Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών

Transcript

1 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Η θέση της Πρωτοβουλίας Άμεσης Διαδραστικής Δημοκρατίας Ελλάδας (Π.Α.Δ.Δ.Ε.) για την Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Ο Πρόεδρος της Π.Α.Δ.Δ.Ε. Παντελής Γεωργογιάννης Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών - -

2 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση - -

3 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Παντελής Γεωργογιάννης Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Τόμος 1 ος Πάτρα

4 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Όλα τα αντίγραφα υπογράφονται από τον κάτοχο του copyright. Copyright : Παντελής Γεωργογιάννης Διεύθυνση: Οδός Αρχιμήδους, Κτίριο 7 Πάτρα, Τηλ: / Fax: ai : gpa t ote et.gr. gpant@otenet.gr. Τίτλος : Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση - Τόμος 5 ος - Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία και Έρευνα Επιμέλεια διορθώσεων: Ψυχογιού Παναγιώτα, Φιλόλογος Επιμέλεια πρωτοτύπου σε Η/Υ: Μελιτζάνη Ειρήνη, Πτυχιούχος Τ.Ε.Ι. Εκτύπωση: TYPOCENTER, Νεκτάριος Σαραντίδης, Κανάρη 28, Πάτρα. Τηλ./Fax: ISBN: σσ. 254, σχήμα 17,5 Χ 25 εκ. Απαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση του έργου αυτού, καθώς και η αναπαραγωγή του με οποιοδήποτε άλλο μέσο, χωρίς σχετική άδεια του κατόχου του Copyright. - -

5 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Στη μνήμη του αγαπητού φίλου Γιάννη Κρανιδιώτη - 5 -

6 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση - 6 -

7 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Περιεχόμενα Πρόλογος Εισαγωγή Οι όροι «επάρκεια» και «ετοιμότητα» Αποσαφήνιση των όρων Ο όρος «επάρκεια» Επάρκεια διδασκαλίας κατά το Υπουργείο Παιδείας Ο όρος «ετοιμότητα» Μορφές ετοιμότητας Γνωστική ετοιμότητα Μαθησιακή ετοιμότητα Σχολική ετοιμότητα Παράδειγμα για την καλύτερη κατανόηση των όρων «επάρκεια» και «ετοιμότητα» Επάρκεια και ετοιμότητα διδασκαλίας Εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Το Διδασκαλείο Οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες Τα Παιδαγωγικά Τμήματα Συμπερασματικά για την εξέλιξη της εκπαιδευτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών από την απελευθέρωση της Ελλάδας μέχρι σήμερα Τι περιλαμβάνουν οι όροι εκπαιδευτική επάρκεια και εκπαιδευτική ετοιμότητα Εκπαιδευτική Επάρκεια

8 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Εκπαιδευτική ετοιμότητα Στόχοι της εκπαιδευτικής επάρκειας και της εκπαιδευτικής ετοιμότητας Διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Εισαγωγικά Τι είναι διαπολιτισμική επάρκεια και τι διαπολιτισμική ετοιμότητα Διαπολιτισμική επάρκεια Διαπολιτισμική ετοιμότητα Στόχοι της διαπολιτισμικής επάρκειας και της διαπολιτισμικής ετοιμότητας Μεθοδολογία της έρευνας Διαπίστωση της εκπαιδευτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Διαπίστωση της εκπαιδευτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Διαπίστωση της διαπολιτισμικής επάρκειας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Διαπίστωση της διαπολιτισμικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Έρευνα για τη διαπίστωση της εκπαιδευτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Ερευνητικά αποτελέσματα για τα διδασκόμενα μαθήματα στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση Μαθήματα Α/βάθμιας Εκπαίδευσης Μαθήματα Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Μαθήματα Γυμνασιακής Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης Μαθήματα Λυκειακής Εκπαίδευσης Μαθήματα λυκειακής εκπαίδευσης ανά κατηγορία Μαθήματα Γυμνασιακής και Λυκειακής Εκπαίδευσης και οι διδακτικές τους Ποια μαθήματα διδάσκουν οι εκπαιδευτικοί της Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης; Οι εκπαιδευτικοί της προσχολικής εκπαίδευσης αγωγής Οι εκπαιδευτικοί της δημοτικής εκπαίδευσης, όλων των - 8 -

