Influencia aristotélica en los sueños de las Vidas plutarqueas de Alejandro y César

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Influencia aristotélica en los sueños de las Vidas plutarqueas de Alejandro y César"

Transcript

1 Influencia aristotélica en los sueños de las Vidas plutarqueas de Alejandro y César Mónica DURÁN MAÑAS IES Vega de Pirón Carbonero el Mayor (Segovia) monicaduran21@gmail.com Recibido: 22 de noviembre de 2009 Aceptado: 30 de noviembre de 2009 RESUMEN En este artículo tratamos de analizar la influencia de las teorías aristotélicas sobre los sueños en las Vidas de Alejandro y César. Estas obras son representativas para nuestro propósito, ya que contienen un abanico nada desdeñable de términos pertenecientes al campo semántico del sueño como ὄναρ, φάσμα, ὄνειρος, ὕπνος, ὄψιν, ἐνύπνιον, así como estructuras perifrásticas del tipo δοκέω + infinitivo. Palabras clave: Plutarco, Aristóteles, sueño, Vida de Alejandro, Vida de César. ABSTRACT In this paper we try to analyse the influence of the Aristotelic theories about dreams in Plutarch s Lifes of Alexander and Cesar. These works are quite representative for this purpose because they contain the most common terms of the semantic class of the dream such as ὄναρ, φάσμα, ὄνειρος, ὕπνος, ὄψιν, ἐνύπνιον and periphrastic structures like δοκέω + infinitive. Key words: Plutarch, Aristotle, dream, Life of Alexander, Life of Cesar. Es difícil no pensar en Borges cuando uno oye la palabra sueño, en sus magníficos relatos de Ficciones (1944) como «Las ruinas circulares» o en «La flor de Coleridge» del mismo argentino universal; en A Midsummer Night s Dream de Shakespeare y en La vida es sueño de Calderón; en los sueños de Freud Los sueños han cautivado al hombre desde siempre, con su misterio y su imprecisión. Los pueblos primitivos los consideraban como el vehículo de los dioses para pasar de un mundo a otro, 1 si bien no fue hasta la llegada de la civilización egipcia que alcanzaron una importancia verdaderamente significativa. Tanto fue así que se construyeron entonces grandes 1 Cf. Platón (Ap. 33c; Cri. 44a), quien conviene en que a través del sueño se establece el acceso a las premoniciones y a los dioses. CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos 231 ISSN:

2 templos dedicados al dios de los sueños, Serapis, 2 con el fin de guiar y curar a cuantos se hallaban aquejados de algún mal. No fueron menos los griegos en sentirse fascinados por la magia de los sueños y también Hipócrates consideró que ejercían una gran influencia sobre la salud. 3 Baste recordar que la incubatio 4 se originó precisamente con fines medicinales en grandes santuarios como el de Epidauro que contaba con unas ciento cincuenta camas, zonas de paseo y baños públicos o el de Ampurias, donde se rendía culto a Asclepio, representado como un joven que sostiene en su mano una vara con una serpiente enrollada. 5 En estos lugares, los enfermos podían dormir hasta que el dios les enviara en sueños el remedio a sus dolencias, panacea que sin duda llegaba si hemos de juzgar por el gran número de exvotos e inscripciones que registran la existencia de curaciones milagrosas. Pero además, los griegos emplearon asimismo los sueños con el fin de conocer el futuro. Por ejemplo, en el oráculo de Anfiarao 6 se hacía dormir a las personas y se las inducía a que tuvieran sueños premonitorios. El método empleado incluía sacrificar un carnero en el gran altar y seguir una dieta rigurosa: los días anteriores al sueño no se podía tomar alcohol ni comer cebolla, judías, ajo, ni carne de cerdo o ciertos pescados. Con el tiempo, surgió en el mundo griego el debate sobre si los sueños eran, en realidad, el vehículo de los dioses y de los difuntos como se había aceptado hasta el momento para comunicarse con los vivos y si tenían carácter divino y auténtica capacidad de predicción. Como es bien sabido, el pensamiento de Aristóteles acerca del sueño se recoge fundamentalmente en tres pequeños tratados: De somno et vigilia, De insomniis y De divinatione per somnum. 7 En el primero, el Estagirita se centra en el análisis de la naturaleza del dormir y observa su relación con la vigilia, así como su función y utilidad. El segundo versa sobre los ensueños y trata de demostrar que en el durmiente los sentidos dejan de percibir y que, en todo caso, éste no tiene conciencia de estar percibiendo. Tal vez, como sugiere Suárez (1973: 301), en este opúsculo Aristóteles trate de eximir de responsabilidad moral al individuo mientras duerme al afirmar que las representaciones sensoriales de los ensueños no son sino reminiscencias de la vigilia producidas de forma pasiva, meros efectos residuales de las percepciones. 2 Vid. LÓPEZ SALVÁ (1992: ). Sobre el sincretismo religioso greco-egipcio en la figura de Serapis, vid. BEVAN (1968: 41-48) y ARROYO DE LA FUENTE (1999: ). Para otras versiones acerca de su origen, cf. JACOB-POLIGNAC (1992: 180-3). 3 Vid. Hp., Vict. IV; Plu., Quomod. adul. 73d 11; De facie 920b; Per. XIII 13, 4; GIL (1969: ); DÍAZ-REGAÑÓN (1975: 33) y BYL (1998: 31-36). 4 Vid. GIL (1969: ). 5 Sobre la iconografía de la serpiente de Asclepio, vid. GONZÁLEZ ZYMLA (2007: 55-73). 6 Vid. VANDENBERG (1991: ). 7 En todos ellos, Aristóteles parece en gran medida influido por las teorías platónicas. Éstas dependen, a su vez, de las doctrinas órfico-pitagóricas sobre el alma que se separa del cuerpo durante el sueño, aunque la idea es antigua, pues el propio Plutarco (De superst. 166d) recuerda que ya Heráclito había abordado este tema: ὁ Ἡράκλειτός φησι τοῖς ἐγρηγορόσιν ἕνα καὶ κοινὸν κόσµον εἶναι, τῶν δὲ κοιµωµένων ἕκαστον εἰς ἴδιον ἀναστρέφεσθαι. El mismo autor (Quaest. conv. 735a) observa ecos de las ideas pitagóricas en la concepción de Demócrito sobre el sueño y también el tratado hipocrático De insomnis comienza con la idea de la separación entre cuerpo y alma durante el sueño. Vid. SUÁREZ (1973: 280-1). 232 CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos

3 En el tercero, Aristóteles aborda dos cuestiones de interés para nuestro trabajo: el origen divino de los sueños y la existencia de un poder premonitorio en determinados individuos. Su respuesta es taxativamente negativa en ambos casos: no hay hombres previdentes ni ensueños divinos, 8 de suerte que si alguien acierta en alguna predicción, ésta no será más que el fruto de la casualidad. Con todo, aunque niega el carácter divino del sueño, admite una fuerza especial en la naturaleza que permite que algunas personas sean capaces de ofrecer una interpretación de los ensueños verídicos: aquellas que pueden observar las semejanzas entre lo soñado y la percepción que originó el sueño. 9 A partir del s. IV a. C. el hombre deja de sentirse ciudadano, πολίτης, pues el cambio del sistema vigente produce un desconcierto general. Como ya no puede identificarse con la πόλις, va a buscar el apoyo necesario en la esfera de lo general y lo universal, tratando de dar un sentido a su vida desde el interior y buscando, como consecuencia, nuevos caminos para amortiguar los conflictos sociales de su entorno. En este panorama surgen las religiones mistéricas con un contenido más profundo que la tradicional religión olímpica. Así, se va a producir, de manera generalizada, un movimiento hacia el interior del ser humano, dejando las cuestiones políticas, inabarcables para el individuo, en manos de los grandes monarcas helenísticos, a quienes se empezó a rendir culto como si de dioses se tratara. A partir de ahora la dimensión moral de la filosofía va a ser predominante en el mundo antiguo y esta situación es la que hallamos en Plutarco. Paralelamente y en íntima conexión con el declinar del reino ptolemaico, se produce en el ámbito egipcio el paso de la religiosidad, en buena medida sincrética, a una superstición exacerbada. El mundo de los sueños va a servir de puente entre ambas posturas y así lo refleja también Plutarco: desde el ensueño 10 que induce a Ptolomeo I Soter a instaurar el culto a Serapis hasta los sueños premonitorios de desgracias o anunciadores de la llegada de la venganza divina, 11 especialmente a partir de Ptolomeo IV Filopátor 12 con quien, no por mera coincidencia, comienza el declive. Además, no olvidemos que la cultura egipcia era en extremo supersticiosa con los animales sagrados, especialmente los elefantes, las serpientes y los cocodrilos. Así, por ejemplo, 8 Vid. Arist., Div. Somn. 463b Vid. Arist., Div. Somn. 464 b Plutarco (De Is. et Os. 361f-362a) relata la génesis del culto a Serapis a partir de un sueño de Ptolomeo I Soter en el que la estatua colosal de Plutón en Sinope, que no había visto nunca ni sabía dónde hallarla, le dijo que la transportara a Alejandría. Envió entonces a Sóteles y a Dionisio, quienes consiguieron robarla tras muchas dificultades. En Alejandría interpretaron que se trataba de una estatua de Plutón, a juzgar por Cerbero y la serpiente que la acompañaban, y la llamaron Serapis, nombre con el que se designa a Plutón entre los egipcios. Cf. LEGRAS (2002: 976). Con todo, no es éste el único pasaje donde un sueño responde a una intención etiológica. Cf. Eum. VI y XIII. 11 También otros monarcas sufren la ira de los dioses por su insolencia como Filipo V en Arat. LIV. 12 Este rey saltimbanqui corrompió tanto su alma por las mujeres y la bebida que incluso cuando estaba más sobrio celebraba fiestas de iniciación y reunía gente en su palacio al son de un tímpano. Cf. Cleom. XXXIII 2 y XXXVI 7. Ptolomeo IV Filopátor favoreció, además, el culto a Dioniso e intentó institucionalizar sus misterios durante su reinado, según muestra un edicto sobre papiro (BGU 1211) fechable en torno al 210 a. C. que decreta la inscripción de oficiantes de cultos dionisíacos en un registro de Alejandría. Vid. JIMÉNEZ SAN CRISTÓBAL (2001: 148, n. 50). CFC (g) Estudios griegos e indoeuropeos 233

4 se creía que el elefante era el animal más apreciado por los dioses debido al gesto en extremo reverente de su trompa al purificarse en el mar; las serpientes 13 se asociaban a los héroes y la actitud de los cocodrilos 14 se interpretaba como reflejo de la expresión divina. 15 El mundo religioso, por tanto, poseía una gran relevancia en la vida diaria de los helenísticos y sus límites con la superstición y el ámbito de los sueños eran, en ocasiones, apenas perceptibles, impregnando la vida cotidiana de los hombres helenísticos, profundamente condicionados por este tipo de creencias. A su vez, las ceremonias de culto se tornan más complejas e invitan a la participación de los asistentes, al tiempo que reciben importantes influencias orientales. No obstante, los ritos como los de Serapis, Isis, Atis, Sabazios y los órfico-pitagóricos, en todos los cuales hay reminiscencias del ciclo agrario nacimiento, muerte y resurrección quedan imbuidos de una profunda filosofía moral. De todo este desarrollo fue heredero Plutarco. En efecto, es claro que nuestro autor bebió sin mesura de toda la cultura precedente y, en la misma medida, no cabe duda de que fue un gran conocedor de la obra aristotélica, pues incluso explica 16 por lo que aquí nos interesa la teoría del estagirita sobre el origen de los sueños proféticos según la cual el alma tiene algo de divino que le hace prever el futuro. Partiendo de este punto, nos proponemos indagar en qué medida se vio Plutarco influido por las teorías de su predecesor, para lo cual trataremos de hallar los ecos aristotélicos que sin duda se hallan presentes en la obra del polígrafo. Sin embargo, las referencias al mundo onírico en la producción del de Queronea son tan abundantes que no podrían abarcarse en una modesta contribución como la presente, de forma que hemos limitado nuestras observaciones a dos obras que nos parecen especialmente significativas, aunque sin olvidar, por otra parte, la restante producción a la que haremos puntualmente referencia. En este sentido, las Vidas de Alejandro y César resultan de especial interés para quien se acerque al mundo onírico de los textos plutarqueos, en tanto que en ellas se despliega un abanico nada desdeñable de términos pertenecientes al campo semántico del sueño. Ciertamente, en estos opúsculos encontraremos tanto los términos ὄναρ, φάσµα, ὄνειρος, ὕπνος, 13 La serpiente tiene un significado mágico en el mundo griego y se asocia a divinidades ctónicas como Serapis, que tiene el cuerpo entrelazado por una serpiente. Cf. Plu., De Is. et Os. 362a y VÁZQUEZ HOYS (1991: ). Sobre el significado de soñar con serpientes en otras culturas, vid. BURKE (1973: ). 14 Los egipcios tenían el dios cocodrilo Sebek de El Fayum. Cf. GARCÍA-SANTANA (2002: 47). 15 Por ello, Ptolomeo IV Filopátor, cuando sacrificó a cuatro elefantes para honrar a la divinidad por su victoria sobre Antíoco III en la batalla de Rafia (217 a. C.), tuvo sueños horribles donde el dios le amenazaba airado por aquel inaudito sacrificio. Para compensar aquel desatino ordenó la erección de cuatro elefantes de bronce por los cuatro que había sacrificado (De soll. anim. 972c). De modo semejante, cuando el cuerpo de Cleómenes se hallaba crucificado, sus guardianes vieron una serpiente enorme que le tapaba el rostro, de manera que ningún pájaro podía posarse: «A partir de esto, el miedo y la superstición cayó sobre el rey provocando el comienzo de los restantes sacrificios expiatorios en la idea de que se había destruido al mejor hombre por naturaleza y amado de los dioses» (Cleom. XXXIX 3). En otra anécdota (De soll. animal. 976b), en la que no se especifica de qué Ptolomeo se trata, un cocodrilo sagrado no obedece las exhortaciones del monarca y el hecho es interpretado por los sacerdotes como augurio de su muerte. 16 Vid. Plu., Epit. 5, 1, 4: Ἀριστοτέλης καὶ Δικαιάρχος τὸ κατ ἐνθουσιασμὸν μόνον παρεισάγουσι καὶ τοὺς ὀνείρους, ἀθάνατον μὲν εἶναι οὐ νομίζοντες τὴν ψυχήν, θείου δέ τινος μετέχειν αὐτήν. Apud. SUÁREZ (1973: 285, n. 16). Cf. Plu., De tuend. san. praec. 133f ; Quaest. conv. 734e-f; 735a; fr CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos

5 ὄψιν y ἐνύπνιον, como estructuras perifrásticas del tipo de δοκέω + infinitivo o, en otra versión, δοκέω + oración subordinada de infinitivo. Veamos en qué contextos aparecen estas formas. 1. ΟΝΑΡ En principio, el término ὄναρ 17 sólo existía en los casos rectos, si bien por influencia de su derivado ὄνειρος se creó para él una flexión completa. Opuesto a ὕπαρ («visión que uno tiene estando despierto»), poseía una cierta connotación negativa, pues significaba «sueño» en el sentido de «ensueño engañoso». 18 De otro lado, la forma que nos ocupa se encuentra atestiguada desde antiguo de manera generalizada con un empleo adverbial «en sueños». Ahora bien, si observamos las Vidas de Alejandro y César, ὄναρ aparece siempre en un contexto premonitorio y, en todos los casos, se construye con el verbo ὁράω en aoristo hecho que, como es natural, no podemos extrapolar al resto de la producción plutarquea. 19 El primer sueño 20 de la Vida de Alejandro es el de Filipo quien, pasado algún tiempo desde la celebración de su matrimonio, soñó que sellaba el vientre de su mujer y que el sello tenía grabada la imagen de un león. 21 En este caso, es claro el paralelismo entre el rey de la selva y el hijo que alberga Olimpia en su vientre pues, además, esta imagen reaparece también en otros momentos de la Vida. Así, por ejemplo, encontramos a un Alejandro que sacia su cólera como los leones (Alex. XIII 2, 2); que vence a un león (Alex. XL 4, 4) e incluso se produce en su entorno un prodigio relacionado con este animal: un asno mata al león más grande y más hermoso de los que había criado (Alex. LXXIII 6, 1). En todos los casos, es manifiesto que la figura leonina sirve para caracterizar al personaje en cuestión. El otro sueño designado con el término ὄναρ es el del propio Alejandro quien, tras siete meses de sitio a Tiro tuvo un ensueño en el que vio que Heracles le alargaba desde el muro la mano y le llamaba. 22 En este caso, vemos que ὄναρ equivale a una aparición con un significado próximo al del término εἴδωλον como «imagen aparecida en sueños» y su presencia presagia la conquista de Tiro favorecida por la ayuda de un dios. El sueño se introduce en la acción como una suerte de deus ex 17 Vid. BAILLY (s.v. ὄναρ) y CHANTRAINE (2009: 773). 18 Este sentido negativo se percibe aún con claridad en pasajes como Plu., Thes. XXXII: τούς τε πολλοὺς διετάραττε καὶ διέβαλλεν ὡς ὄναρ ἐλευθερίας ὁρῶντας. 19 De hecho, fuera de los textos que aquí abordamos, ὄναρ aparece con frecuencia en su empleo adverbial (cf. Plu., Phil. XVIII 14, 4; Advers. Colot. 1109a) o en contextos distintos al de la premonición (cf. Plu., Demetr. XXVII 14, 3; De Is. et Os. 361f; De Alex. magn. fort. aut virt. 329b). 20 ὁ δὲ Φίλιππος ὑστέρῳ χρόνῳ µετὰ τὸν γάµον εἶδεν ὄναρ αὑτὸν ἐπιβάλλοντα σφραγῖδα τῇ γαστρὶ τῆς γυναικός ἡ δὲ γλυφὴ τῆς σφραγῖδος ὡς ᾤετο λέοντος εἶχεν εἰκόνα (Alex. II 4, 1-3). 21 No es infrecuente hallar en los sueños animales ligados al contenido de una premonición. Cf. Plu., Cim. XVIII 2, 2; Per. III 3, Τύρον δὲ πολιορκῶν ἑπτὰ µῆνας χώµασι καὶ µηχαναῖς καὶ τριήρεσι διακοσίαις ἐκ θαλάττης ὄναρ εἶδε τὸν Ἡρακλέα δεξιούµενον αὐτὸν ἀπὸ τοῦ τείχους καὶ καλοῦντα (Alex. XXIV 5, 1-3). CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos 235

6 machina que viene a dar esperanza en un momento en que el ánimo podría desfallecer, pues el asedio estaba ya durando demasiado. De otro lado, en la Vida de César sólo hallamos el sustantivo ὄναρ en una ocasión: se trata del sueño abominable que tuvo César la noche anterior a la ocupación de Arímino en el que le pareció que yacía con su madre. 23 Cabe anotar aquí cómo las ya anticuadas traducciones eufemísticas de este pasaje en vano se han esforzado por disfrazar lo que el original expresa con suma claridad. Así, no se entiende cómo era de espantoso el sueño con la versión de Ranz Romanillos: «Dícese que la noche anterior a este paso tuvo un sueño abominable, pues le pareció que se acercaba a su madre con una mezcla que sin horror no puede pronunciarse»; pero sí resultaría comprensiblemente horrible para un romano el soñar que tiene relaciones incestuosas con su propia madre. 24 Para Brenk (1975: 346), este relato constituye el ejemplo más flagrante de manipulación de un sueño con propósitos biográficos, ya que Plutarco traslada el ensueño desde el periodo en que César fuera cuestor en Hispania tal y como lo describen Suetonio (Caes. VII 2) y Casio Dión (XLI 24) a la noche anterior al cruce del Rubicón. En cualquier caso, también en este pasaje el sueño sirve para dar coraje al protagonista que se lanza a la batalla impulsado por lo soñado. Por añadidura, es posible apreciar en el contenido de este sueño un cierto sustrato aristotélico, en la medida en que la preocupación de César la noche precedente a la batalla podría haber afectado al contenido de la ensoñación, de forma que en ésta afloraran pasivamente reminiscencias de la vigilia. Esto es algo que encontramos también en otros muchos pasajes. Pero es asimismo interesante observar cómo los personajes plutarqueos se ven profundamente condicionados por sus sueños. En este caso no es una imagen la que se le aparece, sino que el propio soñador figura como protagonista de su sueño y lo «ve» como si de una proyección se tratara. Como también en los demás casos, el sueño no le deja indiferente y tiene unas consecuencias efectivas en las acciones bélicas del general. 2. ΟΝΕΙΡΟΣ Según el diccionario etimológico de Chantraine (2009: 773), ὄνειρος es un derivado de género animado que se creó a partir del antiguo vocablo ὄναρ con el sufijo *y e / o, que expresa una personificación. De hecho, se emplea bien para designar al Sueño 25 personificado, bien para describir la fuerza que penetra en el hombre que duerme y luego se va. 26 De acuerdo con la clasificación de Artemidoro (I 1-2), 27 el término ὄνειρος se re- 23 λέγεται δὲ τῇ προτέρᾳ νυκτὶ τῆς διαβάσεως ὄναρ ἰδεῖν ἔκθεσµον ἐδόκει γὰρ αὐτὸς τῇ ἑαυτοῦ µητρὶ µείγνυσθαι τὴν ἄρρητον µεῖξιν (Caes. XXXII 9, 1-3). 24 Sobre el significado de tener relaciones sexuales con la madre, cf. Artem., I Cf. Hom., Il. II 6, 56; Od. XXIV 12; Hes., Th Cf. Hom., Od. XI 222; XIV 495; XIX Dado que Artemidoro es algo posterior a Plutarco, debería haber recogido el empleo que éste hace de los términos que estudiamos. El problema es que no parece existir, en realidad, una especialización clara de los términos y cada autor los emplea según sus preferencias personales. Vid. FERNÁNDEZ-VINAGRE (2003: ). 236 CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos

7 fiere al sueño profético a diferencia de ἐνύπνιον que es el sueño no profético, que puede a su vez subdividirse en directo o simbólico, según vaya a cumplirse en un plazo más o menos breve, respectivamente. Si nos atenemos a los textos de las Vidas de Alejandro y César, vemos que ὄνειρος contiene en efecto una premonición, excepto en Caes. XXVII 7-8, donde se emplea en un símil de naturaleza bélica. Sin embargo, si ὄνειρος se diferencia para Artemidoro de ἐνύπνιον en que éste no es de índole profética, en Plutarco no se refleja esta situación, ya que es posible encontrar también este último término en un contexto premonitorio, aunque no en las Vidas que nos ocupan. 28 Así pues, como acabamos de señalar, la única vez que hallamos ὄνειρος en la Vida de Alejandro sucede en un contexto premonitorio: 29 Darío regresa de Susa muy engreído con la multitud de sus tropas confiado en un sueño que los magos explicaban más bien según lo que aquél deseaba que según lo que indicaba en realidad. Resulta aquí de interés el punto de vista ofrecido por Plutarco, donde se denuncia el relativismo de las interpretaciones de los sueños. Pero no sólo sucede así en el ámbito de los ensueños, sino también en otros contextos, 30 pues hallamos en nuestro autor una estrecha frontera entre los sueños, los prodigios, las señales y los oráculos, susceptibles todos ellos de ver manipulada su interpretación. 31 En la Vida de César, empero, vemos que Plutarco emplea igualmente el sustantivo ὄνειρος, pero en un contexto no premonitorio y con un significado abstracto. 32 Además, en este caso, aparece en segundo término de una disyunción cuyo primer elemento es casi un sinónimo εἴδωλος, 33 de suerte que Plutarco se refiere al modo en que el ejército pasó «como una imagen o un sueño», idea que en Alex. XLVII 1, 3 expresa con la palabra ἐνύπνιον. En efecto, no parece haber en nuestro autor una distinción semántica clara entre los términos del campo onírico y este hecho lo constatamos asimismo en otros lugares. Sin ir más lejos, Plutarco (Caes. LXIV 4-5) alude con ὄνειροι a los sueños proféticos de Calpurnia que un poco antes (Caes. LXIII 9) ha denominado con los sustantivos ὄψις y ὄναρ. Pero esto es algo sobre lo que volveremos algo más adelante. 3. ΥΠΝΟΣ Según la hipótesis de Szemerényi (77-8), 34 ὕπνος procede del hom. ὑπνόωντας como resultado de la diéctasis de *ὑπνάοντας. Su significado es el de «sueño» en sentido fisiológico y de ahí que a menudo se hable de los sueños (ὄναρ, ὄνειρος, etc.) 28 Cf. Plu., Demetr. IV 2, Ηδη δὲ καὶ Δαρεῖος ἐκ Σούσων κατέβαινεν, ἐπαιρόµενός τε τῷ πλήθει τῆς δυνάµεως (ἑξήκοντα γὰρ ἦγε µυριάδας στρατοῦ), καί τινος ὀνείρου θαρρύνοντος αὐτόν, ὃν οἱ µάγοι πρὸς χάριν ἐξηγοῦντο µᾶλλον ἢ κατὰ τὸ εἰκός (Alex. XVIII 6-7). 30 Cf. Alex. XIV Vid. VEYNE (1999/4: ). 32 οὕτως ὀξέως ἡ τοσαύτη δύναµις ὥσπερ εἴδωλον ἢ ὄνειρον ἠφάνιστο καὶ διεπεφόρητο, τῶν πλείστων ἐν τῇ µάχῃ πεσόντων (Caes. XXVII 7-8). 33 Cf. BJÖRCK (1964: 313). 34 Apud. CHANTRAINE (2009: 1362). CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos 237

