κάτι που τότε, μαζί με τους άλλους της γενιάς μου, χωρίς να το ομολογούμε το υποπτευόμασταν, όσο μας το επέτρεπε μια οικογενειακή σιωπή, κάτι που σήμερα μπορώ να προσδιορίσω καλύτερα. Κάθε γενοκτονία καταστρέφει την διαγενεαλογική σχέση. Για τη γενιά των γονιών μου, για τις γενιές των επιζώντων της Shoah, γάμοι, γεννήσεις, θρησκευτικές ενηλικιώσεις ήταν και εκδηλώσεις ανασυρμολόγησης μιας θρυμματισμένης συγγένειας, μιας οικογενειακής μνήμης. Αυτό ήταν το μυστικό της συγκίνησης των δικών μου. Λοιπόν, σήμερα θέλω να σας μιλήσω για την επιστροφή, και για αυτούς που επέζησαν. Γι αυτούς που επέστρεψαν αλλά έπρεπε να συνεχίσουν να αγωνίζονται για να υφάνουν ξανά το κομμένο νήμα του βίου τους, δίνοντας νόημα σε ζωές που καταπατήθηκαν από τον τρόμο, το μίσος και τη βία. Θα προσπαθήσω να τους συναντήσω στα πρώτα εκείνα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια και στις διαφορετικές διαδρομές που ακολούθησαν από τα ερείπια του πολέμου στις καινούριες τους ζωές. Η ιστορία που θα σας πω ξεκινά με την Απελευθέρωση. Θεσσαλονίκη, 30 Οκτωβρίου 1944: «Μια μέρα που ξεκίνησε συννεφιασμένη κι όσο περνούσε έγινε ηλιόλουστη...» θυμάται ο θεσσαλονικιός συγγραφέας Νίκος Μπακόλας. Νωρίς το απόγευμα άρχισαν να μπαίνουν στην πόλη ομάδες από αντάρτες, δυο-τρεις μέρες αργότερα αποβιβάστηκαν οι Άγγλοι. Οι Εβραίοι ξαναπερπατούν στην πόλη τους. Πρώτοι ίσως όσοι κρύβονταν μέσα στην πόλη, θα ακολούθησαν κάποιοι εβραίοι αντάρτες, εκείνοι που κρύβονταν στα βουνά, σε χωριά, στην Αθήνα, άνθρωποι όλοι κι όλοι. Όταν ο πρώτος επιζών του Άουσβιτς φτάνει στη Θεσσαλονίκη, τον Μάρτη του 45, τα κακά μαντάτα κάνουν γρήγορα τον γύρο της πόλης: «Οι Γερμανοί έκαψαν όλους τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στα κρεματόρια», λέει. Προς το τέλος της άνοιξης φθάνουν στην πόλη επιζώντες των στρατοπέδων συγκέντρωσης και των στρατοπέδων του θανάτου. Τους περιβάλλει μια ανησυχητική ξενότητα. Αποξενωμένοι και ολομόναχοι, καθώς η μοίρα τους μοιάζει να μην αφορά όσους στέκουν γύρω. Εξορισμένοι από ό,τι κάποτε τους χάριζε εμπιστοσύνη, από ό,τι πίστευαν, εξορισμένοι από την ιστορία της ίδιας τους της ζωής. Εκείνο το όνειρο-εφιάλτης που τους βασάνιζε και τον: ποιος θα πιστέψει την πείνα, το κρύο, τον πόνο, τον φόβο, την εξάντληση, την απελπισία, τον θάνατο ολόγυρα, παντού. Ακόμη κι αν επιθυμούν να μιλήσουν, γρήγορα καταλαβαίνουν πως κανείς απ όσους δεν έζησαν και δεν είδαν δεν θέλει να ακούσει. Ακόμη χειρότερα: Μια βάναυση, διεστραμμένη καχυποψία βαραίνει επάνω τους. Όποιος δεν γνώρισε τα στρατόπεδα, είναι πρόθυμος να πιστέψει πως εκεί μόνο εγκληματίες επέζησαν, ή τουλάχιστον εκείνοι που εκεί μέσα είχαν γίνει εγκληματίες ή ακόμη, ότι τα στρατόπεδα δεν ήταν τάχα και τόσο φοβερή υπόθεση, απόδειξη οι ίδιοι οι επιζώντες, αφού επέστρεψαν... Μερικές φορές, η καχυποψία δεν λείπει ούτε από τις σχέσεις 4

5 Άρθρα - Ειδήσεις Εβραϊσμός «Η επιστροφή» με τους δικούς τους, καθώς μια διαβάθμιση βασάνων, μια ιεραρχία πόνου έρχεται κάποτε να δηληριάσει την επιθυμία για μια «κανονική ζωή». Μα τι θα πει «κανονική ζωή»; Θυμός, πόνος, μοναξιά, ευθύνες, ελπίδα είναι συναισθήματα που διαδέχονται ατέρμονα το ένα τ άλλο. Πέρασε αρκετός καιρός από την Απελευθέρωση ώσπου να επιστρέψουν όλοι οι επιζώντες. Όταν οι Σύμμαχοι απελευθερώνουν τα εγκαταλειμμένα από τους Γερμανούς στρατόπεδα πρέπει να περιθάλψουν τους μισοπεθαμένους κρατούμενους. Για πολλούς έγκλειστους, χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζουν, ο μακρύς δρόμος της επιστροφής είχε αρχίσει όταν, καθώς οι Σύμμαχοι πλησίαζαν, οι Γερμανοί εκκένωναν τα στρατόπεδα και οδηγούσαν τους κρατούμενους σε βασανιστικές πορείες θανάτου. Τον παγωμένο χειμώνα του 44-45, μισόγυμνοι, εξαντλημένοι, πεινασμένοι περπατούν αδιάκοπα σε δρόμους στρωμένους με πτώματα. Οι πορείες κρατούν μέρες που μοιάζουν ατελείωτες 1 κάποτε με καμιόνια, κάποτε σε τραίνα, από στρατόπεδο σε στρατόπεδο, πάντοτε με τον τρόμο των βομβαρδιστικών. Πεθαίνουν από το κρύο, την πείνα, τον τύφο. Κάποιοι τολμούν να βγουν από τη σειρά για να αποδράσουν, δύσκολο εγχείρημα σε τόπο αφιλόξενο με ξένη γλώσσα, άλλοι ελευθερώνονται όταν οι φύλακες το βάζουν στα πόδια κι άλλοι αντικρίζουν μια μέρα μπροστά τους τον ελευθερωτή σοβιετικό, αμερικανό ή άγγλο στρατιώτη που με ανάμεικτη την οδύνη και την αποστροφή στο βλέμμα του, απλώνει το χέρι να δώσει ένα τσιγάρο και μια κονσέρβα. Συχνά λησμονούμε ότι την άνοιξη του 45, μια «παλίρροια από νομάδες», εκατομμύρια πρώην κρατούμενοι, έβγαιναν από φυλακές, στρατόπεδα, εργοστάσια και κρησφύγετα και έπαιρναν τους δρόμους και τα τραίνα της επιστροφής. Πολλές φορές οι περιπλανήσεις κρατούσαν μήνες. Οι εκτοπισμένοι, ελεύθεροι πια, παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής, αλλά κάποιοι ανάμεσά τους νιώθουν πως δεν έχουν πια πατρίδα. Περίπλοκες συχνά διαδρομές οδηγούν και τους έλληνες εβραίους να περάσουν από πόλεις της Τσεχοσλοβακίας, της Ουγγαρίας, της Ολλανδίας, του Βελγίου, της Γαλλίας, της Γιουγκοσλαβίας, της Ιταλίας, διαδρομές που έχουν να κάνουν με οικογενειακές ιστορίες και τυχαίες συναντήσεις. Τι να σκέφτονταν άραγε τότε, ο καθένας με τη δική του ιστορία βασάνων, καθένας με τη δική του περιπέτεια επιβίωσης. Από το Σιδηρόκαστρο στη Θεσσαλονίκη, πρώτη στάση στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Κάποιοι έχουν κάποιον να τους περιμένει, άλλοι βρίσκουν στήριγμα στον παλιό γείτονα, για πολλούς μοναδική παρηγοριά η κοινότητα που ανασυγκροτείται. Ο τελευταίος επιζών επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη τον Νοέμβριο του Αρκετοί ελληνο-εβραίοι προτίμησαν να μην επιστρέψουν και παρέμειναν σε στρατόπεδα πρώην εκτοπισμένων, σαν σε μια «αίθουσα αναμονής» στην οποία άνδρες και γυναίκες αρχίζουν καινούριες ζωές, παντρεύονται, κάνουν παιδιά, περιμένοντας την πολυπόθητη βίζα για τις ΗΠΑ, ή την ευκαιρία για τη δύσκολη τότε μετανάστευση στην Παλαιστίνη. Για πολλούς άλλωστε, η επιστροφή στην Ελλάδα αποδεικνύεται μια ενδιάμεση στάση πριν τη μετανάστευση, όταν ανακαλύπτουν ότι ο τόπος από τον οποίο διώχθηκαν δεν είναι πια δικός τους, ότι σ αυτόν δεν υπάρχουν πια ούτε συγγενείς, ούτε σπίτι, ούτε περιουσία. Εκατοντάδες ορφανά ετοιμάζονται για aliyah με τη βοήθεια των ανθρώπων του Εβραϊκού Πρακτορείου της Παλαιστίνης. Από τα δέκα ζευγάρια ενός από τους πρώτους ομαδικούς γάμους το 1946, τέσσερα μετανάστευσαν στο Ισραήλ, τρία στις ΗΠΑ και μόνο τρία παρέμειναν στη Σαλονίκη. Η Ελλάδα επιτρέπει την έξοδο προς την Παλαιστίνη με αντάλλαγμα την παραίτηση από την ελληνική ιθαγένεια. Πουθενά η ζωή δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα για τους πρόσφυγες: Στην Παλαιστίνη οι μετανάστες που είχαν έρθει πριν από τον πόλεμο αντιμετωπίζουν τους επιζώντες των στρατοπέδων άλλοτε σαν χαμένους συγγενείς και άλλοτε ως συνυπεύθυνους για τον χαμό των δικών τους. Εκεί, οι υλικές συνθήκες διαβίωσης περιορίζονται σε δυο σιδερένια κρεβάτια, στρώματα, μια στέγη μαζί με άλλους, και λίγα χρήματα για τον πρώτο καιρό. Αλλά και πέρα από τον Ατλαντικό, η πραγματοποίηση του αμερικανικού ονείρου περνάει μέσα από 5

