Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο ColLective city memory

Transcript

1 Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο ColLective city memory Τελική Έκθεση Μελέτης Επιμέλεια έκθεσης: Ελένη Χριστοπούλου Συντονίστρια, Διδάσκουσα Π.Δ. 407, Τμήμα Πληροφορικής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Δημήτριος Ρίγγας Επιστημονικός Συνεργάτης, Υπ. Διδάκτωρ, Τμήμα Πληροφορικής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Μιχαήλ Στεφανιδάκης Επιστημονικός Υπεύθυνος, Λέκτορας, Τμήμα Πληροφορικής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση Κέρκυρα, 2010

2 Λίγα λόγια για τη επιστημονική μελέτη με τίτλο «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» Η παρούσα επιστημονική μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση το έτος 2010 στην κατηγορία «Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες». Φορέας Υλοποίησης ήταν το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα το Τμήμα Πληροφορικής. Συντονίστρια της μελέτης ήταν η Ελένη Χριστοπούλου, Διδάσκουσα Π.Δ. 407, τμ. Πληροφορικής. Επιστημονικός υπεύθυνος ήταν ο Μιχαήλ Στεφανιδάκης, Λέκτορας, τμ. Πληροφορικής. Επιστημονικός συνεργάτης ήταν ο Δημήτριος Ρίγγας, υπ. Διδάκτωρ, τμ. Πληροφορικής. Μέλη της ομάδας ήταν οι Σπυρίδων Ασωνίτης, Καθηγητής, τμ. Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας, Κωνσταντίνος Μικάλεφ, Φοιτητής, τμ. Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Κωνσταντίνος Χωριανόπουλος, Λέκτορας, τμ. Πληροφορικής, και Κωνσταντίνος Αναγνώστου, Διδάσκων Π.Δ. 407, τμ. Πληροφορικής. Στόχος της μελέτης ήταν η διατήρηση της συλλογικής μνήμης μιας πόλης, συγκεκριμένα της πόλης της Κέρκυρας, και η δημιουργία ενός ψηφιακού περιβάλλοντος μέσα από το οποίο γίνεται η καταγραφή προσωπικών εξιστορήσεων και η αποτύπωσή τους στο χάρτη της πόλης της Κέρκυρας. Τα αποτελέσματα της μελέτης και η συνέχεια της έρευνάς μας είναι διαθέσιμα μέσα από την ιστοσελίδα μας.

3 Ευχαριστίες Με αφορμή αυτή την τελική έκθεση η ομάδα μελέτης αρχικά θα ήθελε να ευχαριστήσει ειλικρινά το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και την Επιστημονική Επιτροπή για τη χρηματοδότηση και την υποστήριξη σε όλη τη διάρκεια της μελέτης. Πολλές ευχαριστίες στους καθηγητές και τους μαθητές των σχολείων που συμμετείχαν στην συλλογή των προσωπικών εξιστορήσεων και στην αξιολόγηση του συστήματος. Συγκεκριμένα η ομάδα μελέτης θα ήθελε να ευχαριστήσει τα σχολεία: Ιδιωτικό Γυμνάσιο Κέρκυρας «Αλκίνοος», 2 ο Γυμνάσιο Κέρκυρας, Γυμνάσιο Αργυράδων, Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Κέρκυρας, 1 ο Γενικό Λύκειο Κέρκυρας και 4 ο Γενικό Λύκειο Κέρκυρας. Τέλος η ομάδα μελέτης ευχαριστεί όλους τους κατοίκους της Κέρκυρας που μοιράστηκαν προσωπικές τους αναμνήσεις και ιστορίες από την ζωή τους. Κέρκυρα, Ιούνιος 2011

4 Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη...6 Summary... 7 Εισαγωγή...8 Υπόβαθρο...9 Κίνητρο...11 Μεθοδολογία Αποτελέσματα...16 Καταθέστε μία ανάμνηση μέσα από το σύστημα i recall...16 Περιηγηθείτε στη συλλογική μνήμη μέσα από το σύστημα CLIO...18 Περιηγηθείτε στη συλλογική μνήμη μέσα από το περιβάλλον επαυξημένης πραγματικότητας Layar...22 Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικών Σεναρίων...22 Έρευνα και Δημοσιεύσεις...23 Συμπεράσματα και Μελλοντική Έρευνα...25 Λέξεις κλειδιά με ορισμούς Παράρτημα Το σύστημα CLIO...28 CLIO DESIGN...28 A. Context Model...28

5 B. System Architecture...30 CLIO IMPLEMENTATION A. Software platform APPLICATIONS...35 A. Profile based ambling through memories B. Profile update based on memory selection C. Group based recommendations...38