8 que se tienen durante el sueño, entendido como acto de dormir (κατὰ τοὺς ὕπνους). Por este motivo, no hallamos en Plutarco tal término en calidad de sinónimo de ensueño o aparición a diferencia de otros autores que, como Hipócrates, lo emplean con este sentido en plural, 35 aunque en ocasiones se omite la palabra que aporta este significado y queda sólo ὕπνος, de suerte que parece ser ésta la que significa el ensueño. En este punto tampoco las traducciones ayudan en demasía a discernir. En efecto, cuando tratamos de volcar los textos griegos al castellano, el mismo término «sueño» nos sirve para las acciones de dormir y soñar, 36 por lo que a primera vista podría parecer que se habla de soñar cuando en realidad se hace referencia implícita al sueño que se tiene durante la acción de dormir, que es la única que se menciona, generalmente acompañada de un verbo ὁράω o δοκέω + infinitivo. 37 Con todo, en los últimos años se ha tendido a traducir ὕπνος como «sueño» y ἐνύπνιον como «ensueño», reproduciendo la formación del griego ὕπνος / ἐν-ύπνιον, lo cual elimina el desconcierto. Por lo que respecta a las Vidas de Alejandro y César hallamos siempre la misma acepción de ὕπνος con el sentido de «dormir» y en ambas biografías la frugalidad en el sueño es considerada como una virtud, junto a la moderación en el vino, el juego, los espectáculos y los amores 38 y, cuando no es así, debe entenderse como una excepción, 39 ya que el sueño es un síntoma de debilidad ΕΝΥΠΝΙΟΝ El sustantivo ἐνύπνιον es un compuesto formado sobre la raíz de ὕπνος precedida de la preposición ἐν. 41 Por tanto, su etimología apunta claramente a «lo que ocurre en el sueño (=dormir)», aunque se emplea también con un significado muy próximo al de ὄνειρος. 42 Como ya dijimos antes, en Plutarco es posible encontrarlo en un contexto de premonición 43 o de superstición, 44 pero la única vez que hallamos la forma ἐνύπνιον en la Vida de Alejandro, se trata de una alusión de carácter abstracto carente de sentido profético, tal y como lo define Artemidoro. 45 En efecto, Alejandro temía que los macedonios desfalleciesen en la expedición y, para animarlos, les dijo que hasta entonces los bárbaros no los habían visto sino como un sueño y que si se 35 Cf. DÍAZ-REGAÑÓN (1975: 19). 36 Cf. BARRIGÓN-NIETO (1992: 468). 37 Cf. Plu., Alex. XXIV 6; Pyrrh. XI 4, 2; Demetr. XXIX 2, ἐπεὶ πρός γε τὰς πράξεις οὐκ οἶνος ἐκεῖνον οὐχ ὕπνος οὐ παιδιά τις οὐ γάµος οὐ θέα καθάπερ ἄλλους στρατηγούς ἐπέσχε (Alex. XXIII 2, 1-3). 39 Ἀπελθόντων δὲ τούτων κατακλιθεὶς ὑπὸ σκηνὴν λέγεται τὸ λοιπὸν µέρος τῆς νυκτὸς ὕπνῳ βαθεῖ κρατη θῆναι παρὰ τὸ εἰωθός (Alex. XXXII 1, 1-3). 40 ἐκοιµᾶτο µὲν γὰρ τοὺς πλείστους ὕπνους ἐν ὀχήµασιν ἢ φορείοις εἰς πρᾶξιν τὴν ἀνάπαυσιν κατατιθέµενος (Caes. XVII 4, 1-3). Cf. Alex. XXII Vid. BAILLY (s.v. ἐνύπνιον). 42 Vid. BARRIGON-NIETO (1992: 472). 43 Cf. nota Cf. Plu., De frat. amor, 490a. 45 Vid. supra. p CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos

9 retiraban arremeterían contra ellos como sobre unas mujeres. 46 Sin embargo, dado que en otros lugares de la obra plutarquea hallamos este sustantivo en contextos distintos, es evidente que tampoco aquí puede hablarse de una especialización de términos. 5. ΦΑΣΜΑ El sustantivo φάσµα sugiere la presencia de una aparición, tal y como se entiende en el mundo homérico el fenómeno del sueño, si bien hemos de hacer notar que no acostumbra a encontrarse aislado en los textos, sino en compañía de otros términos entre los cuales éste funciona como sinónimo a fin de evitar la repetición. De este modo, lo hallamos como efecto de variatio, por ejemplo, para designar el sueño de Filipo, 47 ya visto algo más arriba, donde aparece juntamente con ὄναρ. Esta situación, presente también en otros contextos de las Vidas que tratamos, 48 demuestra una vez más la neutralidad semántica que afecta a la elección del vocabulario onírico. 6. ΔΟΚΕΩ + INF El verbo δοκέω + infinitivo no expresa por sí mismo ninguna idea onírica, sino que sirve para completar el sentido de otros términos. Un ejemplo claro lo hallamos en un pasaje citado algo más arriba 49 donde Plutarco se refiere a un sueño que tuvieron los habitantes de Tiro. A éstos les pareció que Apolo les decía que se pasaba al bando de Alejandro porque no le agradaba lo que se hacía en la ciudad. En el texto en cuestión se ve perfectamente cómo la estructura δοκέω + infinitivo es la que contiene el sentido del ensueño tenido durante el dormir (κατὰ τοὺς ὕπνους). Pero además, se aprecia en este pasaje el declive de la fe en el poder predictivo de los sueños, ya que los tirios consideraron al dios como a un hombre que se pasaba a su antojo a los enemigos, echaron cadenas a su estatua y la clavaron al pedestal, al tiempo que lo llamaban alejandrista. 46 Φοβούµενος δὲ τοὺς Μακεδόνας µὴ εἰς τὰ ὑπόλοιπα τῆς στρατείας ἀπαγορεύσωσι τὸ µὲν ἄλλο πλῆθος εἴασε κατὰ χώραν τοὺς δ ἀρίστους ἔχων ἐν Ὑρκανίᾳ µεθ ἑαυτοῦ δισµυρίους πεζοὺς καὶ τρισχιλίους ἱππεῖς πεῖραν προσέβαλε λέγων ὡς νῦν µὲν αὐτοὺς ἐνύπνιον τῶν βαρβάρων ὁρώντων ἂν δὲ µόνον ταράξαντες τὴν Ἀσίαν ἀπίωσιν ἐπιθησοµένων εὐθὺς ὥσπερ γυναιξίν (Alex. XLVII 1-2). 47 Οὐ µὴν ἀλλὰ Φιλίππῳ µὲν µετὰ τὸ φάσµα πέµψαντι Χαίρωνα τὸν Μεγαλοπολίτην εἰς Δελφοὺς χρησµὸν κοµισθῆναι λέγουσι παρὰ τοῦ θεοῦ κελεύοντος Ἄµµωνι θύειν καὶ σέβεσθαι µάλιστα τοῦτον τὸν θεόν (Alex. III 1-2). 48 El sustantivo φάσµα aparece asimismo en Alex. LXIII 4, 2; Caes. LXIII 2, 1; LXIX 6, 1; LXIX 11, 1 y LXIX 13, 2, donde alterna igualmente con otros términos del mismo campo semántico. Los estudiamos bajo el epígrafe τῶν δὲ Τυρίων πολλοῖς κατὰ τοὺς ὕπνους ἔδοξεν ὁ Ἀπόλλων λέγειν ὡς ἄπεισι πρὸς Ἀλέξανδρον οὐ γὰρ ἀρέσκειν αὐτῷ τὰ πρασσόµενα κατὰ τὴν πόλιν. ἀλλ οὗτοι µὲν ὥσπερ ἄνθρωπον αὐτοµολοῦντα πρὸς τοὺς πολεµίους ἐπ αὐτοφώρῳ τὸν θεὸν εἰληφότες σειράς τε τῷ κολοσσῷ περιέβαλλον αὐτοῦ καὶ καθήλουν πρὸς τὴν βάσιν Ἀλεξανδριστὴν καλοῦντες (Alex. XXIV 6-8). Cf. n. 37. CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos 239

10 Por lo demás, no nos detenemos aquí en las restantes referencias a esta construcción, ya que aparecen junto a otros términos que reservamos para el epígrafe siguiente. 7. ΟΨΙΝ Sin duda es ὄψις la forma preferida por Plutarco para referirse al sueño, 50 empleada junto con el aoristo del verbo ὁράω, lo cual redunda en la idea de que el sueño es algo que se «ve». Se trata de un sustantivo derivado de la raíz verbal ὀπ- que, de modo semejante a ὄµµα, expresa la acción verbal. En efecto, puede designar tanto la «vista» como «el hecho de ver», «lo que se ve», la «apariencia exterior de algo» y de ahí la «aparición» o la «visión», de suerte que se aprecia una ambivalencia semántica entre el hecho de ver y lo que es visto. 51 Lo primero que nos sorprende es que en la mayoría de pasajes no se presenta el sustantivo en cuestión aislado, sino junto a otros de los ya estudiados, de modo que aparecen en los mismos contextos como efecto de variatio. Por este motivo, hemos optado por incluir en las notas las citas completas, aunque en ocasiones resulten algo largas, a fin de apreciar este fenómeno con claridad. 52 Ahora bien, a juzgar por los datos de la Vida de Alejandro, observamos que la naturaleza de estos sueños puede ser de índole predictiva, pero en este caso la premonición se halla siempre sujeta a la arbitrariedad de los intérpretes. Así, por ejemplo, vemos que el sueño de Alejandro 53 en el que ve un sátiro al que consigue atrapar tras juguetear con él al gato y al ratón, es interpretado por los adivinos gracias a una evidente similitud etimológica como presagio de la captura de Tiro. Sin embargo, la veracidad de la interpretación se torna en mera verosimilitud desde el momento en que leemos la expresión litótica οὐκ ἀπιθάνως, que exime de toda certeza la interpretación de los adivinos. En este mismo texto se aprecia además, según apuntamos en el epígrafe precedente, que la fórmula δοκέω + infinitivo aparece en el mismo sueño y contexto que ὄψις, de suerte que se emplean como equivalentes. No obstante, en otras ocasiones, Alejandro no se sirve de ningún intérprete, sino que actúa movido por algún sueño que entiende según su propio criterio. Así por ejemplo, los alejandrinos contaban que, cuando Alejandro se apoderó de Egipto y había elegido ya un emplazamiento para edificar una ciudad griega a la que le pondría su nombre, tuvo una visión maravillosa donde se le aparecía un hombre recitándole unos 50 En una rápida búsqueda en el TLG hallamos 300 referencias a este término téngase en cuenta que no todas se refieren a ensueños frente a las 40 de ὄναρ, 13 de ὄνειρος, 49 de φάσµα y 8 de ἐνύπνιον. 51 Vid. BAILLY (s.v. ὄψιν) y CHANTRAINE (2009: 772-3). 52 Desde el punto de vista formal, resulta significativo que en ninguno de los tratados aristotélicos aparezcan los términos ὄναρ ni ὄνειρος, mientras que los sustantivos ἐνύπνιον, ὄψις y θεωρήµατα se emplean como sinónimos. Vid. FERNÁNDEZ-VINAGRE (2003: 93). 53 ἑτέραν δ ὄψιν Ἀλέξανδρος εἶδε κατὰ τοὺς ὕπνους σάτυρος αὐτῷ φανεὶς ἐδόκει προσπαίζειν πόρρωθεν εἶτα βουλοµένου λαβεῖν ὑπεξέφευγε τέλος δὲ πολλὰ λιπαρήσαντος καὶ περιδραµόντος ἦλθεν εἰς χεῖρας. οἱ δὲ µάντεις τοὔνοµα διαιροῦντες οὐκ ἀπιθάνως ἔφασαν αὐτῷ σὰ γενήσεται Τύρος. καὶ κρήνην δέ τινα δεικνύουσι πρὸς ἣν κατὰ τοὺς ὕπνους ἰδεῖν ἔδοξε τὸν σάτυρον (Alex. XXIV 8-9). 240 CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos

11 versos de Homero (Od. IV 354), tras lo cual cambió de parecer poniendo rumbo a Faro. 54 De acuerdo con la teoría aristotélica de los sueños, Alejandro habría soñado con un elemento de su realidad más próxima que le inquietaba y a posteriori habría dejado que lo soñado le influyera en su destino. Pero igualmente sucede en otros momentos de la Vida de Alejandro como cuando Crátero se hallaba enfermo y Alejandro tuvo una visión no sabemos cuál que le llevó a hacer sacrificios y a recomendarle a su amigo que también los hiciera. 55 Y es que, al parecer, para intentar modificar el destino marcado por los sueños existía la posibilidad de honrar a los dioses con sacrificios, pues este detalle reaparece poco después a propósito de Clito a quien Alejandro había visto en sueños sentado y vestido de negro junto a los hijos difuntos de Parmenión. 56 Este sueño unido a que, unos días después, los adivinos interpretaron como mal presagio el hecho de que le siguieran tres de las reses sobre las que había hecho libación, hizo que Alejandro ordenara inmediatamente que se hicieran sacrificios por él. Se mezclan aquí la premonición y la superstición en torno al sueño que, en este caso, quiere anticipar el desastre. Este episodio sirve precisamente para calmar la culpa que atormenta a Alejandro por haber matado a su amigo en pleno banquete, ya que el adivino Aristandro, al recordarle la visión que había tenido acerca de Clito y la señal de las reses, le dio a entender que lo sucedido había sido una antigua disposición del hado. De este modo, Alejandro se sintió aliviado de su culpa, pues parte de la responsabilidad de su acto quedaba relegada a la voluntad divina. 57 Ahora bien, si no podemos hablar con exactitud de un sueño aliviador de la culpa, sí podemos afirmar, empero, que el sueño sirve de pretexto para exonerar de responsabilidad al personaje en cuestión. Nuevamente aquí, la flexibilidad en la interpretación de un sueño se aprovecha para favorecer una situación determinada, en este caso, calmar el sentimiento de culpa de Alejandro Magno por la barbarie cometida λέγουσι γὰρ ὅτι τῆς Αἰγύπτου κρατήσας ἐβούλετο πόλιν µεγάλην καὶ πολυάνθρωπον Ἑλληνίδα συνοικίσας ἐπώνυµον ἑαυτοῦ καταλιπεῖν καί τινα τόπον γνώµῃ τῶν ἀρχιτεκτόνων ὅσον οὐδέπω διεµετρεῖτο καὶ περιέβαλλεν. εἶτα νύκτωρ κοι µώµενος ὄψιν εἶδε θαυµαστήν ἀνὴρ πολιὸς εὖ µάλα τὴν κόµην καὶ γεραρὸς τὸ εἶδος ἔδοξεν αὐτῷ παραστὰς λέγειν τὰ ἔπη τάδε νῆσος ἔπειτά τις ἔστι πολυκλύστῳ ἐνὶ πόντῳ Αἰγύπτου προπάροιθε Φάρον δέ ἑ κικλήσκουσιν. εὐθὺς οὖν ἐξαναστὰς ἐβάδιζεν ἐπὶ τὴν Φάρον ἣ τότε µὲν ἔτι νῆσος ἦν τοῦ Κανωβικοῦ µικρὸν ἀνωτέρω στόµατος νῦν δὲ διὰ χώµατος ἀνείληπται πρὸς τὴν ἤπειρον (Alex. XXVI 4-7). 55 Κρατεροῦ δὲ νοσοῦντος ὄψιν ἰδὼν καθ ὕπνον αὐτός τέ τινας θυσίας ἔθυσεν ὑπὲρ αὐτοῦ κἀκεῖνον [θῦσαι] ἐκέλευσεν (Alex. XLI 6-7). 56 ὁ δὲ θύων µὲν ἐτύγχανεν ἀφεὶς δὲ τὴν θυσίαν ἐβάδιζε καὶ τρία τῶν κατεσπεισµένων προβάτων ἐπηκολούθησεν αὐτῷ. πυθόµενος δ ὁ βασιλεὺς ἀνεκοινοῦτο τοῖς µάντεσιν Ἀριστάνδρῳ καὶ Κλεοµένει τῷ Λάκωνι φησάντων δὲ πονηρὸν εἶναι τὸ σηµεῖον ἐκέλευσεν ἐκθύσασθαι κατὰ τάχος ὑπὲρ τοῦ Κλείτου καὶ γὰρ αὐτὸς ἡµέρᾳ τρίτῃ κατὰ τοὺς ὕπνους ἰδεῖν ὄψιν ἄτοπον δόξαι γὰρ αὐτῷ τὸν Κλεῖτον µετὰ τῶν Παρµενίωνος υἱῶν ἐν µέλασιν ἱµατίοις καθέζεσθαι τεθνηκότων ἁπάντων (Alex. L 4-6). Nótese en este pasaje la construcción de δοκέω + oración subordinada de infinitivo. 57 καὶ τῶν µὲν ἄλλων οὐ προσίετο τοὺς λόγους Ἀριστάνδρου δὲ τοῦ µάντεως ὑποµιµνῄσκοντος αὐτὸν τήν τ ὄψιν ἣν εἶδε περὶ τοῦ Κλείτου καὶ τὸ σηµεῖον ὡς δὴ πάλαι καθειµαρµένων τούτων ἔδοξεν ἐνδιδόναι (Alex. LII 2, 1-5). 58 Cf. Plu., De sera num. vind. 555b. CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos 241