6 Η ομιλία Άρθρα της - Ειδήσεις κας Ρίκα Μπενβενίστε Εβραϊσμός τις ανήλιες ατραπούς της φτώχειας και της συνειδητοποίησης, ότι μια πόλη μεταναστών είναι μια πόλη που οι ντόπιοι έχουν τον τρόπο τους να κρατάνε τους μετανάστες σε απόσταση, να κρατάν μακριά τους πρόσφυγες που, όπως έγραφε η Χάννα Άρεντ, έχασαν τη γλώσσα τους, δηλαδή τη φυσικότητα στις αντιδράσεις τους, την απλότητα στις χειρονομίες, την έκφραση των συναισθημάτων τους. Στην Ελλάδα, τη χαρά της Απελευθέρωσης έρχεται γρήγορα να σκιάσει ένας σκληρός εμφύλιος. Για ορισμένους αριστερούς Εβραίους αυτό σήμαινε συνέχιση των διώξεων. Για όλους όμως τους Εβραίους, αυτό σήμαινε ότι θα έβλεπαν πολλούς από τους συνεργάτες των Γερμανών να εξαγοράζουν με περισσή εθνικοφροσύνη την ατιμωρησία τους. Για τους περισσότερους Έλληνες, Εβραίους και μη, τα μεταπολεμικά χρόνια ήταν χρόνια μεγάλης ανέχειας και έλλειψης στέγης. Η UNRRA και η JOINT προσφέρουν περίθαλψη, φαγητό, ρούχα. Πολλοί Εβραίοι που επιστρέφουν δεν μπορούν να μπουν στα σπίτια τους είτε γιατί είχαν βρει στέγη σε αυτά κάποιοι άλλοι δυστυχείς, πρόσφυγες, είτε επειδή τα σπίτια αυτά είχαν γίνει λεία δωσιλόγων. Οικογένειες μοιράζονται μια στέγη, μια αυλή. Αν η κατάργηση των νόμων που εκδόθηκαν στον πόλεμο έπρεπε να σημάνει την άμεση αποκατάσταση των περιουσιών τους, στην πραγματικότητα επρόκειτο συχνά για μια μακρόχρονη διαδικασία που παρεμποδιζόταν για χρόνια από την απρόθυμη στάση των δημοτικών, των δικαστικών, των πολιτικών εντέλει αρχών. Ακόμη χειρότερα: με μια συνηθισμένη διαστροφή της λογικής, η διεκδίκηση της αποκατάστασης των περιουσιών μετατρέπεται σε δηλητήριο στα στόματα των αντισημιτών, σχετικά με την υποτιθέμενη εβραϊκή φιλαργυρία, συντηρώντας την εντύπωση ότι όλοι οι Εβραίοι είναι πλούσιοι και έχουν κρυμμένους θησαυρούς. Στις τα αντισημιτικά δημοσιεύματα αναγκάζουν τον αρθρογράφο της Εβραϊκής Εστίας να σημειώσει: «Οι επανελθόντες εκ της ομηρίας εβραίοι δεν έτυχαν ουδεμιάς απολύτου περιθάλψεως εκ μέρους του επισήμου κράτους. Χειρότερον ακόμη, συνήντησαν πάντοτε και συναντούν ακόμη ανυπερβλήτους δυσχερείας δια να τους αναγνωρισθεί το δίκαιόν των και εις κάθε περίπτωσιν και αι δυσχέρειαι αυταί, μαζί με την κρατικήν αδιαφορίαν έκαμαν ώστε πολλοί εβραίοι να είναι ακόμη άστεγοι και η φυματίωσις να έχει κάνει μεταξύ των από της απελευθερώσεως μέχρι σήμερον, τόσας προόδους που ο αριθμός των ασθενών να είναι σήμερον οκταπλάσιος από το 1945». Κι ενώ ο πόλεμος έχει τελειώσει, η ιεροσυλία του εβραϊκού νεκροταφείου συνεχίζεται ακόμη το 1947, όταν καθημερινά, επιτύμβιες πλάκες μεταφέρονται με κάρα σε διάφορα μέρη της πόλης, γεμίζουν τον περίβολο του Αγίου ημητρίου, ενώ με αυτές στρώνεται ο δρόμος που συνδέει τη Λεωφόρο Βασιλέως Γεωργίου με το Στρατηγείο. Τα χρόνια , οι κοινότητες στη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα αλλά και σε όλες τις μικρότερες πόλεις ανταποκρίνονται στην πρόκληση της ανασυγκρότησης. Στις αρχές του 1946 γίνονται οι πρώτες εκλογές στην κοινότητα της Θεσσαλονίκης, στις οποίες οι πρώην κρατούμενοι των στρατοπέδων, οι «όμηροι», εκπροσωπούνται από τη δική τους παράταξη. Η πίκρα και ο θυμός δύσκολα παραμερίζονται και οι διαφωνίες είναι πάντα πολλές. Τον Νοέμβριο του 1947 συγκαλείται στην Αθήνα η πρώτη Συνέλευση των αντιπροσώπων των ισραηλιτικών κοινοτήτων «εις ατμόσφαιραν δυσπιστίας και καχυποψίας», σημειώνει ο αρθρογράφος της Εβραϊκής Εστίας. ύο εφημερίδες, το Ισραηλιτικόν Βήμα από τον Νοέμβριο του 45 στη Θεσσαλονίκη και η Εβραϊκή Εστία από τον Μάρτη του 47 στην Αθήνα, παρακολουθούν τη διεθνή πολιτική σκηνή δίνοντας έμφαση στα θέματα που αφορούν τους Εβραίους, και με κυρίαρχο βέβαια ανάμεσά τους το ζήτημα της μετανάστευσης στην Παλαιστίνη και τη διαδικασία της ανακήρυξης του κράτους του Ισραήλ. Καθρεφτίζουν επίσης την καθημερινότητα των κοινοτήτων στην επίπονη διαδικασία της ανασυγκρότησής τους. Το 1947 η καθημερινότητα αυτή περιλαμβάνει θέματα όπως η ανακατασκευή των εσωτερικών θυρών της συναγωγής, η διανομή αζύμων, «κομισθέντων εξ Αμερικής» για το Πάσχα (2 1/4 κιλά κατ άτομο), η αντικατάσταση του ραβίνου της Αθήνας που αναχωρεί για 6

