28 η Οκτωβρίου ΟΙ ΟΡΚΟΙ των αντάρτικων ομάδων στην Πατρίδα

Transcript

1 Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ Τεύχος 62 Οκτώβρης η Οκτωβρίου 1940 ΟΙ ΟΡΚΟΙ των αντάρτικων ομάδων στην Πατρίδα

2 Μετά την εισβολή των Γερμανών και την κατάκτηση της χώρας, ο Ελληνικός λαός βρήκε τρόπους να αντιδράσει τόσο στους ναζί όσο και στους ντόπιους συνεργούς τους. Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, ιδρύθηκε στην κατεχόμενη Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ). Είχε προηγηθεί η ίδρυση άλλων οργανώσεων, όπως η «Ελευθερία» στη Θεσσαλονίκη (15 Μαΐου 1941), η «Εθνική Αλληλεγγύη» στην Αθήνα (28 Μαΐου 1941), το «Πατριωτικό Μέτωπο» στα Γιάννενα (2 Ιουνίου 1941) κ.ά.. Ο όρκος του αντάρτη του ΕΛΑΣ Ο Όρκος της πρώτης αντάρτικης ομάδας στη Ρούμελη, που έγραψε ο ίδιος ο Άρης Βελουχιώτης και δόθηκε τον Μάη του 1942 στη Γραμμένη Οξυά, είναι: Εγώ, παιδί του Ελληνικού Λαού, ορκίζομαι ν αγωνιστώ πιστά στις τάξεις του ΕΛΑΣ για το διώξιμο του εχθρού από τον τόπο μας, για τις ελευθερίες του Λαού μας, κι ακόμα, να είμαι πιστός και άγρυπνος φρουρός προστασίας στην περιουσία και το βιος του αγρότη. Δέχομαι προκαταβολικά και την ποινή του θανάτου αν ατιμάσω την ιδιότητά μου ως πολεμιστής του Εθνους και του Λαού και υπόσχομαι να δοξάσω και να τιμήσω το όπλο που κρατώ και να μην το παραδώσω εάν δεν ξεσκλαβωθεί η Πατρίδα μου και δεν γίνει ο Λαός νοικοκύρης στον τόπο του. ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΝ ΕΘΝΙΚΟΥ ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝ ΕΣΜΟΥ: Θα το ζήλευαν και οι κομμουνιστές ΕΑΜίτες! (Περιέχει και τον όρκο των 2 ΟΙ ΟΡΚΟΙ των αντάρτικων ομάδων στην Πατρίδα Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα Τεύχος 62 - Οκτώβρης 2012 Εξώφυλλο: Πάνος Καπετανίδης Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: Γράψτε για την εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας». Στείλτε το κείμενό σας με στο: somateiokaragkiozh@gmail.com

3 μαχητών του Ε.Δ.Ε.Σ.) 1ον. Να αγωνισθή δι όλων του των δυνάμεων και διά παντός τρόπου και μέσου και εντός και έξω της Ελλάδος προς ενίσχυσιν του διεξαγομένου συμμαχικού αγώνος, συμβάλη δε όσον δυνηθή, διά της δημιουργίας Εθνικού Επαναστατικού Στρατού, εις την ταχυτέραν επίτευξιν της Συμμαχικής νίκης. 2ον. Να εργασθή και επιτύχη ώστε να εγκαθιδρυθή εις την Ελλάδα, μετά τον πόλεμον και την νίκην της Συμμαχικής μας παρατάξεως, πολίτευμα δημοκρατικόν, λαϊκού χαρακτήρος και σοσιαλιστικής μορφής, κατόπιν ελευθέρου δημοψηφίσματος. 3ον. Να ζητήση από τας Συμμάχους χώρας Ρωσίαν, Αμερικήν και Αγγλίαν όπως μετά τον πόλεμον αφεθή ελεύθερος ο Ελληνικός Λαός να εκλέξη το Πολίτευμα του, αποφευχθή δε ή διά της εξωτερικής δυνάμεως επιβολή βιαίως του Βασιλικού θεσμού. Την απόφασιν του Ελληνικού Λαού, οιαδήποτε και αν είναι, υποχρεωθούν και οι δύο παρατάξεις να αποδεχθούν ως τελειωτικήν και τερματίζουσαν την πολιτειακήν αντίθεσιν και πάλην. 4ον. Να αντιταχθή δι όλων του των δυνάμεων όπως εμποδίση την βία επάνοδον του Βασιλέως, αν ήθελεν επιχειρήση ταύτην προ της ελευθέρας εκδηλώσεως της θελήσεως του Ελληνικού Λαού. Το ανόθευτον της λαϊκής θελήσεως να διαπιστωθή διά της παρουσίας αντιπροσώπων των τριών αγωνιζομένων κατά του Κατακτητού Κρατών και αντιπροσώπου του Βασιλέως. 5ον. Να αντιπροσωπευθή η Ελλάς εις το Συνέδριον της ειρήνης από Έλληνας εκλεγησομένους από την αγωνιζόμενην χώραν μας εντός και έξω της Ελλάδος. 6ον. Μετά την ελευθέρα λαϊκή θελήσει εγκαθίδρυσιν της Σοσιαλιστικής λαϊκής ημοκρατίας, να ανακαινήση εκ βάθρων την κρατικήν μηχανήν, εις τρόπον ώστε Στρατός Ξηράς, Αέρος και Θαλάσσης, Χωροφυλακή και Αστυνομία πόλεων, ικαστική Εξουσία, ιοικητικαί και Οικονομικαί Υπηρεσίαι πάσης φύσεως, Παιδεία και Εκκλησία, Τραπεζιτικά Ιδρύματα, ποικίλλοι Οργανισμοί ημοσίου και Ιδιωτικού, ικαίου απαλλαγούν, από οιονδήποτε μέλος το οποίον δεν θα έχη αποδεδειγμένως άσπιλον παρελθόν και 3