6 Περίληψη Η αστική μνήμη αποτελεί μία μορφή συλλογικής μνήμης που δημιουργείται για έναν τόπο μέσα στο χρόνο. Οι αναμνήσεις περνούν από γενιά σε γενιά μέσω των αφηγήσεων και των μαρτυριών για σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν και τα οποία συνήθως αφορούν το περιορισμένο ακροατήριο των μελών της οικογένειας ή μέλη παρόμοιων μικρών κοινωνικών ομάδων. Το αποτέλεσμα είναι να απομονώνονται οι πολύτιμες αυτές μνήμες, χωρίς να αλληλεπιδρούν ώστε να δημιουργήσουν συλλογικές μνήμες και τελικά να χάνονται με το πέρασμα του χρόνου. Η μελέτη οδήγησε στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος καταγραφής, αποτύπωσης και αξιοποίησης της μνήμης μιας πόλης. Το περιβάλλον αξιοποιήθηκε στην πόλη της Κέρκυρας προσφέροντας τη δυνατότητα υλοποίησης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Οι μνήμες που καταγράφτηκαν εντάσσονται σε κατάλληλο χρονικό, χωρικό και θεματικό πλαίσιο μέσα από το σημασιολογικό χαρακτηρισμό τους. Η πρόσβαση σε αυτές είναι εφικτή μέσα από διαδραστικούς διαδικτυακούς χάρτες με στόχο τη διευκόλυνση των τελικών χρηστών στην εξέταση της αστικής συλλογικής μνήμης μέσω των διαστάσεων του χρόνου και του χώρου. Επιπλέον μέσα από κινητές συσκευές ο χρήστης μπορεί να δει τις μνήμες να αποτυπώνονται στο αστικό περιβάλλον όπως αυτός περιηγείται μέσα σε αυτό. Μέσα και από τους δύο τρόπους πρόσβασης αξιοποιούνται στοιχεία από το προφίλ του χρήστη και τον τόπο που βρίσκεται έτσι ώστε να παρουσιάζονται οι περισσότερο σχετικές μνήμες. Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 6 από 39

7 Summary The collective city memory is a form of collective memory that is created through the interaction among individual memories attached to the city landscape. Personal memories pass on from generation to generation via narrations on significant events that occurred in the past, which usually remain within a narrow audience, like the members of a family or a social group. As a result, valuable memories remain in isolation, they do not interact to form collective memories and in time perish. This study created an environment using which personal memories can be collected and preserved forming a collective city memory. This environment has been applied in Corfu allowing us to perform a number of learning activities. The collected memories have been semantically annotated regarding the time, space and theme their refer to. A context aware system has been developed on top of which a number of applications present to the user memories relevant to the space or era he selects. The user can access memories via web maps or in situ using mobile devices. In both web and mobile access the user context as this is expressed by his profile, preferences and location is exploited in order to present the right memory to the right user. Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 7 από 39

8 Εισαγωγή Σε μια εποχή που η πληροφορία καταγράφεται, διατηρείται και είναι από παντού διαθέσιμη, ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτισμικής μας κληρονομιάς χάνεται. Οι προσωπικές αναμνήσεις περνούν από γενιά σε γενιά μέσω των αφηγήσεων και των μαρτυριών για σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν και τα οποία συνήθως αφορούν το περιορισμένο ακροατήριο των μελών της οικογένειας ή μέλη μικρών κοινωνικών ομάδων. Στην πάροδο του χρόνου οι πολύτιμες αυτές μνήμες απομονώνονται, χάνονται μαζί με τους φορείς τους ή αλλοιώνονται από τις μεταβολές του φυσικού χώρου, ο οποίος αποτελεί σημείο αναφοράς για αυτές. Θεωρούμε σημαντικό αυτές οι προσωπικές μνήμες να μπορούν να καταγραφούν, να διατηρηθούν και να μεταδοθούν στις νεότερες γενιές και αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους και με το χώρο να διαμορφώσουν τη συλλογική μνήμη μιας πόλης. Αρχικός, λοιπόν, στόχος της μελέτης μας είναι η διατήρηση και διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης της πόλης της Κέρκυρας, η οποία αποτελείται από το σύνολο των αναμνήσεων που μοιράζονται οι πολίτες της και σχετίζεται με συγκεκριμένα σημεία στην πόλη. Για να πετύχουμε αυτόν το στόχο δημιουργήσαμε ένα ψηφιακό περιβάλλον μέσα από το οποίο γίνεται η καταγραφή των προσωπικών εξιστορήσεων και η αποτύπωσή τους στο χάρτη της πόλης της Κέρκυρας. Το περιβάλλον είναι ανοιχτό και κάθε πολίτης ελεύθερα έχει πρόσβαση σε αυτό ώστε να συμβάλλει στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης της Κέρκυρας καταθέτοντας προσωπικά του βιώματα. Η πρόσβαση στο περιβάλλον μπορεί να γίνει είτε από έναν υπολογιστή στο σπίτι είτε από έξυπνα κινητά κατά την περιήγηση στο αστικό περιβάλλον. Ο χρήστης του περιβάλλοντός μας μπορεί να επιλέξει να προβάλλονται μνήμες σχετικές τόσο με το χώρο στον οποίο βρίσκεται, τη χρονική περίοδο και το θεματικό πλαίσιο που τον ενδιαφέρει. Το σύστημα που υλοποιήσαμε είχε ως στόχο το να έχει σημαντικά επιστημονικά αποτελέσματα στο χώρο του αστικού υπολογίζειν, έναν ερευνητικό τομέα που βρίσκεται στην τομή των εννοιών άνθρωπος, τόπος και τεχνολογία και προσπαθεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με το αστικό τοπίο αξιοποιώντας τεχνολογία που έχει ενσωματωθεί σε αυτό. Επίσης για να αποτυπώσουμε τις προσωπικές αναμνήσεις Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 8 από 39

