Η κατανομή των οικογενειακών ρόλων στην ελληνική οικογένεια και η επίδραση της στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Εμπειρική προσέγγιση.

Transcript

1 Η κατανομή των οικογενειακών ρόλων στην ελληνική οικογένεια και η επίδραση της στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Εμπειρική προσέγγιση. Περίληψη Αντώνιος Παπαοικονόμου, Εκπαιδευτικός - Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΑΠΘ. Η εργασία αυτή παρουσιάζει μια έρευνα που διεξάχθηκε σε 63 ζευγάρια σχετικά με την κατανομή των οικογενειακών ρόλων στην ελληνική οικογένεια. Δόθηκε έμφαση στην επίδραση που έχουν οι σχέσεις των συζύγων στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Το συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι ακόμη υπάρχει προσκόλληση στο παραδοσιακό μοντέλο, που θέλει τον άνδρα να ασχολείται με τις εξωτερικές εργασίες του σπιτιού, ενώ τη γυναίκα να έχει αναλάβει τις οικιακές εργασίες και την ανατροφή των παιδιών. Εισαγωγή Ο θεσμός της οικογένειας δέχτηκε πολλές μεταβολές τους τελευταίους τρεις αιώνες. Οι κυριότεροι συντελεστές των μεταβολών αυτών ήταν η άνοδος της αστικής τάξης και οι κοινωνικές συνθήκες που αναπτύχθηκαν στις βιομηχανικές πόλεις και τη σύγχρονη κοινωνία (Κατάκη, 1998, Νόβα-Καλτσούνη, 2004, Dechaux, 2008). Τα νέα δεδομένα και οι ανάγκες (τεχνικές ή φυσικές) της σύγχρονης εποχής ώθησαν τη γυναίκα στην αγορά εργασίας συνεισφέροντας με αυτόν τον τρόπο οικονομικά στην οικογένειά της (Thompson, 1991, Μισέλ, 1993). Επίσης κατοχυρώνει την αξιοπρέπειά της και εξασφαλίζει την κοινωνική και οικονομική της ελευθερία. Όμως, όπως είναι φυσιολογικό, ο χρόνος της γυναίκας για να ασχοληθεί με το σπίτι και την οικογένειά της μειώνεται. Με την εργασία της είναι πιο δύσκολο να είναι καλή σύζυγος, καλή μητέρα, καλή εργαζόμενη και καλή νοικοκυρά ταυτοχρόνως (Wilkie et al, 1998). Έτσι, όπως έχει αλλάξει το μοντέλο της γυναίκας σε εργαζόμενη, πρέπει να τροποποιηθεί και αυτό του άντρα. Ο άντρας σε αυτή την αλλαγή δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος και, από τη στιγμή που και η γυναίκα ενισχύει τα οικονομικά της οικογένειας, και αυτός πρέπει να βοηθήσει στις οικιακές υποχρεώσεις. Στην ελληνική οικογένεια οι δυσκολίες που παρουσιάζονται στην αντιμετώπιση ορισμένων καταστάσεων, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης που γνωστοποιήθηκε και βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, αναγκάζουν τα άτομα να προεκτείνουν τις δραστηριότητες τους. Αυτό 175