4 σταθεράν δημοκρατικήν σοσιαλιστικήν συνείδησιν, πιστοποιουμένην διά πράξεων τοιούτων ώστε να υπάρχει πλήρης και σταθερά προς αυτό εμπιστοσύνη. Η κάθαρσις πρέπει να φθάση μέχρι τοιούτου σημείου ώστε αν η ανάγκη το επιβάλη, όπως τούτο συμβαίνει, με τα εκτραπέντα απολύτως του προορισμού των Σώματα της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων, εν πολοίς δε και με την δικαστικήν εξουσίαν και τας ενόπλους δυνάμεις προβή εις την πλήρη διάλυσιν αυτών και εις την εκ νέου ανασυγκρότησιν των, αποπέμπων και στιγματίζων πάντας εκείνους, οίτινες από ταπεινόν συμφέρον ωθούμενοι εδούλευσαν αφ ενός την στραγγαλίσασαν τας ελευθερίας του Ελληνικού Λαού με την δικτατορίαν της 4ης Αυγούστου, συνειργάσθησαν δε αφ ετέρου με τον κατακτητή εις βάρος της Εθνικής τιμής και της ζωής του Λαού. 7ον. Η λαϊκή Σοσιαλιστική ημοκρατία Ελλάς να θεσπίση νόμους και λάβη μέτρα τοιαύτα τα οποία θα δώσουν εις τον Ελληνικόν Λαόν κοινωνικήν δικαιοσύνην θα εξαλείψουν δ εντελώς την μαύρην αδικίαν και εγκληματικήν ανισότητα, η οποία από της εποχής της απελευθερώσεως της Ελλάδος και ιδία κατά τα τελευταία πέντε έτη της τυραννικής δικτακτορίας, εμάστισε το σύνολον των Ελλήνων και εξεμεταλλεύθη αναλγήτως τους μόχθους του επ ωφελεία μιας ελαχιστοτάτης μειονότητος και η οποία διά παντός μέσου εξεμαύλιζεν εκάστοτε τα ηγετικά στοιχεία της χώρας και εκάθιζεν ούτω εις την ράχιν του Ελληνικού Λαού. Εις την ημοκρατικήν Σοσιαλιστικήν Ελλάδα της αύριον δεν πρέπει να υπάρξουν πεινώντες και δεν θα υπάρξουν. 8ον. Μετά την αποτίναξιν του σκληρού ζυγού και την ανάχτησιν της ελευθερίας ο Εθνικός ημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος θα καταβάλη πάσαν προσπάθειαν συνεργαζόμενος προς τούτο και με οιανδήποτε Οργάνωσιν έχουσαν τον αυτόν σκοπόν, όπως ολοκληρωθή ούτος. Β ιά να επιτευχθή ο σκοπός του Συνδέσμου και επιτελεσθή το επιδιωκόμενον έργον, ο Σύνδεσμος ωργανώθη ως εξής: 1ον. Αρχηγός του Συνδέσμου είναι και θα μείνη μέχρις επιτεύξεως πλήρως του σκοπού μας, ο Στρατηγός Πλαστήρας Νικόλαος. 2ον. Συνεστήθη τριμελής Επιτροπή, αποκληθείσα Κεντρική ιοικούσα Επιτροπή Κ Ε και ήτις διοικεί τον Σύνδεσμον εν ονόματι του Στρατηγού Πλαστήρα Νικολάου και εφ όσον ούτος ευρίσκεται μακράν της Πατρίδος μας εξόριστος. Της Επιτροπής ταύτης εν μέλος ωνομάσθη Υπαρχηγός του Συνδέσμου. 3ον. Η τριμελής Κεντρική ιοικούσα Επιτροπή έχει το δικαίωμα να μυήση και ονομάση μέλη του Συνδέσμου, όσους κρίνη έχοντας τα προς τούτο διανοητικά, ψυχικά και ηθικά εφόδια, και σχηματίζη εκ των μυουμένων τριμελείς υποεπιτροπάς αι οποίαι εξουσιοδοτούμεναι κατάλληλα υπό της Κ Ε και άλλους επεκτείνουν τας μυήσεις. 4ον. Τα μέλη του Συνδέσμου δέον να εκλέγονται μετά μεγίστης προσοχής και ενδελεχούς παρακολουθήσεως και να διακρίνονται διά τε την εγκράτειαν της γλώσσης και των πράξεων, ως και την αδιάσειστον πίστιν των προς την Λαϊκήν, Σοσιαλιστικήν Λαϊκήν 4

