EΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ NOMIKHΣ

Transcript

1 EΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ NOMIKHΣ ΜΑΘΗΜΑ :ΣΥΝΘΕΣΗ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ :ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑ (αρθρ.77 παρ.2 ΣχΕυρΣ) ΟΝΟΜΑ :ΜΙΧΑΗΛΙ Η ΜΑΡΙΝΑ-ΣΟΦΙΑ Α.Μ. : ΤΗΛ. : Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ : ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΖΩΗ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ EIΣΑΓΩΓΗ 3 Α.ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ 4 1.Ευρωπαϊκό Σύνταγµα: βασικά χαρακτηριστικά 4 2.Τα δικαιώµατα του πολίτη στην πρώτη γραµµή 7 3.Η διαδικασία επικύρωσης του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος 8 4.Ψηφίστηκε το ευρωπαϊκό σύνταγµα από την Ελλάδα 10 5.Τα θεµελιώδη δικαιώµατα στο ευρωπαϊκό σύνταγµα 11 α. Ο Χάρτης 11 β. Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου 13 γ. Οι κοινές συνταγµατικές παραδόσεις 14 δ. Αξίες 14 ε. Η συνάρθρωση των συστηµάτων 15 στ.το ενωσιακό σύστηµα 16 ζ. Τα «δάνεια» συστήµατα 17 η. Το νέο κανονιστικό πρότυπο 18 6.Το άρθρο ΙΙ 77 του ευρωπαϊκού συνταγµατος 19 Β.ΣΥΝΤΑΓΜΑ, ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ, ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 22 1.Η έννοια και η προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας στο Σύνταγµα 22 1

3 Ι.Η έννοια της πνευµατικής ιδιοκτησίας στο σύνταγµα και στο αστικό δίκαιο 22 ΙΙ.Σύνταγµα και προστασία πνευµατικής ιδιοκτησίας 23 2.Οι Κοινοτικές Οδηγίες 30 3.Η εθνική νοµοθεσία 33 4.Ο όρος διανοητική ιδιοκτησία 40 Γ. ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 42 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 43 ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY 44 ΛΗΜΜΑΤΑ 45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 46 ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 48 ΠΕΡΙΟ ΙΚΑ 48 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 49 ΞΕΝΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 70 ΙΝΤΕRΝΕΤ 76 2

4 EIΣΑΓΩΓΗ Το δίκαιο της πνευµατικής ιδιοκτησίας παρέχει προστασία στους δηµιουργούς του λόγου, της τέχνης και της επιστήµης. Τα έργα τους, είναι αποτέλεσµα παρατήρησης της ζωής και ερµηνείας των φυσικών φαινοµένων, και επιθυµίας να δηµιουργηθούν άνετες συνθήκες διαβίωσης. Για αυτό το σκοπό αναπτύσσει την ευρηµατικότητα του. Για να µην αποτελέσει η δηµιουργία του αντικείµενο εκµετάλλευσης από τρίτους και τα συνέπεια απολαβής αποκτηµάτων από τρίτα πρόσωπα, προστατεύεται από το ελληνικό σύνταγµα, από το Ν.2121/1993, όπως έχει µεταγενέστερα τροποποιηθεί µε το Ν.2435/1996, το Ν.2557/1997 και το Ν.2819/2000. Η σηµασία που αποδίδεται στην διασφάλιση της πνευµατικής ιδιοκτησίας φαίνεται από τον σηµαντικό αριθµό των οδηγιών που έχουν εκδοθεί σε κοινοτικό επίπεδο. Επιπλέον διεθνείς συµβάσεις έχουν υπογραφεί για την προστασία του δηµιουργού του πολιτισµού και της οικονοµίας. Τέλος το σχέδιο του ευρωπαϊκού συντάγµατος επικυρώνοντας την αξία στην πνευµατική ιδιοκτησία που της έχει δοθεί µέχρι σήµερα την συµπεριέλαβε στο κείµενο της (άρθρο ΙΙ 77) 3

5 Α. ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ 1.Ευρωπαϊκό Σύνταγµα: βασικά χαρακτηριστικά Στις 18 Ιουνίου 2004, η ιακυβερνητική ιάσκεψη υιοθέτησε στη Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών, τη Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγµατος της Ευρώπης η οποία είναι το αποτέλεσµα µιας µακράς διαδικασίας και ενός διαλόγου που διεξήχθη τόσο στο πλαίσιο της Συντακτικής Συνέλευσης υπό την προεδρία του Ζισκάρ ντ' Εσταίν, όσο και στο πλαίσιο της ιακυβερνητικής ιάσκεψης κατά τη διάρκεια της Ιταλικής και Ιρλανδικής Προεδρίας (δεύτερο εξάµηνο 2003 και πρώτο εξάµηνο 2004, αντίστοιχα). Στόχος της να καταστεί η Ένωση δηµοκρατικότερη, πιο διαφανής και πιο αποτελεσµατική και να ανοίξει το δρόµο προς ένα Σύνταγµα για τους Ευρωπαίους πολίτες. Η συµφωνία που επιτεύχθηκε τελικά θεωρείται ως ένα ιστορικό βήµα της διευρυµένης Ευρώπης προς τα εµπρός καθώς µε τη Συνταγµατική Συνθήκη η Ευρωπαϊκή Ένωση έρχεται πιο κοντά στον Ευρωπαίο πολίτη, βελτιώνει τη δηµοκρατική λειτουργία της και την αποτελεσµατικότητά της προς όφελος όλων. Άλλωστε, ένα από τα βασικότερα αιτήµατα που έπρεπε να ικανοποιήσει το Σύνταγµα ήταν να καταστήσει τους θεσµούς της Ένωσης πιο κατανοητούς και πιο προσιτούς στους πολίτες, να απλουστεύσει την εξαιρετικά πολύπλοκη ρύθµιση των αρµοδιοτήτων της καθώς και την πολυπλοκότητα στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων της. Το Σύνταγµα αντικαθιστά, µε ένα ενιαίο κείµενο και για λόγους απλούστερης παρουσίασης και σαφήνειας το σύνολο των υφιστάµενων συνθηκών. Το πρώτο µέρος του Συντάγµατος ορίζει τους στόχους, τις αρµοδιότητες, τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και τα θεσµικά όργανα της 4