2 σημαίνει ότι ένας ρόλος που έχει ένα άτομο μέσα στην οικογένεια δεν είναι περιορισμένος, ούτε προκαθορισμένος ως προς το φύλο του (Ζιώγου- Καραστεργίου, 2005). Εξαιτίας της παραπάνω διαπίστωσης η έξοδος της γυναίκας από το σπίτι και η είσοδος της στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή σηματοδοτεί τη διαφοροποίηση του παραδοσιακού της ρόλου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ορισμένες αλλαγές και στο ρόλο του συζύγου - πατέρα. Οι γυναίκες πλέον εργάζονται περισσότερο, για να ανταπεξέλθουν στο διπλό τους ρόλο, και παραμένουν το κατεξοχήν συνεκτικό στοιχείο μίας λεπτής ισορροπίας στην σχέση της οικογένειας και της εργασίας τους (Παπαταξιάρχης & Παραδέλλης, 1998). Η οικιακή εργασία, που υπήρξε αρχικά εμπόδιο για την επαγγελματοποίηση των γυναικών, παύει να υφίσταται, ενώ παρατηρείται σταδιακή μετάβαση από το συζυγικό τύπο οικογένειας στο συντροφικό, όπου όλες οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις επιβαρύνουν εξίσου και τους συζύγους (Greenstein, 1996). Η διαφοροποίηση και η εξειδίκευση με αυτόν τον τρόπο των ανδρικών και γυναικείων ρόλων αποσκοπεί στη συντήρηση του οικογενειακού υποσυστήματος και στην εξασφάλιση μίας βάσης για την κοινωνικοποίηση του παιδιού. Τόσο στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και στην Ελλάδα, η ισορροπία των διαφορετικών όψεων και πτυχών ζωής και η προσπάθεια εναρμόνισης σύνθετων και αντικρουόμενων ρόλων συχνά γίνεται η αιχμή του δόρατος για την ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας, αλλά και ουσιαστική προϋπόθεση της παραμονής τους στην απασχόληση. Είναι γνωστό ότι η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας δυσχεραίνεται ή και δεν επιτυγχάνεται, εκτός των άλλων, και λόγω του ότι οι υφιστάμενες τυπικές μορφές εργασίας συχνά είναι ασύμβατες με τους παραδοσιακούς και στερεότυπους ρόλους των γυναικών στην οικογένεια (Παπαταξιάρχης & Παραδέλλης, 1998). Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι το αίτημα για τη συμφιλίωση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής θέτει εκ νέου ένα παλιό ζήτημα που είχε να κάνει με το γεγονός ότι στα πλαίσια της ελεύθερης οικονομίας και του καπιταλισμού η φροντίδα του νοικοκυριού, η ανατροφή των παιδιών καθώς και οι εργασίες συντήρησης της οικογένειας δεν θεωρήθηκαν ποτέ εργασία και ως εκ τούτου δεν αποτιμήθηκαν με όρους αγοράς, δεν αμείφθηκαν και δεν καταξιώθηκαν. Η επιμονή της γυναίκας για ανεξαρτησία και η συμμετοχή στη μισθωτή εργασία ταυτίζεται κοινωνικά με την απόρριψη του ρόλου της ως συζύγου και μητέρας, δημιουργώντας ακόμη περισσότερα προβλήματα στο γυναικείο πληθυσμό (Ζιώγου-Καραστεργίου, 2005). Η δόμηση της διαφορετικής κοινωνικής ταυτότητας ανάμεσα στα δύο φύλα αποτελεί ιστορικό και διαπολιτισμικό φαινόμενο, το οποίο συντελείται κυρίως μέσα στην οικογένεια και υπαγορεύει διαφορετικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά για κάθε φύλο. Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά στη 176

