ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΜΟΡΙΑΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ-ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΡΑΚΗΣ ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ Γ.ΑΜΑΝΕΤΟΠΟΥΛΟΥ ΙΟΥΛΙΟΣ 2007

2 - 2 - ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Μοριακή Ανατομική Εργαστήριο Ανατομίας-Ιστολογίας-Εμβρυολογίας ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Αμανετοπούλου Γ.Σταυρούλα Ιατρός Τριμελής επιτροπή Καθηγητής Βαράκης Ιωάννης Αν. καθηγήτρια Σωτηροπούλου-Μπονίκου Γεωργία Αν. καθηγήτρια Παπαδάκη-Πέτρου Ελένη Επιβλέπουσα καθηγήτρια Σωτηροπούλου-Μπονίκου Γεωργία

3 - 3 - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή σελ.6 Ορισμός και ιδιότητες των βλαστικών κυττάρων...7 Τύποι βλαστικών κυττάρων 13 Εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα.. 13 Αμνιακά βλαστικά κύτταρα 15 Εμβρυικά βλαστικά κύτταρα..16 Βλαστικά κύτταρα ομφάλιου λώρου 17 Σωματικά βλαστικά κύτταρα..18 Βιολογία των βλαστικών κυττάρων.21 Αυτοανανέωση και διαφοροποίηση..21 Συμμετρική και ασύμμετρη διαίρεση των βλαστικών κυττάρων 28 Ασύμμετρη διαίρεση 29 Συμμετρική διαίρεση 32 Διαίρεση και ομοιόσταση..33 Φωλεές βλαστικών κυττάρων..35 Δομή και ρόλος της φωλεάς..36 Φωλεές και ομοιοστατική ρύθμιση βλαστικών κυττάρων 38 Οι φωλεές ως θεραπευτικοί στόχοι 47 Πλαστικότητα βλαστικών κυττάρων 48 Προτεινόμενοι μηχανισμοί που εξηγούν το φαινόμενο της πλαστικότητας των βλαστικών κυττάρων 53

4 - 4 - Μηχανισμοί στρατολόγησης και εμφώλευσης βλαστικών κυττάρων προερχόμενων από το μυελό των οστών.58 Βλαστικά κύτταρα και ιστική αναγέννηση..61 Αθανατοποίηση βλαστικών κυττάρων για κλινικές εφαρμογές.64 Καρκινικά βλαστικά κύτταρα...65 Προέλευση καρκινικών βλαστικών κυττάρων...70 Μελέτες και πειράματα που εισηγούνται την ύπαρξη καρκινικών βλαστικών κυττάρων.73 Διαίρεση βλαστικών κυττάρων και καρκίνος 76 Φυσιολογικά και καρκινικά βλαστικά κύτταρα:σε τί διαφέρουν.79 Από την εμφώλευση/κινητοποίηση των βλαστικών κυττάρων στη διήθηση/μετάσταση των καρκινικών βλαστικών κυττάρων..83 Στοχευμένη θεραπεία 84 Ανάπτυξη και οργάνωση του πνευμονικού επιθηλίου..91 Πνευμονικά βλαστικά κύτταρα.96 Αυτόχθονα βλαστικά κύτταρα πνευμόνων..99 Βλαστικά κύτταρα τραχείας βρόγχων 100 Βλαστικά κύτταρα βρογχιολίων..104 Βλαστικά κύτταρα κυψελίδων 108 Side population cells.112 Πανπνευμονικά βλαστικά/προγονικά κύτταρα..113 Μη αυτόχθονα βλαστικά κύτταρα πνευμόνων.113

5 - 5 - Στρατολόγηση βλαστικών κυττάρων από το μυελό των οστών στους πνεύμονες.123 Βλαστικά κύτταρα και παθολογία του πνεύμονα 125 Βλαστικά κύτταρα και πνευμονική ίνωση 126 Βλαστικά κύτταρα και άσθμα.128 Βλαστικά κύτταρα και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια/εμφύσημα 129 Βλαστικά κύτταρα και πρωτοπαθής πνευμονική υπέρταση.130 Βλαστικά κύτταρα και σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας των ενηλίκων (ARDS)..132 Βλαστικά κύτταρα και κυστική ίνωση..133 Βλαστικά κύτταρα και καρκίνος του πνεύμονα Βιβλιογραφία...140

6 - 6 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τη βιολογία των σωματικών βλαστικών κυττάρων (adult stem cells) εξαιτίας της ικανότητας τους να αυτοανανεώνονται καθώς επίσης και της πλαστικότητας την οποία εμφανίζουν. Οι ιδιότητες αυτές καθιστούν τα σωματικά βλαστικά κύτταρα ικανά να παράγουν προγόνους διαφόρων τύπων ωρίμων κυττάρων, οι οποίοι συμμετέχουν ενεργά στη διατήρηση της ομοιόστασης ιστών και οργάνων τόσο κατά τη φυσιολογική πορεία της ζωής τους όσο και σε περίπτωση βλάβης. Εν γένει τα εμβρυικά και σωματικά βλαστικά κύτταρα φαίνεται να εμφανίζουν όμοιες λειτουργίες όσον αφορά στην ικανότητα αυτοανανέωσης και στην ιδιότητα τους να παράγουν διαφοροποιημένους κυτταρικούς προγόνους διαφόρων κυτταρικών σειρών τόσο σε απλοποιημένες συνθήκες καλλιέργειας in vitro όσο και μετά από μεταμόσχευσή τους σε ξενιστή in vivo. Πιο συγκεκριμένα η εδραίωση των ιδιοτήτων των βλαστικών και προγονικών κυττάρων in vitro και in vivo παρείχε τις ενδείξεις της συμμετοχής τους στην ανανέωση των ιστών μετά από βλάβη. Για το λόγο αυτό η χρήση τους αποτελεί πολλά υποσχόμενη στρατηγική στην κυτταρική και γενετική θεραπευτική πολλών εκφυλιστικών νοσημάτων καθώς επίσης και ως επικουρική ανοσοθεραπεία για διαφορους επιθετικούς τύπους καρκίνου. Η νόσος του Parkinson, η νόσος του Alzheimer, οι μυικές εκφυλιστικές διαταραχές, χρόνια ηπατικά νοσήματα, η καρδιακή ανεπάρκεια, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου I και τύπου II καθώς επίσης και διάφορες δερματικές, οφθαλικές, νεφρικές και αιμοποιητικές διαταραχές θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με θεραπείες βασιζόμενες σε βλαστικά κύτταρα.

7 - 7 - Γενετικές μεταβολές ή/και επίμονη ενεργοποίηση διακριτών αναπτυξιακών μονοπατιών οι οποίες είναι δυνατόν να παρατηρούνται σε μειοψηφία σωματικών βλαστικών και προγονικών κυττάρων μπορούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να οδηγήσουν σε ογκογόνο μεταλλαγή. Το φαινόμενο αυτό εμπλέκει την ενεργοποίηση κυτταρικών μονοπατιών τα οποία σηματοδοτούνται από διάφορους αυξητικούς παράγοντες και ενέχουν σημαντική θέση στην αύξηση και επιβίωση καρκινικών κυττάρων. Πιο συγκεκριμένα η θετική ρύθμιση μονοπατιών που αφορούν στον EGF, hedgehog, Wnt/β-κατενίνη και του Νοtch αποτελούν κρίσιμης σημασίας γεγονότα για την έναρξη και προαγωγή επιθετικών τύπων κακοήθειας όπως η οξεία λευχαιμία και το λέμφωμα, ο καρκίνος του εγκεφάλου, του δέρματος, του πνεύμονα, του οισοφάγου, του στομάχου, του παγκρέατος, του ήπατος, του μαστού, των ωοθηκών, του προστάτη και των όρχεων. Για το λόγο αυτό η μοριακή στόχευση αυτών των ογκογόνων σηματοδοτικών στοιχείων αποτελεί πολλά υποσχόμενη προσέγγιση για την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών συνδιασμών εναντίων μεταστατικών μορφών καρκίνου. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Τα βλαστικά κύτταρα (stem cells) έχουν την ικανότητα της συνεχούς αυτοανανέωσης και της ασύμμετρης διαίρεσης σε ένα θυγατρικό κύτταρο πανομοιότυπο με το μητρικό και σε ένα άλλο πιο δεσμευμένο προγονικό από το οποίο θα προέλθουν τα μεταβατικά-

8 - 8 - πολλαπλασιαστικά κύτταρα (transit-amplifying cells, TA) καθώς οι πλέον ώριμοι διαφοροποιημένοι φαινότυποι. Τα ΤΑ κύτταρα διατηρούν την ικανότητα αυτοανανέωσης, αποκτούν, ωστόσο, περισσότερο διαφοροποιημένες λειτουργίες. Τελικά χάνουν την ικανότητα πολλαπλασιασμού και μετατρέπονται σε τελικώς διαφοροποιημένα κύτταρα (terminally differentiated,td) (εικ 1). Εικόνα 1:Παραδοσιακά πιστευόταν πως τα κύτταρα χάνουν εντελώς τις ιδιότητες των βλαστικών κυττάρων καθώς διαφοροποιούνται.η πιο σύγχρονη άποψη θεωρεί πως οι ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τα βλαστικά κύτταρα μειώνονται προοδευτικά αλλά με αναστρέψιμο τρόπο. Τα βλαστικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται αργά στους ρυθμούς που υπαγορεύει ο κύκλος ζωής των κυττάρων των διαφόρων ιστών (tissue turnover), πιθανώς ως τρόπο αποφυγής συσσώρευσης μεταλλαγών (Engelhardt et al 2001). Οι ιδιότητες και τα κριτήρια κατάταξης ενός κυττάρου ως βλαστικό φαίνονται στον πίνακα 1.