9 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης μαθημάτων πλην των ειδικοτήτων Μαθήματα που διδάσκουν οι εκπαιδευτικοί της μέσης εκπαίδευσης Ερευνητικά αποτελέσματα για την παρουσία διδακτικών στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για την Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση Η παρουσία των διδακτικών στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για την Α/βάθμια εκπαίδευση Η παρουσία των διδακτικών στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για την προσχολική εκπαίδευση Συμπεράσματα προτάσεις αναφορικά με την παρουσία των διδακτικών στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για την Α/βάθμια εκπαίδευση Η παρουσία των διδακτικών στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση Πανεπιστημιακά Τμήματα Φιλολογίας και Ιστορίας Αρχαιολογίας και οι διδακτικές τους Πανεπιστημιακά Τμήματα Ξένων Γλωσσών και οι διδακτικές τους Πανεπιστημιακά Τμήματα Μαθηματικών, Πληροφορικής και οι διδακτικές τους Πανεπιστημιακά Τμήματα Βιολογίας, Χημείας και Φυσικής και οι διδακτικές τους Πανεπιστημιακά Τμήματα Οικιακής Οικονομίας & Οικολογίας και Τμήματα Γεωγραφίας και οι διδακτικές τους Πανεπιστημιακά Τμήματα Οικονομικών Επιστημών και οι διδακτικές τους Πανεπιστημιακά Τμήματα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΤΕΦΑΑ) και οι διδακτικές τους Αντιστοιχία ειδικεύσεων εκπαιδευτικών και διδασκομένων μαθημάτων εκπαιδευτικών της Β/βάθμιας εκπαίδευσης Αντιστοιχία ειδικεύσεων εκπαιδευτικών και διδασκομένων μαθημάτων εκπαιδευτικών της Β/βάθμιας εκπαίδευσης σύμφωνα με τη νέα απόφαση του ΥΠ.Ε.Π.Θ /Γ2/ περί «Αναθέσεων μαθημάτων Γυμνασίου και Ενιαίου Λυκείου» Συμπεράσματα προτάσεις αναφορικά με την παρουσία των διδακτικών στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση Αντιστοιχία ειδικεύσεων εκπαιδευτικών Β/βάθμιας εκπαίδευσης και μαθημάτων που θα έπρεπε να διδάσκουν. Μια εναλλακτική πρόταση Ερευνητικά αποτελέσματα για την εκπαιδευτική επάρκεια των εκπαιδευτικών Η εκπαιδευτική επάρκεια των εκπαιδευτικών του νομού Αχαΐας Η εκπαιδευτική επάρκεια των εκπαιδευτικών του νομού Λασιθίου

10 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση 4.4. Συμπεράσματα Έρευνα για τη διαπίστωση της εκπαιδευτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Εκπαιδευτική ετοιμότητα του εκπαιδευτικού Α/βάθμιας εκπαίδευσης Μελέτη περίπτωσης για την απόκτηση εκπαιδευτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης κατά το παράδειγμα του Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Πατρών Οι πρακτικές ασκήσεις Εκπόνηση του Project (Πρόγραμμα) Πραγματοποίηση εργαστηρίου Ενδεικτική άποψη της Χρυσοβαλάντης Γιάννακα, απόφοιτης Παιδαγωγικού Τμήματος Πανεπιστημίου Πατρών, σχετικά με τις Πρακτικές Ασκήσεις (ακαδημαϊκό έτος ) Ερευνητικά αποτελέσματα για την εκπαιδευτική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Η εκπαιδευτική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών του νομού Αχαΐας Η εκπαιδευτική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών του νομού Λασιθίου Εκπαιδευτική ετοιμότητα του εκπαιδευτικού Β/βάθμιας εκπαίδευσης Συμπεράσματα Έρευνα για τη διαπίστωση της διαπολιτισμικής επάρκειας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Σε ποιους απευθύνεται η διαπολιτισμική εκπαίδευση Πότε ένας εκπαιδευτικός είναι διαπολιτισμικά επαρκής Διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών της Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Εκπαιδευτικοί απόφοιτοι πριν το Εκπαιδευτικοί που αποφοίτησαν μετά το Εισαγωγικά για τη διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών

11 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών και διαπολιτισμική πραγματικότητα Διαπολιτισμική επάρκεια: Προσπάθειες των εκπαιδευτικών και υποχρεώσεις της ελληνικής πολιτείας Μαθήματα που συνθέτουν τη διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Κοινά μαθήματα για απόκτηση διαπολιτισμικής επάρκειας από τους εκπαιδευτικούς που θα διδάξουν στην Ελλάδα και το εξωτερικό Μαθήματα για τους εκπαιδευτικούς που προορίζονται να προσφέρουν διαπολιτισμικό έργο στο εξωτερικό Μαθήματα για τους εκπαιδευτικούς του εσωτερικού Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στα Τμήματα Προσχολικής Αγωγής Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στα Τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση Πού μπορεί να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός τη διαπολιτισμική επάρκεια Ερευνητικά αποτελέσματα σε σχέση με τη διαπολιτισμική επάρκεια εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης Η διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών του νομού Αχαΐας Η διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών του νομού Λασιθίου Διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών της Β/βάθμιας εκπαίδευσης Συμπεράσματα Έρευνα για τη διαπίστωση της διαπολιτισμικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Πότε ένας εκπαιδευτικός είναι διαπολιτισμικά έτοιμος Ερευνητικά αποτελέσματα για τη διαπολιτισμική ετοιμότητα εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης Διαπολιτισμική ετοιμότητα εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης στο νομό Αχαΐας

12 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης του νομού Αχαΐας σε θέματα γλώσσας και πολιτισμού Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης του νομού Αχαΐας σε θέματα εκπαίδευσης και νομοθεσίας Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης του νομού Αχαΐας σε θέματα οργάνωσης και διοίκησης Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης του νομού Λασιθίου Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης του νομού Λασιθίου σε θέματα γλώσσας και πολιτισμού Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης του νομού Λασιθίου σε θέματα εκπαίδευσης και νομοθεσίας Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας εκπαίδευσης του νομού Λασιθίου σε θέματα οργάνωσης και διοίκησης Σύγκριση των αποτελεσμάτων της έρευνας στο νομό Αχαΐας και το νομό Λασιθίου Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Β/βάθμιας εκπαίδευσης Συμπερασματικά για τη διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Πού μπορεί να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός της Α/βάθμιας και Β/βάθμιας την εκπαιδευτική και διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα Υποψήφιοι εκπαιδευτικοί Εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα των υποψήφιων εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα των υποψήφιων εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Εν ενεργεία εκπαιδευτικοί Διδασκαλεία Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Τα Διδασκαλεία των Παιδαγωγικών Τμημάτων Α/βάθμιας εκπαίδευσης Τα Διδασκαλεία των Πανεπιστημιακών Τμημάτων Β/βάθμιας εκπαίδευσης Είδη Διδασκαλείων Διαδικασία βελτίωσης της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας

13 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με την πρότασή μας Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών προσχολικής αγωγής Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών Β/βάθμιας εκπαίδευσης Βελτίωση της εκπαιδευτικής ετοιμότητας εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης Διαδικασία απόκτησης της διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας Απόκτηση της διαπολιτισμικής επάρκειας των εν ενεργεία εκπαιδευτικών για το εσωτερικό και το εξωτερικό Διαπολιτισμική Επάρκεια των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης για το εσωτερικό Διαπολιτισμική Επάρκεια των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης για το εξωτερικό Διαπολιτισμική Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης για το εσωτερικό και το εξωτερικό Η διαπολιτισμική ετοιμότητα των εν ενεργεία εκπαιδευτικών που ασκούν εκπαιδευτικό έργο στο εσωτερικό Η διαπολιτισμική ετοιμότητα των εν ενεργεία εκπαιδευτικών που ασκούν εκπαιδευτικό έργο στο εξωτερικό 194 Συγκεντρωτικός Κατάλογος Βιβλιογραφίας 197 Ελληνόγλωσση 197 Ξενόγλωσση 197 Ιστοσελίδες 198 Παράρτημα Ι 207 Ερωτηματολόγιο για τη διαπίστωση της εκπαιδευτικής και διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών της Α/βάθμιας εκπαίδευσης 209 Παράρτημα ΙΙ 217 Ενδεικτικός πίνακας αντιστοιχίας μαθημάτων και διδασκόντων εκπαιδευτικών από τα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση και συμπεριλαμβάνονται στην έρευνά μας