3 διαμόρφωση της γυναικείας ταυτότητας είναι η παροχή της «κοινωνικής μητρότητας», η οποία καθορίζει και την πρωταρχική θέση της γυναίκας στην οικογένεια. Η «φυσική» λοιπόν υποχρέωση των γυναικών, να αναλάβουν αποκλειστικά τις ευθύνες του νοικοκυριού και την ανατροφή των παιδιών, καθόρισε τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας, το είδος της μισθωτής εργασίας, τις συνθήκες και τα ωράρια εργασίας τους. Η αδύναμη θέση των παντρεμένων κυρίως γυναικών στο χώρο της παραγωγής και η αδυναμία ενσωμάτωσής τους ισότιμα με τους άνδρες προκύπτουν από την ιδεολογία που περιβάλλει τη γυναικεία έξωοικογενειακή απασχόληση, ως βοηθητική και συμπληρωματική της ανδρικής (Μουσούρου, 1989). Οι γυναίκες παραμένουν «δανεισμένες» στην αγορά εργασίας και, εφόσον η οικογένεια τις χρειάζεται, επιστρέφουν σε αυτήν και στον ρόλο της φροντίδας. Έτσι, οι οικογενειακές ανάγκες παραμένουν προτεραιότητα της εργαζόμενης γυναίκας και την οδηγούν είτε σε υποβαθμισμένες μορφές απασχόλησης, οι οποίες «ταιριάζουν» με τις υπόλοιπες υποχρεώσεις της, είτε στην ολοκληρωτική έξοδο της από τη μισθωτή απασχόληση (Boje, 2007). Το περιβάλλον που μόλις σκιαγραφήθηκε, όπως είναι φυσικό, έχει άμεσες επιπτώσεις στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Ο επαναπροσδιορισμός των ρόλων επηρεάζει τον τρόπο ανατροφής αλλά και τη συμπεριφορά των γονέων προς τα παιδιά (Μουσούρου, 1999). Δεν υφίσταται πλέον η διαφοροποίηση ανάμεσα στον εκτελεστικό ρόλο του πατέρα και στον εκφραστικό ρόλο της μητέρας σύμφωνα με την παρσονική θεωρία. Οι οικονομικές συνθήκες και η έλλειψη προσωπικού χρόνου υποχρεώνουν τους δύο γονείς να αναλάβουν εξίσου τις υποχρεώσεις τους στα παιδιά τους δημιουργώντας πολλές φορές προστριβές ανάμεσα τους Μεθοδολογία της έρευνας Κύριος στόχος της έρευνας είναι η διερεύνηση της κατανομής των συζυγικών ρόλων στην ελληνική οικογένεια. Πιο συγκεκριμένα απώτερος σκοπός είναι η επιβεβαίωση ή όχι της υπόθεσης ότι στην Ελλάδα ακόμη επικρατεί η άποψη ότι πρέπει να υπάρχει απόλυτος διαχωρισμός των συζυγικών ρόλων, με τη γυναίκα να έχει επωμιστεί και την εξωτερική εργασία, τις δουλειές του σπιτιού αλλά και την ανατροφή των παιδιών και τον άνδρα να παραμένει στον εκτελεστικό του ρόλο, συμμετέχοντας λίγο ή και καθόλου σε θέματα που αφορούν τις καθημερινές εργασίες του σπιτιού του. Για το σκοπό αυτό ρωτήθηκαν 126 άτομα (63 ζευγάρια) για τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να κατανέμονται οι οικογενειακοί ρόλοι στην οικογένεια. Η διαστρωμάτωση έγινε με βάση το επάγγελμα και το μορφωτικό επίπεδο των δύο συζύγων. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει το μορφωτικό επίπεδο των ερωτηθέντων: 177

4 Πίνακας 1. Μορφωτικό επίπεδο Συχνότητα Ποσοστό Αθροιστικό ποσοστό Απολυτήριο Δημοτικού 2 1,6 1,6 Απολυτήριο Γυμνασίου 8 6,3 8,0 Μεταγυμνασιακή κατάρτιση 6 4,8 12,8 Απολυτήριο Λυκείου 25 19,8 32,8 Μεταλυκειακή κατάρτιση 19 15,1 48,0 ΑΤΕΙ 17 13,5 61,6 ΑΕΙ 40 31,7 93,6 Μεταπτυχιακό 4 3,2 96,8 Διδακτορικό 4 3,2 100,0 Σύνολο ,2 Missing 1,8 Σύνολο ,0 Γίνεται φανερό ότι αντιπροσωπεύονται όλα τα μορφωτικά επίπεδα. Η πλειοψηφία είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ενώ μικρότερα είναι τα ποσοστά των ατόμων με μόνο υποχρεωτική εκπαίδευση και μεταπτυχιακές σπουδές. Ενδιαφέρον εύρημα αποτελεί η απόκλιση που υπάρχει όσον αφορά τη μόρφωση ανάμεσα στα φύλα. Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε ότι περισσότερες γυναίκες είναι απόφοιτες ΑΕΙ από ό,τι άνδρες. Πιο αναλυτικά: 178

5 Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν κάποια περιγραφικά δεδομένα για να γίνει καλύτερα κατανοητό το προφίλ των ερωτηθέντων της έρευνας αυτής. Όσον αφορά το επάγγελμα των ατόμων που πήραν μέρος στην έρευνα παρατηρείται ότι αντιπροσωπεύονται σχεδόν όλες οι επαγγελματικές ομάδες της ελληνικής κοινωνίας με τους περισσότερους ερωτηθέντες (άνδρες και γυναίκες) να εργάζονται ως μεσαίοι δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, όπως φαίνεται και στο σχήμα παρακάτω: Πίνακας 2. Κατανομή επαγγελματικών θέσεων των ερωτηθέντων. Όσον αφορά τις ηλικίες των ερωτηθέντων το 46% ήταν από 27 ως 40 ετών, το 48% ήταν από 41 μέχρι 50 ετών ενώ μόλις το 5,6% ήταν από 51 και πάνω. Οι απόψεις των ζευγαριών της έρευνας αυτής αντανακλούν τη γνώμη της νεότερης γενιάς. Επίσης μόνο δύο άτομα είχαν ξαναπαντρευτεί στο παρελθόν, ενώ για τους υπόλοιπους ήταν ο πρώτος γάμος. Τέλος ενδιαφέρων παράγοντας, ο οποίος θα έχει σημασία στην μετέπειτα ανάλυση είναι ο αριθμός των παιδιών της κάθε οικογένειας. Η μεγάλη πλειοψηφία (63,5%) έχει δύο παιδιά, ενώ λιγότεροι (23,5%) έχουν ένα παιδί. Πολλοί λιγότεροι (9,5%) έχουν τρία παιδιά και άνω. Τέλος 179