9 στο αστικό τοπίο και να πετύχουμε την αλληλοσυσχέτισή τους επιλέξαμε το σημασιολογικό σχολιασμό τους με λέξεις κλειδιά με βάση το χωρικό, χρονικό και θεματικό τους πλαίσιο. Μία βασική επιδίωξη της μελέτης ήταν να αξιοποιηθεί το περιβάλλον από μαθητές σχολείων της Κέρκυρας σε διάφορες εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Επιλέξαμε η καταγραφή των προσωπικών εξιστορήσεων να πραγματοποιηθεί κυρίως από μαθητές, όπως παραδοσιακά γινόταν μεταξύ νεότερων και γηραιότερων, με στόχο τη διατήρηση των σχέσεων μεταξύ των γενεών. Σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν εκπαιδευτικές δραστηριότητες, στις οποίες οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να προσπελάσουν το περιβάλλον, να πλοηγηθούν στη συλλογική μνήμη της Κέρκυρας έτσι ώστε να μάθουν καινούρια στοιχεία για τον τόπο τους και να τον δουν μέσα από τις εμπειρίες και τα βιώματα παλαιότερων γενιών. Υπόβαθρο Η μνήμη είναι ο μηχανισμός μέσω του οποίου πράγματα και γεγονότα αποθηκεύονται, διατηρούνται και επανέρχονται στο μυαλό 1. Δεν αποτελεί αποκομμένη ιδιότητα του μυαλού, αλλά συνάρτηση της λειτουργίας του ατόμου σε κοινωνικό επίπεδο 2 στα πλαίσια της κοινωνίας οι άνθρωποι αποκτούν τις μνήμες τους και μέσα σε αυτή τις ανακαλούν, αναγνωρίζουν και εντοπίζουν. Ο όρος «συλλογική μνήμη» εκφράζει το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται οι μνήμες των ατόμων. Κάθε μνήμη ανακαλείται μόνο στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο είχε αποκτηθεί και καθώς τα άτομα μετέχουν σε πολλαπλές κοινωνικές ομάδες, υπάρχουν τόσες συλλογικές μνήμες όσες και οι κοινωνικές ομάδες που τις συντηρούν. Ο Halbwachs έθεσε τις βάσεις για να αναγνωριστεί ο ρόλος που παίζει ο χώρος στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης (Olick, 2007) καθώς κάθε συλλογική μνήμη αναφέρεται σε ένα χωρικό πλαίσιο. Καθώς ο χώρος είναι μια πραγματικότητα που διαρκεί, μέσα στο χώρο που καταλαμβάνουμε, κινούμαστε και έχουμε συνεχή πρόσβαση διατηρείται η σχέση μας με το παρελθόν. Ο Nora 3 καταδεικνύει ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ο οποίος είναι πολύ διαφορετικός από αυτό τον προηγουμένων γενεών, μας έχει αποκόψει από το παρελθόν και 1 Stanford Encyclopedia of Philosophy, Halbwachs, Μ. On Collective Memory, Univ of Chicago Press, ISBN , Nora, P. (1989). Between memory and history: Les lieux de memoire. Representations, 26, 7 25 Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 9 από 39

