Το Άγχος Σε Εργαζόµενους Σε οµές Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας

Transcript

1 Interscientific Health Care (2009) 1, 9-15 Το Άγχος Σε Εργαζόµενους Σε οµές Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας Μ.Φακή 1, Μ.Γκούβα 2, Ι.Παπαθανασίου 3, Π.Πράπα 4,.Πάσχου 1, Ε.Πράπα 1, Ε.Κοτρώτσιου 3, 1 Μ.Π.Σ.: Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας 2 Τµήµα Νοσηλευτικής ΣΕΥΠ ΑΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ 3 Τµήµα Νοσηλευτικής ΣΕΥΠ ΑΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ 4 Τµήµα Ιατρικής Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η σχετική απουσία ερευνητικών δεδοµένων διεθνώς, σχετικά µε τη σχέση γυναίκας, οικογένειας και εργασίας ως σηµαντική πηγή άγχους, στην επαγγελµατική οµάδα των Νοσηλευτών Κέντρων Υγείας έδωσαν το έναυσµα για το σχεδιασµό της παρούσας µελέτης. Σκοπός: η διερεύνηση του παροδικού και ιδιοσυγκρασιακού άγχους των Νοσηλευτών που εργάζονται στο χώρο της Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας, και των επιδράσεων της εργασίας στην οικογένεια και αντίστροφα. Υλικό και µέθοδος: Στην έρευνα συµµετείχαν 92 νοσηλευτές και βοηθοί νοσηλευτών, εργαζόµενοι σε Κέντρα Υγείας της Θεσσαλίας. Το δείγµα ήταν τυχαίο και ο βαθµός απαντητικότητας στα ερωτηµατολόγια 100%. Η επεξεργασία των δεδοµένων έγινε µε το Στατιστικό Πακέτο των Κοινωνικών Επιστηµών S.P.S.S. (v.16).αποτελέσµατα: Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι οι συµµετέχοντες πιστεύουν στην αναγκαιότητα υψηλής εκπαιδευτικής επάρκειας για την επίτευξη επαγγελµατικής ανέλιξης, παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα ικανοποίησης από το αντικείµενο και τη θέση εργασίας τους. Εκδηλώνουν ιδιαίτερα υψηλές τιµές παροδικού άγχους, οι οποίες υπερβαίνουν τις αντίστοιχες τιµές στον Ελληνικό πληθυσµό. Οι Νοσηλευτές εµφανίζονται πιο ικανοποιηµένοι από τη δουλειά τους απ ότι οι Βοηθοί Νοσηλευτών. Περαιτέρω διερεύνηση κρίνεται αναγκαία, προκειµένου αξιολογηθούν οι ειδικότεροι τοµείς των σχέσεων τόσο στο πλαίσιο της οικογένειας όσο και της εργασίας ως σηµαντικές συνιστώσες του εκφραζόµενου άγχους. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ: εργασιακή ικανοποίηση, άγχος, νοσηλευτές, πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας, κέντρα υγείας. Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Φακή Μαρία Λάρισα, fakimaria3@yahoo.gr 9

2 Interscientific Health Care (2009) 1, 9-15 STRESS IN WORKERS IN PRIMARY HEALTH CARE STRUCTURES Faki M. 1, Gouva M. 2, Papathanasiou I. 3, Prapa P.M. 4, Pasxou D. 1,Prapa E. 1, Kotrotsiou E 3. 1 PHC: Primary Health Care 2 NURSING DEPARTMENT TEI OF HEPIRUS 3 NURSING DEPARTMENT TEI OF LARISA 4 DEPARTMENT OF MEDICINE UNIVERSITY OF THESSALY ABSTRACT BACKGROUND: The relative absence of inquiring data internationally, with regard to the relation of woman, family and work as important sources of stress, in the professional team of district nurses, gave the spark for the planning of present study. AIM: We have conducted a study to identify levels of stress, job satisfaction, and effects of the job to the family life and reversely, among district nurses (nurses and nurse assistants)working in primary health care settings in central Greece (Thessaly). METHODS: Data were obtained regarding altogether 92 