7 Άρθρα - Ειδήσεις Εβραϊσμός «Η επιστροφή» την Αίγυπτο, το ταξίδι του μοέλ της Αθήνας, αεροπορικώς για τη Θεσσαλονίκη «δια να ενεργήσει περιτομή σε δέκα βρέφη». Για τη φροντίδα των παιδιών υπήρχε συναίνεση και δόθηκε προτεραιότητα: Στη Θεσσαλονίκη θα λειτουργήσει παιδικό κέντρο, ενώ το καλοκαίρι του 1947 εγκαινιάζονται οι κατασκηνώσεις στην Αγία Τριάδα: 72 παιδιά σε δύο περιόδους «επέρασαν είκοσι ημέρας εις τον καθαρόν αέρα της θαλάσσης», κάτι που το απαιτούσε η υγεία πολλών από αυτά. Εκεί, ανάμεσα στα παιδιά, αμβλύνονται επιτέλους οι αντιθέσεις, εκεί επιτέλους η χαρά της ζωής μπορεί να πάρει το πάνω χέρι. «Κανονική ζωή» σημαίνει επίσης συμβιβασμούς: για άλλους στον γάμο, για άλλους στη δουλειά, για κάποιους στην απόφαση να παραιτηθούν από τη συνέχιση των σπουδών τους. Αλλά στην απλότητά της η ζωή μπορεί να είναι και γλυκειά: Οι νέοι ανακαλύπτουν και πάλι τον έρωτα, τον χορό. Ασπρόμαυρες φωτογραφίες απαθανατίζουν μια κυριακάτικη εκδρομή στη θάλασσα, στην Περαία. Νέοι και νέες συναντιούνται στο ζαχαροπλαστείο της γειτονιάς και με κάθε ευκαιρία χορεύουν, χορεύουν πολύ. Τα θύματα πασχίζουν να βρουν τη δύναμη να πάψουν να είναι θύματα, να βρουν ενδιαφέρον στη ζωή. Κάποιοι μοιάζουν να καταφέρνουν να αφήσουν πίσω τους το πρόσφατο παρελθόν για να συγκεντρωθούν στο μέλλον. Άλλοι δεν μπορούν να σταματήσουν να διηγούνται ο ένας στον άλλο ζοφερές ιστορίες παθών και τρόμου. Κάποιοι μοιάζουν υπερήφανοι που μπόρεσαν να αντέξουν τα δεινά και φαίνονται να αντλούν κουράγιο απ την απαντοχή τους. Άλλοι πασχίζουν να λησμονήσουν. Η απόκτηση παιδιών γίνεται το θαύμα που επιτρέπει την είσοδο στην «κανονική ζωή». Γάμοι, κατά προτίμηση με κάποιον στον οποίο δεν χρειάζεται να εξηγήσεις με πολλές λέξεις «όλα αυτά», με κάποια στην οποία δεν χρειάζεται να εξηγήσεις τι είναι ο άνθρωπος, τα εγκλήματα για τα οποία είναι ικανός, τις αρετές που μπορεί να κρύβει, με κάποιον που έχει κι εκείνος να διηγηθεί απίστευτες ιστορίες ανθρωπιάς κι αλληλεγγύης, μίσους και προδοσίας. Με κάποια που όπως όλοι πρέπει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και τους συμβιβασμούς της μεταπολεμικής ζωής, αλλά και να τα βγάλει πέρα με την αίσθηση της απώλειας των αγαπημένων, με το αβάσταχτο πένθος. ιότι κάτω από την επίφαση της «κανονικής ζωής», με δουλειά, οικογένεια και διασκέδαση, πενθούσαν. ιότι ημέρα πένθους ήταν η ημέρα της μνημόνευσης των νεκρών στα στρατόπεδα: στις 29 Μαρτίου του 1947, όλα τα εβραϊκά καταστήματα έμειναν κλειστά και στη θύρα τους τοιχοκολήθηκε η πένθιμος αγγελία του μνημοσύνου. Η Συναγωγή αυτή ήταν κατάμεστη και ντυμένη στα μαύρα. Οι πολυέλαιοι σκεπασμένοι και εκατοντάδες κεριά αναμμένα. Η λειτουργία άρχισε στις 10 το πρωί και εκτός από τους «επισήμους» παρευρίσκονταν και χριστιανοί φίλοι. Μίλησαν ο ραβίνος Μόλχο, ο πρόεδρος Μενασέ, ο δικηγόρος Ναχμίας και ο «γηραιός ιστοριογράφος» Ιωσήφ Νεχαμά. Και το πλήθος ξέσπασε σε λυγμούς. Για κάποιους ποτέ δεν θα υπήρχε «κανονική ζωή». Θα αναρωτιέστε ίσως, γιατί επιμένω σήμερα σε αυτό το κομμάτι της «παλιάς» ιστορίας, στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Επιμένω, επειδή η βιβλική εντολή Ζαρόρ δεν σημαίνει μονάχα θυμήσου τη βάσανο και τον θάνατο. Σημαίνει επίσης θυμήσου την ιερότητα του Σαββάτου, την Έξοδο, την Απελευθέρωση... Η εμπειρία των επιζώντων πρέπει να υμνεί τη ζωή, όχι το μαρτύριο. H ανάμνηση της επιστροφής ξεθώριασε ανάμεσα στις οδυνηρές μνήμες της Shoah και τη νοσταλγία των προπολεμικών χρόνων από τη μια, και τις απαιτήσεις του παρόντος από την άλλη. Ίσως όμως, στην επιστροφή και σε αυτά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια βρούμε εξηγήσεις για τον κόσμο μέσα στον οποίο μεγαλώσαμε εμείς, τα παιδιά εκείνων που επέστρεψαν στην «κανονική ζωή». Και ίσως καταλάβουμε καλύτερα τους φόβους και την τόλμη, τις αποφάσεις και τους δισταγμούς, την αυστηρότητα και την τρυφερότητα των δικών μας. Ο ποταμός των ανθρώπινων βασάνων και της αδικίας δεν σταματά. Βρίσκεται όμως ακόμη δίπλα μας η γενιά των ανθρώπων που «επέστρεψαν». Ας τους κρατήσουμε το χέρι, κι ας μας δίνει η μνήμη των βασάνων τους τη δύναμη να πολεμούμε διακρίσεις και αδικία. 7

8 Άρθρα - Ειδήσεις Ο ήμος Θεσσαλονίκης τίμησε τους εν ζωή επιζώντες στρατοπέδων συγκέντρωσης Σ ε μια σεμνή τελετή στην κατάμεστη αίθουσα του ημοτικού Συμβουλίου, ο ήμος Θεσσαλονίκης τίμησε τη ευτέρα 20 Ιουνίου 2011 τους 31 επιζώντες των στρατοπέδων συγκέντρωσης που ζουν ακόμη στην πόλη μας. Η εκδήλωση ξεκίνησε με την προβολή αποσπασμάτων από δύο εκπομπές της ημοτικής Τηλεόρασης Θεσσαλονίκης με μαρτυρίες των επιζώντων. Ο καθηγητής Πολιτικής και Συνταγματικής Ιστορίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Γιώργος Αναστασιάδης αναφέρθηκε στα τραγικά γεγονότα που οδήγησαν στον αφανισμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και στην προσφορά του εβραϊκού στοιχείου στην πόλη. Ο ήμαρχος, κ. Γιάννης Μπουτάρης καταδίκασε στο χαιρετισμό του την πρόσφατη βεβήλωση του μνημείου Ολοκαυτώματος και ανέφερε ότι παρόλο που η εκδήλωση γίνεται με 65 χρόνια καθυστέρηση τιμά τους παρευρισκόμενους επιζώντες αλλά και όλους όσοι δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Χαιρετισμούς απηύθυναν επίσης ο πρόεδρος του ημοτικού Συμβουλίου, κ. Παναγιώτης Αβραμόπουλος, ο επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης κ. Κωνσταντίνος Γκιουλέκας, οι επικεφαλής των δημοτικών παρατάξεων κ.κ. Σωτήρης Ζαριανόπουλος, Στέλιος Παπαθεμελής, Τριαντάφυλλος Μιταφίδης, Μάκης Στεργίου, Χρήστος Μάτης και ο Αντιδήμαρχος Οικονομικών κ. Χασδάι Καπόν. Ιδιαίτερα συγκινητικός ήταν ο χαιρετισμός του κ. Χάιντς Κούνιο, ο οποίος ευχαρίστησε τον ήμο εκ μέρους των επιζώντων και περιέγραψε την εμπειρία του στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και κατά την επιστροφή του στην γενέθλια πόλη. Ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος, στη σύντομη αλλά καίρια παρέμβασή του, πρότεινε να μετονομαστεί η πλατεία Παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού σε πλατεία Άουσβιτς και να μεταφερθεί εκεί ένα παλιό βαγόνι για να θυμίζει τις αποστολές των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα. Ο πρόεδρος της ΙΚΘ, κ. αυίδ Σαλτιέλ, αφού αναφέρθηκε στη βεβήλωση του Μνημείου υπογράμμισε ότι η τελετή αυτή αποτελεί φόρο τιμής σε ολόκληρο το 20% του πληθυσμού της πόλης που εξολοθρεύτηκε τόσο βίαια και άδικα. Η εκδήλωση έκλεισε με την απονομή τιμητικών πλακετών και διπλωμάτων στους επιζώντες. 8