10 έτσι δεν υπάρχουν αυθεντικά περιβάλλοντα μνήμης (milieux de mémoire) έτσι συνειδητά καλλιεργούμε τοποθεσίες μνήμης (les lieux de mémoire). Ο Huyssen 4 αναφέρει ότι διαρκώς αναζητούμε και κατασκευάζουμε τοποθεσίες μνήμης οι οποίες μπορούν να παρέχουν μια αίσθηση «χρονικού αγκυροβόλιου» μέσα σε ένα κόσμο υπερφορτωμένο με πληροφορίες που μεταδίδονται ζωντανά. Ο Boyer 5 θεωρεί ότι ολόκληρη η πόλη μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή συλλογικής μνήμης. Συνεπώς, η πόλη ως χώρος αποτελεί μια προβολή γεγονότων που έχουν συμβεί στο χρόνο, ενώ όψεις της εκφράζονται μέσα από προσωπικές μνήμες και εξιστορήσεις. Τελευταία, αρκετές έρευνες έχουν γίνει πάνω σε αυτό που ο Crinson 6 ονομάζει μνήμη μιας πόλης (urban memory). Η μνήμη μιας πόλης, κατά τους Postalcy et al. 7, είναι μια μορφή συλλογικής μνήμης που σχηματίζεται από τις εμπειρίες των ατόμων στο συγκεκριμένο τόπο μέσα από την ιστορία και το κοινωνικό περιβάλλον της. Η μνήμη μιας πόλης, όπως κάθε μορφή συλλογικής μνήμης, τελικά βρίσκεται όχι στο χώρο αλλά στα άτομα και τη επιθυμία τους να θυμούνται μπορεί δε να συμβάλλει στην ανάκτηση της χαμένης ατμόσφαιρας αστικών περιοχών που έχουν αλλάξει στην πάροδο του χρόνου. Μεταξύ των χαρακτηριστικών της όμως είναι ο περιορισμένος χρονικός της ορίζοντας, ο οποίος δεν ξεπερνά τα ογδόντα ως εκατό χρόνια, όσο δηλαδή το λατινικό saeculum, τη μέγιστη δηλαδή διάρκεια ζωής όσων θυμούνται μια παλιότερη γενιά. Μία πληθώρα συστημάτων και εφαρμογών χρησιμοποιεί το Web με σκοπό την καταγραφή και την αποτύπωση της συλλογικής μνήμης μιας πόλης μερικά αξιόλογα παραδείγματα αναφέρονται στη συνέχεια. Στην Ολλανδία και στην πόλη του Μάαστριχτ ο στόχος του προγράμματος Cities and citizens writing history and shaping the future 8 ήταν η δημιουργία ψηφιακών όψεων της πόλης μέσα από μία διαδικασία όπου οι πολίτες είχαν το κύριο λόγο. Στην Αυστραλία το πρόγραμμα Indigenous Knowledge and Resource Management 9 επιδίωξε την καταγραφή και διάσωση της συλλογικής μνήμης των Αβοριγίνων δημιουργώντας ένα 4 Huyssen, A. Twilight memories: Marking time in a culture of amnesia. New York: Routledge, Boyer, C. M. The city of collective memory. Cambridge, MA: MIT Press, Crinson, M. (Ed.). Urban memory: History and amnesia in the modern city. London: Routledge. doi: / , Postalcy, E., Kuruç Ada, A., & Özbek Eren, Y. (2006). The new urban memory. Paper presented at the 42nd International Society of City and Regional Planners (ISoCaRP) Congress, Instanbul, Turkey. 8 maastrichtvks/ research/ 9 from centres/ik/about.html Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 10 από 39

11 λογισμικό καταλογογράφησης κατάλληλο για ανθρώπους με ελάχιστες γραμματικές γνώσεις. Μία σειρά έργων επιδιώκουν την καταγραφή προσωπικών ιστοριών και τη διάθεσή τους μέσα από διαδικτυακούς χάρτες, για παράδειγμα το StoryCorps 10, το The City of Memory 11, το StoryMapping 12 και το Sharing Stories 13. Ανάλογες πρωτοβουλίες εστιάζουν σε συγκεκριμένη θεματολογία, όπως το καλλιτεχνικό έργο Without Visible Scars: The Memory Walk 14 και η δημιουργία ημερολογίου video 15 με βάση αφηγήσεις σχετικές με το Β παγκόσμιο πόλεμο. Η εξέλιξη του Web στο Web 2.0 και οι τεχνολογίες του απανταχού και αστικού υπολογίζειν δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες όχι μόνο να έχουν πρόσβαση αλλά και να καταθέτουν οι ίδιοι περιεχόμενο απ ευθείας από τον τόπο στον οποίο αυτό αναφέρεται. Τα έργα Urban Tapestries 16, Urban Pilot 17 και 1001 stories from Denmark 18 διερευνούν τις δυνατότητες δημιουργίας θεματικών χαρτών από το ίδιο το κοινό, ενώ οι Hansen and Gronbaek 19 έχουν αναπτύξει μία υποδομή που επιτρέπει τη δημιουργία αστικών διαδικτυακών εφαρμογών που βασίζονται σε ψηφιακούς συνδέσμους στο φυσικό περιβάλλον. Κίνητρο Οι μέχρι τώρα προσεγγίσεις που στοχεύουν στη καταγραφή και αποτύπωση της συλλογικής μνήμης έχουν τρεις βασικούς περιορισμούς: α) επιτρέπουν περιορισμένη αλληλεπίδραση μεταξύ του χρήστη και του περιεχομένου, καθώς ο χρήστης έχει μόνο τη δυνατότητα να προσπελάσει και να προσθέσει το δικό του περιεχόμενο, β) οι μνήμες είναι προσπελάσιμες μέσα από μία απλή αναζήτηση που βασίζεται στον τόπο στον οποίο αναφέρονται και γ) είναι Klaebe, H. G., Foth, M., Burgess, J. E., & Bilandzic,M. (2007). Digital storytelling and history lines: Community engagement in a master planned development. In Proceedings of the 13th International Conference on Virtual Systems and Multimedia (VSMM 07), Brisbane, Australia 14 Aceti, L. (2009). Without visible scars: Digital art and the memory of war. Leonardo, 42(1), doi: /leon Sas, C., Dix, A., Davies, N., & Friday, A. (2006). Capturing and sharing war memories. Paper presented at the workshop Designing for Collective Remembering at the CHI 2006, Montreal, Canada. 16 Angus, A., Lane, G., Martin, K., West, N., Thelwall, S., & Papadogkonas, D. (2008). Urban social tapestries. Pervasive Computing, 7(4), doi: /mprv Goel, A. (2002). Urban pilot: A handheld city guide that maps personal and collective experiences through social networks. In M. Tanabe, P. V. D. Besselaar, & T. Ishida (Eds.), Digital cities II: Computational and sociological approaches (Lecture Notes in Computer Science, Vol. 2362, pp ). Berlin: Springer Verlag Hansen, F. A., & Gronbaek, K. (2008). Social Web applications in the city: A lightweight infrastructure for urban computing. In [New York: ACM.]. Proceedings of the Hypertext, 2008, Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 11 από 39