5 ημοκρατίαν. 5ον. Η μύησις γίνεται παρουσία των τριών μελών της Κ Ε ή των προς τούτο εξουσιοδοτημένων τριμελών υποεπιτροπών. Εάν η παρουσία των τριών μελών είναι αδύνατος δύναται να γίνη και υπό δύο μόνον μελών εν εσχάτη δε ανάγκη και υπό ενός μόνον μέλους. Μετά την μύησιν υπογράφεται πρωτόκολλον ορκομωσίας τόσον υπό της μυησάσης Επιτροπής, όσον και του μυηθέντος. Μετά την ορκομωσίαν ο μυούμενος λαμβάνει γνώσιν και των μυστικών σημείων αναγνωρίσεως των μελών. Τα πρωτόκολλα της ορκομωσίας παραδίδονται εις την Κεντρικήν ιοικούσαν Επιτροπήν και ειδικώς εις τον Υπαρχηγόν του Συνδέσμου, όστις και ευθύνεται διά την ασφαλή αυτών φύλαξιν. 6ον. Τα μέλη του Συνδέσμου λαμβάνουν ένα αριθμόν και διά του αριθμού αυτού και είναι γνωστά, απαγορευομένης απολύτως της ανακοινώσεως των ονομάτων, εκτός εάν συντρέχουν και επιβάλλουν τούτο εξαιρετικαί ανάγκαι εκ των οποίων εξαρτάται η αποτελεσματικωτέρα εξυπηρέτησις του σκοπού του Συνδέσμου. 7ον. Ο όρκος, ο οποίος δίδεται υπό των μυουμένων, έχει ως εξής: «ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ ΕΙΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΙΜΗΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΝΕΙ ΗΣΙΝ ΜΟΥ ΟΤΙ ΘΑ ΕΡΓΑΣΘΩ ΜΕ ΟΛΑΣ ΜΟΥ ΤΑΣ ΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΙΑ ΠΑΝΤΟΣ ΤΡΟΠΟΥ ΠΡΟΣ ΕΠΙΤΕΥΞΙΝ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝ ΕΣΜΟΥ ΟΤΙ ΘΑ ΕΚΤΕΛΩ ΑΣυΖΗΤΗΤΙ ΠΑΣΑΝ ΙΑΤΑΓΗΝ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΚΑΙ ΟΤΙ ΘΑ ΦΥΛΑΞΩ ΜΕ ΙΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟΝ ΤΟΥ ΣΥΝ ΕΣΜΟΥ ΜΕΧΡΙΣ ΟΤΟΥ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗ ΠΛΗΡΩΣ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΜΑΣ». 8ον. Μετά την ορκομωσίαν επακολουθεί ασπασμός και από της στιγμής εκείνης η αδέλφωσις είναι πλήρης και το νέον μέλος ευθύνεται διά πάσαν εκτροπήν από του σκοπού διά τον οποίον ωρκίσθη, υποκείμενον και εις κυρώσεις τον Βαθμόν των οποίων καθορίζει, δι αποφάσεως λαμβανομένης ομοφώνως η Κεντρική ιοικούσα Επιτροπή, εις περίπτωσιν ηθελημένης ή αθελήτου προδοσίας. 9ον. Πάσα προσθήκη, αφαίρεσις ή αλλοίωσις διατάξεως τινός εις το παρόν Καταστατικόν δύναται να γίνη κατόπιν αποφάσεως, ήτις θα λαμβάνηται κατά πλειοψηφίαν υπό των τεσσάρων πέμπτων εκ των μελών του Συνδέσμου, απαγορευομένης όμως απολύτως της συζητήσεως επί της διατάξεως της αφορώσης το πρόσωπον του Αρχηγού του Συνδέσμου όστις είναι και θα μείνη μέχρις επιτεύξεως πλήρως του σκοπού μας, ο Στρατηγός Πλαστήρας Νικόλαος. Εγράφη εις Αθήνας την 9ην Σ/βρίου 1941 Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΟΙΚΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας Επισήμως, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας ιδρύθηκε στις 28 Οκτωβρίου Στην πραγματικότητα, η ημερομηνία αξιοποιήθηκε, προκειμένου να αποτυπώσει τη σχέση αυτού του 5

6 αντάρτικου με εκείνου της Κατοχής. Είναι η αρχή του Ελληνικού Εμφύλιου Πόλεμου , δηλαδή η περίοδος ενόπλων συγκρούσεων που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα μεταξύ του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (υπό τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας) και του Ελληνικού Στρατού (υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης του επίσημου ελληνικού κράτους που επέβαλαν οι Άγγλοι). Διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1946 έως τον Αύγουστο του 1949 και είχε ως αποτέλεσμα την ήττα των κομμουνιστών ανταρτών. Ο Ελληνικός Εμφύλιος θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του ψυχρού πόλεμου στη μεταπολεμική ιστορία και ήταν η πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα από το 1830 έως σήμερα. Ο όρκος του μαχητή του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας Το παρακάτω κείμενο ήταν ο όρκος τον οποίο υποχρεούνταν να ασπαστούν και να τηρήσουν τα μέλη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας: Εγώ, παιδί του λαού της Ελλάδας και μαχητής του ΔΣΕ, ορκίζομαι να πολεμήσω με το όπλο στο χέρι, να χύσω το αίμα μου και να δώσω και την ίδια μου τη ζωή για να διώξω απ τα χώματα της πατρίδας μου και τον τελευταίο ξένο καταχτητή. Για να εξαφανίσω κάθε ίχνος φασισμού. Για να εξασφαλίσω και να υπερασπίσω την εθνική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μου. Για να εξασφαλίσω και να υπερασπίσω τη δημοκρατία, την τιμή, την εργασία, την περιουσία και την πρόοδο του λαού μου. Ορκίζομαι να μαι καλός, γενναίος και πειθαρχικός στρατιώτης, να εχτελώ όλες τις διαταγές των ανωτέρων μου, να τηρώ όλες τις διατάξεις του κανονισμού και να κρατώ τα μυστικά του ΔΣΕ. Ορκίζομαι να μαι υπόδειγμα καλής συμπεριφοράς προς το λαό, φορέας και εμψυχωτής στη λαϊκή ενότητα και συμφιλίωση και να αποφεύγω κάθε πράξη που θα με εκθέτει και θα με ατιμάζει, σαν άτομο και σαν μαχητή. Ιδανικό μου έχω τη λεύτερη και ισχυρή δημοκρατική Ελλάδα και την πρόοδο και ευημερία του λαού. Και στην υπηρεσία του ιδανικού μου θέτω το όπλο μου και τη ζωή μου. Αν ποτέ φανώ επίορκος και από κακή πρόθεση παραβώ τον όρκο μου ας πέσει πάνω μου αμείλικτο το τιμωρό χέρι της πατρίδας και το μίσος και η καταφρόνια του λαού μου. 6

