IV. Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ- ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΩΝΙΑ

Transcript

1 ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ IV. Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ- ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΩΝΙΑ 1. Στην Ανατολική Γερµανία, δεν µπορεί να γίνει λόγος για εγκληµατολογική επιστήµη πριν από τον 2ο Παγκόσµιο Πόλεµο 56, αφού πριν από τη λήξη του, δεν υπάρχει ως κράτος η Ανατολική Γερµανία 57. Η εγκληµατολογική επιστήµη δηµιουργήθηκε, σχεδόν ταυτόχρονα, µε την ίδρυση του Ανατολικογερµανικού κράτους 58. Και αυτό είναι ευεξήγητο, αφού η εγκληµατολογία είχε µεγάλη παράδοση στην προπολεµική, ενιαία Γερµανία 59. Η εγκληµατολογία -στη χώρα αυτή- θεωρείται σαν µια επιστήµη που σκοπό έχει την καταπολέµηση της εγκληµατικότητας µέσω της πολιτικής της 56. Βλ. σχετ. G. Sander, Kriminalität und Kriminologie in der DDR, στο Kriminologisches Journal 1982, σελ Η Γερµανία χωρίστηκε στα 2, ως εξής: Στις 8 Μαΐου 1845 έγινε η επίσηµη συνθηκολόγηση και παράδοση των γερµανικών στρατευµάτων. Τον Ιούλιο του 1945, πραγµατοποιείται η Διάσκεψη Πότσνταµ, µε συµµετοχή των Τρούµαν, Στάλιν και Τσόρτσιλ. Η Γερµανία χωρίζεται σε 4 διοικητικές ζώνες υπό την αντίστοιχη διοίκηση Αµερικανών, Άγγλων, Γάλλων, Σοβιετικών. Σε 4 ζώνες χωρίζεται και η πρωτεύουσα, το Βερολίνο. Η διάσπαση των συµµαχικών δυνάµεων κατά το 1946, οδηγεί στη σταδιακή δηµιουργία δύο διαφορετικών ζωών: Της δυτικής, µε την ενοποίηση της αµερικανικής, αγγλικής και γαλλικής ζώνης και της ανατολικής. Παράλληλα, διεξήχθησαν εκλογές, και στο µεν δυτικό τοµέα κυριάρχησε η Χριστιανοδηµοκρατική Ένωση, µε ισχυρή αντιπολίτευση το Σοσιαλδηµοκρατικό κόµµα, στο δε ανατολικό τοµέα -επικράτησετο Ενοποιηµένο, από κοµµουνιστές και σοσιαλδηµοκράτες, Σοσιαλιστικό κόµµα. Στις 20 Ιουνίου 1948 οι τρεις δυτικές δυνάµεις αναγγέλλουν την έκδοση νέου νοµίσµατος για τον δυτικό τοµέα. Την ίδια ηµέρα, οι Σοβιετικοί, σε αντίποινα, προχωρούν στη διακοπή της επικοινωνίας µεταξύ των δύο τοµέων. Στις 23 Μαίου 1949, ανακηρύσσεται ως χωριστό κράτος η Γερµανική Οµοσπονδιακή Δηµοκρατία στον δυτικό τοµέα. Πρέπει να σηµειωθεί ότι -αρχικά- οι Γερµανοί αντέδρασαν στο σχηµατισµό δυο κρατών. Πείστηκαν όµως -τελικά- χάριν των οικονοµικών πλεονεκτηµάτων του Σχεδίου Μάρσαλ. Έτσι, στις 7 Οκτωβρίου 1949, ανακηρύσσεται η Γερµανική Λαοκρατική Δηµοκρατία στον ανατολικό τοµέα. Στις 13 Αυγούστου 1961, οι Σοβιετικοί ανεγείρουν το τείχος του Βερολίνου (τείχος του αίσχους), που διαχωρίζει τον ανατολικό από τον δυτικό του τοµέα. Αργότερα όµως οι πάγοι ανάµεσα στις δυο χώρες άρχισαν να λιώνουν. Έτσι, στις 21 Δεκεµβρίου 1972, αποκαθίστανται αµοιβαία στοιχειώδεις διακρατικές σχέσεις µεταξύ των δυο χωρών. Τέλος, στις 7 Σεπτεµβρίου 1987, ο πρόεδρος του κρατικού Συµβουλίου και γενικός γραµµατέας του ενοποιηµένου Σοσιαλιστικού κόµµατος της Γ.Λ.Δ. Έρικ Χόνεκερ επισκέπτεται για πρώτη φορά την Οµοσπονδιακή Δηµοκρατία της Γερµανίας. 58. Βλ. σχετ. J. Lekschas, Zum Aufbau der Verbrechenslehre unserer demokratisichen Strafrechtswissenschaft, Berlin 1952, σελ. 11 επ. 59. Βλ. σχετ. Lekschas, Neue Probleme der Sozialistischen Kriminologie, Berlin 1967, σελ. 6 επ. 913

