Εργασιακή Υγεία και. Ασφάλεια

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Κουγιουμτζή Μαρία Α.Μ Εργασιακή Υγεία και Ασφάλεια Η παρούσα εργασία αποτελεί Πτυχιακή Εργασία με υπεύθυνο καθηγητή τον κ. Μιχαηλίδη Γ ρηγόριο -1-

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες... 5 Πρόλογος... 6 Εισαγωγή... 7 Κεφάλαιο 1 Προσδιορισμός βασικών εννοιών 1.1. Εισαγωγή - Ιστορική αναδρομή... ^ 1.2. Βασικοί ορισμοί Εργατικό Ατύχημα - Επαγγελματική Ασθένεια Ποιότητα ζωής στον εργασιακό χώρο Κλάδοι Επιστημών Κεφάλαιο 2ο Ο ρόλος της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων στην Υγεία και Ασφάλεια 2.1. Εισαγωγή Προσεγγίσεις για την υγεία και ασφάλεια Ο Ρόλος της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων Καθήκοντα του τμήματος Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων Ο ρόλος και τα καθήκοντα των στελεχών γραμμής Ο ρόλος των εργαζομένων Κεφάλαιο 3 Εργατικά ατυχήματα 3.1 Εισαγωγή Η φύση των εργατικών ατυχημάτων Διάκριση εργατικών ατυχημάτων Αιτίες ατυχημάτων Δείκτες ατυχημάτων Επιπτώσεις των εργατικών ατυχημάτων Πρόληψη εργατικών ατυχημάτων - Οφέλη Εκτίμηση κόστους πρόληψης εργατικών ατυχημάτων Ενέργειες σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος Πρώτες βοήθειες Κεφάλαιο 4 Προβλήματα υγείας στο εργασιακό περιβάλλον - Επαγγελματικοί κίνδυνοι 4.1. Εισαγωγή Εργασιακό άγχος Παράγοντες που προκαλούν εργασιακό άγχος Συμπτώματα του εργασιακού άγχους Τρόποι αντιμετώπισης του εργασιακού άγχους Εργασιακή βία Μορφές βίας

3 Αντιμετώπιση της βίας στο εργασιακό περιβάλλον Οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών Μυοσκελετικά Προβλήματα Κεφάλαιο 5 Εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου 5.1. Εισαγωγή Στόχοι της εκτίμησης κινδύνου Πέντε βήματα για την επιτυχή εκτίμηση κινδύνου Υπόδειγμα εκτίμησης κινδύνου Αναθεώρηση της εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου Κεφάλαιο 6 Υποχρεώσεις εργοδοτών - Υποχρεώσεις και Δικαιώματα εργαζομένων 6.1. Εισαγωγή Υποχρεώσεις εργοδοτών Γενικές υποχρεώσεις εργοδοτών Ειδικές υποχρεώσεις εργοδοτών Υποχρεώσεις των εργαζομένων Αναφορά των εργατικών ατυχημάτων Κεφάλαιο 7 Πρόληψη ατυχημάτων - Καλές πρακτικές 7.1. Εισαγωγή Είδη καλών πρακτικών Διαμόρφωση των χώρων εργασίας Διαμόρφωση των θέσεων εργασίας Εξοπλισμός Ειδικές εργασίες Ειδικές κατηγορίες εργαζομένων Κεφάλαιο 8 Τεχνικός Ασφαλείας - Γιατρός Εργασίας 8.1. Εισαγωγή Τεχνικός Ασφαλείας Ο ρόλος του τεχνικού ασφαλείας Αρμοδιότητες του τεχνικού ασφαλείας Προσόντα του τεχνικού ασφαλείας Υποχρεώσεις του εργοδότη στον τεχνικό ασφαλείας Προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει ο τεχνικός ασφαλείας Γιατρός εργασίας Ο ρόλος του γιατρού εργασίας Αρμοδιότητες - Καθήκοντα του γιατρού εργασίας Τεχνικός Φάκελος Πιστότητας της Ασφάλειας και Υγιεινής

4 Κεφάλαιο 9 Σήμανση Υγείας και Ασφάλειας στους χώρους εργασίας 9.1. Εισαγωγή Είδη σήμανσης Μόνιμη σήμανση Χαρακτηριστικά των σημάτων Συνθήκες χρήσης Συνδυασμοί σχημάτων και χρωμάτων και η σημασία τους Σήματα Απαγόρευσης Σήματα Προειδοποίησης Σήματα Υποχρέωσης Σήματα Πυροσβεστικού υλικού ή εξοπλισμού Σήματα Διάσωσης Σήματα εμποδίων, επικίνδυνων σημείων και οδών κυκλοφορίας Επισήμανση δοχείων και σωληνώσεων Περιστασιακή σήμανση Ηχητικό σήμα Φωτεινά σήματα Προφορική ανακοίνωση Σήματα με χειρονομίες Κεφάλαιο 10 Θεσμοί ελέγχου, υποστήριξης και ενημέρωσης στα θέματα Υγείας και Ασφάλειας των εργαζομένων στην Ελλάδα Εισαγωγή Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας Γ ενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας Διεύθυνση Συνθηκών Εργασίας Κέντρο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας ( Κ.Υ.Α.Ε. ) Διεύθυνση Διαχείρισης της Πληροφόρησης, Επιμόρφωσης, και Παρακολούθησης Πολιτικής Συνθηκών Εργασίας για Θέματα Υγείας και Ασφάλειας Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.) Συλλογικά όργανα κοινωνικού διαλόγου Συλλογικά όργανα σε εθνικό επίπεδο Συλλογικά Όργανα σε Νομαρχιακό και Περιφερειακό επίπεδο Άλλες Επιτροπές Μικτές Επιτροπές Ελέγχου Ε.ΛΙ.ΝΥ.Α..Ε Κεφάλαιο 11 Το Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή Ο Νόμος 1568/ Άλλες βασικές νομολογίες

