ΕΙΔΙΚΌ ΑΡΘΡΟ. Ο ρόλος του κοινωνιολόγου στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας. Καόδά Α.Κ., Μάϊνα Α., Αγραφιώτης Δ.

Transcript

1

2 ΕΙΔΙΚΌ ΑΡΘΡΟ Ο ρόλος του κοινωνιολόγου στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας Καόδά Α.Κ., Μάϊνα Α., Αγραφιώτης Δ. Το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να διερευνήσει το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ο κοινωνιολόγος στον τομέα της αγωγής υγείας σχεδιάζοντας ή υλοποιώντας προγράμματα αγωγής υγείας. Για τον σκοπό αυτό προσεγγίστηκαν φορείς αγωγής υγείας στους οποίους απασχολούνται κοινωνιολόγοι, αναζητήθηκαν οι δραστηριότητες αγωγής υγείας των φορέων αυτών, οι επαγγελματικές ειδικότητες που εμπλέκονται στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας, τα ειδικότερα καθήκοντα του κοινωνιολόγου στα προγράμματα αυτά, η επιμόρφωση-εξειδίκευσή του σε θέματα αγωγής υγείας και εξετάστηκε η αναγκαιότητα εμπλοκής του στο χώρο αυτό και ο ρόλος του στο σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας. Δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 20 κοινωνιολόγοι που ασχολούνται με προγράμματα αγωγής υγείας, προερχόμενοι από το χώρο της εκπαίδευσης, της τοπικής αυτοδιοίκησης και από εποπτευόμενους φορείς του Υπουργείου Υγείσς-Πρόνοιας. Κύριο μεθοδολογικό εργαλείο της έρευνας αποτέλεσε η ημιδομημένη συνέντευξη συνοδευόμενη από οδηγό συνέντευξης. Για την επεξεργασία του υλικού της έρευνας, επιλέχθηκε η μέθοδος της θεματικής ανάλυσης περιεχομένου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν τα εξής: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ AIDS 2005, 13 (1) Μικρός αλλά συνεχώς αυξανόμενος είναι ο αριθμός των κοινωνιολόγων που ασχολούνται με την αγωγή υγείας στην χώρα μας τα τελευταία χρόνια 0 κοινωνιολόγος σχεδιάζει και υλοποιεί προγράμματα αγωγής υγείας στα πλαίσια διεπιστημονικής ομάδας που αποτελείται κυρίως από επαγγελματίες υγείας και κοινωνικούς επιστήμονες Οι κοινωνιολόγοι διαθέτουν συνήθως επιμόρφωση σε κοινωνικά θέματα ή ορισμένοι σε θέματα υγείας, αλλά όλο και περισσότεροι αναζητούν περαιτέρω εξειδίκευση στο χώρο της υγείας και της αγωγής υγείας Η αναγκαιότητα εμπλοκής ενός κοινωνιολόγου στην αγωγή υγείας είναι μεγάλη, δεδομένου της κοινωνικής διάστασης που δίνεται σ'αυτήν, καθώς επίσης λόγω της γνώσης του κοινωνικού σχεδιασμού καθώς και της σφαιρικότερης αντίληψης των πραγμάτων που διαθέτει ο κοινωνιολόγος Ο ρόλος του τελευταίου στο χώρο της αγωγής υγείας είναι πολύ σημαντικός και εστιάζεται κυρίως στο σχεδιασμό, υλοποίηση και συντονισμό προγραμμάτων αγωγής υγείας, τόσο σε "τοπικό επίπεδο ενός φορέα όσο και σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης.

3 Εισαγωγή Η σημασία της αγωγής-προαγωγής υγείας για μια κοινωνία αποτελεί σήμερα κοινό τόπο. Πρόκειται για μια διαδικασία που αποβλέπει στη διαμόρφωση αλλά και την τροποποίηση, ενδεχομένως, των στάσεων και προτύπων συμπεριφοράς, ώστε να ευνοείται η προαγωγή και βελτίωση του επιπέδου υγείας των ατόμων και των κοινωνιών. Στις μέρες μας είναι πασίδηλη η αναγκαιότητα προγραμμάτων αγωγής υγείας για την προάσπιση και προαγωγή υγείας του πληθυσμού, καθότι η εκπαίδευση υγείας του πληθυσμού διαδραματίζει σημαντικό και συχνά αποφασιστικό ρόλο για την πρόληψη, που αποτελεί σήμερα τη μεγάλη ελπίδα για την περαιτέρω βελτίωση της υγείας των ανθρώπων. Η δυνατότητα κάθε υπεύθυνου πολίτη μιας οργανωμένης κοινωνίας να ξέρει να ζει σωστά και υγιεινά, να γνωρίζει τους κινδύνους που απειλούν την υγεία του και τους τρόπους που μπορεί να τους αποφύγει, να χρησιμοποιεί σωστά τις παρεχόμενες ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες, να έχει τις απαραίτητες γνώσεις για την υγεία και την αρρώστια, να μπορεί να παίρνει τις σωστές αποφάσεις για τη ζωή του, είναι μια πραγματικότητα που επιτυγχάνεται μέσα από συστηματική και προγραμματισμένη εκπαίδευση υγείας 6. Η προληπτική αγωγή υγείας όμως, διαθέτει εκτός απο την ατομική και σημαντική κοινωνική διάσταση, αφού οι αποφάσεις που λαμβάνει ένα άτομο δεν επηρεάζουν μόνο την προσωπική του ευεξία αλλά και αυτή του οικογενειακού και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος του 5. Επίσης οι δραστηριότητες συγκεκριμένων ατόμων μπορούν να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά την υγεία όχι μόνο των. ίδιων αλλά και άλλων με τους οποίους μοιράζονται χώρους διαμονής, συναισθηματικές σχέσεις, κοινωνικές εξαρτήσεις ή οικολογικά πλέγματα. Κοινωνική έκφραση της αγωγής υγείας είναι επίσης η διαμόρφωση «συλλογικής πίεσης» και «πολιτικής βούλησης» για την καθιέρωση ενός συστήματος αξιών και ενός οργανωτικού πλαισίου που να προάγει την υγεία 11. Κατά τον C.W.Mills ο ρόλος της αγωγής υγείας είναι να ενισχύσει αυτό που ονομάζει «κοινωνιολογική φαντασία». Δηλαδή να ενισχύσει την ικανότητα του ατόμου να βλέπει την προσωπική του κατάσταση μέσα σ'ενα κοινωνικό πλαίσιο και ταυτόχρονα να ξεχωρίζει το ατομικό απο το κοινωνικό επίπεδο. Πρέπει δηλαδή το άτομο να μάθει να δρα μέσα στην κοινωνία, χωρίς να χάνει την ατομικότητα του 3. Στη χώρα μας, η αγωγή υγείας μόλις τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε σημαντικά και συστηματοποιήθηκε μέσω εφαρμογής της σε διάφορα επίπεδα πρόληψης απο ένα πλήθος φορέων (δημόσιων και ιδιωτικών). Στα πλαίσια της εθνικής πολιτικής για την αναβάθμιση του υγειονομικού τομέα, αποδίδεται υψηλή προτεραιότητα στην πολιτική εκπαίδευσης για την υγεία, ιδιαίτερα στο νεανικό πληθυσμό και στο σχολικό περιβάλλον. Ειδικότερα, στα πλαίσια του εκπαιδευτικού μας συστήματος, η καθιέρωση της σχολικής αγωγής υγείας-ως υποσύνολο της αγωγής υγείας-αποτέλεσε επίσης σημαντική αναγκαιότητα στο χώρο της ελληνικής εκπαιδευτικής πολιτικής τα τελευταία χρόνια, αφού το σχολείο ως έκφραση της συστηματικής και τυπικά διαρθρωμένης διαδικασίας της αγωγής υγείας, αποτελεί όχι μόνο φορέα μετάδοσης γνώσεων αλλά και αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών που προάγουν την σωματική και ψυχική υγεία των νέων. Η αγωγή υγείας έχει ενταχθεί αφ'ενός στα προαιρετικά μαθήματα (υπ'αρ.35 Π.Δ/ΦΕΚ 11/τ.Α/ ) και αφ'ετέρου στις σχολικές δραστηριότητες (Γ2/4867/ ΦΕΚ 629/Τ.Β/ Υπ.απόφαση) του Υπουργείου Παιδείας 4. Τα προγράμματα αγωγής υγείας, πραγματοποιούνται στα Γυμνάσια και Λύκεια παράλληλα με το εβδομαδιαίο πρόγραμμα κάθε τάξης, σε ώρες που καθορίζονται ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε σχολείου, όσο αφορά στο ωρολόγιο πρόγραμμα κάθε τάξης και στο ωρολόγιο πρόγραμμα των καθηγητών, ενώ για τα προγράμματα αυτά μπορούν να διατεθούν δύο ώρες την εβδομάδα κατά τάξη ή τμήμα. Στο πλαίσιο της οργάνωσης των δραστηριοτήτων αγωγής υγείας μπορούν να ενταχθούν και άλλες εκδηλώσεις όπως λειτουργία βιβλιοθηκών, διοργάνωση εκδρομών, επισκέψεις σε χώρους και φορείς που έχουν σχέση με το πρόγραμμα που υλοποιούν(π.χ σε πάρκα κυκλοφοριακής αγωγής, χώρους. ψυχικής υγιεινής, εκθέσεις, εργοστάσια, νοσοκομεία, ιδρύματα κ.λ.π). Είναι δυνατή δε, η ανάπτυξη δραστηριοτήτων στο πλαίσιο σχετικών Ευρωπαϊκών και κοινοτικών προγραμμάτων και συνεργαζόμενων σχολείων. Τα προγράμματα αυτά δεν περιλαμβάνουν μια απλή ενημέρωση αλλά στηρίζονται σε νέες μεθόδους διδακτικής προσέγγισης (καταιγισμός ιδεών, παιχνίδια ρόλων και προσποιήσεων, ατομικές-ομαδικές εργασίες, έρευνα, ερωτηματολόγια, ζωγραφική, κ.α), οι οποίες ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των μαθητών και ενισχύουν την ανάπτυξη κάποιων ικανοτήτων όπως η λήψη αποφάσεων, η εξαγωγή συμπερασμάτων και αξιολόγηση συνεπειών και τα αντικείμενα τους μπορεί να είναι: εξαρτησιογόνες ουσίες, διατροφή, διαφυλικές-διαπροσωπικές σχέσεις, σεξουαλική αγωγή, εθελοντισμός, φυσική άσκηση και άλλα θέματα που αφορούν το σωστό υγιεινό τρόπο διαβίωσης.