2 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ δικαιοσύνης 60. Βλέπουµε λοιπόν, ότι -όπως στη Σοβιετική Ένωση, έτσι και στην Ανατολική Γερµανία- η εγκληµατολογία διασυνδέεται µε την εγκληµατολογική πολιτική, ενώ η τελευταία, «νοηµατοδοτείται» από τους πολιτικούςπρογραµµατικούς στόχους του κράτους. Η εγκληµατολογική επιστήµη στην Ανατολική Γερµανία προσδιορίζεται ως σοσιαλιστική 61. Στο συλλογικό τους έργο, οι Buchholz, Hartmann, Lekschas και Stiller αναφέρουν ότι η σοσιαλιστική εγκληµατολογία είναι µια αυτόνοµη και σύνθετη κοινωνική επιστήµη, η οποία επεξεργάζεται τις κοινωνικές συγκρούσεις και διαθέτει ίδιο αντικείµενο, µέθοδο έρευνας και ειδικές γνώσεις 62. Ο σοσιαλιστικός χαρακτήρας της Ανατολικογερµανικής εγκληµατολογίας απορρέει από το καθήκον που έχει να συµβάλλει στην απάλειψη της εγκληµατικότητας από τη σοσιαλιστική κοινωνία Η εγκληµατολογία της Γερµανικής Λαοκρατικής Δηµοκρατίας -όπως προαναφέραµε- αποτελεί συνέχεια της εγκληµατολογίας της ενιαίας Γερµανίας 64. Η εξέλιξη όµως της εγκληµατολογίας της Ανατολικής Γερµανίας βασίστηκε - κυρίως- στην κριτική αντιπαράθεσή της, προς την «αστική-ιµπεριαλιστική» εγκληµατολογία -όπως αποκαλούν οι Ανατολικογερµανοί εγκληµατολόγοι, την εγκληµατολογία -της Δυτικής Γερµανίας 65. Δεν υπάρχει µάλιστα, ούτε ένα συστηµατικό έργο 66 ή µονογραφία 67 -όπως επίσης και πολλές εµπειρικές έρευνες- 68 που να µην αναφέρονται -κατ αντιπαράθεση- στην εγκληµατολογία της Ο.Δ. Γερµανίας. 60. Βλ. σχετ. E. Buchholz / R. Hartmann / J. Lekschas / G. Stiller, Sozialistische krimonologie. Ihre theoretische und methodologische Grundlegung. 2. Erweiterte Auflage, Berlin Βλ. σχετ. Buchhlolz / Hartmann / Lekschas / Stiller, Sozialistische kriminologie, ό.π., σελ. 74 επ. 62. Ό.π. 63. Βλ. σχετ. Buchholz / Hartmann / Lekschas / Stiller, Sozialistische Kriminologie, ό.π., σελ. 66 επ. 64. Βλ. σχετ. H.J. Schneider, Kriminologie (Grndlagen), στο A. Elster / H. Lingemann / R. Sieverts - 4. J. Schneider, Handwörterbuch der Kriminologie, τόµ. 2ος, 1977, σελ. 529 επ. 65. Βλ. σχετ. A. Freiburg / H. Schintzel, Zur Kriminalität von Jugendlichen und Erwachsenen in BRD und DDR, Deutschland Archiv 1971, σελ Lekschas / H. Harrland-Hartmann-G. Lehmann, Kriminologie, Berlin 1983, σελ. 234 επ. 66. Βλ. σχετ. Buchholz / Hartmann / Lekschas / Stiller, Sozialistische Kriminologie, ό.π., σελ. 137 επ. Πρβλ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Kriminologie, ό.π., σελ. 234 επ. 67. Βλ. σχετ. D. Seidel / G. Wiesel, krimineller Profit-Profitable Kriminalität, Berlin 1982, σελ. 171 επ. 68. Βλ. σχετ. Harrland, Zwanzig Jahre Kampf für die Zurückdrängund der Kriminalität in der DDR, στο Neue Justiz 1969, σελ H. Szewczyk, Untersuchungen zur Kriminellen Entwicklung Jugendlicher, στο Aktuelle Beiträge d. Staats-u. Réchtswissenschaft, Potsdam- Babelsberg 1972, σελ. 130 επ. 914

3 ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Στο σηµείο αυτό, θ αναφέρουµε εκείνες τις θέσεις των Δυτικογερµανικών εγκληµατολόγων, τις οποίες έχουν σχολιάσει -επικριτικά- οι Ανατολικογερ- µανοί. α. Όπως είναι γνωστό, τόσο στην προπολεµική Γερµανία, όσο και στη µετέπειτα Δυτική Γερµανία, το έγκληµα και ο εγκληµατίας αποτελούσαν τους θε- µελιακούς όρους και συγχρόνως, τα ερευνητικά πεδία της εγκληµατολογικής επιστήµης 69. Τ αντικείµενα αυτά προσεγγίζονται από την αιτιολογική σκοπιά, όπως αυτή γίνεται νοητή, στα πλαίσια της παραδοσιακής ή θετικιστικής ή του περάσµατος στην πράξη εγκληµατολογίας. Σύµφωνα µε τους Exner και Abrahamsen, η τέλεση του εγκλήµατος εξηγούνταν, άλλοτε από λόγους κληρονοµικής προδιάθεσης, άλλοτε από βιοψυχολογικούς λόγους κι άλλοτε από λόγους περιβαλλοντολογικούς 70. Οι Ανατολικογερµανοί εγκληµατολόγοι θεωρούν ότι οι παραπάνω βιοψυχολογικές απόψεις για την ερµηνεία του εγκλήµατος είναι αναπόδεικτες και γι αυτό, αντιεπιστηµονικές, ενώ κυοφορούν τον κοινωνικό ρατσισµό, πάνω στον οποίον οικοδοµήθηκε ο εκφασισµός της Γερµανίας 71. Όσον αφορά την επισήµανση των περιβαλλοντολογικών παραγόντων, θεωρούν ότι είναι ψευδοεπιστηµονική, αφού οι Δυτικογερµανοί εγκληµατολόγοι δεν τολµούν να πουν ευθέως, ότι το αστικό σύστηµα, είναι αυτό - τούτο το εγκληµατογενές περιβάλλον 72. β. Αργότερα, οι Δυτικοί εγκατέλειψαν τις µονιστικές θεωρίες για την αιτιολογία του εγκλήµατος και διατύπωσαν την υπόθεση του πολυπαραγοντισµού, σύµφωνα µε την οποία, το έγκληµα οφειλόταν στη συνδυασµένη επίδραση των ατοµικών (βιοψυχολογικών) και των κοινωνικών (περιβαλλοντολογικών) παραγόντων Βλ. σχετ. S. Bader, Stand und Aufgaben der Kriminologie, στο JZ 1952, σελ. 16 επ. 70. Βλ. σχετ. F. Exner, Kriminologie, Berlin 1949, σελ. 279 επ. D. Abrahamsen, The Psychology of Crime, New York 1960, σελ. 37 επ. 71. Βλ. σχετ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Κriminologie, ό.π., σελ. 229 επ. 72. Βλ. σχετ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Kriminologie, ό.π., σελ Κατά τον Willkins, ο πολυπαραγοντισµός -απέναντι στις θεωρίες των µοναδικών αιτίων- συνιστά µια Αντι-θεωρία. Βλ. σχετ. L.T. Willkins, New prediction and classification methods in Criminology, στο Journal of Research in Crime and Delinquency, (1964), σελ. 37 επ. Κριτική παρουσίαση της θεωρίας του Willkins, βλ. εις Αλεξιάδη, Η περί εγκληµατικών γενεών θεωρία του L.T. Willkins, ανατ. από το περιοδ. «Ποινική Επιθεώρησις» Θεσσαλονίκη Η υπόθεση ή η θεωρία ή -ακόµα- το σύστηµα του πολυπαραγοντισµού, εµφανίζεται µε τις ακόλουθες 3 µορφές: α. Με την Αγγλοαµερικάνικη µορφή του, η οποία περιλαµβάνει τις εξής, δυο ερµηνευτικές εκδοχές: Σύµφωνα µε την πρώτη, η συνδυασµένη λειτουργία των ψυχοπαθολογικών και κοινωνικών παραγόντων, ασκεί θεµελιώδη επίδραση, στη διαµόρφωση της προσωπικότητας του εγκληµατία. Σύµφωνα µε τη δεύτερη, οι κοινωνικοί παράγο- 915