6 Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αφορά επίσης στα σύµβολα, την ιθαγένεια, το δηµοκρατικό βίο και τα οικονοµικά της Ένωσης. Ο Χάρτης των Θεµελιωδών ικαιωµάτων που διακηρύχτηκε επισήµως στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Νίκαιας το 2000, ενσωµατώθηκε στο σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος και αποτελεί το δεύτερο µέρος. Το τρίτο µέρος στη συνέχεια, περιγράφει τις πολιτικές και την εσωτερική και εξωτερική δράση καθώς και τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το τέταρτο µέρος τέλος, περιέχει τις γενικές και τελικές διατάξεις, µεταξύ των οποίων τις διαδικασίες έγκρισης και αναθεώρησης του Συντάγµατος. Η υπογραφή της Συνθήκης πραγµατοποιείται στη «Sala Degli Orazi e Curiazi», στην ίδια αίθουσα στην οποία τα έξι ιδρυτικά µέλη Γαλλία, Γερµανία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεµβούργο υπέγραψαν τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας, στις 25 Μαρτίου Στην τελετή υπογραφής του Συντάγµατος συµµετέχουν επίσης η Τουρκία, η Βουλγαρία και η Ρουµανία, οι οποίες υπογράφουν την Τελική Πράξη υπό την ιδιότητά τους ως υποψήφιες για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση χώρες. Η Κροατία δεν υπογράφει την Τελική πράξη αλλά παίρνει µέρος στην τελετή. Η ενσωµάτωση του Χάρτη των Θεµελιωδών δικαιωµάτων στο κείµενο του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος, η σαφής αναγνώριση των αξιών και των στόχων της Ένωσης καθώς επίσης και οι αρχές που διέπουν τη σχέση µεταξύ της Ένωσης και των κρατών µελών της, αποτελούν ορισµένα από τα νέα στοιχεία του Συντάγµατος. Η κύρια θεσµική καινοτοµία είναι η δηµιουργία του αξιώµατος του Υπουργού Εξωτερικών της Ένωσης, ο οποίος θα είναι αρµόδιος για την αντιπροσώπευση της Ένωσης στη διεθνή σκηνή. Το νέο αυτό πρόσωπο θα επιτρέψει στην Ένωση να διαδραµατίσει έναν πιο ορατό ρόλο στις 5

7 παγκόσµιες υποθέσεις. Ένα σύστηµα που χαρακτηρίζεται από αυξηµένη δηµοκρατία και διαφάνεια. Το Σύνταγµα εισάγει ένα σηµαντικό αριθµό προνοιών που στοχεύουν σε πιο δηµοκρατικά και πιο διαφανή Θεσµικά Όργανα. Για παράδειγµα, το Σύνταγµα παρέχει στους πολίτες το δικαίωµα να καλέσουν την Επιτροπή να υποβάλει µια νοµοθετική πρόταση, εάν κατορθώνουν να συλλέξουν ένα εκατοµµύριο υπογραφές από ένα σηµαντικό αριθµό κρατών µελών. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενισχύεται ενώ τα εθνικά Κοινοβούλια θα ενηµερώνονται για όλες τις νέες πρωτοβουλίες της Επιτροπής και, εάν το ένα τρίτο τους θεωρεί ότι µια πρόταση δεν συµµορφώνεται µε την αρχή της επικουρικότητας, η Επιτροπή πρέπει να αναθεωρήσει την πρότασή της. Οι νέες διατάξεις για τη συµµετοχική δηµοκρατία και την χρηστή διακυβέρνηση έχουν αποκτήσει συνταγµατική θέση ενώ η ενσωµάτωση του Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων στο κείµενο του Συντάγµατος εγγυάται την καλύτερη προστασία των δικαιωµάτων του πολίτη. Η βασική διάρθρωση του Σχεδίου Συντάγµατος έχει ως εξής: Το Σχέδιο Συντάγµατος αρχίζει µε το Προοίµιο το οποίο επιδιώκει να εµπνεύσει τους Ευρωπαίους πολίτες, αναφερόµενο στις βασικές ευρωπαϊκές πολιτισµικές αξίες. Στη συνέχεια, το Μέρος Ι αναφέρεται στη Συνταγµατική δοµή της Ένωσης (στόχοι, αρχές, αρµοδιότητες, όργανα κλπ), το Μέρος ΙΙ ενσωµατώνει το Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων ενώ το Μέρος ΙΙΙ αναλύει τις πολιτικές της Ένωσης. Το Σχέδιο Συντάγµατος ολοκληρώνεται µε το Μέρος VI που περιλαµβάνει τις γενικές και τελικές διατάξεις ενώ τα 6