7 Ο σκηνοθέτης Βασίλης Γεωργιάδης ( ), έχοντας ήδη στο ενεργητικό του την ταινία «Οι άσσοι του γηπέδου (Κυριακάτικοι ήρωες)» (1956), ετοιμάζεται τρία χρόνια αργότερα να παρουσιάσει μια νέα ταινία, η οποία από το λαϊκό άθλημα του ποδοσφαίρου περνάει στη λαϊκή τέχνη του Θεάτρου Σκιών. Αυτή η νέα ταινία, όμως, με τον τίτλο «Καραγκιόζης, ο αδικημένος της ζωής» θεωρείται σήμερα ως προϊόν συνεργασίας του Βασίλη Γεωργιάδη με τον αρχικώς βοηθό του, τον Ερρίκο Θαλασσινό ( ), ο οποίος από βοηθός του Γεωργιάδη προήχθη σε σκηνοθέτη, συν-σκηνοθετώντας στην ουσία από κοινού το συγκεκριμένο έργο. Το σενάριο ήταν γραμμένο από τον πρωταγωνιστή της ταινίας, τον ηθοποιό Θάνο Κωτσόπουλο ( ), ο οποίος προχώρησε στην ελεύθερη διασκευή μιας νουβέλας του Γιάννη Βλαχογιάννη ( ) με τον τίτλο «Της τέχνης τα φαρμάκια». Το ανωτέρω έργο του Βλαχογιάννη είχε ως κεντρικό θέμα του την τέχνη του 7

8 Θεάτρου Σκιών μέσα από τα μάτια του καραγκιοζοπαίχτη Φούλια, ο οποίος σαν όνομα παρέπεμπε σαφώς στον καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Ρούλια (περίπου ). Ο Γιάννης Ρούλιας καταγόταν από την Αμφιλοχία και είχε διαπρέψει στην Αθήνα, κατά τη δεκαετία του 1890, ως ο καραγκιοζοπαίχτης που επέβαλε τη φιγούρα του Μπαρμπαγιώργου και τις ηρωικές παραστάσεις Θεάτρου Σκιών. Διαβάζοντας τη νουβέλα του Βλαχογιάννη, διαπιστώνουμε ότι στο σενάριο κρατήθηκαν ως χαρακτήρες μόνο οι πιο σημαντικοί ήρωες του βιβλίου, δηλαδή ο καραγκιοζοπαίχτης και οι δυο μόνο από τους τρεις βοηθούς του. Αγνοήθηκαν, επίσης, τα γεγονότα που περιγράφονται στη νουβέλα και η δράση της ταινίας μεταφέρθηκε αρκετά χρόνια μετά από το σημείο στο οποίο είχε αφήσει ο Βλαχογιάννης το νήμα της διήγησής του. Αρχικώς, λοιπόν, θα άξιζε τον κόπο να παρουσιάσουμε εν συντομία την υπόθεση της νουβέλας: «Ο καραγκιοζοπαίχτης Φούλιας διαπιστώνει ότι εκλάπησαν πολλές φιγούρες του από τη σκηνή του τη βραδιά κατά την οποία θα παρουσίαζε σε ένα καφενείο τη συνέχεια του ηρωικού έργου Ο Κατσαντώνης. Η 8

9 κλοπή αυτή αναγκάζει τον καλλιτέχνη να αλλάξει έργο, προκαλώντας την αντίδραση του κοινού και την οργή του ιδιοκτήτη του καφενείου. Ο ένοχος αποδεικνύεται ότι ήταν ο ένας εκ των τριών βοηθών του Φούλια. Ο Φούλιας όμως θα συγχωρέσει τον κλέφτη και θα συνεχίσει τις παραστάσεις μαζί του και με τον έναν ακόμα από τους άλλους δύο βοηθούς του σε νέο καφενείο». Στη συνέχεια, παραθέτουμε δύο αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα της νουβέλας του Βλαχογιάννη, στα οποία ο Φούλιας μιλά για την τέχνη του Θεάτρου Σκιών και για τους καραγκιοζοπαίχτες: «- Τι να σου πω, ρε Μήτσο, φασκέλωσ την αυτή την τέχνη μας Άτιμη τέχνη, έχει πολλά βάσανα Ξέρεις τι μαρτύρια έχει; Δεν τα φαντάζεσαι, γιατί είσ άγουρος ακόμα. Ας είναι όμως, έχει και τις χάρες της. Πώς να σου πω, δεν μπορώ να σου παραστήσω, είναι τέχνη με διοτροπίες, με νεύρα, με τσακίσματα Μα σε κανοποιεί Καταλαβαίνεις μέσα σου πως κάνεις ένα πράμα που δεν μπορεί άλλος να το κάμει Γίνεσαι περήφανος με τον εαυτό σου. Οι άλλοι σε κοιτάζουν, σε πειράζουνε, σε κοροϊδεύουνε, μα σε ζηλεύουν το περισσότερο! Εσύ λες με τον εαυτό σου: Μάλιστα, ρε άτιμοι, είμαι καραγκιοζοπαίχτης -και γι αυτό με ζηλεύετε, γιατί είμ ανώτερός σας!. Απόξω πρέπει να φυλάς το σοβαρό σου, να σαι αξιόπρεπος, πώς το λένε, να μη σου παίρνει ο άλλος τον αγέρα. Ο άλλος είναι γιατρός, είναι δικηγόρος, μπακάλης, καφετζής -έχει τη θέση του, που λένε. Λοιπόν κι εσύ πρέπει να φυλάς τη δική σου! Δεν σου τη δίνει η κοινωνία; Την παίρνεις μοναχός σου! Την έχεις μέσα σου! Δε σ εχτιμάνε; Φτάνει να χτιμάς εσύ τον εαυτό σου! Θέλουνε καμιά φορά να σε κάνουνε κορόιδο; Α, όλα κι όλα, βάρα! Δε σημαίνει αν τις φας κι εσύ, φτάνει να δίνεις! Στο πανί από πίσω, τότε μάλιστα, μπορείς να κοροϊδεύεις -και να κοροϊδεύεσαι Στην κοινωνία όμως να βαστάς το περήφανό σου, για να μην 9