4 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Οι Ανατολικογερµανοί έκριναν την υπόθεση του πολυπαραγοντισµού, ως παρωχηµένη κι αµφίβολης επιστηµονικής βασιµότητας, αφού δεν απαντά συγκεκριµένα, σε ποιους παράγοντες οφείλεται ακριβώς, το έγκληµα 74. γ. Τις κοινωνικοψυχολογικές θεωρίες των Quensel 75 και Schneider 76, αλλά και τις λειτουργιστικές απόψεις των Merton 77, Lemert 78, Becker 79 κ.ά., οι Ανατολικογερµανικοί εγκληµατολόγοι, τις χαρακτηρίζουν ως αστικές, αφού -µε το να επιδιώκουν την προσαρµογή του εγκληµατία στην αστική κοινωνία- δεν κάνουν τίποτ άλλο, από το να θεωρούν την αστική κοινωνία και το ιµπεριαλιστικό σύστηµα, ότι δεν µετέχουν της διαδικασίας εγκληµατογένεσης 80. Επίσης, θεωρούν ότι η διαντιδραστική θεωρία του Parsons, η οποία θεµελίωσε -αργότερα- τη δοµολειτουργική ανάλυση του εγκληµατικού φαινοµένου, εξαντλείται στα όρια της καπιταλιστικής κοινωνίας 81. δ. Τέλος, οι Ανατολικογερµανοί εγκληµατολόγοι ασκούν δρυµεία κριτική και στη Δυτικογερµανική εκδοχή του labeling approach λέγοντας ότι η θεωρία αυτή παραλείπει να εξετάσει ένα σηµαντικό ζήτηµα, δηλαδή τους µηχανιντες αρκούν για τη θεµελίωση του πολυπαραγοντισµού, λόγω της πολλαπλότητάς τους. Βλ. σχετ. S. Glueck / E. Glueck, Toward a typology of juvenile offenders. Inplication for therapy and prevention, New York-London 1970 σελ. 21 επ. β. Στη Γαλλόφωνη βιβλιογραφία, το σύστηµα του πολυπαραγοντισµού αντιµετωπίζεται στα πλαίσια, της αιτιολογικής αντίληψης για την έννοια της επικινδυνότητας. Σύµφωνα µε αυτήν, τα βιολογικά και τα ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικότητας, προδιαθέτουν -δυσµενώς- το άτοµο και του εµφυσούν το πέρασµα στην πράξη. Βλ. σχετ. D. Szabo, Criminologie, Montreal 1965, σελ. 37. γ. Στη Γερµανική µορφή του, το σύστηµα του πολυπαραγοντισµού διαµορφώθηκε µέσα από µια έρευνα που διεξήχθη στο Tübingen της Ο.Δ.Γ., το 1962, από µια οµάδα ερευνητών, υπό τη διεύθυνση του Göppinger. Κατ αυτήν, η συνδυασµένη δράση πολλών και διαφορετικών παραγόντων οδηγεί το άτοµο στο έγκληµα. Οι κοινωνίες που περιβάλλουν τ άτοµα, είναι υπεύθυνες για την εγκληµατικότητα. Βλ. σχετ. H. Göppinger, Kriminologie, 4. Aufl., München 1980, σελ. 76 επ. 74. Βλ. σχετ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Kriminologie, ό.π., σελ. 231 επ. 75. Βλ. σχετ. S. Quensel, Sozialpsychologische Aspekte der Kriminologie. Handlung, Situation und Persönlichkeit, Stuttgart 1964, σελ. 9 επ. 76. Βλ. σχετ. H.-J. Schneider, Kriminologie, 1987, σελ. 450 επ. 77. Βλ. R. Merton, Social theory and social Structure, Glencoe Βλ. σχετ. E.M. Lemert, Human deviance, Social problems and social control, New Jersey 1967, σελ. 11 επ. 79. Βλ. H.S. Becker, Outsiders, New York, Βλ. σχετ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Kriminologie, ό.π., σελ. 223 επ. 81. Βλ. σχετ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Kriminologie, ό.π., σελ. 244 επ. 916

5 ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ σµούς εκείνους που επιτρέπουν την εµφάνιση και τη λειτουργία των διαδικασιών ετικετοποίησης Η εγκληµατολογία της Ανατολικής Γερµανίας είναι η µόνη -από τις εγκλη- µατολογίες των σοσιαλιστικών χωρών- που «άνοιξε» από την πρώτη στιγµή της δηµιουργίας της, µόνιµο διάλογο µε την εγκληµατολογία του δυτικού κόσµου και ιδίως, µε την εγκληµατολογία της Ο.Δ. Γερµανίας και τούτο -φυσικάγια λόγους καταγωγής. Από την άποψη αυτή, µπορεί να υποστηριχτεί -βάσιµα- ότι οι Ανατολικογερµανοί εγκληµατολόγοι -σε αντίθεση µε τους Σοβιετικούς- είναι οι πλέον ενηµερωµένοι πάνω στις προόδους και στα τελευταία επιτεύγµατα, που έχει σηµειώσει η Δυτική εγκληµατολογία. Οι Ανατολικογερµανοί θεµελίωσαν κι ανέπτυξαν την εγκληµατολογία, στις αρχές του µαρξισµού-λενινισµού. Αν και στις δυο πρώτες δεκαετίες αποκαλούσαν την εγκληµατολογία (τους) σοσιαλιστική, τα τελευταία χρόνια, απέφευγαν να χρησιµοποιούν τον παραπάνω επιθετικό προσδιορισµό. Για την Ανατολικογερµανική εγκληµατολογία, 3 είναι τα γνωστικά της αντικείµενα: Η εγκληµατικότητα, τα αίτια του εγκληµατικού φαινοµένου και η προσωπικότητα του δράστη 83. Ειδικότερα, η εγκληµατικότητα αναλύεται ως εξής: 84. α. Η εγκληµατικότητα αποτελεί ένα ιδιοσυστασιακό γνώρισµα της καπιταλιστικής κοινωνίας κι ένα φαινόµενο ξένο προς την ουσία του σοσιαλισµού. Στη σοσιαλιστική κοινωνία δεν επιτρέπεται να υπάρχει ούτε ένας εγκληµατίας. β. Η εµφάνιση της εγκληµατικότητας στη σοσιαλιστική κοινωνία αποτελεί έκφραση καταλοίπων της καπιταλιστικής κοινωνίας, από την οποία -άλλωστεπροέρχεται ο σοσιαλισµός. γ. Η εγκληµατικότητα αποτελεί -στην ουσία- άρνηση της αστικής ιδιοκτησίας και της κοινωνικής τάξης του καπιταλισµού, κι από την άποψη αυτή, δεν συγχωρείται η παρουσία αυτού του φαινοµένου στο σοσιαλισµό. δ. Η εγκληµατικότητα παρουσιάζεται στην καπιταλιστική κοινωνία, επειδή σ αυτήν βασιλεύει η εκµετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, λόγω της ιδιοκτησίας των µέσων παραγωγής από τους αστούς. Από το γεγονός αυτό -εξάλλου- πηγάζει η αποξένωση, η απαλλοτρίωση και η σύγκρουση µεταξύ των ατόµων, όπως επίσης και ο ανταγωνισµός ατόµου-κοινωνίας. Τα παραπάνω, 82. Βλ. σχετ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Kriminologie, ό.π., σελ. 277 επ. 83. Βλ. Buchhlolz / Hartmann / Lekschas / Stiller, Sozialistische Kriminologie, ό.π. 84. Βλ. σχετ. Buchholz / Hartmann / Lekschas / Stiller, Sozialistische Kriminologie, ό.π., σελ. 175 επ. Πρβλ. H.-J. Schneider, Kriminologie (Gurndlagen), ό.π. σελ