5 Κεφάλαιο 12 Η Ευρωπαϊκή Ένωση για την Υγεία και Ασφάλεια των εργαζομένων Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή Η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για την Υγεία και Ασφάλεια Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την Υγεία και Ασφάλεια Ευρωπαϊκός οργανισμός για την ασφάλεια και υγεία στο χώρο εργασίας Σύσταση του οργανισμού Καθήκοντα του οργανισμού Εκστρατείες Ενημέρωσης Ευρωπαϊκή Εβδομάδα για την Υγεία και Ασφάλεια Παγκόσμια Ημέρα για την Υγεία και Ασφάλεια Ευρωπαϊκά βραβεία καλής πρακτικής Προγράμματα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην εργασία Κοινοτική νομοθεσία - οδηγία ΠΛΑΙΣΙΟ Χαρακτηριστικά της οδηγίας ΠΛΑΙΣΙΟ Λόγοι έκδοσης της οδηγίας ΠΛΑΙΣΙΟ Κεφάλαιο 13 Στατιστικά στοιχεία Εισαγωγή Εξέλιξη εργατικών ατυχημάτων Εργατικά ατυχήματα ανά μήνα ατυχήματος και φύλο Εργατικά ατυχήματα ανά ενέργεια που οδήγησε στην κάκωση (φύση ατυχήματος) Εργατικά ατυχήματα ως προς το καθεστώς απασχόλησης Θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα Θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα ανά ηλικία Επίλογος Βιβλιογραφία Ελληνική Βιβλιογραφία Ξένη Βιβλιογραφία Ηλεκτρονικές Πηγές Παράρτημα... Νόμος 1568/ Ισχύουσα Νομοθεσία Λίστα Σχημάτων και Πινάκων

6 Συντομογραφίες Α.Κ. = Αστικός Κώδικας Α.Ν. = Αναγκαστικός Νόμος Α.Π. = Άρειος Πάγος Α.Υ.Ε. = Απόφαση Υπουργού Εργασίας ΑΠΟΦ. = Απόφαση Β.Δ. =Βασιλικό Διάταγμα Δ.Α. = Διοικητική Απόφαση Δ.Δ.Δ. = Διοικητικά Διαιτητικά Δικαστήρια Δ.Δ.Δ.Δ. = Δευτεροβάθμιο Διοικητικό Διαιτητικό Δικαστήριο Δ.Ο.Ε. = Διεθνής Οργάνωση Εργασίας Δ.Σ.Ε. = Διεθνής Σύμβαση Εργασίας ΔΕΝ = Δελτίο Εργατικής Εστίας Ε.Δ.Υ.Ε. = Ενημερωτικά Δελτία Υπουργείου Εργασίας Ε.Ξ.Ε.Δ. = Επιθεώρηση Ξενοδοχειακού Εργατικού Δικαίου Ε.Σ. = Ελεγκτικό Συμβούλιο ΕΑΕΔ = Επιθεώρηση Ικα Ασφαλιστικού και Εργατικού Δικαίου ΕΓΣΣΕ = Εθνική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας ΕΥΑΕ =Εργασιακή Υγεία και Ασφάλεια Εργαζομένων Εφ. Αθ. = Εφετείο Αθηνών Ιδ.Δικ. = Ιδιωτικού Δικαίου Κ. Πολ. Δ. = Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κ.Υ.Α. = Κοινή Υπουργική Απόφαση Μον. Πρωτ. = Μονομελές Πρωτοδικείο Ν. = Νόμος Ν.Δ. = Νομοθετικό Διάταγμα ΝΕΥΑΕ =Νομαρχιακή Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας Ν.Σ.Κ. = Νομικό Συμβούλιο Κράτους ΝΠΔΔ = Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Ο.Τ.Α. = Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Π.Δ.Δ.Δ. = Πρωτοβάθμιο Διοικητικό Διαιτητικό Δικαστήριο Π.Ν.Π. = Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου Σ.ΕΠ.Ε. =Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας Σ.Σ.Ε. = Συλλογική Σύμβαση Εργασίας Σ.τ.Ε. = Συμβούλιο της Επικρατείας Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. =Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Υ.Α. = Υπουργική Απόφαση Φ.Ε.Κ. = Φύλλο Εφημερίδας Κυβερνήσεως -6-

7 Πρόλογος Η εργασία αυτή έχει ως σκοπό την μελέτη της Υγιεινής και Ασφάλειας της εργασίας κυρίως στην ελληνικό χώρο, με ιδιαίτερες αναφορές στην βοήθεια και προσφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επίτευξη αυτού του σκοπού. Εξετάζονται στρατηγικές που ακολουθούν οι ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες στηρίζονται και καθοδηγούνται πάντα από την ελληνική νομολογία καθώς και από οδηγίες - πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καταρχάς γίνεται μια επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας. Κατόπιν παρουσιάζονται και αναλύονται στατιστικά στοιχεία καθώς και νόμοι που εφαρμόζονται στην Ελλάδα. Οι πηγές της εργασίας είναι κατά κύριο λόγο από φορείς που ασχολούνται με τα θέματα Υγείας και Ασφάλειας των εργαζομένων. Παραδειγματικά θα αναφέρουμε το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων αλλά και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και Υγεία στην Εργασία, φορείς με πλούσιο υλικό που έχουν ως σκοπό την πλήρης και επαρκή ενημέρωση των πολιτών στα θέματα αυτά. Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Μιχαηλίδη για την πολύτιμη βοήθεια του. -7-