nurses by means of self-administered questionnaires using identical methods and items, with response rate 100%. RESULTS: District nurses believe in the necessity of high educational sufficiency for the achievement of professional evolution, present high levels of satisfaction from the object and their place of work. They reported high levels of stress that exceed the corresponding levels in the Greek population. Nurses appear to be more satisfied from work than nurse assistants. The implications of the findings for further research are considered. Keywords: job satisfaction, stress, nurse, primary health care. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το στρες του νοσηλευτή και κατ επέκταση και των λοιπών επαγγελµατιών υγείας εµπίπτει στη γενική κατηγορία του άγχους που δηµιουργείται από το επάγγελµα, το οποίο είναι γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία µε τον όρο «εργασιακό στρες» (occupational stress). Πολλές θεωρίες έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί για να περιγράψουν τα αίτια και τις επιπτώσεις του άγχους που συνδέεται µε την εργασία. Σύµφωνα µε τον French (1973), το άγχος προκύπτει όταν το άτοµο δε διαθέτει τις απαραίτητες ικανότητες, δεξιότητες ή ενεργειακά αποθέµατα, προκειµένου να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις που προέρχονται από το εργασιακό περιβάλλον. Με άλλα λόγια, η πίεση που µπορεί να βιώνει το άτοµο σε σχέση µε την εργασία του συνδέεται µε την περιορισµένη εναρµόνιση του ιδίου µε το εργασιακό του περιβάλλον. Όσο µικρότερη, λοιπόν, είναι η προσαρµογή του ατόµου στο χώρο 10 Corresponding Author: Faki Maria Larisa Greece fakimaria3@yahoo.gr εργασίας, τόσο µεγαλύτερη είναι η πιθανότητα µειωµένης παραγωγικότητας, αλλά και προβληµάτων υγείας. ( French, 1973), Στον τοµέα της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας δεν είναι πολλοί οι ερευνητές που έχουν µελετήσει το άγχος στους επαγγελµατίες υγείας και ειδικότερα στους νοσηλευτές. Ο Rout (2000) σε έρευνά του στην Αγγλία εντοπίζει πέντε κύριους στρεσογόνους παράγοντες που επηρεάζουν το βαθµό ικανοποίησης των νοσηλευτών στο χώρο της Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας: τις απαιτήσεις της δουλειάς, την απουσία επικοινωνίας, προβλήµατα µε τους ασθενείς, την επαγγελµατική εξέλιξη και την ισορροπία επαγγελµατικής και προσωπικής ζωής. Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν µείωση στην ικανοποίηση των νοσηλευτών από την εργασία τους αλλά απουσία ψυχοσωµατικών συµπτωµάτων που σύµφωνα µε τον ερευνητή οφείλεται στις στρατηγικές διαχείρισης τους άγχους που υιοθετούν οι νοσηλευτές, όπως να µιλούν σε κάποιον που µπορεί να τους βοηθήσει για τα προβλήµατα που τους

3 απασχολούν (Rout, 2000). Ο Lee (2003) σε παρόµοια έρευνα στο Χόνγκ Κόνγκ βρήκε ότι οι νοσηλευτές της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας έχουν χαµηλά επίπεδα άγχους και θεωρούν τον εαυτό τους υγιή. Είναι έντονη η διαφορά αυτών των νοσηλευτών µε τους συναδέλφους τους που εργάζονται στα νοσοκοµεία. Ο ερευνητής αποδίδει το αποτέλεσµα στο γεγονός ότι αυτοί οι νοσηλευτές δεν έρχονται σε επαφή µε το άγχος του θανάτου στη δουλειά τους και χρησιµοποιούν στρατηγικές ελέγχου του στρες όπως να είναι όσο πιο οργανωµένοι είναι δυνατόν και να µην ασχολούνται µε µη σηµαντικά ζητήµατα (Lee, 2003). Οι Sveinsdottir και συν. (2006), σε συγκριτική µελέτη στους νοσηλευτές της Ισλανδίας έδειξαν ότι οι νοσηλευτές στα νοσοκοµεία βιώνουν υψηλότερα επίπεδα στρες από τους συναδέλφους τους που εργάζονται σε δοµές εκτός νοσοκοµείου. Η µειωµένη ικανοποίηση από τη συνεργασία µε τους προϊστάµενους και οι συνθήκες εργασίας στο νοσοκοµείο αυξάνουν τα επίπεδα άγχους, ενώ η ευκαιρία επιστηµονικής άσκησης της νοσηλευτικής συµβάλει στη µείωση του επαγγελµατικού στρες (Sveinsdottir, Biering & Ramel, 2006). Οι Goebring και συν.(2005), στη µελέτη τους σε γενικούς γιατρούς της Σουηδίας βρήκαν υψηλά επίπεδα επαγγελµατικής εξουθένωσης στους γιατρούς ηλικίας ετών µε σχετιζόµενους στρεσογόνους παράγοντες το φόρτο εργασίας, τις αλλαγές του εθνικού συστήµατος υγείας, τις δυσκολίες εξισορρόπησης προσωπικής και επαγγελµατικής ζωής, τις οικονοµικές δυσχέρειες του επαγγέλµατος και τις διαπροσωπικές σχέσεις µε το λοιπό προσωπικό κατά την άσκηση της γενικής ιατρικής (Goebring, Gallacchi, Kunzi &Bovier, 2005). Οι Begat & Severinsson (2006) υποστηρίζουν ότι η δηµιουργία ικανοποιητικού ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος εργασίας αποτελεί προϋπόθεση για τη δηµιουργία ιδανικών συνθηκών εργασίας για τους νοσηλευτές και την παροχή ποιοτικής φροντίδας υγείας. Ένα τέτοιο περιβάλλον δίνει στους νοσηλευτές ελευθερία δράσης, επιτρέπει την ανάπτυξη συνεργασίας µε τους υπόλοιπους εργαζόµενους σύµφωνα µε τις αρχές και αξίες της νοσηλευτικής και επηρεάζει θετικά την κατάσταση της υγείας τους (Begat & Severinsson, 2006). Οι Edwards και συν. (2000), υποστηρίζουν ότι η συµβουλευτική εποπτεία είναι ένας αποτελεσµατικός τρόπος υποστήριξης των νοσηλευτών µε στόχο την διαχείριση των στρεσογόνων παραγόντων και την πρόληψη της επαγγελµατικής εξουθένωσης, αφού έχει ως αποτέλεσµα την τόνωση της αυτοπεποίθησης τους ως επιστήµονες υγείας αλλά και ως ανθρώπινες οντότητες (Edwards et al, 2000). ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της παρούσας ερευνητικής µελέτης είναι η διερεύνηση του παροδικού και ιδιοσυγκρασιακού άγχους αλλά και της επίδρασης της εργασίας στην οικογένεια και αντίστροφα, των Νοσηλευτών που εργάζονται στο χώρο της Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΣ Για τη διεξαγωγή της παρούσας µελέτης, ορίστηκε η αξιολόγηση όλων των Νοσηλευτών που θα εργάζονται σε Κέντρα Υγείας της Θεσσαλίας κατά το χρονικό διάστηµα Απρίλιος-Μάρτιος Στην έρευνα έλαβαν µέρος 92 νοσηλευτές και βοηθοί νοσηλευτών, από τους οποίους 47 (ποσοστό 51,1%) ήταν Νοσηλευτές Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (Τ.Ε.) και 45 (ποσοστό 48,9%) βοηθοί Νοσηλευτών (.Ε.). ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Για την καταγραφή των κοινωνικο-δηµογραφικών χαρακτηριστικών του δείγµατος, χρησιµοποιήθηκε σχετικό ερωτηµατολόγιο, το οποίο περιλάµβανε στοιχεία που αφορούσαν το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, το µορφωτικό επίπεδο, τον τόπο διαµονής, καθώς και την επαγγελµατική κατάσταση. Για τη µελέτη των παραγόντων που ενδιαφέρουν την παρούσα έρευνα, κατασκευάστηκε ένα ερωτηµατολόγιο αυτοαναφοράς που εξέταζε 4 επιµέρους τοµείς: α) είκτες επαγγελµατικής εξέλιξης (π.