6 μπορεί να ειπωθεί ότι στην ελληνική κοινωνία επικρατεί ακόμη σε πολλές περιπτώσεις το μοντέλο της εκτεταμένης οικογένειας, δεδομένου ότι σε πολλές περιπτώσεις συγκατοικούν μαζί με το ζευγάρι και τα παιδιά και άλλα πρόσωπα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων συγκατοικεί μόνο η γιαγιά (18,4%), αλλά σε ένα αξιόλογο ποσοστό (8,8%) συγκατοικεί και ο παππούς και η γιαγιά. Ο πίνακας παρακάτω παρουσιάζει αναλυτικά τις διάφορες κατανομές: Πίνακας 3. Άτομα που συγκατοικούν με τους ερωτηθέντες. Αφού παρουσιάστηκαν ορισμένα περιγραφικά δεδομένα που αφορούν το προφίλ των ατόμων και της οικογένειας τους, στη συνέχεια θα παρουσιαστούν οι απόψεις τους για συγκεκριμένα καθημερινά προβλήματα και θέματα. Σε όλες τις συγκρίσεις χρησιμοποιήθηκε ο στατιστικός έλεγχος του χ 2 για την εύρεση στατιστικής σημαντικότητας ανάμεσα στις δύο μεταβλητές. Λόγω του μεγέθους του δείγματος χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Monte Carlo, έτσι ώστε να ενισχυθεί η αξιοπιστία της έρευνας (Blalock, 1979). Σε κάθε περίπτωση ο έλεγχος έδειξε στατιστικά σημαντικές σχέσεις. Σε ευρεία διατύπωση ρωτήθηκαν τα υποκείμενα της έρευνας για το ποιος έχει αναλάβει συγκεκριμένες εργασίες στην καθημερινότητα της οικογένειας. Οι ερωτήσεις επικεντρώθηκαν στο μαγείρεμα, στα ψώνια, στο πλύσιμο πιάτων, στο πλύσιμο των ρούχων, στο σιδέρωμα, στις επισκευές του σπιτιού, στο αυτοκίνητο, στην καθαριότητα, στην επικοινωνία με υπηρεσίες, στη φορολογική δήλωση, στη προετοιμασία για υποδοχή επισκεπτών και στην 180

7 επικοινωνία με συγγενείς. Τα παρακάτω σχήματα περιγράφουν συνοπτικά τις απόψεις τους: Όσον αφορά το μαγείρεμα παρατηρούμε ότι οι απόψεις τους ταυτίζονται με τη μεγάλη πλειοψηφία (42,06% των ανδρών και των γυναικών) να θεωρεί ότι η σύζυγος είναι αυτή που πρέπει να ετοιμάζει το καθημερινό φαγητό της οικογένειας. Επίσης και όσον αφορά τα ψώνια οι απόψεις των ερωτηθέντων είναι σχεδόν ίδιες με την πλειοψηφία των υποκειμένων να θεωρεί ότι εξίσου οι δύο σύζυγοι πρέπει να συμμετέχουν στα ψώνια της οικογένειας. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι απόψεις δεν ταυτίζονται όπως στην περίπτωση του μαγειρέματος. Στην περίπτωση του πλυσίματος των πιάτων και των ρούχων παρατηρούμε ότι οι απόψεις ταυτίζονται, με τη σύζυγο να είναι κατά κύριο λόγο η υπεύθυνη για τη διεκπεραίωση αυτών των καθημερινών εργασιών. Αντίθετα παρατηρούμε ότι η κατάσταση αλλάζει άρδην όσον αφορά τις επισκευές του σπιτιού, το αυτοκίνητο, τη φορολογική δήλωση και την επικοινωνία με τις υπηρεσίες. Σε όλες τις περιπτώσεις οι απόψεις των δύο φύλων σχεδόν ταυτίζονται με μικρές διαφορές κυρίως στην υποπερίπτωση της επικοινωνίας με τις υπηρεσίες, όπου φαίνεται να διίστανται ελαφρώς 181