8 επισυναπτόµενα Πρωτόκολλα αναφέρονται σε σηµαντικά ζητήµατα, όπως ο ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων στη λειτουργία της Ένωσης, η εφαρµογή της αρχής της επικουρικότητας κλπ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πάντοτε ήταν υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των θεµελιωδών ελευθεριών. Σε δήλωσή της στις 10 εκεµβρίου 1998, σε συνέχεια του εορτασµού της πεντηκοστής επετείου της Παγκόσµιας ιακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ, η Ευρωπαϊκή Ένωση τόνισε την τοποθέτησή της υπέρ της προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου και προσδιόρισε τις κατευθύνσεις και τα συγκεκριµένα µέτρα που σκόπευε να υιοθετήσει. Τον Ιούνιο του 1999, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Κολωνίας αποφάσισε να προβεί στη σύνταξη ενός Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων, στον οποίο προσδιορίζονται οι έννοιες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της ιθαγένειας και της δικαιοσύνης. Τον εκέµβριο του 2000, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Νίκαιας προέβη στην πανηγυρική διακήρυξη του Χάρτη αυτού ενώ η Ευρωπαϊκή Συνέλευση αποφάσισε να τον ενσωµατώσει στο Μέρος ΙΙ του Συντάγµατος της Ευρώπης. Με την ενσωµάτωση του στο Σύνταγµα, ο Χάρτης αποκτά νοµικά δεσµευτική ισχύ για την Ένωση, τους θεσµούς, τα όργανα και τις υπηρεσίες της, καθώς και για τα ίδια τα κράτη µέλη. 2.Τα δικαιώµατα του πολίτη στην πρώτη γραµµή Η αναβάθµιση του ρόλου των πολιτών στην Ένωση αποτυπώνεται και εξειδικεύεται σε µια σειρά νέων ρυθµίσεων που δηµιουργούν συνολικά ένα νέο πλαίσιο για τη συµµετοχή των πολιτών στην ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ο Χάρτης των Θεµελιωδών ικαιωµάτων περιλαµβάνει σε ενιαίο κείµενο, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το σύνολο των 7

9 αστικών, πολιτικών, οικονοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων των ευρωπαίων πολιτών καθώς και όλων των προσώπων που ζουν στην επικράτεια της Ένωσης. Τα δικαιώµατα αυτά οµαδοποιούνται σε έξι µεγάλα κεφάλαια: «Αξιοπρέπεια», «Ελευθερία», «Ισότητα», «Αλληλεγγύη», «Ιθαγένεια», «ικαιοσύνη». Βασίζονται ιδίως στα θεµελιώδη δικαιώµατα και τις ελευθερίες που αναγνωρίζονται από την Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, τις συνταγµατικές παραδόσεις των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τον ευρωπαϊκό κοινωνικό Χάρτη του Συµβουλίου της Ευρώπης και τον κοινοτικό Χάρτη των θεµελιωδών κοινωνικών δικαιωµάτων των εργαζοµένων καθώς και άλλες διεθνείς συµβάσεις στις οποίες έχουν προσχωρήσει η Ευρωπαϊκή Ένωσης ή τα κράτη µέλη της. Ο Χάρτης εγγυάται το σεβασµό της ελευθερίας, της δηµοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα δικαιώµατα του ανθρώπου, και υπερασπίζεται µια κοινωνία που έχει ως ερείσµατα τον πλουραλισµό, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την απουσία διακρίσεων. Επίσης, επικυρώνει ορισµένες θεµελιώδεις ελευθερίες, όπως η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των αγαθών, των υπηρεσιών, των κεφαλαίων καθώς και την απαγόρευση διακρίσεων λόγω ιθαγένειας 1. 3.Η διαδικασία επικύρωσης του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος Το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα υιοθετήθηκε τον περασµένο Οκτώβριο στη Ρώµη έπειτα από σκληρές διαπραγµατεύσεις ετών. Η Συνθήκη δεν µπορεί να τεθεί σε εφαρµογή χωρίς την επικύρωση και των 25 χωρών-µελών. εκαπέντε χώρες-µέλη επέλεξαν την οδό της επικύρωσής του από τα εθνικά 1 _gr?opendocument&start=1&count=30&expand=2 8

10 Κοινοβούλια, ενώ οι υπόλοιπες δέκα αποφάσισαν τη διεξαγωγή δηµοψηφισµάτων. Μέχρι σήµερα εννέα χώρες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν σχεδόν το µισό ευρωπαϊκό πληθυσµό, έχουν υιοθετήσει µε τον ένα ή µε τον άλλο τρόπο το Ευρωσύνταγµα: Η Ελλάδα, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Σλοβενία, η Ιταλία, η Αυστρία, η Σλοβακία, η Ισπανία και η Γερµανία. Παρά το γαλλικό «όχι», η Ιρλανδία και η Πορτογαλία δηλώνουν ότι θα συνεχίσουν κανονικά µε τα δικά τους δηµοψηφίσµατα. Το ίδιος θα γίνει την Τετάρτη στην Ολλανδία 2. Η οµάδα των χωρών που θα διεξαγάγουν δηµοψήφισµα συµπεριλαµβάνει τόσο µεγάλες χώρες, όπως το Ηνωµένο Βασίλειο και την Ισπανία, όσο και µικρές, όπως το Λουξεµβούργο και την Πορτογαλία. Επίσης, ορισµένες από τις χώρες αυτές είχαν κάνει δηµοψηφίσµατα και στο παρελθόν, όπως η Γαλλία, η ανία και η Ιρλανδία, ενώ άλλες χώρες, όπως το Βέλγιο και η Ολλανδία, θα χρησιµοποιήσουν την άµεση ψηφοφορία για πρώτη φορά. Αξίζει ωστόσο να σηµειωθεί ότι στις δυο τελευταίες το αποτέλεσµα του δηµοψηφίσµατος δεν θα είναι δεσµευτικό διότι, στο µεν Βέλγιο το δηµοψήφισµα δεν αναγνωρίζεται από το Σύνταγµα, στη δε Ολλανδία, σε περίπτωση που το αποτέλεσµα του δηµοψηφίσµατος είναι αρνητικό, το Κοινοβούλιο θα µπορεί ακόµα να επικυρώσει το Σύνταγµα. Μόνο τρεις χώρες έχουν ανακοινώσει την ακριβή ηµεροµηνία διεξαγωγής των δηµοψηφισµάτων τους: η Ισπανία στις 20 Φεβρουαρίου 2005, η Πορτογαλία στις 10 Απριλίου 2005 και το Λουξεµβούργο στις 10 Ιουλίου Η Γαλλία επίσης αναµένεται να ορίσει την ηµεροµηνία διεξαγωγής του δηµοψηφίσµατος κάπου στις αρχές Μαΐου ενώ η ανία, η Τσεχία και το Ηνωµένο Βασίλειο µάλλον µέσα στο