4 Η παρουσία της έρευνας στον χώρο της αγωγής υγείας στην χώρα μας είναι ισχνή και μόλις τα τελευταία χρόνια παρατηρείται κάποια μικρή κινητικότητα που εστιάζεται κυρίως σε τομείς που έχουν αναπτύξει δράση σχετικά με την αγωγή υγείας. Ειδικότερα στο χώρο της εκπαίδευσης, η έρευνα έχει ενσωματωθεί στα σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ως μέθοδος διδακτικής προσέγγισης των προγραμμάτων αγωγής υγείας στα πλαίσια των οποίων οι μαθητές υπό την καθοδήγηση και εποπτεία των καθηγητών μαθαίνουν να συντάσσουν ερωτηματολόγιο ή οδηγό συνέντευξης και βάσει αυτών να συλλέγουν τα στοιχεία, να τα επεξεργάζονται, να συνάγουν συμπεράσματα και να προτείνουν λύσεις ή πιθανές παρεμβάσεις σε σχετικά με την έρευνα θέματα. Ωστόσο, η πραγματική εφαρμογή της έρευνας δεν είναι συχνή, δεδομένου της προαιρετικής φύσης των προγραμμάτων αυτών καθώς και της βούλησης που επιδεικνύει ο κάθε εκπαιδευτικός για επιλογή και εφαρμογή της συγκεκριμένης διδακτικής μεθόδου κατά την διάρκεια υλοποίησης ενός προγράμματος αγωγής υγείας. Στα πλαίσια δε, λειτουργίας των γραφείων αγωγής υγείας και των συμβουλευτικών σταθμών των Διευθύνσεων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, όπως επίσης και στο Κέντρο Μελέτης και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ (ΚΕΜΕΤΕ) διεξάγονται κατά καιρούς έρευνες από ορισμένους εκπαιδευτικούς (κοινωνιολόγους, μαθηματικούς κ.α) σε θέματα αγωγής υγείας εντελώς προαιρετικά και σε μη συστηματική βάση. Σημαντικό έργο στο χώρο της έρευνας σε θέματα υγείας-αγωγής υγείας έχουν να επιδείξουν η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας και συγκεκριμένα οι τομείς της Κοινωνιολογίας της Υγείας και της Δημόσιας και Διοικητικής Υγιεινής, Ανώτερα και Ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα καθώς και άλλοι επιστημονικοί φορείς όπως η επιστημονική εταιρεία αγωγής και προαγωγής της υγείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ερευνητικό πρόγραμμα καταγραφής των προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής της υγείας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη και πραγματοποιείται από την εταιρεία αγωγής και προαγωγής υγείας σε συνεργασία με την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας. Παρομοίως στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες (κυρίως από λίγους μεγάλους Δήμους της χώρας), για μελέτη-έρευνα της υγείας του τοπικού πληθυσμού μέσα από τις οποίες ενθαρρύνονται δράσεις σχετικές με την αγωγή υγείας ενώ λίγα είναι τα προγράμματα αγωγής υγείας που υλοποιούνται από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας καθώς και από άλλους εποπτευόμενους απ'αυτό φορείς στα αποία εμπεριέχεται έρευνα. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειώσουμε το γεγονός ότι σε σύγκριση με το ερευνητικό έργο των υπολοίπων χωρών της Ευρώπης, υπάρχει ευρύτατο περιθώριο και άμεση ανάγκη για μια πιο συστηματική και καλά οργανωμένη ερευνητική προσπάθεια στον χώρο της αγωγής υγείας στην χώρα μας 2. Καθώς δε, η αγωγή υγείας αποτελεί ευρύτερη δραστηριότητα στο χώρο της υγείας και της κοινωνίας και όχι απλώς ιατρική παρέμβαση, όλοι οι επαγγελματίες υγείας, οι κοινωνικοί επιστήμονες, οι εκπαιδευτικοί, οι περιβαλλοντολόγοι κ.α, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της 10. Ένας απο τους βασικούς επιστημονικούς χώρους απ'όπου η αγωγή υγείας αντλεί τα θεωρητικά και πρακτικά της εργαλεία, είναι ο χώρος των κοινωνικών επιστημών. Ιδιαίτερα, η επιστήμη της κοινωνιολογίας, θεωρείται ότι συνεισφέρει στην αγωγή υγείας στο βαθμό που η αγωγή υγείας στοχεύει κυρίως σε ομάδες πληθυσμού και όχι σε μεμονωμένα άτομα και τα φαινόμενα που μελετά και επεμβαίνει έχουν σημαντικές κοινωνικές διαστάσεις. Επίσης, η μελέτη της υγείας και της αρρώστιας έχει μια κοινωνική διάσταση, στο βαθμό που τα φαινόμενα αυτά έχουν βαθιά τις ρίζες τους σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό περιβάλλον και ιστορικό γίγνεσθαι 8. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, η κοινωνιολογία της υγείας σημειώνει σημαντική άνθηση στο εξωτερικό αλλά και στη χώρα μας διανύοντας τα πρώτα της βήματα, ως επιστημονικός κλάδος της κοινωνιολογίας και διερευνά τους βασικούς προσδιοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν και συνθέτουν το τοπίο της υγείας και της ασθένειας προς τρεις κατευθύνσεις 7 2 Στον προσδιορισμό των παραμέτρων εκείνων που επηρεάζουν την υγεία και πηγάζουν απο το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον (κοινωνικοί προσδιοριστές της υγείας, κατάσταση υγείας και δείκτες υγείας, διαφορές και ανισότητες στο επίπεδο υγείας του πληθυσμού, σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής). Στην ανάλυση και ερμηνεία της εμπειρίας της αρρώστιας, των επιπλοκών και των επιπτώσεων στην προσωπική και κοινωνική ζωή του ατόμου που νοσεί (αντιλήψεις, πεποιθήσεις, στάσεις και συμπεριφορά υγείας, αγχογόνοι παράγοντες και γεγονότα ζωής, κοινωνική ένταξη και υποστήριξη, θεραπευτική σχέση επαγγελματιών υγείας και αρρώστου, άσκηση συναφών κοινωνικών ρόλων). Στην οργάνωση και κατανομή των πόρων του συστήματος υγείας (αναζήτηση φροντίδας υγείας, υπηρεσίες παροχής ιατρικής περίθαλψης και φροντίδας υγείας, ανισότητες στην προσφορά και

5 στη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας). Στα πλαίσια αυτά, ο κοινωνιολόγος στο χώρο της υγείας μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά ως προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις: α) ως εκπαιδευτής μπορεί να αναλάβει την επιμόρφωση και εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας (γιατρών, νοσηλευτών, διοικητικών στελεχών) όσο αφορά στις κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις της υγείας-αρρώστιας. β) ως ερευνητής θα ασχοληθεί με τη διαπίστωση κοινωνικών αναγκών και τον εντοπισμό κοινωνικών προβλημάτων και ενδιαφερόντων για τη δημιουργία ή όχι νέων δραστηριοτήτων ή προγραμμάτων και ακόμη με την τροποποίηση των ήδη υπαρχόντων σε μια μονάδα υγείας, την αξιολόγηση και παρακολούθηση σε εξέλιξη προγραμμάτων ή δραστηριοτήτων, με βάση κοινά αποδεκτούς δείκτες, με την συνεργασία επιστημονικών και διοικητικών στελεχών, το σχεδιασμό δραστηριοτήτων και προγραμμάτων και την παροχή βοήθειας για την υλοποίηση τους όταν και όπου κρίνεται αναγκαίο. Τέλος ως σύμβουλος, θα συμμετάσχει στο σχεδιασμό υγειονομικής πολιτικής σε οποιοδήποτε επίπεδο λήψης αποφάσεων 2 Επίσης, ο Thorogood (1992), έκανε τη διάκριση ανάμεσα στην εφαρμοσμένη στην προαγωγή υγείας κοινωνιολογία (sociology as applied to health promotion) και στην κοινωνιολογία της προαγωγής υγείας (sociology of health promotion). Η πρώτη αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους η κοινωνιολογία μπορεί να βελτιώσει και να αναπτύξει τις τεχνικές και τις πρακτικές της προαγωγής της υγείας, ενώ η δεύτερη αναφέρεται σε μια πιο κριτική ανάλυση των υποθέσεων που βρίσκονται στη βάση της ίδιας της προαγωγής υγείας. Με άλλα λόγια η κοινωνιολογία μπορεί τόσο να επεκτείνει το έργο της προαγωγής της υγείας όσο και να το κριτικάρει. Ο Thorogood εντόπισε τρεις τρόπους με τους οποίους η κοινωνιολογία συμβάλλει στο έργο της προαγωγής της υγείας 17 α) Οι κοινωνιολογικές αναλύσεις της εξουσίας και της σχέσης ανάμεσα στην κοινωνική δομή και δράση είναι σημαντικές, αν πρόκειται η προαγωγή υγείας να αναγνωρίσει τους περιορισμούς αλλά και τη δυνατότητα για κοινωνική μεταβολή. β) Η κατανόηση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης κατά την εφαρμογή της προαγωγής υγείας, όπως για παράδειγμα του κοινωνικά δομημένου πλαισίου στο οποίο ζουν οι άνθρωποι, η φυλή ως κύρια έκφραση δομικής ανισότητας κ.α γ) Οι μελέτες για τις πεποιθήσεις του πληθυσμού σχετικά με την υγεία οι οποίες είναι πολυσύνθετες και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αποτελεσματικότητα της αγωγής και προαγωγής υγείας. Εν συνεχεία, κατά την Nettleton 17 μια κριτική του ίδιου του έργου της προαγωγής υγείας θα ασχολούνταν πρώτον με την αποτυχία της να συμβιβάσει τη διαμάχη σχετικά με το άτομο και τις δομές καθώς η διένεξη για το άτομο ή τη δομή (η οποία περιστρέφεται γύρω από την έκταση στην οποία οι δομικές αλλαγές είναι απαραίτητες προκειμένου τα άτομα να είναι σε θέση να αλλάξουν τρόπο ζωής) συνεχίζεται. Δεύτερον, μια κριτική κοινωνιολογία της προαγωγής υγείας είναι σε θέση να εντοπίσει τις υφιστάμενες ιδεολογίες, αυτές δηλαδή που σχετίζονται με την επιστημονική ιατρική και τον ορθολογισμό, δεδομένου ότι η συλλογική έννοια της προαγωγής της υγείας θεωρεί δεδομένο ότι, από την στιγμή που θα εκλείψουν οι κοινωνικο-δομικοί περιορισμοί από την ζωή των ανθρώπων, εκείνοι θα είναι ικανοί να κάνουν ορθολογικές επιλογές υγείας, αλλά το τι είναι ορθολογικό και τι υγιές μας γνωστοποιείται από την επιστημονική ιατρική. Μια τρίτη κριτική στην προαγωγή υγείας είναι ότι ενισχύει σεξιστικές, ρατσιστικές και ομοφοβικές ιδεολογίες. Για παράδειγμα ενώ η πρόληψη χαιρετήθηκε ως «υπόθεση του καθένα» (DHSS, 1976a), αρκετές από τις συμβουλές απευθύνονται στις γυναίκες και ιδιαίτερα στις μητέρες και ενισχύεται η ιδέα ότι η γυναίκες οφείλουν να αναλάβουν την ευθύνη όχι μόνο της δικής τους υγείας αλλά και της υγείας των άλλων. Μια τέταρτη κριτική αφορά στην πλάνη της ενδυνάμωσης ως εξής: τα άτομα με τη χειρότερη κατάσταση υγείας στην κοινωνία είναι επίσης εκείνα με τη λιγότερη εξουσία και ενώ η αγωγή υγείας και προαγωγή υγείας έχουν από καιρό προσανατολιστεί προς τις γυναίκες και τις εργαζόμενες τάξεις, εντούτοις αυτές οι ίδιες οι ομάδες διαμφισβητούν τις προσπάθειες να ελεγχθούν και να μεταβάλλουν τις συμπεριφορές τους. Ένα τελευταίο ζήτημα στο πλαίσιο της κριτικής μιας κοινωνιολογίας της προαγωγής υγείας και της νέας δημόσιας υγείας είναι η έκταση στην οποία αυτές οι πρακτικές αναδεικνύονται σε νέο είδος κοινωνικού ελέγχου, δεδομένου ότι σε αντίθεση με τη συμβατική αγωγή υγείας οι παραλήπτες των συμβουλών για την υγεία δεν πληροφορούνται απλώς αλλά παρακινούνται όλο και περισσότερο να παρακολουθούν την υγεία τους και τους μεταδίδονται υγιείς στάσεις με αποτέλεσμα ο έλεγχος της υγείας να γίνεται από το άτομο εσωτερικά. Βάσει των προαναφερθέντων και μετά από ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας με την αγωγή υγείας και την κοινωνιολογία της υγείας, πραγματοποιήθηκε έρευνα με σκοπό την διερεύνηση του ρόλου του κοινωνιολόγου στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας μέσα από την καταγραφή των απόψεων