12 Pasemos ahora a ver en qué contextos aparece el término ὄψις en la Vida de César. Primeramente, lo encontramos junto a φάσµα y a la fórmula δοκέω + infinitivo además de la precisión de que todo ello sucede καθ ὕπνον para narrar el sueño que Pompeyo tiene al llegar a Farsalia: 59 en él, le pareció que se veía en el teatro, aplaudido por los romanos. Es evidente en este caso que lo soñado no es sino el reflejo de las preocupaciones del general durante su estado de vigilia, dado que, como es harto sabido, la batalla que allí se celebró fue decisiva en la marcha del acontecer histórico. Sin embargo, este mismo pasaje ofrece testimonio de la ambigüedad del sentido de los sueños, de cómo afloran durante el estado hipnótico los deseos de la vida real y de que, al final, cada uno entiende lo que mejor le conviene. Pues es claro que el sueño de Pompeyo podía interpretarse de dos maneras: o bien como presagio de su futura victoria, o bien de la de César (ἔτι καὶ φασµάτων οὐκ αἰσίων προσγενοµένων καὶ καθ ὕπνον ὄψεως). En cierto sentido, ya en Rep. 571c-d Platón hablaba del sueño como medio de realización de los deseos y esta situación la hallamos también en Aristóteles y Plutarco. 60 Pero ὄψις también es el ensueño que presagia el futuro tal y como se aprecia en la siguiente referencia, donde Plutarco emplea ὄψις, δοκέω + infinitivo, ὄναρ y ὄνειρος. En ella se relata el sueño de Calpurnia la noche precedente al asesinato de César. 61 Según el queronense, el presagio de su muerte viene acompañado también de señales como la apertura repentina de todas las puertas y ventanas de su cuarto, la intensidad de la luz lunar que inundaba el habitáculo y la agitación inusual de su esposa en el lecho conyugal. Ahora bien, como el propio autor confiesa, cada cual le dio una interpretación diferente a las voces y los sollozos que Calpurnia prorrumpía en el silencio nocturno: unos decían que lloraba a su esposo muerto en su regazo, otros que sollozaba porque vio entre sueños cómo se destruía el pináculo con que el senado había honrado la casa de César. Es interesante observar cómo Plutarco, que tanto critica 59 Ὡς δ εἰς τὴν Φαρσαλίαν ἐµβαλόντες ἀµφότεροι κατεστρατοπέδευσαν ὁ µὲν Ποµπήϊος αὖθις εἰς τὸν ἀρχαῖον ἀνεκρούετο λογισµὸν τὴν γνώµην ἔτι καὶ φασµά των οὐκ αἰσίων προσγενοµένων καὶ καθ ὕπνον ὄψεως ἐδόκει γὰρ ἑαυτὸν ὁρᾶν ἐν τῷ θεάτρῳ κροτούµενον ὑπὸ Ρωµαίων (Caes. XLII 1-2). 60 Cf. Plu., Demetr. XXVII 12, 2 y XXVII 14, 3. Esta idea será ampliamente desarrollada por FREUD (1975: ). 61 µετὰ ταῦτα κοιµώµενος ὥσπερ εἰώθει παρὰ τῇ γυναικί πασῶν ἅµα τῶν θυρῶν τοῦ δωµατίου καὶ τῶν θυρίδων ἀναπεταννυµένων διαταρα χθεὶς ἅµα τῷ κτύπῳ καὶ τῷ φωτὶ καταλαµπούσης τῆς σελήνης ᾔσθετο τὴν Καλπουρνίαν βαθέως µὲν καθεύ δουσαν ἀσαφεῖς δὲ φωνὰς καὶ στεναγµοὺς ἀνάρθρους ἀναπέµπουσαν ἐκ τῶν ὕπνων ἐδόκει δ ἄρα κλαίειν ἐκεῖνον ἐπὶ ταῖς ἀγκάλαις ἔχουσα κατεσφαγµένον οἱ δ οὔ φασι τῇ γυναικὶ ταύτην γενέσθαι τὴν ὄψιν ἀλλ ἦν γάρ τι τῇ Καίσαρος οἰκίᾳ προσκείµενον οἷον ἐπὶ κόσµῳ καὶ σεµνότητι τῆς βουλῆς ψηφισαµένης ἀκρωτήριον ὡς Λίβιος ἱστορεῖ τοῦτ ὄναρ ἡ Καλπουρνία θεασαµένη καταρρηγνύµενον ἔδοξε ποτνιᾶσθαι καὶ δακρύειν. ἡµέρας δ οὖν γενοµένης ἐδεῖτο τοῦ Καίσαρος εἰ µὲν οἷόν τε µὴ προελθεῖν ἀλλ ἀναβαλέσθαι τὴν σύγκλητον εἰ δὲ τῶν ἐκείνης ὀνείρων ἐλάχιστα φροντίζει σκέψασθαι διὰ µαντικῆς ἄλλης καὶ ἱερῶν περὶ τοῦ µέλλοντος. εἶχε δέ τις ὡς ἔοικε κἀκεῖνον ὑποψία καὶ φόβος οὐδένα γὰρ γυναικισµὸν ἐν δεισιδαιµονίᾳ πρότερον κατεγνώκει τῆς Καλπουρνίας τότε δ ἑώρα περιπαθοῦσαν. Ὡς δὲ καὶ πολλὰ καταθύσαντες οἱ µάντεις ἔφρασαν αὐτῷ δυσιερεῖν ἔγνω πέµψας Ἀντώνιον ἀφεῖναι τὴν σύγκλητον (Caes. LXIII 8-12). 242 CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos

13 la superstición, 62 parece defender la credibilidad del sueño de esta mujer, afirmando precisamente que jamás se había apreciado en ella hasta el momento señal alguna de tendencia mujeril a la superstición. Como también en los restantes casos, la anécdota concluye con la intervención de los adivinos y la consecuente variación en el desencadenamiento de los hechos, aunque no podrá evitarse la tragedia final del asesinato. Otra premonición, aunque de sentido no tan claro, aparece en el sueño de un amigo de César llamado Cina la noche anterior al fatídico hecho. 63 En él le pareció que aquél lo invitaba a cenar pero que, al negarse a asistir, César lo obligaba tirándole de la mano: al día siguiente fue muerto por error, ya que tenía el mismo nombre de uno de los asesinos. En el último pasaje 64 donde hallamos el término ὄψις, vemos que éste alterna igualmente con φάσµα y con δοκέω + infinitivo exactamente como en Brut. XXXVI, donde se cuenta la misma anécdota, de suerte que entendemos en ambos casos que es una aparición susceptible de percibirse visualmente. Se trata en esta ocasión de la aparición que se presenta a Bruto tras el terrible asesinato de César, hecho que, según Plutarco, evidencia la disconformidad de los dioses con lo sucedido. Pero, a diferencia de otros ensueños, en éste Bruto no se encuentra del todo dormido (οὐ καθεύδων ἀλλὰ φροντίζων περὶ τοῦ µέλλοντος), de suerte que no podemos hablar aquí de ensueño, sino de auténtica visión o aparición. 65 En efecto, tras oír un ruido y mirar a la luz del farol, que ya ardía poco, vio a un hombre de desmedida estatura y terrible gesto que nada hacía ni decía, sino que estaba parado junto a su lecho. Le preguntó quién 62 Cf. Plu., Alex. LXXV 1; De superst Κίννας δέ τις τῶν Καίσαρος ἑταίρων ἔτυχε µὲν ὥς φασι τῆς παρῳχηµένης νυκτὸς ὄψιν ἑωρακὼς ἄτοπον ἐδόκει γὰρ ὑπὸ Καίσαρος ἐπὶ δεῖπνον καλεῖσθαι παραιτούµενος δ ἄγεσθαι τῆς χειρὸς ὑπ αὐτοῦ µὴ βουλόµενος ἀλλ ἀντιτείνων. ὡς δ ἤκουσεν ἐν ἀγορᾷ τὸ σῶµα καίεσθαι τοῦ Καίσαρος ἀναστὰς ἐβάδιζεν ἐπὶ τιµῇ καίπερ ὑφ ορώµενός τε τὴν ὄψιν ἅµα καὶ πυρέττων. καί τις ὀφθέντος αὐτοῦ τῶν πολλῶν ἔφρασεν ἑτέρῳ τοὔνοµα πυνθανο µένῳ κἀκεῖνος ἄλλῳ καὶ διὰ πάντων θροῦς ἦν ὡς οὗτός ἐστιν ὁ ἀνὴρ τῶν ἀνῃρηκότων Καίσαρα καὶ γὰρ ἦν τις ὁµώνυµος ἐκείνῳ Κίννας ἐν τοῖς συνοµοσαµένοις ὃν τοῦτον εἶναι προλαβόντες ὥρµησαν εὐθὺς καὶ διέσπασαν ἐν µέσῳ τὸν ἄνθρωπον (Caes. LXVIII 3-7). 64 Μάλιστα δὲ τὸ Βρούτῳ γενόµενον φάσµα τὴν Καίσαρος ἐδήλωσε σφαγὴν οὐ γενοµένην θεοῖς ἀρεστήν ἦν δὲ τοιόνδε. µέλλων τὸν στρατὸν ἐξ Ἀβύδου διαβιβάζειν εἰς τὴν ἑτέραν ἤπειρον ἀνεπαύετο νυκτὸς ὥσπερ εἰώθει κατὰ σκηνήν οὐ καθεύδων ἀλλὰ φροντίζων περὶ τοῦ µέλλοντος λέγεται γὰρ οὗτος ἁνὴρ ἥκιστα δὴ τῶν στρατηγῶν ὑπνώδης γενέσθαι καὶ πλεῖστον ἑαυτῷ χρόνον ἐγρηγορότι χρῆσθαι πεφυκώς ψόφου δέ τινος αἰσθέσθαι περὶ τὴν θύραν ἔδοξε καὶ πρὸς τὸ τοῦ λύχνου φῶς ἤδη καταφεροµένου σκεψάµενος ὄψιν εἶδε φοβερὰν ἀνδρὸς ἐκφύλου τὸ µέγεθος καὶ χαλεποῦ τὸ εἶδος. ἐκ πλαγεὶς δὲ τὸ πρῶτον ὡς ἑώρα µήτε πράττοντά τι µήτε φθεγγόµενον ἀλλ ἑστῶτα σιγῇ παρὰ τὴν κλίνην ἠρώτα [ὅσ]τίς ἐστιν. ἀποκρίνεται δ αὐτῷ τὸ φάσµα ὁ σὸς ὦ Βροῦτε δαίµων κακός ὄψει δέ µε περὶ Φιλίππους. τότε µὲν οὖν ὁ Βροῦτος εὐθαρσῶς ὄψοµαι εἶπε καὶ τὸ δαιµόνιον εὐθὺς ἐκποδὼν ἀπῄει. τῷ δ ἱκνουµένῳ χρόνῳ περὶ τοὺς Φιλίππους ἀντιταχθεὶς Ἀντωνίῳ καὶ Καίσαρι τῇ µὲν πρώτῃ µάχῃ κρατήσας τὸ καθ ἑαυτὸν ἐτρέψατο καὶ διεξήλασε πορθῶν τὸ Καίσαρος στρατό πεδον τὴν δὲ δευτέραν αὐτῷ µάχεσθαι µέλλοντι φοιτᾷ τὸ αὐτὸ φάσµα τῆς νυκτὸς αὖθις οὐχ ὥστε τι προσειπεῖν ἀλλὰ συνεὶς ὁ Βροῦτος τὸ πεπρωµένον ἔρριψε φέρων ἑαυτὸν εἰς τὸν κίνδυνον. Οὐ µὴν ἔπεσεν ἀγωνιζόµενος ἀλλὰ τῆς τροπῆς γενο µένης ἀναφυγὼν πρός τι κρηµνῶδες καὶ τῷ ξίφει γυµνῷ προσβαλὼν τὸ στέρνον ἅµα καὶ φίλου τινὸς ὥς φασι συνεπιρρώσαντος τὴν πληγήν ἀπέθανεν (Caes. LXIX 6-14). 65 Cf. VEYNE (1999/4: ). CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos 243