9 - 9 - ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΟΡΙΣΜΟΥ Αδιαφοροποίητος φαινότυπος Απεριόριστο δυναμικό πολλαπλασιασμού Ικανότητα αυτοανανέωσης ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ή ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Μη συχνός πολλαπλασιασμός σε σταθερή κατάσταση Πολυδυναμία Διακριτό μικροπεριβάλλον (φωλεά) Πίν.1:Προτεινόμενα κριτήρια-ιδιότητες βλαστικών κυττάρων. Τα βλαστικά κύτταρα χαρακτηρίζονται ως ολοδύναμα (totipotent), πολυδύναμα (pluripotent και multipotent) ή μονοδύναμα (unipotent) ανάλογα με το δυναμικό τους να παράγουν διαφοροποιημένα κύτταρα διαφόρων κυτταρικών σειρών (Πίν 2),(εικ 2). Totipotency Pluripotency Multipotency Unipotency Iκανότητα σχηματισμού εμβρύου και τροφοβλάστης πλακούντα Ικανότητα διαφοροποίησης σε όλα τα κύτταρα και από τα τρία βλαστικά δέρματα Ικανότητα διαφοροποίησης σε περιορισμένο εύρος κυτταρικών σειρών ανάλογα με την εντόπιση Ικανότητα διαφοροποίησης σε μια μόνο κυτταρική σειρά Γονιμοποιημένο κύτταρο ή ζυγώτης Εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα Ώριμα, σωματικά ή ιστοειδικά βλαστικά κύτταρα Πνευμονοκύτταρα τύπου II Πίν 2:Ορολογία βλαστικών κυττάρων

10 Εικόνα 2:Ιεραρχία των βλαστικών κυττάρων με βάση το δυναμικό διαφοροποίησής τους Σήματα τα οποία καθορίζουν το ρυθμό διαίρεσης των βλαστικών κυττάρων και τη μοίρα των απογόνων τους προέρχονται κυρίως από ιστο-ειδικούς παράγοντες ωστόσο έχουν αναγνωριστεί και κάποια κοινά σηματοδοτικά μονοπάτια. Με την τεχνολογία των μικροσυστοιχιών έχουν φανεί μοριακές μεταβολές-κλειδιά για την παραμονή των χαρακτηριστικών των βλαστικών κυττάρων, οι οποίες δεν παρατηρήθηκαν σε ώριμα κύτταρα.

11 Χαρακτηριστικά ενεργοποιημένα σηματοδοτικά μονοπάτια στα βλαστικά κύτταρα είναι αυτό του Hox γονιδίου, του Notch, του Sonic Hedgehog και του Wnt (εικ 3). Εικόνα 3:Τα σηματοδοτικά μονοπάτια του Notch, Hedgehog και του Wnt

12 Τα βλαστικά κύτταρα έχουν επίσης την ιδιότητα της διάσωσης των τελομερών και την αποφυγή της απόπτωσης. Έχει βρεθεί χαρακτηριστικά πως τα αιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα του ποντικού διαθέτουν τόση ενεργότητα τελομεράσης όση και τα καρκινικά κύτταρα ενώ και η αντιαποπτωτική πρωτείνη Bcl 2 βρέθηκε υπερεκφρασμένη. Οι αποφάσεις που αφορούν στην κυτταρική μοίρα και παραμονή του πληθυσμού των βλαστικών κυττάρων ελέγχονται από το άμεσο ανατομικό και χημικό περιβάλλον τους, τη φωλεά. Οι φωλεές δημιουργούνται από επαφές των βλαστικών κυττάρων με την εξωκυττάρια ουσία, με άλλα κύτταρα και με διαλυτούς παράγοντες όπως οι αυξητικοί παράγοντες και οι κυταροκίνες. Ακολουθούν πιο αναλυτικά οι τύποι των βλαστικών κυττάρων όπως έχουν διαμορφωθεί από τις πλέον πρόσφατες μελέτες (εικ 4). Εικόνα 4:Τύποι βλαστικών κυττάρων ανάλογα με την προέλευσή τους και την ικανότητα διαφοροποίησης σε ποκιλία κυτταρικών φαινoτύπων.

13 ΤΥΠΟΙ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα Τα εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα απομονώνονται από την εσωτερική κυτταρική στιβάδα (inner cell mass, ICMs) της βλαστοκύστης η οποία αποτελείται από πολυδύναμους κυτταρικούς πληθυσμούς ικανούς να παράγουν το πρωτογενές εξώδερμα (primitive ectoderm) κατά την εμβρυογένεση. Το πρωτογενές εξώδερμα κατά τη διάρκεια του σταδίου του σχηματισμού του γαστριδίου δίνει γένεση στα τρία βλαστικά δέρματα, εξώδερμα, μεσόδερμα, ενδόδερμα (εικ 5). Εικόνα 5:Από την inner cell mass της βλαστοκύστης θα προκύψει το πρωτογενές εξώδερμα ενώ στο στάδιο του γαστριδίου έχουν σχηματιστεί και τα τρία βλαστικά δέρματα. Tα ανθρώπινα εμβρυονικά κύτταρα (human Embryonic Stem Cells,hESCs) εκφράζουν δείκτες κοινούς με πολυδύναμα αδιαφοροποίητα κύτταρα όπως το CD9, CD24, octamer-binding protein (Oct-4), Nanog, αλκαλική φωσφατάση, LIN28, Rex-1, Cripto/TDGF1, DNMT3B, SOX2, και Thy-1 καθώς και τα stage-specific embryonic antigen -3 και -4 (SSEA-3 και -4) και tumor-rejection antigen 1-60 και

14 (TRA-1-60 και TRA-1-81). Eπιπλέον όλες οι σειρές ESCs εκφράζουν υψηλά επίπεδα και ενεργότητα τελομεράσης για μεγάλες περιόδους στις καλλιέργειες (εικ 6). Εικόνα 6:Η διαφορική έκφραση των μεταγραφικών παραγόντων Cdx2 και Oct4 διαχωρίζει τα βλαστικά κύτταρα της τροφοβλάστης από τα εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα Τα ESCs διαθέτουν την ιδιότητα της απεριόριστης αυτοανανέωσης και της διαφοροποίησης σε όλα τα εμβρυικά και ώριμα βλαστικά κύτταρα καθώς και σε πιο διαφοροποιημένους απογόνους. Για το λόγο αυτό αντιπροσωπεύουν μια χρήσιμη πηγή βλαστικών κυττάρων για την μελέτη των μοριακών συμβάντων που εμπλέκονται στην εμβρυογένεση αλλά και ως πηγή πιο διαφοροποιημένων προγονικών κυττάρων για κυτταρικές θεραπείες. Τα ESCs μπορούν να παράγουν προγονικά κύτταρα, in vitro, με δείκτες ειδικούς και για τα τρία βλαστικά δέρματα, δηλαδή α- φετοπρωτείνη και α1-αντιθρυψίνη για τα προγονικά κύτταρα του ενδοδέρματος, ζ-σφαιρίνη, ενολάση, καλικρείνη, πρωτείνη της μεσοκυττάριας ουσίας του χόνδρου, βαρειά αλυσίδα μυοσίνης και ακτίνη των μυών για τα προγονικά κύτταρα του μεσοδέρματος και νευροινίδια των 68kd, β-τουμπουλίνη τύπου III και κερατίνη για τα προγονικά κύτταρα του εξωδέρματος. Επίσης τα ESCs σε καλλιέργειες in vitro σχηματίζουν αυτόματα εμβρυοειδή σωμάτια (EBs), τα οποία είναι

15 σφαιρικοί σχηματισμοί που περιέχουν ποικιλία περισσότερο διαφοροποιημένων κυττάρων (εικ 7). Εικόνα 7:Οδοί διαφοροποίησης των εμβρυονικών κυττάρων Είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί πως αν τα εμπλουτισμένα σε προγονικά κύτταρα EBs χρησιμοποιηθούν ως πηγή κύτταρων για μεταμόσχευση και θεραπεία διαφόρων διαταραχών, θα πρέπει να έχουν εξαλειφθεί τα πολυδύναμα αδιαφοροποίητα κύτταρα διότι έχουν την ικανότητα να σχηματίζουν in vivo τερατώματα και τερατοκαρκινώματα. Έχει αναφερθεί πως παρουσία μικρότερη από 0,2% δεικτών αδιαφοροποίητων ESCs κυττάρων όπως oct-4 και SSEA-1 σε παρασκευάσματα από β-κύτταρα παραγωγής ινσουλίνης σε μεταμοσχευμένους ιστούς ήταν ικανή να οδηγήσει σε δημιουργία τερατωμάτων in vivo. Αμνιακά επιθηλιακά κύτταρα Τα αμνιακά επιθηλιακά κύτταρα (amniotic epithelial cells, AECs) προέρχονται από την αμνιακή μεμβράνη ανθρώπινου πλακούντα (εικ 8).

16 Εικόνα 8:Tα αμνιακά επιθηλιακά κύτταρα προέρχονται από την αμνιακή μεμβράνη του πλακούντα. Εκφράζουν δείκτες πολυδύναμων ESCs όπως oct-4, Nanog και αλκαλική φωσφατάση και μπορούν να διαφοροποιηθούν in vitro σε κύτταρα και από τα τρία βλαστικά δέρματα όπως παγκρεατικά ενδοκρινή κύτταρα και ηπατοκύτταρα (ενδόδερμα), καρδιομυοκύτταρα (μεσόδερμα) και σε νευρικά κύτταρα (εξώδερμα). Θεραπευτικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι τα AECs δεν εκφράζουν τελομεράση και δεν σχηματίζουν τερατώματα in vivo μετά από μεταμόσχευση. Εμβρυικά βλαστικά κύτταρα Τα πολυδύναμα εμβρυικά βλαστικά κύτταρα (fetal stem cell, FSCs) είναι γενικά περισσότερο ιστο-ειδικά από τα εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα.σε σχέση με τα ESCs έχουν το θεραπευτικό πλεονέκτημα ότι δεν δημιουργούν τερατώματα in vivo. Όταν απομονώνονται μέχρι τη 12η εβδομάδα της κύησης μπορούν να μεταμοσχευθούν χωρίς να εμφανίζονται αντιδράσεις απόρριψης τόσο συχνά όσο με τα προγονικά κύτταρα από τον ομφάλιο λώρο ή το μυελό των οστών. Σημαντικό είναι να αναφερθεί το γεγονός ότι τα εμβρυικά κύτταρα μπορούν να διαπερνούν τον πλακούντα και να μπαίνουν στη μητρική κυκλοφορία και το αντίστροφο. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να μεταναστεύουν σε περιοχές βλάβης όπως το ήπαρ, το δέρμα ή να