12 σχεδιασμένες για να προσπελαύνονται από υπολογιστή με αποτέλεσμα οι μνήμες να μην είναι συνδεδεμένες με το φυσικό χώρο στον οποίο αναφέρονται. Στόχος μας στην παρούσα μελέτη είναι η δημιουργία ενός συστήματος αστικού υπολογίζειν το οποίο εκμεταλλεύεται τεχνολογίες του σημασιολογικού ιστού έτσι ώστε το τελικό σύστημα να ξεπερνά τους παραπάνω περιορισμούς και να επιτρέπει όχι μόνο την αποτύπωση προσωπικών εξιστορήσεων, αλλά και της διαμόρφωσης της συλλογικής μνήμης μιας πόλης. m2 during the WWII at Kofinetta m1 at the Ionian Academy 1958 m4 m3 m5 m6 m7 m8 Εικόνα 1: Προσωπικές εξιστορήσεις μνήμες Ionian Academy Kofinetta m1 m7 m2 m m5 m8 m3 m6 WWII Εικόνα 2: Συλλογικές μνήμες m4, m6, m7, m25, m1 m Εικόνα 3: Συλλογική μνήμη μιας πόλης Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 12 από 39

13 Η διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης μιας πόλης απεικονίζεται στις εικόνες 1 3. Οι κάτοικοι μιας πόλης μεταφέρουν τις προσωπικές τους αναμνήσεις και μνήμες, οι οποίες διαφέρουν σε περιεχόμενο και πλαίσιο ανάλογα τις προσωπικές τους εμπειρίες και πιστεύω. Κάθε ατομική μνήμη είναι όμως σημαντικό κομμάτι της συλλογικής μνήμης, καθώς όχι μόνο αποκαλύπτει μέρος ενός γεγονότος, αλλά μπορεί και να προκαλέσει την ανάκληση άλλων μνημών. Για τη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης από προσωπικές μνήμες πρέπει να υπάρξει αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Στις κοινωνικές ομάδες αυτή η αλληλεπίδραση πραγματοποιείται μέσα από τις συζητήσεις και την ανταλλαγή ιστοριών και οδηγεί στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης που μοιράζεται μία κοινωνία. Το σύστημα που υλοποιήσαμε σε αυτή τη μελέτη στόχο έχει να επιτύχει αυτή την αλληλεπίδραση μέσα από το σχολιασμό των μνημών με μετα δεδομένα. Η συλλογική μνήμη μιας πόλης διαμορφώνεται όταν η συλλογική μνήμη απεικονίζεται και συνδέεται με το αστικό τοπίο και αποκτά σημεία αναφοράς. Για να επιτύχουμε αυτή τη διασύνδεση επιλέξαμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα αστικού υπολογίζειν έτσι ώστε οι χρήστες να μπορούν να αλληλεπιδρούν με τις μνήμες ενώ βρίσκονται στο φυσικό τοπίο στο οποίο αυτές αναφέρονται. Μεθοδολογία Το πρώτο στάδιο της μελέτης αφορούσε τη συλλογή των προσωπικών εξιστορήσεων. Αρχικά οριοθετήσαμε το χώρο και το χρόνο στα πλαίσια των οποίων εντάσσονται οι μνήμες που θα συλλέγαμε. συγκεκριμένα επιλέξαμε περιοχές της πόλης της Κέρκυρας, πχ η πάνω πλατεία, το λιστόν, το δημοτικό θέατρο, ο μαρκάς, και καθορίσαμε το χρονικό διάστημα στο οποίο θα αναφέρονται οι μνήμες, π.χ. εκδηλώσεις, όπως λιτανείες, το Πάσχα, κ.α., ή γεγονότα, όπως ο Β Παγκόσμιος, οι βομβαρδισμοί, κ.α.. Η συγκεκριμένη μελέτη δεν στοχεύει στην καταγραφή της τοπικής ιστορίας ενός τόπου, αλλά στην καταγραφή της συλλογικής μνήμης που μοιράζονται οι κάτοικοι του τόπου. Έτσι, όσον αφορά το χρόνο στον οποίο αναφέρονται οι μνήμες που καταγράφονται, επιλέξαμε να αναζητήσουμε μόνο αυθεντικές μνήμες, δηλ. αφηγήσεις γεγονότων τα οποία ο ίδιος ο αφηγητής είχε ζήσει προσωπικά και όχι αφηγήσεις που έχει ακούσει από παλιότερους συνεπάγεται ότι οι μνήμες που μπορούν να καταγραφούν έχουν χρονικό ορίζοντα έως έτη. Επίσης καθορίσαμε ότι οι καταγεγραμμένες μνήμες θα είναι ηχητικές αφηγήσεις ή αφηγήσεις σε βίντεο, φωτογραφίες, γραπτές μαρτυρίες ή και συνδυασμών αυτών. Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 13 από 39