8 Εισαγωγή Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει προκαλέσει τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις. Με την ανάπτυξη της παραγωγικής διαδικασίας, εισάγονται νέα συστήματα και τεχνικές καθώς και ύλες που ναι μεν βοηθάνε στην ανάπτυξη της παραγωγής αλλά και της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων, αλλά από την άλλη μεριά αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο όσον αφορά την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Γ ια τον λόγο αυτό, η προστασία των εργαζομένων κατά την εργασία αποτελεί ένα βασικό λόγο αναθεώρησης των ήδη υπάρχοντων μέτρων στην επιχείρηση, καθώς οι εργαζόμενοι αποτελούν έναν από τους βασικότερους παράγοντες μέσα στην μονάδα. Μια ολοκληρωμένη εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου στην επιχείρηση, καθώς και ένα πλήρες σχέδιο ορθής διαχείρισης και αντιμετώπισης των κινδύνων αυτών, είναι αναγκαία σε μια επιχείρηση η οποία εκτός από την επιτυχία στην παραγωγή αλλά και στις πωλήσεις στοχεύει στη δημιουργία καλής εικόνας τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον. Η μελέτη όλων των εν δυνάμει κινδύνων αποτελεί μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία καθώς πρέπει να μελετηθεί κάθε στοιχείο που μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για τους εργαζομένους. Για τον λόγο αυτό υπάρχουν ειδικά τμήματα μέσα στην επιχείρηση που με τις ειδικές γνώσεις των εργαζομένων μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τον οποιοδήποτε κίνδυνο. Η παρούσα εργασία αποτελεί έναν πλήρη οδηγό για την εργασιακή Υγεία και Ασφάλεια. Χωρίζεται σε 13 κεφάλαια και μπορεί να δώσει στον αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει από όλες τις σκοπιές την Υγιεινή και Ασφάλεια στο εργασιακό περιβάλλον. Προτείνονται μέτρα για την αντιμετώπιση των κινδύνων, αλλά παρουσιάζονται ακόμη και ενέργειες εφόσον συμβεί ένα ατύχημα στην εργασία. Αναλυτικότερα: Στο πρώτο κεφάλαιο αποτελεί μια πρώτη ματιά για την υγεία και ασφάλεια. Αναλύονται οι βασικότερες έννοιες όπως υγεία, ασφάλεια, εργατικό ατύχημα και επαγγελματική ασθένεια, αλλά παρουσιάζεται ακόμη και μια ιστορική αναδρομή η οποία μας δίνει σημαντικά στοιχεία για την εξέλιξη μέσα στα χρόνια. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο ρόλος της επιχείρησης αλλά και του τμήματος της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων. Ανάλογα με την θέση των εργαζομένων αναφέρονται τα καθήκοντά τους αλλά και ο ρόλος τους, -8-

9 Το τρίτο κεφάλαιο πραγματεύεται τα εργατικά ατυχήματα. Παρουσιάζονται αναλυτικά τα αίτια, οι πιθανές επιπτώσεις αυτών τόσο στην επιχείρηση όσο και στους εργαζομένους αλλά τρόποι πρόληψης αυτών. Βασικό στοιχείο είναι ότι παρατίθενται τρόποι και ενέργειες σε περίπτωση που συμβεί εργατικό ατύχημα. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι επαγγελματικές ασθένειες που μπορούν να προκληθούν στο εργασιακό περιβάλλον. Σημαντικό θέμα αποτελεί η παράθεση λύσεων για την αντιμετώπιση τους. Το πέμπτο κεφάλαιο πραγματεύεται την εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου. Αναπτύσσονται τα στάδια προσέγγισης του επαγγελματικού κινδύνου αλλά και η σπουδαιότητα ύπαρξης αυτού στην επιχείρηση. Σημαντικό είναι το υπόδειγμα εκτίμησης κινδύνου το οποίο παρατίθεται στο τέλος του κεφαλαίου. Στο έκτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις υποχρεώσεις των εργοδοτών σχετικά με την υγιεινή και ασφάλεια στους χώρους εργασίας καθώς και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εργαζομένων. Τέλος αναφέρονται τα απαραίτητα στοιχεία που πρέπει να δηλώνονται στις αρμόδιες αρχές κατά την εκδήλωση εργατικού ατυχήματος. Το έβδομο κεφάλαιο δίνει λύσεις όσον αφορά την πρόληψη των ατυχημάτων. Παρουσιάζονται λύσεις για την διαμόρφωση των χώρων εργασίας, την διαμόρφωση των θέσεων, τον εξοπλισμό, καθώς ακόμη και τις ειδικές κατηγορίες εργαζομένων όπως είναι οι έγκυες γυναίκες και οι νέοι. Το όγδοο κεφάλαιο πραγματεύεται την σπουδαιότητα ύπαρξης τεχνικού ασφαλείας αλλά και γιατρού εργασίας μέσα στην επιχείρηση. Παρουσιάζονται οι υποχρεώσεις και οι αρμοδιότητες αυτών αλλά και τα προσόντα τα οποία θα πρέπει να έχουν προκειμένου να ασκήσουν το επάγγελμα. Στο ένατο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο σημαντικός ρόλος από την ύπαρξη σήμανσης στον εργασιακό χώρο. Κατηγοριοποιεί τα διάφορα είδη σημάτων ανάλογα με τον ρόλο τους και παρουσιάζει ως εικόνες ένα δείγμα από κάθε κατηγορία. Το δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζει αναλυτικά τους θεσμούς ελέγχου, υποστήριξης και ενημέρωσης στα θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας των εργαζομένων στο ελληνικό εργασιακό περιβάλλον. Μεταξύ άλλων παρουσιάζονται το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας αλλά και ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Ε.ΛΙ.ΝΥ.Α..Ε. -9-

