Το καζανάκι Kαι δεκατρία ψυχοθεραπευτικά διηγήματα

Transcript

1 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ Το καζανάκι Kαι δεκατρία ψυχοθεραπευτικά διηγήματα 3

2 Γιώργος Σαμοΐλης Εκδόσεις Λευκή Σελίδα ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ Γιώργος Σαμοΐλης Το καζανάκι Kαι δεκατρία ψυχοθεραπευτικά διηγήματα Διορθώσεις: Ελένη Ζαφειρούλη Σελιδοποίηση: Γιάννης Χατζηχαραλάμπους Μακέτα εξωφύλλου: Γιάννης Λιβέρης Εικόνα εξωφύλλου: Μαρτινάκης Αδάμ Copyright Εκδόσεις Λευκή Σελίδα και Γιώργος Σαμοΐλης, Αθήνα 2015 Πρώτη έκδοση από τις Εκδόσεις Λευκή Σελίδα, Αθήνα 2015 ISBN Εκδόσεις Λευκή Σελίδα Σταδίου 10, , Αθήνα Τηλ. & Fax.: Αυτό το κείμενο που δημοσιεύεται από τις εκδόσεις «Λευκή Σελίδα» προστατεύεται από τους διεθνείς νόμους και τις διεθνείς συνθήκες που αφορούν τα συγγραφικά δικαιώματα. Η εκτύπωσή του σε χαρτί προορίζεται αποκλειστικά για τον αγοραστή και περιορίζεται στην προσωπική του χρήση. Κάθε άλλη αναπαραγωγή ή αντιγραφή, από όποιον και να προέρχεται, θα αποτελεί απομίμηση και θα υπόκειται στις προβλεπόμενες κυρώσεις από το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και από τις ισχύουσες διεθνείς συνθήκες για την προστασία των συγγραφικών δικαιωμάτων. 4

3 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ Γιώργος Σαμοΐλης Το καζανάκι Kαι δεκατρία ψυχοθεραπευτικά διηγήματα [ διηγήματα ] 5

4 Γιώργος Σαμοΐλης 6

5 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ Το βιβλίο αυτό είναι αφιερωμένο στη μνήμη της αγαπημένης φίλης και συναδέλφου Όλγας, που δεν πρόλαβε να το διαβάσει. Τα διηγήματα είναι μυθοπλαστικά και, κατά συνέπεια, οποιαδήποτε σχέση έχουν με πρόσωπα ή καταστάσεις είναι εντελώς τυχαία. 7

6 Γιώργος Σαμοΐλης 8

7 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ Περιεχόμενα 1 Το καζανάκι «Το πρόβλημά μου είναι» Μια ψυχαναλυτική συνεδρία Το αναγκαίο ρίσκο Εκείνος και εκείνη «Όλα παίζονται στο μοίρασμα, αγαπητέ μου» «Γράψε ένα βιβλίο για χάρη μου, για τον πατέρα σου» Η κυρία «δεν ξέρω, δεν ξέρω, δεν ξέρω» «Η ευτυχία δεν έχει προϋποθέσεις» «Εγώ έτσι είμαι κι αν σου αρέσει!» «Αυτό ανήκει σ εμένα!» Αυτός που πάντα έλειπε «Τι με κάνει να λέω ναι, ενώ θέλω να πω όχι;» «Γέννησα ένα τελειομανές παιδί! Πείτε μου τι να κάνω;»

8 Γιώργος Σαμοΐλης 10

9 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ 1 Το καζανάκι «Η επιθυμία είναι η αληθινή ουσία του ανθρώπου» Σπινόζα, «Ηθική» α ελάτε τώρα», είπε η θεραπευόμενη με κάπως λάγνο και «Μεμφανώς ναρκισσιστικό ύφος, «μα», κάπως διστακτικά, «εσείς με ξέρετε καλύτερα από τον καθέναν, καλύτερα και από τον εαυτό μου ίσως...» Σιωπή από πλευράς του θεραπευτή. Ύστερα από λίγο και υπό τον ήχο ενός κομπιάσματος, που το ακολούθησε ένας λαρυγγισμός. «Για να βεβαιωθώ, θέλετε να μου πείτε τι ακριβώς εννοείτε;» «Μα ελάτε τώρα, σας το είπα και στην προηγούμενη συνεδρία. Μην προσποιείστε ότι το ξεχάσατε κιόλας... Δεν είστε καλός στην προσποίηση... Εσείς οι άντρες δεν είστε καλοί στην προσποίηση. Τουλάχιστον όχι το ίδιο καλοί όσο οι γυναίκες. Συγγνώμη, ξέφυγα από το θέμα. Ξέρω ότι εσείς οι θεραπευτές κρατάτε αναλυτικές σημειώσεις από τις συναντήσεις σας». «Χμ... Αν θυμάμαι καλά, θέλετε να μάθετε αν είμαι παντρεμένος και αν έχω παιδιά;» «Ναι, ακριβώς!» «Δεν καταλαβαίνω, όμως, πώς θα βοηθήσει αυτό στην πρόοδο της θεραπείας σας και στη δουλειά που κάνουμε εδώ για εσάς», αποφάνθηκε ο θεραπευτής τονίζοντας το «για εσάς». 11