χ. επαγγελµατική κατάσταση, θέση στην εργασία, έτη εµπειρίας, β) Σχέση οικογένειας-εργασίας (δηλ. αρνητική επίδραση της εργασίας στην οικογένεια και αντίστροφα, αρνητική επίδραση στον εαυτό). Στους δυο πρώτους τοµείς, οι συµµετέχοντες καλούνταν να δηλώσουν µε ακρίβεια τα στοιχεία που ζητούνταν (π.χ. τίτλοι σπουδών, κλπ.). Στον τρίτο τοµέα, τους ζητούνταν να δηλώσουν το βαθµό, στον οποίο τους εξέφραζε κάθε θέµα σε µια πεντάβαθµη κλίµακα τύπου Likert (δηλ. καθόλου, λίγο, µέτρια, πολύ και πάρα πολύ). Για την αξιολόγηση του άγχους, χρησιµοποιήθηκε η κλίµακα State-Trait Anxiety Inventory (STAI) που κατασκευάστηκε από τον Spielberger το 1970 (Spielberger, Spielberger, 1983). Αποτελείται από 40 διαπιστώσεις, οι οποίες αναφέρονται σε 2 υποκλίµακες: α) τη συναισθηµατική κατάσταση του εξεταζόµενου κατά τη χρονική στιγµή συµπλήρωσης του ερωτηµατολογίου (δηλ. παροδικό άγχος ως αποτέλεσµα της παρούσης κατάστασης) και β) τη συναισθηµατική κατάσταση του ατόµου γενικότερα (δηλ. µόνιµο άγχος ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας). Η αξιολόγηση πραγµατοποιείται σύµφωνα µε την αντιπροσωπευτικότητα του περιεχοµένου των προτάσεων για τον εξεταζόµενο, στη βάση µιας τετράβαθµης κλίµακας τύπου Likert ( ). Οι µέσοι όροι που αναφέρονται και χρησιµοποιήθηκαν στην παρούσα µελέτη προέρχονται από τη δεύτερη στάθµιση της κλίµακας, η οποία παρουσιάζει µικρότερη χρονική απόσταση από τον καιρό διεξαγωγής της παρούσας µελέτης (Λιάκος & Γιαννίτση, Αναγνωστοπούλου, 2002). Σε όλα τα στάδια της µελέτης διαφυλάχθηκε η ανωνυµία των συµµετεχόντων, η ασφάλεια του υλικού και περιορίστηκε στο ελάχιστο η καταπόνηση ή η συγκίνηση των εξεταζόµενων. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Η στατιστική επεξεργασία των αποτελεσµάτων πραγµατοποιήθηκε µε το Στατιστικό Πακέτο των 11

4 Κοινωνικών Επιστηµών S.P.S.S. (S.P.S.S., Base 16.0, 2008). Κατά την φάση της ανάλυσης, για την περιγραφή των κοινωνικοδηµογραφικών και ψυχοµετρικών χαρακτηριστικών του δείγµατος, χρησιµοποιήθηκαν τα περιγραφικά στοιχεία των κατανοµών (µέση τιµή, σταθερή απόκλιση) ως προς τις απαντήσεις τους σε κάθε κλίµακα και υποκλίµακα. Για τη σύγκριση των ποσοτικών µεταβλητών χρησιµοποιήθηκε η δοκιµασία t test. Στις περιπτώσεις σύγκρισης κατηγορικών δεδοµένων χρησιµοποιήθηκε η δοκιµασία χ 2 και το Fisher's Exact Test και όπου αυτό δεν ήταν δυνατό χρησιµοποιήθηκε ο δείκτης Lakelihood Ratio. Για τη διερεύνηση της στατιστικής συσχετίσεως των ποσοτικών µεταβλητών µεταξύ των διαφορετικών οµάδων, όσο και για το σύνολο του δείγµατος χρησιµοποιήθηκε ο συντελεστής συσχετίσεως (correlation coefficient) r του Pearson. Οι διαφορές (P) για όλους τους δείκτες που χρησιµοποιήθηκαν θεωρήθηκαν στατιστικά σηµαντικές στο επίπεδο του 5% (p<0,05). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι Νοσηλευτές Τ.Ε. που έλαβαν µέρος στην έρευνα ήταν 47 (ποσοστό 51,1%) ενώ οι Νοσηλευτές.Ε. ήταν 45 (ποσοστό 48,9%), δηλαδή στο σύνολο 92 Νοσηλευτές Τ.Ε. και Νοσηλευτές.Ε. Το κοινωνικοδηµογραφικό προφίλ των ατόµων και των δύο οµάδων παρουσιάζεται αναλυτικά στον Πίνακα 1. Το επαγγελµατικό προφίλ των Νοσηλευτών Κέντρων Υγείας και των δύο οµάδων, παρουσιάζεται αναλυτικά στον Πίνακα 2. Όλα τα άτοµα του δείγµατος είναι δηµόσιοι υπάλληλοι και ως προς τη θέση που έχουν στο εργασιακό περιβάλλον παρατηρήθηκαν στατιστικά πάρα πολύ σηµαντικές διαφορές µεταξύ τους (P=0,000), ενώ όταν συγκρίθηκαν για τα έτη εµπειρία τους σε Κέντρα Υγείας δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές µεταξύ τους (P=0,824). 12 Τα αποτελέσµατα, ως προς την ικανοποίηση που αισθάνονται οι συµµετέχοντες από το αντικείµενο και τη θέση εργασίας, την αλληλεπίδραση εργασίας και οικογένειας και τους παράγοντες που συµβάλλουν στην επαγγελµατική εξέλιξη παρουσιάζονται