11 Στους αναποφάσιστους συγκαταλέγονται η Αυστρία, Φιλανδία, Γερµανία, Ιταλία, Λετονία, Σλοβακία, και Σλοβενία, αν και οι περισσότερες από αυτές κλίνουν προς την κοινοβουλευτική µέθοδο. Τέλος, η Κύπρος, Ουγγαρία, Εσθονία, Μάλτα, Ελλάδα και Σουηδία δήλωσαν πως δεν θα διεξαγάγουν δηµοψήφισµα και θα αναθέσουν την επικύρωση του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος στα εθνικά τους Κοινοβούλια. Μόλις επικυρωθεί το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα και η επικύρωση κοινοποιηθεί επισήµως από όλα τα υπογράφοντα κράτη (µε την κατάθεση των εγγράφων επικύρωσης), η Συνθήκη µπορεί να τεθεί σε ισχύ και να εφαρµόζεται στην πράξη, κατ αρχήν, σύµφωνα µε τη Συνθήκη, την 1η Νοεµβρίου Η Συνθήκη -η οποία θα ισχύσει από το Νοέµβριο του 2006 εφόσον επικυρωθεί- προβλέπει ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα συζητήσουν τον Οκτώβριο του 2006 τι µέλλει γενέσθαι εάν τα τέσσερα πέµπτα των κρατών- µελών έχουν υπερψηφίσει το Ευρωσύνταγµα, αλλά µία ή περισσότερες χώρες «συναντήσουν δυσκολίες» στην αποδοχή του δύο έτη µετά την υπογραφή του. Οι τελευταίες αυτές χώρες ίσως κληθούν να ψηφίσουν εκ νέου 4. 4.Ψηφίστηκε το ευρωπαϊκό σύνταγµα από την Ελλάδα Τελικά ψηφίστηκε από την ελληνική Βουλή, η Συνθήκη του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος. εν γνωρίζουµε όµως την τύχη και την εφαρµογή του, εάν θα συντελέσει σε µια Ενωµένη Ευρώπη των Κρατών της Ευρώπης (σαν τις 3 _gr?opendocument&start=1&count=30&expand=

12 ΗΠΑ) ή θα υπάρξουν αποσχίσεις κρατών που δεν θα εγκρίνουν µε θετική ψήφο την Συνθήκη του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος και δεν θα υπάρχει η πλήρη και αγαστή συνεργασία των κρατών της Ε.Ε. ή πόσο θα επηρεάσει τα υπάρχοντα συνταγµατικά δικαιώµατα των κρατών που είναι στην Ε.Ε. ακόµα και στην περίπτωση του δικαιώµατος του ΒΕΤΟ, ή πόσο θα συντείνει στην επιθυµητή ένωση των λαών της Ευρώπης 5. 5.Τα θεµελιώδη δικαιώµατα στο ευρωπαϊκό σύνταγµα Η προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων στην Ένωση οργανώνεται και στηρίζεται σε τρία βάθρα: Το Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων (παρ. 1), την Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου (παρ. 2 και 3) και τις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις των κρατών µελών (παρ. 3). Το Σύνταγµα εγγυάται επίσης επιµέρους δικαιώµατα σε διατάξεις διάσπαρτες στο σώµα του. Τέλος, καταστρώνει µια δέσµη αξιών µε ευρεία κανονιστική εµβέλεια που προσδιορίζουν γενικότερα την ενωσιακή έννοµη τάξη. Η προστασία την οποία επιφυλάσσει το Σύνταγµα στα θεµελιώδη δικαιώµατα αποτελεί προϊόν της συνάρθρωσής τους, που αποβλέπει στην ενίσχυσή της αλλά και στην άµβλυνση και στη συναίρεση τυχόν διαφοροποιήσεων µεταξύ τους. α. Ο Χάρτης Η ενσωµάτωση του Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων (άρθρο Ι-9, παρ. 1) ως αυτοτελούς κεφαλαίου του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος (Μέρος Β, άρθρα ΙΙ-61 ώς ΙΙ-114) συνιστά ασφαλώς τη σηµαντικότερη καινοτοµία του 5 htm 11