10 Γιώργος Σαμοΐλης Δεν ήξερε αν η θεραπευόμενη μπήκε καν στη διαδικασία να ακούσει τη διαφορετική προσωδία της φωνής του στα σημεία «εδώ» και «για εσάς». Παρόλο που είχε θεραπευτικό σκοπό με αυτή του την παρέμβαση, δεν έμοιαζε να φτάνει στον στόχο του. «Δεν ξέρω γιατί, αλλά πολύ φοβάμαι πως αν δεν μάθω, δεν θα ησυχάσω. Φαίνεται πως για μένα αυτό έχει κάποια σημασία. Έστω και ασυνείδητη, όπως αρέσκεστε να λέτε. Ίσως να σχετίζεται με το γεγονός ότι διαπραγματευόμαστε», δεν διαπραγματευόμαστε, διαπραγματεύεστε, ήθελε να της πει, αλλά δεν ήθελε να διακόψει τον έστω ελάχιστο ειρμό της, «ζητήματα από την περίοδο του διαζυγίου μου και τη διατροφή που παίρνω από τον πρώην σύζυγό μου. Προφανώς μπορεί να θέλω να ξέρω αν έχετε ιδέα για το τι ακριβώς περνάω, σε επίπεδο βιωματικό εννοώ, ή απλώς μου τα λέτε όλα αυτά λόγω επαγγελματικής επάρκειας», είπε και του έδειξε με το χέρι της τις περγαμηνές που βρίσκονταν στον απέναντι από το ντιβάνι τοίχο. Στον τοίχο του γραφείου του θεραπευτή βρίσκονταν κορνιζαρισμένα το πτυχίο, το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό του, ένα βραβείο από κάποιο συνέδριο και η εκπαίδευσή του στην ψυχοσωματική ιατρική. «Όχι ότι είναι απαραίτητο να είναι παντρεμένος κανείς προκειμένου να μπορεί να βοηθήσει σε μια τέτοια κατάσταση... όχι, όχι, δεν υπονοώ κάτι τέτοιο!» Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον ήταν ότι έβαζε στο στόμα του θεραπευτή λόγια που δεν είχε καν αρθρώσει ο ίδιος. Προέβαλλε ασύστολα ιδέες, σκέψεις και συναισθήματα μέσα σε ένα όργιο μεταβιβαστικής σχέσης με εκείνον σιωπηλό ακροατή. Σιωπή από μέρους του. Ζήτησε μια διακοπή για να πάει στην τουαλέτα. Ο θεραπευτής με κάποια προς το παρόν ακαθόριστη δυσαρέσκεια της έγνεψε με το βλέμμα του προς την κατεύθυνση του μπάνιου. Σχεδόν μηχανικά έβγαλε το τσαντάκι της και άρχισε να βάφεται στον καθρέφτη του μπάνιου του γραφείου ή, μάλλον, να ενισχύει το ήδη μακιγιαρισμένο πρόσωπό της. Εκατοντάδες επι- 12