5 αναλυτικά στον Πίνακα 3. Στην ανοιχτή ερώτηση για την επίδραση άλλων παραγόντων στην επαγγελµατική εξέλιξη και κωδικοποιώντας τις απαντήσεις τους, αυτές αφορούσαν στη γνώση υπολογιστών και ξένης γλώσσας. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 4, το παροδικό (State) άγχος των Νοσηλευτών Τ.Ε. κυµάνθηκε από 20 µέχρι 64 βαθµούς της Κλίµακας του Spielberger και κατά µέσο όρο 40,09 ± 12,81 ενώ των Νοσηλευτών.Ε. βρέθηκε από 20 µέχρι 80 βαθµούς της Κλίµακας του Spielberger και µέσο όρο 42,62 ± 15,66, (P=0,397). Πάνω από το µέσο όρο του παροδικού άγχους του υγιούς πληθυσµού βρίσκεται ο 1 στους 2, περίπου, των Νοσηλευτών του δείγµατος. Όσον αφορά στο µόνιµο άγχος (Trait) που αισθάνονται οι Νοσηλευτές Τ.Ε. βρέθηκε από 21 µέχρι 61 βαθµούς της Κλίµακας του Spielberger και κατά µέσο όρο 38,83 ± 10,45, ενώ για τους Νοσηλευτές.Ε. βρέθηκε από 23 µέχρι 69 βαθµούς της Κλίµακας του Spielberger και µέσο όρο 40,64 ± 12,08, (P=0,442). Πάνω από το µέσο όρο του µόνιµου άγχους του υγιούς πληθυσµού βρίσκονται οι 3 στους 10 Νοσηλευτές του συνολικού δείγµατος. Τα αποτελέσµατα των συσχετίσεων ανά δύο µεταξύ των ποσοτικών µεταβλητών για το σύνολο του δείγµατος, φαίνονται στον Πίνακα 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι εξεταζόµενοι νοσηλευτές εργάζονταν στο δηµόσιο τοµέα, ήταν έγγαµοι, µε την πλειοψηφία του δείγµατος να εργάζεται σε Κέντρα υγείας περισσότερο από 15 έτη, ενώ περί το 24% των νοσηλευτών ΤΕ κατείχε θέση διοικητικής ευθύνης. Υψηλή υπήρξε η ικανοποίηση από το αντικείµενο εργασίας χωρίς να παρατηρείται στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων, όπως επίσης και η ικανοποίηση από τη θέση εργασίας. Σε αυτή την περίπτωση, το επίπεδο εκπαίδευσης και η θέση εργασίας βρέθηκαν να διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο, καθώς συσχετίζονται στατιστικά πάρα πολύ σηµαντικά θετικά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η πρόσληψη στο δηµόσιο τοµέα και η σταθερότητα στο χώρο και τη θέση εργασίας ενισχύει την υποκειµενική εκτίµηση της προσωπικής επάρκειας και αξίας (Bandura, 1971, 1977), ενώ παράλληλα επικυρώνει τα επιθυµητά χαρακτηριστικά της θέσης εργασίας. Ως εκ τούτου, το άτοµο δε µπορεί παρά να νιώθει ικανοποιηµένο από την επαγγελµατική του πορεία. Οι νοσηλευτές (ΤΕ) εµφανίζονται πιο ικανοποιηµένοι από τη δουλειά τους από τους βοηθούς νοσηλευτών ( Ε) καθώς βρέθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων (p=0.019). Τα υψηλά επίπεδα ικανοποίησης των νοσηλευτών (ΤΕ) ενδέχεται να αντικατοπτρίζουν την προοπτική επαγγελµατικής ανέλιξης που τους προσφέρει η εκπαιδευτική τους επάρκεια παράλληλα µε τη σταθερότητα χώρου εργασίας που προσφέρει ο δηµόσιος τοµέας. Το φύλο και η ηλικία των εξεταζόµενων δε βρέθηκε να αποτελεί συνάρτηση της δυσκολίας που µπορεί να ενέχει η σχέση εργασίας οικογένειας. Περί στο ήµισυ των εξεταζόµενων βρέθηκε να επηρεάζεται λίγο έως καθόλου η οικογενειακή τους ζωή από την εργασία καθώς δε βρέθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων. Αντίθετα