14 Για τη συλλογή των προσωπικών εξιστορήσεων ακολουθήθηκε η μεθοδολογία καταγραφής που προτείνεται από τους Ασωνίτη & Παππά 20, με βάση την οποία προετοιμάσαμε ένα «Οδηγό Συνεντεύξεων» ο οποίος περιλαμβάνει ενδεικτικές θεματικές περιοχές καθώς και ενδεικτικές ερωτήσεις τις οποίες ο ερευνητής/μαθητής μπορεί να αξιοποιήσει για να ξεκινήσει μια συνέντευξη. Αρχικός στόχος της μελέτης ήταν η συλλογή των προσωπικών εξιστορήσεων να πραγματοποιηθεί από μαθητές σχολείων της Κέρκυρας μέσα από διάφορες εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Στην πρώτη ανοιχτή πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Κέρκυρας τον Φεβρουάριο 2010 η ανταπόκριση ήταν πολύ μικρή, συγκεκριμένα ανταποκρίθηκαν ένα νηπιαγωγείο και ένα γυμνάσιο, καθώς οι ενδιαφερόμενοι εκπαιδευτικοί θεώρησαν ότι παρότι το αντικείμενο ήταν ενδιαφέρον ο χρόνος που απέμενε στο σχολικό έτος δεν επαρκούσε για την ενσωμάτωση του προγράμματος στη μαθησιακή διαδικασία. Έτσι το σχ. έτος το πρόγραμμα υλοποιήθηκε στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Κέρκυρας το οποίο κατά το δεύτερο τετράμηνο φοίτησης υλοποιεί διαθεματικά σχέδια δράσης τα οποία επιλέγουν οι εκπαιδευόμενοί του. Για το σχολικό έτος πραγματοποιήθηκε μία δεύτερη ανοιχτή πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Κέρκυρας τον Οκτώβριο 2010, η οποία έτυχε ικανοποιητικής ανταπόκρισης και συγκεκριμένα τα σχολεία που υλοποίησαν το πρόγραμμα είναι τα εξής: Ιδιωτικό Γυμνάσιο Κέρκυρας «Αλκίνοος», 2 ο Γυμνάσιο Κέρκυρας, Γυμνάσιο Αργυράδων, 1 ο Γενικό Λύκειο Κέρκυρας και 4 ο Γενικό Λύκειο Κέρκυρας. Για την υλοποίηση του προγράμματος από τα συμμετέχοντα σχολεία πραγματοποιήθηκαν σεμιναριακές συναντήσεις με τους υπεύθυνους καθηγητές των σχολείων σε τακτά χρονικά διαστήματα καθ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους. Στους μαθητές των σχολείων μοιράστηκε ο «Οδηγός Συνεντεύξεων» και σε κάθε σχολείο δόθηκε εξοπλισμός καταγραφής των εξιστορήσεων. Οι μνήμες που συλλέχθηκαν από τους μαθητές «ανέβηκαν» στο σύστημα από τους ίδιους με τη βοήθεια των καθηγητών τους. 20 Ασωνίτης, Σ. & Παππάς, Θ. (2006), Τοπική Ιστορία Γ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 14 από 39