6 είκοσι κοινωνιολόγων που ασχολούνται στο χώρο της αγωγής υγείας. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο εκπόνησης διπλωματικής εργασίας με τίτλο: «Αγωγή υγείας, ο ρόλος του κοινωνιολόγου στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας» κατά τη διάρκεια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών με τίτλο: «Οργάνωση και Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας» με εξειδίκευση στην Κοινωνιολογία της υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας. Οι επιμέρους στόχοι που τέθηκαν ήταν οι ακόλουθοι: η διερεύνηση των δραστηριοτήτων των διαφόρων φορέων στους οποίους εργάζονται κοινωνιολόγοι σε θέματα αγωγής υγείας, η εξέταση των εμπλεκομένων φορέων και ειδικοτήτων στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας, η αποσαφήνιση των καθηκόντων του κοινωνιολόγου σ' ένα φορέα που σχεδιάζει και υλοποιεί προγράμματα αγωγής υγείας, η διαπίστωση επιμόρφωσης-εξειδίκευσης του κοινωνιολόγου σε θέματα αγωγής υγείας, η ύπαρξη ή μη αναγκαιότητας εμπλοκής του στο χώρο της αγωγής υγείας καθώς και η διερεύνηση του ρόλου του στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας. Υλικό και μέθοδος ανάλυσης Ο πληθυσμός της έρευνας αποτελείτο απο κοινωνιολόγους που έχουν εμπλακεί με προγράμματα αγωγής υγείας σε φορείς με σχετικές δραστηριότητες. Το δείγμα περιλάμβανε είκοσι κοινωνιολόγους που ασχολούνται με προγράμματα αγωγής υγείας στους ακόλουθους φορείς: οκτώ κοινωνιολόγους καθηγητές-τρείς, μόνιμα διορισμένους, σε σχολεία Β/θμιας Εκπαίδευσης, έξι κοινωνιολόγους-μόνιμους υπαλλήλους Δήμων (2 απο το Δήμο Αθηναίων, 1 απο το Δήμο Περιστερίου, 1 απο το Δήμο Αγίας Βαρβάρας, 1 απο το Δήμου Νίκαιας και 1 απο το Δήμο Κορυδαλλού), μια κοινωνιολόγο κοινωνιολόγο-σύμβουλο του Γενικού Γραμματέα του Υπ. Υγείας-Πρόνοιας σε θέματα αναπηρίας, μια επιστήμονα εξειδικευμένη στο χώρο της κοινωνιολογίας της υγείας, διευθύντρια του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού στον τομέα αγωγής και προαγωγής υγείας στα σχολεία της Διεύθυνσης Κοινωνικής Παιδιατρικής, μια κοινωνιολόγο-επιστημονική υπεύθυνη στο τμήμα πρόληψης εκπαίδευσης του ΟΚΑΝΑ, μια κοινωνιολόγο από το τμήμα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης του ΚΕΕΛ και έναν κοινωνιολόγο που εργαζόταν για πολλά χρόνια στο ΠΠΓΝ Πατρών, πρόσφατα αποσπασμένο στο ΠΕΣΥ Δυτικής Ελλάδος (Διεύθυνση Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας). Για τη συγκέντρωση των στοιχείων ακολουθήθηκε η τεχνική της ημι-κατευθυνόμενης συνέντευξης, βασισμένης σε οδηγό που διαμορφώθηκε με βάση τους σκοπούς της έρευνας, προσαρμοσμένο στο χώρο εργασίας του κάθε ερωτώμενου. Οι ερωτήσεις που περιέχονται στον οδηγό συνέντευξης χωρίζονται σε δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα (Γενικές ερωτήσεις) συμπεριλαμβάνει ερωτήσεις γύρω από τις δραστηριότητες των διαφόρων φορέων σχετικά με το σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας και τους εμπλεκόμενους φορείς και ειδικότητες στα προγράμματα αυτά (π.χ «Ποιες είναι οι δραστηριότητες του φορέα σας σχετικά με το σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας», «Με ποιους φορείς συνεργάζεστε», «Ποιες ειδικότητες εμπλέκονται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας»). Η δεύτερη ενότητα (Ειδικές ερωτήσεις) αφορά τα καθήκοντα του κοινωνιολόγου σε προγράμματα αγωγής υγείας του φορέα στον οποίο εργάζεται, την επιπλέον επιμόρφωση του σε θέματα αγωγής υγείας, την αναγκαιότητα εμπλοκής του στο χώρο της αγωγής υγείας, το ρόλο του στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών καθώς και άλλους προτεινόμενους τρόπους δράσης και παρέμβασης του κοινωνιολόγου στο. χώρο της αγωγής υγείας (π.χ «Περιγράψτε μας τα καθήκοντα σας-σχετικά με θέματα αγωγής υγείας- ως κοινωνιολόγος στο φορέα σας.α)υπάρχει κάποιο πρόγραμμα αγωγής υγείας στο οποίο έχετε εμπλακεί τελευταία; αν ναι περιγράψτε το, β)έχετε λάβει κάποια επιπλέον επιμόρφωση σε θέματα αγωγής υγείας;», «Υπάρχει κατά την γνώμη σας αναγκαιότητα εμπλοκής ενός κοινωνιολόγου στον χώρο της αγωγής υγείας; αν ναι, γιατί», «Ποιος είναι κατά την γνώμη σας ο ρόλος του κοινωνιολόγου α) στην προετοιμασία και στο σχεδιασμό προγραμμάτων αγωγής υγείας και β) στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας;», «Έχετε να κάνετε κάποιες προτάσεις σχετικά με άλλους δυνατούς τρόπους παρέμβασης του κοινωνιολόγου στο χώρο της αγωγής υγείας ή κάποιο γενικότερο σχόλιο απο την εμπειρία σας με τα θέματα αυτά»). Για την επεξεργασία του υλικού που συγκεντρώθηκε, επιλέχθηκε η μέθοδος της θεματικής ανάλυσης περιεχομένου που περιλαμβάνει την προσεκτική ακρόαση, απομαγνητοφώνηση και επεξεργασία των συνεντεύξεων (κάθετος και οριζόντιος τρόπος ανάλυσης). Ορισμένες από τις κύριες δυσκολίες που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της έρευνας είναι η έλλειψη καταγεγραμμένων στοιχείων απο κάποιο φορέα σχετικά με τους κοινωνιολόγους που ασχο-

7 λούνται με θέματα αγωγής υγείας καθώς και τα γραφειοκρατικά εμπόδια πρόσβασης και διαθεσιμότητας σε προγράμματα αγωγής υγείας από ορισμένους Δημόσιους φορείς. Αποτελέσματα Στο χώρο αρχικά της εκπαίδευσης, οι κοινωνιολόγοι μόνοι τους ή σε συνεργασία με άλλους εκπαιδευτικούς (Φιλολόγους, Γυμναστές, Χημικούς κ.α), ως επιστημονικοί υπεύθυνοι και συντονιστές των προγραμμάτων αγωγής υγείας που υλοποιούνται στα σχολεία (Γυμνάσια-Λύκεια) τα τελευταία χρόνια βάσει του υπάρχοντος νομικού πλαισίου, σχεδιάζουν από κοινού με τους μαθητές και υλοποιούν τα προγράμματα αυτά επιλέγοντας θέματα όπως πρόληψη κατά των εξαρτήσεων, εθελοντική αιμοδοσία, διαφυλικές σχέσεις-σεξουαλική αγωγή, αλκοόλ και ατύχημα κ.α. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων αγωγής υγείας είναι ο καταιγισμός ιδεών, η συζήτηση-επίλυση προβλημάτων σε μικρές ομάδες, οι ατομικές-ομαδικές εργασίες, η δημιουργική έκφραση (ζωγραφική, φωτογραφίες, κ.α), τα παιχνίδια ρόλων, η έρευνα είτε με τη μορφή ερωτηματολογίου, είτε με τη μορφή συνεντεύξεων. Επίσης ανάλογα με το αντικείμενο του προγράμματος συνεργάζονται με ποικίλους φορείς όπως π.χ Υπουργεία, Σύλλογοι, Δήμοι κ.λ.π). Όλοι δε οι κοινωνιολόγοι που συμμετείχαν στην έρευνα έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια αγωγής υγείας στη μεθοδολογία των Προγραμμάτων αγωγής υγείας διάρκειας έως και σαράντα ωρών καθώς και άλλα επιμορφωτικά σεμινάρια όπως: κοινωνιολογία της υγείας, σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός, σεξουαλική αγωγή στα σχολεία κ.α, διάρκειας από τρεις μήνες έως και ένα έτος. Η αναγκαιότητα εμπλοκής ενός κοινωνιολόγου σε προγράμματα αγωγής υγείας στα σχολεία αποδείχθηκε τεράστια, δεδομένου ότι τα προγράμματα αυτά εμπεριέχουν την κοινωνική διάσταση της υγείας την οποία ο κοινωνιολόγος, ως κοινωνικός επιστήμονας με αναπτυγμένη τη διάσταση της κοινωνικής δυναμικής που διαθέτει, μπορεί να προσεγγίζει, να ερευνά και να προωθεί (π.χ τοξικοεξαρτήσεις, τροχαία ατυχήματα, αλκοόλ, διαφυλικές σχέσεις-σεξουαλική αγωγή κ.α), προβλήματα που απασχολούν έντονα τη νέα γενιά. Επίσης, ο κοινωνιολόγος, εκτός απο τις ειδικές γνώσεις που διαθέτει ως κοινωνικός επιστήμονας, είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένος στα προβλήματα αυτά αλλά και μπορεί να τα εντοπίζει καλύτερα, να τα σταθμίζει και να συμβάλει τελικά στην εκτόνωση τους, αφού η φύση των μαθημάτων που διδάσκει (Κοινωνιολογία, Κοινωνική Αγωγή), αλλά και τα θέματα των προγραμμάτων αγωγής υγείας που υλοποιεί, του δίνουν την δυνατότητα να έρθει πιο κοντά στους μαθητές και να έχει μια πιο ουσιαστική επικοινωνία μαζί τους. Σημαντική κρίθηκε περαιτέρω, η εμπλοκή του κοινωνιολόγου σε θέματα ψυχικής υγείας που όλο και περισσότερο παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια στα σχολεία, αφού εξαιτίας των ιδιαίτερων γνώσεων που έχει σχετικά με τη λειτουργία των θεσμών καθώς και των ομάδων μιας κοινωνίας και της επίδρασης τους στα άτομα, αλλά και όντας ευαισθητοποιημένος σε θέματα υγείας, μπορεί να διαπραγματευθεί μαζί με τους μαθητές την επίδραση των επιμέρους ομάδων αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας στη ψυχική υγεία του κάθε ατόμου καθώς και το ρόλο των φορέων κοινωνικοποίησης σ'αυτήν. Απαραίτητος αποδείχθηκε δε, ο κοινωνιολόγος και ως προς την συμβολή του στην εμπλοκή των μαθητών στη διαδικασία της έρευνας, η οποία αποτελεί βασικό συστατικό των προγραμμάτων αγωγής υγείας. Φάνηκε δηλαδή, ότι ο κοινωνιολόγος διαθέτοντας τη θεωρητική κατάρτιση της κοινωνιολογικής έρευνας, έχει την ικανότητα να καθοδηγεί τους μαθητές στην εξεύρεση κατάλληλου υλικού, στη διερεύνηση της σχετικής βιβλιογραφίας, στη σύνταξη ερωτηματολογίου, στην επεξεργασία των στοιχείων, δραστηριοποιώντας τους ενεργά με τα προγράμματα αυτά. Όσο αφορά το ρόλο του στην προετοιμασίασχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας στα σχολεία, τα αποτελέσματα της έρευνας συγκλίνουν στο ότι ο κοινωνιολόγος, μέσω των προγραμμάτων αγωγής υγείας, έρχεται να δώσει στο σχολείο τον πραγματικό του ρόλο, δηλαδή όχι μόνο μεταδίδει στους μαθητές γνώσεις στα πλαίσια των μαθημάτων που διδάσκει, αλλά και τους διαπαιδαγωγεί, τους δημιουργεί ενδιαφέροντα, τους δίνει ερεθίσματα για δράση, εντοπίζει τα κοινωνικά προβλήματα στην πραγματική τους διάσταση. Ο ρόλος του είναι δηλαδή πολύ σημαντικός ως προς την κατεύθυνση αρχικά της ευαισθητοποίησης των μαθητών για ενασχόληση με προγράμματα αγωγής υγείας και κατόπιν στον από κοινού σχεδιασμό των προγραμμάτων αυτών βάσει των ενδιαφερόντων των μαθητών αλλά και βάσει συγκεκριμένων αναγκών που ο ίδιος ως εκπαιδευτικός έχει εντοπίσει μέσα απο συζητήσεις στα πλαίσια της κοινωνιολογίας ως μάθημα γενικής παιδείας που διδάσκει. Κατά το στάδιο της υλοποίησης των προγραμμάτων αγωγής υγείας ο κοινωνιολόγος ως επιστημονικά υπεύθυνος των προγραμμάτων, ασκεί