8 οι απόψεις τους με τις γυναίκες να θεωρούν ότι το ζευγάρι εξίσου συνεισφέρει σε αυτήν την εργασία. Τα συμπεράσματα των αποτελεσμάτων παραπάνω δείχνουν ότι η ελληνική οικογένεια έχει ακόμη αρκετά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής οικογένειας με τον προσδιορισμό των ρόλων με βάση το φύλο. Η γυναίκα παρουσιάζεται απομονωμένη στο σπίτι της με κύριο αντικείμενο τις εργασίες του σπιτιού της, ενώ ο άνδρας ασχολείται κυρίως με τις εξωτερικές εργασίες και την επικοινωνία με τη γραφειοκρατία. Ενδιαφέρον θα είχε να εκτιμηθεί η επίδραση της κατάστασης αυτής στην κοινωνικοποίηση των παιδιών, διότι ως γνωστόν τα παιδιά τις περισσότερες φορές αποτελούν μια αντανάκλαση των γονέων τους. Η κοινωνικοποίηση των παιδιών στα πλαίσια της ελληνικής οικογένειας Ο κάθε γονιός έχει στο μυαλό του μια εικόνα ενός «ιδανικού» παιδιού, ενός τέλειου παιδιού με διάφορες γνώσεις, αξίες και συμπεριφορές. Έτσι λοιπόν, οι γονείς θέτουν σε εφαρμογή μεθόδους για να διαπλάσουν το παιδί τους, όσο μπορούν πιο όμοιο με το πρότυπο τους. Όμως το «ιδανικό» παιδί διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό ανάλογα με 182

9 τις ηθικές αξίες και συμπεριφορές που έχει ο κάθε πολιτισμός και θεωρεί σημαντικές και αυτό σύμφωνα με τις ανάγκες που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία για την ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων ή ιδιοτήτων στην προσωπικότητά τους (Χουρδάκη, 1982). Η γενικότερη αντιμετώπιση των παιδιών αλλά και οι μέθοδοι διαπαιδαγώγησης που χρησιμοποιούνται συνδέονται με την κοινωνικόπολιτισμική θέση των γονιών και τις εμπειρίες τους, ενώ εξαρτώνται από τα πιστεύω τους όσον αφορά την ανάπτυξη, καθώς και από τις ιδιότητες και δεξιότητες που θεωρούν πιο σημαντικές για το παιδί τους (Κατάκη, 1998). Είναι χαρακτηριστικό ότι οι γονείς ανεξάρτητα από την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκουν πιστεύουν ότι πρέπει να αρχίσουν από νωρίς να εμπνέουν στα παιδιά τα ιδανικά τους και ότι η διαπαιδαγώγηση πρέπει να ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία, για να διασφαλιστεί η ομαλή πορεία προσαρμογής του παιδιού στο κοινωνικό σύνολο. Στη νηπιακή ηλικία η κοινωνικοποίηση συντελείται κυρίως δια μέσου του ρόλου των γονιών ως προτύπων συμπεριφοράς (Νόβα-Καλτσούνη, 2004). Το να δημιουργηθεί ένας γερός συναισθηματικός δεσμός μεταξύ παιδιού και ενός από τους γονείς του αποτελεί μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχή έκβαση της κοινωνικοποίησης του. Μέσα από το δεσμό της προσκόλλησης που έχει δημιουργηθεί από τη βρεφική ηλικία και εμπεδώνεται κατά τη νηπιακή ηλικία, το παιδί βλέπει το γονιό ως ίνδαλμα και πρότυπο με αποτέλεσμα να τον μιμείται και να ταυτίζεται μαζί του, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι το παιδί, όταν μεγαλώσει, δε θα έχει τη δική του πρωτοβουλία και κρίση με δικαιώματα επιλογής όσον αφορά τις αντιλήψεις και τη συμπεριφορά του. Καθώς το παιδί αρχίζει να αποκτά αυτοεπίγνωση και δημιουργεί μια εικόνα για τον εαυτό του, το να νιώθει ότι οι γονείς του το αγαπούν, το σέβονται και το υπολογίζουν επιδρά θετικά στη δημιουργία μιας υγιούς αυτό-εικόνας και στην απόκτηση εμπιστοσύνης στον εαυτό του και τις δυνάμεις του (Μαράτου, 1995). Η οικογένεια χωρίς καμία αμφιβολία αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα στην ανάπτυξη του ατόμου, αφού μέσα στα πλαίσιά της διαμορφώνονται οι βασικές πτυχές της προσωπικότητας του. Οι σχέσεις με τους γονείς είναι κεντρικής σημασίας στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Το κοινωνικό όμως σύστημα που φέρει το όνομα οικογένεια υπάγεται σε ένα σύνολο μεγαλύτερων συστημάτων (γειτονιά, κοινότητα κλπ.), τα οποία επηρεάζουν τις στάσεις και τις μεθόδους διαπαιδαγώγησης των γονιών. Οι γονείς επηρεάζουν τα παιδιά τους, αφού διαδραματίζουν γι αυτά το ρόλο του δασκάλου, του ηθικού προτύπου, του συναισθηματικού στηρίγματος και του συνηγόρου. Τα παιδιά επηρεάζουν και αυτά με την σειρά τους τη συμπεριφορά των γονιών τους. Το στυλ διαπαιδαγώγησης που εφαρμόζουν οι γονείς εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως το κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό τους 183