14 era y el fantasma le respondió que se verían en Filipos. Cuando llegó la renombrada batalla, la noche anterior al segundo y definitivo encuentro, se le presentó nuevamente el fantasma sin decir palabra, si bien en esta ocasión Bruto comprendió su destino: aunque no murió en la ofensiva, tras la derrota, se quitó por voluntad propia la vida. Lo que ya se anticipaba en el pasaje precedente, resulta ahora manifiestamente claro, pues vemos a Bruto perseguido por los remordimientos de su acción. No obstante, nos enfrentamos a un pasaje de notoria ambigüedad pues, por una parte, se nos dice expresamente que Bruto no dormía pero, por otra, sabemos que este personaje no dormía nunca, sino sólo descansaba (Brut. XXXVI 2), por lo que su descanso bien podría equivaler al sueño. Aún así, en Brut. XXXVI 1 introduce Plutarco este hecho como un σηµεῖον. Ahora bien, no es evidente que nuestro autor se refiera a una mera «señal», ya que este dato puede ponerse en relación con la clasificación de los sueños de Aristóteles: ἀνάγκη δ οὖν τὰ ἐνύπνια ἢ αἴτια εἶναι ἢ σηµεῖα τῶν γινοµένων ἢ συµπτώµατα, ἢ πάντα ἢ ἔνια τούτων ἢ ἓν µόνον (Arist., Div. somn. 462b 26-30). Además, la aparición se define a sí misma como δαίµων y recordemos que Aristóteles (Div. somn. 463b 14) negaba la procedencia divina de los sueños, pero admitía que algunos de ellos poseían una naturaleza δαιµονία. De hecho, cuando al día siguiente Bruto le refiere lo ocurrido a Casio, que acostumbra a discrepar de aquél en su interpretación del mundo, éste le responde que la sensación es una cosa fugitiva y falaz, lo mismo que la mente, dotada de una tremenda facultad de cambio; que la impresión es semejante a la cera y que el alma del hombre tiene el poder de variar. Además, trae a colación el ejemplo de los sueños que mudan y presentan toda especie de afectos e imágenes. 66 Concluye diciéndole que es normal que se sienta agitado y lo tranquiliza 67 asegurándole que lo más probable es que los daimones no existan y que, aun cuando los haya, no tienen forma ni voz de hombre, ni poder ninguno que nos alcance. Estos razonamientos de Casio, que se hallan en la línea del pensamiento de Epicuro, 68 se oponen a las creencias de Bruto que, en nuestra opinión revelan la postura de Plutarco. En definitiva, este texto muestra cómo el mundo de los sueños y el de las señales y prodigios se hallan estrechamente vinculados no sólo en cuanto a su tratamiento, sino incluso por la terminología, que se emplea indistintamente para unos y otros fenómenos. Por añadidura, se mezcla aquí el concepto de visión/sueño liberador de la culpa y el de visión/sueño profético o predictivo, ya que se anuncia al mismo tiempo el final de la vida de Bruto. Con todo, no es ésta una noción nueva en el mundo griego, dado que tiene sus precedentes en las Erinias vengadoras y perseguidoras de los culpables de crímenes de sangre. En todo caso, en este pasaje, hallamos un elemento muy aristotélico de gran evolución muchos siglos después con Sigmund Freud, que no es otro que la liberación de la culpa a través de los sueños o las alucinaciones Cf. Plu., Cor. XXXVIII 4, Cf. Plu., De def. orac. 437e-f donde Plutarco refleja claramente la teoría aristotélica sobre el origen de los sueños y la influencia del estado del cuerpo en su contenido. 68 Cf. PÉREZ CORTÉS (2008: ). 69 Cf. FREUD (1975: 91). 244 CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos

15 8. CONCLUSIONES En suma, podemos pensar que existen ciertas analogías entre las teorías de Aristóteles acerca del sueño y el pensamiento que Plutarco deja traslucir en las Vidas de Alejandro y César. Sin duda un estudio más exhaustivo de la obra plutarquea podrá esclarecer muchas de las cuestiones que han quedado fuera del alcance de nuestra acotación del corpus. Por una parte, hemos visto cómo Aristóteles niega el origen de los ensueños como enviados por un dios y, en el plano humano, niega que haya un poder sobrenatural de «pre-visión» en ciertas personas. Sin embargo, admite la posibilidad de interpretar los sueños verídicos para quien encuentre los referentes que provocan las imágenes oníricas. En las Vidas estudiadas hemos visto también cómo los dioses se mantienen al margen de los sueños y, si aparecen en ellos como personaje, entonces no se distinguen de los mortales, carentes por completo de la consideración que merece una divinidad. Así, cuando Plutarco introduce la opinión de los dioses, no es en un sueño, sino que quien percibe su presencia Bruto está despierto en el momento de la experiencia sobrenatural. Ahora bien, si Aristóteles está convencido de que durante el sueño no hay distinción entre buenos y malos porque el alma ha perdido la facultad de discernir (E.N. 1102b 4-10) y cree, por tanto, en la inactividad del alma durante el sueño (E.E. 1219a 24-25) aunque sólo sea la ἐπιστήµη la que queda inactiva (M.M. 1201b 17-19), Plutarco no entra en esta disquisición y permanece al margen de lo que no sea puramente práctico, aunque no se halla en modo alguno ajeno a este pensamiento. Al queronense le interesan los sueños de sus personajes en tanto que éstos contribuyen al conocimiento de alguna faceta vital que se escapa a la hierática apariencia que otorga, en ocasiones, la vigilia, es decir, que utiliza el relato del sueño para adentrarse en el interior de sus personajes, en su psique. 70 A través de los sueños, donde el individuo pierde el control se torna pasivo, según el estagirita, es donde Plutarco halla también un recoveco para el análisis, de suerte que los sueños se convierten en materia prima de sumo interés para la caracterización psicológica de esos hombres por los que siempre tanto se preocupa. BIBLIOGRAFÍA ARROYO DE LA FUENTE, Mª.A. (1999). «Isis y Serapis, legitimadores de la realeza en la época ptolemaica», B.A.E.D.E. 9, BARRIGÓN, C.-NIETO, J.Mª. (1992). «Algunos problemas de la traducción de la terminología onírica griega al castellano», Epos 8, BJÖRCK, G. (1964). «ONAR IDEIN. De la perception de rêve chez les anciens», Eranos 44, Vid. Plu., De virt. et vit. 101a donde Plutarco advierte de que es en los sueños donde se despierta el carácter depravado y la intemperancia, mientras que durante el día el vicio se oculta. Cf. De tuend. san. praec. 129b. CFC (g): Estudios griegos e indoeuropeos 245

την..., επειδή... Se usa cuando se cree que el punto de vista del otro es válido, pero no se concuerda completamente

την..., επειδή... Se usa cuando se cree que el punto de vista del otro es válido, pero no se concuerda completamente - Concordar En términos generales, coincido con X por Se usa cuando se concuerda con el punto de vista de otro Uno tiende a concordar con X ya Se usa cuando se concuerda con el punto de vista de otro Comprendo

Διαβάστε περισσότερα

Filipenses 2:5-11. Filipenses

Filipenses 2:5-11. Filipenses Filipenses 2:5-11 Filipenses La ciudad de Filipos fue nombrada en honor de Felipe II de Macedonia, padre de Alejandro. Con una pequeña colonia judía aparentemente no tenía una sinagoga. El apóstol fundó

Διαβάστε περισσότερα

Métodos Matemáticos en Física L4F. CONDICIONES de CONTORNO+Fuerzas Externas (Cap. 3, libro APL)

Métodos Matemáticos en Física L4F. CONDICIONES de CONTORNO+Fuerzas Externas (Cap. 3, libro APL) L4F. CONDICIONES de CONTORNO+Fuerzas Externas (Cap. 3, libro Condiciones de contorno. Fuerzas externas aplicadas sobre una cuerda. condición que nos describe un extremo libre en una cuerda tensa. Ecuación

Διαβάστε περισσότερα

Académico Introducción

Académico Introducción - Σε αυτήν την εργασία/διατριβή θα αναλύσω/εξετάσω/διερευνήσω/αξιολογήσω... general para un ensayo/tesis Για να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση, θα επικεντρωθούμε πρώτα... Para introducir un área específica

Διαβάστε περισσότερα

Academic Opening Opening - Introduction Greek Spanish En este ensayo/tesis analizaré/investigaré/evaluaré...

Academic Opening Opening - Introduction Greek Spanish En este ensayo/tesis analizaré/investigaré/evaluaré... - Introduction Σε αυτήν την εργασία/διατριβή θα αναλύσω/εξετάσω/διερευνήσω/αξιολογήσω... General opening for an essay/thesis En este ensayo/tesis analizaré/investigaré/evaluaré... Για να απαντήσουμε αυτή

Διαβάστε περισσότερα

μέλλων τελευτᾶν 0,25 puntos καὶ βουλόμενος 0,25 puntos τοὺς αὐτοῦ παῖδας ἐμπείρους εἶναι τῆς γεωργίας, 0,5 puntos

μέλλων τελευτᾶν 0,25 puntos καὶ βουλόμενος 0,25 puntos τοὺς αὐτοῦ παῖδας ἐμπείρους εἶναι τῆς γεωργίας, 0,5 puntos Materia: GRIEGO II. EvAU CURSO 17/18 CRITERIOS ESPECÍFICOS DE CORRECCIÓN PROPUESTA A: EL LABRADOR Y SUS HIJOS 1.- Traducción íntegra del texto: (4 puntos). Se ponderará, ante todo: - La recta adecuación

Διαβάστε περισσότερα

Lógica Proposicional. Justificación de la validez del razonamiento?

Lógica Proposicional. Justificación de la validez del razonamiento? Proposicional educción Natural Proposicional - 1 Justificación de la validez del razonamiento? os maneras diferentes de justificar Justificar que la veracidad de las hipótesis implica la veracidad de la

Διαβάστε περισσότερα

Lógica Proposicional

Lógica Proposicional Proposicional educción Natural Proposicional - 1 Justificación de la validez del razonamiento os maneras diferentes de justificar Justificar que la veracidad de las hipótesis implica la veracidad de la

Διαβάστε περισσότερα

Escenas de episodios anteriores

Escenas de episodios anteriores Clase 09/10/2013 Tomado y editado de los apuntes de Pedro Sánchez Terraf Escenas de episodios anteriores objetivo: estudiar formalmente el concepto de demostración matemática. caso de estudio: lenguaje

Διαβάστε περισσότερα

SOLUCIONES DE LAS ACTIVIDADES Págs. 101 a 119

SOLUCIONES DE LAS ACTIVIDADES Págs. 101 a 119 Página 0. a) b) π 4 π x 0 4 π π / 0 π / x 0º 0 x π π. 0 rad 0 π π rad 0 4 π 0 π rad 0 π 0 π / 4. rad 4º 4 π π 0 π / rad 0º π π 0 π / rad 0º π 4. De izquierda a derecha: 4 80 π rad π / rad 0 Página 0. tg

Διαβάστε περισσότερα

Nuestra Iglesia. Καλό Πάσχα! Χριστός Ἀνέστη! Ἀληθῶς Ἀνέστη! Ἦχος πλ. α'

Nuestra Iglesia. Καλό Πάσχα! Χριστός Ἀνέστη! Ἀληθῶς Ἀνέστη! Ἦχος πλ. α' Nuestra Iglesia Καλό Πάσχα! Χριστός Ἀνέστη! Ἀληθῶς Ἀνέστη! Ἦχος πλ. α' Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτω θάνατον πατήσας, καὶ τοὶς ἐν τοῖς μνήμασι, ζωὴν χαρισάμενος. FELIZ PASCUA DE RESURRECCION A TODOS!!!