17 περνούν τον αιματο-εγκεφαλικό φραγμό και να συμμετέχουν σε ιστική επιδιόρθωση παράγοντας πιο ώριμα προγονικά κύτταρα. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός πως ένας μικρός αριθμός λειτουργικών εμβρυικών κυττάρων με ιδιότητες βλαστικών κυττάρων τα σχετιζόμενα με εγκυμοσύνη προγονικά κύτταρα (pregnancy-associated progenitor cells,papcs) παραμένουν στην κυκλοφορία και τους ιστούς της μητέρας ακόμα και μετά την εγκυμοσύνη συνεχίζοντας είτε τον προστατευτικό τους ρόλο στην ιστική επιδιόρθωση είτε συμμετέχοντας σε ορισμένες παθοφυσιολογικές καταστάσεις. Βλαστικά κύτταρα ομφάλιου λώρου Το επιθήλιο του ομφάλιου λώρου (umbilical cord epithelium, UCE) προέρχεται από την επιθηλιακή αμνιακή μεμβράνη και φαίνεται να αποτελεί εναλλακτική πηγή πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων. Πολλές μελέτες έχουν δείξει τη δυνατότητα διαφοροποίησης των βλαστικών κυττάρων του ομφάλιου λώρου σε διάφορα λειτουργικά προγονικά κύτταρα συμπεριλαμβανομένων αιμοποιητικών, δενδριτικών, νευρικών προγονικών κυττάρων, ηπατοκυττάρων, κυττάρων παγκρέατος και ενδοθηλιακών κυττάρων. Το αίμα από τον ομφάλιο λώρο νεογνού περιλαμβάνει έναν προγονικό υποπληθυσμό CD34+ αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων με μεγαλύτερη ικανότητα αιμοποιητικής επέκτασης παρουσία του FLT-3 συνδέτη, του συνδέτη Kit και θρομβοποιητίνης σε σύγκριση με τα σωματικά βλαστικά κύτταρα που έχουν κινητοποιηθεί στην κυκλοφορία. Περιλαμβάνει, επίσης, έναν πιο αρχέγονο υποπληθυσμό μεσεγχυματικών βλαστικών κυττάρων από ότι ο μυελός των όστων.τα κύτταρα αυτά μπορούν να διαφοροποιηθούν σε προγονικά κύτταρα με δείκτες

18 διαφοροποίησης οστών, λίπους και νευρικών κυττάρων ύπο ειδικές συνθήκες in vitro. Σωματικά βλαστικά κύτταρα Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει πως ένας πληθυσμός σωματικών βλαστικών κυττάρων (adult stem cells) βρίσκεται σε εξειδικευμένες περιοχές τις ονομαζόμενες φωλεές (niches) σε σχεδόν όλα τα όργανα και τους ιστούς των θηλαστικών όπως στο μυελό των οστών, την καρδιά, τους νεφρούς, στον εγκέφαλο, στο δέρμα, στα μάτια, στο γαστρεντερικό σωλήνα, στο ήπαρ, στο πάγκρεας, στους πνεύμονες, στο μαστό, στις ωοθήκες, στον προστάτη και στους όρχεις. Τα σωματικά βλαστικά κύτταρα παράγονται κατά την οντογένεση και παραμένουν σε εξειδικευμένες φωλεές στα όργανα σε κατάσταση ηρεμίας για μικρές ή μεγάλες χρονικές περιόδους. Αν και διαθέτουν, όπως και τα ESCs, τα FSCs και τα UCB βλαστικά κύτταρα απεριόριστη ικανότητα αύξησης και αυξημένη δραστηριότητα τελομεράσης, γενικότερα έχουν πιο περιορισμένο δυναμικό διαφοροποίησης παράγοντας πιο περιορισμένο αριθμό προγονικών κυττάρων.υπόκεινται πολλαπλασιασμό και διαφοροποίηση κατόπιν μεταβολών στο μικροπεριβάλλον τους σε πλέον ώριμους και ιστοειδικούς κυτταρικούς τύπους. Τα βλαστικά κύτταρα ενεργοποιούνται όταν υπάρχει ανάγκη κυτταρικής ανανέωσης του ιστού σε φυσιολογικές ή παθολογικές καταστάσεις. Τα σωματικά βλαστικά κύτταρα διακρίνονται σε κύτταρα ενδοδερματικής, εξωδερματικής και μεσοδερματικής προέλευσης (Πίνακας 3).

19 ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ Ενδοδερματικής προέλευσης Πνευμονικά επιθηλιακά βλαστικά κύτταρα Βλαστικά κύτταρα του γαστρεντερικού σωλήνα Βλαστικά κύτταρα παγκρέατος Ηπατικά oval κύτταρα Βλαστικά κύτταρα ουρογεννητικού συστήματος -Μαστός και προστάτης -Ωοθήκες και όρχεις Εξωδερματικής προέλευσης Βλαστικά κύτταρα νευρικού συστήματος Βλαστικά κύτταρα δέρματος Βλαστικά κύτταρα οφθαλμού Μεσοδερματικής προέλευσης Βλαστικά κύτταρα μυελού των οστών -Αιμοποιητικά -Στρωματικά Βλαστικά κύτταρα καρδιάς Πίνακας 3:Σωματικά βλαστικά κύτταρα ανάλογα με το βλαστικό δέρμα προέλευσης Μια πιο πρακτική κατάταξη των βλαστικών κυττάρων είναι αυτή που τα διαχωρίζει ανάλογα με την προέλευσή τους και το δυναμικό πλαστικότητας σε α)εμβρυονικά και β)σωματικά. Η μελέτη των εμβρυονικών βλαστικών κυττάρων παρέχει στους αναπτυξιακούς βιολόγους in vitro μοντέλο για τη μελέτη των αποφάσεων που καθορίζουν την κυτταρική μοίρα κατά την οντογένεση ενώ η μελέτη των σωματικών βλαστικών κυττάρων επιτρέπει στους φυσιολόγους να κατανοήσουν την ομοιόσταση των ιστών. Ωστόσο υπάρχουν πολυδύναμα σωματικά βλαστικά κύτταρα (multipotent adult stem cells, MASCs) τα οποία κινούνται μεταξύ των δύο κατηγοριών. Όσον αφορά στην πλαστικότητα, διαθέτουν μεγαλύτερο δυναμικό από ότι τα σωματικά βλαστικά κύτταρα διότι είναι ικανά να παράγουν ιστούς και από τα τρία βλαστικά δέρματα είναι όμως λιγότερο πολυδύναμα από ότι τα εμβρυονικά.

20 Αποτελεί θέμα έρευνας το εάν η πλαστικότητα την οποία εμφανίζουν αυτά τα κύτταρα είναι φαινόμενο φυσιολογικό ή δευτερογενής ιδιότητα την οποία αποκτούν κατά τις συνθήκες καλλιέργειας επί μακρό χρονικό διάστημα. Πρόσφατα περιγράφησαν τέσσερις τύποι MASCs: a)ta πολυδύναμα ώριμα σωματικά προγονικά κύτταρα (multipotent adult progenitor cells, MAPCs) τα οποία απομονώθηκαν μετά από μακροχρόνια καλλιέργεια μη φαινοτυπημένων προσκολλούμενων κυττάρων από μεσεγχυματικό ιστό ανθρώπου, ποντικού και αρουραίου, όπως ο μυελός των οστών και ο μυικός ιστός, β)τα μη περιοριζόμενα σωματικά βλαστικά κύτταρα (unrestricted somatic stem cells, USSCs) τα οποία απομονώθηκαν από καλλιέργεια αίματος ομφάλιου λώρου, γ)τα πολυδύναμα επαγώμενα απομονωμένα από το μυελό των οστών κύτταρα (marrow-isolated adult multipotent inducible cells, MIAMI) και τέλος τα δ)ανθρώπινα πολυδύναμα προγονικά προερχόμενα από το μυελό των οστών (hbmscs). Και οι δύο τελευταίες κατηγορίες απομονώθηκαν από προσκολλούμενα κύτταρα καλλιέργειας μυελού των οστών. Εάν τα ΜΑPCs υπάρχουν στον ζώντα οργανισμό υποδεικνύουν την ύπαρξη καινοτόμου ανεκτίμητης έως σήμερα ιεραρχίας των βλαστικών κυττάρων στον ενήλικα ή τη συνέχεια μεταξύ αναστρέψιμων και μεταβατικών καταστάσεων των βλαστικών κυττάρων. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαν να εξηγήσουν το ανεξήγητο έως σήμερα φαινόμενο της ύπαρξης πρόδρομων γαμετικών κυττάρων (germ cell progenitors) στο μυελό των οστών. Εάν, πάλι, τα ΜΑPCs αποτελούν τεχνητό προιόν καλλιέργειας, η διαδικασία διαφοροποίησής τους θα μπορούσε να παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη διαδικασία του πυρηνικού επαναπρογραμματισμού. Η διαδικασία αυτή ελέγχεται απόλυτα από το κυτταρόπλασμα του ωοκυττάρου κατά το φυσικό επαναπρογραμματισμό του πυρήνα του ζυγωτού ή κατά την πυρηνική μεταφορά στα σωματικά

21 κύτταρα. Δυστυχώς η καλλιέργεια των ΜΑPCs είναι σημαντικά δυσχερέστερη από αυτή των ESCs ενώ και ο εξαιρετικά μικρός ρυθμός πολλαπλασιασμού τους αποτελεί κατασταλτικό παράγοντα για τη χρησιμότητά τους. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Η ιστορία για τη μελέτη της βιολογίας των βλαστικών κυττάρων ξεκίνησε πριν από 50 χρόνια. Ωστόσο ήταν η μελέτη του Thomson και συν. το 1998 που αφορούσε στην απομόνωση ανθρώπινων εμβρυονικών βλαστικών κυττάρων μαζί με άλλες εντυπωσιακές, αν και αντιθετικές, αναφορές σχετικά με την πλαστικότητα των βλαστικών κυττάρων που ενεργοποίησε το πεδίο και οδήγησε τους επιστήμονες στην προοπτική ευρύτερων κλινικών εφαρμογών τους θέτοντας τις βάσεις της αναγεννητικής ιατρικής. ΑΥΤΟΑΝΑΝΕΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ Μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες στη βιολογία των βλαστικών κυττάρων είναι η ρύθμιση της αυτοανανέωσης. Όλα τα βλαστικά κύτταρα ανανεώνονται και ρυθμίζουν την ισορροπία μεταξύ της αυτοανανέωσης και της διαφοροποίησης, αποτελώντας τις αποφάσεις-κλειδιά για τη μοίρα τους. Η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ των δύο αυτών αποφάσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι η συνεχής αυτοανανέωση ενέχει τον κίνδυνο της ογκογένεσης ενώ η