10 Στο ενδέκατο κεφάλαιο παρουσιάζεται το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για την Υγεία και Ασφάλεια. Αναλύονται μερικοί από τους βασικότερους νόμους όπως είναι για παράδειγμα ο Νόμος 1568/85. Στο δωδέκατο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλες εκείνες οι ενέργειες που πράττει και επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση για την εργασιακή υγεία και ασφάλεια. Αναφέρονται οι εκστρατείες ενημέρωσης, τα προγράμματα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού, αλλά και την οδηγία ΠΛΑΙΣΙΟ η οποία οριοθέτησε και αναθεώρησε την υπάρχουσα ελληνική νομοθεσία. Στο δέκατο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται και καταγράφονται στατιστικά στοιχεία των εργατικών ατυχημάτων στην ελλαδικό χώρο. Παρατίθενται πίνακες και γραφήματα σχετικά με την συχνότητα και το είδος των εργατικών ατυχημάτων. -10-

11 Κεφάλαιο 1ο Προσδιορισμός βασικών εννοιών 1.1. Εισαγωγή - Ιστορική αναδρομή Η υγεία και ασφάλεια είναι δύο όροι πολύ γενικοί. Μπορούν να αφορούν την υγεία και την ασφάλεια ενός μεμονωμένου ατόμου, μιας οικογένειας, των μαθητών στο σχολείο αλλά και των εργαζομένων με το οποίο θα ασχοληθούμε και εμείς. Το θέμα για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων δεν είναι κάτι καινούριο. Από τα αρχαία χρόνια είχε αρχίσει να μελετάται η σπουδαιότητα του. Ψάχνοντας ανακαλύπτουμε την πρώτη μυθοπλασία η οποία εμπεριέχει ιστορικά στοιχεία όσον αφορά τους θανάτους από επαγγελματικές ασθένειες. Ο Όμηρος για παράδειγμα αναφέρεται στον επαγγελματικό κίνδυνο στην Οδύσσεια λέγοντας για το Λαέρτη ο οποίος απασχολούνταν σε βαριές αγροτικές εργασίες «...γύρω από τις κνήμες του είχε δεμένες κνημίδες για να αποφεύγει τις αμυχές, επίσης φορούσε χειρόκτια στα χέρια του για προστασία από αγκάθια.» Στα πρώιμα ιστορικά χρόνια ανακαλύπτουμε τις πρώτες προσπάθειες των προγόνων μας να προστατευτούν. Με πρώτο τον Ιπποκράτη ο οποίος έθεσε τους προβληματισμούς του για την επαγγελματική ασφάλεια και συγκεκριμένα για την τοξικότητα του μόλυβδου και την επίδρασή του στους εργαζόμενους στα ορυχεία μόλυβδου. Ο Πλάτωνας ασχολήθηκε με τα προβλήματα υγείας που μπορεί να προέρθουν από την άσκηση του οποιοδήποτε επαγγέλματος αλλά και ο Ξενοφώντας όχι μόνο περιγράφει τις συνθήκες εργασίας διαφόρων τεχνιτών αλλά προτείνει και μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων. Τέλος ο Αριστοτέλης, περιγράφει τα πρώτα εργατικά ατυχήματα. Στα νεότερα χρόνια, με τη σύσταση του Ελληνικού κράτους, όπως ήταν φυσικό και αναμενόμενο, η υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων δεν αποτελούσε κοινωνική μέριμνα του κράτους και κατά συνέπεια δεν υπήρχε νομοθεσία που να ρυθμίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εργαζομένων και των εργοδοτών. Μια πρώτη προσπάθεια έγινε από το Βασιλικό Διάταγμα του 1836 «Περί Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου» και αρκετά χρόνια αργότερα το 1861 «Περί Μεταλλείων» τα οποία όμως δεν είχαν πλήρη δομή και ως εκ τούτου δεν κάλυπταν εξ ολοκλήρου το θέμα της υγείας και ασφάλειας. -11-