15 Παράλληλα με τη διαδικασία συλλογής των μνημών πραγματοποιήθηκε και η επεξεργασία τους, έτσι ώστε να ενταχθούν στο χρονικό, χωρικό και θεματικό πλαίσιο. Έτσι για κάθε μνήμη που καταγράφεται αποθηκεύονται μετα δεδομένα σχετικά με το πρόσωπο που καταθέτει τη μνήμη, τον τόπο και το χρόνο στον οποίο αυτή αναφέρεται, τη θεματολογία της, κλπ. Ο σχολιασμός των μνημών με μετα δεδομένα έγινε αρχικά από τους ίδιους τους μαθητές σε συνεργασία με τους καθηγητές τους, εντοπίζοντας στον χάρτη που αναφέρεται μία μνήμη, δηλώνοντας την χρονική περίοδο στην οποία αναφέρεται και προσθέτοντας μερικές λέξεις κλειδιά σχετικές με το θέμα που διαπραγματεύεται. Τα μετα δεδομένα δηλώνονταν από τους μαθητές χρησιμοποιώντας το σύστημα i recall όταν «ανέβαζαν» τη μνήμη στο σύστημά μας. Στη συνέχεια η ομάδα μελέτης προέβη σε περαιτέρω σημασιολογική ανάλυση των μνημών και των δηλωμένων μετα δεδομένων από τους μαθητές και δημιούργησε την οντολογία MoCOnto, στην οποία περιγράφονται όλες οι μνήμες που υπάρχουν στο σύστημά μας, χαρακτηριστικά σημεία της πόλης στα οποία αναφέρονται αυτές και θεματικές κατηγορίες στις οποίες εντάσσονται τα θέματα που αναφέρονται στις μνήμες. Για την προβολή των μνημών υλοποιήσαμε το σύστημα CLIO, το οποίο επιτρέπει την αλληλεπίδραση των χρηστών με τις προσωπικές εξιστορήσεις και τη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης της πόλης. Tο σύστημα CLIO σχεδιάστηκε ως ένα context aware urban computing σύστημα και βασίζεται στην περιγραφή του context (χωρικού, χρονικού και θεματικού πλαισίου) όπως αυτή αναπαρίσταται στην οντολογία MoCOnto. Το CLIO παρέχει ένα σύγχρονο, φιλικό προς το χρήστη περιβάλλον, προσβάσιμο όχι μόνο από προσωπικούς υπολογιστές, πχ μέσα από παραδοσιακούς broswers, αλλά και από μικρές φορητές συσκευές, smartphones, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολύ δημοφιλείς. Ο χρήστης μπορεί να περιηγηθεί στη συλλογική μνήμη της πόλης μέσα από το χάρτη της πόλης, μέσα από τις θεματικές κατηγορίες, αλλά και μέσα από το περιβάλλον επαυξημένης πραγματικότητας Layar. Οι μνήμες που προβάλλονται στο χρήστη εξαρτώνται από την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται, ενώ ο χρήστης μπορεί να διαμορφώσει το προφίλ του και να επιλέξει τα ενδιαφέρονται και τις προτιμήσεις του από τις θεματικές κατηγορίες. Η αξιολόγηση του συστήματος CLIO πραγματοποιήθηκε από τους μαθητές των σχολείων που συμμετείχαν και στη συλλογή των εξιστορήσεων. Η ομάδα μελέτης δημιούργησε ένα εγχειρίδιο εκπαιδευτικών σεναρίων με έμφαση στη βιωματική μάθηση και την εργασία σε Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 15 από 39

16 ομάδες με σκοπό τη μάθηση μέσα από τη συλλογική μνήμη της πόλης της Κέρκυρας. Σχεδιάστηκαν εκπαιδευτικά σενάρια που υλοποιούνται μέσα στην τάξη, σενάρια που βασίζονται στην μάθηση με χρήση κινητών συσκευών και στην «απανταχού» μάθηση (mobile and ubiquitous learning), καθώς και σενάρια μεικτής λογικής. Οι καθηγητές των σχολείων σε συνεργασία με την ομάδα μελέτης εκτέλεσαν πειραματικά κάποια από αυτά τα εκπαιδευτικά σενάρια στο τέλος του σχολικού έτους Μέσα από την παρατήρηση αυτών των πειραματικών εφαρμογών και με συνεντεύξεις με τους μαθητές μετά τη χρήση του συστήματος CLIO πραγματοποιήθηκε η αξιολόγηση του συστήματος. Αποτελέσματα Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης ο βασικός στόχος μας ήταν η διατήρηση και διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης της πόλης της Κέρκυρας και η δημιουργία ενός ψηφιακού περιβάλλοντος μέσα από το οποίο γίνεται η καταγραφή των προσωπικών εξιστορήσεων και η αποτύπωσή τους στο χάρτη της πόλης της Κέρκυρας. Παράλληλα μία βασική μας επιδίωξη ήταν η αξιοποίηση του ψηφιακού αυτού περιβάλλοντος από μαθητές σχολείων της Κέρκυρας σε διάφορες εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Τα αποτελέσματα της μελέτης και το σύστημα που υλοποιήσαμε είναι προσβάσιμα μέσα από την ιστοσελίδα μας Στη συνέχεια περιγράφουμε συνοπτικά τα κυριότερα αποτελέσματα και τα επιμέρους τμήματα του συστήματος που υλοποιήσαμε. Καταθέστε μία ανάμνηση μέσα από το σύστημα i recall Η συλλογή των προσωπικών εξιστορήσεων έγινε κυρίως μέσα από εκπαιδευτικές δραστηριότητες μαθητών της Κέρκυρας. Για την καταγραφή και οργάνωσή τους αλλά και για να κάνουμε δυνατή και ελεύθερα προσβάσιμη την κατάθεση μίας ανάμνησης σε κάθε πολίτη της Κέρκυρας υλοποιήσαμε το σύστημα i recall. Μία ανάμνηση μπορεί να είναι ένα σύντομο κείμενο, μερικές φωτογραφίες, μία αφήγηση, ένα video ή ένας συνδυασμός αυτών. Μέσα από το i recall ο χρήστης μπορεί να επιλέξει τι μορφή θα έχει η ανάμνησή του και στη συνέχεια να την «ανεβάσει» στο σύστημά μας. Κάθε «ανάμνηση» συνοδεύεται από επιπρόσθετες πληροφορίες που αφορούν κυρίως το σημασιολογικό σχολιασμό της. Συγκεκριμένα ο χρήστης επιλέγει την τοποθεσία στην οποία αναφέρεται η ανάμνηση, τη χρονική περίοδο και μπορεί να προσθέσει λέξεις κλειδιά Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 16 από 39