11 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ στρώσεις στο βάψιμο του προσώπου αλλά και του πολιτισμού. Στο τέλος, για να ξεφύγει και η ίδια από την αμηχανία ή την ενοχή του αθώου αυτού ψέματος, τράβηξε το καζανάκι. Ο ήχος της ροής από το καζανάκι ακούστηκε μέσα στην ψυχαναλυτική ηρεμία του γραφείου. Στην «αίθουσα των ακροάσεων», όπως συνήθιζε να την αποκαλεί μάλλον όχι και τόσο φαιδρά η θεραπευόμενη. Μερικές φορές οι ασθενείς λένε κάτι σοφό, που είναι τόσο απλό και ανεπιτήδευτο, που για τους θεραπευτές παίρνει ίσως και χρόνια εκπαίδευσης για να κατακτηθεί ως τεχνική γνώση. Μάλλον είναι το πεπρωμένο της επιστήμης αυτό. Όμως, σκέφτεται ο θεραπευτής, αν τελικά συνιστά σε κάτι η θεραπεία, οπωσδήποτε μεγάλο χώρο καταλαμβάνει η «ενεργητική ακοή», από πλευράς του θεραπευτή τουλάχιστον. Επιστρέφοντας εκείνη συνάντησε όρθιο τον θεραπευτή να της λέει πως είχε τελειώσει η ώρα τους. Έψαξε στην τσάντα της για το χρηματικό αντίτιμο της συνεδρίας και μέσα στη σιωπή κατευθύνθηκε ανάλαφρα, σαν νεράιδα, προς την πόρτα. Προτού όμως φύγει, είπε με το γνώριμο και εμφανώς ανανεωμένο πλέον ύφος της: «Μη νομίζετε ότι θα έχω ξεχάσει την ερώτησή μου μέχρι την επόμενη φορά», ενώ του έριξε ένα σχεδόν παιχνιδιάρικο χαμόγελο κλείνοντας την πόρτα πίσω της. Το ύφος του θεραπευτή ήταν μάλλον εξεταστικό και σκεφτικό. «Σας περιμένω την Τετάρτη λοιπόν, την επόμενη Τετάρτη». Εποπτεία «Χριστίνα, είμαι 55 χρονών άνθρωπος, είκοσι χρόνια θεραπευτής, πες μου, σε παρακαλώ, τι έχω πάθει; Τι είναι αυτό που μου προκαλεί αυτή η γυναίκα, ώστε να συγχύζομαι και να ταράζομαι τόσο πολύ και εμφανώς να αλληλεπιδρά με την αποτελεσματικότητά μου αλλά και με την πρόοδο της δικής της θεραπείας; Ακόμα και με την προσωπική μου ζωή;» Σιωπή που συνοδεύεται από ένα νεύμα συγκατάβασης. Ύστερα από λίγα δευτερόλεπτα η Χριστίνα του απάντησε με μια ερώτηση: 13

12 Γιώργος Σαμοΐλης «Ναι, τι να είναι αυτό, άραγε;» «Ξέρω τώρα, ξέρω τι θα σκέφτεσαι. Είμαι βέβαιος εκατό τοις εκατό, έλα τώρα, για όνομα του Θεού, πες κάτι, μεταξύ κατεργαραίων ειλικρίνεια. Στοίχημα το χρηματικό ποσό της εποπτείας που πρόκειται να σου δώσω...» Η Χριστίνα τον διέκοψε απότομα, βίαια, κοφτά σαν μαχαίρι, με την προσωδία της ατσάλινη, οξεία και αγκαθωτή... Ένα μαχαίρι και ένα τριαντάφυλλο, μια σιωπή και μια υπόσχεση. «Μα έχεις χάσει τα λογικά σου εντελώς, Φαίδωνα, για ποιο στοίχημα μιλάς; Σου μίλησε κανείς για στοιχήματα; Αντιλαμβάνεσαι ένα τόσο σημαντικό επαγγελματικό ζήτημα σαν στοίχημα; Τι σημαίνει για σένα, άραγε, να διαπραγματευτούμε αυτή την κατάσταση με τη μορφή στοιχήματος; Εδώ μιλάμε για θεραπεία, δεν μιλάμε για τζόγο... Σε παρακαλώ, σοβαρέψου, ειδάλλως θα αναγκαστώ να τερματίσω πρόωρα και χωρίς να το θέλω τη συνάντησή μας!» Εκείνος, με ύφος εκνευρισμένο και έντονα ενοχλημένο από το ηθικοπλαστικό του διδάγματός της, συνέχισε φαινομενικά ατάραχος στο προηγούμενό του τέμπο-down tempo. «Προφανώς θέλω να την εκδικηθώ, θέλω να της προκαλέσω κάποιον εκνευρισμό ή αναστάτωση, θέλω να την ταράξω, θέλω, θέλω, θέλω Τι θέλω; Αναρωτιέμαι. Στοιχηματίζω, λοιπόν, ότι σκέφτεσαι πως πρόκειται για μια κλασική περίπτωση ερωτικής αντιμεταβίβασης, που εγώ δεν έχω κατορθώσει να ελέγξω επαρκώς και ότι επιπλέον αυτή, η θεραπευόμενη, ασκεί πάνω μου κάποια επιρροή διαφορετική συγκριτικά με τους υπόλοιπους ασθενείς μου, εννοώντας μοιραία ερωτικής φύσεως...» «Χμ, αχά!» «Σε παρακαλώ, Χριστίνα, όχι χμ και αχά! Όχι σ εμένα αυτά. Σε παρακαλώ, περιόρισέ τα στους ασθενείς μας, έτσι δεν είναι; Δεν είμαι ο ασθενής σου, Χριστίνα. Δεν είμαι ο κωλοασθενής σου!» «Εφόσον τα έχεις όλα αυτά τόσο καλά τοποθετημένα μέσα στο μυαλό σου και φαίνεται να διαθέτεις τις λύσεις και τις απαντήσεις, αναρωτιέμαι τι ακριβώς αναζητάς εδώ σ εμένα; Κάποια επιβεβαίωση; Να σε μαλώσω; Να μιλήσουμε για τη δεοντολογία του επαγγέλματος; Τι ακριβώς είναι αυτό που θέλεις, Φαίδωνα, 14