10 τρως και καρπαζιές στο ύστερο Α, όλα κι όλα, όχι καρπαζιές, γιατί σου τρώω το συκώτι! Άτιμη κοινωνία! ( ) Ύσ τερα ακολούθησα το δρόμο μου. Ποτέ μου δε ζηλοφτόνεσα άθρωπο. Τόσα παιδιά πέρασαν απ τα χέρια μου, μαθητάδες μου, δικά μου πλάσματα, γενήκαν καραγκιοζοπαίχτες. Με γεια τους, με χαρά τους, είπα. Και τους βοήθησα και με λεφτά, όσο μπόρεσα. Όλοι τους φερθήκαν αχάριστοι, αλλά δεν πειράζει. Τέτοιος είν ο άνθρωπος. Στην τέχνη δε με φτάσανε! Εγώ την τελειοποίησα. Εγώ ήβρα τα χρώματα στα ρούχα, έκαμα το σαράι του Πασά όπως το βλέπεις σήμερα, παλάτι φανταχτερό που δεν ματαγίνηκε άλλο, τέλος εγώ ανακάλυψα τον Μπαρμπαγιώργο! Πρωτύτερα δηλαδή δεν ύπαρχε Μπαρμπαγιώργος στη σκηνή των Καραγκιόζηδων. Βασίλευε ο Ντερβέναγας. Έδερνε, τσάκιζε κόκαλα. Ρε, είπα με τον εαυτό μου, αυτός δηλαδή, όλο και θα δέρνει όλο τον κόσμο ο παλιαρβανίτης, δηλαδή, αιωνίως και τουμπανίως θα κυριαρχεί; Τούρκος κι Αρβανίτης πέρασε πια η δόξα τους γιατί λοιπόν το ξύλο;. Ε, ρε, Θεούλη μου, το τι γίνηκε κείνη τη βραδιά, άμα πρωτοβγήκε ο Μπαρμπαγιώργος με τις φουστανέλες του, με τα μεϊντανογέλεκά του, με τ άρματά του, και σου τον άρπαξε το Βεληγκέκα -πάει, χάλασε το θέατρο! Τρελάθηκε ο κόσμος, ρε παιδάκι μου! Τι τα θέλεις όμως Πήρανε κι οι άλλοι καραγκιοζοπαίχτες τον Μπαρμπαγιώργο Κανένας τους δε μ έφτασε, ούτε θα με φτάσει! Τον Μπαρμπαγιώργο εγώ τον έβγαλα από την ψυχή μου, καλύτερα να πω, τον κουβάλησα από το χωριό μου, την πατρίδα μου! Ο Μπαρμπαγιώργος είναι Ρουμελιώτης, ρε, κι άμα δεν ξέρεις από Ρούμελη, Μπαρμπαγιώργο δεν καταλαβαίνεις» (Γ. Βλαχογιάννη, Της τέχνης τα φαρμάκια, εκδ. Χειρόγραφα, Θεσσαλονίκη 1990, σ , 67). Το σενάριο του Κωτσόπουλου μεταφέρει την υπόθεση του έργου αρκετά χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφει ο Βλαχογιάννης. Ο ένας από τους βοηθούς του Φούλια δουλεύει στην Αθήνα ως οδηγός ταξί. Ο δεύτερος είναι ιδιοκτήτης κινηματογράφων στην Αμερική και επιστρέφει στην Ελλάδα για 10