17 σχετικές με το θέμα της ανάμνησης. Τέλος ο χρήστης μπορεί να δώσει και μερικά προσωπικά στοιχεία. Εικόνα 4: Το σύστημα i recall Εικόνα 5: Καταγραφή μίας ανάμνησης με το i recall Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 17 από 39

18 Το σύστημα i recall αποθηκεύει τις πληροφορίες που δίνει ο χρήστης σε μορφή Dublin Core μεταδεδομένων, τα οποία είναι κατάλληλα για εισαγωγή στην ψηφιακή βιβλιοθήκη DSpace, και ταυτόχρονα τα εισάγει στην οντολογία MoCOnto, που αποτελεί τη γνωσιακή βάση του συστήματός μας, σε μορφή OWL. Περιηγηθείτε στη συλλογική μνήμη μέσα από το σύστημα CLIO Οι προσωπικές αναμνήσεις και εξιστορήσεις ήταν πάντα πολύ σημαντικές για τους ανθρώπους και την κοινωνία, καθώς η ιστορία προκύπτει από αυτές. Στην Ελληνική μυθολογία αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι η Μνημοσύνη, μία από τους Τιτάνες που προσωποποιούσε τη μνήμη, γέννησε την Κλειώ, τη μούσα της ιστορίας. Το όνομα Κλειώ προέρχεται από τη λέξη κλέω/κλείω που σημαίνει ανακαλώ, αφηγούμαι, κάνω γνωστό. Για την προβολή των προσωπικών εξιστορήσεων και τη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης της πόλης της Κέρκυρας υλοποιήσαμε το σύστημα CLIO, ένα context aware urban computing σύστημα. Η αρχιτεκτονική του συστήματος απεικονίζεται στην εικόνα 6, περισσότερα για την αρχιτεκτονική και την υλοποίηση του συστήματος CLIO μπορείτε να δείτε στο «Παράρτημα Το σύστημα CLIO», καθώς και στις δημοσιεύσεις της ομάδας μας. Εικόνα 6 Η Αρχιτεκτονική του συστήματος CLIO Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 18 από 39

19 Στη συνέχεια θα δείξουμε το γραφικό περιβάλλον του συστήματος και πώς αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους χρήστες. Αρχικά οι χρήστες μπορούν να περιηγηθούν στη συλλογική μνήμη της πόλης μέσα από το διαδικτυακό χάρτη της πόλης, όπως αυτός φαίνεται από το σύστημα CLIO, εικόνα 7. Οι χρήστες μπορούν επίσης να επιλέξουν να βλέπουν τις θεματικές κατηγορίες στις οποίες εντάσσονται οι μνήμες και μέσα από αυτές να περιηγηθούν στη συλλογική μνήμη, εικόνα 8. Εικόνα 7 Η Συλλογική Μνήμη της Πόλης μέσα από το Χάρτη Εικόνα 8 Η Συλλογική Μνήμη της Πόλης μέσα από τις Θεματικές Κατηγορίες Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 19 από 39

20 Ο χρήστης μπορεί μέσα από αυτές τις δύο διαφορετικές προβολές να επιλέξει να δει μία μνήμη. Αυτή προβάλλεται σε ένα αναδυόμενο παράθυρο, εικόνα 9, το οποίο προβάλλει όλα τα στοιχεία που αποτελούν τη μνήμη, πχ κείμενο, φωτογραφίες, ήχο ή video, επιπλέον μαζί με τη μνήμη εμφανίζονται και πληροφορίες, όπως ποιος την έχει καταθέσεις και λέξειςκλειδιά που συνδέονται με αυτή. Εικόνα 9 Προβολή μίας Μνήμης Στο σύστημα CLIO ο χρήστης μπορεί να περιηγηθεί και μέσα από το κινητό του τηλέφωνο, εικόνα 10. Εικόνα 10 Περιήγηση μέσα από κινητό τηλέφωνο Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 20 από 39

21 Μέσα από το σύστημα CLIO ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα λογαριασμό και να επεξεργαστεί το προφίλ του και τις προτιμήσεις του, εικόνα 11. Έτσι κατά την περιήγησή του στο σύστημα οι μνήμες που είναι σχετικές με το προφίλ του εμφανίζονται διαφορετικά από τις υπόλοιπες, εικόνα 12. Εικόνα 11 Επεξεργασία προφίλ και προτιμήσεων χρήστη Εικόνα 12 Προβολή σχετικών μνημών με το προφίλ του χρήστη Επιστημονική Μελέτη: «Συλλογικές Μνήμες μιας Πόλης στο Χώρο και στο Χρόνο» 21 από 39