12 Η ουσιαστική ανάπτυξη της εργατικής νομοθεσίας ξεκίνησε το 1909 όπου από τότε μέχρι και σήμερα η εργατική νομοθεσία εμπλουτίζεται συνεχώς καλύπτοντας ολοένα και περισσότερους τομείς και προβλήματα Βασικοί ορισμοί Σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στον καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 1946 η υγεία είναι «η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή > 2 αναπηρίας». 12 Στο εργασιακό περιβάλλον, τα χαρακτηριστικά εκείνα του περιβάλλοντος που απειλούν τη φυσική, ψυχική και συναισθηματική κατάσταση των εργαζομένων αφορούν την υγιεινή. Παρομοίως ασφάλεια ορίζεται η κατάσταση στην οποία οι κίνδυνοι για τους ανθρώπους ή για πρόκληση ζημιών έχουν περιοριστεί σε αποδεκτό επίπεδο. Το εργασιακό περιβάλλον, του οποίου τα χαρακτηριστικά συνδέονται με τραυματισμούς ή θανάτους θεωρείται επικίνδυνη κατάσταση και αφορά την ασφάλεια Εργατικό Ατύχημα - Επαγγελματική Ασθένεια Ως Εργατικό Ατύχημα χαρακτηρίζεται κάθε βίαιο συμβάν που έχει σαν συνέπεια βλάβη της υγείας, κατά την άσκηση της εργασίας, της μεταφοράς, των διαλλειμάτων και της εκπαίδευσης και προκαλεί ανικανότητα εργασίας. Η Επαγγελματική Ασθένεια προκαλείται από την επίδραση φυσικών, χημικών, βιολογικών αλλά και κοινωνικο-ψυχολογικών παραγόντων στο άτομο, μέσα στον εργασιακό χώρο. Το μεγάλο πρόβλημα που παρουσιάζεται στις Επαγγελματικές Ασθένειες είναι ότι προσδιορίζεται δύσκολα καθώς τα συμπτώματα και τα αποτελέσματα μπορούν να εμφανιστούν μετά από χρόνια Ποιότητα ζωής στον εργασιακό χώρο Ποιότητα ζωής στον εργασιακό χώρο θεωρείται ο βαθμός στον οποίο οι 1. Παπακωνσταντίνου (2004) σ WHO (1946) -12-

13 εργαζόμενοι είναι σε θέση να ικανοποιήσουν τις επιθυμητές προσωπικές τους ανάγκες και αξίες εργαζόμενοι μέσα σε μια οργάνωση. Τα προγράμματα βελτίωσης της ποιότητας στον εργασιακό χώρο εμφανίστηκαν στην πράξη με διάφορα ονόματα όπως παραδειγματικά θα αναφέρουμε, εξανθρωπισμός της εργασίας, αναδιοργάνωση της εργασίας, σχεδιασμός έργου, κοινωνικοτεχνικά συστήματα, βελτιώσεις στην εργασία κ.α. Οι μέθοδοι για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στον εργασιακό χώρο είναι: ι. Σχεδιασμός έργου - πρότυπα απόδοσης ίί. Συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων Νί. Ίση μεταχείριση ανδρών, γυναικών, μειονοτήτων ίν. Ηγεσία - Υποκίνηση ν. Επαγγελματική ανάπτυξη - Εκπαίδευση - Επιμόρφωση νί. Βελτιώσεις του περιβάλλοντος νίί. Προσαρμογή των ρόλων των προϊσταμένων Τα αποτελέσματα που αναμένονται από την επιδιωκόμενη με τις παραπάνω μεθόδους βελτίωσης της ποιότητας ζωής στον εργασιακό χώρο είναι σε επίπεδο οργάνωσης, όπως χαμηλό κόστος, ταχεία διεκπεραίωση, υψηλή ποιότητα, χαμηλός δείκτης αποχωρήσεων και απουσιών. Σε ατομικό επίπεδο είναι η αυτοεκτίμηση, η ικανοποίηση από την εργασία, η ασφάλεια, η συμμετοχή και η ανάπτυξη Κλάδοι Επιστημών Με την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων ασχολούνται πολλοί κλάδοι επιστημών. Συγκεκριμένα είναι: ί. Η Εργονομία, ο οποίος κλάδος ασχολείται με τη σχεδίαση της ατομικής εργασίας με τέτοιο τρόπο ώστε να εκτελείται όσο το δυνατόν πιο άνετα, προκαλώντας τη λιγότερη δυνατή κόπωση και χωρίς περιττούς χειρισμούς, ίί. Η ιατρική της επιστήμης - Βιομηχανική Υγιεινή. Στη σημερινή εποχή ο τομέας της Βιομηχανικής Υγιεινής δραστηριοποιείται στην επιστημονική διερεύνηση όλων των παραμέτρων, που στο χώρο εργασίας μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα υγείας στον εργαζόμενο και να οδηγήσουν σε επαγγελματική νόσο. Το αντικείμενο της Βιομηχανικής Υγιεινής εμπλουτίζεται και διευρύνεται καθημερινά σε διεθνές επίπεδο με την αναζήτηση των συσχετίσεων μεταξύ εργασιακών και περιβαλλοντικών -13-

14 μι. ιν. παραγόντων καθώς πολλές από τις επαγγελματικές νόσους είναι πολυπαραγοντικές. Τοξικολογία. Αντικείμενο της Τοξικολογίας είναι οι επιβλαβείς δράσεις που εξασκούν ουσίες διαφόρου δομής και προέλευσης στους οργανισμούς και ιδιαίτερα στους ανθρώπους. Κυριότερος σκοπός είναι η ανίχνευση και καταγραφή των τοξικών επιδράσεων των δηλητηρίων καθώς και η θεραπεία των δηλητηριάσεων. Τα τοξικά (δηλητήρια) θεωρούνται από τις μεγαλύτερες απειλές της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων. Αναλυτική Χημεία. Ο κλάδος της Αναλυτικής Χημείας συνδέεται άμεσα με την Τοξικολογία. Ως κύριο αντικείμενο έχει τον χημικό χαρακτηρισμό της ύλης, με κύριο σκοπό τον καθορισμό της ποιοτικής και ποσοτικής συστάσεως των χημικών συστημάτων. -14-