11 διακοπές. Πρόκειται, ουσιαστικά, για τον Αποφόρη και τον Τσιμπλή, τους δύο εκ των τριών βοηθών του Φούλια, οι οποίοι στην ταινία μετονομάζονται σε Χασομέρη (Θανάσης Βέγγος) και Χαραμοφάη (Μιχάλης Μπούχλης) αντίστοιχα. Στη νουβέλα του Βλαχογιάννη, υπήρχε και ένας ακόμα βοηθός, ο αποκαλούμενος «Βρακάκιας», ο οποίος όμως (στο τέλος της νουβέλας) δεν ακολούθησε τελικά τον Φούλια. Το όνομα του Φούλια επίσης αλλάζει στην ταινία και ο καραγκιοζοπαίχτης αποκτά το ονοματεπώνυμο Σταμάτης Τρανός. Αυτοί οι τρεις τύποι (ο Τρανός και οι δύο βοηθοί) είναι το βασικό κοινό σημείο του σεναρίου με τη νουβέλα. Η εποχή που περιγράφει ο Κωτσόπουλος, είναι εποχή παρακμής για τον άλλοτε «τρανό» καλλιτέχνη Σταμάτη Τρανό, ο οποίος τριγυρνάει στις πλατείες κουρελής και μονίμως μεθυσμένος με τις φιγούρες του στο χέρι. Μοναδική του παρέα είναι τα παιδιά που τον περιμένουν κάθε μέρα, για να τους παρουσιάσει μια παράσταση με τα σκαλιστά του εργαλεία αλλά χωρίς πανί. Έχει γίνει πλέον ένας γραφικός τύπος της πλατείας, γνωστότερος και ως ο «Καραγκιόζης ο μπεκρής». Είναι σαφές ότι ο Κωτσόπουλος μεταφέρει το χρόνο της δράσης του στη μετεμφυλιακή Ελλάδα των ριζικά μεγάλων αλλαγών, κατά τις οποίες η τέχνη του Καραγκιόζη γνωρίζει την παρακμή, έχοντας αρχικώς ως κύριο ανταγωνιστή της τον κινηματογράφο. Ο Τρανός δεν κατάφερε να συμπορευτεί με τις νέες αλλαγές και προτίμησε να σβήσει μαζί με την τέχνη του. Κάνοντας ένα γύρισμα στο χρόνο, η ταινία εξηγεί τους λόγους των κοινωνικών και των προσωπικών αιτιών της παρακμής του Τρανού, μεταφέροντας τους θεατές στα χρόνια του Μεσοπολέμου, δηλαδή σε μια ιστορική περίοδο ανάμεσα στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα (εποχή της νουβέλας) και στη μετεμφυλιακή εποχή της ταινίας. Στην εποχή του Μεσοπολέμου, ο κινηματογράφος είχε ήδη αρχίσει να κάνει αισθητή την παρουσία του. Ο Τρανός ακούει με μεγάλη λύπη ένα συνάδελφό του (Νίκος Φέρμας) να του μιλά για την πτώση των εισιτηρίων εξαιτίας του νέου «ανταγωνιστή», όπως είχε ήδη επισημάνει (και στην πραγματικότητα) ο γνωστός καραγκιοζοπαίχτης Βασίλαρος: «Ούθε να πάω περαστικοί κινηματογράφοι μάς λυσσάξανε». Ο Τρανός, όμως, δεν θέλει να παραδεχτεί την παρακμή και επιμένει ότι: «Κρίση είναι και θα περάσει». Ωστόσο, έχει συνειδητοποιήσει ότι η κατάσταση είναι δύσκολη, καθώς αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα. Επιστρέφοντας 11

12 από μια χειμερινή περιοδεία με τον Χαραμοφάη στην ανατολική Πελοπόννησο, μαθαίνει ότι η γυναίκα του πήρε τη μικρή τους κόρη και τον εγκατέλειψε με τον εραστή της, πηγαίνοντας στην Αίγυπτο. Η πτώση είναι αναπόφευκτη. Ο Τρανός βρίσκει τελικά καταφύγιο στο ποτό, ο Χασομέρης αλλάζει δουλειά και ο Χαραμοφάης φεύγει μετανάστης στην Αμερική. Ακολουθεί ο πόλεμος Ξαναγυρίζοντας στον αρχικό χωρόχρονο της ταινίας, οι δυο παλιοί βοηθοί του καραγκιοζοπαίχτη Τρανού συναντιούνται τυχαία στην Αθήνα και αναζητούν το μάστορά τους. Ο Χαραμοφάης είναι ευκατάστατος πια και έχει τη δυνατότητα να προσφέρει οικονομική βοήθεια στο φίλο του και κυρίως στον παλιό μάστορά τους. Όμως, την ίδια στιγμή, ένα από τα κοριτσάκια-θεατές του μπεκρή Καραγκιόζη (στην πλατεία που παίζει) θα αποδειχτεί ότι είναι η εγγονή του, καθώς η παντρεμένη πια κόρη του έχει επιστρέψει στην Αθήνα. Πατέρας και κόρη συναντιούνται, αλλά χωρίς να γνωρίζουν τη μεταξύ τους σχέση. Η αλήθεια θα αποκαλυφθεί στο τέλος του έργου και στο νοσοκομείο, όπου νοσηλεύεται ο Τρανός. Λίγο μετά από την αποκάλυψη, ο καραγκιοζοπαίχτης πεθαίνει. Οι φιγούρες πέφτουν από τα χέρια του και σωριάζονται στο πάτωμα, μπροστά στα δακρυσμένα μάτια της εγγονής του, της κόρης του, του άντρα της και των δύο βοηθών του. Σε αντίθεση με τη νουβέλα του Βλαχογιάννη, ο Κωτσόπουλος δεν δίνει την έμφαση, που θα περιμέναμε, στην τέχνη του Θεάτρου Σκιών, ποντάροντας πιο πολύ στο μελοδραματικό στοιχείο και κατ επέκταση στην εμπορικότητα που απορρέει από το μελόδραμα, ειδικά για την εποχή που γυρίστηκε το έργο. Η παρουσίαση της επικής παράστασης «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι» κατά τη διάρκεια της ταινίας ήταν μια αρκετά πετυχημένη επιλογή σε σχέση ειδικά με το ηρωικό περιβάλλον του Καραγκιόζη που περιγράφεται στη νουβέλα, αν και θα μπορούσε να είχε προτιμηθεί κάποιο ηρωικό έργο όπως π.χ. ο «Κατσαντώνης». Οι σκαλιστές φιγούρες και τα σκαλιστά σκηνικά συνέβαλαν στην άρτια απόδοση 12