13 για την προστασία τους στην Ένωση. Οι ευρωπαίοι πολίτες αποκτούν επιτέλους ενιαίο, πλήρη, συνεκτικό και σύγχρονο κατάλογο δικαιωµάτων µε δεσµευτική ισχύ, όπως συµβαίνει κατά βάση στην Πολιτεία. Με αυτό τον τρόπο αντιµετωπίζεται ένα από τα µεγάλα θεσµικά ελλείµµατα που εξακολουθούσαν να σκιάζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον Χάρτη εκπόνησε η οµώνυµη Συνέλευση, της οποίας η σύγκληση είχε αποφασισθεί τον Ιούνιο του 1999 στη Σύνοδο Κορυφής της Κολωνίας. Σταθερά σηµεία αναφοράς κατά την επεξεργασία του υπήρξαν κυρίως: α) η εναρµόνισή του µε τους ορισµούς των Καταστατικών Συνθηκών, β) η µη διεύρυνση των αρµοδιοτήτων της Ένωσης, γ) η διαµόρφωση ενός αυτοτελούς συστήµατος προστασίας των δικαιωµάτων, δ) η αρµονική συνύπαρξη του Χάρτη µε την ΕΣ Α, ε) η αποφυγή δηµιουργίας προβληµάτων που θα καθιστούσαν αναγκαία την αναθεώρηση των εθνικών Συνταγµάτων, και στ) η αποφυγή, στο µέτρο του δυνατού, πρόσθετων δηµοσιονοµικών βαρών. Η κυριότερη καινοτοµία του από συστηµατική άποψη συνίσταται στη διαµόρφωση ενός νέου πρότυπου για την κατάταξη των δικαιωµάτων. Εγκαταλείποντας τη γνώριµη διάκρισή τους σε τρεις κατηγορίες ατοµικά, πολιτικά και κοινωνικά-, ο Χάρτης τα κατατάσσει σε έξι νέες θεµατικές ενότητες. Οι ενότητες αυτές αντιστοιχούν σε έξι αρχές, οι οποίες συνιστούν την πεµπτουσία του ευρωπαϊκού θεσµικού και πολιτικού πολιτισµού. Πρόκειται κατά σειρά για την αξιοπρέπεια (άρθρα 1-5), την ελευθερία (άρθρα 6-19), την ισότητα (άρθρα 20-26), την αλληλεγγύη (άρθρα 27-38), τη δηµοκρατία όπως αποτυπώνεται στα πολιτικά δικαιώµατα- (άρθρα 39-46) και τη δικαιοσύνη (άρθρα 47-50). 12

14 β. Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου Το Σύνταγµα, επιλύοντας µια χρονίζουσα εκκρεµότητα, παρέχει ασφαλές έρεισµα για την προσχώρηση της Ένωσης στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α) (άρθρο Ι-9, παρ. 2). Η προσχώρηση, όπως τονίζεται ρητά στη διάταξη, δεν επιτρέπεται πάντως να µεταβάλλει τις αρµοδιότητες της Ένωσης. Αν, πότε και µε ποιούς όρους θα µπορούσε να συµβεί αυτό δεν είναι εύκολο να προβλεφθεί. Ένα είναι βέβαιο. Με το Σύνταγµα διαγράφεται καθαρά η προοπτική, να αναπτύσσει η Σύµβαση µετά την προσχώρηση της Ένωσης την κανονιστική λειτουργία της και στην ενωσιακή έννοµη τάξη άµεσα και όχι, όπως συµβαίνει σήµερα, δια µέσου παραποµπής. Εωσότου η Ένωση προσχωρήσει στη Σύµβαση, τα δικαιώµατα που κατοχυρώνει αποτελούν µέρος των γενικών αρχών του δικαίου της και εφαρµόζονται στο πλαίσιο της έννοµης τάξης της (άρθρο Ι-9, παρ. 3). Η εν λόγω λύση προϋπήρξε του Συντάγµατος, χρονολογείται δε από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992). Σύµφωνα µε την παραπάνω διάταξη, οι ουσιαστικές διατάξεις της Σύµβασης, όπως έχουν βέβαια διαπλαστεί από τη νοµολογία του Ε Α, ισχύουν διαµέσου της παραποµπής σ αυτήν και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός λοιπόν του γεγονότος, ότι η ΕΣ Α υπήρξε βασική πηγή έµπνευσης του Χάρτη, οι ουσιαστικές διατάξεις της ισχύουν ήδη δυνάµει της παραγράφου 3 του άρθρου Ι-9 του Συντάγµατος και πρέπει να εφαρµόζονται στην πράξη. Τούτο θα συµβαίνει a fortiori στο µέλλον, αν η Ένωση προσχωρήσει στη Σύµβαση (παρ. 2). Και υπό τις δύο εκδοχές, καθίσταται ανάγλυφη η διαλεκτική σχέση που συνέχει, ούτως ή άλλως, το 13

15 Χάρτη και τη Σύµβαση, η οποία αποτελεί το δεύτερο βάθρο για την προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων στην Ένωση. γ. Οι κοινές συνταγµατικές παραδόσεις Χάρτης και Σύµβαση κωδικοποιούν ουσιαστικά τη συνισταµένη της προστασίας των δικαιωµάτων που ισχύει στα κράτη µέλη της, η οποία υπό άλλη εκδοχή αποτυπώνεται στο άρθρο Ι-9, παρ. 3 του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος. Πρόκειται για τις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις των κρατών µελών, οι οποίες αναδεικνύονται ως τρίτο βάρθρο για την προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων στην Ένωση. Αξίζει να σηµειωθεί ότι και η λύση αυτή συναντάτε για πρώτη φορά στη Συνθήκη του Μάαστριχτ (άρθρο ΣΤ παρ. 2), επαναλαµβάνεται στη Συνθήκη του Άµστερνταµ και αποτελεί µέρος του ενωσιακού κεκτηµένου. Οι κοινές συνταγµατικές παραδόσεις, ο πορισµός των οποίων είναι ασφαλώς δυσχερές εγχείρηµα, έχουν συµπληρωµατική µάλλον λειτουργία. Η επίκληση και η εφαρµογή τους είναι δυνατή και αναγκαία σε περιπτώσεις ιδίως, όπου ο Χάρτης και η Σύµβαση ενδέχεται να προσφέρουν προστασία υπολειπόµενη της συνισταµένης τους. δ. Αξίες Το περιεχόµενο και η λειτουργία των θεµελιωδών δικαιωµάτων προσδιορίζονται, τέλος, µε γνώµονα τις αξίες της Ένωσης, οι οποίες 14