8 ρόλο συντονιστικό-καθοδηγητικό των δραστηριοτήτων των μαθητών και καθόλου παρεμβατικό, δεδομένου ότι τους καθοδηγεί και τους κατευθύνει σε πηγές εξεύρεσης σχετικού υλικού, τους εντάσσει σε ομάδες εργασίας, τους ενισχύει ως προς την ανάληψη πρωτοβουλιών και ως προς την ανίχνευση των αιτιών των προβλημάτων που τυχόν εξετάζονται αλλά και ως προς την κατεύθυνση εξεύρεσης ρεαλιστικών λύσεων. Κατά το στάδιο αυτό λοιπόν, αφού έχει ήδη κινητοποιήσει τους μαθητές, τους μυεί στη λεγόμενη εφαρμοσμένη έρευνα δίνοντας τους να καταλάβουν το ρόλο της κοινωνιολογικής έρευνας στον εντοπισμό και επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων καθώς και προβλημάτων υγείας, αλλά και να κατανοήσουν ότι τα προγράμματα αγωγής υγείας δεν αποτελούν μια αναζήτηση φιλοσοφικού χαρακτήρα αλλά έχουν και μια πρακτική αξία. Τους μαθαίνει να συντάσσουν ένα ερωτηματολόγιο, να επεξεργάζονται τα στοιχεία του που έχουν συλλέξει απο τους υπόλοιπους συμμαθητές τους και βάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας να προτείνουν λύσεις συμμετέχοντας με τον τρόπο αυτό οι ίδιοι στην επίλυση τυχόν προβλημάτων. Ο κοινωνιολόγος, έχει επιπλέον τις απαραίτητες γνώσεις ανάλυσης και επεξεργασίας των στοιχείων της έρευνας μέσω της χρήσης ειδικών στατιστικών πακέτων. Αλλά και σε συνεργασία με άλλους 'εκπαιδευτικούς ο κοινωνιολόγος, συνεισφέρει ουσιαστικά στα πλαίσια των προγραμμάτων αγωγής υγείας που υλοποιεί στα σχολεία, με τη δημιουργία ομάδων μεταξύ των μαθητών, το συντονισμό, τη καθοδήγηση και την ενθάρρυνση τους για ανάπτυξη πρωτοβουλιών και την περαιτέρω δραστηριοποίη^ σή τους. Με τον τρόπο αυτό μέσα απο τη δυναμική των ομάδων, οι μαθητές επικοινωνούν, λειτουργούν αποτελεσματικότερα, αναπτύσσεται η συνεργασία μεταξύ τους για την επιτυχή υλοποίηση του προγράμματος και κατ'επέκταση αυξάνονται οι αντιστάσεις τους απέναντι σε ανθυγιεινά πρότυπα ζωής και απομακρύνονται απο άλλες βλαβερές διεξόδους. Επίσης σημαντικό αποδείχθηκε το δίκτυο σχέσεων που αναπτύσσει ο κοινωνιολόγος κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων αγωγής υγείας (συνεργασία με σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, διοργάνωση επισκέψεων σε φορείς σχετικούς με το θέμα του προγράμματος για επιτόπια επαφή και πληροφόρηση των μαθητών) αλλά και η συνεργασία του με ειδικούς (γιατρούς, κοινωνικούς λειτουργούς κ.α), ανάλογα με το θέμα και τις ανάγκες που προκύπτουν κάθε φορά. συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στο άνοιγμα του σχολείου προς την κοινωνία. Ο κοινωνιολόγος, κατά τους ερωτώμενους. μπορεί να παρέμβει και με άλλους τρόπους στο χώρο της αγωγής υγείας στα πλαίσια της εκπαίδευσης, πραγματοποιώντας για παράδειγμα έρευνα σχετικά με τις ανάγκες και' τα προβλήματα υγείας των μαθητών ενός σχολείου με σκοπό την προσέγγιση και την καταγραφή προβλημάτων υγείας του σχολικού πληθυσμού μιας συγκεκριμένης περιοχής, προκειμένου να δραστηριοποιηθεί αλλά και να σχεδιάσει στο μέλλον ανάλογα προγράμματα αγωγής υγείας. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη του τον αυξανόμενο αριθμό κρουσμάτων που παρατηρούνται στα σχολεία τα τελευταία χρόνια και σε συνεργασία με τους τομείς πρόληψης των διαφόρων θεραπευτικών κοινοτήτων, θα μπορούσε να οργανώσει και να συντονίσει την υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης καθηγητών και μαθητών για τα ναρκωτικά. Αλλά ενεργή μπορεί να είναι επίσης η δραστηριοποίηση του κοινωνιολόγου και ως προς την κατεύθυνση της δημιουργίας νέων δομών στο σχολείο όπως για παράδειγμα την δημιουργία υπηρεσίας για την προάσπιση της ψυχοκοινωνικής υγείας των μαθητών στην οποία θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά και ο ίδιος σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες (π.χ ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς) για την αντιμετώπιση προβλημάτων των παιδιών που προκύπτουν σε καθημερινή βάση (π.χ στήριξη μαθητών σε περίπτωση απώλειας ενός συμμαθητή τους κ.α). Επιπλέον τα προβλήματα αυτά μπορούν να αποτελέσουν ένα πολύ καλό υλικόαντικείμενο για την πραγματοποίηση αντίστοιχου προγράμματος αγωγής υγείας. Αναγκαία φάνηκε επίσης να είναι η συμμετοχή του κοινωνιολόγου στο συνολικό σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας σε συνεργασία με το Διευθυντή του σχολείου και του αρμόδιου γραφείου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, έχοντας παράλληλα και το ρόλο του υπευθύνου αγωγής υγείας. Πράγματι, απ'ότι φάνηκε απο την έρευνα, οι κοινωνιολόγοι, στα πλαίσια της εκπαίδευσης, δεν ασχολούνται μόνο με το σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας στα σχολεία, αλλά έχουν επίσης να επιδείξουν έργο και στον τομέα της έρευνας για θέματα αγωγής υγείας στα πλαίσια απασχόλησης τους σε Γραφεία Αγωγής Υγείας των Διευθύνσεων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ή σε Συμβουλευτικούς Σταθμούς Νέων, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στον προγραμματισμό και στην καλύτερη οργάνωση της λειτουργίας και των ενεργειών των υπηρεσιών αυτών σε θέματα αγωγής υγείας. Συγκεκριμένα, βάσει των στοιχείων της έρευνας, δύο κοινωνιολόγοι, βρέθηκε να εργάζονται ως υπεύθυνοι αγωγής υγείας σε γραφεία Δευτεροβάθιας Εκπαίδευσης με ρόλο συντονιστικό-καθοδηγητικό των εκπαιδευτικών που υλοποιούν

9 προγράμματα αγωγής υγείας στα σχολεία, ενώ τέσσερις κοινωνιολόγοι εκπαιδευτικοί εργάστηκαν για ορισμένες ημέρες την εβδομάδα, παράλληλα με την διδακτική τους δραστηριότητα, σε Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στα πλαίσια του οποίου πραγματοποίησαν έρευνες με θέματα όπως οι συνθήκες λειτουργίας των σχολείων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της περιοχής στην οποία εργάζονται, το φαινόμενο της πρόωρης εγκατάλειψης του Γυμνασίου καθώς και οι στάσεις των μαθητών και των εκπαιδευτικών σε θέματα αγωγής υγείας. Οι έρευνες αυτές πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με έναν εκπαιδευτικό ειδικότητας πληροφορικής υπο την εποπτεία και τον συντονισμό του Διευθυντή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στον προγραμματισμό του γραφείου σε θέματα αγωγής υγείας. Εξετάζοντας στη συνέχεια το χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, διαπιστώνουμε την παρουσία κοινωνιολόγων που ασχολούνται με την αγωγή υγείας σε επίπεδο πρώτου βαθμού (Δήμοι) και σε διάφορες υπηρεσίες όπως: κοινωνική υπηρεσία, γραφείο λέσχης και φιλίας, διεύθυνση κοινωνικής μέριμνας και υγείας, κέντρα πρόληψης κατά της εξάρτησης-αγωγής υγείας. Στα πλαίσια των υπηρεσιών αυτών, οι κοινωνιολόγοι, ως μέλη διεπιστημονικής ομάδας που αποτελείται κυρίως από ιατρικές-παραϊατρικές ειδικότητες καθώς και από κοινωνικούς επιστήμονες (Ψυχολόγους, Κοινωνικούς Λειτουργούς, Κοινωνικούς Ανθρωπολόγους κ.α) και σε συνεργασία με σχολεία, υπηρεσίες υγείας, συλλόγους, διαπολιτισμικά κέντρα, και άλλους τοπικούς φορείς, εμπλέκονται στα προγράμματα πρόληψης-αγωγής υγείας που πραγματοποιούν οι Δήμοι κυρίως ως προς τον σχεδιασμό (καταγραφή αναγκών, έρευνα), την οργάνωση και το συντονισμό των επιμέρους δράσεων και του συνόλου των προγραμμάτων. Όσο αφορά την επιμόρφωση τους, όλοι οι εξεταζόμενοι κοινωνιολόγοι έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια σε θέματα πρόληψης, πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης των ΟΤΑ, κοινωνικού σχεδιασμού, ενώ μια κοινωνιολόγος συμμετέχει σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Οργάνωση και Διοίκηση Μονάδων Υγείας. Όπως προέκυψε από την έρευνα, η αναγκαιότητα εμπλοκής ενός κοινωνιολόγου σε προγράμματα αγωγής υγείας στα πλαίσια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αποδείχθηκε τεράστια, εξαιτίας της ευρύτητας των γνώσεων του για τα κοινωνικά προβλήματα και τα προβλήματα υγείας μιας κοινότητας, της ικανότητας του να διερευνά προς την κατεύθυνση εξεύρεσης επιθυμητών λύσεων αλλά και της δυνατότητας του να δημιουργεί δίκτυα, πυρήνες από ανθρώπους-κλειδιά για την επιτυχή υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας. Αναγκαίος φάνηκε ο κοινωνιολόγος και στην εξέταση της ωφελιμότητας και των γενικότερων συνεπειών ενός προγράμματος αγωγής υγείας στην τοπική αλλά και ευρύτερη κοινωνία. Επιπλέον, επισημάνθηκε η ικανότητα του να καταγράφει τις κοινωνικές διαστάσεις που υπάρχουν σε θεσμικό επίπεδο προκειμένου να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα, αφού πολλές φορές ένα πρόγραμμα πρόληψης-αγωγής υγείας μπορεί να αποβεί πολύτιμο στο να αλλάξει μια πολιτική, άρα να αλλάξει ένας νόμος ή ένας θεσμός. Συνεπώς ο κοινωνιολόγος που ασχολείται με προγράμματα αγωγής υγείας, μπορεί να κρίνει την πολιτική ενός προγράμματος, να κάνει αξιολόγηση, να δίνει δεδομένα απο έρευνες που υπάρχουν ή να φροντίζει να διερευνά κάποια στοιχεία προς την κατεύθυνση αυτή. Διαθέτοντας δε, την θεωρητική κατάρτιση του κοινωνικού σχεδιασμού και της κοινωνιολογικής έρευνας, ο κοινωνιολόγος, κατά τους ερωτώμενους, «..καθίσταται τόσο απαραίτητος σε ένα πρόγραμμα αγωγής υγείας όσο αναγκαίος είναι και ένας πολιτικός μηχανικός προκειμένου να φτιαχτεί ένα σπίτι». Για παράδειγμα, σ'ένα πρόγραμμα αγωγής υγείας για την διατροφή ή τα τροχαία ατυχήματα, δεν απαιτείται μόνο διαιτολόγος ή γιατρός ορθοπεδικός αλλά και κοινωνιολόγος για να κάνει μελέτη κοινότητας, υπηρεσιών και να συμβάλλει αποτελεσματικά στο σχεδιασμό του. Ο ρόλος λοιπόν του κοινωνιολόγου στην προετοιμασία-σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αποδείχθηκε πολύ σημαντικός και συνοψίζεται στα ακόλουθα: Αρχική σύλληψη μιας ιδέας, δηλαδή εξέταση των τομέων στους οποίους είναι αναγκαίο να παρέμβει για την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας, τομείς που άλλοτε είναι εμφανείς (θέματα δημόσιας υγείας: κάπνισμα, καρκίνος, ατυχήματα κ.α), άλλοτε τους εντοπίζει με την ευαισθησία που τον διακρίνει, άλλοτε συνδέει ηλικίες, κατηγορίες πληθυσμού, προβλήματα υγείας και πολιτικές με συγκεκριμένες συμπεριφορές υγείας, ανακαλύπτοντας νέα πεδία αγωγής υγείας στα οποία εμπλέκει ένα πλήθος επιστημόνων (π.χ ιατρικό, παραϊατρικό προσωπικό, κοινωνικοί επιστήμονες). Έρευνα προς την κατεύθυνση εξεύρεσης νέων στοιχείων ή ανίχνευση των ήδη υπαρχόντων πηγών πληροφόρησης (υλικό απο τοπικό τύπο, αρχεία, εμπειρία άλλων φορέων κ.α), σε περίπτωση που κρίνει πως μια έρευνα είναι χρονοβόρα και πολυδάπανη σε σχέση με τα δεδομένα ενός προγράμματος. Στην περίπτωση της έρευνας, ο κοινωνιολόγος συμμετέχει σε όλα τα στάδια: απο τον σχεδιασμό έως την ανά-