13 του ανωτέρω κλίματος, ενώ οι μιμήσεις και οι φωνές του καραγκιοζοπαίχτη Μίμη Μόλλα (σε συνδυασμό με τις κατευθυντήριες οδηγίες και συμβουλές που προφανώς είχε δώσει ο ίδιος) ενίσχυσαν τον Κωτσόπουλο για την ερμηνεία του Τρανού, εν δράσει, την ώρα της παράστασης. Η επιλογή των επιλεγμένων αποσπασμάτων διακρίνεται από μια ορθή ροή στην πορεία των γεγονότων: ο χορός του Καραγκιόζη, το τελάλημα του Χατζηαβάτη, η συνομιλία του με τον Ταχήρ, η φυγή του Νιόνιου μπροστά στη θέα του φιδιού και η μάχη του Μεγαλέξανδρου με το φίδι, στην οποία θα μπορούσε πάντως να είχε δοθεί και μεγαλύτερη έμφαση εξαιτίας της κορύφωσης του ενδιαφέροντος, ενώ ο Μπαρμπαγιώργος (παραδόξως) δεν εμφανίζεται Είναι σαφές ότι γενικά η αξία της ταινίας έγκειται στην παρουσία του Θεάτρου Σκιών. Απομονώνοντας την ταινία αυτή από τον Καραγκιόζη, έχουμε να κάνουμε απλώς και μόνο με ένα μελόδραμα, για την ποιότητα του οποίου η κριτική ήταν τελικά αυστηρή: «Το θέμα του Καραγκιόζη είναι ένα λαϊκό θέμα, αλλά το σενάριο που στήνει στην ομώνυμη ταινία ο γνωστός πρωταγωνιστής του κλασικού θεάτρου Θάνος Κωτσόπουλος -ο οποίος επωμίζεται και τον κεντρικό ρόλο- είναι ισχνό και αφελές μελόδραμα» (Αντ. Μοσχοβάκη, «Από το παλιό στο καινούριο», Βασίλης Γεωργιάδης, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1999, σ. 11). Αντιθέτως, αν δώσουμε την έμφαση στον Καραγκιόζη, η ταινία αποκτά σαφέστατες κοινωνιολογικές προεκτάσεις: «Ο Καραγκιόζης ως αντανάκλαση της κοινωνίας και ο κινηματογράφος ως είδωλο της πραγματικότητας ενοποιούνται. Ο δεύτερος μεταφέρει στη δική του (μεγαλύτερη) οθόνη τον πρώτο, κι εκείνος, με τη σειρά του, επιτρέπει στους δύο σκηνοθέτες, δημιουργούς των εικόνων (αλλά και των σκιών), να μιλήσουν για την κοινωνία που μεταλλάσσεται, για τους ανθρώπους που διαφοροποιούνται, για το αύριο που είναι αβέβαιο» (Δ. Κολιοδήμου, Λεξικό Ελληνικών Ταινιών από το 1914 μέχρι το 2000, εκδ. Γένους, Αθήνα 2001, σ. 219). «Στον Καραγκιόζη (1959) των Βασίλη Γεωργιάδη και Ερρίκου Θαλασσινού 13

14 η αναφορά στο θέατρο σκιών είναι η αφετηρία για την περιγραφή του αθηναϊκού περίγυρου που αλλάζει βαίνοντας προς την αστικοποίηση. Τα παράπλευρα επεισόδια, παρότι επιβραδύνουν την εξέλιξη της μελοδραματικής ιστορίας του κεντρικού ήρωα (Θάνος Κωτσόπουλος), φωτίζουν τον αθηναϊκό, ανθρώπινο και χωροταξικό, περίγυρο. ( ) Το έκπληκτο και γοητευμένο βλέμμα του παιδιού, που αποτυπώνει τις τελευταίες αναλαμπές μιας τέχνης που φθίνει, γίνεται φορέας μνήμης» (Κ. Κυριακού, Από τη σκηνή στην οθόνη, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 2002, σ. 103). Το ζήτημα είναι, ωστόσο, αν το θέμα του Θεάτρου Σκιών προσεγγίζεται σωστά από το σενάριο και από τους δύο σκηνοθέτες. Αν η προσέγγιση γίνει με σημείο αναφοράς το Θέατρο Σκιών ως μια τέχνη που σβήνει, η ταινία των Γεωργιάδη-Θαλασσινού αναγκαστικά θα καταταχτεί στην κατηγορία των ταινιών για τα παλιά επαγγέλματα που χάνονται, με πιο αντιπροσωπευτική περίπτωση «Το Αμαξάκι» (1957) του Ντίνου Δημόπουλου, για τα παλιά γραφικά αμαξάκια της Αθήνας που αντικαταστάθηκαν από τα ταξί. Παρόμοιες ταινίες έχουν γυριστεί και με πολλά ανάλογα θέματα, όπως π.χ. η αντικατάσταση της λατέρνας από τα πικάπ («Μια λατέρνα, μια ζωή» του Καψάσκη, «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» & «Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο» του Σακελλάριου). Κατά συνέπεια, η ταινία των Γεωργιάδη-Θαλασσινού θα ήταν καλό να ξέφευγε από την απλή μελοδραματική αναφορά των ταινιών για τον παλιό καλό καιρό που φεύγει ανεπιστρεπτί και θα ήταν ιδανικό να μπορούσε να εμβαθύνει ακόμα περισσότερο στις κρυφές και ανεξερεύνητες πτυχές του Θεάτρου Σκιών. Ωστόσο, το σενάριο της ταινίας επιμένει περισσότερο στο μελόδραμα για εμπορικούς προφανώς λόγους και παρά το γεγονός ότι οι πιο ποιοτικές στιγμές της ταινίας είναι αυτές που αναφέρονται στον κόσμο των σκιών. Κρίνοντας όμως την ταινία με τα δεδομένα της εποχής της, οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι ο ελληνικός κινηματογράφος έκανε τότε τα πρώτα ουσιαστικά βήματά του, κάτι που ισχύει και για τους νέους τότε Γεωργιάδη- Θαλασσινό, οι οποίοι εξελίχθηκαν αργότερα σε επώνυμους 14