9 Άρθρα - Ειδήσεις Επίσκεψη του Γερμανού Υπουργού Πολιτισμού κ. Bert Neumann Σ τις 12 Οκτωβρίου 2011 ο Υπουργός της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης εντεταλμένος για θέματα Πολιτισμού και ΜΜΕ κ. Bert Neumann απέτισε φόρο τιμής στα χιλιάδες θύματα της ναζιστικής θηριωδίας καταθέτοντας στεφάνι στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος, στην πλατεία Ελευθερίας και στέλνοντας μήνυμα πως, μέσω της υπόμνησης του τραγικού αυτού γεγονότος, θα πρέπει να δείχνουμε στη νέα γενιά «πού μπορεί να οδηγήσει ο ρατσισμός, η ξενοφοβία κι αυτού του είδους οι ιδεολογικές εκτροπές». Ο Υπουργός, ο οποίος βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο επίσημης επίσκεψής του στην Ελλάδα, τόνισε: «Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό σημείο του ταξιδιού μου εδώ [ ] Σκοπός μας είναι να υπενθυμίζουμε πάντα τα τρομερά εγκλήματα της Βέρμαχτ και των SS, κυρίως κατά των Εβραίων, για να μην συμβεί ποτέ ξανά κάτι τέτοιο στο μέλλον». Τη σημασία που αποδίδει η Γερμανία στην υπόμνηση του Ολοκαυτώματος και των δεινών αυτού τόνισε και ο Πρόεδρος της Ι..Κ.Θ. και του Κ.Ι.Σ.Ε., αυίδ Σαλτιέλ: «Η Γερμανία, κατανοώντας την ευθύνη γι αυτό που έχει γίνει, προσπαθεί να προβάλλει το Ολοκαύτωμα. Είναι θέμα πρώτης προτεραιότητας, γιατί φοβούνται κι αυτοί πως αν αυτό ξεχαστεί, θα μπορούσε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να επαναληφθεί. Γι αυτό τα προγράμματα γύρω από τη μνήμη και την έρευνα του Ολοκαυτώματος είναι στην πρώτη γραμμή». Ο κ. Neumann, ο οποίος είναι ο καθ ύλην αρμόδιος της γερμανικής κυβέρνησης για ζητήματα σχετικά με τις επιπτώσεις του Εθνικοσοσιαλισμού και του Ολοκαυτώματος, επισκέφτηκε το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, όπου και είχε μια συγκινητική, όπως ο ίδιος τη χαρακτήρισε, συνάντηση με τον Χάιντς Κούνιο, έναν από τους επιζώντες των στρατοπέδων-κολαστηρίων του Γ Ράιχ. «Ήταν μια πολύ συγκινητική συνάντηση. Ένας λόγος που πρέπει να προσερχόμαστε και να αποτίνουμε τιμή στους νεκρούς σε τέτοια μνημεία είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί (οι επιζώντες) δεν θα υπάρχουν σε λίγο. Αυτοί είναι μάρτυρες μιας εποχής», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Γερμανός αξιωματούχος. Ο Υπουργός περιηγήθηκε στους χώρους του Μουσείου, ενημερώθηκε για τα προγράμματα που υλοποιούνται σχετικά με τον Εβραϊσμό της πόλης και ενημερώθηκε από τον κ. αυίδ Σαλτιέλ, για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι εβραϊκές κοινότητες όλης της χώρας καθώς όπως επισημάνθηκε «δεν έχουν μείνει αλώβητες από την κρίση ιδιαίτερα σε ότι αφορά το κοινωνικό τους έργο». 9

10 Άρθρα - Ειδήσεις Επισκέψεις εκπροσώπων Εβραϊκών Οργανισμών στη Θεσσαλονίκη 4-5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011 AMERICAN JEWISH COMMITTEE Στις 4 και 5 Νοεμβρίου πολυμελής αντιπροσωπεία της American Jewish Committee επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη και την Κοινότητά μας. Την Παρασκευή 4 Νοεμβρίου η αντιπροσωπεία συμμετείχε στο Καμπαλάτ Σαμπάτ που διοργανώθηκε όπως πάντα στο Κοινοτικό Κέντρο. Την επόμενη ημέρα, συνοδεία του εφόρου του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης κ. Ε. Χεκίμογλου, η αντιπροσωπεία επισκέφτηκε την έκθεση «Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη. Ανεξίτηλα σημάδια στο χώρο» του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. 9 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011 AMERICAN JOINT DISTRIBUTION COMMITTE Στις 9 Νοεμβρίου βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη, για μια ημέρα, ο κ. Alberto Senderey, Γενικός ιευθυντής της JOINT για την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, καθώς και ο κ. Jack Frydrych, μέλος του.σ. και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του ίδιου οργανισμού, μαζί με τη σύζυγό του. Κατά τη σύντομη παραμονή τους στην πόλη μας οι εκπρόσωποι της JOINT, συναντήθηκαν με μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου ενώ ο κύριος και η κυρία Frydrych είχαν την ευκαιρία να κάνουν και μια σύντομη εξόρμηση στη Βεργίνα και στη Βέροια όπου επισκέφτηκαν την Μπαρμπούτα και ξεναγήθηκαν στην τοπική Συναγωγή. Οι συζητήσεις του Προέδρου της ΙΚΘ και των μελών του Κοινοτικού Συμβουλίου με τους εκπροσώπους των δύο παραπάνω οργανισμών επικεντρώθηκαν κυρίως στην εξαιρετικά δυσχερή οικονομική συγκυρία και τις επιπτώσεις αυτής, τρέχουσες και επικείμενες, στην Εβραϊκή ζωή της Θεσσαλονίκης. Επίσκεψη Γερμανών Βουλευτών Τ ην Παρασκευή 9 εκεμβρίου 2011 η Ισραηλιτική Κοινότητά Θεσσαλονίκης υποδέχθηκε αντιπροσωπεία της Υποεπιτροπής για θέματα Πολιτισμού και Παιδείας της Επιτροπής Εξωτερικής Πολιτικής της Κάτω Βουλής της Ομοσπονδιακής ημοκρατίας της Γερμανίας. Η αντιπροσωπεία που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη στα πλαίσια επίσημης επίσκεψής αποτελούνταν από τους εξής βουλευτές: Dr. Peter Gauweiler (CDU/CSU), Πρόεδρος της εν λόγω Υποεπιτροπής, Μέλος της Επιτροπής Εξωτερικής Πολιτικής, αναπληρωματικό μέλος της Επιτροπής Εσωτερικών και της Επιτροπής για Θέματα της ΕΕ, κα Angelika Krüger-Leißner (SPD), Μέλος της Υποεπιτροπής, Αναπλ. Πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού και Μ.Μ.Ε., Μέλος της Επιτροπής Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Καθηγ. κα Monika Grütters (CDU/CSU), Πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού και Μ.Μ.Ε. Mέλος της παραπάνω 10

11 Άρθρα - Ειδήσεις Υποεπιτροπής και Μέλος της Επιτροπής Παιδείας, Έρευνας και Εκτίμησης Συνεπειών της Τεχνολογίας, κα Claudia Roth (Bündnis 90/Die Grünen), Mέλος της παραπάνω Υποεπιτροπής, Αναπλ. Μέλος της Επιτροπής Εξωτερικής Πολιτικής και της Επιτροπής Αθλητισμού, κα Dr. Lukrezia Jochimsen (Die Linke), Mέλος της παραπάνω Υποεπιτροπής, Μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού και Μ.Μ.Ε. και μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου για Θέματα Τέχνης της Ομοσπονδιακής Κάτω Βουλής. Η αντιπροσωπεία συνοδευόμενη από τον Γενικό Πρόξενο κ. Wolfgang Hoelscher-Obermaier, πραγματοποίησε αρχικά κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο Ολοκαυτώματος και στη συνέχεια επισκέφθηκε το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, στο οποίο ξεναγήθηκε από τον Πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης κ. αυίδ Σαλτιέλ και τον επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος κ. Χάιντς Κούνιο σε κλίμα συγκίνησης. Στους βουλευτές προσφέρθηκαν αναμνηστικά δώρα εκ μέρους της ΙΚΘ και του προσωπικού του Μουσείου. Με την ευκαιρία της επίσκεψης της γερμανικής αντιπροσωπείας δοκιμάστηκε για πρώτη φορά το καινοτόμο ηλεκτρονικό σύστημα ξενάγησης που εγκαθίσταται στο Μουσείο με χορηγία του Γενικού Προξενείου της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται, επί του παρόντος, στην ισόγεια πτέρυγα του Μουσείου, αντικείμενο της οποίας είναι το εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης, το οποίο καταστράφηκε το εκέμβριο του Μελλοντικά το σύστημα θα εμπλουτιστεί με πληροφορίες και υλικό για το σύνολο του περιεχομένου του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, το οποίο θα προσφέρεται σε πολλαπλές γλώσσες για τις ανάγκες των επισκεπτών. «Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη: Ανεξίτηλα σημάδια στο χώρο» Α πό τις 17 Σεπτεμβρίου 2011 μέχρι τις 3 Σεπτεμβρίου 2012 θα φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης η έκθεση «Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη: Ανεξίτηλα σημάδια στο χώρο», η οποία παρουσιάζει πτυχές της ιστορίας της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης από την αρχαιότητα ως σήμερα. Η έκθεση διοργανώθηκε από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης με την συμβολή του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, με αντικείμενα και επιστημονική συνεργασία. Επίσης συνεργάσθηκαν και άλλα μουσεία της πόλης, όπως το Βυζαντινό, το Λαογραφικό & Εθνολογικό και το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα. Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος του Υπουργείου Πολιτισμού «Θεσσαλονίκη - Σταυροδρόμι Πολιτισμών» και αποτελεί τη συμμετοχή του Αρχαιολογικού Μουσείου στην 3 η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Η χρηματοδότησή της προέρχεται από το Επιχειρησιακό πρόγραμμα Μακεδονία - Θράκη και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η έκθεση είναι οργανωμένη σε τέσσερεις ενότητες που έχουν ως σημείο αναφοράς κάποιο μέρος της Θεσσαλονίκης που είναι συνδεδεμένο με τη δραστηριότητα των Εβραίων στην πόλη: Το Πανεπιστήμιο, όπου βρισκόταν το εβραϊκό νεκροταφείο, το ιστορικό κέντρο της πόλης, η Ανατολική Θεσσαλονίκη και τέλος η περιοχή του Παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού. Τα εκθέματα συνοδεύονται από πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό με ανέκδοτα κείμενα, φωτογραφίες και ηχητικά ντοκουμέντα. 11