15 Κεφάλαιο 2ο Ο ρόλος της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων στην Υγεία και Ασφάλεια 2.1. Εισαγωγή Ποιοι είναι υπεύθυνοι για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων; Ο εργοδότης; Τα γραμμικά στελέχη; Το τμήμα Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων; Ο εργαζόμενος; Όλοι έχουν ένα βαθμό υπευθυνότητας προκειμένου να επιτευχθεί ένα υγιές και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον. Υπάρχουν όμως και προσεγγίσεις σύμφωνα με τις οποίες αποκλειστικός υπεύθυνος είναι ο εργοδότης ή ακόμη και ένα εξωτερικό στέλεχος το οποίο θα προσφέρει ειδικευμένη γνώση στον τομέα της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων. Όποιος και να αναλάβει αυτόν τον σημαντικό τομέα, όποια προσέγγιση και να ακολουθηθεί το σίγουρο είναι ότι το θέμα της προστασίας των εργαζομένων από επικίνδυνες καταστάσεις που αφορούν την υγεία και ασφάλειά τους είναι βασικό τόσο για τους εργαζομένους όσο και για την επιχείρηση Προσεγγίσεις για την υγεία και ασφάλεια Η προσέγγιση που θα ακολουθηθεί από την επιχείρηση εξαρτάται συνήθως από το είδος της επιχείρησης και από το μέγεθος της. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι νομοθετικές ρυθμίσεις οι οποίες καλύπτουν τα θέματα υγιεινής και ασφάλειας ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης. Η παραδοσιακή προσέγγιση για την υγεία και ασφάλεια θεωρεί αποκλειστικό υπεύθυνο τον εργοδότη. Με κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της προσέγγισης την απόφαση του εργαζομένου να επιλέξει τη συγκεκριμένη εργασία, με τους υπάρχοντες κινδύνους και με δεδομένο ότι πληρώνεται ανάλογα (ειδικά επιδόματα ανθυγιεινής εργασίας και υψηλότερος μισθός) η συμμετοχή του στην διαδικασία αποφάσεων για θέματα υγιεινής και ασφάλειας δεν υφίσταται Ο Ρόλος της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων Σε ένα συνεχώς εξελισσόμενο εργασιακό περιβάλλον, οι αλλαγές που προκύπτουν στην υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων είναι ραγδαίες. Οι μάνατζερ και το τμήμα Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων για να αντιμετωπίσουν αυτές τις αλλαγές και να προσαρμόσουν τα νέα δεδομένα στις υπάρχουσες συνθήκες καλούνται να παρακολουθούν αυτές τις αλλαγές προκειμένου να -15-

16 αναπτύξουν και να διατηρήσουν ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον για τους εργαζομένους. Δεν είναι λίγοι άλλωστε αυτοί που πιστεύουν πως όταν ένας οργανισμός επενδύει στους εργαζομένους του επενδύει και στην επιτυχία του. Άρα όταν μια επιχείρηση προσφέρει ένα υγιές και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, δημιουργεί και τις κατάλληλες συνθήκες προκειμένου να υποκινήσει τους εργαζομένους της να εργαστούν στο μέγιστο βαθμό και να έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη των στόχων της. Η υποκίνηση όμως δεν είναι η μόνη δραστηριότητα της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων που έχει άμεση σύνδεση με την υγεία και την ασφάλεια. Η επιλογή, η αξιολόγηση, η ανταμοιβή, η εκπαίδευση και η ανάπτυξη είναι μερικοί ακόμη τομείς που εξαρτώνται άμεσα. Για παράδειγμα στη διαδικασία της προσέλκυσης, δίνεται η δυνατότητα να παρουσιαστούν περισσότεροι εργαζόμενοι εάν γνωρίζουν ότι το περιβάλλον στο οποίο θα εργαστούν θα είναι υγιές και ασφαλές Καθήκοντα του τμήματος Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων Η υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων είναι μία από τις βασικές αρμοδιότητες του τμήματος Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Συγκεκριμένα τα καθήκοντά του αφορούν: Πληροφορεί και ενημερώνει τους εργαζομένους για τους κινδύνους που αυτοί διατρέχουν και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να προστατευθούν. Οργανώνει τη διαδικασία εκπαίδευσης για προστασία από ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες. Διερευνά τις ανάγκες της επιχείρησης για μακροχρόνια προγράμματα προστασίας. Διερευνά τις στάσεις των εργαζομένων και ερμηνεύει τα μηνύματα δυσαρέσκειας. Εισηγείται αλλαγές αφού μελετήσει συστηματικά τις στάσεις των εργαζομένων. Εισηγείται προγράμματα βελτίωσης της ποιότητας ζωής στον εργασιακό χώρο. 1. Τερζίδης - Τζωρτζάκης (2004) -16-