22 επικράτηση της διαφοροποίησης θα οδηγούσε με την πάροδο του χρόνου σε εξάντληση της δεξαμενής των βλαστικών κυττάρων (εικ 9). ΑΥΤΟΑΝΑΝΕΩΣΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ Εικόνα 9:Σύστημα ιεραρχίας αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων.επάνω:γονίδια και μονοπάτια που ευνοούν την αυτοανανέωση.κάτω: Γονίδια και μονοπάτια που ευνοούν τη διαφοροποίηση. Η κατανόηση των μοριακών μηχανισμών για τη μοίρα των βλαστικών κυττάρων προέρχεται από in vitro συστήματα καλλιέργειας. Σε αυτό το πλαίσιο τα εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα διαφοροποιούνται αυτόματα όταν αφαιρούνται παράγοντες κατά της διαφοροποίησης. Προτείνεται, λοιπόν, ότι η διαφοροποίηση είναι η φυσική ροπή των βλαστικών κυττάρων. Τα σωματικά βλαστικά κύτταρα εμφανίζουν

23 επίσης την τάση να διαφοροποιούνται σε συνήθεις καλλιεργητικές συνθήκες, ενώ μέχρι σήμερα προσπάθειες αναγνώρισης πιθανών παραγόντων κατά της διαφοροποίησης για τα αυτόχθονα SSCs ανθρώπου ή ποντικού που έχουν συλλεχθεί από ενήλικες είναι ανεπιτυχείς. Στα εμβρυονικά κύτταρα ποντικού μπορεί κανείς να εμποδίσει επιτυχώς τη φυσική ροπή προς διαφοροποίηση. Η αυτοανανέωση των ESCs επιτυγχάνεται μέσω του leukaemia inhibiting factor (LIF). Tα ανθρώπινα εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα όμως, δεν εξαρτώνται από τον παράγοντα LIF αλλά παραμένουν σε κατάσταση αυτοανανέωσης μέσω της ενεργοποίησης του σηματοδοτικού μονοπατιού του Wnt, μέσω φαρμακολογικής αναστολής της GSK3 ή μέσω εμμένουσας έκθεσης σε υψηλά επίπεδα basic fibroblast growth factor (bfgf). Παράγοντες όπως ο LIF, ο Wnt και η bone-morphogenic protein 4 (BMP-4) εξασφαλίζουν την αυτοανανέωση των ESCs μέσω σηματοδοτικών μονοπατιών μεταγωγής του STAT 3, της β-κατενίνης και του Smad αντίστοιχα, που οδηγούν σε ενεργοποίηση γονιδίων-στόχων για την παραμονή της πολυδυναμίας π.χ. του Oct 4 και του Nanog (εικ 10). O mtor, στόχος της ραπαμυκίνης, επίσης φαίνεται να είναι παράγοντας που οδηγεί σε πολλαπλασιασμό τα ESCs. Τέλος το c-myc βρέθηκε πρόσφατα ότι παίζει σύνθετο ρόλο στην αντιγραφή των ESCs δρώντας ταυτόχρονα ως μιτογόνο ερέθισμα και ως στόχος-κλειδί της σηματοδότησης του Wnt.

24 Εικόνα 10:Σηματοδοτικά μονοπάτια που προάγουν ή αναστέλλουν την αυτο-ανανέωση των εμβρυονικών βλαστικών κυττάρων Πολλά από τα σηματοδοτικά μονοπάτια που εμπλέκονται στην ανάπτυξη των βλαστικών κυττάρων αρχικά είχαν περιγραφεί στην καρκινογένεση όπως το Oct 4, η BMP, η Janus family kinase (JAK), το Notch, το Sonic hedgehog και το Wnt (εικ 11). Εικόνα 11:Διαντιδράσεις μεταξύ των κυρίαρχων σηματοδοτικών μονοπατιών για τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση των βλαστικών κυττάρων και για την καρκινογένεση στις εντερικές κρύπτες.το μονοπάτι του Wnt ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των προγονικών κυττάρων, τον οποίο αναστέλλει η σηματοδότηση από τον hedgehog. Το μονοπάτι του Notch ευνοεί τη διαφοροποίηση των προγονικών κυττάρων την οποία αναστέλλει η σηματοδότηση από το Wnt.

25 Oι πρωτείνες Notch βρίσκονται στην κυτταρική μεμβράνη και ενεργοποιούμενες από συνδέτες (Delta family proteins) απελευθερώνουν την ενδοκυττάρια περιοχή με πρωτεόλυση, η οποία συνδέεται με HLH περιοχές μεταγραφικών παραγόντων. Το μονοπάτι του Notch έχει εμπλακεί στη ρύθμιση της αυτοανανέωσης και διαφοροποίησης των νευρικών βλαστικών κυττάρων (εικ 12). Εικόνα 12:To σηματοδοτικό μονοπάτι του Notch Τα γονίδια του hedgehog κωδικοποιούν διαλυτές πρωτείνες οι οποίες ενεργοποιούν μέσω μεμβρανικών υποδοχέων την οικογένεια του μεταγραφικού παράγοντα Gli. Υπάρχουν τρία μέλη της οικογένειας hedgehog: o Desert, o Indian και ο Sonic με τον τελευταίο να εκφράζεται περισσότερο σε σχέση με τους άλλους. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η σηματοδότηση του Shh ρυθμίζει τα νευρικά προγονικά κύτταρα και την αυτοανανέωσή τους και θα μπορούσε να παίζει ρόλο στη βιολογία της καρκινογένεσης του εγκεφάλου (εικ 13).

26 Εικόνα 13: H σηματοδότηση του Hedgehog υπό φυσιολογικές συνθήκες (Α) και στην καρκινογένεση (Β) Oι Wnt πρωτείνες είναι εξωκυττάρια μόρια τα οποία προσδένονται σε υποδοχείς της οικογένειας του Frizzled ενεργοποιώντας μονοπάτια που αναστέλλουν την πρωτεόλυση της β-κατενίνης η οποία διαντιδρά με την TCF/LEF πρωτείνη προάγοντας τη γονιδιακή μεταγραφή (εικ 14). Εικόνα 14:Το σηματοδοτικό μονοπάτι του Wnt

27 Τα μέλη, τέλος, της οικογένειας Polycomb καταστέλλουν τη μεταγραφή μέσω αναδιαμόρφωσης της χρωματίνης (chromatin remodeling). Ο Bmi1 είναι σημαντικός για την αυτοανανέωση των βλαστικών κυττάρων και η δράση του συνδέεται με την ανάπτυξη αρκετών μορφών καρκίνου. Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η αναστολή της αυτοανανέωσης των καρκινικών βλαστικών κυττάρων μέσω απαλειφής του Bmi1 θα μπορούσε να αποτρέψει την υποτροπή της λευχαιμίας. Για να μπορέσει το βλαστικό κύτταρο να λάβει την απόφαση της αυτοανανέωσης ή της διαφοροποίησης θα πρέπει να απαρτιώσει σήματα τα οποία προέρχονται από το ίδιο το κύτταρο αλλά και από το μικροπεριβάλλον του, τη φωλεά (εικ 15). Εικόνα 15:Σχηματκή αναπαράσταση των σηματοδοτικών μονοπατιών στη φωλεά των αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων

28 Ουσιαστικά έχει να επιλέξει μεταξύ τριών τύπων μιτωτικών διαιρέσεων: 1)Διαίρεση αντιγραφής (replicating division) όπου και τα δύο θυγατρικά κύτταρα διατηρούν τις ιδιότητες των βλαστικών κυττάρων 2)Διαίρεση διαφοροποίησης (differentiating division) όπου και τα δύο θυγατρικά κύτταρα είναι περισσότερο δεσμευμένα σε κάποια κυτταρική σειρά και 3)Ασύμμετρη διαίρεση (asymmetric division) όπου το ένα θυγατρικό κύτταρο διατηρεί τις ιδιότητες του βλαστικού κυττάρου ενώ το άλλο οδηγείται σε διαφοροποίηση. Η διαίρεση αυτή αποτελεί μοναδική ιδιότητα των βλαστικών κυττάρων. ΣΥΜΜΕΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΣΥΜΜΕΤΡΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Τα βλαστικά κύτταρα χαρακτηρίζονται τόσο από την ιδιότητα να δημιουργούν νέα βλαστικά κύτταρα (αυτοανανέωση) όσο και από την ιδιότητα να παράγουν κύτταρα ικανά να διαφοροποιούνται. Μία στρατηγική την οποία ακολουθούν για να επιτελέσουν τις δύο παραπάνω λειτουργίες είναι αυτή της ασύμμετρης διαίρεσης. Μειονέκτημα της στρατηγικής αυτής αποτελεί το γεγονός πως δεν μπορεί να εκπτυχθεί περαιτέρω η δεξαμενή των βλαστικών κυττάρων όπως απαιτείται τόσο κατά την ανάπτυξη του οργανισμού όσο και κατά την αναγέννηση μετά από ιστική βλάβη. Η ασύμμετρη, λοιπόν, διαίρεση αν και μοναδικό χαρακτηριστικό των βλαστικών κυττάρων δεν αποτελεί το μοναδική στρατηγική αυτοανανέωσης. Τα βλαστικά κύτταρα υπόκεινται και σε συμμετρικές διαιρέσεις ως μέσο δυναμικού ελέγχου του αριθμού τους, ανάλογα με τις εκάστοτε ιστικές ανάγκες. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω τα βλαστικά κύτταρα μπορούν είτε να βασιστούν αποκλειστικά σε συμμετρικές διαιρέσεις είτε να