6 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ µορφοποιούνται κι εκφράζονται µέσω της εγκληµατικότητας. Το φαινόµενο της εγκληµατικότητας αιτιολογείται στα πλαίσια της Ανατολικογερµανικής εγκληµατολογίας, ως εξής: α. Η -χρονικά- πρώτη ερµηνεία του φαινοµένου, έγινε από τον Lekschas, µε τη θεωρία της πάλης των τάξεων. Ο Lekschas υποστήριξε ότι η εγκληµατικότητα είναι το προϊόν των οικονοµικοκοινωνικών σχέσεων και των κοινωνικών συγκρούσεων, που εµφανίζονται σε µια -ιστορικά ξεπερασµένη- ανταγωνιστική κοινωνία. Η εµφάνιση του ίδιου φαινοµένου και σε µια διαφορετική -ιστορικοπολιτικά- κοινωνία, όπως είναι η σοσιαλιστική, σηµαίνει ότι δεν έχει -πλήρως- ξεπεραστεί η ανταγωνιστική βάση της κοινωνίας 85. β. Μετά από λίγα χρόνια, ένας άλλος θεωρητικός, ο Streit, διετύπωσε τη θεωρία του φίλου-εχθρού 86. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η θεωρία αυτή αιτιολογεί το εγκληµατικό φαινόµενο, όπως αυτό εµφανίζεται στη σοσιαλιστική κοινωνία και µόνον 87. Κατά τον Streit λοιπόν, το φαινόµενο της εγκληµατικότητας εµφανίζεται στη σοσιαλιστική κοινωνία, όταν αυτή βρίσκεται σε ανάπτυξη κι οφείλεται στις συγκρούσεις που εκτυλίσσονται µεταξύ των συνειδητοποιη- µένων πολιτών και συγχρόνως, µελών του πολιτικού φορέα που οργανώνει κι εκπροσωπεί -πολιτικά- αυτή την ανάπτυξη (= φίλων) και των ιδεολογικά καθυστερηµένων ατόµων (= εχθρών), οι οποίοι δεν µπορούν να κατανοήσουν τις συντελούµενες εξελίξεις και για τον λόγο αυτόν αντί να εναντιωθούν στην πολιτική εξουσία και το πολιτικοκοινωνικό σύστηµα, που προωθεί αυτές τις εξελίξεις, αντιδρούν κατά των πολιτών που µάχονται υπέρ αυτών των εξελίξεων 88. γ. Μια τρίτη θεωρία, που διατυπώθηκε αργότερα από τους Hartmann και Lekschas, βελτιώνει -κατά κάποιο τρόπο- τη θεωρία -για την αιτιολογία του εγκλήµατος- του τελευταίου. Όπως προαναφέρθηκε, ο Lekschas είχε αποδώσει -αρχικά- την εγκληµατικότητα, στα αστικά κατάλοιπα της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Σ αυτήν όµως, τη µεταγενέστερη προσέγγιση που πραγµατοποίησε µαζί µε τον Hartmann, αναφέρεται όχι µόνον σ εγκλήµατα, αλλά και σε παρεκκλίνουσες συµπεριφορές, οι οποίες είναι εννοιολογικά ευρύτερες των εγκληµάτων, καθώς αυτές προσβάλλουν τους καθιερωµένους κοινωνικούς κανόνες ατοµικής και συλλογικής δράσης, οι οποίοι όµως, δεν έχουν τη µορφή κανόνων του ποινικού δικαίου. 85. Βλ. σχετ. Zum Aufbau der Verbrechenslehre userer demokratischen Strafrechtswissenschaft, ό.π., σελ. 4 επ. 86. «Freund-Feind-Theorie». 87. Βλ. σχετ. Sander, Kriminalität und Kriminologie in der DDR, ό.π., σελ Βλ. σχετ. J. Streit, Klassenkampf und Verbrechen, στο Neue Justiz 1956, σελ. 494 επ. 918

7 ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Οι Lekschas και Hartmann θεωρούν ότι το έγκληµα και η παρεκκλίνουσα συµπεριφορά αποτελούν ένα ατοµικό και συγχρόνως, κοινωνικά -σύνθετο φαινόµενο, που οφείλεται στην αντιδιαλεκτική σχέση των ατόµων και φορέων της εγκληµατικής δράσης προς την κοινωνία. Αυτή η αντιδιαλεκτική σχέση εκδηλώνεται στα άτοµα- εγκληµατίες, µε µια νόθα συνείδηση, δηλαδή, µε µια ιδεολογικά εσφαλµένη απεικόνιση του περιβάλλοντος και της πραγµατικότητας, στον εσωτερικό τους κόσµο 89. Η θεωρία αυτή συµπληρώθηκε -αργότερα- από τους Friebel, Manecke και Orshkowski, µε τη θεωρία των «καταλοίπων της παλιάς κοινωνίας» 90. Κατά τη θεωρία αυτή, το έγκληµα και η ευρύτερη κοινωνική παρέκκλιση οφείλονται -πρωταρχικά- στη σύγκρουση των κοινωνικών προτύπων, τα οποία «φιλοξενούνται» στους κόλπους της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Συγκεκριµένα, στη σοσιαλιστική κοινωνία περιέχονται και ψήγµατα της προηγούµενης καπιταλιστικής, την οποία υπερέβη η σοσιαλιστική µε την ανατροπή της. Είναι φυσικό λοιπόν, να υπάρχουν πολίτες, δέσµιοι του παλιού καθεστώτος κι οπαδοί των παλιών κοινωνικών προτύπων. Στη σύγκρουση των κοινωνικών προτύπων, οφείλεται το εγκληµατικό και το παρεκκλιτικό φαινόµενο. δ. Οι Lekschas, Hartland, Hartmann και Lehmann, πρόσθεσαν -αργότεραστα προηγούµενα και την οικονοµική παράµετρο. Ισχυρίστηκαν δηλαδή, ότι το εγκληµατικό και το κοινωνικά παρεκκλιτικό φαινόµενο, πέραν από την ιδεολογική, πολιτική και κοινωνική, έχει και µια οικονοµική διάσταση. Η διάσταση αυτή συνίσταται στο γεγονός ότι και στο σοσιαλιστικό σύστηµα -και µάλιστα, σ αυτό της Λαοκρατικής Γερµανικής Δηµοκρατίας- διατηρούνται, µε διαφορετική µορφή, βέβαια, από τον καπιταλισµό, ορισµένες οικονοµικές αντιθέσεις, οι οποίες οφείλονται είτε στην πληµµελή κοινωνικοποίηση των µέσων παραγωγής είτε στην επανεµφάνιση συµπτωµάτων πλουτισµού σε ορισµένα άτοµα και στρώµατα της κοινωνίας. Έτσι, η οικονοµική κατάσταση της κοινωνίας, µπορεί να εξελιχθεί σ εγκληµατογενή παράγοντα 91. Πρέπει να σηµειωθεί όµως, ότι ο οικονοµικός παράγοντας δεν αρκεί από µόνος του για να προκαλέσει την έλευση ενός εγκλήµατος. Προσαπαιτούνται επίσης οι ιδεολογικοί και οι κοινωνικοπολιτικοί παράγοντες, που επισηµάνθηκαν κι αναλύθηκαν, από τους παραπάνω θεωρητικούς. 89. Βλ. σχετ. Hartmann-Lekschas, Zur Theorie der Ursachen Bedingungen und Anlässe der Kriminalität in der DER, Berlin 1964, σελ. 53 επ. 90. Βλ. σχετ. W. Friebel-K. Manecke-W. Orschekowski, Gewalt und Sexual Kriminalität, Berlin 1970, σελ. 154 επ. 91. Βλ. σχετ. Lekschas / Harrland / Hartmann / Lehmann, Kriminologie, ό.π., σελ. 326 επ. 919