οι οικογενειακές υποχρεώσεις φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά σε µεγαλύτερο βαθµό τους βοηθούς νοσηλευτών καθώς βρέθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων (p=0.012). Ενδεχοµένως, οι συνθήκες εργασίας των νοσηλευτών ΤΕ, να προσφέρουν µια σχετική ευελιξία στο ωράριο ή στο χρόνο εργασίας, η οποία έχει επανειληµµένα αποδειχθεί ότι µετριάζει τη συγκρουσιακή σχέση µεταξύ εργασίας και οικογένειας (Frone, Yardley, & Markel, 1997, Staines & Pleck, 1983). Από την άλλη πλευρά, όσο χαµηλότερη ήταν η βαθµίδα της θέσης στο χώρο εργασίας τόσο επικρατέστερη ήταν και η άποψη ότι οι οικογενειακές υποχρεώσεις επιβαρύνουν την εργασία. Τα συγκεκριµένα ευρήµατα θα µπορούσαν να υποδηλώνουν µια ακαµψία του ωραρίου εργασίας ή ακόµη και την περιορισµένη στήριξη τόσο από τα διευθυντικά στελέχη όσο και από τον/την σύζυγο, παράγοντες οι οποίοι έχουν αποδεδειγµένα αρνητική επιρροή στη σχέση εργασίας και οικογένειας (Lewis & Cooper, Frone, Yardley, & Markel, Matsui, 13

6 Ohsawa, & Onglatco, Thomas & Ganster, Staines & Pleck,1983). Ωστόσο, θα µπορούσε, ενδεχοµένως, να υποδηλώνει και µια ενδόµυχη επιθυµία κατάκτησης µιας καλύτερης θέσης στο χώρο εργασίας. Αναπόφευκτα, οι σύνθετες απαιτήσεις του γονεϊκού και συζυγικού ρόλου συχνά δεν επιτρέπουν τη συναισθηµατική αλλά και υπερωριακή δέσµευση στην εργασία, οι οποίες συχνά απαιτούνται, προκειµένου να επιτευχθεί ο συγκεκριµένος στόχος. Συνεπώς, το άτοµο αποδίδει την ευθύνη αυτής της κατάστασης στην οικογένεια, η οποία δεν του επιτρέπει να ανελιχθεί επαγγελµατικά. Σε ενδοψυχικό επίπεδο, όµως, κάτι τέτοιο θα µπορούσε να υποκρύπτει µια χαµηλή ικανοποίηση από τη χαµηλόβαθµη θέση εργασίας, η οποία, ενδεχοµένως, να µεταφράζεται από το άτοµο ως ένδειξη προσωπικής ανεπάρκειας και αναξιότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, το συγκεκριµένο εύρηµα θα µπορούσε να αποτελεί συνάρτηση του µηχανισµού άµυνας της «µετάθεσης», σύµφωνα µε τον οποίο αρνητικά συναισθηµατικά βιώµατα και σκέψεις αποδίδονται σε ποµπό άλλον και περισσότερο ασφαλή από τον πραγµατικό, προκειµένου το άτοµο να µην καταρρεύσει (Laplance & Pontalis, 1986). Τα ευρήµατα της παρούσας µελέτης αναφορικά µε τη σχέση µεταξύ εργασίας και οικογένειας παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς υποδεικνύουν την πιθανή εµπλοκή παραγόντων, όπως η βαθµίδα της επαγγελµατικής θέσης και η οικογενειακή κατάσταση, οι οποίοι φιλτράρουν και µετριάζουν την ένταση µιας ενδεχόµενης σύγκρουσης µεταξύ των δυο αυτών τοµέων της ζωής. Ιδιαίτερη σπουδαιότητα παρουσιάζουν τα ευρήµατα που αφορούν τη διερεύνηση του παροδικού άγχους στους νοσηλευτές και βοηθούς νοσηλευτών. Ειδικότερα, η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζοµένων που εξετάστηκαν παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα παροδικού άγχους. Η τιµή του παροδικού άγχους υπερβαίνει τη µέση τιµή άγχους στο γενικό πληθυσµό περίπου σε έναν στους δύο από τους εξεταζόµενους. Τα συγκεκριµένα ευρήµατα φαίνεται να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, δεδοµένων των δυσάρεστων επιπλοκών του άγχους, και επιτείνουν την αναγκαιότητα περαιτέρω διερεύνησης των µεταβλητών που, ενδεχοµένως, εµπλέκονται. Το φύλο και η ηλικία δε βρέθηκε να αποτελεί συνάρτηση του εκφραζόµενου άγχους.tο παροδικό άγχος βρέθηκε, να