10 λυση-επεξεργασία των στοιχείων και την εξαγωγή συμπερασμάτων για την κατάσταση και τις ανάγκες, υγείας του πληθυσμού. Ειδικότερα, σχεδιάζει μια έρευνα, συντάσσει ερωτηματολόγια, καθοδηγεί τους συνεντευκτές, επεξεργάζεται τα στοιχεία της έρευνας και διεξάγει συμπεράσματα για τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας καθώς και για τους παράγοντες που επιδρούν στην υγεία του πληθυσμού. Στη συνέχεια, με τα ερευνητικά στοιχεία που συλλέγει, δημιουργεί βάση δεδομένων την οποία εμπλουτίζει σταδιακά με στοιχεία απο νέες έρευνες προκειμένου να έχει μια πληρέστερη εικόνα του πληθυσμού. Εξεύρεση πόρων και τακτοποίηση διαδικαστικών θεμάτων (παραγγελία απαραίτητου υλικού, κανονισμός επαφών των επιστημόνων με τους θεσμούς, τους πόρους και τις υπηρεσίες κ.α). Για παράδειγμα, για την δημιουργία ενός σκίτσου συντονίζει το διοικητικό, το νομικό, τον προμηθευτή, τον ιατρό και τη μαία ή συνεργάζεται με ειδικούς επικοινωνιολόγους, κοινωνικούς ψυχολόγους και διαφημιστές για την επιλογή αποτελεσματικότερου μηνύματος αγωγής υγείας. Ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του πληθυσμού στον οποίο παρεμβαίνει, ετοιμάζοντας κατάλληλα τους τοπικούς φορείς και μηχανισμούς για την υλοποίηση ενός προγράμματος. Στο στάδιο της υλοποίησης των προγραμμάτων αγωγής υγείας, ο κοινωνιολόγος συμμετέχει και εμπλέκεται ενεργά σ'αυτά, είτε πραγματοποιώντας ο ίδιος εισηγήσεις στα πλαίσια εκδηλώσεων ή ημερίδων, τονίζοντας την κοινωνική διάσταση κάποιου ιατρικού θέματος που κατέχει εις βάθος, είτε δίνοντας μια διεπιστημονική προσέγγιση του θέματος καλώντας επιστήμονες απο διάφορους χώρους σχετικούς με την αγωγή υγείας και συντονίζοντας τους κατάλληλα έτσι ώστε να κατανέμει ισομερώς την πληροφόρηση απο κάθε επιστημονικό κλάδο. Αποτίμηση ενός προγράμματος αγωγής υγείας ο κοινωνιολόγος, συμβάλλει σημαντικά προς την κατεύθυνση αυτή εξετάζοντας και καταγράφοντας την αντα^κρισιμότητα του τοπικού πληθυσμού στα προγράμματα αγωγής υγείας, την επίτευξη των στόχων του προγράμματος με αποτέλεσμα τη βελτίωση και προέκταση των προγραμμάτων αυτών καθώς και στην υποβολή προτάσεων και την δημιουργία νέων θεσμών. Σχετικά με τα κέντρα πρόληψης κατά της εξάρτησης-αγωγής υγείας τα οποία λειτουργούν στα πλαίσια του πρώτου βαθμού τοπικής αυτοδιοίκησης, βρέθηκε ότι απο τον σχετικό οργανισμό σύστασης και λειτουργίας τους, προβλέπονται θέσεις κοινωνιολόγων τόσο ως επιστημονικά υπεύθυνοι, όσο και ως επιστημονικά στελέχη που συμμετέχουν στον σχεδιασμό, εισηγούνται νέες δράσεις, αναλαμβάνουν την οργανωτική και επιστημονική ευθύνη για ορισμένες παρεμβάσεις, συμμετέχουν στις διαδικασίες αξιολόγησης των κέντρων αυτών. Ορισμένοι από τους προτεινόμενους τρόπους εμπλοκής του κοινωνιολόγου με την αγωγή υγείας στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης ήταν: α)οι προτάσεις που μπορεί να κάνει ένας κοινωνιολόγος στο δημοτικό συμβούλιο ενός Δήμου, ακόμα και με την ιδιότητα του δημοτικού συμβούλου, για αλλαγή του τρόπου λειτουργίας κάποιων θεσμών με στόχο την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των προγραμμάτων αγωγής υγείας, β) ο συντονισμός ομάδων (π.χ γονέων, εκπαιδευτικών που συμμετέχουν σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα αγωγής υγείας), αφού εκτός απο τις γνώσεις για την δυναμική των ομάδων που κατέχει απο την θεωρητική του κατάρτιση, ο κοινωνιολόγος μπορεί να βλέπει σφαιρικά και να αντιλαμβάνεται το πλαίσιο των ομάδων αυτών, το οικονομικο-κοινωνικό τους υπόβαθρο και τον τρόπο που τους επηρεάζει στις δραστηριότητες και στη συμπεριφορά τους, γ) στα πλαίσια Δεύτερου Βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Νομαρχίας), ο κοινωνιολόγος μπορεί να συντονίζει τις ενέργειες των επιμέρους Δήμων, να δίνει εργαλεία, κατευθύνσεις, να γνωστοποιεί τα προγράμματα αγωγής υγείας σε όλους του πολίτες, να οργανώνει συναντήσεις, ημερίδες, καθώς και να διεξάγει έρευνα δίνοντας τη δυναμική και το προφίλ μιας περιοχής σε θέματα υγείας συνδέοντας παράλληλα το τοπικό με το περιφερειακό. Κατόπιν, απευθυνόμενοι στους κοινωνιολόγους που προέρχονται τόσο από το Υπουργείο Υγείας- Πρόνοιας όσο και από εποπτευόμενους φορείς του (Γραφείο Γενικού Γραμματέα σε θέματα ΑΜΕ Α; ΟΚΑΝΑ, ΚΕΕΛ, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Πανεπιστήμιο Πατρών, ΠΕΣΥ Δυτ. Ελλάδος) και έχουν υλοποιήσει προγράμματα αγωγής υγείας, διαπιστώνουμε" ότι τα καθήκοντα και οι ρόλοι που κατέχουν οι κοινωνιολόγοι στους προαναφερόμενους φορείς είναι ποικίλοι όπως για παράδειγμα ο ρόλος του διευθυντή στο Ινστιτούτο Υγείας του παιδιού με καθήκοντα σχεδιασμού, οργάνωσης υλοποίησης, οικονομικής διαχείρισης των προγραμμάτων αγωγής υγείας, δημοσίων σχέσεων (εθνικών και διακρατικών), του συμβούλου του Γενικού Γραμματέα Πρόνοιας του Υπουργείου Υγείας σε θέματα ΑΜΕΑ με συμβουλευτικό-καθοδηγητικό και εποπτικό ρόλο σε φορείς που υλοποιούν προγράμματα αγωγής υγείας, του προϊστάμενου και επιστημονικά υπευθύνου για τον συντονισμό, εποπτεία και υλοποίηση προγραμ-

11 μάτων αγωγής υγείας στο ΚΕΕΛ και στον ΟΚΑ- ΝΑ, του υπεύθυνου για τον σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας καθώς και του εκπαιδευτή και ερευνητή στο χώρο του Νοσοκομείου, του συντονιστή των προγραμμάτων αγωγής υγείας των Νοσοκομείων, στο ΠΕΣΥ. Τρεις στους τέσσερις από τους προαναφερθέντες κοινωνιολόγους έχουν λάβει επιμόρφωση μεταπτυχιακού επιπέδου σε κοινωνικά θέματα και θέματα υγείας-πρόληψης ενώ όλοι συνεργάζονται κατά τον σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας με ένα πλήθος επιστημόνων (ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό, Ψυχολόγους, Κοινωνικούς Ανθρωπολόγους, Κοινωνικούς Λειτουργούς κ.α) και με ένα πλήθος φορέων όπως π.χ Υπουργεία, Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Σύλλογοι κ.α Βάσει των στοιχείων της έρευνας, η αναγκαιότητα εμπλοκής ενός κοινωνιολόγου σε προγράμματα αγωγής υγείας αποδείχθηκε τεράστια, δεδομένου ότι ο κοινωνιολόγος ως κοινωνικός επιστήμονας έχει αναπτυγμένη την διάσταση της κοινωνικής δυναμικής και μπορεί να μεταδώσει την κοινωνική διάσταση των προγραμμάτων αγωγής υγείας ευαισθητοποιώντας τους επαγγελματίες υγείας προς την κατεύθυνση αυτή και διευρύνοντας την υγειονομική ομάδα που ασχολείται με τέτοια προγράμματα εντάσσοντας σ'αυτήν κι άλλες ειδικότητες όπως π.χ ψυχολόγους, κοινωνικούς ανθρωπολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.α. Στα πλαίσια δε μιας διεπιστημονικής ομάδας ειδικοτήτων που εμπλέκονται με την αγωγή υγείας, ο κοινωνιολόγος είναι απολύτως αναγκαίος, αφού ο χώρος της πρόληψης-αγωγής υγείας είναι ένας χώρος που έχει να κάνει με σύνολα, ομάδες (π.χ ομάδες μαθητών, καθηγητών κ.α) και ο κοινωνιολόγος, ως επιστήμονας απο το περιεχόμενο σπουδών του μπορεί να συμβάλλει στο συντονισμό των ομάδων αυτών αλλά και στην ευρύτερη ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου σε φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας με δραματικές επιπτώσεις στην υγεία του, όπως για παράδειγμα, τα ναρκωτικά. Επίσης απαραίτητη κρίθηκε η παρουσία του κοινωνιολόγου στην προσέγγιση και διερεύνηση ειδικών κοινωνικών ομάδων που μπορεί να αποτελούν τον πληθυσμό-στόχο των προγραμμάτων αγωγής, οι οποίες έχουν την δική τους κουλτούρα και που δεν είναι πάντοτε εύκολα προσεγγίσιμες (π.χ ιερόδουλες, ομοφυλόφιλοι κ.λ.π). Ο κοινωνιολόγος, με εφόδιο την θεωρητική του κατάρτιση, μπορεί να μελετήσει και να προσεγγίσει τις ομάδες αυτές με ιδιαίτερο τρόπο βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Αναγκαίος κρίνεται δε, κατά την γνώμη των ερωτώμενων, ο κοινωνιολόγος στον εντοπισμό και επιλογή των καταλληλότερων κάθε φορά φορέων που θα συνεργαστούν για την υλοποίηση ενός προγράμματος αγωγής υγείας, αφού μελετήσει την κοινότητα στην οποία θα παρέμβει, λόγω της γνώσης που έχει για την λειτουργία των κοινωνικών οργανώσεων και των θεσμών. Ο ρόλος λοιπόν του κοινωνιολόγου σε φορείς αγωγής υγείας εποπτευόμενους από το Υπουργείο Υγείας απ'ότι φάνηκε είναι καθοριστικός και συνοψίζεται στα ακόλουθα: Κατά την προετοιμασία και το σχεδιασμό προγραμμάτων και παρεμβάσεων αγωγής υγείας, ο κοινωνιολόγος αρχικά εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο αποφασίζεται να γίνει το πρόγραμμα ή η παρέμβαση (π.χ εξετάζει αν αυτός που ζητάει το πρόγραμμα είναι ο κόσμος, ή κάποιος φορέας, ή το διαπιστώνει ο ίδιος) και αναλόγως ξεκινάει τον σχεδιασμό ενεργοποιώντας τις σχετικές διαδικασίες. Στην συνέχεια, εμπλέκεται σε όλες τις φάσεις του σχεδιασμού: μελετάει την υπάρχουσα κατάσταση, διαπιστώνει και διατυπώνει τις ανάγκεςπροβλήματα του πληθυσμού που θα παρέμβει, προχωράει σε εναλλακτικές λύσεις, τις συνδέει με εξεύρεση ανθρώπινων και υλικών πόρων, φροντίζοντας να αξιοποιεί τους ήδη διαθέσιμους. Σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες επιλέγει την πιο ενδεδειγμένη λύση. προχωράει σε χρονοδιαγράμματα και παρακολουθεί βήμα-βήμα την υλοποίηση του προγράμματος βάσει του αρχικού σχεδιασμού και στο τέλος επανέρχεται να επιβεβαιώσει ή να προσαρμόσει το σχεδιασμό στα νέα δεδομένα. Δηλαδή δεν κάνει το σχεδιασμό και φεύγει αλλά διαρκώς παρακολουθεί την πορεία υλοποίησης των προγραμμάτων καθώς και τις αλλαγές που πιθανόν υπάρχουν, κάνοντας τις απαιτούμενες προσαρμογές. Ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται επίσης ο ρόλος του κοινωνιολόγου ως προς την ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του πληθυσμού στον οποίο παρεμβαίνει, ετοιμάζοντας κατάλληλα τους τοπικούς φορείς και μηχανισμούς για την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας. Κατά το στάδιο υλοποίησης των προγραμμάτων αγωγής υγείας ο κοινωνιολόγος παρεμβαίνει ενεργά και πραγματοποιεί εκπαίδευση, οργανώνει ομιλίες, ημερίδες, συνέδρια στα οποία εισηγείται και ο ίδιος σε θέματα που γνωρίζει καλά, γράφει άρθρα στον τύπο, παρουσιάζει σχετικές ομιλίες σε ραδιόφωνο, τηλεόραση και συζητάει και με τους ενδιαφερόμενους κατά την διάρκεια που υλοποιείται το πρόγραμμα. Όταν δε πρόκειται για θέματα υγείας που δεν γνωρίζει σχετικά, παρακολουθεί την υλοποίηση και συντονίζοντας τις απαραίτητες ενέργειες. Λίγο πριν ή μετά το τέλος ενός προγράμματος