Διαβάστε περισσότερα

TRIGONOMETRIA. hipotenusa L 2. hipotenusa

TRIGONOMETRIA. hipotenusa L 2. hipotenusa TRIGONOMETRIA. Calcular las razones trigonométricas de 0º, º y 60º. Para calcular las razones trigonométricas de º, nos ayudamos de un triángulo rectángulo isósceles como el de la figura. cateto opuesto

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1 ης ΣΕΛΙΔΑΣ KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΙΟΥΝΙΟΥ 2005 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ

ΑΡΧΗ 1 ης ΣΕΛΙΔΑΣ KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΙΟΥΝΙΟΥ 2005 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΑΡΧΗ 1 ης ΣΕΛΙΔΑΣ KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΙΟΥΝΙΟΥ 2005 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ Α. Να αποδώσετε στο τετράδιό σας στην ελληνική γλώσσα το παρακάτω κείμενο,

Διαβάστε περισσότερα

Análisis de las Enneadas de Plotino. Gonzalo Hernández Sanjorge A Parte Rei 20

Análisis de las Enneadas de Plotino. Gonzalo Hernández Sanjorge A Parte Rei 20 Análisis de las Enneadas de Plotino, Tratado Cuarto de la Enneada Primera Acerca de la felicidad1 Gonzalo Hernández Sanjorge La felicidad vinculada al vivir bien: la sensación y la razón. Identificar qué

Διαβάστε περισσότερα

Una visión alberiana del tema. Abstract *** El marco teórico. democracia, república y emprendedores; alberdiano

Una visión alberiana del tema. Abstract *** El marco teórico. democracia, república y emprendedores; alberdiano Abstract Una visión alberiana del tema - democracia, república y emprendedores; - - alberdiano El marco teórico *** - 26 LIBERTAS SEGUNDA ÉPOCA - - - - - - - - revolución industrial EMPRENDEDORES, REPÚBLICA

Διαβάστε περισσότερα

Tema de aoristo. Morfología y semántica

Tema de aoristo. Morfología y semántica Tema de aoristo Morfología y semántica El verbo politemático Cada verbo griego tiene 4 temas principales. La diferencia semántica entre ellos es el aspecto, no el tiempo. Semántica de los temas verbales

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ INTRODUCCIÓN

ΕΙΣΑΓΩΓΗ INTRODUCCIÓN ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΣΤΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΑ ΣΥΜΒΟΥΛΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ (ΕΣΕ) KAI Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΟΔΗΓΙΑ 2009/38 INFORMACIÓN Y CONSULTA EN LOS COMITÉS DE EMPRESA EUROPEOS (CEE) Y LA DIRECTIVA COMUNITARIA 2009/38 Αθανάσιος

Διαβάστε περισσότερα

TEMA IV: FUNCIONES HIPERGEOMETRICAS

TEMA IV: FUNCIONES HIPERGEOMETRICAS TEMA IV: FUNCIONES HIPERGEOMETRICAS 1. La ecuación hipergeométrica x R y α, β, γ parámetros reales. x(1 x)y + [γ (α + β + 1)x]y αβy 0 (1.1) Dividiendo en (1.1) por x(1 x) obtenemos (x 0, x 1) y + γ (α

Διαβάστε περισσότερα

PÁGINA 106 PÁGINA a) sen 30 = 1/2 b) cos 120 = 1/2. c) tg 135 = 1 d) cos 45 = PÁGINA 109

PÁGINA 106 PÁGINA a) sen 30 = 1/2 b) cos 120 = 1/2. c) tg 135 = 1 d) cos 45 = PÁGINA 109 PÁGINA 0. La altura del árbol es de 8,5 cm.. BC m. CA 70 m. a) x b) y PÁGINA 0. tg a 0, Con calculadora: sß 0,9 t{ ««}. cos a 0, Con calculadora: st,8 { \ \ } PÁGINA 05. cos a 0,78 tg a 0,79. sen a 0,5

Διαβάστε περισσότερα

Nro. 01 Septiembre de 2011

Nro. 01 Septiembre de 2011 SOL Cultura La Tolita, de 400 ac. a 600 dc. En su representación se sintetiza toda la mitología ancestral del Ecuador. Trabajado en oro laminado y repujado. Museo Nacional Banco Central del Ecuador Dirección

Διαβάστε περισσότερα

1 La teoría de Jeans. t + (n v) = 0 (1) b) Navier-Stokes (conservación del impulso) c) Poisson

1 La teoría de Jeans. t + (n v) = 0 (1) b) Navier-Stokes (conservación del impulso) c) Poisson 1 La teoría de Jeans El caso ás siple de evolución de fluctuaciones es el de un fluído no relativista. las ecuaciones básicas son: a conservación del núero de partículas n t + (n v = 0 (1 b Navier-Stokes

Διαβάστε περισσότερα

PARTICIPIO DE PRESENTE

PARTICIPIO DE PRESENTE EL PARTICIPIO MORFOLOGÍA PARTICIPIO DE PRESENTE ACTIVA MEDIA PASIVA λύ- ων, -ουσα, -ον λύ- οντος, -ουσης,-οντος λύ- ο - µενος, -η, -ον λύ- ο - µενου, -ης, -ου λύ- ο - µενος, -η, -ον λύ- ο - µενου, -ης,

Διαβάστε περισσότερα

Revista de Filosofía Vol. XXV, N 1, 2013 pp Platão, Filebo -

Revista de Filosofía Vol. XXV, N 1, 2013 pp Platão, Filebo - Revista de Filosofía Vol. XXV, N 1, 2013 pp. 163-181 Platão, Filebo - - - Filebo 164 1 Filebo 2, me resulta especialmente útil la - i.e. interpre- en particular. 1. II 2 Filebo - 3 : ) vêm do um e do múltiplo,

Διαβάστε περισσότερα

CAPÍTULO 6: EL PRONOMBRE DEMOSTRATIVO Y RELATIVO

CAPÍTULO 6: EL PRONOMBRE DEMOSTRATIVO Y RELATIVO CAPÍTULO 6: EL PRONOMBRE DEMOSTRATIVO Y RELATIVO I. EL PRONOMBRE DEMOSTRATIVO Hay dos tipos de pronombres demostrativos: cercanos y lejanos. 1 Normalmente sirven para señalar la cercanía o lejanía de alguien/algo

Διαβάστε περισσότερα

La experiencia de la Mesa contra el Racismo

La experiencia de la Mesa contra el Racismo La experiencia de la Mesa contra el Racismo Informe Di icultad para identi icarse como discriminado Subsistencia de mecanismos individuales para enfrentar el racismo Las propuestas de las organizaciones

Διαβάστε περισσότερα

Το ίκτυο Βιβλιοθηκών του Τµήµατος Κοινωνικού Έργου της Caja Madrid. La Red de Bibliotecas de Obra Social Caja Madrid

Το ίκτυο Βιβλιοθηκών του Τµήµατος Κοινωνικού Έργου της Caja Madrid. La Red de Bibliotecas de Obra Social Caja Madrid Το ίκτυο Βιβλιοθηκών του Τµήµατος Κοινωνικού Έργου της Caja Madrid La Red de Bibliotecas de Obra Social Caja Madrid Το ίκτυο Βιβλιοθηκών αποτελεί τµήµα ενός Χρηµατοπιστωτικού Φορέα που προορίζει ποσοστό

Διαβάστε περισσότερα

Inmigración Estudiar. Estudiar - Universidad. Indicar que quieres matricularte. Indicar que quieres matricularte en una asignatura.

Inmigración Estudiar. Estudiar - Universidad. Indicar que quieres matricularte. Indicar que quieres matricularte en una asignatura. - Universidad Me gustaría matricularme en la universidad. Indicar que quieres matricularte Me quiero matricular. Indicar que quieres matricularte en una asignatura en un grado en un posgrado en un doctorado

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΑΡΧΗ ΣΕΛΙ ΑΣ 1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Πέμπτη, 15 Σεπτεμβρίου 2011

Διαβάστε περισσότερα

KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ

KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙ ΑΣ KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ Α. Να αποδώσετε στο τετράδιό σας στην ελληνική γλώσσα το παρακάτω κείμενο, προσδίδοντάς

Διαβάστε περισσότερα

RV 1909 RV 1960. Texto Bizantino Interlineal Griego - Español. Libro: Lucas

RV 1909 RV 1960. Texto Bizantino Interlineal Griego - Español. Libro: Lucas Lc 1 (1:1) επειδηπερ Puesto que πολλοι muchos επεχειρησαν pusieron en mano αναταξασθαι poner en orden διηγησιν relato περι acerca de/(sobre)/(por) των los πεπληροφορηµενων han sido plenamente persuadidos

Διαβάστε περισσότερα

Académico Introducción

Académico Introducción - Σε αυτήν την εργασία/διατριβή θα αναλύσω/εξετάσω/διερευνήσω/αξιολογήσω... general para un ensayo/tesis In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze Για να απαντήσουμε αυτή

Διαβάστε περισσότερα

Για να ρωτήσετε αν κάποιος μπορεί να σας βοηθήσει να γεμίσετε μια φόρμα

Για να ρωτήσετε αν κάποιος μπορεί να σας βοηθήσει να γεμίσετε μια φόρμα - Γενικά Dónde tengo que pedir el formulario/impreso para? Για να ρωτήσετε που μπορείτε να βρείτε μια φόρμα Dónde tengo que pedir el formulario/impreso para? Cuál es la fecha de expedición de su (documento)?

Διαβάστε περισσότερα

Τραγwδούμενα. EDICIÓN CRÍTICA, TRADUCCIÓN Y COMENTARIO DE LOS FRAGMENTOS ATRIBUIDOS A ASCLEPÍADES DE TRAGILO

Τραγwδούμενα. EDICIÓN CRÍTICA, TRADUCCIÓN Y COMENTARIO DE LOS FRAGMENTOS ATRIBUIDOS A ASCLEPÍADES DE TRAGILO Tesis doctoral Τραγwδούμενα. EDICIÓN CRÍTICA, TRADUCCIÓN Y COMENTARIO DE LOS FRAGMENTOS ATRIBUIDOS A ASCLEPÍADES DE TRAGILO Nereida Villagra Hidalgo Τραγῳδούμενα. EDICIÓN CRÍTICA, TRADUCCIÓN Y COMENTARIO

Διαβάστε περισσότερα

Inmigración Documentos

Inmigración Documentos - General Πού μπορώ να βρω τη φόρμα για ; Pedir un formulario Πότε εκδόθηκε το [έγγραφο] σας; Pedir la fecha de expedición de un documento Πού εκδόθηκε το [έγγραφο] σας; Pedir el lugar de expedición de

Διαβάστε περισσότερα

Inmigración Documentos

Inmigración Documentos - General Dónde tengo que pedir el formulario/impreso para? Pedir un formulario Cuál es la fecha de expedición de su (documento)? Pedir la fecha de expedición de un documento Cuál es el lugar de expedición

Διαβάστε περισσότερα

bab.la Φράσεις: Προσωπική Αλληλογραφία Ευχές ελληνικά-ισπανικά

bab.la Φράσεις: Προσωπική Αλληλογραφία Ευχές ελληνικά-ισπανικά Ευχές : Γάμος Συγχαρητήρια. Σας ευχόμαστε όλη την ευτυχία του κόσμου. Felicitaciones. Les deseamos a ambos toda la felicidad del mundo. νιόπαντρο ζευγάρι Θερμά συγχαρητήρια για τους δυο σας αυτήν την ημέρα

Διαβάστε περισσότερα

Los Determinantes y los Pronombres

Los Determinantes y los Pronombres Los Determinantes y los Pronombres Englobamos dentro de los determinantes al artículo y a todos los adjetivos determinativos (demostrativos, posesivos, numerales, indefinidos, interrogativos y exclamativos).

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Ισπανικά για τον τουρισμό(α1-α2) Συγγραφέας: Δημήτρης Ε. Φιλιππής

Διαβάστε περισσότερα

Gonzalo Hernández Sanjorge

Gonzalo Hernández Sanjorge Análisis de las Enneadas de Plotino. Tratado Segundo de la Enneada Primera Acerca de las virtudes 1 Gonzalo Hernández Sanjorge La virtud como forma de semejanza con la divinidad. En este tratado Plotino

Διαβάστε περισσότερα

Κυρ. Ιωάννου Οδ. Δωριέων 34 Τ.Κ 8068, Λάρνακα. Adam Smith 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ

Κυρ. Ιωάννου Οδ. Δωριέων 34 Τ.Κ 8068, Λάρνακα. Adam Smith 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ - Dirección Κυρ. Ιωάννου Οδ. Δωριέων 34 Τ.Κ 8068, Λάρνακα Formato de dirección de México: Colonia Código postal + Estado, Ciudad. Jeremy Rhodes 212 Silverback Drive California Springs CA 92926 Formato

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2003 ΕΙ ΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2003 ΕΙ ΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2003 ΕΙ ΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. ΑΠΟ ΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Χωρίς πράσινο, δεν υπάρχει ποιότητα ζωής. Έχουµε ανάγκη αυτή τη σχέση µε τη φύση γιατί η µη ύπαρξη της,

Διαβάστε περισσότερα

Roma* Turquía Jerusalén*

Roma* Turquía Jerusalén* Roma* Turquía Jerusalén* Éfeso * Colosas Valle Licos Laodicea = Centro Bancario Hierápolis = Aguas Termales Colosas = Antigua, más pequeña, Al lado del camino Industria languidece Valle Licos Nativos de

Διαβάστε περισσότερα

Κυρ. Ιωάννου Οδ. Δωριέων 34 Τ.Κ 8068, Λάρνακα. Adam Smith 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ

Κυρ. Ιωάννου Οδ. Δωριέων 34 Τ.Κ 8068, Λάρνακα. Adam Smith 8 Crossfield Road Selly Oak Birmingham West Midlands B29 1WQ - Dirección Av. Galileo 110 Colonia Polanco C.P. 12560 México, D.F. Formato de dirección de México: Colonia Código postal + Estado, Ciudad. Av. Galileo 110 12560 Madrid (Madrid) Formato de dirección de

Διαβάστε περισσότερα

Ταξίδι Τρώγοντας έξω. Τρώγοντας έξω - Στην είσοδο. Τρώγοντας έξω - Παραγγελία φαγητού

Ταξίδι Τρώγοντας έξω. Τρώγοντας έξω - Στην είσοδο. Τρώγοντας έξω - Παραγγελία φαγητού - Στην είσοδο Me gustaría reservar una mesa para _[número de personas]_ a las _[hora]_. Για να κάνετε κράτηση Una mesa para _[número de personas]_, por favor. Για να ζητήσετε τραπέζι Aceptan tarjetas de

Διαβάστε περισσότερα

QUINCE RASGOS DE LOS LENGUAJES CIENTÍFICO-TÉCNICOS DEL GRIEGO ANTIGUO

QUINCE RASGOS DE LOS LENGUAJES CIENTÍFICO-TÉCNICOS DEL GRIEGO ANTIGUO HVMANITAS - Vol. LI (1999) 3-21 A. LóPEZ EIRE Universidad de Salamanca QUINCE RASGOS DE LOS LENGUAJES CIENTÍFICO-TÉCNICOS DEL GRIEGO ANTIGUO Summary: Applying the point of view of Pragmatics, the author