10 επίπεδο, την ηλικία των παιδιών καθώς και την ιδιοσυγκρασία τόσο των ιδίων όσο και των παιδιών τους. Στη συνέχεια θα εξεταστεί η κατανομή των οικογενειακών ρόλων σε σχέση με τα παιδιά και η επίδρασή της στην κοινωνικοποίησή τους. Όπως φαίνεται από τα διαγράμματα παρακάτω στη μεγάλη πλειοψηφία του δείγματος το κύριο βάρος της διαπαιδαγώγησης των παιδιών το έχει αναλάβει η μητέρα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, όπως δείχνει και το σχήμα παρακάτω, η μητέρα τις περισσότερες φορές (35,71%) ασχολείται με το παιδί στην καθημερινή του μελέτη. Το ίδιο ισχύει και για την πρωινή προετοιμασία για το σχολείο. Οι μητέρες είναι αυτές που τις περισσότερες φορές ασχολούνται με το συγκεκριμένο ζήτημα, παρόλο που εργάζονται το ίδιο και έχουν το ίδιο ωράριο με τους άνδρες τους. Το ίδιο ισχύει και για άλλα καθημερινά ζητήματα, όπως το ποιος από τους δύο συζύγους το βάζει να κοιμηθεί, ποιος του διαβάζει πριν τον ύπνο, ποιος το καθαρίζει κλπ. Επίσης θα έπρεπε να σημειωθεί ότι, και στις περιπτώσεις που ο σύζυγος συμμετέχει περισσότερο στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, το προτεινόμενο μοντέλο που επικρατεί είναι μια εξίσου κατανομή των 184