13 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ ειλικρινά πες μου, σε παρακαλώ, τι είναι αυτό που θέλεις;» είπε η Χριστίνα θυμωμένα. Ήταν ηλίου φαεινότερο ότι η σειρά των ερωτημάτων που του είχε θέσει ήταν άστοχη, δεν περίμενε καμία απάντηση, διότι με το περισπούδαστο ύφος της έδειχνε να τις γνωρίζει ήδη. Ένιωθε ότι τον είχε στριμώξει στη γωνία για τα καλά. «Νομίζω ότι είναι καλύτερο να τελειώσουμε εδώ», της απάντησε θυμωμένος ψάχνοντας στην τσέπη του σακακιού του για τα χρήματα που αντιστοιχούσαν στην πρώτη έπειτα από χρόνια και, απ ό,τι φαινόταν, τελευταία τους εποπτεία. Εκείνη, με το ίδιο σταθερά κοφτό και ταυτόχρονα αυστηρά οριοθετημένο βλέμμα της, τον διέκοψε λέγοντας: «Εφόσον έρχεσαι εδώ ως εποπτευόμενος και αναζητάς την επαγγελματική μου βοήθεια, άκουσέ με προσεκτικά. Κατά πρώτο λόγο, δεν είσαι αυτός που θα θέσει την αρχή, το τέλος και την όποια διάρκεια της συνάντησης. Δεύτερον, για σήμερα, και το τονίζω, για σήμερα μόνο δεν θέλω να με πληρώσεις. Τρίτο και κυριότερο, και επαναλαμβάνω το κυριότερο, είναι ότι θέλω να φύγεις και να σκεφτείς μόλις κλείσεις αυτή την πόρτα αν θέλεις να ξεκινήσεις εποπτεία μαζί μου. Από την ως τα τώρα στάση σου δεν μου δείχνεις ότι ξέρεις τι είναι αυτό που ζητάς. Μόλις αποφασίσεις, το τηλέφωνό μου το ξέρεις», είπε η Χριστίνα οδηγώντας τον στην πόρτα. Ένα ξερό χαμόγελο από μέρους της αντιπροσώπευε και τον αποχαιρετισμό τους. Τετάρτη ή το άλλο καζανάκι «Οτιδήποτε λέμε αποτελεί αίτημα. Κάθε αίτημα είναι μία έκκληση για αγάπη» Λακάν, «Ecrits», 813/311* Η Μαρία ας την αποκαλέσουμε Μαρία για τις ανάγκες της ιστορίας ήταν στην ώρα της όπως πάντα, περισσότερο φτιασιδωμένη από * Bruce Fink, Κλινική εισαγωγή στη λακανική ψυχανάλυση - Θεωρία και τεχνική, μτφρ. Νίκος Ηλιάδης, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα (Όλα τα παραθέματα του Λακάν προέρχονται από το παραπάνω βιβλίο.) 15