17 Να τηρεί στατιστικά στοιχεία σχετικά με τα εργατικά ατυχήματα και τις επαγγελματικές ασθένειες. Να συνεργάζεται με τους ειδικούς όπως για παράδειγμα με τους τεχνικούς ασφαλείας και τους γιατρούς εργασίας. Να σχεδιάζει προγράμματα ανταμοιβών για την επίτευξη των στόχων ασφαλείας. Να σχεδιάζει και να υλοποιεί προγράμματα αντιμετώπισης ψυχολογικής υπερέντασης. Να συνεργάζεται με τα στελέχη γραμμής και τους εργαζομένους στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας Ο ρόλος και τα καθήκοντα των στελεχών γραμμής Με δεδομένο ότι δεν ακολουθείται η παραδοσιακή προσέγγιση, τα στελέχη γραμμής έχουν ιδιαίτερο ρόλο και καθήκοντα στην επαγγελματική υγεία και ασφάλεια. Συγκεκριμένα τα στελέχη γραμμής έχουν ως αρμοδιότητες: Η ανάδειξη του προβλήματος επαγγελματικής υγιεινής και ασφάλειας σε υψηλής προτεραιότητας στόχο. Να συνεργάζονται με το τμήμα Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων για το σχεδιασμό της πολιτικής που θα ακολουθηθεί. Να παρακολουθούν σε καθημερινή βάση την εφαρμογή της πολιτικής Να εκπαιδεύουν τους εργαζομένους Να διερευνούν τις αιτίες των ατυχημάτων Να προσφέρουν εξειδικευμένη γνώση. Να ενθαρρύνουν τους εργαζομένους στη συμμετοχή και λήψη αποφάσεων σε θέματα υγείας και ασφάλειας Ο ρόλος των εργαζομένων Ο ρόλος των εργαζομένων είναι πολύ βασικός στην ομαλή λειτουργία και επίτευξη όλων των στόχων της επιχείρησης όσον αφορά την εργασιακή υγεία και ασφάλεια αφού πρώτον και κυριότερο αφορά την προσωπική τους προστασία. Επομένως οι εργαζόμενοι οφείλουν: Να δίνουν ακριβή στοιχεία για τα ατυχήματα και τις ασθένειες 2. Ξηροτύρη - Κουφίδου (1997) -17-

18 να παροτρύνουν τους συναδέλφους τους για την ανάπτυξη συνείδησης ασφάλειας να εφαρμόζουν τους κανόνες προστασίας και να συμμετέχουν στο σχεδιασμό και εφαρμογή όλων των προγραμμάτων ασφαλείας που τηρούνται στην επιχείρηση. -18-

19 Κεφάλαιο 3ο Εργατικά ατυχήματα 3.1. Εισαγωγή Το πρόβλημα των εργατικών ατυχημάτων είναι πολύ σοβαρό, γιατί αυτά προσβάλλουν την ανθρώπινη ύπαρξη κατά τη συμβολή της στην παραγωγική διαδικασία, η οποία συντελεί στην κοινωνική ευημερία όλων των πολιτών. Το περιβάλλον εργασίας θα πρέπει να απασχολεί πολύ έντονα τις επιχειρήσεις αλλά και την πολιτική του κράτους αφού η πλειοψηφία των εταιριών βασίζεται πλέον στην υψηλή ποιότητα παραγόμενων προϊόντων και όχι στην ποσότητα. Οι υπάλληλοι των επιχειρήσεων είναι πολλές φορές ιδιαίτερα καταρτισμένοι για να ανταποκριθούν σωστά στις απαιτήσεις της δουλειάς ενώ έχει αποδειχτεί και επιστημονικά πως η καλή ψυχολογική κατάσταση συμβάλλει στην καλύτερη επαγγελματική απόδοση, άρα συμβάλλει στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της εταιρίας. Τα εργατικά ατυχήματα και οι εργατικές ασθένειες είναι δυνατόν να προκαλέσουν μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος για την επιχείρηση. Ιδίως σε μια μικρή επιχείρηση μπορεί να προκαλέσει σοβαρό οικονομικό αντίκτυπο σε βαθμό που μπορεί να αγγίξει και την χρεοκοπία της επιχείρησης. Ένα εργατικό ατύχημα επηρεάζει την άποψη των καταναλωτών για τον τρόπο που βλέπουν μια εταιρία, άρα και την προτίμησή τους στα προϊόντα της. Έχει παρατηρηθεί ακόμη και σοβαρή πτώση μιας μετοχής (για τις μεγάλες και ενταγμένες στο χρηματιστήριο εταιρίες) ύστερα από κάποιο σοβαρό εργατικό ατύχημα Η φύση των εργατικών ατυχημάτων Τα εργατικά ατυχήματα τα ατυχήματα συχνά αποδίδονται σε περιστασιακά και εξατομικευμένα αίτια. Κάποιες τέτοιες αντιλήψεις παρουσιάζονται από τον Kohler 12: «Κάποιοι εργαζόμενοι είναι άτυχοι. Η ατυχία τους τραβά τα ατυχήματα». Παρότι η ατυχία αυτή δεν μπόρεσε ποτέ να τεκμηριωθεί με επιστημονικά δεδομένα, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι (για λόγους που δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί εντελώς) εμφανίζεται το φαινόμενο της διαφορετικής ροπής προς 1. Ονισέγκο (2006) 2. Kohler (2004) -19-