11 διάφορων καθημερινών υποθέσεων. Με άλλα λόγια στην παρούσα έρευνα δεν παρατηρούνται υποθέσεις των παιδιών που να τις έχει αναλάβει εξολοκλήρου ο σύζυγος. Σημειώνουμε παραδείγματος χάριν τις δραστηριότητες και την υποχρέωση των γονέων να πηγαίνουν και να φέρνουν τα παιδιά τους σε αυτές. Επίσης θα παρατεθεί και η παρουσία των γονέων σε περιστάσεις που αφορούν το παιδί. Συνεπώς ακόμη και σε καθημερινές δραστηριότητες που αφορούν τα παιδιά και ανήκουν στο χώρο των «εξωτερικών» υποθέσεων του νοικοκυριού η κοινή άποψη των ζευγαριών που συμμετείχαν στην έρευνα είναι η εξίσου κατανομή της υποχρέωσης και στους δύο συζύγους ή μόνο στη μητέρα. Το ίδιο ισχύει με μικρές αποκλίσεις και για άλλες υποθέσεις της καθημερινότητας της οικογένειας, όπως το ποιος παίζει μαζί τους, ποιος τα πηγαίνει στο γιατρό, ποιος τα καθησυχάζει, όταν ξυπνάν τη νύχτα ή όταν φωνάζουν κλπ. Συζήτηση Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η κατανομή των ρόλων στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια, η επίδραση των σύγχρονων κοινωνικών δεδομένων στην καθημερινότητα και ο προσδιορισμός των μεταβολών που έχουν επέλθει στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Βασικός άξονας της έρευνας ήταν ότι οι ρόλοι των συζύγων έχουν επαναπροσδιοριστεί. Αιτία των διαφοροποιήσεων που έλαβαν χώρα αποτέλεσαν τα σύγχρονα καταναλωτικά πρότυπα που επικράτησαν καθώς και η είσοδος της γυναίκας στον παραγωγικό χώρο. Αποτέλεσμα του παραπάνω γεγονότος ήταν η κατάρριψη του παραδοσιακού ρόλου του άνδρα-συζύγου, που τον ήθελε να αποτελεί το οικονομικό θεμέλιο της οικογένειας για την κάλυψη των αναγκών της. Η είσοδος της γυναίκας στην παραγωγή και συνακόλουθα η αδυναμία ενασχόλησης με τα καθημερινά προβλήματα της οικογένειας, τουλάχιστον σε σύγκριση με το παρελθόν, έχουν στρέψει τον άνδρα-σύζυγο προς την οικογένειά του, έτσι ώστε να συνεισφέρει περισσότερο στις οικιακές εργασίες και στην ανατροφή των παιδιών. 185

12 Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η κατανομή των οικιακών εργασιών παραμένει προσκολλημένη στο παραδοσιακό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο η γυναίκα αναλαμβάνει το κύριο βάρος των οικιακών εργασιών. Ο άνδρας παραμένει στον εκτελεστικό του ρόλο έχοντας την ευθύνη για τις εξωτερικές εργασίες και για την επικοινωνία με τις υπηρεσίες. Αναφορικά με τη συμμετοχή των ανδρών στην ανάληψη ευθυνών για τη φροντίδα του παιδιού με ό,τι αυτό συνεπάγεται, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το βάρος το επωμίζονται κατά κύριο λόγο οι γυναίκες με τους άνδρες να δρουν επικουρικά. Σε χώρες της Ευρώπης με υψηλό βιοτικό επίπεδο και ανεπτυγμένο κοινωνικό κράτος το μοντέλο του άνδρα ως κύριου οικονομικού τροφοδότη της οικογένειας (breadwinner) έχει εγκαταλειφθεί και έχει αντικατασταθεί με το μοντέλο της οικογένειας διπλής σταδιοδρομίας (dual career family), σύμφωνα με το οποίο και οι δύο σύζυγοι συνεισφέρουν το ίδιο και στις οικιακές δραστηριότητες και ενισχύουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Θα έπρεπε να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η ενεργοποίηση του μοντέλου της οικογένειας της διπλής σταδιοδρομίας στη Σουηδία συνοδεύτηκε από τη θέσπιση νόμων που έδιναν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες δυνατότητες στον κάθε σύζυγο και στην αγορά εργασίας, αλλά και στο νοικοκυριό όσον αφορά τις οικιακές δραστηριότητες και την ανατροφή των παιδιών(greenstein, 1996, Higgins & Duxbury, 1992, Boje, 2007). Αυτή η θέσπιση συνοδεύτηκε από συγκεκριμένα μέτρα: οικογενειακή πολιτική η οποία είχε ως στόχο να συμμετέχουν και οι δύο γονείς στην αγορά εργασίας και πολιτικές στην ίδια την αγορά εργασίας, οι οποίες εγγυώνται ασφάλεια σε περιπτώσεις ασθένειας, ανεργίας και ανικανότητας για εργασία. Το παραπάνω επίπεδο κοινωνικού κράτους δεν ισχύουν στην ελληνική κοινωνία με άμεσες συνέπειες στις διαπροσωπικές σχέσεις του ζευγαριού. Παραδείγματος χάριν μόλις τα τελευταία χρόνια θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα του πατέρα να μπορεί να πάρει γονική άδεια ανατροφής των παιδιών του. Αυτός ο διαχωρισμός με την παράλληλη ισότιμη οικονομική συνεισφορά των γυναικών έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα σταθερότητας και αρμονίας ανάμεσα σε ζευγάρια. Η ουσία πάντως και το τελικό συμπέρασμα είναι το γεγονός της ανισοκατανομής των οικογενειακών βαρών στην ελληνική οικογένεια με την επιμονή σε αναχρονιστικά μοντέλα του παρελθόντος. Ο άνδρας εμμένει σε απόψεις που τον φέρουν ως τον εκτελεστικό φορέα της οικογένειας. Έχει αναλάβει τις «εξωτερικές» εργασίες της οικογένειας, ασχολείται πολύ λιγότερο με τη διαπαιδαγώγηση και την ανατροφή των παιδιών του και όπου συνεισφέρει, το πράττει με τη βοήθεια της συζύγου του. Η γυναίκα αντίθετα, παρόλο που συνολικά είναι πιο μορφωμένη από τον άνδρα της, έχει αναλάβει εξολοκλήρου τις «εσωτερικές» εργασίες της οικογένειας της. Δεν παύει παρόλα αυτά να εργάζεται. Η σύγκρουση ρόλων στην 186