16 καταγράφονται στο Σύνταγµα και ισχύουν ως κανόνες µε συνταγµατική περιωπή (άρθρο Ι-2). Έτσι, ο σεβασµός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ελευθερία, η δηµοκρατία, η ισότητα, το κράτος δικαίου, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη καθώς και ο σεβασµός των ανθρωπίνων δικαιωµάτων πρέπει να προσδιορίζουν εφεξής το περιεχόµενο και τη λειτουργία όλων των θεµελιωδών δικαιωµάτων που προστατεύονται στην ενωσιακή έννοµη τάξη. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα συνθέτει µε τις επιλογές του ένα συστηµατικά ενιαίο και συνεκτικό κανονιστικό σύστηµα. εν επιτρέπεται έτσι να θεωρηθεί ότι οι αξίες της Ένωσης έχουν διακηρυκτικό απλώς χαρακτήρα. Αν συνέβαινε αυτό, θα αρκούσε απλώς η µνεία τους στο Προοίµιο. Οι αξίες καλούνται λοιπόν να αναπτύξουν, µε την ευρεία εµβέλειά τους, την κανονιστική λειτουργία τους και να συµβάλλουν στον προσδιορισµό του περιεχοµένου των δικαιωµάτων. ε. Η συνάρθρωση των συστηµάτων Από την παρουσίαση των τριών βάθρων για την προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων στην Ένωση, καθώς επίσης των διάσπαρτων συναφών διατάξεων και των αξιών της προκύπτει µία σύνθετη κανονιστική πραγµατικότητα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην ιστορία των θεσµών δεν υπάρχει ανάλογο προηγούµενο ως προς την πολυπλοκότητα του προτύπου που διαµορφώνεται. Στο Σύνταγµα καταστρώνεται ένα αυτοτελές ενωσιακό σύστηµα, ενώ συγχρόνως γίνεται παραποµπή σε άλλα, γνωστά προ πολλού, συστήµατα. Σύµβαση και κοινές συνταγµατικές παραδόσεις καλούνται έτσι, µετεµφυτευόµενες στην ενωσιακή έννοµη τάξη, να προσδιορίσουν το 15

17 περιεχόµενο και τη λειτουργία των ελευθεριών και των δικαιωµάτων στην Ένωση. Με αυτά τα δεδοµένα, η προστασία τους επαφίεται στο Χάρτη, τις άλλες διατάξεις του Συντάγµατος και τις αξίες της Ένωσης, εξειδικεύεται δε και προσδιορίζεται, όπου είναι αναγκαίο, µε την προσφυγή αφενός στις διατάξεις της Σύµβασης και αφετέρου στις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις. Στο πλαίσιο της ενωσιακής έννοµης τάξης θα συνυπάρχουν λοιπόν στο µέλλον το ενωσιακό αλλά και «δάνεια» συστήµατα. στ. Το ενωσιακό σύστηµα Κορµός του ενωσιακού συστήµατος είναι βέβαια τα δικαιώµατα που εγγυάται ο Χάρτης. Το εννοιολογικό και κανονιστικό περιεχόµενό τους προσδιορίζεται πάντως συχνά µε βάση και τις άλλες διατάξεις του Συντάγµατος για τα θεµελιώδη δικαιώµατα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι όλες οι παραπάνω διατάξεις είναι ισόκυρες. Γι αυτό ακριβώς πρέπει να ερµηνεύονται µε τρόπο που να επιτρέπει, στο µέτρο του δυνατού, την ανάπτυξη της κανονιστικής λειτουργίας τους. Η επισήµανση αυτή δεν στερείται σηµασίας, αφού σε αρκετές περιπτώσεις αναµένεται εύλογα, έννοµες σχέσεις να προσδιορίζονται τόσο από το Χάρτη όσο και από άλλες επιµέρους διατάξεις του Συντάγµατος. Εκτός αυτού, προφανής θα είναι η σηµασία της προσφυγής στις αξίες της Ένωσης, η οποία µπορεί να επενεργήσει διαπλαστικά για την προσαρµογή του Χάρτη και των διατάξεων του Συντάγµατος στα νέα δεδοµένα. Με την αξιοποίησή τους αναµένεται να διευκολυνθεί η 16

18 αντιµετώπιση τυχόν διαφοροποιήσεων που θα εµφανίζονται κατά την παράλληλη εφαρµογή περισσότερων συναφών διατάξεων. ζ. Τα «δάνεια» συστήµατα Το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα δεν ήταν δυνατόν να αγνοήσει το κεκτηµένο των Καταστατικών Συνθηκών για την προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Κατά την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η θεσµική επαύξηση δηλαδή η αναβάθµιση των διαµορφωµένων δοµών µε την προσθήκη νέων αλλά και τη διατήρηση των προηγουµένων- αποτελεί κανόνα που έχει δοκιµασθεί µε επιτυχία. Εύλογο είναι λοιπόν, συστήµατα που διαµορφώθηκαν σε άλλες έννοµες τάξεις -δηλαδή η Σύµβαση στη διεθνή κοινωνία και οι κοινές συνταγµατικές παραδόσεις στην Πολιτεία- να εξακολουθήσουν να προσδιορίζουν την προστασία τους. Όπως αναφέρθηκε, το Σύνταγµα προσφέρει ασφαλές έρεισµα για την προσχώρηση της Ένωσης στη Σύµβαση. Υπό την εκδοχή αυτή, η Σύµβαση θα ισχύει, εφόσον φυσικά η Ένωση προσχωρήσει σε αυτήν, άµεσα και a fortiori στην έννοµη τάξη της, ενώ σήµερα η ισχύς της εδράζεται στην παραποµπή που προβλέπεται στο άρθρο 6 παρ. 2 ΣυνθΕΕ. Αν το Σύνταγµα περιορίζονταν στην αναγνώρισή της ως µέρους των γενικών αρχών του δικαίου της Ένωσης όπως συµβαίνει προς το παρόν-, δεν αποκλείεται στο απώτερο µέλλον, µε την µακρόχρονη εφαρµογή του Χάρτη και την εξοικείωση µε τις διατάξεις του, να σχετικοποιηθεί η σηµασία της στο ενωσιακό θεσµικό οικοδόµηµα. Από τη στιγµή πάντως που η Ένωση προσχωρήσει στη Σύµβαση, τα δύο αυτά καταστατικής υφής κείµενα θα ισχύουν παράλληλα εις το «διηνεκές». 17