8 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Το τρίτο -κατά σειρά- γνωστικό αντικείµενο της Ανατολικογερµανικής εγκλη- µατολογίας είναι η έρευνα της προσωπικότητας του δράστη. Όπως αναφέρουν οι Buchholz, Hartmann, Lekschas και Stiller, ο άνθρωπος (Mensch) δεν είναι το προϊόν της προδιάθεσής (του) (Anlage) και του περιβάλλοντος (Umwelt), όπως ισχυρίζονται οι εκπρόσωποι της «αστικής» εγκληµατολογίας και συνεπώς, η (µαθηµατική) σχέση M=A.U, δεν ισχύει 92. Το µοντέλο αυτό είναι στατικό, αφού κατανοεί τον άνθρωπο και κατ επέκταση τον δράστη ενός εγκλήµατος, σαν µια ποσοτική έκφραση των εσωτερικών και των εξωτερικών (= κοινωνικών) στοιχείων του. Η προσωπικότητα του ανθρώπου όµως, είναι µια έννοια δυναµική και η προσφορότερη µέθοδος για την κατανόησή της είναι η διαλεκτική. Από την άποψη αυτή λοιπόν η προσωπικότητα θα πρέπει να ενταχθεί στο ευρύτερο κοινωνικό της πλαίσιο και να ειδωθεί µέσα από τις κοινωνικές της σχέσεις. Κατά τους Ανατολικογερµανούς εγκληµατολόγους, ο άνθρωπος και κατ επέκταση ο δράστης, καθορίζεται µέσα από τα στοιχεία εκείνα που προσδιορίζουν τη συνείδησή του. Η συνείδηση του εγκληµατία είναι ταυτόσηµη µε την ποιότητα της δράσης του. Έτσι, συνείδηση και δράση συνέχονται διαλεκτικά, δηλαδή αλληλοπροσδιορίζονται µε τρόπο δυναµικό και συνεχόµενο. Όµως η διαλεκτική σχέση συνείδησης και δράσης, δεν είναι υπόθεση ατοµική. Είναι υπόθεση, προεξαρχόντως, κοινωνική. Γιαυτό τον λόγο, το περιεχόµενο της συνείδησης του ατόµου καθορίζεται -σχεδόν αποκλειστικά- από το κοινωνικό περιβάλλον και ειδικότερα, από τα µηνύµατα του τύπου και των λοιπών µέσων µαζικής ενηµέρωσης, από τον πολιτισµό και την αγωγή. Η προσωπικότητα του ατόµου λοιπόν, είναι η εξατοµίκευση του κοινωνικού. Η ατοµική δράση, αποτελεί την αντίδραση στο περιβάλλον, καθ υπαγόρευση της συνείδησης. Έτσι λοιπόν, µια αλλοτριωµένη συνείδηση -προϊόν µιας αλλοτριωτικής κοινωνικοποίησης- θα προκαλέσει µια αλλοτριωµένη δράση 93. Από την άποψη αυτή, η εγκληµατολογική προσέγγιση του δράστη δεν µπορεί να είναι κλινική, αλλά -πρωτευόντως- κοινωνιολογική. 2. Όπως η Λαοκρατική Δηµοκρατία της Γερµανίας, έτσι και η Γιουγκοσλαβία πέρασε στο σοσιαλισµό, µετά το τέλος του β Παγκοσµίου Πολέµου. Έναντι των άλλων σοσιαλιστικών χωρών όµως, η Γιουγκοσλαβία -από τα πρώτα σοσιαλιστικά της βήµατα- παρουσίασε µια ιδιαιτερότητα. Συγκεκριµένα, το 1948 η Τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία έρχεται σε ρήξη µε τη «διεθνιστική» πο- 92. Βλ. σχετ. Buchholz / Hartmann / Lekschas / Stiller, Sozialistische Kriminologie, ό.π., σελ. 232 επ. 93. Βλ. σχετ. Buchholz / Hartmann / Lekschas / Stiller, Sozialistische Kriminologie, ό.π., σελ. 342 επ. 920