14 Γιώργος Σαμοΐλης ποτέ. Ήταν μια ελκυστική γυναίκα 36 ετών, επιτυχημένη δικηγόρος, εν διαστάσει με δύο παιδιά. Ήταν καιρός που συζούσε με έναν τύπο, ενώ είχε έντονες δικαστικές διαμάχες με τον πρώην σύζυγό της σχετικά με την επιμέλεια και την καταβολή του ποσού της διατροφής. Στην παρούσα χρονική φάση διερχόταν τη διαδικασία λήψης περιοριστικών μέτρων κατά του πρώην συζύγου της. Χαμογέλασε στον θεραπευτή σχεδόν προκλητικά. Ή έτσι τουλάχιστον νόμισε εκείνος. Αυτή τη φορά αιτήθηκε κάτι καινούργιο. Αρνιόταν το απαράβατο της ψυχανάλυσης, αρνιόταν να ξαπλώσει στο ντιβάνι. «Σήμερα θα σας τα πω καθιστή», είπε η Μαρία με ένα σχεδόν παιδικό πείσμα. Λες και τον εκδικούνταν για κάτι... Ο θεραπευτής ήξερε πολύ καλά ότι τον τέσταρε. Τέσταρε τα όριά του, τον επαγγελματισμό του και προφανώς την ευελιξία του να αντιμετωπίσει, ας το πούμε, άκομψες και διφορούμενες καταστάσεις, όπως αυτή εδώ, με επαγγελματικό και ψυχολογικό τρόπο, χωρίς να χάνει την ακεραιότητα αλλά και τη σοβαρότητά του. Ο θεραπευτής κρατήθηκε έτσι ώστε να μην παίξει το παιχνίδι της. Σχεδόν ουδέτερα τη ρώτησε: «Αναρωτιέμαι γιατί έπειτα από σχεδόν έναν χρόνο συνεδριών, δύο φορές την εβδομάδα και με την πλήρη συναίνεσή σας στις προϋποθέσεις της ανάλυσης, γιατί σήμερα ειδικά αρνείστε να ξαπλώσετε στο ντιβάνι». Η Μαρία φάνηκε να το σκέφτεται για όσο διήρκεσε ένα ανοιγοκλείσιμο των ματιών της και απάντησε μάλλον αδιάφορα: «Ξέρετε, έχω ένα ήπιο γυναικολογικό πρόβλημα και σήμερα, μόνο για σήμερα σας το ορκίζομαι, θα μου ήταν προτιμότερο να μην ξαπλώσω». Φίλησε σταυρό προς επικύρωση του όρκου που μόλις είχε πάρει. Ο θεραπευτής ζορίστηκε πολύ να μη βάλει τα γέλια. Συγκρατήθηκε όμως. Σκέφτηκε ότι η Μαρία προσπαθεί να επιβάλει τα δικά της όρια στη θεραπεία και το ερμήνευσε με τον κλασικό ψυχαναλυτικό τρόπο της αντίστασης στη θεραπεία. «Μάλιστα», συνέχισε η θεραπευόμενη, «μπορεί σήμερα και στις επόμενες συνεδρίες να έχω αυξημένη ανάγκη τουαλέτας». 16

15 ΤΟ ΚΑΖΑΝΑΚΙ «Αυτό δεν συνιστά πρόβλημα», της απάντησε ο θεραπευτής, «εφόσον πρόκειται για ένα ζήτημα υγείας». Σε τελική ανάλυση, σκέφτηκε, δική της είναι η ώρα, την πληρώνει και μπορεί να τη χρησιμοποιήσει όπως επιθυμεί. Έπιασε τον εαυτό του να θυμώνει ελαφρώς. Κλωθογύριζε... και εκείνος είχε τσιμπήσει, θύμωνε, αναίτια ίσως;... Τον είχε μπλέξει περίτεχνα στον ιστό της. Στο μεταξύ, ο θεραπευτής είχε ήδη πλούσιο υλικό στο συρτάρι του με τις νέες συμπεριφορές της εν ώρα θεραπείας προς ανάλυση και σκέψη για τον περαιτέρω θεραπευτικό σχεδιασμό. Εντέλει, συμφώνησαν πως μόνο για τη συγκεκριμένη συνεδρία θα καθόταν στην καρέκλα και από την επομένη στο ντιβάνι. Η Μαρία το δέχτηκε με έναν ελαφρύ τόνο ματαίωσης. Σαν παιδάκι που του αρνούνται δεύτερο παγωτό, ενώ είχε ήδη χλαπακιάσει ένα βουλιμικά και τόσο βεβιασμένα, που δεν είχε προλάβει καν να το ευχαριστηθεί. Πώς να ξέρεις την απόλαυση από παιδί ύστερα από τον οδοστρωτήρα των απαγορεύσεων του πολιτισμού; Η έλλειψη ικανοποίησης και η διαστρεβλωμένη επιθυμία ή άλλως η επιθυμία που έχει χάσει τον δρόμο της είναι το χαρακτηριστικό των νευρώσεων των σύγχρονων κοινωνιών άλλωστε. Βέβαια και η δουλειά των γονιών είναι να μάθουν τα παιδιά τους να χαίρονται τις επιθυμίες τους χωρίς ενοχές. Ο θεραπευτής σιώπησε. Τήρησε τον βασικό κανόνα της ανάλυσης, να μην της δημιουργήσει και επιπλέον συμπλέγματα από αυτά που είχε ήδη. «Ας ξεκινήσουμε λοιπόν. Καθίστε...» Η συνεδρία τους αναλώθηκε στα τυπικά και τεχνικά ζητήματα του διαζυγίου της Μαρίας, που τόσο πολύ επέλεγε να φέρνει και να ξαναφέρνει στο προσκήνιο χωρίς ίχνος κούρασης. Ο θεραπευτής από την άλλη πλευρά, πιστός ακροατής, μάταια προσπαθούσε να πιαστεί από μια λέξη ή φράση της, για να κατορθώσει να στρέψει τα λεγόμενά της ως προς τον εαυτό της. Προς το παρόν δεν είχε κατακτήσει «τον ελεύθερο συνειρμό», ασκούσε έντονη λογοκρισία στα ίδια της τα λόγια και γενικά δεν μπορούσε να ηρεμήσει. Χρειαζόταν και άλλος χρόνος και έπρεπε να κάνει κανείς υπομονή. Υπό το νέο φως των περιστάσεων, μάλιστα, ο θε- 17