19 Οι κοινές συνταγµατικές παραδόσεις αποτελούν επίσης «δάνειο» σύστηµα, σύστηµα δηλαδή που δανείζεται η Ένωση από την Πολιτεία. Σε αυτό προσέφευγαν προηγουµένως οι Συνθήκες και παραπέµπει ήδη το Σύνταγµα. Ο ακριβής προορισµός του περιεχοµένου και της λειτουργίας ενός δικαιώµατος µε βάση τις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις είναι εγχείρηµα από τη φύση του δύσκολο. Η δυσκολία του συνίσταται ιδίως στο γεγονός, ότι προϋποθέτει όχι µόνο µια οριζόντια και εις βάθος σύγκριση των λύσεων που επικρατούν στην έννοµη τάξη όλων των κρατών - µελών της Ένωσης αλλά και την αναζήτηση της κοινής συνισταµένης τους. η. Το νέο κανονιστικό πρότυπο Από τις επισηµάνσεις που προηγήθηκαν γίνεται σαφές ότι η προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων στην Ένωση εδράζεται αφενός στο ενωσιακό και αφετέρου στα «δάνεια» συστήµατα που ισχύουν κατά παραποµπή στην έννοµη τάξη της. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σύνθετο κανονιστικό πρότυπο που εµφανίζεται για πρώτη φορά στην ιστορία των θεσµών και που, παρά τις εγγενείς δυσκολίες για την εφαρµογή του, αναµένεται να συµβάλλει στη θεσµική ωρίµανση της Ένωσης. Το βασικότερο ζήτηµα που θέτει η νέα πραγµατικότητα είναι, από συστηµατική άποψη, η σχέση µεταξύ των κανόνων του ενωσιακού συστήµατος και των κανόνων των «δάνειων» συστηµάτων που έλκονται κάθε φορά προς εφαρµογή. Κατά την ορθότερη άποψη, πρέπει να γίνει αποδεκτή η πρόταξη των πρώτων έναντι των δεύτερων, αφού το Σύνταγµα αποβλέπει στην κατάστρωση ενός αυτοτελούς συστήµατος. ιαφορετικά τίθεται το πρόβληµα της από κοινού εφαρµογής και όσµωσης κανόνων του 18

20 ενωσιακού και των «δάνειων» συστηµάτων προκειµένου να εξακριβωθεί το περιεχόµενο ενός δικαιώµατος. Εν προκειµένω πρέπει επίσης να αναγνωριστεί µεγαλύτερη βαρύτητα στους κανόνες του ενωσιακού συστήµατος, αφού η προσφυγή στους κανόνες των «δάνειων» συστηµάτων αναµένεται να προσλάβει συµπληρωµατική λειτουργία. Γενικότερα, το ενωσιακό σύστηµα κατά την ανάπτυξή του στην πράξη θα τείνει, µε την πάροδο του χρόνου, να ενισχύει τον αυτοτελή χαρακτήρα του. Η διαλεκτική προσέγγιση της διεργασίας αυτής επιτρέπει την εκτίµηση ότι το ενωσιακό σύστηµα θα ενσωµατώνει δηµιουργικά σε ολοένα και µεγαλύτερη έκταση στοιχεία των «δάνειων» συστηµάτων, προσδίδοντας πιο απτό περιεχόµενο στα προστατευόµενα δικαιώµατα. Υπό την έννοια αυτή, η σηµασία τους, όχι βέβαια ως µήτρα και πηγή έµπνευσης του ενωσιακού συστήµατος, θα τείνει διαρκώς µειούµενη. Με τις παραδοχές αυτές αναδεικνύεται η εγγενής δυναµική που εµπεριέχεται στο ενωσιακό σύστηµα που καταστρώνεται στο Ευρωπαϊκό Σύνταγµα 6. 6.Το άρθρο ΙΙ 77 του ευρωπαϊκού συνταγµατος Η ενσωµάτωση της πνευµατικής ιδιοκτησίας στο κυρίως κείµενο του Συντάγµατος δηµιούργησε τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την προστασία της σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο Χάρτης έχοντας νοµική ισχύ, ξεφεύγει από το επίπεδο της απλής πολιτικής διακήρυξης. Η πνευµατική ιδιοκτησία αποτελεί πηγή οικονοµικών ωφελειών για τον δηµιουργό της που του εξασφαλίζουν ένα επίπεδο διαβίωσης και του δίνουν την δυνατότητα να 6 Ο χάρτης των θεµελιωδών δικαιωµάτων της ένωσης) Γιώργος Παπαδηµητρίου 19