συσχετίζεται στατιστικά πάρα πολύ σηµαντικά θετικά µε την αρνητική επίδραση της εργασίας στο άτοµο και στην οικογένεια. Όσο µεγαλύτερα ήταν, δηλαδή, τα επίπεδα του άγχους, τόσο µεγαλύτερη ήταν η αρνητική επίδραση της εργασίας στο άτοµο και στην οικογένεια. Όπως αναµένεται, ένα άτοµο που αντιλαµβάνεται διαρκώς πιθανές απειλές στο περιβάλλον και βρίσκεται σε µια κατάσταση µόνιµου συναγερµού, όπως συµβαίνει στην περίπτωση του ιδιοσυγκρασιακού άγχους, κάθε παράµετρος που δε µπορεί να ελεγχθεί αντιµετωπίζεται ως στρεσογόνος (Lazarus, 1966, Lazarus & Folkman,1984). Αναπόφευκτα, η σύγκρουση -φαντασιακή ή πραγµατική- µεταξύ της εργασίας και της οικογένειας αποτελεί µια ψυχοπιεστική κατάσταση για το άτοµο. Το συγκεκριµένο εύρηµα είναι σύµφωνο µε πληθώρα 14 ερευνητικών δεδοµένων, τα οποία ενοχοποιούν αυτή τη σύγκρουση για την εκδήλωση υψηλών τιµών άγχους, ιδιαίτερα στις γυναίκες (π.χ. Cinamon & Rich, 2002a,b. Yang, Chen, & Hunt, Greenhaus & Beutell, 1985). Αντιθέτως, η ικανοποίηση από τη θέση και το αίσθηµα επιτυχίας στην εργασία βρέθηκε να λειτουργεί προστατευτικά ως προς την εκδήλωση παροδικού άγχους. Στην περίπτωση που το άτοµο νιώθει επαρκές και επιτυχηµένο στην επαγγελµατική του πορεία, ενδεχόµενες ψυχοπιεστικές συνθήκες γίνονται αντιληπτές ως ελάχιστα απειλητικές για την ενδοψυχική συνοχή και σθένος και, συνεπώς, η απάντησή του σε αυτές περιλαµβάνει µικρότερα επίπεδα άγχους. Το συγκεκριµένο εύρηµα επιβεβαιώνεται και από παρελθούσες διεθνείς µελέτες (π.χ. Long, Marmot, 1994). Παρά το γεγονός, όµως, ότι το σύνολο του δείγµατος εξέφρασε υψηλή ικανοποίηση από τη θέση και το αντικείµενο εργασίας, την ίδια ώρα εξέφρασε και ιδιαίτερα αυξηµένες τιµές άγχους. Η διαπίστωση αυτή φαίνεται να υποδηλώνει, ότι επιπρόσθετες µεταβλητές εµπλέκονται στη σχέση µεταξύ ικανοποίησης από την εργασία και άγχους ή ακόµη ότι το συγκεκριµένο εύρηµα βρίσκει πράγµατι εφαρµογή µόνο στην περίπτωση του παροδικού άγχους, το οποίο δε συνδέεται µε δοµικά στοιχεία της προσωπικότητας. Σύµφωνα µε τα παρόντα ευρήµατα, η σύγκρουση εργασίας οικογένειας συνιστά σηµαντική πηγή άγχους για τους εξεταζόµενους Νοσηλευτές. Ο συγκεκριµένος παράγοντας είναι πράγµατι άξιος λόγου και περαιτέρω διερεύνησης, καθώς τα ποσοστά άγχους ήταν αρκετά ανησυχητικά. Αναλογιζόµενοι τις ανεπιθύµητες εκφάνσεις του άγχους σε όλους του τοµείς της ζωής, περιλαµβανοµένης και της ψυχοσωµατικής υγείας, τα συγκεκριµένα ευρήµατα αξίζουν µεγαλύτερης προσοχής, καθώς ο κίνδυνος υποβάθµισης της ποιότητας της ζωής, επαγγελµατικής εξουθένωσης και σωµατικών εκδηλώσεων υποβόσκει. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα ευρήµατα της παρούσας µελέτης σκιαγραφούν ένα προφίλ των νοσηλευτών και βοηθών νοσηλευτών που εργάζονται σε Κέντρα Υγείας της Θεσσαλίας. Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι: Πιστεύουν στην αναγκαιότητα υψηλής εκπαιδευτικής επάρκειας για την επίτευξη επαγγελµατικής ανέλιξης, είναι ιδιαίτερα ικανοποιηµένοι από το αντικείµενο και τη θέση εργασίας τους και νιώθουν επιτυχηµένοι στη δουλειά τους. Εκδηλώνουν ιδιαίτερα υψηλές τιµές παροδικού άγχους, το οποίο εντείνεται από τη σύγκρουση οικογένειας-εργασίας. ε διαφέρουν ως προς την ηλικία για καµία εξεταζόµενη µεταβλητή. Οι Νοσηλευτές εµφανίζονται πιο ικανοποιηµένοι από τη δουλειά τους απ ότι οι Βοηθοί Νοσηλευτών.