12 αγωγής υγείας, ο κοινωνιολόγος διενεργεί αποτίμηση, για να μπορεί να προλαβαίνει.ατέλειες ή να διορθώνει λάθη και να συμβάλλει στον συντονισμό των εμπλεκομένων μελών και στην επίτευξη του σκοπού και των στόχων του προγράμματος. Συγκεκριμένα, κατασκευάζει ο ίδιος ερωτηματολόγιο αποτίμησης για ένα πρόγραμμα, διενεργεί την επεξεργασία αυτού, διεξάγει συμπεράσματα και βάσει αυτών υποβάλλει προτάσεις για μελλοντικές παρεμβάσεις. Τέλος, η κατάλληλη αξιοποίηση των ΜΜΕ και του διαδικτύου από την πλευρά του κοινωνιολόγου-σε συνεργασία με άλλους ειδικούς-με στόχο την ενημέρωση του κοινού σε θέματα αγωγής υγείας, η περαιτέρω εξειδίκευση του στον τομέα της κοινωνιολογίας της υγείας και της αγωγής υγείας καθώς και η ανάγκη επέκτασης της δράσης του σε όλους τους σχετικούς φορείς του Υπουργείου Υγείας-Πρόνοιας που εμπλέκονται με την αγωγή υγείας αποτελούν προτάσεις που κατέθεσαν οι συνεντευξιαζόμενοι σχετικά με άλλους δυνατούς τρόπους παρέμβασης ενός κοινωνιολόγου σε φορείς αγωγής υγείας. Συμπεράσματα-Συζήτηση Βάσει των ευρημάτων της έρευνας που διενεργήθηκε στην παρούσα εργασία, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Η παρουσία των κοινωνιολόγων στον χώρο της αγωγής υγείας, γίνεται εμφανής τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας σε φορείς που αναπτύσσουν σχετικές δραστηριότητες και προγράμματα με ιδιαίτερη έμφαση τον χώρο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αν και σε γενικές γραμμές, ο αριθμός των κοινωνιολόγων στους φορείς αγωγής υγείας είναι μικρός, ωστόσο οι προοπτικές για περαιτέρω αύξηση του χαρακτηρίζονται ευοίωνες. Στα πλαίσια της εκπαίδευσης, για παράδειγμα, αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για την αναλογία όσων ασχολούνται με τα προγράμματα αυτά προς το σύνολο των διορισμένων, ωστόσο η σχετική έρευνα αποκάλυψε ένα μικρό αριθμό κοινωνιολόγων σε κάθε Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, δεδομένα που συμβαδίζουν με το μικρό ποσοστό διορισμένων κοινωνιολόγων στην εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια. Επίσης, βάσει στοιχείων που συλλέχθηκαν απο τα Γραφείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στο σύνολο των πενήντα πέντε Γραφείων Αγωγής Υγείας των Διευθύνσεων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας, δύο μόνο κοινωνιολόγοι ασκούν τον ρόλο του υπευθύνου αγωγής υγείας (Δ/νσεις Δευτ/θμιας Εκπαίδευσης:- Χανίων και Δυτικής Θεσσαλονίκης). Παρομοίως, στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η ενασχόληση του κοινωνιολόγου με την αγωγή υγείας εντοπίζεται μόνο στο επίπεδο πρώτου βαθμού (Δήμοι) και στο σύνολο περίπου των είκοσι δύο κοινωνιολόγων που απασχολούνται σε Δήμους, έξι έχουν ασχοληθεί με προγράμματα αγωγής υγείας. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να επισημάνουμε το ότι λίγοι μόνο Δήμοι έχουν αναπτύξει οργανωμένη δράση σχετικά με την αγωγή υγείας, τα τελευταία κυρίως χρόνια, καθώς και το ότι σε επίπεδο Δεύτερου Βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Νομαρχία) δεν προβλέπεται, βάσει του υπάρχοντος οργανισμού λειτουργίας, και δεν υπάρχει η ειδικότητα του κοινωνιολόγου στα τμήματα Δημόσιας Υγείας των Διευθύνσεων Υγείας των Νομαρχιών, αλλά ούτε και αναπτύσσονται σχετικές δράσεις κυρίως λόγω έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού. Αντιθέτως, νέες δομές που έχουν συσταθεί τα τελευταία χρόνια στα πλαίσια των Δήμων και αφορούν την πρόληψη κατά της εξάρτησης και την αγωγή υγείας στελεχώνονται-βάσει σχετικού κανονισμού του Οργανισμού Κατά Των Ναρκωτικών- και με κοινωνιολόγους ως επιστημονικά στελέχη ή και υπεύθυνοι των κέντρων αυτών. Επίσης όλο και περισσότεροι είναι οι κοινωνιολόγοι που προσλαμβάνονται τα τελευταία χρόνια στα νοσοκομεία όπως επίσης και πρόσφατα στα ΠΕΣΥ, τα οποία βάσει στοιχείων της έρευνας, προβλέπεται να συντονίσουν μελλοντικά όλο και περισσότερες δράσεις σε Νοσοκομεία και Κέντρα Υγείας που σχετίζονται με την αγωγή υγείας. Κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας ο κοινωνιολόγος δεν εργάζεται μόνος του. Αποτελεί συνήθως μέλος μιας διεπιστημονικής ομάδας ιατρικών, παραϊατρικών και κοινωνικών επιστημόνων π.χ ιατροί, επισκέπτριες υγείας, νοσηλεύτριες, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι. Στα σχολεία ορισμένες φορές υλοποιεί προγράμματα αγωγής υγείας σε συνεργασία και με άλλες ειδικότητες όπως Φιλόλογος, Γυμναστής, Χημικός, Γεωπόνος, Βιολόγος κ.α, γεγονός που επαληθεύει τη θεωρητική θέση ότι τα θέματα αγωγής υγείας είναι πολυδιάστατα και συνεπώς η διεπιστημονική προσέγγιση τους καθίσταται αναγκαία. Οι περισσότεροι κοινωνιολόγοι στους φορείς που εξετάστηκαν, διαθέτουν επιμόρφωση σε κοινωνικά θέματα ή σε θέματα υγείας-πρόληψης με την μορφή κυρίως επιμορφωτικών σεμιναρίων καθώς και εξειδίκευση στα θέματα αυτά σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Ωστόσο η αναγκαιότητα περαιτέρω εξειδίκευσης τους στον τομέα της κοινωνιολογίας της υγείας και της αγωγής

13 υγείας προβάλλεται από όλους επιτακτική. Στην πλειοψηφία τους, τα προγράμματα αγωγής υγείας στα οποία εμπλέκεται ο κοινωνιολόγος στους φορείς που εξετάστηκαν, εμπεριέχουν την κοινωνική διάσταση της υγείας την οποία ο κοινωνιολόγος, ως κοινωνικός επιστήμονας με αναπτυγμένη την διάσταση της κοινωνικής δυναμικής που διαθέτει, μπορεί να προσεγγίζει, να ερευνά και να προωθεί. Για παράδειγμα, τα περισσότερα θέματα που επιλέγουν οι κοινωνιολόγοι στα προγράμματα αγωγής υγείας στα σχολεία αγγίζουν σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα (τοξικο-εξαρτήσεις, τροχαία ατυχήματα, αλκοόλ, διαφυλικές σχέσεις-σεξουαλική αγωγή), τα οποία τα προσεγγίζουν στην πραγματική τους διάσταση, μεταδίδοντας στους μαθητές όχι μόνο γνώσεις γι αυτά αλλά και ένα σύνολο αξιών και αρχών συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην διαπαιδαγώγηση των μαθητών. Παράλληλα, προωθούν την «έννοια του σχολείου που προάγει την υγεία», όχι μόνο μέσω της διδακτέας ύλης αλλά με την δημιουργία κατάλληλου σχολικού κλίματος που δίνει ώθηση στις αξίες που προβάλλονται μέσω της αγωγής υγείας. Παρομοίως η πρόληψη κατά της εξάρτησης, του AIDS και των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, η αιμοδοσία κ.α, ως αντικείμενα προγραμμάτων αγωγής υγείας αναφέρονται σε σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα τα οποία ένας κοινωνιολόγος μπορεί να εξηγήσει, να αναλύσει και να αντιμετωπίσει στην σωστή τους διάσταση. Η αναγκαιότητα συμμετοχής του κοινωνιολόγου στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας, πιστοποιείται από την ευαισθησία που διαθέτει για τις κοινωνικές παραμέτρους της αγωγής υγείας, από τη γνώση του κοινωνικού σχεδιασμού-κοινωνικής έρευνας, καθώς και από την ικανότητα σφαιρικότερης προσέγγισης των προβλημάτων υγείας, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη σύγχρονη προσέγγιση της αγωγής υγείας που προσεγγίζει την υγεία ως πολυπαραγοντικό κοινωνικό φαινόμενο. Ο ρόλος του κοινωνιολόγου στο χώρο της αγωγής υγείας αποδεικνύεται στην πράξη καθοριστικός και εστιάζεται, όσο αφορά στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας στα ακόλουθα: ( 1. Συμμετέχει ενεργά σε όλες τις φάσεις του σχεδιασμού ενός προγράμματος αγωγής υγείας (επιλογή και περιγραφή πληθυσμού, επισήμανση αναγκών, καθορισμός σκοπού και στόχων, αποτίμηση πόρων και δυνατοτήτων, περιγραφή μεθοδολογίας, εφαρμογή, αξιολόγηση), στα πλαίσια συνήθως διεπιστημονικής ομάδας αποτελούμενης κυρίως από επαγγελματίες υγείας και κοινωνικούς επιστήμονες. Ειδικότερα, σημαντικός αποδεικνύεται ο ρόλος του κοινωνιολόγου στο σχεδιασμό της έρευνας στα πλαίσια ενός Δήμου, όπου με σκοπό την αποτύπωση της ταυτότητας υγείας του τοπικού πληθυσμού, προγραμματίζει, οργανώνει, στήνει και συντονίζει την έρευνα, εντάσσοντας την στα πλαίσια κάποιου προγράμματος αγωγής υγείας. Αλλά και στο χώρο του σχολείου, εμπλέκει και κινητοποιεί τους μαθητές στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας, συμβάλλοντας στη βιωματική λειτουργία των προγραμμάτων αυτών, δίνοντας τους ταυτόχρονα πρακτική αξία. 2. Στο στάδιο της υλοποίησης των προγραμμάτων αγωγής υγείας, αν και η εμπλοκή του κοινωνιολόγου δεν είναι συνήθως άμεση, ωστόσο συχνά παρουσιάζεται να οργανώνει εκδηλώσεις, συνέδρια, ημερίδες με στόχο την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση ενός πληθυσμού σε θέματα αγωγής υγείας, να συμμετέχει ο ίδιος, σε συνεργασία με άλλους ειδικούς, σε ομιλίες τονίζοντας τις κοινωνικές διαστάσεις των προβλημάτων υγείας, να εκπαιδεύει επαγγελματίες υγείας καθώς και να αναπτύσσει δημόσιες σχέσεις με εμπλεκόμενους φορείς. 3. Κατά την αξιολόγηση ενός προγράμματος αγωγής υγείας, ο κοινωνιολόγος συμμετέχει σε όλα τα στάδια αξιολόγησης, τόσο κατά το στάδιο εφαρμογής του προγράμματος (αξιολόγηση πόρων, υπαρχόντων δυνατοτήτων, υλικοτεχνική υποδομή, κ.α), όσο και μετά την ολοκλήρωση του (μέτρηση του βαθμού επίτευξης των σκοπών και των στόχων του προγράμματος, μέτρηση μείωσης του προβλήματος), εμπλέκοντας και τους συμμετέχοντες του προγράμματος στη διαδικασία αξιολόγησης. 4. Αφού προβεί στην πλήρη αξιολόγηση ενός προγράμματος αγωγής υγείας, ο κοινωνιολόγος διεξάγει σχετικά συμπεράσματα, υποβάλλει προτάσεις συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στο σχεδιασμό εκπαιδευτικής, κοινωνικής πολιτικής και πολιτικής υγείας γενικότερα σε θέματα που αφορούν την αγωγή υγείας. 5. Στην πλειοψηφία των φορέων που δραστηριοποιούνται με την αγωγή υγείας, ο κοινωνιολόγος σχεδιάζει, συντονίζει, κατευθύνει και εποπτεύει προγράμματα αγωγής υγείας, ενώ παράλληλα βρέθηκε να προΐσταται σε τμήμα σχετικό με την αγωγή υγείας καθώς και να είναι επιστημονικός υπεύθυνος και συντονιστής δρά-