Διαβάστε περισσότερα

EL ARTÍCULO PRIMERA DECLINACIÓN FEMENINOS

EL ARTÍCULO PRIMERA DECLINACIÓN FEMENINOS EL ARTÍCULO Masculino Femenino Neutro Nominativo ὁ ἡ τό Acusativo τόν τήν τό Genitivo τοῦ τῆς τοῦ Dativo τῷ τῇ τῷ Nominativo οἱ αἱ τά Acusativo τούς τάς τά Genitivo τῶν τῶν τῶν Dativo τοῖς ταῖς τοῖς PRIMERA

Διαβάστε περισσότερα

Negocios Carta. Carta - Dirección

Negocios Carta. Carta - Dirección - Dirección Mr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs CA 92926 Mr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs CA 92926 Formato de dirección

Διαβάστε περισσότερα

KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2006 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ

KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2006 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙ ΑΣ KΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2006 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ Α. Να αποδώσετε στο τετράδιό σας στην ελληνική γλώσσα το παρακάτω κείμενο, προσδίδοντάς

Διαβάστε περισσότερα

Ταξίδι Γενικά. Γενικά - Τα απαραίτητα. Γενικά - Συνομιλία. Παράκληση για βοήθεια. Ερώτηση σε πρόσωπο αν μιλά αγγλικά

Ταξίδι Γενικά. Γενικά - Τα απαραίτητα. Γενικά - Συνομιλία. Παράκληση για βοήθεια. Ερώτηση σε πρόσωπο αν μιλά αγγλικά - Τα απαραίτητα Podría ayudarme? Παράκληση για βοήθεια Habla inglés? Ερώτηση σε πρόσωπο αν μιλά αγγλικά Habla_[idioma]_? Ερώτηση σε πρόσωπο αν μιλά ορισμένη γλώσσα No hablo_[idioma]_. Διασαφήνιση ότι δεν

Διαβάστε περισσότερα

Εμπορική αλληλογραφία Ηλεκτρονική Αλληλογραφία

Εμπορική αλληλογραφία Ηλεκτρονική Αλληλογραφία - Εισαγωγή ελληνικά Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε, ισπανικά Distinguido Sr. Presidente: Εξαιρετικά επίσημη επιστολή, ο παραλήπτης έχει ένα ειδικό τίτλο ο οποίος πρέπει να χρησιμοποιηθεί αντί του ονόματος του

Διαβάστε περισσότερα

UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID

UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID FACULTAD DE FILOLOGÍA ESTUDIO SEMÁNTICO SOBRE εΐσος E ισεα EN EL CORPUS HIPPOCRATICUM Y SUS ANTECEDENTES HISTÓRICOS TESIS DOCTORAL DE: ÁLVARO PIZARRO HERRMANN DIRIGIDA

Διαβάστε περισσότερα

1ª y 2ª DECLINACIONES. PRESENTE INDICATIVO ACTIVO. CASOS. ORACIONES SIMPLES Y COMPUESTAS COORDINADAS.

1ª y 2ª DECLINACIONES. PRESENTE INDICATIVO ACTIVO. CASOS. ORACIONES SIMPLES Y COMPUESTAS COORDINADAS. TEMA 3: 1ª y 2ª DECLINACIONES. PRESENTE INDICATIVO ACTIVO. CASOS. ORACIONES SIMPLES Y COMPUESTAS COORDINADAS. a) Morfología nominal: 1ª (femeninos) y 2ª declinaciones (masculinos). b) Morfología verbal:

Διαβάστε περισσότερα

Los nombres que significan mundo en Aristóteles: κόσμος, τὸ ὅλον, τὸ πᾶν, τὰ πάντα, τὰ πράγματα, τὰ ὄντα, φύσις y οὐρανός

Los nombres que significan mundo en Aristóteles: κόσμος, τὸ ὅλον, τὸ πᾶν, τὰ πάντα, τὰ πράγματα, τὰ ὄντα, φύσις y οὐρανός [49-66] ISSN 2362-4841 (en línea) / ISSN 0325-1721 (impresa) Anales de Filología Clásica /28 (2015) 49 Los nombres que significan mundo en Aristóteles: κόσμος, τὸ ὅλον, τὸ πᾶν, τὰ πάντα, τὰ πράγματα, τὰ

Διαβάστε περισσότερα

FL/STEM Σχεδιασμός/Πρότυπο μαθήματος (χημεία) 2015/2016. Μάθημα (τίτλος) Οξυγόνο. Παραγωγή οξυγόνου Επίπεδο επάρκειας γλώσσας < Α1 Α2 Β1 Β2 C1

FL/STEM Σχεδιασμός/Πρότυπο μαθήματος (χημεία) 2015/2016. Μάθημα (τίτλος) Οξυγόνο. Παραγωγή οξυγόνου Επίπεδο επάρκειας γλώσσας < Α1 Α2 Β1 Β2 C1 Μάθημα (τίτλος) Οξυγόνο. Παραγωγή οξυγόνου Επίπεδο επάρκειας γλώσσας < Α1 Α2 Β1 Β2 C1 Τάξη/βαθμίδα: 6η Αριθμός μαθητών στην τάξη: 8 Περιεχόμενο μαθήματος: Οξυγόνο. Θέμα: Άνθρωπος και φύση Ουσίες Προϋποθέσεις

Διαβάστε περισσότερα

antecedentes históricos 1

antecedentes históricos 1 1 Álvaro Pizarro Herrmann 2 Pontificia Universidad Católica de Chile Resumen: El propósito de este artículo es mostrar que existen dos tesis fundamentales acerca del uso de εἶδος e ἰδέα en el Corpus Hippocraticum.

Διαβάστε περισσότερα

LA TERCERA DECLINACIÓN O DECLINACIÓN ATEMÁTICA

LA TERCERA DECLINACIÓN O DECLINACIÓN ATEMÁTICA LA TERCERA DECLINACIÓN O DECLINACIÓN ATEMÁTICA Comprende sustantivos de género masculino y femenino (animados) y neutro (inanimados). Esta declinación recibe el nombre de atemática porque entre la raíz

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΡΙΤΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2004 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3)

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΡΙΤΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2004 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3) ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙ ΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΡΙΤΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2004 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3) Α. Να αποδώσετε στο τετράδιό σας στην ελληνική γλώσσα

Διαβάστε περισσότερα

Ευρύτερη περιοχή χαράδρας ποταμού Αράχθου

Ευρύτερη περιοχή χαράδρας ποταμού Αράχθου Ruta por Epiro: Ioannina y sus alrededores Día 1 Kostitsi La población de Kostitsi se ubica en la región Epiro de Grecia. Ευρύτερη περιοχή χαράδρας ποταμού Αράχθου Ευρύτερη περιοχή χαράδρας ποταμού Αράχθου

Διαβάστε περισσότερα

GRIEGO. - Cuando en una oración simple no aparece el verbo, se supone el verbo εἰμί ὁ ἄνθρωπος κακός El hombre es malo

GRIEGO. - Cuando en una oración simple no aparece el verbo, se supone el verbo εἰμί ὁ ἄνθρωπος κακός El hombre es malo GRIEGO FICHA DE REPASO Νº 1 - Cuando en una oración simple no aparece el verbo, se supone el verbo εἰμί ὁ ἄνθρωπος κακός El hombre es malo - El vocativo suele ir precedido de la interjección ὦ : ὦ θέα

Διαβάστε περισσότερα

TEMA 8 - PRAGMA PROPOSICIONES COMPLETIVAS IAENUS 1

TEMA 8 - PRAGMA PROPOSICIONES COMPLETIVAS IAENUS 1 TEMA 8 - PRAGMA PROPOSICIONES COMPLETIVAS IAENUS 1 MORFOLOGIA DEL INFINITIVO El infinitivo es la forma nominal del verbo: es un sustantivo verbal φεύγω φεύγειν Yo huyo (huir) el huir el hecho de huir ἔχω

Διαβάστε περισσότερα

-νω. - νω. -σκω. - σκω

-νω. - νω. -σκω. - σκω TEMA DE PRESENTE -1- PRESENTES TEMÁTICOS ATEMÁTICOS RADICALES SUFIJADOS RADICALES SUFIJADOS SIN -νω SIN -ν -µι -ν -µαι CON - νω -σκω CON -νη-µι -ν -µαι - σκω - A) Temáticos radicales sin reduplicación

Διαβάστε περισσότερα

IX Jornadas de Investigación del Departamento de Filosofía FaHCE-UNLP

IX Jornadas de Investigación del Departamento de Filosofía FaHCE-UNLP IX Jornadas de Investigación del Departamento de Filosofía FaHCE-UNLP Numenio y Plotino sobre la causa segunda Gabriela Müller UBA-CONICET I. Introducción El título de este trabajo está inspirado en una

Διαβάστε περισσότερα

Προσωπική Αλληλογραφία Ευχές

Προσωπική Αλληλογραφία Ευχές - Γάμος Felicitaciones. Les deseamos a ambos toda la felicidad del mundo. Συγχαρητήρια για ένα νιόπαντρο ζευγάρι Felicitaciones y los mejores deseos para ambos en el día de su boda. Συγχαρητήρια για ένα

Διαβάστε περισσότερα

Προσωπική Αλληλογραφία Ευχές

Προσωπική Αλληλογραφία Ευχές - Γάμος Συγχαρητήρια. Σας ευχόμαστε όλη την ευτυχία του κόσμου. Συγχαρητήρια για ένα νιόπαντρο ζευγάρι Θερμά συγχαρητήρια για τους δυο σας αυτήν την ημέρα του γάμου σας. Συγχαρητήρια για ένα νιόπαντρο

Διαβάστε περισσότερα

Análisis de las Eneadas de Plotino, Gonzalo Hernández Sanjorge

Análisis de las Eneadas de Plotino, Gonzalo Hernández Sanjorge Análisis de las Eneadas de Plotino, Gonzalo Hernández Sanjorge Tratado Primero de la Eneada I Acerca de o que son los seres vivos y el ser humano 1 De dónde provienen las pasiones? Esa es la pregunta de

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 4η 15. Bούλομαι δὲ καὶ ἃς βασιλεῖ πρὸς τὴν πόλιν συνθήκας ὁ Λυκοῦργος ἐποίησε διηγήσασθαι: μόνη γὰρ δὴ αὕτη ἀρχὴ διατελεῖ οἵαπερ ἐξ ἀρχῆς κατεστάθη: τὰς δὲ ἄλλας πολιτείας εὕροι

Διαβάστε περισσότερα

UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID FACULTAD DE FILOLOGÍA Departamento de Filología Griega y Lingüística Indoeuropea

UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID FACULTAD DE FILOLOGÍA Departamento de Filología Griega y Lingüística Indoeuropea UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID FACULTAD DE FILOLOGÍA Departamento de Filología Griega y Lingüística Indoeuropea DIONISO EN DIODORO SÍCULO MEMORIA PARA OPTAR AL GRADO DE DOCTOR PRESENTADA POR Óscar Patón

Διαβάστε περισσότερα

Εμπορική αλληλογραφία Επιστολή

Εμπορική αλληλογραφία Επιστολή - Διεύθυνση Sr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs CA 92926 Sr. J. Rhodes Rhodes & Rhodes Corp. 212 Silverback Drive California Springs CA 92926 Αμερικανική γραφή διεύθυνσης:

Διαβάστε περισσότερα

LA CONJUGACIÓN EN GRIEGO ANTIGUO

LA CONJUGACIÓN EN GRIEGO ANTIGUO LA CONJUGACIÓN EN GRIEGO ANTIGUO El verbo griego se conjuga a partir de cuatro temas, independientes entre sí que son: - Tema de Presente - Tema de Futuro - Tema de Aoristo - Tema de Perfecto Cuando enunciamos

Διαβάστε περισσότερα

Το παρόν σχέδιο μαθήματος δημιουργήθηκε από την κα. Radost Mazganova, καθηγήτρια Ισπανικών και την κα. Yordanka Yordanova, καθηγήτρια χημείας

Το παρόν σχέδιο μαθήματος δημιουργήθηκε από την κα. Radost Mazganova, καθηγήτρια Ισπανικών και την κα. Yordanka Yordanova, καθηγήτρια χημείας Μάθημα (τίτλος) Καθαρές ουσίες και μείγματα Επίπεδο γλωσσικής επάρκειας Α1 Α2 Β1 Β2 C1 Τάξη/βαθμίδα: πέμπτη Αριθμός μαθητών στην τάξη: 15 Θέμα: Άνθρωπος και φύση / Ουσίες και οι ιδιότητές τους Προϋποθέσεις

Διαβάστε περισσότερα

UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID FACULTAD DE FILOLOGÍA Departamento de Filología Griega y Lingüística Indoeuropea

UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID FACULTAD DE FILOLOGÍA Departamento de Filología Griega y Lingüística Indoeuropea UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID FACULTAD DE FILOLOGÍA Departamento de Filología Griega y Lingüística Indoeuropea TESIS DOCTORAL Edición crítica, traducción y comentario del diálogo "Sobre la filosofía"

Διαβάστε περισσότερα

Negocios Encabezamiento e introducción

Negocios Encabezamiento e introducción - Encabezamiento e introducción Español Griego Distinguido Sr. Presidente: Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε, Muy formal, el destinatario recibe un título especial que debe ser usado junto a su nombre o sustituyéndolo.