21 συνεχίσει απερίσπαστος τις δηµιουργικές του ενασχολήσεις. Του διασφαλίζεται έτσι το ηθικό του δικαίωµα και κατά συνέπεια ο προσωπικός του δεσµός µε το έργο. Επιπλέον για να βελτιώσει τη δηµιουργία ενδεχοµένως να απαιτούσε δυσανάλογες οικονοµικές δαπάνες που να µην τις διέθετε, τις οποίες το περιουσιακό δικαίωµα του τις εξασφαλίζει.. Στις µέρες µας µε την διαρκώς αυξανόµενη τεχνολογική ανάπτυξη η πνευµατική δηµιουργία µπορεί να αποτελέσει στόχο διαφόρων συµφερόντων ίσως άγνωστων αφού σήµερα καλείται κάποιος να προστατευτεί σε παγκόσµιο επίπεδο. Οι δυσκολίες που προκύπτουν από µια τέτοια εξέλιξη είναι εύλογες. Το internet ναι µεν διευκολύνει στη διάδοση των ιδεών και γνώσεων αλλά µπορεί να οδηγήσει και στην εκµετάλλευση των πνευµατικών δηµιουργιών από οποιονδήποτε χωρίς να µπορεί να διαπιστωθεί η ταυτότητα του. Έτσι σύµφωνα µε το άρθρο ΙΙ-77 του ευρωπαϊκού συντάγµατος προστατεύεται το δικαίωµα ιδιοκτησίας. 1. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να είναι κύριος των νοµίµως κτηθέντων αγαθών του, να τα χρησιµοποιεί, να τα διαθέτει και να τα κληροδοτεί. Κανείς δεν µπορεί να στερείται την ιδιοκτησία του, παρά µόνον για λόγους δηµόσιας ωφέλειας, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στον νόµο και έναντι δίκαιης και έγκαιρης αποζηµίωσης για την απώλειά της. Η χρήση των αγαθών µπορεί να υπόκειται σε περιορισµούς από τον νόµο, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο προς το γενικό συµφέρον.2. Η διανοητική ιδιοκτησία προστατεύεται. Στην διανοητική ιδιοκτησία ανήκουν η πνευµατική ιδιοκτησία, τα συγγενικά δικαιώµατα και η βιοµηχανική ιδιοκτησία όπως οι εφευρέσεις και τα σήµατα. Περιλαµβάνει δηλαδή όλα τα άυλα αγαθά ενώ η 20

22 πνευµατική ιδιοκτησία είναι τα δικαιώµατα του δηµιουργού στο έργο. Έτσι εξασφαλίζεται η οµοιογένεια στην επίλυση όµοιων περιπτώσεων 7. Επιπλέον µια σειρά από άλλες διατάξεις διάσπαρτες στο ευρωπαϊκό σύνταγµα συντελούν στην αποτελεσµατικότερη προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας( III 125, III 176, III 315, III 364). 7 Ευρωπαϊκή συνέλευση, Σχέδιο συνθήκης για τη θέσπιση του συντάγµατος της Ευρώπης, Εγκρίθηκε µε συναίνεση από την Ευρωπαϊκή συνέλευση στις 13 Ιουνίου και 10 Ιουλίου2003.Προς τον πρόεδρο του ευρωπαϊκού συµβουλίου, Ρώµη,18 Ιουλίου 2003,Υπηρεσία επίσηµων εκδόσεων των ευρωπαϊκών κοινοτήτων, 2003, Λουξεµβούργο, σελ

23 Β.ΣΥΝΤΑΓΜΑ, ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ, ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1.Η έννοια και η προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας στο σύνταγµα Ι.Η έννοια της πνευµατικής ιδιοκτησίας στο σύνταγµα και στο αστικό δίκαιο Στο αστικό δίκαιο οι όροι «κυριότητα» και «ιδιοκτησία» είναι συνώνυµοι και χρησιµοποιούνται, τόσο στη νοµοθεσία όσο και στην επιστήµη, για να χαρακτηρίσουν την εξουσία του κυρίου πάνω στο πράγµα. ιαφορετική και ευρύτερη είναι η έννοια της ιδιοκτησίας στο συνταγµατικό δίκαιο. Τα Συντάγµατα της Ελλάδας από την περίοδο ήδη του αγώνα της ανεξαρτησίας περιλαµβάνουν την ιδιοκτησία µεταξύ των ατοµικών δικαιωµάτων. Το άρθρο 17 1 του Συντάγµατος 1975 ορίζει ότι «η ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Κράτους». Αν και το Σύνταγµα δεν προσδιορίζει την έννοια της ιδιοκτησίας, η µέχρι σήµερα κρατούσα άποψη δέχεται ότι ως ιδιοκτησία νοείται εδώ η κυριότητα και τα άλλα εµπράγµατα δικαιώµατα πάνω σε κινητά ή ακίνητα. Κατά την ερµηνεία αυτή, απαγορεύοντας το Σύνταγµα την προσβολή της ιδιοκτησίας προστατεύει τόσο την κυριότητα όσο και τα περιορισµένα εµπράγµατα δικαιώµατα πάνω σε κινητό ή ακίνητο, Νεότερη όµως διδασκαλία, που υποστηρίζεται ολοένα και περισσότερο στην ελληνική επιστήµη, δέχεται, ότι η συνταγµατική έννοια της ιδιοκτησίας έχει ακόµη πιο ευρύ περιεχόµενο. Ιδιοκτησία αποτελούν, κατά την άποψη αυτή, όχι µόνο τα εµπράγµατα δικαιώµατα αλλά κάθε περιουσιακό δικαίωµα (εµπράγµατο, ενοχικό, δικαίωµα στα άυλα αγαθά κλπ.), όπως και η περιουσία γενικά, Η ερµηνεία αυτή είναι ορθή γιατί 22