16 Γιώργος Σαμοΐλης ραπευτής δεν ήθελε να βιαστεί σε μια γρήγορη ή πρόχειρη ερμηνεία, μπορεί να του κόστιζε ακριβά. Μπορεί η Μαρία να διέκοπτε και όλη η προσπάθεια που είχε γίνει ως τότε να πήγαινε στράφι. Πάντως, ένα πράγμα ήταν ξεκάθαρο μέχρι στιγμής. Πέρα από τους διαγνωστικούς και διαφοροδιαγνωστικούς προβληματισμούς του θεραπευτή, φαινόταν ότι η Μαρία είχε μονώσει τη σκέψη από το συναίσθημα. Τα είχε διαχωρίσει και δεν επέτρεπε καμία δυναμική αλληλεπίδρασή τους. Υπερλειτουργούσε νοητικά, δηλαδή χρησιμοποιούσε μόνο τη σκέψη της, η οποία συχνά συνοδευόταν από έναν ακραίο παρορμητισμό με άκρατους θεατρινισμούς. Σαν ένα παιδάκι που ήθελε συνέχεια και άλλο, και άλλο, η ακόρεστη ανάγκη της αγάπης. Ήθελε και άλλο, και άλλο υπό τη μορφή επιτακτικών αιτημάτων, αλλά δεν ήξερε τι ακριβώς ήταν αυτό που ζητούσε. Όπως όλοι όσοι ζητούν συνέχεια. Την επιβεβαίωση Αυτή την κανιβαλική δύναμη του θέλω, που μας επέτρεψε όμως να ζούμε και να καλούμαστε άνθρωποι και νοήμονα όντα. «Μόνο και μόνο το ότι κάποιοι σας ζητούν κάτι δεν σημαίνει ότι είναι στα αλήθεια αυτό που θέλουν να τους δώσετε» Λακάν, Σεμινάριο ΧΙΙΙ, 23 Μαρτίου 1966 Οι σχέσεις της Μαρίας με τους ανθρώπους, κοντινούς ή και μακρινούς, ακόμα και με τα παιδιά της έμοιαζαν να μην έχουν νόημα, χωρίς η ίδια να εμφανίζει σημάδια ανησυχίας γι αυτό. Δεν αναγνώριζε στο ελάχιστο αυτή την κατάσταση ως ενοχλητική. Και αν δεν αναγνωρίζεις κάτι ως πραγματικό, τότε δεν υφίσταται. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι απλώς διεκπεραίωνε πολύ καλά τις δουλειές της. Ως εκεί προς το παρόν, ως εκεί... «Όταν η αντίληψη της πραγματικότητας προκαλεί οδύνη, πρέπει αυτή η αλήθεια δηλαδή να θυσιαστεί» Φρόυντ, «Η τεχνική της ψυχανάλυσης»* * Σίγκμουντ Φρόυντ, Η τεχνική της ψυχανάλυσης, μτφρ. Γιώργος Τσαμπουράκης, εκδ. Επίκουρος, Αθήνα