Διαβάστε περισσότερα

Αιτήσεις Συνοδευτική Επιστολή

Αιτήσεις Συνοδευτική Επιστολή - Εισαγωγή Αξιότιμε κύριε, Επίσημη επιστολή, αρσενικός αποδέκτης, όνομα άγνωστο Αξιότιμη κυρία, Επίσημη επιστολή, θηλυκός αποδέκτης, όνομα άγνωστο Αξιότιμε κύριε/ κυρία, Distinguido Señor: Distinguida

Διαβάστε περισσότερα

El significado de las declaraciones YO SOY en la Biblia

El significado de las declaraciones YO SOY en la Biblia El significado de las declaraciones YO SOY en la Biblia por el Dr Trevor R Allin www.livingwater-spain.com 2017 Trevor R Allin www.livingwater-spain.com Traducciones de la Biblia a las que se hace referencia:

Διαβάστε περισσότερα

Ταξίδι Υγεία. Υγεία - Έκτακτο περιστατικό. Υγεία - Στο γιατρό. Necesito ir al hospital. Παράκληση για μεταφορά στο νοσοκομείο. Me siento mal.

Ταξίδι Υγεία. Υγεία - Έκτακτο περιστατικό. Υγεία - Στο γιατρό. Necesito ir al hospital. Παράκληση για μεταφορά στο νοσοκομείο. Me siento mal. - Έκτακτο περιστατικό Necesito ir al hospital. Παράκληση για μεταφορά στο νοσοκομείο Me siento mal. Necesito ver a un doctor inmediatamente! Παράκληση για άμεση γιατρική φροντίδα Ayuda! Έκκληση για άμεση

Διαβάστε περισσότερα

EL MÉTODO DE LAS ὑποθέσεις EN PHÆDO

EL MÉTODO DE LAS ὑποθέσεις EN PHÆDO UNIVERSIDAD DE CHILE FACULTAD DE FILOSOFÍA Y HUMANIDADES DEPARTAMENTO DE FILOSOFÍA EL MÉTODO DE LAS ὑποθέσεις EN PHÆDO Informe Final para optar al grado de Licenciado en Humanidades con mención en Filosofía

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2017 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: 7

ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2017 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: 7 ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2017 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: 7 ΚΕΙΜΕΝΟ α) Ἀριστοτέλους Πολιτικὰ Γ 1, 1-2 Τῷ περὶ πολιτείας ἐπισκοποῦντι,

Διαβάστε περισσότερα

Y SUS ANTECEDENTES HISTÓRICOS II

Y SUS ANTECEDENTES HISTÓRICOS II Prof. Dr. Álvaro Pizarro Herrmann 1 Pontificia Universidad Católica de Chile Resumen: Este artículo es una continuación de Εἶδος e ἰδέα en el Corpus Hippocraticum y sus antecedentes históricos I, que trata

Διαβάστε περισσότερα

Lección Sustantivos en -ο 1.2 Función de los casos

Lección Sustantivos en -ο 1.2 Función de los casos 7 Lección 1 1.1 Sustantivos en -ο. En griego los sustantivos se reparten en tres grupos (declinaciones); sustantivos que terminan en -ο, los que terminan en -α, y sustantivos sin terminación definida.

Διαβάστε περισσότερα

TEOFRASTO. METAF SICA THEOPHRASTUS. METAPHYSICS

TEOFRASTO. METAF SICA THEOPHRASTUS. METAPHYSICS Ttradução INTRODUÇÃO TEOFRASTO. METAF SICA THEOPHRASTUS. METAPHYSICS TRADUÇ O DE DAVID TORRIJOS-CASTRILLEJO * Presentamos una nueva traducción del breve opúsculo de Teofrasto conocido por el nombre de

Διαβάστε περισσότερα

La causa de la acción humana según Alejandro de Afrodisia, Mantissa 23 y De Fato 15 *

La causa de la acción humana según Alejandro de Afrodisia, Mantissa 23 y De Fato 15 * La causa de la acción humana según Alejandro de Afrodisia, Mantissa 23 y De Fato 15 * The cause of human action according to Alexander of Aphrodisias, Mantissa 23 and De Fato 15 Por: Carlo Natali Dipartimento

Διαβάστε περισσότερα

UNIDAD. La filosofía. ἀπηκριβωμένος, φιλόσοφος δὲ ὁ σοφίαν ἀσπαζόμενος. Diógenes Laercio, Vidas de los filósofos 1.12.

UNIDAD. La filosofía. ἀπηκριβωμένος, φιλόσοφος δὲ ὁ σοφίαν ἀσπαζόμενος. Diógenes Laercio, Vidas de los filósofos 1.12. UNIDAD 9 La filosofía Φιλοσοφίαν δὲ πρῶτος ὠνόμασε Πυθαγόρας καὶ ἑαυτὸν φιλόσοφον, ἐν Σικυῶνι διαλεγόμενος Λέοντι τῷ Σικυωνίων τυράννῳ ἢ Φλιασίων, μηδένα γὰρ εἶναι σοφὸν ἀλλ ἢ θεόν. Θᾶττον δὲ ἐκαλεῖτο

Διαβάστε περισσότερα

Alberto Bernabé Pajares - Universidad Complutense (España) IUCCRR

Alberto Bernabé Pajares - Universidad Complutense (España) IUCCRR - Universidad Complutense (España) IUCCRR albernab@ucm.es 1 En torno a la φύσις. Qué entendían φυσικός? * On φύσις. What did the Greeks understand by φυσικός? * BERNABÉ PAJARES, A. (2017). En torno φυσικός?.

Διαβάστε περισσότερα

Αιτήσεις Συστατική Επιστολή

Αιτήσεις Συστατική Επιστολή - Εισαγωγή Distinguido Señor: Distinguido Señor: Επίσημη επιστολή, αρσενικός παραλήπτης, το όνομα είναι άγνωστο Distinguida Señora: Distinguida Señora: Επίσημη επιστολή, θηλυκός παραλήπτης, το όνομα είναι

Διαβάστε περισσότερα

EL MOVIMIE TO DEL U IVERSO Y SUS CARACTERÍSTICAS E LA COSMOLOGÍA DE PLATÓ

EL MOVIMIE TO DEL U IVERSO Y SUS CARACTERÍSTICAS E LA COSMOLOGÍA DE PLATÓ EL MOVIMIE TO DEL U IVERSO Y SUS CARACTERÍSTICAS E LA COSMOLOGÍA DE PLATÓ Resumen Se analiza la constitución del universo tal como es desarrollado en los diálogos de Platón Parménides, Timeo y Teeteto.

Διαβάστε περισσότερα

Acercamientos al vocablo λóγος en el Comentario a Juan de Orígenes 1. Fernando Soler

Acercamientos al vocablo λóγος en el Comentario a Juan de Orígenes 1. Fernando Soler Teología y Vida, 55/2 (2014), 287-299 287 Acercamientos al vocablo λóγος en el Comentario a Juan de Orígenes 1 Fernando Soler FACULTAD DE TEOLOGÍA PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATÓLICA DE CHILE fasoler@uc.cl

Διαβάστε περισσότερα

δικαιοσύνης διδασκαλεῖα. ἀλλ οἱ µὲν δυνάµενοι τρέφειν τοὺς παῖδας

δικαιοσύνης διδασκαλεῖα. ἀλλ οἱ µὲν δυνάµενοι τρέφειν τοὺς παῖδας Instrucciones: a) Duración: 1 hora y 30 minutos. b) Se podrá hacer uso del diccionario y de su apéndice gramatical. c) El alumno elegirá y desarrollará en su totalidad una de las dos opciones propuestas,

Διαβάστε περισσότερα

ÁCIDOS ORGÁNICOS MAS COMUNES

ÁCIDOS ORGÁNICOS MAS COMUNES ÁCIDOS ORGÁNICOS MAS COMUNES Los nombres triviales de los ácidos carboxílicos se designan según la fuente natural de la que inicialmente se aislaron. Se clasificaron así: Nombres de los ácidos carboxílicos

Διαβάστε περισσότερα

Ejercicios 1a (I) B. Aprenda a escribir con letras griegas todos los nombres presentados en la clase. νικολᾶσ: αλφόνςω: όςκαρ: αρτούρω:

Ejercicios 1a (I) B. Aprenda a escribir con letras griegas todos los nombres presentados en la clase. νικολᾶσ: αλφόνςω: όςκαρ: αρτούρω: Nombre: Ejercicios 1a (I) A. Practique verbalmente lo que se presentó en la clase con un amigo, haciendo y contestando la pregunta τίς εἶ; Escuche 10 minutos de cualquier libro del sitio vivlos.net, poniendo

Διαβάστε περισσότερα

18 MΑΡΤΙΟΥ 2012 / TERCER DOMINGO DE LA CUARESMA ΚΥΡΙΑΚΗ Γ ΝΗΣΤΕΙΩΝ ( ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ

18 MΑΡΤΙΟΥ 2012 / TERCER DOMINGO DE LA CUARESMA ΚΥΡΙΑΚΗ Γ ΝΗΣΤΕΙΩΝ ( ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ Nuestra Iglesia 18 MΑΡΤΙΟΥ 2012 / TERCER DOMINGO DE LA CUARESMA ΚΥΡΙΑΚΗ Γ ΝΗΣΤΕΙΩΝ ( ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ ) Τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Κυρίλλου, Ἀρχιεπισκόπου Ἱεροσολύμων. Ἑωθινὸν Ζ ἦχος βαρὺς + Apolitikion

Διαβάστε περισσότερα

EL LENGUAJE DE ARISTÓTELES SEGÚN EL INDEX ARISTOTELICUS DE HERMANN BONITZ

EL LENGUAJE DE ARISTÓTELES SEGÚN EL INDEX ARISTOTELICUS DE HERMANN BONITZ Revista de Estudios Clásicos Número 36 (2009) 167-191 EL LENGUAJE DE ARISTÓTELES SEGÚN EL INDEX ARISTOTELICUS DE HERMANN BONITZ Jorge Horacio Evans María Estela Guevara de Alvarez Universidad Nacional

Διαβάστε περισσότερα

De Petros Walhalla a Marabú: las múltiples identidades de Nicos Cavadías en su vida y su obra

De Petros Walhalla a Marabú: las múltiples identidades de Nicos Cavadías en su vida y su obra De Petros Walhalla a Marabú: las múltiples identidades de Nicos Cavadías en su vida y su obra Raquel Pérez Mena 1.-Introducción Cuando se cumplen cien años del nacimiento de Nicos Cavadías, nos gustaría

Διαβάστε περισσότερα

Metrología Cuántica e Información Cuántica de Fisher.

Metrología Cuántica e Información Cuántica de Fisher. Metrología Cuántica e Información Cuántica de Fisher. Entrelazamiento y Distinguibilidad en Interferometría Atómica. Diego Alejandro Lancheros Seminario de Óptica Cuántica. Universidad de Los Andes. Table

Διαβάστε περισσότερα

La física de la sensación aristotélica de acuerdo a Teofrasto (Física V) 1

La física de la sensación aristotélica de acuerdo a Teofrasto (Física V) 1 La física de la sensación aristotélica de acuerdo a Teofrasto (Física V) 1 Université de Paris-Sorbonne/Universidad Panamericana laks.andre@gmail.com Hace unos 15 años tuvo lugar un debate entre los intérpretes

Διαβάστε περισσότερα

Oraciones introducidas por ἤν/εἰ en el Corpus Hippocraticum 1

Oraciones introducidas por ἤν/εἰ en el Corpus Hippocraticum 1 Oraciones introducidas por ἤν/εἰ en el Corpus Hippocraticum 1 Ignacio RODRÍGUEZ ALFAGEME Universidad Complutense de Madrid iralfageme@filol.ucm.es Recibido: 22/09/2011 Aceptado: 30/11/2011 RESUMEN Este

Διαβάστε περισσότερα

TRABAJO PRÁCTICO N 1: Revisión de verbos. Modo Indicativo-Infinitivo-Participio Presente-Imperfecto-Aoristo-Futuro

TRABAJO PRÁCTICO N 1: Revisión de verbos. Modo Indicativo-Infinitivo-Participio Presente-Imperfecto-Aoristo-Futuro TRBJO PRÁCTICO 1: Revisión de verbos. Modo Indicativo-Infinitivo-Participio Presente-Imperfecto-oristo-Futuro 1- Completar el cuadro de desinencias verbales: 1 2 3 1 2 3 esinencias primarias esinencias

Διαβάστε περισσότερα

Alcibíades alcibiades bilingue_in.indd :19

Alcibíades alcibiades bilingue_in.indd :19 Alcibíades Platón Platón (c. 427-347 a.c.) Alcibíades Edición crítica del texto griego, traducción y comentarios de Óscar Velásquez Alcibíades / Platón Santiago de Chile: Ediciones Tácitas, 2013 1ª ed.,

Διαβάστε περισσότερα

Aristóteles, Ética a Nicómaco, libro II (1103a b 29) Traducción fenomenológica

Aristóteles, Ética a Nicómaco, libro II (1103a b 29) Traducción fenomenológica Aristóteles, Ética a Nicómaco, libro II (1103a 14-1109b 29) Traducción fenomenológica (1103a 14) Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς (15) δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ [1103a

Διαβάστε περισσότερα

bab.la Frases: Personal Buenos deseos Español-Griego

bab.la Frases: Personal Buenos deseos Español-Griego Buenos deseos : Matrimonio Felicitaciones. Les deseamos a ambos toda la felicidad del mundo. Συγχαρητήρια. Σας ευχόμαστε όλη την ευτυχία του κόσμου. Se usa al felicitar a una pareja de recién casados Felicitaciones

Διαβάστε περισσότερα

BCE. Compra y Venta de divisas negociadas en el país por el Sistema Financiero privado. banco central del ecuador

BCE. Compra y Venta de divisas negociadas en el país por el Sistema Financiero privado.   banco central del ecuador BCE DIRECCIÓN DE ESTADÍSTICA ECONÓMICA Compra y Venta de divisas negociadas en el país por el Sistema Financiero privado banco central del ecuador www.bce.fin.ec Nro. 11 Resumen anual 2012 SOL Cultura

Διαβάστε περισσότερα