15 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΧΤΗ Τετάρτη 17 Οκτώβρη 2012 Για άλλη μια φορά, συγκροτείται στο Σωματείο και θα πραγματοποιηθούν εξετάσεις μπροστά στην «Επιτροπή Δοκιμασίας Καραγκιοζοπαίχτη». Αυτή θα κρίνει τα ενδιαφερόμενα μέλη του Σωματείου που επιθυμούν να αποκτήσουν την ιδιότητα του «Καραγκιοζοπαίχτη», την Τετάρτη 17 Οκτώβρη 2012 και ώρα 6:00 μ.μ. στο «Εργαστήρι» του Θιάσου Αθανασίου στο Μοσχάτο, οδός Πλάτωνος 7 (κάθετη οδός στην παλιά παραλιακή Ποσειδώνος). Η σχετική επιτροπή θα συγκληθεί με βάση το Άρθρο 4 του καταστατικού του μετά από αίτηση μελών μας. Καλούνται τα ενδιαφερόμενα μέλη να υποβάλουν σχετική ΑΙΤΗΣΗ μέχρι την Τετάρτη 10 Οκτωβρίου, στο του Σωματείου { somateiokaragkiozh@gmail.com }. Ακόμα και αν έχουν στείλει , απαιτείται να ξαναστείλουν. Με βάση το καταστατικό του Σωματείου: Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΚΤΗ (Ε.Δ.Κ.) συγκαλείται από το Διοικητικό Συμβούλιο και θα αποτελείται από πέντε μέλη: Τα μέλη της επιτροπής πρέπει να είναι έγκριτοι Καραγκιοζοπαίκτες. Δίνεται η δυνατότητα στο Δ.Σ. να χρησιμοποιήσει ως μέλη της πενταμελούς Ε.Δ.Κ. δύο σημαίνοντα πρόσωπα από τον ευρύτερο θεατρικό χώρο: (Συγγραφείς, κριτικοί θεάτρου, ηθοποιοί και μη μέλη του Σωματείου). Η επιτροπή θα έχει απαρτία, όταν παρευρίσκονται τα τρία από τα πέντε μέλη της. Θα παρακολουθήσει την παράσταση που θα παρουσιάσει το ενδιαφερόμενο μέλος σε χώρο που το ίδιο και με δική του ευθύνη θα επιλέξει, μέσα στην Αττική, και θα κρίνει: α) Την καλλιτεχνική δεξιοτεχνία, β) την άρθρωση και ορθοφωνία του υποψήφιου Καραγκιοζοπαίχτη, γ) την ποιότητα των σκηνικών, φιγούρων, φωτιστικών και ηχητικών μέσων του κρινόμενου. Η επιτροπή με απόφαση του Δ.Σ. και με την σύμφωνη γνώμη της, μπορεί να κρίνει την ίδια ημέρα και πέραν του ενός υποψήφιου Καραγκιοζοπαίχτη. 15

16 Για τις αποφάσεις της παραπάνω επιτροπής τηρούνται πρακτικά και η σχετική έγκριση ή απόρριψη αποφασίζεται με σχετική πλειοψηφία. Ο αρνητικά κρινόμενος υποψήφιος μπορεί να επανέλθει με νεότερη αίτησή του τουλάχιστον ένα χρόνο μετά την προηγούμενη αρνητική γι αυτόν απόφαση. Η επιτροπή μπορεί ακόμα να αποφασίσει και να κρίνει μέλος, του οποίου την παράσταση δεν παρακολούθησε την ίδια μέρα, αλλά σε διαφορετική. Σε αυτή την περίπτωση, το πρακτικό της επιτροπής συντάσσεται στο γραφείο του Σωματείου και εφόσον η επιτροπή βρίσκεται σε απαρτία. Η ίδια επιτροπή και με αιτιολογημένη απόφαση μπορεί να αναιρέσει την ιδιότητα του καραγκιοζοπαίχτη, από μέλος το οποίο για οποιοδήποτε λόγο δεν πληρεί πλέον τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την άσκηση του επαγγέλματος του καραγκιοζοπαίχτη. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ - ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ Για άλλη μια χρονιά, θα λειτουργήσει «εργαστήριο» - Εντευκτήριο στα γραφεία του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών, το πρώτο Σάββατο κάθε μήνα (εκτός των περιόδων γιορτών και καλοκαιριού). Η αρχή θα γίνει το Σάββατο 6 Οκτώβρη 2012 και ώρες 11:00 έως 13:00. Φέτος το εργαστήρι θα λειτουργήσει πιο συγκροτημένα και με ΚΑΝΟΝΕΣ: Θα υπάρξουν: 1) Εγγραφές, 2) Απουσίες, 3) Θεματολογία. Διευκρινιστικά: Για να λάβει κάποιος μέρος στα εργαστήρια, δεν είναι ανάγκη να είναι μέλος του Σωματείου ή να έχει την «νόμιμη» ηλικία (18 ετών). Θα πρέπει όμως να εγγράφονται και να είναι συνεπείς στις παρουσίες τους και στο ωράριο του εργαστηρίου. Ο ενδιαφερόμενος που δεν θα παρουσιαστεί σε 6 ώρες εργαστηρίου (3 συναντήσεις), θα χάνει το δικαίωμα παρακολούθησης. Τα εργαστήρια θα πραγματοποιούνται με την παρουσία τριών τουλάχιστον εγγεγραμμένων. Η θεματολογία θα εξαρτηθεί από τις προτάσεις που θα κάνουν οι ενδιαφερόμενοι κυρίως στην πρώτη ημέρα λειτουργίας (το Σάββατο 6 Οκτώβρη 2012). Στην περίπτωση αναβολής 2 συνεχόμενων εργαστηρίων, η λειτουργία τους θα αναστέλλεται. (Από το Δ.Σ. του Σωματείου) 16