20 Ατυχήματα. 3 Γενικά, όμως, η θεωρητική προσέγγιση των τελευταίων 50 ετών έχει μεταφέρει την έμφαση από το είδος των ανθρώπων που παθαίνουν ατυχήματα προς τις καταστάσεις που οδηγούν σε ατυχήματα. 4 «Η απροσεξία των εργαζομένων είναι η αιτία των ατυχημάτων». Αν η απροσεξία και το ρίσκο αποδοκιμαζόταν από την επιχείρηση, θα απέτρεπε και τους εργαζομένους.5 6Άλλωστε στον ευρύ εργασιακό βίο η στιγμιαία απροσεξία είναι δεδομένη σε όλα τα άτομα κάποιες στιγμές, άρα δεν αποτελεί ουσιαστική αιτία (τουλάχιστο όχι περισσότερο από την τρωτότητα του ανθρώπινου σώματος). «Κάποιοι εργαζόμενοι είναι πιο απρόσεκτοι από άλλους». Ο Kohler εναντιώνεται στην άποψη αυτή (με τον ίδιο τρόπο που εναντιώνεται και ο Dorman 6 στην ανάλογη άποψη του Heinrich 7 που παρουσιάζεται στη συνέχεια): η αιτίαση αυτή εισάγει τον θεσμό της «φυσικής επιλογής» των καταλληλότερων εργαζομένων. Όμως, σχετικές έρευνες δείχνουν ότι οι ιατρικές εξετάσεις πριν την πρόσληψη σπάνια προβλέπουν τη μελλοντική συμπεριφορά. Άλλωστε είναι η εργασία που πρέπει να προσαρμοστεί στον άνθρωπο και όχι το αντίθετο προκειμένου να επιτευχθεί η μεγιστοποίηση της χρήσης του παραγωγικού συντελεστή της εργασίας στην κοινωνία. «Οι περισσότερες παθήσεις οφείλονται στον τρόπο ζωής». Ακόμη όμως και οι πιο κοινές παθήσεις (π.χ. καρκίνος) σχετίζονται άμεσα με την εργασία. «Όλες οι δραστηριότητες, συμπεριλαμβανόμενης και της εργασίας εμπεριέχουν μία επικινδυνότητα. Αποδεχόμενοι την εργασία οι εργαζόμενοι αποδέχονται και τον κίνδυνο». Γενικότερα οι αρχικές και απλοϊκές αυτές απόψεις ξεπεράστηκαν με την επιστημονική μελέτη των φαινομένων επικινδυνότητας στο χώρο εργασίας. Η επιστημονική μελέτη, πάντοτε ξεκινά με ένα θεμελιώδες μοντέλο (ή παράδειγμα) σύλληψης, πάνω στο οποίο κτίζεται όλη η ανάλυση. Το μοντέλο που θα επιλεγεί, δηλαδή η αντίληψη και οι βασικές παραδοχές που θα τεθούν για τον κίνδυνο και τη φύση του, είναι αυτό που θα καθορίσει την όλη πορεία της ανάλυσης και τα συμπεράσματα της. Οι πρώτες θεωρίες των αρχών του αιώνα αποτυπώθηκαν σε 3. Hakkinen (1958) (1971), Blasco (1988) 4. Singleton (1984) 5. Kohler (2004) 6. Dorman (2000) 7. Heinrich (1956) -20-

21 δύο σχετικές μελέτες 8: Η θεωρία της απλής τύχης (pure chance theory). Σύμφωνα με αυτήν το κάθε άτομο στον πληθυσμό έχει ίση πιθανότητα να είναι θύμα ατυχήματος. Κανένα διακριτό πρότυπο δεν εμφανίζεται στα συμβάντα που οδηγούν στο ατύχημα. Οι διαφοροποιήσεις στη συχνότητα ατυχημάτων διαφορετικών ατόμων δεν είναι παρά οι διακυμάνσεις που παρατηρούνται στα δείγματα διαφόρων πειραμάτων σε έναν πληθυσμό που ακολουθεί μία συγκεκριμένη κατανομή. Συνήθως το κάθε συγκεκριμένο ατύχημα αντιμετωπίζεται σαν «Έργο Θεού» (Act of God), υπονοώντας την αδυναμία πρόληψης. Η θεωρία προκατειλημμένης προδιάθεσης (biased liability theory). Σύμφωνα με αυτήν, εφόσον ένα άτομο έχει πέσει θύμα ατυχήματος, η πιθανότητα να ξαναπέσει είναι είτε μικρότερη είτε μεγαλύτερη σε σχέση με τα υπόλοιπα άτομα του πληθυσμού. Εάν είναι μεγαλύτερη οδηγούμαστε στη «μεταδοτική υπόθεση» («contagious hypothesis»), ενώ αν είναι μικρότερη στην «υπόθεση των καμένων δακτύλων» («burned fingers hypothesis»). Ακόμη και πιο πρόσφατες μελέτες υποστηρίζουν είτε την «υπόθεση των καμένων δακτύλων» 9, είτε την «μεταδοτική υπόθεση» Μία σύγχρονη μελέτη της μεταδοτικής υπόθεσης 11 σε δείγμα οδηγών λεωφορείων έδειξε ότι τα ατυχήματα συμβαίνουν διαδοχικά συχνότερα από ότι θα αναμενόταν και η εμφάνιση ενός ατυχήματος αυξάνει την πιθανότητα να συμβεί και το επόμενο. Οι παρατηρήσεις αυτές, όμως, εξασθενούν όσο μεγαλώνει το δείγμα, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτό πιθανώς οφείλεται σε στρεβλώσεις ή στην ύπαρξη υποομάδων όπου υπερισχύει κάποιος άλλος καθοριστικός παράγοντας. Αντίστροφα, μία ακόμη σύγχρονη μελέτη 12 έδειξε μείωση της σοβαρότητας των επαναλαμβανόμενων ατυχημάτων στο ίδιο άτομο. Επίσης, το φαινόμενο αυτό (σύμφωνα με τους ίδιους ερευνητές) μπορεί να οφείλεται απλά στην αυξημένη υποκειμενική αίσθηση κινδύνου (άρα και προσοχή) κάποιου ο οποίος έχει πάθει ένα ατύχημα στο παρελθόν ή στην ανάληψη ελαφρότερων καθηκόντων λόγω φόβου. 8. Greenwood (1919), Newbold (1926) 9. Bhatt et al. (2005) 10. Chung et al. (1986), Hakkinen (1958), (1971). Blasco (1988) 11. Blasco et al. (2003) 12. Bena et al. (2006) -21-