7 Τα συγκεκριµένα ευρήµατα είναι ενδεικτικά µιας αντιπροσωπευτικής µερίδας των εργαζόµενων Νοσηλευτών σε Κέντρα Υγείας. Ωστόσο, περαιτέρω διερεύνηση κρίνεται αναγκαία, προκειµένου αξιολογηθούν οι ειδικότεροι τοµείς των σχέσεων τόσο στο πλαίσιο της οικογένειας όσο και της εργασίας ως σηµαντικές συνιστώσες του εκφραζόµενου άγχους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Bandura, A. (1971). Psychological Modelling: Conflicting theories. Chicago, USA: Aldine- Atherton. 2. Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs, N.J., USA: Prentice-Hall. 3. Begat I., Severinsson E., (2006). Reflection on how clinical nursing supervision enhances nurses experiences of well-being related to their psychosocial work environment. Journal of Nursing Management 14, Cinamon, R. G., & Rich, Y. (2002a). Profiles of attribution of importance to life roles and their implications for the work family conflict. Journal of Counselling Psychology, 49, Cinamon, R. G., & Rich, Y. (2002b). Gender differences in attribution of importance to life roles. Sex Roles, 47, Edwards D., Burnard P., Coyle D., Fothergill A., Hannigan B. (2000). Stress and burnout in community health nursing: a review of the literature. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing 7, French, Κ. (1973). Person-role fit. Occupational Mental Health, 3, Frone, M. R., Yardley, J. K., & Markel, K. S. (1997). Developing and testing an integrative model of the work family interface. Journal of Vocational Behaviour, 50, Goebring C., Gallacchi M.B., Kiinzi B., Bovier P. (2005). Psychosocial and professional characteristics of burnout in Swiss primary care practitioners: a cross-sectional survey. Swiss Med Wkly, 135, Greenhaus, J. H., & Beutell, N. J. (1985). Source of conflict between work and family roles. Academy Management Review, 10, Laplanche, J. & Pontalis, J.B. (1986). Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης. Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος. 12. Lazarus, R. S. (1966). Psychological stress and the coping process. New York: McGraw-Hill. 13. Lazarus, R. S. (1991). Psychological stress in the workplace. Journal of Social Behaviour and Personality, 6, Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York: Springer. 15. Lee J.K.L. (2003). Job stress, coping and health perceptions of Hong Kong primary care nurses. International Journal of Nursing Practice 9: Lewis, S. N., & Cooper, C. L. (1998). Stress in dual earner families. In B. A. Gutek, A. Stomberg, & L. Larwood (Eds.), Women and work, Vol. 3 (pp ). Newbury Park, CA: Sage. 17. Long, B.C. (1998). Coping with workplace stress: A multiple group comparison of female managers and clerical workers. Journal of Counselling Psychology, 45, Marmot, M. (1994). Work and other factors influencing coronary health and sickness absence. Work & Stress, 8, Matsui, T., Ohsawa, T., & Onglatco, M. (1995). Work family conflict: The stress-buffering effects of husband support and coping behavior among Japanese married working women. Journal of Vocational Behavior, 47, Rout UR (2000). Stress amongst district nurses: a preliminary investigation. Journal of Clinical Nursing 9, Spielberger, C. D. (1972). Anxiety as an emotional state. Σε C. D. Spielberger (Ed.), Anxiety: Current trends in theory and research (Vol. 1, pp ). New York: Academic Press. 22. Spielberger, C. D. (1983). Manual for the State- Trait Anxiety Inventory (Form Y). Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press. 23. S.P.S.S. Base 16.0 (2008). Application Guide. U.S.A.: S.P.S.S. Inc. Illinois. 24. Staines, G. L., & Pleck, J. H. (1983). The impact of work schedules on the family. Ann Arbor, MI: Institute for Social Research. 25. Sveinsdottir H., Biering P.,Ramel A. (2006). Occupational stress, job satisfaction and working environment among Icelandic nurses: a crosssectional questionnaire survey. International Journal of Nursing Studies 43, Thomas, L. T., & Ganster, D. C. (1995). Impact of family supportive work variables on work family conflict and strain: A control perspective. Journal of Applied Psychology, 80, Yang, N., Chen, C. C., & Hunt, R. G. (1997). Sources of work-family conflict and life stress: A Sino-U.S. Comparison of the effects of work and family demands. Academy of Management Best Paper Proceedings, Αναγνωστοπούλου, Τ. Ερωτηµατολόγιο άγχους του Spielberger. Σε Σταλίκας, Α. Τριλίβα, Σ., & Ρούσση, Π. (2002). Τα Ψυχοµετρικά Εργαλεία στην Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα. 29. Λιάκος Α., Γιαννίτση Σ. (1984). Αξιοπιστία και εγκυρότητα της τροποποιηµένης Ελληνικής κλίµακας άγχους του Spielberger. Εγκέφαλος 21,