12 Άρθρα - Ειδήσεις Επίσκεψη της J.F.N.A. στην Ελλάδα Α πό 11 έως 14 Σεπτεμβρίου 2011 εκπρόσωποι της Οργάνωσης Εβραϊκών Ομοσπονδιών Βορείου Αμερικής (JFNA) επισκέφθηκαν την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Η οργάνωση αυτή, που αποτελεί το συντονιστικό όργανο 157 εβραϊκών οργανισμών και 300 κοινοτήτων της Βορείου Αμερικής, δραστηριοποιείται σε τομείς ανάπτυξης της εβραϊκής παιδείας, κοινωνικής αρωγής και διατήρησης της πολιτισμικής κληρονομιάς. νότητας κ. Βενιαμίν Αλμπάλας. Ακολούθησε κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο Ολοκαυτώματος, άναμμα κεριών και προσευχή από τον Ραββίνο Αθηνών κ. Οι 35 εκπρόσωποι της JFNA ξεκίνησαν Ισαάκ Μιζάν. Στη συνέχεια, συνοδευόμενη από την ηγεσία του ΚΙΣΕ και της Ι.Κ. την επίσκεψή τους τη ευτέρα 12 Σεπτεμβρίου, με γεύμα στο Ναυτικό Όμιλο Αθηνών, η ομάδα των επισκεπτών είχε Ελλάδος, στον Πειραιά, όπου τους καλωσόρισε με ομιλία του ο πρόεδρος του κ. Ευάγγελο Βενιζέλο και το ίδιο βράδυ συνάντηση με τον υπουργό Οικονομικών ΚΙΣΕ κ. αυίδ Σαλτιέλ και η κα Ματίλντα παρέστησαν σε δεξίωση γνωριμίας που Μπεράχα τους μίλησε για την ιστορία παρέθεσε προς τιμήν τους ο υπουργός των Εβραίων της Ελλάδος. Στη συνέχεια Τουρισμού κ. Παύλος Γερουλάνος στο τους υποδέχθηκε στη Συναγωγή Μπεθ Μουσείο της Ακρόπολης. Ακολούθησε ξενάγηση στο Μουσείο και δείπνο με Σαλώμ της Αθήνας ο πρόεδρος της Κοι- ομιλητή τον πρέσβη του Ισραήλ στην Ελλάδα κ. Αριε Μέκελ. Την επομένη οι εκπρόσωποι της JFNA επισκέφθηκαν τη Θεσσαλονίκη όπου ξεναγήθηκαν στα εβραϊκού ενδιαφέροντος αξιοθέατα της πόλης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο και είχαν συνάντηση με τον δήμαρχο κ. Γιάννη Μπουτάρη και τον αντιδήμαρχο κ. Χασδάϊ Καπόν. Ακολούθησε ξενάγηση στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης και στη Συναγωγή Μοναστηριωτών, όπου ο πρόεδρος της Ι.Κ. Θεσσαλονίκης κ.. Σαλτιέλ τους μίλησε για τον Εβραϊσμό και τις Συναγωγές της πόλης, ενώ στο τέλος η εβραϊκή χορωδία ερμήνευσε παραδοσιακά τραγούδια. Οι επισκέπτες απότισαν φόρο τιμής στα θύματα του Ολοκαυτώματος με επίσκεψη στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, όπου σήμερα υπάρχει αναθηματική πλάκα αφιερωμένη στους Εβραίους της πόλης που εκτοπίστηκαν από εκεί με τα τραίνα του θανάτου. Επίσκεψη του Γερμανού Υφυπουργού εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων κ. Hans-Joachim Fuchtel Σ τις 3 Νοεμβρίου 2011 επισκέφτηκε την Θεσσαλονίκη ο Γερμανός Υφυπουργός εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων κ. Hans-Joachim Fuchtel. Μετά την κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος ο Υφυπουργός, που συνοδεύονταν από πολυμελή αντιπροσωπεία, ξεναγήθηκε στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης. παρουσία του Προέδρου του ΚΙΣ και της ΙΚΘ κ. Σαλτιέλ καθώς και μελών του Κοινοτικού Συμβουλίου. Παράλληλα με την ξενάγηση ο κ. Hans-Joachim Fuchtel, ενημερώθηκε για ζητήματα που αφορούν τόσο την ΙΚΘ όσο και το σύνολο των Εβραϊκών Κοινοτήτων ανά την Ελλάδα ενώ δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στον ελληνικό εβραϊσμό γενικά, αλλά κυρίως στους υπερήλικες επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Ειδικότερα, ο κ. Σαλτιέλ επέδωσε στον Γερμανό υπουργό επιστολή με το αίτημα για αύξηση του συμβολικού ποσού που καταβάλλει η Γερμανία ανά τρίμηνο σε επιζώντες του Ολοκαυτώματος μέσω του σχετικού Article-2-Fund. 12

13 Εκδηλώσεις-Πολιτιστικά «Η Θεσσαλονίκη θυμάται» Τ ην Κυριακή 29 Ιανουαρίου 2012 ο Ροταριανός Όμιλος Ανατολικής Θεσσαλονίκης διοργάνωσε σε συνεργασία με την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης την εκδήλωση «Η Θεσσαλονίκη θυμάται», στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών με ομιλητή τον νομικό κ. Tέλη Ναχμία με τίτλο: «Μία σύντομη γνωριμία με τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης ». Χαιρετισμούς απηύθυναν ο πρόεδρος του ΡΟΑΘ κ. Γ. Μπέφας και ο πρόεδρος της ΙΚΘ κ. αυίδ Σαλτιέλ. Ο πρόεδρος του ΡΟΑΘ παραδίδει αναμνηστικό δώρο στον πρόεδρο της ΙΚΘ. Ο ομιλητής, τ. αντιπρόεδρος του Ρ.Ο.Α.Θ. και μέλος της Ι.Κ.Θ ανέπτυξε διεξοδικά το θέμα παρουσιάζοντας ταυτόχρονα μία σειρά από ενδιαφέρουσες εικόνες των διαφόρων εποχών της Θεσσαλονίκης, και αναφέρθηκε στη συμβολή της Ισραηλιτικής Κοινότητας στη ζωή της πόλης. Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης η Χορωδία της Ι.Κ.Θ. τραγούδησε Σεφαραδίτικα τραγούδια. Τόσο ο μαέστρος Κ. Παπάζογλου όσο και η ίδια η χορωδία καταχειροκροτήθηκαν στο τέλος της εκδήλωσης. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο αντιπρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Γ. Παντής, καθηγητές καθώς και πλήθος κόσμου. Ο ομιλητής κ. Τ. Ναχμίας. Η χορωδία της ΙΚΘ. 13