29 χρησιμοποιήσουν συνδυασμό ασύμμετρων και συμμετρικών διαιρέσεων (εικ 16). Η ισορροπία μεταξύ των δύο στρατηγικών ελέγχεται από αναπτυξιακά και περιβαλλοντικά σήματα ώστε να παράγεται ο κατάλληλος αριθμός βλαστικών και διαφοροποιημένων κυττάρων. Διαταραχές σε αυτή την ισορροπία σχετίζεται με παθολογικές καταστάσεις (π.χ. καρκίνος). Εικόνα 16:Συμμετρικές και ασύμμετρες διαιρέσεις Λίγα δεδομένα υπάρχουν για τον τρόπο διαίρεσης των σωματικών βλαστικών κυττάρων των θηλαστικών in vivo διότι τα κύτταρα αυτά βρίσκονται συνήθως εν ηρεμία με αποτέλεσμα να είναι τεχνικά δύσκολο να καταγραφούν οι σπάνιες διαιρέσεις τους. Ασύμμετρη διαίρεση Ασύμμετρη ονομάζεται η διαίρεση όπου το ένα θυγατρικό κύτταρο διατηρεί τις ιδιότητες του βλαστικού κυττάρου ενώ το άλλο οδηγείται σε διαφοροποίηση. Δύο τύποι μηχανισμών ελέγχουν την ασύμμετρη διαίρεση. Ο πρώτος βασίζεται σε ασύμμετρο καταμερισμό στοιχείων που καθορίζουν

30 την κυτταρική μοίρα, όπως παράγοντες κυτταρικής πολικότητας, και ονομάζεται εσωτερικός μηχανισμός ασύμμετρης διαίρεσης (εικ 17). Ο δεύτερος μηχανισμός περιλαμβάνει την ασύμμετρη τοποθέτηση των θυγατρικών κυττάρων σε σχέση με εξωτερικά ερεθίσματα και ονομάζεται εξωτερικός μηχανισμός ασύμμετρης διαίρεσης. Στην περίπτωση αυτή η μόνη διαφορά μεταξύ των θυγατρικών κυττάρων είναι η θέση τους στη φωλεά με αποτέλεσμα ενώ αρχικά διαθέτουν το ίδιο αναπτυξιακό δυναμικό τελικά ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους ανάπτυξης λόγω έκθεσης σε διαφορετικά εξωτερικά ερεθίσματα.( εικ 18) Εικόνα 17 :Εσωτερικός μηχανισμός ασύμμετρης διαίρεσης. a: ασύμμετρος καταμερισμός ρυθμιστών κυτταρικής πολικότητας (κόκκινο) b:ασύμμετρος καταμερισμός στοιχείων που καθορίζουν την κυτταρική μοίρα. Εικόνα 18 :Εξωτερικός μηχανισμός ασύμμετρης διαίρεσης. Ρυθμισμένος προσανατολισμός της μιτωτικής ατράκτου συγκρατεί μόνο το ένα από τα θυγατρικά κύτταρα στη φωλεά ώστε μόνο αυτό να έχει πρόσβαση σε σήματα απαραίτητα για τη διατήρηση της ταυτότητας του βλαστικού κυττάρου ενώ το άλλο εκτίθεται σε σήματα που προάγουν τη διαφοροποίησή του

31 Κλασικό παράδειγμα εσωτερικού μηχανισμού ασύμμετρης διαίρεσης είναι αυτό του ζυγωτού του μύκητα C.elegans το οποίο διαιρείται ασύμμετρα και σχηματίζει ένα μεγάλο βλαστομερίδιο που προορίζεται για τη δημιουργία εξωδέρματος και ένα μικρότερο που προορίζεται για τη δημιουργία μεσοδέρματος, ενδοδέρματος και για τη γαμετική κυτταρική σειρά. Η ασύμμετρη διαίρεση του C.elegans απαιτεί τον ασύμμετρο καταμερισμό των PAR-3, PAR-6 και της άτυπης πρωτεινικής κινάσης C (atypical protein kinase C), δηλαδή του PARaPKC συμπλόκου στον κυτταρικό φλοιό. Η ασύμμετρη τοποθέτηση των PAR πρωτεινών καθοδηγεί τόσο τον προσανατολισμό της μιτωτικής ατράκτου όσο και την ασύμμετρη συσσώρευση συστατικών που καθορίζουν την κυτταρική μοίρα όπως τα ριβοπρωτεινικά σωμάτια, γνωστά ως P-granules και ο PIE-1, καταστολέας της μεταγραφής απαραίτητος για την τύχη των γαμετικών κυττάρων. Κλασικό παράδειγμα εξωτερικού μηχανισμού ασύμμετρης διαίρεσης είναι αυτό των βλαστικών κυττάρων της γαμετικής σειράς της Drosophila, τα οποία διαιρούνται με τέτοιο προσανατολισμό ώστε το ένα θυγατρικό κύτταρο να περαμένει στη φωλεά και να διατηρεί την ταυτότητα του βλαστικού κυττάρου ενώ το άλλο τοποθετείται μακριά από τη φωλεά και διαφοροποιείται. Ο μηχανισμός που ελέγχει αυτόν τον προσανατολισμό εντοπίζεται σε συστατικά του κεντροσωματίου. Τα cap cells αποτελούν κύτταρα φωλεάς στην ωοθήκη ενώ τα hub cells αποτελούν τα κύτταρα φωλεάς των όρχεων στη Drosophila. Στην ωοθήκη τα cap cells παράγουν συνδέτες όπως ο Decapentaplegic (DPP) και ο Glass bottom boat (GBB) οι οποίοι ενεργοποιούν τη σηματοδότηση μέσω bone morphogenetic protein (BMP) στα γαμετικά βλαστικά κύτταρα η οποία καταστέλλει το γονίδιο bag-of-marbles, η πρωτείνη του οποίου προάγει τη διαφοροποίηση. Τα hub cells στους όρχεις παράγουν τον συνδέτη Unpaired ο οποίος ενεργοποιεί τη σηματοδότηση μέσω

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΠΑΓΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΠΑΓΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΠΑΓΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Υπάρχουν Βλαστικά κύτταρα με διαφορετικές ιδιότητες: Τα Πολυδύναμα - Pluripotent Εμβρυονικά Βλαστικά κύτταρα - Embryonic Stem

Διαβάστε περισσότερα

Αυτοανανέωση. Αυτοανανέωση. Διαφοροποίηση. Διαφοροποίηση

Αυτοανανέωση. Αυτοανανέωση. Διαφοροποίηση. Διαφοροποίηση Βλαστικό κύτταρο: Έχει την ικανότητα να αναπαράγει τον εαυτό του ή άλλα βλαστικά κύτταρα (Αυτοανανέωση) καθώς και διάφορους κυτταρικούς τύπους (Διαφοροποίηση) Αυτοανανέωση Αυτοανανέωση Διαφοροποίηση Διαφοροποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. «Ιατρική Ερευνητική Μεθοδολογία» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. «Ιατρική Ερευνητική Μεθοδολογία» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ιατρική Ερευνητική Μεθοδολογία» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΠΑΘΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους.

Αρχικά αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους. Τι είναι τα βλαστικά κύτταρα? Αρχικά αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους. Είναι σε θέση να δρουν επισκευαστικά, αναδημιουργώντας

Διαβάστε περισσότερα

Ο όρος Βλαστικά κύτταρα περιλαμβάνει κυτταρα με διαφορετικές ιδιότητες:

Ο όρος Βλαστικά κύτταρα περιλαμβάνει κυτταρα με διαφορετικές ιδιότητες: Ο όρος Βλαστικά κύτταρα περιλαμβάνει κυτταρα με διαφορετικές ιδιότητες: Πολυδύναμα - Pluripotent Εμβρυονικά Βλαστικά κύτταρα - Embryonic Stem Cells Ολιγοδύναμα - Multipotent Βλαστικά κύτταρα (ώριμων/εμβρυικών)

Διαβάστε περισσότερα

Άγγελος Πάλλης Γ4 Γυμνασίου

Άγγελος Πάλλης Γ4 Γυμνασίου Άγγελος Πάλλης Γ4 Γυμνασίου Γυμνάσιο Κερατέας Ιανουάριος 2015 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1 ο : Τι είναι βλαστοκύτταρα; σελ. 3 Κεφάλαιο 2 ο : Είδη βλαστοκυττάρων σελ. 4 Κεφάλαιο 3 ο : Ύπαρξη βλαστοκυττάρων

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους.

Αρχικά αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους. Βλαστικά κύτταρα: Αρχικά αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους. Είναι σε θέση να δρουν επισκευαστικά, αναδημιουργώντας κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά αδιαφοροποίητο κύτταρο που έχει την ικανότητα να διαφοροποιείται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους.

Αρχικά αδιαφοροποίητο κύτταρο που έχει την ικανότητα να διαφοροποιείται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους. Βλαστικό κύτταρο Αρχικά αδιαφοροποίητο κύτταρο που έχει την ικανότητα να διαφοροποιείται σε ιστικά εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους. Έτσι είναι σε θέση να δρα επισκευαστικά, αναδημιουργώντας κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

Βαρβάρα Τραχανά Επίκουρος Καθηγήτρια Κυτταρικής Βιολογίας

Βαρβάρα Τραχανά Επίκουρος Καθηγήτρια Κυτταρικής Βιολογίας ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ Βλαστοκύτταρα Βαρβάρα Τραχανά Επίκουρος Καθηγήτρια Κυτταρικής Βιολογίας Βλαστοκύτταρα: Κατανόηση βασικών βιολογικών διαδικασιών I.Ανάπτυξη II.Επιδιόρθωση/Αναγέννηση III.Καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Ατυπία Υπερπλασία- Δυσπλασία. Κίττυ Παυλάκη

Ατυπία Υπερπλασία- Δυσπλασία. Κίττυ Παυλάκη Ατυπία Υπερπλασία- Δυσπλασία Κίττυ Παυλάκη Jeanne Calment Κάπνιζε µέχρι τα 117 Πέθανε στα 122 Η σωστή λειτουργία των οργανισµών απαιτεί τη δυνατότητα προσαρµογής των κυττάρων και κατά συνέπεια και των

Διαβάστε περισσότερα

Βλαστοκύτταρο. Χοτζάι Αθηνά, Στέργιο Χάιδω Τμήμα Γ5

Βλαστοκύτταρο. Χοτζάι Αθηνά, Στέργιο Χάιδω Τμήμα Γ5 Βλαστοκύτταρο Χοτζάι Αθηνά, Στέργιο Χάιδω Τμήμα Γ5 Τα βλαστοκύτταρα είναι κύτταρα που αναπαράγονται διαρκώς και έχουν την ικανότητα να μετατραπούν (να διαφοροποιηθούν) σε οποιοδήποτε άλλο είδος κυττάρου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΑ ΚΥΤΤΑΡΑ (STEM CELLS).

ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΑ ΚΥΤΤΑΡΑ (STEM CELLS). ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΑ ΚΥΤΤΑΡΑ (STEM CELLS). ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Επικ. Καθηγητής Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΚΑΘ. Α. ΑΝΤΣΑΚΛΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ & Γενετικά Τροποποιημένα Κύτταρα

ΙΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ & Γενετικά Τροποποιημένα Κύτταρα ΙΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ & Γενετικά Τροποποιημένα Κύτταρα ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΙΩΝ 1. Οι ιοί είναι μικροοργανισμοί που προκαλούν ασθένειες σε ένα οργανισμό, μετά από μόλυνση των κυττάρων του 2. Είναι παρασιτικοί οργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ : Ορολογία και λίγα λόγια για τον καρκίνο Χαρακτηριστικά του καρκίνου Μεταλλάξεις Μεταλλάξεις και καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Μονοπάτια ενεργοποίησης κινασών MAP σε κύτταρα θηλαστικών

Μονοπάτια ενεργοποίησης κινασών MAP σε κύτταρα θηλαστικών Μονοπάτια ενεργοποίησης κινασών MAP σε κύτταρα θηλαστικών Εκτός από την ERK, τα κύτταρα των θηλαστικών διαθέτουν τις κινάσες MAP JNK και p38. Η ενεργοποίηση των κινασών JNK και p38 προκαλείται από μέλη

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Είδαμε ότι οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ είναι 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 Μελέτη τοπ ρόλοπ της ιντεγκρινοσπνδεόμενης κινάσης στην πνεπμονική ίνσση, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Βλαστοκύτταρα:Η χρήση τους στη θεραπεία ασθενειών

Βλαστοκύτταρα:Η χρήση τους στη θεραπεία ασθενειών Βλαστοκύτταρα:Η χρήση τους στη θεραπεία ασθενειών Εργασία στο μάθημα της Βιολογίας Γυμνάσιο Κερατέας Δήμητρα Κοντού Νεφέλη Καλπάκα Γ2 Σχολικό έτος:2014-2015 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πρόοδος της τεχνολογίας είναι ραγδαία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

Το μονοπάτι της κινάσης MAP- ERK

Το μονοπάτι της κινάσης MAP- ERK Το μονοπάτι της κινάσης MAP- ERK 1 Σηματοδότηση μέσω μικρών GTPασών Η οικογένεια μορίων Ras (Rat Sarcoma virus) Ρύθμιση των πρωτεϊνών Ras Οι πρωτεΐνες Ras μετατρέπονται από την ανενεργή μορφή τους, που

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα Βιολογίας: Βλαστοκύτταρα και η χρήση τους στη θεραπεία ασθενειών. Ζωή Σελά

Μάθημα Βιολογίας: Βλαστοκύτταρα και η χρήση τους στη θεραπεία ασθενειών. Ζωή Σελά Μάθημα Βιολογίας: Βλαστοκύτταρα και η χρήση τους στη θεραπεία ασθενειών Ζωή Σελά Τα βλαστοκύτταρα είναι ένα νέο θεραπευτικό εργαλείο στην Ιατρική διαφορετικό από τα φάρμακα που μέχρι σήμερα είχαμε συνηθίσει.

Διαβάστε περισσότερα

Βιοηθικά Διλήμματα που Προκύπτουν από Έρευνα με την Χρήση Βλαστικών Κυττάρων

Βιοηθικά Διλήμματα που Προκύπτουν από Έρευνα με την Χρήση Βλαστικών Κυττάρων Βιοηθικά Διλήμματα που Προκύπτουν από Έρευνα με την Χρήση Βλαστικών Κυττάρων Απόψεις Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου (ΕΕΒΚ) 10 ο Συνέδριο Ιατρικού Συλλόγου Αμμοχώστου ΓΑΛΗΝΟΣ 18-19 Μαρτίου 2017 Λάρνακα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΕΣΙΜΗ ΤΟΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΕΣΙΜΗ ΤΟΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΕΣΙΜΗ ΤΟΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε μόνο ενέσιμα φάρμακα και μόνο στο σημείο που πάσχει. ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Ξεκίνησε στη λογική του γιατί να μη χορηγήσω ένα αντιφλεγμονώδες

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Έλεγχος κυτταρικού κύκλου Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Πως το κύτταρο διπλασιάζει τα συστατικά του; Πως γίνεται ο διαχωρισμός των συστατικών στα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΙΠΕΡΗ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Εργαστήριο Στοματολογίας ΕΚΠΑ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ STRESS ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΑ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ ΟΜΟΙΟΣΤΑΣΗ:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

«ΣΤΟΧΕΥΟΝΤΑΣ ΤΑ ΚΑΡΚΙΝΙΚΑ ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ : ΝΕΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΣΑΝΤΑΡΜΑΚΗ ΒΑΛΕΝΤΙΝΗ Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια

«ΣΤΟΧΕΥΟΝΤΑΣ ΤΑ ΚΑΡΚΙΝΙΚΑ ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ : ΝΕΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΣΑΝΤΑΡΜΑΚΗ ΒΑΛΕΝΤΙΝΗ Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ιατµηµατικό Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών «Κλινική Φαρµακολογία και Θεραπευτική» «ΣΤΟΧΕΥΟΝΤΑΣ ΤΑ ΚΑΡΚΙΝΙΚΑ ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ : ΝΕΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΣΑΝΤΑΡΜΑΚΗ ΒΑΛΕΝΤΙΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η πρώτη γραπτή αναφορά στο φαινόμενο της ανοσίας μπορεί να αναζητηθεί στον Θουκυδίδη, τον μεγάλο ιστορικό του Πελοποννησιακού Πολέμου Ανάπτυξη και επιβίωση o

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Κυτταρικός κύκλος Φάσεις του κυτταρικού κύκλου G1:Αύξηση του κυττάρου και προετοιμασία

Διαβάστε περισσότερα

Αναγεννητική Ιατρική Ηθικοί προβληματισμοί στις θεραπείες με

Αναγεννητική Ιατρική Ηθικοί προβληματισμοί στις θεραπείες με Αναγεννητική Ιατρική Ηθικοί προβληματισμοί στις θεραπείες με χρήση βλαστικών κυττάρων Χαρακτηριστικά βλαστικών κυττάρων 1. Ικανότητα να διαφοροποιούνται σε διαφορετικούς κυτταρικούς τύπους 2. Ικανότητα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 13 (Ιατρική Γενετική) Η θεραπεία των γενετικών νοσημάτων

Κεφάλαιο 13 (Ιατρική Γενετική) Η θεραπεία των γενετικών νοσημάτων Κεφάλαιο 13 (Ιατρική Γενετική) Η θεραπεία των γενετικών νοσημάτων Πολυπαραγοντικά γενετικά νοσήματα: -ασαφείς γενετικές και περιβαλλοντικές παράμετροι αλλά μια περιβαλλοντική συνιστώσα μπορεί να είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος

Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος MOPIAKH BIOΛOΓIA ΦAPMAKEYTIKHΣ ΔIAΛEΞΕΙΣ 10-12 Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος (Πως γίνονται αντιληπτά τα μηνύματα και πως δίδονται οι απαντήσεις) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Tµήµα Φαρµακευτικής

Διαβάστε περισσότερα

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις :

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Οι όρχεις αποτελούν κομμάτι του αναπαραγωγικού συστήματος (παραγωγή σπερματοζωάριων) του άνδρα αλλά

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα).

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). ΒΙΟΛΟΓΙΑ Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). Είδη οργανισμών Υπάρχουν δύο είδη οργανισμών: 1. Οι μονοκύτταροι, που ονομάζονται μικροοργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΑΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΕΥΡΟΙΝΩΜΑΤΩΣΗ. Ομάδα ΑΡΕΑΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΠΑΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΑΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΕΥΡΟΙΝΩΜΑΤΩΣΗ. Ομάδα ΑΡΕΑΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΠΑΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΑΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΕΥΡΟΙΝΩΜΑΤΩΣΗ Ομάδα ΑΡΕΑΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΠΑΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η παρουσίαση των χαρακτηριστικών της

Διαβάστε περισσότερα

Έναρξη της μεταγραφής = μείωση του ρυθμού διαίρεσης

Έναρξη της μεταγραφής = μείωση του ρυθμού διαίρεσης Αυλάκωση vs Γαστριδίωση Αυλάκωση: απανωτές μιτωτικές διαιρέσεις που οδηγούν σε λογαριθμική αύξηση του αριθμού των κυττάρων αλλά χωρίς αύξηση του συνολικού όγκου του αναπτυσσόμενου εμβρύου Έναρξη της μεταγραφής

Διαβάστε περισσότερα

Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης

Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης 1 Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης Καντχερίνες -CAMs Σελεκτίνες ΙντεγκρίνεςCAMs Σελεκτίνες Ιντεγκρίνες Συνδέσεις μεταξύ πρωτεινών με ομοιοφιλικό είτε με ετεροφιλικό τρόπο Κυτταρικές

Διαβάστε περισσότερα

Πρόκειται για 4 μικρούς αδένες στο μέγεθος "φακής" που βρίσκονται πίσω από το θυρεοειδή αδένα. Οι αδένες αυτοί παράγουν μια ορμόνη που λέγεται