13 οικογένεια είναι συχνό φαινόμενο και δημιουργεί εντάσεις και διενέξεις με κύριο αποδέκτη τα παιδιά. Οι νέες οικονομικές συνθήκες έχουν μεταλλάξει την πραγματικότητα της ελληνικής οικογένειας. Το παραδοσιακό μοντέλο που ήθελε τον άνδρα να συμμετέχει όσο το δυνατό λιγότερο στις οικογενειακές υποθέσεις και στην ανατροφή των παιδιών έχει αλλάξει. Ο κίνδυνος για την οικογενειακή αρμονία από την υπερφόρτωση των γυναικών είναι μεγάλος. Απαιτούνται άμεσες πολιτικές παρεμβάσεις ελάφρυνσης του φόρτου των εργαζόμενων γυναικών με παράλληλη πολλαπλή στήριξή τους εκ μέρους της κοινωνίας. Βιβλιογραφία Blalock, H. Social Statistics, McGraw-Hill Series in Sociology, Boje, T. Welfare and work. The gendered organization of work and care in different European countries, European Review, vol. 3: , Dechaux, J. H. Η κοινωνιολογία της οικογένειας, Αθήνα, Πολύτροπον, Greenstein, T. Gender ideology and perceptions of the fairness of the division of household labor: effects on marital quality, Social Forces, 74: , Higgins, C.A., Duxbury, L.E. Work family conflict: a comparison of dual career and traditional career men, Journal of Organizational Behavior, Vol. 13, σελ , Parson, T. & Bales, R. Family socialization and interaction process, Glencoe, Free press, Segelen, M. Sociologie de la famille, Paris, Armande Collins, Thompson, L. Family Work: Women s sense of fairness, Journal of Family Issues, 12: , Wilkie, J., M. Feree & K. Ratcliff Gender and fairness: marital satisfaction in two earner couples, Journal of Marriage and the Family, 60: , Ζιώγου-Καραστεργίου, Σ. Διερευνώντας το φύλο: Ιστορική διάσταση και σύγχρονος προβληματισμός στη Γενική, Επαγγελματική και Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, Κατάκη, Χ. Οι τρεις ταυτότητες της ελληνικής οικογένειας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, Μαράτου-Αλιπράντη Λ., Η οικογένεια στην Αθήνα: Οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές πρακτικές, σ , Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Μισέλ, Α. Κοινωνιολογία της οικογένειας και του γάμου, Αθήνα, Gutenberg,

14 Μουσούρου Λ., Κρίση της οικογένειας και κρίση των αξιών, Επιθ. Κοιν. Ερευνών, 98-99(Α-Β), σ. 5-19, Μουσούρου, Λ. Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας, Αθήνα, Gutenberg, Νόβα-Καλτσούνη, Χ. Κείμενα κοινωνιολογίας του γάμου και της οικογένειας, Αθήνα, Γιώργος Δάρδανος, Παπαταξιάρχης, Ε & Παραδέλλης, Θ. Ταυτότητες και φύλο στη σύγχρονη Ελλάδα, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Χουρδάκη, Μ. Οικογενειακή Ψυχολογία, Αθηνά, Γρηγόρη,