14 Εκδηλώσεις-Πολιτιστικά Εγκαίνια Κέντρου Ισπανοεβραϊκών Σπουδών Naime & Yehoshua Salti Σ τις 13 Ιουνίου 2011 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του Κέντρου Ισπανοεβραϊκών Σπουδών «Naime & Yehoshua Salti» στο τμήμα Εβραϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μπαρ Ιλάν. Στην τελετή παρέστησαν οι δωρητές κύριος και κυρία Σάλτι και οι υποστηρικτές του Κέντρου Ισπανοεβραϊκών Σπουδών κα Νέλλη Σεφιχά και ο κ. Αντρέ Λεβή, οι οποίοι τιμήθηκαν κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης για τη συνεισφορά τους στο Κέντρο Σάλτι. Παρέστη επίσης ο Έλληνας πρέσβης στο Ισραήλ κ. Κυριάκος Λουκάκης. Την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης εκπροσώπησε ο αντιπρόεδρος του Κοινοτικού Συμβουλίου κ. Λάζαρος Σεφιχά. Την τελετή εγκαινίων ακολούθησε ημερίδα που συμπεριλάμβανε ομιλίες δύο κορυφαίων καθηγητών του Παν/μιου Μπαρ Ιλάν, της κας Miriam Shlesinger, καθηγήτριας του τμήματος Μετάφρασης και ιερμηνείας και της κας Ora Schwartzwald του τμήματος Εβραϊκών και Σημιτικών Σπουδών. Την προηγούμενη ημέρα σε ειδική τελετή το Keren Kayemeth LeIsrael αφιέρωσε ένα liman στη μνήμη του επίτιμου προέδρου της ΙΚΘ Ανδρέα Σεφιχά. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ Ι.Κ.Θ. ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΓΙΑ ΕΠΙΖΩΝΤΕΣ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ [ARTICLE-2-FUND] Ως αποτέλεσμα πρόσφατων διαπραγματεύσεων της Claims Conference με την Γερμανική Κυβέρνηση επετεύχθη τροποποίηση ενός εκ των κριτηρίων του προγράμματος παροχής σύνταξης [Article-2-Fund] στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Συγκεκριμένα για τις περιπτώσεις αυτών που διέφυγαν τη σύλληψη, ζώντας εν κρυπτώ σε περιοχή που βρισκόταν υπό Ναζιστική Κατοχή, δεν απαιτείται πλέον η συμπλήρωση χρονικού διαστήματος 18 αλλά 12 μηνών. Η απόφαση τίθεται σε ισχύ από 1/1/2012. Όσα από τα μέλη της ΙΚΘ είχαν υποβάλει αίτηση προς την Claims Conference και μετά την εξέτασή της είχαν λάβει απορριπτική απάντηση, στην οποία αναφέρεται ότι η αίτηση δεν μπορεί να εγκριθεί διότι ο αιτών ή η αιτούσα δεν συμπληρώνει 18 μήνες ζωής εν κρυπτώ σε περιοχή που βρίσκονταν υπό Ναζιστική Κατοχή, μπορούν να ζητήσουν την επανεξέταση της αίτησής τους. Υπενθυμίζουμε ότι όπως αναφέρονταν και στις σχετικές επιστολές της Claims Conference οι αιτήσεις αυτές ουσιαστικά δεν είχαν απορριφθεί αλλά είχαν τεθεί σε κατάσταση αναμονής ώστε να ενεργοποιηθούν εκ νέου σε περίπτωση διαφοροποίησης των όρων του προγράμματος. Ως εκ τούτου είναι ξεκάθαρο ότι δεν απαιτείται η υποβολή νέας αίτησης. Παρ όλα αυτά επιθυμώντας να συνδράμουμε τις προσπάθειες των μελών μας αναφορικά με το πρόγραμμα συντάξεων Article-2-Fund τόσο υπό τις τρέχουσες συνθήκες όσο και στο μέλλον παρακαλούμε: 1. Να ενημερώσετε τις υπηρεσίες της ΙΚΘ για το αν λαμβάνετε αυτή τη στιγμή σύνταξη ανά τριμηνία μέσω του Article-2-Fund. 2. Να προσκομίστε στις υπηρεσίες της ΙΚΘ αντίγραφο της απορριπτικής επιστολής σε 14

15 Εκδηλώσεις-Πολιτιστικά Σεμινάριο Generation Next Μ ε ευκαιρία την επανάληψη του σεμιναρίου Generation Next στο Βερολίνο της Γερμανίας, Μαρτίου 2012, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας την εμπειρία μου στο πρώτο σεμινάριο στην πόλη της Βουδαπέστης τον εκέμβριο του Θεωρώ ότι η οργάνωση JREGIONS δίνει μια πολύ σημαντική ευκαιρία στους νέους ομόθρησκούς μου ανά την Ελλάδα να συμμετάσχουν και αυτοί στο σεμινάριο αυτό και να αποκτήσουν όσες δεξιότητες τους είναι απαραίτητες για να μπορέσουν να λάβουν μέρος στην κοινότητά μας πιο ενεργά μέσω του εθελοντισμού αλλά ακόμα και ως βοήθημα στην ήδη υπάρχουσα καριέρα τους εντός των διαφόρων Εβραϊκών οργανώσεων. Το σεμινάριο στο οποίο έλαβα μέρος θα επαναληφθεί στις αρχές του άλλου μήνα με το ίδιο περιεχόμενο και όμοιους στόχους, ονομάζεται Generation Next και προσφέρει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα επιλογής δύο διαδρομών αναλόγως των ενπερίπτωση που η αίτηση σας είχε απορριφθεί ως αποτέλεσμα της μη-συμπλήρωσης του απαιτούμενου 18-μηνου ζωής εν κρυπτώ σε περιοχή που βρίσκονταν υπό Ναζιστική Κατοχή. Η Κοινότητά μας σκοπεύει, εφόσον ευοδωθεί η διαδικασία συλλογής στοιχείων, να ζητήσει και από πλευράς της, την επανεξέταση των περιπτώσεων αυτών. Τέλος σε ότι αφορά τα άτομα που είχαν απορριφθεί γιατί δεν πληρούσαν τα εισοδηματικά κριτήρια του προγράμματος Article-2-Fund σας ενημερώνουμε ότι σήμερα για το υπολογισμό του ετήσιου εισοδήματος: Α) Λαμβάνεται υπ όψιν μόνο το εισόδημα του αιτούντα και όχι αυτό του/της συζύγου. Β) Το ετήσιο εισόδημα των αιτούντων δεν πρέπει να ξεπερνά τα $ (περί τα ευρώ). Γ) Κατά τον υπολογισμό του ετήσιου εισοδήματος, σε σχέση με το προαναφερθέν όριο, δεν λαμβάνονται υπόψη εισοδήματα που προέρχονται από οιοδήποτε τύπο σύνταξης (επαγγελματική, αναπηρική, χηρείας κλπ.). Αν η αίτησή σας είχε απορριφθεί λόγω εισοδήματος παρακαλούμε να εξετάσετε αν με βάση τα παραπάνω είναι δυνατή η αίτηση επανεξέτασης-ενεργοποίησής της. διαφερόντων και αναγκών τους. Οι δύο διαθέσιμες επιλογές είναι μαθήματα διαχείρισης επαγγελματικών και όχι μόνο καταστάσεων (management) ενώ η δεύτερη επιλογή αφορά την δημιουργία δεξιοτήτων και εξάσκηση στο public speaking. Προσωπικά διάλεξα την πρώτη διαδρομή, περιττό να προσθέσω με μεγάλη δυσκολία, καθώς νομίζω ότι και οι δύο εναλλακτικές φαντάζουν το ίδιο ενδιαφέρουσες αλλά και επίκαιρες, χρήσιμες για κάθε νέο είτε ενδιαφέρεται για την εφαρμογή τους στην ίδια την κοινότητα, είτε για επαγγελματική ανέλιξη ή προσωπική βελτίωση. Το πρόγραμμα ήταν αρκετά εντατικό, καθώς είχε διαλέξεις και δραστηριότητες κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Οι συμμετέχοντες προέρχονταν από τις περισσότερες ευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες και οι καθηγητές είναι διακεκριμένοι παγκοσμίως. Το επίπεδο των διαλέξεων ήταν εξαιρετικά υψηλό και θεωρώ πως η όλη εμπειρία ενδυνάμωσε την αυτοπεποίθησή μου και την διάθεση μου να ασχοληθώ με τα κοινά και να εφαρμόσω τις γνώσεις που έλαβα στον δικό μας ελληνικό εβραϊκό μικρόκοσμο με την ελπίδα να προσθέσω και εγώ ένα λιθαράκι για ένα πιο όμορφο αύριο. Επειδή είμαι σίγουρη ότι πολλοί από εσάς θα αναρωτιέστε «καλά, πήγε μέχρι την μαγική Βουδαπέστη και μόνο για τα μαθήματα έχει να μας πει;» θα ήθελα να προσθέσω ότι η επιλογή του προορισμού ήταν καταπληκτική! Η πόλη είναι πανέμορφη, παρόλο τις σχεδόν πολικές θερμοκρασίες και οι διοργανωτές του σεμιναρίου είχαν προβλέψει και για την διασκέδαση της ομάδας μας. Μικρή αλλά σημαντική λεπτομέρεια ήταν και η επιλογή του ξενοδοχείου, το οποίο δεν απογοήτευσε κανέναν... και το φαί... υπεραρκετό! Τέτοιες πρωτοβουλίες από διεθνείς εβραϊκούς οργανισμούς δεν θα πρέπει να περνάνε στα μικρά γράμματα και η Ελλάδα θα μπορούσε να αναλάβει έναν πιο δυναμικό ρόλο στην συμμετοχή αλλά ακόμα και στην διοργάνωση αναλόγων σεμιναρίων υψηλού επιπέδου που προσελκύουν πολλά υποσχόμενους νέους από όλη την Ευρώπη. Εάν λοιπόν θέλετε να αρπάξετε την ευκαιρία, όπως έκανα και εγώ, μπορείτε να μιλήσετε με τους εκπροσώπους της ΕΝΕ για περισσότερες λεπτομέρειες. Κέλλυ Ματαλών 15