14 σεων σχετικών με την αγωγή υγείας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Συνεπώς ο κοινωνιολόγος, ακολουθώντας την διεθνή εμπειρία βάσει της οποίας οι ειδικοί που ασχολούνται με την αγωγή υγείας-μεταξύ των οποίων και κοινωνιολόγοι-είναι εξειδικευμένοι και κατάλληλα καταρτισμένοι στην αγωγή υγείας μπορεί να μπορέσει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον δυναμικά εξελισσόμενο χώρο της αγωγής υγείας η συμβολή της οποίας στα νέα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα της παγκοσμιοποίησης κρίνεται καθοριστική. Προτάσεις Βάσει των προαναφερθέντων ευρημάτων και συμπερασμάτων της έρευνας και έχοντας ως βασικό γνώμονα τη θεωρητική ανασκόπηση για την αγωγή υγείας και την κοινωνιολογία της υγείας καθώς και τη σχετική διεθνή εμπειρία, οι προτάσεις που μπορούν να διατυπωθούν είναι οι ακόλουθες: Στα πλαίσια της εκπαίδευσης, ο ρόλος του κοινωνιολόγου δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στην υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας βάσει του υπάρχοντος νομικού πλαισίου. Με την απόκτηση εξειδίκευσης στην κοινωνιολογία της υγείας, καθώς και σε θέματα αγωγής υγείας, ο κοινωνιολόγος θα μπορούσε να συμβάλλει σημαντικά στον τομέα της αγωγής υγείας ως προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις: Στα πλαίσια δομών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Γραφεία Αγωγής Υγείας, Συμβουλευτικοί Σταθμοί), όπως επίσης και στα πλαίσια ειδικού Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΚΕΜΕΤΕ), ο κοινωνιολόγος θα μπορούσε να παρέχει ερευνητικό έργο, εκπονώντας μελέτες τόσο σχετικά με το προφίλ υγείας μιας συγκεκριμένης περιοχής στην οποία ανήκει ένα σχολείο ή με την σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού, όσο και μελέτες που να αφορούν στον συνολικό σχεδιασμό προγραμμάτων αγωγής υγείας (π.χ θέματα προγραμμάτων που ενδιαφέρουν περισσότερο τους μαθητές, βαθμός ικανοποίησης τους απ'αυτά, σύνταξη αναλυτικών προγραμμάτων σεμιναρίων υπευθύνων αγωγής υγείας κ.α) Στα Γραφεία Αγωγής Υγείας των Διευθύνσεων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ως υπεύθυνος αγωγής υγείας, ο κοινωνιολόγος θα μπορούσε να συντονίζει και να κατευθύνει το έργο των εκπαιδευτικών που υλοποιούν προγράμματα αγωγής υγείας στα σχολεία καθώς και να προγραμματίζει επιμορφωτικά σεμινάρια γι αυτούς σχετικά με τη μεθοδολογία και τον τρόπο υλοποίησης των προγραμμάτων αγωγής υγείας, δίνοντας έμφαση στην κοινωνική διάσταση της αγωγής υγείας Ως ειδικός σύμβουλος σε θέματα αγωγής υγείας στο Υπουργείο Παιδείας, και βάσει αποτελεσμάτων από έρευνες που μπορεί να διεξάγει ή να συντονίσει σε επιμέρους Διευθύνσεις Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, σχετικά με την λειτουργικότητα αλλά και την κοινωνική ωφελιμότητα του θεσμού της αγωγής υγείας στα σχολεία, θα μπορούσε να παρέχει συμβουλευτικό έργο προς την κατεύθυνση αποτελεσματικότερης χάραξης και άσκησης εκπαιδευτικής πολιτικής για την σχολική αγωγή υγείας Στο χώρο του σχολείου και σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες (π.χ ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς), ο κοινωνιολόγος μπορεί να προωθεί τη δημιουργία νέων δομών για την αγωγή υγείας, (π.χ οργάνωση και συντονισμός γραφείου δημοσίων και διεθνών σχέσεων σε θέματα αγωγής υγεία). Στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και σε επίπεδο Δήμου αρχικά, εκτός απο την ενασχόληση του κοινωνιολόγου με το σχεδιασμό, υλοποίηση, συντονισμό και εποπτεία προγραμμάτων αγωγής υγείας, βάσει τοπικών αναγκών και ιδιαιτεροτήτων, προτείνονται επίσης τα ακόλουθα: Εμπλοκή του κοινωνιολόγου στο σχεδιασμό και την οργάνωση νέων δομών και υπηρεσιών αγωγής υγείας σ'ένα Δήμο όπως για παράδειγμα ενός γραφείου επικοινωνίας και πληροφόρησης με τους πολίτες σε θέματα πρόληψης - αγωγής υγείας. Το γραφείο αυτό θα μπορεί να προσφέρει πληροφόρηση στον πολίτη σε θέματα υγείας-πρόληψης, ενημέρωση και καθοδήγηση για τα υπάρχοντα προγράμματα αγωγής υγείας που υλοποιούνται στα πλαίσια του Δήμου, καθώς και στήριξη σε περίπτωση ανάγκης ή παραπομπή σε αρμόδιους φορείς. Στις λειτουργίες του γραφείου αυτού είναι δυνατόν επίσης να ενταχθεί η καταγραφή και ο συντονισμός δράσης των εθελοντικών και μη κυβερνητικών οργανώσεων-φορέων για την αγωγή υγείας που λειτουργούν σε τοπικό ή νομαρχιακό επίπεδο (π.χ δημιουργία δημοτικών εθελοντικών ομάδων με ευαισθητοποίηση σε θέματα υγείαςπρόληψης). 0 κοινωνιολόγος θα μπορούσε επίσης να είναι υπεύθυνος για τη στελέχωση του κέντρου αυτού με επιστημονικό προσωπικό απαραίτητο για την λειτουργία του (Ψυχολόγοι, Κοινωνικοί Λειτουργοί κ.α), καθώς και να συντονίζει τη δράση των διαφόρων επιτροπών υγείας-πρόνοιας που λειτουργούν στον Δήμο, ή να συμμετέχει και ο ίδιος σ'αυτές Θα ήταν δυνατόν δε. ο κοινωνιολόγος, με σχετική του πρόταση στο Δήμαρχο καθώς και στους αρμόδιους φορείς, να συμβάλλει στην διερεύνηση των Κέντρων Πρόληψης Κατά της Εξάρτησης σε

15 Κέντρα Πρόληψης και Αγωγής Υγείας γενικότερα, έτσι ώστε να μπορεί να προσφέρει επιστημονικό έργο και να παρεμβαίνει σφαιρικότερα σε οποιοδήποτε θέμα αγωγής υγείας και όχι μόνο σε θέματα πρόληψης κατά της εξάρτησης Συμμετοχή του κοινωνιολόγου στο Δημοτικό Συμβούλιο ενός Δήμου ως Δημοτικός Σύμβουλος, υπεύθυνος σε θέματα υγείας, αποτελώντας τον αγωγό που θα μεταφέρει τα προβλήματα υγείας των πολιτών στην εξουσία, καταγράφοντας τα, προτείνοντας τεκμηριωμένες λύσεις στο Δημοτικό Συμβούλιο και επιλύνοντας τα, εφόσον είναι δυνατόν. Για παράδειγμα, ο κοινωνιολόγος μπορεί να κάνει εισήγηση στο Δημοτικό Συμβούλιο για την ενίσχυση παρεμβάσεων-προγραμμάτων αγωγής υγείας σε κοινωνικο-πολιτιστικά διαφοροποιημένες ομάδες πληθυσμού στα πλαίσια του Δήμου Σε επίπεδο Νομαρχίας, και ειδικότερα στο πλαίσιο λειτουργίας των Διευθύνσεων Υγείας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ο κοινωνιολόγος θα μπορούσε: S Να συντονίζει τις ενέργειες των Δήμων σχετικά με την εφαρμογή προγραμμάτων αγωγής υγείας, καθώς και να καθοδηγεί την έρευνα σε κάθε Δήμο δίνοντας τους τα κατάλληλα εργαλεία και κατευθύνσεις S Να εκπονεί ανά τακτά χρονικά διαστήματα συγκεντρωτική μελέτη για το προφίλ υγείας, τους παράγοντες κινδύνου για την υγεία, τις ιδιαιτερότητες και τα υγειονομικά προβλήματα του πληθυσμού σε επίπεδο Νομαρχίας (συνόλου Δήμων) και βάσει αυτών να προτείνει παρεμβάσεις και δράσεις στον τομέα της πρόληψηςαγωγής υγείας V Να οργανώνει συναντήσεις, ημερίδες, γνωστοποιώντας τα προγράμματα των Δήμων σε όλους του πολίτες / Να μεριμνά για την προώθηση της αγωγής υγείας στα σχολεία ^ Να αποτελεί το συνδετικό κρίκο του τοπικού με το περιφερειακό, ώστε να μπορεί να φέρνει σε επαφή τις διάφορες υπηρεσίες που εμπλέκονται με την αγωγή υγείας, να δίνει σε μια περιοχή δεδομένα απο άλλες περιοχές, να αλληλοενημερώνει άτομα και φορείς, να πραγματοποιεί εκπαίδευση, να διαμορφώνει και να εμπλέκει τις διάφορες πολιτικές μεταξύ τους S Να σχεδιάζει και να υλοποιεί προγράμματα αγωγής υγείας σε επίπεδο Νομαρχίας. Για παράδειγμα, σε περίπτωση που θελήσει να οργανώσει ένα πρόγραμμα αγωγής υγείας σε διαβητικά παιδιά, ο κοινωνιολόγος, μπορεί αρχικά να αντλήσει στοιχεία απο τα αρχεία της υγειονομικής επιτροπής για τον αριθμό παιδιών με διαβήτη που έχουν λάβει αποφάσεις απο την επιτροπή την τελευταία πενταετία. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες (π.χ διαβητολογικό κέντρο, Νοσοκομεία κ.α), μπορεί να λάβει περισσότερες πληροφορίες για τα άτομα αυτά και να οργανώσει έρευνα σχετικά με τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν για παράδειγμα με την διατροφή τους στο σχολείο σε σχέση με τα άλλα παιδιά, την ύπαρξη κάποιου μοντέλου διατροφής που τα εμποδίζει σε σχέση με τα άλλα παιδιά, τον τρόπο που συμπεριφέρονται κ.α. Κατόπιν, να προχωρήσει στην υλοποίηση σχετικού προγράμματος αγωγής υγείας επιλέγοντας την καταλληλότερη μεθοδολογία και τα κατάλληλα άτομα και φορείς που θα εμπλακούν, φροντίζοντας παράλληλα την οργάνωση του και ευαισθητοποιώντας τον τοπικό πληθυσμό για το θέμα αυτό. Στο στάδιο της αποτίμησης, μπορεί να καθορίσει την σχετική μεθοδολογία (π.χ να πραγματοποιήσει μετρήσεις μέσω ειδικών ερωτηματολογίων που θα έχει ο ίδιος κατασκευάσει) και να διαπιστώσει τυχόν αλλαγές μετά την εφαρμογή του προγράμματος σε σχέση με αρχικές μετρήσεις. Επίσης, μπορεί να διενεργήσει περαιτέρω μετρήσεις σε μια περιοχή όπου δεν εφαρμόζεται το πρόγραμμα σε σύγκριση με μια άλλη όπου εφαρμόζεται και να προβεί στην διεξαγωγή σχετικών αποτελεσμάτων S Με εξειδίκευση στην κοινωνιολογία της υγείαςαγωγή υγείας, ο κοινωνιολόγος θα μπορούσε επιπλέον να κατέχει τον ρόλο του συμβούλου σε θέματα αγωγής υγείας (σχεδιασμός, οργάνωση και διαχείριση προγραμμάτων αγωγής υγείας σε κοινοτικό ή νομαρχιακό επίπεδο, προσέγγιση αναγκών και προβλημάτων υγείας, στήριξη ειδικών ομάδων πληθυσμού), τόσο ως προς τον Διευθυντή μιας Διεύθυνσης Υγείας όσο και ως προς τον εκάστοτε αντινομάρχη, ειδικό σε θέματα υγείας. Δεδομένου του γεγονότος ότι ο κοινωνιολόγος μπορεί να προσεγγίζει, περισσότερο απο κάθε άλλον επιστήμονα την κοινωνική-προνοιακή διάσταση των προγραμμάτων αγωγής υγείας, μπορεί να παρεμβαίνει ανάλογα, ευαισθητοποιώντας τον κόσμο προς αυτά. Για παράδειγμα, αφού κρίνει αναγκαία την παρέμβαση στα παιδιά των φαναριών, θα μπορούσε να σχεδιάσει και να οργανώσει ένα πρόγραμμα αγωγής υγείας για τα παιδιά αυτά, με το να βρει τους σχετικούς φορείς, να τους ενημερώσει να τους ευαισθητοποιήσει, να επιλέξει τον πιο κατάλληλο απ'αυτούς, να τον παντρέψει με άλλους φορείς και να προβεί στην υλοποίηση του σχετικού προγράμματος.