9 ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ λιτική της Μόσχας κι αποκηρύσσει το Σοβιετικό κοινωνικοπολιτικό µοντέλο σοσιαλισµού 94. Από τότε, οι Γιουγκοσλάβοι πολιτικοί κι επιστήµονες ισχυρίζονται ότι ακολουθούν το αυτοδιαχειριστικό σοσιαλιστικό πρότυπο. Αυτό το -µείζονος σηµασίας- κοινωνικοπολιτικό γεγονός, επηρέασε αποφασιστικά την εξέλιξη ολόκληρης της Γιουγκοσλάβικης επιστηµονικής σκέψης κι όπως ήταν επόµενο, επηρέασε και την ίδια την εγκληµατολογία. Ο επηρεασµός της Γιουγκοσλάβικης εγκληµατολογικής επιστήµης 95, συνίσταται, στο γεγονός ότι αυτή αναπτύχτηκε εντελώς αυτόνοµα κι ανεξάρτητα, από την Σοβιετική και την υπόλοιπη, λεγόµενη σοσιαλιστική εγκληµατολογία. Οι πρώτες εγκληµατολογικές έρευνες στη Γιουγκοσλαβία πραγµατοποιούνται το 1952, ενώ 2 χρόνια αργότερα, ιδρύεται το πρώτο Εγκληµατολογικό Ινστιτούτο 96. Πρέπει να σηµειωθεί ότι κατά τη διάρκεια αυτών των πρώτων χρόνων σοσιαλισµού, η Γιουγκοσλάβικη εγκληµατολογική επιστήµη επηρεάζεται απόλυτα από τις αρχές της Διεθνούς Κοινωνικής Άµυνας και ιδίως, από τις σκέψεις του σηµαιοφόρου της «δεξιάς» πτέρυγάς της, Γάλλου αρεοπαγίτη Marc Ancel 97. Το 1958 όµως, η Γιουγκοσλάβικη εγκληµατολογία µεταβάλλει στάση, υιοθετώντας τις µαρξιστικές θέσεις του L. Bavcon. Κατά τον συγγραφέα αυτόν, η εγκληµατικότητα έχει τις ρίζες της στις κοινωνικές αντιθέσεις και ιδίως, στους σοσιαλιστικούς όρους εµφάνισης αυτών των αντιθέσεων 98. Εδώ, ο Bavcon εντάσσει όλες εκείνες τις µορφές νόθευσης του αυτοδιαχειριστικού σοσιαλιστικού συστήµατος που έχουν ως αποτέλεσµα τη γένεση αλλοτριωτικών φαινοµένων. Η θέση αυτή, που υιοθετήθηκε αργότερα, από τους Γιουγκοσλάβους εγκληµατολόγους Skaberne και Vodopivec, οδήγησε σε πλήρη ρήξη µε τους Ανατολικογερµανούς εγκληµατολόγους Βλ. σχετ. K. Vodopivec, Widerhall der Kritischen kriminologie in Jugoslawien, στο Kriminalsoziologische Bibliografie 1985, σελ Βλ. σχετ. Vodopivec, Widerhall der Kritischen Kriminologie in Jugoslawien ό.π., σελ. 58 επ. όπου παρατίθεται η κυριότερη εγκληµατολογική βιβλιογραφία της Γιουγκοσλαβίας. Πρβλ. M. Ancel-N. Srzentic, Le droit penal nouveau de la Yougoslavie, έκδ. Institut de droit compare de l Université de Paris, 1952, Κεφ. ΧΙ, µε τίτλο, Η έκτιση της στερητικής της ελευθερίας ποινής του Andrija Pejovic, σελ (µετ.-επιµ. Β. Μπονάτσου-Αιµ. Φουντά), στο «Σωφρονιστικά Σπουδαστικά Μελετήµατα», 1, Κοµοτηνή 1981, σελ. 75 επ. 96. Βλ. σχετ. Vosopivec, Widerhall der Kritischen Kriminologie in Jugoslavien, ό.π., σελ Βλ. σχετ. Ancel, La Defence Sociale Nouvelle, Parisw, 1966, σελ. 28 επ. 98. Βλ. σχετ. L. Bavcon, Le rôle de la decriminalization dans la politique criminelle. Communication, Helsinki 1982, σελ. 52 επ. 99. Βλ. σχετ. Vodopivec, Widerhall der Kritischen Kriminologie in Jugoslavien, ό.π., σελ

10 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Το επίµαχο σηµείο αυτής της ρήξης ήταν η θέση των Γιουγκοσλάβων, σύµφωνα µε την οποίαν, η γένεση της εγκληµατικότητας στο σοσιαλισµό αποτελεί ένα αναπότρεπτο γεγονός. Και τούτο, επειδή η εγκληµατικότητα είναι σύµφυτο φαινόµενο των κοινωνιών που έχουν διαδικασίες υψηλής βιοµηχανικής παραγωγής. Κατά τους Γιουγκοσλάβους, αυτό το στοιχείο απουσιάζει από την εγκληµατολογική προβληµατική των Ανατολικογερµανών -αλλά κι άλλων σοσιαλιστών- επειδή ακριβώς, αποκαλύπτει την εγκληµατογενή λειτουργία της Ανατολικογερµανικής κοινωνίας 100, και των άλλων βιοµηχανικών κοινωνιών της Ανατολικής Ευρώπης. Την επόµενη χρονιά (1963) ένας άλλος Γιουγκοσλάβος εγκληµατολόγος, ο Milan Milutinovic, διατύπωσε µια θέση, η οποία επέφερε (ένα) καίριο πλήγµα στις σοσιαλιστικές κοινωνίες ανατολικού τύπου. Υποστήριξε σχετικά ότι η εµφάνιση και η ανησυχητική αύξηση της εγκληµατικότητας στις σοσιαλιστικές χώρες, οφείλεται στο γεγονός ότι οι οικονοµικές δυνατότητες των ανθρώπων, δεν αντιστοιχούν -µε την έννοια ότι δεν εκπληρώνουν -τις πολύπλευρες ανάγκες τους. Η αναντιστοιχία αναγκών και µέσων ικανοποίησής τους, οφείλεται στη γενίκευση των αρνητικών γραφειοκρατικών τάσεων, οι οποίες παρατηρούνται σ όλες -ανεξαιρέτως- τις σοσιαλιστικές χώρες 101. Η Γιουγκοσλάβικη εγκληµατολογία είναι µια «ανοικτή» επιστήµη. Η διαφορά της προς την Ανατολικογερµανική εγκληµατολογία -που είναι κι αυτή επίσης, «ανοικτή»- έγκειται στο γεγονός ότι η Γιουγκοσλάβικη εγκληµατολογία «ανοίχτηκε» και σε θεωρίες, οι οποίες αµφισβητούν τον µαρξισµό από τ αριστερά και συγχρόνως, τον γονιµοποιούν µε τον κριτικό εγκληµατολογικό λόγο. Αξιοποιώντας λοιπόν την κριτική εγκληµατολογία -όπως αυτή θεµελιώθηκε κι εξελίχθηκε στην Ο.Δ. Γερµανία- προσπάθησε να την µετεµφυτεύσει στο δικό της επιστηµονικό «έδαφος». Έτσι, οι νεώτεροι Γιουγκοσλάβοι θεωρητικοί Zvekic (1976) και Jankonic ( ) είπαν ότι -εκτός από τη διαντιδραστική προσέγγιση και τη θεωρία της ετικέτας- πρέπει να δοθεί µεγάλη σηµασία και στη διαδικασία της εγκληµατοποίησης 102. Πρέπει λοιπόν, να ερευνηθούν εκείνοι οι λόγοι και οι µηχανισµοί -οικονο- µικοί, πολιτικοί και οικονοµικοί- οι οποίοι οδηγούν στην εγκληµατοποίηση. Παράλληλα, πρέπει να επισηµανθούν εκείνοι οι παράγοντες, οι οποίοι δεν 100. Βλ. σχετ. H.-J. Scheider, Kriminologie (Grundlagen) ό.π., σελ. 530 επ Βλ. σχετ. M. Milutinovic, Contemporary Criminological Thought: Main Trends in contemporaty Criminology, στο International journal of Criminology and Penology 1974, σελ. 213 επ. Πρβλ. H.-J. Schneider, Kriminologie (Crundlagen), ό.π. σελ Βλ. σχετ. Vodopivec, Widerhall der Kritischen Kriminologie in Jugoslavien, ό.π. σελ. 53 επ. 922