16 Ημερίδα «Εβραϊκοί τόποι της Θεσσαλονίκης» Τ ην Κυριακή, 16 Οκτωβρίου 2011, διοργανώθηκε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ημερίδα παρουσίασης των εργασιών που διακρίθηκαν στον φοιτητικό διαγωνισμό «Εβραϊκοί Τόποι της Θεσσαλονίκης». Ο διαγωνισμός συγγραφής υλοποιήθηκε χάρη στη συνεργασία του τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης στα πλαίσια του προγράμματος «Θεσσαλονίκη Σταυροδρόμι Πολιτισμών» του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Στο διαγωνισμό, που υποστηρίχθηκε από το Υπουργείο Παιδείας δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, έλαβαν μέρος πάνω από 25 φοιτητές και φοιτήτριες, προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού επίπεδου, πανεπιστημίων και ΤΕΙ από όλη την Ελλάδα, από σχολές όπως Νομική, Αρχιτεκτονική, ιεθνείς Σχέσεις, Ιστορία-Αρχαιολογία και Θεολογία. Χαιρετισμούς κατά την έναρξη της ημερίδας απεύθυναν ο κ. Νίκος Μαραντζίδης, Πρόεδρος του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ο κ. αυίδ Σαλτιέλ, Πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και η κ. Καλυψώ Γούλα, Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Προστασίας του Πολίτη, ως εκπρόσωπος του ήμου Θεσσαλονίκης. Επίσης διαβάστηκε και μήνυμα του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού κ. Παύλου Γερουλάνου. Οι εργασίες που διακρίθηκαν παρουσιάστηκαν δε δύο συνεδρίες που συντονίστηκαν από τον κ. Λέων Ναρ, ρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας και την κ. Ευτυχία Βουτυρά, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Στην εκδήλωση παρευρέθησαν οι δημοτικοί σύμβουλοι Τριαντάφυλλος Μηταφίδης και Χρήστος Μάτης, ακαδημαϊκοί, μέλη της ΙΚΘ, συγγενείς και φίλοι των φοιτητών και άλλοι. Παρακάτω ακολουθούν τα ονόματα των βραβευμένων φοιτητών καθώς και οι τίτλοι των εργασιών τους. 16

17 Ημερίδα «Εβραϊκοί τόποι της Θεσσαλονίκης» ΒΡΑΒΕΙΑ 1ο Βραβείο: Φωτεινή Κωνσταντινίδου, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ, «Εβραϊκοί Τόποι της Θεσσαλονίκης». 2ο Βραβείο: Ζαχαρίας Σαρτζετάκης, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Α.Π.Θ., «Εβραϊκές συνοικίες, Συναγωγές και ημογραφική εξέλιξη του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης». 3ο Βραβείο: Άννα Ιωαννίδου, Τμήμα ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, «Η περίπτωση του εβραϊκού σχολείου Ταλμούδ Τορά Αγκαδόλ». ΕΠΑΙΝΟΣ Χρυσοβαλάντη (Βάλια) Παπαναστασοπούλου, Υπ. ιδάκτωρ Θεολογίας Α.Π.Θ., «Το Εβραϊκό Νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης». Σπύρος Πετρόπουλος, Μεταπτυχιακός φοιτητής Τμήματος Ιστορίας- Αρχαιολογίας, Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιο Αθηνών, «Εβραϊκοί εποικισμοί στη Θεσσαλονίκη (15ος 19ος αιώνας)». Μπαϊραμπά Ευδοκία, Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, «Οι Σχολές Γκατένιο και Ταλμούντ Τορά Χαγκαδόλ ως Χώροι Εκπαίδευσης των Εβραίων». 17

18 Εβδομήντα χρόνια μετά, ο Θεσσαλονικιός Ανδρέας Ασσαέλ ανακαλύπτει σε παζάρι το προσωπικό άλμπουμ ενός Γερμανού στρατιώτη Φ ωτογραφικό υλικό, άγνωστο ώς τώρα, που βρέθηκε στη Γερμανία, έρχεται να ρίξει περισσότερο φως σε μια πτυχή του εβραϊκού δράματος κατά τη γερμανική κατοχή στη Θεσσαλονίκη. Συγκλονιστικές εικόνες από τη συγκέντρωση για την εγγραφή στα καταναγκαστικά έργα της Ελλάδος, που είχαν επιβάλει οι δυνάμεις κατοχής, περιείχε το προσωπικό άλμπουμ ενός Γερμανού στρατιώτη και μάλιστα μουσικού. Σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά, οι εικόνες που τράβηξε ο ίδιος με τη μηχανή του στην πλατεία Ελευθερίας πριν και μετά την εγγραφή, έρχονται να προσθέσουν έναν ακόμη κρίκο σ ένα πικρό κεφάλαιο της εβραϊκής ιστορίας πριν από τη φρίκη της εξόντωσης στα στρατόπεδα Άουσβιτς - Μπιρκενάου. Τις φωτογραφίες από το «Μαύρο Σάββατο», όπως αποκαλείται το Σάββατο της 11ης Ιουλίου του 1942, βρήκε ο Θεσσαλονικιός εβραϊκής καταγωγής Ανδρέας Ασσαέλ, σε γερμανικό παζάρι. Μοιράζοντας τον χρόνο του ανάμεσα στη Θεσσαλονίκη και τη Γερμανία, ως μανιώδης συλλέκτης φωτογραφιών πολέμου, περιπλανιέται συχνά στα flohmarkt. Το ίδιο έκανε και στις αρχές του περασμένου Ιουλίου. Ψάχνοντας για πολύτιμο αρχειακό υλικό, στάθηκε στο νοικοκυριό του πρώην Ανατολικογερμανού μουσικού. Ο παλαιοπώλης που κερδίζει ψίχουλα από τις «ζωές των άλλων», μόλις είχε καθαρίσει το σπίτι του μουσικού στην πόλη Μπούργκστετ, κοντά στο Κέμνιτς της Σαξονίας. Το πάθος του Έλληνα συλλέκτη ξύπνησε μόλις διαπίστωσε ότι ένα από τα προσωπικά αντικείμενα του Γερμανού μουσικού, που κράτησε ως τον θάνατό του, ήταν οι φωτογραφίες από τη στρατιωτική ζωή του στην Ελλάδα. Ο ενθουσιασμός έγινε ακόμη μεγαλύτερος όταν ανάμεσα στις φωτογραφίες ανακάλυψε τη σειρά με τα σπάνια ντοκουμέντα. Η χαρά για την απόκτηση μιας ακόμη συλλογής και μάλιστα αδημοσίευτης ήταν μεγάλη, αλλά η συγκίνησή του ανείπωτη τη στιγμή που, ανάμεσα στο συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία Ελευθερίας, ο Ανδρέας Ασσαέλ διέκρινε τον πατέρα του, Ιωσήφ (Φρέντυ), όρθιο στην πρώτη σειρά. Αγόρασε τις φωτογραφίες χωρίς δεύτερη σκέψη κι άρχισε να ξετυλίγει το νήμα από την αρχή. Γύρισε το ρολόι πίσω, έβαλε σε τάξη το υλικό και μαζί μ αυτό το ημερολόγιο της στρατιωτικής ζωής του Γερμανού μουσικού στην Ελλάδα την περίοδο της Κατοχής. Καρέ καρέ η συγκέντρωση των Εβραίων Ο νεαρός στρατιώτης Βέρνερ Ράνγκε, έπαιζε τρομπόνι και ήταν μέλος μπάντας σε μονάδα του Μηχανικού του γερμανικού στρατού. Έφτασε στη Θεσσαλονίκη έπειτα από διαμονή στην Έδεσσα και την Καβάλα τον Φεβρουάριο του Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στις τρεις πόλεις της Μακεδονίας, με μια μηχανή (πιθανότατα Leica) απαθανατίζει εικόνες καθημερινής ζωής σε δρόμους και πλατείες. Στη Θεσσαλονίκη, από το μπαλκόνι του σπιτιού του στην οδό Μητροπόλεως δίπλα από το σημερινό Ολύμπιον φωτογραφίζει την πλατεία Αριστοτέλους, την παλιά 18