16 Σε όλους ανεξαιρέτως τους φορείς που δραστηριοποιούνται με την αγωγή υγείας, ο κοινωνιολόγος θα μπορούσε να συντονίζει Ευρωπαϊκά προγράμματα και δίκτυα φορέων σχετικών με την υγεία και να αναπτύσσει σχέσεις και συνεργασίες σε θέματα αγωγής υγείας τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Άλλος δυνατός τρόπος εμπλοκής του κοινωνιολόγου με το χώρο της αγωγής υγείας -όπως προτάθηκε και στην έρευνα που διενεργήθηκεείναι η ενασχόληση του με τις δημόσιες σχέσεις και την προβολή των δραστηριοτήτων αγωγής υγείας του φορέα στον οποίο εργάζεται προς το κοινό, είτε αξιοποιώντας τα ΜΜΕ είτε το διαδίκτυο, οργανώνοντας παράλληλα σε συνεργασία με ειδικούς, ειδική ιστοσελίδα για θέματα αγωγής υγείας προς ενημέρωση του κοινού.» Ένας κοινωνιολόγος, εξειδικευμένος στο χώρο τη υγείας, θα μπορούσε επίσης να προσφέρει επιστημονικό και ερευνητικό έργο σε θέματα αγωγής υγείας σε εκπαιδευτικά ιδρύματα (Πανεπιστήμια, ΤΕΙ, Σχολές Δημόσιας Υγείας) όπως άλλωστε συμβαίνει στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Προτείνεται δε, η εξειδίκευση του κοινωνιολόγου στην Οργάνωση και Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας καθώς και στην Κοινωνιολογία της Υγείας ιδιαίτερα δε σε όσους εμπλέκονται ενεργά στο χώρο της αγωγής υγείας. Η παρουσία του κοινωνιολόγου θα ήταν σκόπιμο να επεκταθεί σε όλους τους φορείς που ασχολούνται με την αγωγή υγείας έτσι ώστε να μπορέσει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σ'ένα δυναμικά εξελισσόμενο χώρο της υγείας που χρήζει προσοχής και ανάπτυξης. Γενικό συμπέρασμα Παρόλο που τόσο η αγωγή υγείας όσο και η κοινωνιολογία της υγείας αποτελούν επιστημονικούς χώρους πρόσφατα αναδυόμενους στην χώρα μας, οι σύγχρονες αλλαγές και εξελίξεις που παρατηρούνται στο χώρο της υγείας αλλά και της κοινωνίας συνολικότερα, ωθούν σταδιακά την ανάπτυξη τους σε πολλούς τομείς εφαρμογής και δράσης τους. Στα πλαίσια αυτής της πορείας, η εμπλοκή του κοινωνιολόγου με την αγωγή υγείας αυξάνεται προοδευτικά καθώς επεκτείνονται αφ'ενός οι φορείς αγωγής υγείας και τα σχετικά υλοποιούμενα προγράμματα-πολλά από τα οποία ενισχύονται οικονομικά και από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα-και αφετέρου πληθαίνει ο αριθμός των εξειδικευμένων κοινωνιολόγων που επιμορφώνονται σε σχετικά θέματα ή που αποκτούν μεταπτυχιακού επιπέδου εκπαίδευση στην Κοινωνιολογία της Υγείας και δραστηριοποιούνται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας. Η χώρα μας, στηριζόμενη στη διεθνή και κυρίως στην Ευρωπαϊκή πραγματικότητα, έχει αρχίσει να θέτει σιγά-σιγά την αγωγής υγείας ως αναγκαία συνιστώσα της εθνικής πολιτικής υγείας ενώ παράλληλα καλλιεργείται ως γενικευμένη κοινωνική συνείδηση η χρησιμότητα παρέμβασης των κοινωνικών επιστημόνων και ειδικότερα των κοινωνιολόγων στο σύστημα υγείας όπως επίσης και σε όλα τα διαθέσιμα υποσυστήματα του. Ωστόσο, δεν μπορούμε ακόμα να καυχιόμαστε ότι οι εν λόγω χώροι αποτελούν υψηλή προτεραιότητα εθνικής πολιτικής και ότι παρουσιάζουν αξιοσημείωτη άνθηση, όπως συμβαίνει στις Ευρωπαϊκές χώρες όπου ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι φορείς αγωγής υγείας-κρατικοί και ιδιωτικοί-είναι πολυπληθέστεροι τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό-τοπικό επίπεδο, η εφαρμογή προγραμμάτων αγωγής υγείας εστιάζεται όχι μόνο στα άτομα αλλά και σε ομάδες πληθυσμού, θεσμοί όπως τα ΜΜΕ προβάλλουν και προωθούν συστηματικά την αγωγή υγείας, ο αριθμός των ερευνών σε θέματα αγωγής υγείας που έχουν πραγματοποιηθεί από Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και Ερευνητικά Κέντρα σε πολλούς τομείς μεταξύ και των οποίων οι κοινωνικές επιστήμες είναι αξιοσημείωγ 0 ς15.12.! Ο δρόμος προς την επίτευξη του «ιδανικού», για μια δυναμική και συνεχώς εξελισσόμενη πορεία και δράση του κοινωνιολόγου στον χώρο της αγωγής υγείας στην χώρα μας, ίσως να μην είναι και τόσο μακρινός στο μέλλον εφόσον αρχίσει να συγκλίνει με τον δρόμο που έχουν χαράξει τα τελευταία χρόνια πολλά από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης λαμβανομένου υπόψη των ιδιαιτεροτήτων της Ελληνικής κοινωνίας, ενώ σημαντική κρίνεται τέλος και η διαρκής ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ Ελληνικής πραγματικότητας και διεθνής δράσης, βάσει των σύγχρονων τάσεων και εξελίξεων.

17 Kadda A.K., Mama Α., Agrafiotis D. Summary The role of sociologists in the Health Education field planning or applying health education programs. Hellen. Arch. AIDS 2005, 13 (1): The purpose of this article is to elucidate the role that sociologists can play in the Health Education field planning or applying health education programs. We searched health education units where sociologists work. We were interested in the activities of sociologists in these units, the presence of other professionals and their specialty involved in planning and applying health education programs, the special duties sociologists carry in these programs, the level of their expertise in health education subjects, the necessity of sociologists to be involved in this field and their role in planning and applying health education programs. Data were collected by interviewing 20 sociologists which were in any way involved in health education programs. Their background was educational fields, health education programes, district administration units and supervised by the Ministry of Health units. The research was based in guided semi-structured interviews. Thematic content analysis was used to elaborate the data. The results of the study were the following: There is a small but increasing number of sociologists who are involved in health education in Greece the past few years. The sociologists plan and apply health education programes within a scientific team including health professionals and social scientists. Some sociologists are experts in social matters in general and others in health issues and health education specifically. Sociologists need to be involved in health education due to their expertise in social dimentions of the subject, the knowledge of social planning and the enlarged perception of the subject required. Sociologists carry a very important role in health education field. They mainly focus to design, apply and coordinate health education programes not only in local peripheral units but also in main district administration level. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αγραφιώτης Δ.. Μάντη Π. Μονογραφία Ν 15, Επιστήμη, Τεχνολογία, Κοινωνία: «Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών του ΚΕΘΕΑ», Τομέας: Κοινωνιολογία της Υγείας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, Αθήνα (1999). 2. Αγραφιώτης Δ. Υγεία, αρρώστια, κοινωνίατόποι και τρόποι σύμπλεξης. Αθήνα: Gutenberg. (2002). 3. Αθανασίου Κ. Αγωγή υγείας για παιδαγωγούς, Θεσσαλονίκη (χ.ε). (1994). 4. Κέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ (ΚΕ- ΜΕΤΕ). Αγωγή υγείας στο σύγχρονο σχολείο, Ημερίδα, (επιμ. Π.Χαράμης), Αθήνα. (2001). 5. Κρεμαστινού Τ. Αγωγή Υγείας, Εκπαιδευτικές σημειώσεις του τομέα Δημόσιας και Διοικητικής Υγιεινής, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, Αθήνα. (2001). 6. Κυριόπουλος Γ. Αγωγή Υγείας, Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας-Υφυπουργείο Ν.Γενιάς&Αθλητισμού, Αθήνα. (1983). 7. Σαρρής Μ. Κοινωνιολογία της υγείας και ποιότητα ζωής, Αθήναίίαπαζήση (2001). 8. Τούντας Γ. Προλητπική ιατρική και αγωγή υγείας, (επιμ. Κακλαμάνη Ε. Φραγκούλη Γ. - Κουμαντάκη Υ.), έκδοση Β', Αθήναΐατρικές εκδόσεις Π.Χ.Πασχαλίδης. (1994). 9. Τούντας Γ. Εκπαιδευτικές σημειώσεις αγωγής υγείας I, ΤΕΙ, Αθήνα. (1998). 10. Τούντας Γ. Κοινωνία και υγεία, Αθήνα:Οδυσσέας/ Νέα υγεία. (2000). 11. Τριχόπουλος Δ., Αγωγή Υγείας, Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας-Υφυπουργείο Ν.Γενιάς&Αθλητισμού, Αθήνα. (1983). 12. Botta Α., Serrou, Β. Health Education in Europe - France, International Union for Health Education, (edited by E.Wieberdink), Dutch Health Education Center, Utrecht, The Netherlands. (1988). 13. Ludwig W.- Schmidt W. - Lammel R. Health Education h Europe-German, International Union for Health

18 Education, (edited by E.Wieberdink). Dutch Health Education Center, Utrecht, The Netherlands. (1988) Lindvall I., Health Education in Europe-Sweden, International Union for Health Education, (edited by E.Wieberdink), Dutch Health Education Center, Utrecht, The Netherlands. (1988). 15. Mathiesen J.. Health Education in Europe-Denmark, International Union for Health Education, (edited by E.Wieberdink). Dutch Health Education Center, Utrecht, The Netherlands. (1988). 16. Modolo M.- Briziarelli L. Health Education in Europe- Italy, International Union for Health Education, (edited by E.Wieberdink). Dutch Health Education Center, Utrecht. The Netherlands. (1988). 17. Nettleton S. Κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας, Αθήνα: Τυττωθήτω-Γ.Δαρόανός. (2002). 18. Reginster G.- Demarteau Μ.- Maew L. Health Education h Europe-Belgium. International Union for Health Education, (edited by E.Wieberdink). Dutch Health Education Center, Utrecht, The Netherlands. (1988). 19. Trichopoulou A. Health Education in Europe-Greece, International Union for Health Education, (edited by E.Wieberdink), Dutch Health Education Center, Utrecht, The Netherlands. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ «Θεωρητικοί προβληματισμοί. Επιστημονικά θέματα & Διδακτική δραστηριότητα- Αναβαθμίζοντας την εκπαίδευση: η συμβολή της αγωγής υγείας στα νέα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα της παγκοσμιοποίησης», Κέντρο Περιβαλλοντικής αγωγής, /health, (Ημ.επίσκεψης: Ιούλιος 2002). «Γενικά για την αγωγή υγείας» (Ημ.επίσκεψης:Απρίλιος 2002).