11 ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ επιτρέπουν ή δεν δικαιολογούν τη διατήρηση ορισµένων εγκληµάτων, σε µια κοινωνία. Όταν λοιπόν, εγκληµατοποιούµε µια παρεκκλίνουσα συµπεριφορά, θα πρέπει να γνωρίζουµε προκαταβολικά -ισχυρίζεται ο Jankovic- ποια συµφέροντα αντιπροσωπεύουµε κι αν αυτά τα συµφέροντα ανταποκρίνονται στη βούληση της κοινωνίας Η Πολωνική εγκληµατολογία έχει µια µεγάλη παράδοση 104. Η παράδοση αυτή, χρονολογείται από το 1875 και η ενλόγω εγκληµατολογία γνώρισε µια µεγάλη ανάπτυξη από τότε, µέχρι και το Από το 1918 µέχρι την επικράτηση του σοσιαλιστικού καθεστώτος η Πολωνική εγκληµατολογία βρέθηκε σε ύφεση. Κατά την προσοσιαλιστική περίοδο, µεγάλης φήµης Πολωνοί συγγραφείς, διεδραµάτισαν αποφασιστικό ρόλο, στη διαµόρφωση της Πολωνικής, αλλά και της διεθνούς εγκληµατολογίας. Ο Adam Ettinger καθιερώθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα, ως ένας από τους καλύτερους κριτικούς της ανθρωπολογικής σχολής της εγκληµατολογίας 105. Ο Ettinger, διατύπωσε πέντε κριτικές θέσεις κατά της ανθρωπολογικής σχολής 106 : α. Δεν υπάρχει κανένας ιδιαίτερος ανθρωπολογικός τύπος εγκληµατία και κανένα ειδικό ανατοµικό, βιολογικό και ψυχολογικό γνώρισµα εγκληµατία. Ο εγκληµατίας δεν έχει επίσης κανέναν πραγµατικό αταβισµό. β. Δεν υπάρχει κανείς εκ γενετής τύπος εγκληµατία, γιατί κανείς δεν είναι εκ γενετής κακός ή ανήθικος. γ. Ορισµένα άτοµα, τα οποία χαρακτηρίζει η σχολή του Lombroso σαν ιδιότυπες παραλλαγές της ανθρώπινης φύσης, σαν εκ γενετής κι αταβιστικούς εγκληµατίες, δεν είναι τίποτ άλλο, παρά φορείς σωµατικών και συχνά, ψυχικών εκφυλισµών. δ. Αυτός όµως, ο εκφυλισµός δεν πρέπει να ταυτίζεται ούτε µε τον «εγκληµατικό προκαθορισµό», ούτε µε την «εγκληµατική προδιάθεση». Οι παραπάνω αναφερθέντες σωµατικοί και ψυχικοί εκφυλισµοί είναι αποτελέσµατα των κοινωνικών συνθηκών διαβίωσης και του περιβάλλοντος Πρβλ., Vodopivec, ό.π., σελ. 55 επ Βλ. σχετ. A. Geberle / Ewa Weigend, Kriminologie und Kriminalitätsentwicklung in Polen, στο Mschrkrim 1980, σελ. 83 επ Βλ. A. Ettinger, Dac Verbrechensproblem in anthropologischer und soziologischer Beleuchtung, Πρβλ. K.-H. Hering, Der Weg der Kriminologie zur Seblständigen Wissenschaft, 1966, σελ. 141 επ. 923

12 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ε. Αυτοί οι δυο τύποι -σωµατικού και ψυχικού- εκφυλισµού, είναι άµεσες και έµµεσες συνέπειες της φυσικής εξέλιξης και της διάπλασης του ανθρώπινου σώµατος, της πνευµατικής καθυστέρησης, και των βλαβερών οικονοµικών και κοινωνικών όρων ζωής. Εκτός από τον Ettinger όµως, η Πολωνική εγκληµατολογική επιστήµη έχει να επιδείξει επίσης, τον Florian Znaniecki 107, ο οποίος δηµοσίευσε µαζί µε τον Αµερικανό W. Thomas, τη µελέτη The Polish Peasant in Europe and America, η οποία άσκησε επιρροή πάνω στην κοινωνιολογική σχολή της εγκληµατολογίας των Η.Π.Α. και την οποία παραπέµπουµε στην τέταρτη έκδοσή της 108. Πρέπει να σηµειώσουµε ακόµα, πως ο Znaniecki έχει αναφερθεί στους σύγχρονους πολιτικούς θεσµούς και στην πολιτική συµπεριφορά, υποστηρίζοντας ότι η πολιτική κοινότητα λειτουργεί -κυρίως- µε τη µορφή του εθνικού κράτους 109. Εγκληµατολογικές έρευνες έχει διεξαγάγει επίσης και ο δηµιουργός της Πολωνικής ποινικής νοµοθεσίας του 1932, Juliusz Makarewicz 110. Μετά από ένα διάστηµα κάµψης, το επιστηµονικό ενδιαφέρον για την εγκλη- µατολογία αναζωπυρώνεται κατά τη δεκαετία του Έτσι, το 1955 ο Horosrowski έρχεται ν απαντήσει στο ζήτηµα -που βασάνιζε εκείνη την εποχή τους ειδικούς- της οριοθέτησης της περιοχής των προβληµάτων µε τα οποία πρέπει ν ασχολείται η εγκληµατολογία 112. Στο συστηµατικό του έργο λοιπόν, ο Horosrowski ορίζει ως αντικείµενο της εγκληµατολογικής επιστήµης την εγκληµατικότητα και τις άλλες µορφές αντικοινωνικών συµπεριφορών, τους παράγοντες από τους οποίους προέρχονται και τους παράγοντες που προκαλούν τη γέννηση των επιµέρους εγκληµάτων και παρεκκλινουσών συµπεριφορών 113. Έκτοτε, η Πολωνική εγκληµατολογία -σε αντίθεση µε την εξέλιξη της Γιουγκοσλάβικης εγκληµατολογίας- ακολούθησε το αιτιολογικό πρότυπο προσέγγισης του εγκληµατικού φαινοµένου. Μερικά χρόνια αργότερα, ο Leszek Lernell -ίσως, ο κορυφαίος Πολωνός 107. Βλ. σχετ. F. Znaniecki, The Polish peasant in Europe and America, τόµ. 1-11, Βλ. σχετ. Clinard, Sociology of deviant behaviour, 1974, σελ Βλ. σχετ. Znaniecki, Modern Nationalities: A. Sociological Study, Urbana Βλ. J. Makarewicz, Das wesen des Verbechens. Eine Kriminalsoziologische Abhandlung, Πρβλ. K. Mannheim, Vergleichende Kriminologie, τόµ. 1, 1974, σελ. 24 επ Βλ. σχετ. Gaberle-Weigend, Kriminologie und Kriminalitätsentwicklung in Polen, ό.π., σελ Βλ. σχετ. Horoszowski, Kriminologie, 1965, σελ. 25 επ. 924