Πρόκειται για 4 μικρούς αδένες στο μέγεθος φακής που βρίσκονται πίσω από το θυρεοειδή αδένα. Οι αδένες αυτοί παράγουν μια ορμόνη που λέγεται Πρόκειται για 4 μικρούς αδένες στο μέγεθος "φακής" που βρίσκονται πίσω από το θυρεοειδή αδένα. Οι αδένες αυτοί παράγουν μια ορμόνη που λέγεται παραθορμόνη και ρυθμίζει τα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα. Ορμόνες

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα φυσική ή μη ειδική ανοσία δεν απαιτεί προηγούμενη έκθεση στο παθογόνο και δεν διαθέτει μνήμη. σε επίκτητη ή ειδική ανοσία χυμική ανοσία με παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΓΟΝΑ ΚΥΤΤΑΡΑ (βλαστικά κύτταρα, stem cells)

ΑΡΧΕΓΟΝΑ ΚΥΤΤΑΡΑ (βλαστικά κύτταρα, stem cells) , Φυσικός MSc 1 ΑΡΧΕΓΟΝΑ ΚΥΤΤΑΡΑ (βλαστικά κύτταρα, stem cells) Για αιώνες ο άνθρωπος γνώριζε ότι κάποια ζώα, όπως ο θαλάσσιος αστερίας και ένα είδος σαύρας ο τρίτων, μπορούν να αναγεννούν χαμένα τμήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων Κύτταρα και ιστοί: Πλήθος κυττάρων ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Μοριακή Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 11-13 OΔΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ (Πως γίνονται αντιληπτά τα μηνύματα και πως δίδονται οι απαντήσεις) Χρήστος Παναγιωτίδης, Ph.D. Καθηγητής Κυτταρικής/Μοριακής

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ

Κυτταρική Βιολογία. Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κυτταρική Βιολογία Ενότητα 12 : Απόπτωση ή Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος Παναγιωτίδης Χρήστος ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης

Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης Ομαδες μοριων κυτταρικης προσφυσης Μόρια κυτταρικής πρόσφυσης 2 Πρόσφυση μεταξύ λευκοκυττάρων και ενδοθηλιακών κυττάρων Το πρώτο βήμα αυτής της αλληλεπίδρασης είναι η δέσμευση των σελεκτινών των λευκοκυττάρων

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Απαντήσεις του κριτηρίου αξιολόγησης στη βιολογία γενικής παιδείας 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε τον αριθμό καθεμίας από τις ημιτελείς προτάσεις 1 έως και 5, και δίπλα σε αυτόν το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. :

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : 2010336 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ Μ.Π.Σ. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΟΣΤΩΝ ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΑ Τ-ΚΥΤΤΑΡΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΣΤΕΟΚΛΑΣΤΟΓΕΝΕΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία. Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Τμήμα Φαρμακευτικής Α.Π.Θ.

Kυτταρική Bιολογία. Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Δρ. Xρήστος Παναγιωτίδης, Τμήμα Φαρμακευτικής Α.Π.Θ. Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΗ 20 (9/5/2017) Απόπτωση, ή Προγραμματισμένος Κυτταρικός Θάνατος Τι είναι απόπτωση; Απόπτωση είναι ο προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος Η καταστροφή του κυττάρου γίνεται «ήπια»

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ Διακρίνονται σε: - Πρωτογενή και - Δευτερογενή Πρωτογενή είναι τα όργανα στα οποία γίνεται η ωρίμανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού: - Θύμος

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή Βιολογία. Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής

Μοριακή Βιολογία. Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος. Παναγιωτίδης Χρήστος Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μοριακή Βιολογία Ενότητα # (6): Oδοί και μηχανισμοί ευκαρυωτικής μεταγωγής σήματος Παναγιωτίδης Χρήστος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Παραγωγή, απομόνωση και καθαρισμός της φαρμακευτικής πρωτεΐνης.

Παραγωγή, απομόνωση και καθαρισμός της φαρμακευτικής πρωτεΐνης. ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2004 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1o 1. δ 2. β 3. β 4. γ 5. δ ΘΕΜΑ 2o 1. Σχολικό βιβλίο, σελ.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16. Ο κυτταρικός κύκλος. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16. Ο κυτταρικός κύκλος. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Ο κυτταρικός κύκλος Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΕΙΚΟΝΑ 16.1 Οι φάσεις του κυτταρικού κύκλου. Ο κύκλος διαίρεσης των περισσότερων ευκαρυωτικών κυττάρων χωρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Malamidou A., Pantazaki A.A. *, Koliakos G., Tsolaki M.

Malamidou A., Pantazaki A.A. *, Koliakos G., Tsolaki M. 10th Panhellenic Conference of Alzheimer's Disease and Related Disorders (PICAD) and 2nd Mediterranean Conference of Neurodegenerative Diseases (MeCOND) Malamidou A., Pantazaki A.A. *, Koliakos G., Tsolaki

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία του μαθητή Θ. Σιδηρόπουλου :καρκίνος και μεταλλάξεις. Τμήμα Γ 2

Εργασία του μαθητή Θ. Σιδηρόπουλου :καρκίνος και μεταλλάξεις. Τμήμα Γ 2 ΚΑΡΚΙΝΟΣ: Ο Καρκίνος είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας που παρατηρούνται σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες. Οι στατιστικές δείχνουν ότι αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου μετά τις καρδιοπάθειες.

Διαβάστε περισσότερα

Η μεταμόρφωση στη Drosophila. Δίσκοι ενηλίκου

Η μεταμόρφωση στη Drosophila. Δίσκοι ενηλίκου Η μεταμόρφωση στη Drosophila Δίσκοι ενηλίκου Ο κύκλος ζωής της Drosophila Νευροεκκριτικά κύτταρα Προθωρακικοτρόπος ορμόνη Προθωρακικός αδένας Εκδυσόνη Μεταμόρφωση Έκδυση Μεταμόρφωση Έκδυση Νεανική ορμόνη

Διαβάστε περισσότερα

Κυτταρική Διαίρεση (Μίτωση και Μείωση) Μέρος Α Μοριακή Βιολογία και Γενετική BIOL 123 Άνοιξη 2015 Δρ. Χαρίτα Χρίστου

Κυτταρική Διαίρεση (Μίτωση και Μείωση) Μέρος Α Μοριακή Βιολογία και Γενετική BIOL 123 Άνοιξη 2015 Δρ. Χαρίτα Χρίστου Κυτταρική Διαίρεση (Μίτωση και Μείωση) Μέρος Α Μοριακή Βιολογία και Γενετική BIOL 123 Άνοιξη 2015 Δρ. Χαρίτα Χρίστου Παρουσιάσεις Power Point με υλικό από: Campbell και Reece (2010) ΒΙΟΛΟΓΙΑ τόμος Ι, 1

Διαβάστε περισσότερα

οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά

οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά Ανοσολογικό σύστηµα Βασικό σύστηµα του οργανισµού Λειτουργικές µονάδες του ανοσολογικού συστήµατος Οργανωµένος λεµφικός

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ... ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...10 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα κεράτινη στιβάδα περιέχει σμήγμα λιπαρά οξέα Μηχανισμοί που παρεμποδίζουν την είσοδο Δέρμα περιέχει ιδρώτας φυσιολογική μικροχλωρίδα λυσοζύμη γαλακτικό οξύ μικροοργανισμών Βλεννογόνοι όλοι αναπνευστική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΙΔΟΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ Οικογενή υπερχοληστερολαιμία Αυτοσωμική επικρατής κληρονομικότητα Σχετίζεται με αυξημένο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ. Αρχιτομία. Αγενής αναπαραγωγή. Παρατομία. Εκβλάστηση. Εγγενής αναπαραγωγή Διπλοφασικός κύκλος.

Η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ. Αρχιτομία. Αγενής αναπαραγωγή. Παρατομία. Εκβλάστηση. Εγγενής αναπαραγωγή Διπλοφασικός κύκλος. Η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ Αρχιτομία Αγενής αναπαραγωγή Παρατομία Εκβλάστηση Εγγενής αναπαραγωγή Απλοφασικός κύκλος Διπλοφασικός κύκλος Ισογαμία Ανισογαμία Ωογαμία Η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ

ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Βασικές γνώσεις I SBN 960-372-069-0 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΙΣ Α. ΚΟΣΜΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ Μ Ε Ρ Ο Σ Ι ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Κεφάλαιο 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ... 3 Το καρκινικό κύτταρο... 3 Κυτταρικός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΟΣ ΔΕΔΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΣΙ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΠΕΤΡΟΣ ΔΕΔΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΣΙ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΣΙ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το οστό αποτελεί ένα ιδανικό περιβάλλον για μετάσταση, καθώς η συνεχής και δυναμική ανάπλασή τον παρέχει μια γόνιμη βάση για την παλιννόστηση και τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της ΕΘΟ. στην αναγέννηση. & την επανόρθωση

Ο ρόλος της ΕΘΟ. στην αναγέννηση. & την επανόρθωση Ο ρόλος της ΕΘΟ στην αναγέννηση & την επανόρθωση Νοvo E & Parola M. Fibrogenesis & Tissue Repair 2008, 1:5 Χρόνια παγκρεατίτιδα Ιστολογία παγκρεατικού καρκινώµατος Αδενοκαρκίνωµα εξ εκφορητικών

Διαβάστε περισσότερα

14η Επιστηµονική Συνάντηση. Ρευµατολόγων Βορειοδυτικής Ελλάδας Μέτσοβο, 21 Ιανουαρίου 2012

14η Επιστηµονική Συνάντηση. Ρευµατολόγων Βορειοδυτικής Ελλάδας Μέτσοβο, 21 Ιανουαρίου 2012 Ο άξονας οστού-εντέρου-κνσ Ο ρόλος της σεροτονίνης 14η Επιστηµονική Συνάντηση Ρευµατολόγων Βορειοδυτικής Ελλάδας Μέτσοβο, 21 Ιανουαρίου 2012 αούσης ηµήτρης Λέκτορας Παθολογίας/Ρευµατολογίας Ιατρική Σχολή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΓΟΝΕΩΝ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΓΟΝΕΩΝ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΓΟΝΕΩΝ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ Η μεταμόσχευση αίματος από ομφάλιο λώρο και πλακούντα σε ασθενείς με Λευχαιμία και άλλες παθήσεις είναι μια νέα μέθοδος θεραπείας που άρχισε