19 Φωτογραφίζοντας το «Μαύρο Σάββατο» παραλία, τον Θερμαϊκό. Ποζάρει ο ίδιος στον φακό με τους στρατιώτες φίλους του. Φωτογραφίζει την μπάντα καθώς παιανίζει σε δρόμους, στην πλατεία Αριστοτέλους, σε κλειστές αίθουσες (πιθανότατα στο Βασιλικό), σε παραθαλάσσια ταβέρνα διασκεδάζοντας τον γερμανικό στρατό και στην παλιά παραλία κάτω από το «Μεντιτερανέ» για τα γενέθλια Γερμανού αξιωματικού, ο οποίος δείχνει να το απολαμβάνει από το μπαλκόνι του ιστορικού ξενοδοχείου. Με τη φωτογραφική μηχανή του, όμως, ο Γερμανός μουσικός έμελλε να γίνει μάρτυρας μιας από τις μαύρες ημέρες της γερμανικής κατοχής και του εβραϊκού πληθυσμού: τη συγκέντρωση στην πλατεία Ελευθερίας μετά το προσκλητήριο της 7ης Ιουλίου για την καταγραφή στα καταναγκαστικά έργα της Τοντ και του εργολαβικού γερμανικού οίκου Μίλερ. Στην πλατεία Ελευθερίας Εστιάζει τον φακό του στη γωνία Ιωνος ραγούμη και Μητροπόλεως, όπου συγκεντρώνονται καλοντυμένοι «άρρενες Ισραηλίται, ηλικίας 18 μέχρι 45 ετών». Κατά διαταγή του Στρατιωτικού ιοικητού Θεσσαλονίκης - Αιγαίου της Βέρμαχτ (Κουρτ φον Κρέντσκι) και με την υπογραφή του δρος Μπάρμπαχ (προκάτοχος του περιβόητου Μαξ Μέρτεν) είχαν κληθεί να προσέλθουν «εις την πλατεία Ελευθερίας την ώραν 8ην π.μ.». Η φωτογραφία ελήφθη τις πρωινές ώρες πριν από την εγγραφή στην πλατεία Ελευθερίας, όπου οι άρρενες Ισραηλίτες, φορώντας τα καλά σαββατιάτικα ρούχα τους, παρέμειναν από τις 8 το πρωί έως τις 2 το μεσημέρι, έξι ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο, χωρίς νερό, υποβαλλόμενοι συχνά σε βασανιστήρια. Τα γεγονότα της ημέρας αποτυπώθηκαν καρέ καρέ από τον ερασιτέχνη φωτογράφο και αργότερα, μετά τις εγγραφές, επί της Ιωνος ραγούμη μπροστά στο κτίριο της Ιονικής Τράπεζας (σημερινής Alpha Bank). Οι συγκεντρωθέντες έγιναν πλάνα κοντινά. Ο Γερμανός ζουμάρει τον φακό του στα άγνωστα πρόσωπα. Τους φωτογραφίζει με το χαρτί εγγραφής στα χέρια και σε ανάταση, σε βαθύ κάθισμα και μετά όρθιους, ξανά και ξανά, να ακολουθούν τις εντολές που έδιναν οι Γερμανοί αξιωματικοί μέσω των Ελλήνων χωροφυλάκων, υπεύθυνων για τη φρούρηση των συγκεντρωθέντων που αναγκαστικά υπάκουαν στις διαταγές. Οπως δείχνουν οι λήψεις, οι εντολές για ασκήσεις προκαλούν στην αρχή μειδίαμα. Καθώς τα βασανιστήρια συνεχίζονται κάτω από τον καυτό ήλιο, τα χαμόγελα σβήνουν, τα πρόσωπα σκοτεινιάζουν. Ο Γερμανός στρατιώτης συνεχίζει τις λήψεις και αργότερα, στις συγκεντρώσεις της πλατείας Αριστοτέλους. Τέσσερις σπάνιες φωτογραφίες δείχνουν περίπου εργάτες που κλήθηκαν να αναχωρήσουν για τα έργα. Ηταν προφανώς οι πρώτες αποστολές για τα λατομεία Σέδες, Νάρες (Φιλαδέλφεια Θεσσαλονίκης) και Ολύμπου. Στα χέρια κρατούν τα απαραίτητα προσωπικά αντικείμενα (στοιχειώδη ρουχισμό) για την παραμονή τους στα εργοτάξια. «Ανάμεσα στο πλήθος αναγνώρισα τον πατέρα μου» Ξεφυλλίζοντας το φωτογραφικό άλμπουμ με τις μοναδικές αυτές εικόνες, που εμπιστεύτηκε στην «Κ» για την πρώτη τους δημοσίευση, ο Ανδρέας Ασσαέλ μιλάει με ενθουσιασμό για το νέο του απόκτημα 19

20 Φωτογραφίζοντας το «Μαύρο Σάββατο» και τη συλλεκτική του μανία που απέκτησε στην εφηβική ηλικία. Το άγνωστο υλικό ήρθε αναπάντεχα. Λίγο πριν ολοκληρώσει το βιβλίου του «Καταναγκαστικά έργα στη Βόρεια Ελλάδα το ». «Αν ψάξεις στο ιαδίκτυο», όπως λέει, «υπάρχουν φωτογραφίες εκείνης της ημέρας. Προέρχονται από το αρχείο του γερμανικού κράτους από τη μονάδα προπαγάνδας που υπήρχε στη Θεσσαλονίκη. Είναι όμως οι ίδιες εδώ και χρόνια που ανακυκλώνονται από το ιαδίκτυο, δημοσιεύονται ξανά και ξανά σε έντυπα, βιβλία και άρθρα. Οι εικόνες του Γερμανού μουσικού αποτελούν σπάνια ντοκουμέντα γιατί δείχνουν τον βασανισμό μετά την εγγραφή στα καταναγκαστικά έργα από τον οποίο δεν υπάρχει καμία φωτογραφία», σημειώνει ο κ. Ασσαέλ. Έμειναν άγνωστες καθώς όπως εξηγεί ο μουσικός ως κάτοικος της πρώην ανατολικής Γερμανίας τις κρατούσε κρυμμένες. Η σειρά της 11ης Ιουλίου ήταν συγκεντρωμένη σ ένα μικρό φάκελο πάνω στον οποίο είχε γράψει συμβολικά «φωτογραφίες πολέμου Ελλάδος». Οι υπόλοιπες, στοιβαγμένες μέσα σ ένα κουτί παπουτσιών, ξεδιπλώνουν το χρονικό της στρατιωτικής του θητείας με τους γονείς και τον αδελφό του στη Γερμανία, στην Καβάλα, στην Έδεσσα, στη Θεσσαλονίκη (από τον Φεβρουάριο έως τέλος Ιουλίου), στην Αθήνα (Ακρόπολη) και στο αεροδρόμιο της Εκάλης, απ όπου αναχώρησε για την Αφρική τον Αύγουστο του 42, και στην Αμερική ως αιχμάλωτος πολέμου στο στρατόπεδο «Λίβινγκστον» το «Σε αντίθεση με άλλες συλλογές μου περίπου 100 από τον πόλεμο, οι φωτογραφίες του Βέρνερ, εν μέσω γερμανικής κατοχής, είναι καλλιτεχνικές, τουριστικές», αναφέρει ο κ. Ασσαέλ. Εκτός από τη σειρά της Πλατείας Ελευθερίας. Μολονότι ερασιτεχνικές, είναι τόσο ευκρινείς, τόσο ζωντανές σαν πλάνα ασπρόμαυρης ταινίας. «Ανάμεσα στο πλήθος αναγνώρισα αμέσως τον πατέρα μου για τον οποίο, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, στη συγκέντρωση αυτή οφείλει εν μέρει τη σωτηρία της οικογένειας. Η απαραίτητη παρουσία του στο επιταγμένο εργοστάσιο λαδιού Ξενάκη, τον απάλλαξε από τη συμμετοχή του στα καταναγκαστικά έργα. Η οικογένεια γλίτωσε και το Ολοκαύτωμα χάρη στον Μανόλη Κονιόρδο και την ηρωική γυναίκα, τη Μαρία Βουδούρογλου, που τους έκρυψε στο σπίτι της επί δύο χρόνια». Στα πρόσωπα που εγκλώβισε με τον φακό του ο Γερμανός μουσικός ίσως κάποιοι αναγνωρίσουν δικούς τους ανθρώπους που κάτω από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο του Ιουλίου, εκείνο το «Μαύρο Σάββατο» πριν από 69 χρόνια, βίωναν την αρχή του τέλους της δημιουργικής παρουσίας του εβραϊκού πληθυσμού στη Θεσσαλονίκη. ημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» την Κυριακή 7/8/