13 ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ εγκληµατολόγος- προσδιόρισε σε τέσσερα, τα γνωστικά αντικείµενα της εγκλη- µατολογίας: Την αιτιολογία της εγκληµατικότητας, τη φαινοµενολογία του εγκλήµατος, τη δοµή της εγκληµατικότητας και την εξέλιξη των µεγεθών της εγκληµατικότητας 114. Σ αυτά τα πλαίσια κινούνται και άλλοι ερευνητές, όπως λ.χ. οι Holyst και Swida, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι η εγκληµατολογία δεν πρέπει να εξετάζει µόνο τη γένεσή ή την εξέλιξη των µορφών του εγκληµατικού φαινοµένου, αλλά και τις δυνατότητες και τις µεθόδους καταστολής του 115. Η Πολωνική εγκληµατολογία εξηγεί το φαινόµενο της εγκληµατικότητας µε τη γνωστή -από τους Ανατολικογερµανούς εγκληµατολόγους- θεωρία των «αστικών καταλοίπων». Ο βασικός εκπρόσωπος της Πολωνικής εγκληµατολογίας Lernell, αναφέρει ότι η εγκληµατικότητα είναι ένα φαινόµενο, το οποίο δεν ταιριάζει µε τον ουµανιστικό χαρακτήρα των σοσιαλιστικών κοινωνιών. Πλην όµως, η εγκληµατικότητα έχει κάνει την εµφάνισή της σε όλες τις σοσιαλιστικές χώρες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι διατηρήθηκαν και συνεχίζουν να διατηρούνται στις σοσιαλιστικές χώρες, κατάλοιπα από την προηγούµενη καπιταλιστική δοµή της κοινωνίας. Οι αλόγιστες κι άπληστες οικονοµικές επιδιώξεις, ο εγωισµός, η θρησκοληψία και η εσχατολογική πίστη, η αποξένωση και η αδιαφορία, είναι ορισµένες µορφές αυτών των καταλοίπων, που οδηγούν στις συγκρούσεις των ατόµων µε την κοινωνία και προκαλούν την εµφάνιση της εγκληµατικότητας 116. Ο εγκληµατίας είναι λοιπόν, ο ιδιώτης, ο αλλοτριωµένος, ο µη συνειδητοποιηµένος. Και η εγκληµατικότητα είναι ένα αρνητικό κοινωνικό φαινόµενο, το οποίο έλκει την προέλευσή του, στο προηγούµενο -από τον σοσιαλισµό- κοινωνικοπολιτικό καθεστώς. Πρέπει να σηµειωθεί επίσης, ότι -τελευταία- γνωρίζει µεγάλη ανάπτυξη στην Πολωνία, η θυµατολογική επιστήµη κι αυτό χάρη στον µεγάλο φήµης Πολωνό εγκληµατόλογο, Lech Falandysz Βλ. σχετ. Gaberle-Weigend, Kriminologie und Kriminalitätsentwicklung in Polen, ό.π., σελ Βλ. σχετ. Gaberle-Weigend, ό.π., σελ Βλ. σχετ. H.-J. Schneider, Kriminologie (Grundlagen), ό.π., σελ Για τις απόψεις του συγγραφέα και για ορισµένες άλλες -σύγχρονες- Πολωνικές εµπειρικές έρευνες στην εγκληµατολογία, βλ. εις Social Deviance and Social control, τόµ. 1, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 1987, η έκδοση του οποίου, αποτελεί πρωτοβουλία του «Εργαστηρίου Εγκληµατολογίας» της Νοµικής Σχολής Θράκης και του διευθυντού του, καθηγητή Γιάννη Πανούση, ο οποίος -εξάλλου- προλογίζει και το έργο αυτό. 925

14 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ V. ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Οι εγκληµατολογίες της Ανατολικής Γερµανίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Πολωνίας έχουν κοινά χαρακτηριστικά µε τη Σοβιετική εγκληµατολογία. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: α. Η στράτευση της εγκληµατολογικής επιστήµης στην υπόθεση της επιβίωσης των σοσιαλιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης. Αυτό συνέβη, µέσω της διασύνδεσης της εγκληµατολογίας, µε τις (κρατικές) εγκληµατολογικές πολιτικές. β. Η γνωσιοθεωρητική και µεθοδολογική στήριξη αυτών των εγκληµατολογιών, στον λεγόµενο µαρξισµό-λενινισµό, ο οποίος -στην ουσία- είναι η επίσηµη πολιτικοκοινωνική θεωρία των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης. Πρόκειται δηλαδή, για ένα αποστεοποιηµένο δόγµα, για ένα κλειστό σύστηµα «αρχών», που δεν έχει καµιά σχέση µε τη «δυναµική» της µαρξιστικής θεωρίας. γ. Οι περισσότερες από τις εγκληµατολογικές θεωρίες -των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης- αναφορικά µε την αιτιολογία του εγκληµατικού φαινοµένου, «αναµασούν», το γνωστό «µύθο» των καταλοίπων της αστικής κοινωνίας. Αποδίδουν έτσι, το έγκληµα, σε παράγοντες έξω από τον κοινωνικό χώρο και τον ιστορικό χρόνο, αναζητώντας -ουσιαστικά- φανταστικούς εχθρούς. Η «θεωρία» των αστικών καταλοίπων, δεν διαθέτει την ελάχιστη επιστηµονική ισχύ, γιατί απλώς δεν ερευνά το έγκληµα µέσα στον χώρο και τον χρόνο. 2. Η εγκληµατολογική επιστήµη, στην Ανατολική Γερµανία και την Πολωνία - πρέπει να σηµειωθεί ότι- έχει κάποια θεωρητική σχέση µε τα πρώιµα έργα του Marx. Οι έννοιες του εγωισµού και της αλλοτρίωσης απαντώνται -πράγµατιτόσο στα «Οικονοµικά και Φιλοσοφικά χειρόγραφα», όσο και σε άλλα έργα. Η επίκληση αυτών των εννοιών όµως, γίνεται χωρίς τη στοιχειώδη επεξεργασία του εµπειρικού υλικού και των χωρών στις οποίες αναφέρονται. Έτσι, καταλήγουν φράσεις, κενές νοηµάτων. 3. Οι ενλόγω εγκληµατολογίες λοιπόν, δεν είναι ούτε µαρξιστικές, ούτε πολύ περισσότερο, ριζοσπαστικές ή κριτικές. 4. Η µόνη επιστήµη, που συγγενεύει άµεσα µε την -Γερµανικής κατεύθυνσηςκριτική εγκληµατολογία, είναι -για τους λόγους που αναφέραµε στην οικεία παράγραφο- η Γιουγκοσλαβική εγκληµατολογία των τελευταίων χρόνων. 926