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ: ΒΙΟΧΗΜΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

«ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ: ΒΙΟΧΗΜΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΜΟΝΑΔΑ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ «ΕΜΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ: ΒΙΟΧΗΜΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

Διαβάστε περισσότερα

AYΞΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

AYΞΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ AYΞΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ Χ.Κ. ΚΙΤΣΑΚΗ 2008 1 Αντικείμενα της ενότητας Ορισμοί και έννοιες Σκοπός των διεργασιών της ανάπτυξης Πού και πώς πραγματοποιούνται

Διαβάστε περισσότερα

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Κορδίνας Βασίλειος Μοριακός Βιολόγος και Γενετιστής Ειδικευόμενος Παθολόγος Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας-Πειραιά

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι τα αιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα. Τι είναι τα μεσεγχυματικά βλαστικά κύτταρα ΦΥΛΑΞΗ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ

Τι είναι τα αιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα. Τι είναι τα μεσεγχυματικά βλαστικά κύτταρα ΦΥΛΑΞΗ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΦΥΛΑΞΗ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΜΦΑΛΙΟΥ ΛΩΡΟΥ ΦΥΛΑΞΗ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ 1 Τι είναι τα αιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα Τα αιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα αποτελούν την πηγή δημιουργίας

Διαβάστε περισσότερα

Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας. Μεταγωγή σήµατος

Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας. Μεταγωγή σήµατος Ρύθµιση κυτταρικής λειτουργίας Μεταγωγή σήµατος 1 Εισαγωγή Η διαδικασία εξέλιξης των πολυκύτταρων οργανισµών (πρίν 2.5 δις χρόνια) άρχισε πολύ πιο αργά από την ύπαρξη των µονοκύτταρων οργανισµών (πρίν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογία ΙI Κυτταρική Επικοινωνία Διδάσκοντες: Σ. Γεωργάτος, Θ. Τζαβάρας, Π. Κούκλης, Χ. Αγγελίδης Υπεύθυνος μαθήματος: Σ. Γεωργάτος Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

4. Η κίρρωση του ήπατος προκαλείται εξαιτίας της αποθήκευσης στα ηπατικά κύτταρα: Πρωτεϊνών Υδατανθράκων Λιπών Αλκοόλ

4. Η κίρρωση του ήπατος προκαλείται εξαιτίας της αποθήκευσης στα ηπατικά κύτταρα: Πρωτεϊνών Υδατανθράκων Λιπών Αλκοόλ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΠ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΡΙΝΑ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 22/10/2017 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΛΑΖΑΡΑΚΗ ΝΟΤΑ ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Το

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Τίτλος Ερευνητικού Έργου «Οι πρωτεΐνες της υπεροικογένειας της Geminin

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. Κυτταρική ρύθμιση. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. Κυτταρική ρύθμιση. Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Κυτταρική ρύθμιση Ακαδημαϊκές Εκδόσεις 2011 Το κύτταρο-μια Μοριακή Προσέγγιση 1 ΕΙΚΟΝΑ 15.1 Μηχανισμοί διακυτταρικής σηματοδότησης. Η διακυτταρική σηματοδότηση μπορεί να συμβαίνει είτε απευθείας

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Αδένες Έκκρισης Ορμονών Υπόφυση Θυρεοειδής Αδένας Παραθυροειδείς

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας τα βλαστικά κύτταρα

Κατανοώντας τα βλαστικά κύτταρα θέμα Κατανοώντας τα βλαστικά κύτταρα Μια επισκόπηση της επιστήμης και των θεμάτων που εγείρονται Δημοσίευση κατόπιν αδείας από την U.S. National Academy of Sciences, www.nationalacademies.org/stemcells.

Διαβάστε περισσότερα

Λείος μυς. Ε. Παρασκευά Αναπλ. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 2017

Λείος μυς. Ε. Παρασκευά Αναπλ. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 2017 Λείος μυς Ε. Παρασκευά Αναπλ. Καθηγήτρια Κυτταρικής Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 2017 1 Λείοι μύες Τοιχώματα κοίλων οργάνων Νεύρωση από ΑΝΣ Ακούσιες κινήσεις Λείες μυϊκές ίνες Ατρακτοειδή κύτταρα (μονοπύρηνα)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2015 Β ΦΑΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2015 Β ΦΑΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: 3 η ΤΑΞΗ ΕΠΑ.Λ. (Β ΟΜΑ Α) ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ Ηµεροµηνία: Παρασκευή 19 Απριλίου 2015 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΘΕΜΑ Α Α1-β, Α2-γ, Α3-γ, Α4-α, Α5-α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β Β1. α. Με τη µέθοδο της επιλογής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η τρίτη εβδομάδα (έναρξη) Περιλαμβάνει το σχηματισμό: της αρχικής γραμμής της νωτιαίας χορδής των τριών βλαστικών στιβάδων ή βλαστικά δέρματα (γαστριδίωση) Η τρίτη εβδομάδα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ 1 ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ 1 ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ 1 ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ 1 ο Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. γ 2. α 3. β 4. δ 5. δ Β. Ερωτήσεις σωστού - λάθους 1. Σωστό 2. Λάθος 3. Λάθος 4. Λάθος 5. Σωστό ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης Εισαγωγή. Παναγιώτης Κανέλλος Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, PhD Υπότροφος ΤΕΙ Κρήτης

Φυσιολογία της Άσκησης Εισαγωγή. Παναγιώτης Κανέλλος Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, PhD Υπότροφος ΤΕΙ Κρήτης Φυσιολογία της Άσκησης Εισαγωγή 1 Παναγιώτης Κανέλλος Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, PhD Υπότροφος ΤΕΙ Κρήτης 2019 2 Δομή μαθήματος-ενότητες Μυϊκό -Δομή και λειτουργία ΚΝΣ-Νευρομυϊκός έλεγχος Επίδραση της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΙ ΠΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΙ ΠΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΙ ΠΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Αλληλεπιδράσεις πρωτεϊνών του ενδοσυμβιωτικού ιού του παρασιτοειδούς υμενόπτερου Cotesia congregata

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β 1. Το σύστημα των ενδοκρινών αδένων είναι το ένα από τα δύο συστήματα του οργανισμού μας που συντονίζουν και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ Μεταβολισμός της κορτιζόλης Η κορτιζόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ. Στην συνέχεια οι μεταβολίτες συζευγνύνται με γλυκουρονιδικές και θειικές ομάδες, γίνονται υδατοδιαλυτά, εισέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογία ΙI Κυτταρική Επικοινωνία Διδάσκοντες: Σ. Γεωργάτος, Θ. Τζαβάρας, Π. Κούκλης, Χ. Αγγελίδης Υπεύθυνος μαθήματος: Σ. Γεωργάτος Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

TI NEOTEΡΟ ΣΤΟΥΣ ΝΕΥΡΟΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΟΓΚΟΥΣ ΤΟ 2015. Ορισμοί-Κατάταξη-Ιστολογία. Δ Ροντογιάννη

TI NEOTEΡΟ ΣΤΟΥΣ ΝΕΥΡΟΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΟΓΚΟΥΣ ΤΟ 2015. Ορισμοί-Κατάταξη-Ιστολογία. Δ Ροντογιάννη TI NEOTEΡΟ ΣΤΟΥΣ ΝΕΥΡΟΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΟΓΚΟΥΣ ΤΟ 2015 Ορισμοί-Κατάταξη-Ιστολογία Δ Ροντογιάννη Νευροενδοκρινή νεοπλάσματα Ταξινόμηση Βιολογικοί δείκτες Μοριακή Παθολογία Νευροενδοκρινή νεοπλάσματα Ταξινόμηση

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση.

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση. ΙΣΤΟΙ 1. Τα κύτταρα που αποτελούν τον οργανισµό µας, διακρίνονται σε διάφορους τύπους, παρά το γεγονός ότι όλα, τελικώς, προέρχονται από το ζυγωτό, δηλαδή το πρώτο κύτταρο µε το οποίο ξεκίνησε η ζωή µας.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ Το ένζυμο Αδενυλική κυκλάση, υπεύθυνο για τη βιοσύνθεση του camp. Το camp είναι ένα παράδειγμα μορίου «αγγελιοφόρου» καθοδικά των G πρωτεινών Αύξηση του camp

Διαβάστε περισσότερα

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση Ερωτήσεις κατανόησης της θεωρίας του 1 ο κεφαλαίου (συνέχεια) 1. Από τι εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπου και ποιοι εξωτερικοί παράγοντες θα μπορούσαν να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών

Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών Χηµική Μεταβίβαση Σήµατος Ηλίας Ηλιόπουλος Εργαστήριο Γενετικής, Τµήµα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών 1 Η Επικοινωνία στα Ζωϊκά Κύτταρα 1. Δίκτυα εξωκυτταρικών και ενδοκυτταρικών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 1o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11207, 96ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11303 Ι. Το σύστημα των ενδοκρινών αδένων είναι το ένα από τα δύο συστήματα του οργανισμού μας που συντονίζουν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΕΤΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΕΤΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ Τι είναι ο καρκίνος ; Ο Καρκίνος είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας που παρατηρούνται σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες. Οι στατιστικές

Διαβάστε περισσότερα

Γονιμοποίηση αναγνώριση και συνένωση ωαρίου-σπερματοζωαρίου φραγμός στην πολυσπερμία μετα μετ βολική ενεργο ενεργο ο π ίηση

Γονιμοποίηση αναγνώριση και συνένωση ωαρίου-σπερματοζωαρίου φραγμός στην πολυσπερμία μετα μετ βολική ενεργο ενεργο ο π ίηση Γονιμοποίηση αναγνώριση και συνένωση ωαρίου-σπερματοζωαρίου φραγμός στην πολυσπερμία μεταβολική ενεργοποίηση του αυγού ανακατατάξεις στα συστατικά του αυγού σχηματισμός του διπλοειδή πυρήνα του ζυγωτού

Διαβάστε περισσότερα