14 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Παράρτημα ΙΙΙ 223 Πίνακας Αντιστοιχίας Ειδικοτήτων Εκπαιδευτικών και Διδασκόμενων Μαθημάτων Β/βάθμιας Εκπαίδευσης 225 Οδηγίες για την εφαρμογή των πινάκων αντιστοιχίας διδασκομένων μαθημάτων του Γυμνασίου και του Ενιαίου Λυκείου και κλάδων και ειδικοτήτων εκπαιδευτικών 239 Αναθέσεις μαθημάτων Γυμνασίου και Ενιαίου Λυκείου 242 Πίνακας Κλάδων Ειδικοτήτων Εκπαιδευτικών Δ.Ε

15 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Πρόλογος Κάθε χώρα, κάθε οργανωμένη κοινωνία επιδιώκει την όποιας μορφής αναβάθμισή της στον πολιτισμό, την οικονομία, τις επιστήμες κ.λπ. μέσω των διάφορων μορφών εκπαίδευσης που παρέχει στους πολίτες της στα πλαίσια του εκπαιδευτικού της συστήματος, όπως: 1. Tυπική εκπαίδευση (formal education): ορίζεται ως το ιεραρχημένο, δομημένο και οργανωμένο χρονικά σε βαθμίδες εκπαιδευτικό σύστημα, από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση έως το πανεπιστήμιο. 2. Μη τυπική εκπαίδευση (non formal education): ορίζεται ως η οποιαδήποτε οργανωμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, που απευθύνεται σε συγκεκριμένους εκπαιδευόμενους και έχει συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους. 3. Άτυπη εκπαίδευση (informal education): θεωρείται ως η διαδικασία με την οποία κάθε άτομο, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, μαθαίνει και αποκτά στάσεις, αξίες, ικανότητες δεξιότητες και γνώσεις, από τις επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον του (οικογένεια, εργασία αλλά και βιβλιοθήκες, Μ.Μ.Ε. κ.ά.) *. Αυτό σημαίνει πως η κάθε χώρα διαμορφώνει και ασκεί εκπαιδευτική πολιτική σύμφωνα με την οποία λειτουργεί το εκπαιδευτικό της σύστημα σε όλες τις προαναφερθείσες μορφές. Επομένως, και λόγω της σημασίας που έχει η εκπαίδευση υπό τη στενή της έννοια ως τυπική εκπαίδευση (formal education) ή υπό την ευρύτερη έννοια ως μη τυπική εκπαίδευση (non formal education) για τους πολίτες της χώρας, και για την παρουσία και θέση της ίδιας της χώρας στο παγκόσμιο πολιτικό, πολιτισμικό, οικονομικό και κοινωνικό * Γεωργογιάννης, Π. (2006), Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση - Τόμος 3ος - Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο - Αλλαγή φιλοσοφίας και στρατηγικής στη δια βίου μάθηση, κατάρτιση και λαϊκή επιμόρφωση με πρωταγωνιστή τον πολίτη. Μη χρηματοδοτούμενο ερευνητικό πρόγραμμα, Πάτρα

16 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση γίγνεσθαι, η εκπαιδευτική αυτή πολιτική είναι και πρέπει να είναι κυρίαρχη πολιτική. Η εκπαιδευτική πολιτική περιλαμβάνει επιμέρους πολιτικές, με έναν εξίσου κυρίαρχο ρόλο, αφού η έλλειψη μίας από αυτές εμποδίζει την αποτελεσματική λειτουργία της κυρίαρχης πολιτικής επιλογής, δηλαδή την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης με επιπτώσεις στο μορφωτικό κ.λπ. επίπεδο του λαού της χώρας. Τέτοιες πολιτικές είναι: πολιτική για την παραγωγή και διάθεση διδακτικού υλικού, αφού κάθε διδακτικό υλικό δε μπορεί να θεωρηθεί κατάλληλο για κάθε μορφή εκπαίδευσης. πολιτική κτηριακών εγκαταστάσεων, που σημαίνει μια συγκεκριμένη μορφή δόμησης και λειτουργικών προϋποθέσεων σύμφωνα με τους στόχους της εκπαίδευσης. πολιτική υλικοτεχνικής υποδομής, έτσι ώστε ολόκληρο το σύστημα των κάθε είδους σχολικών μονάδων να είναι σε πλήρη λειτουργία. πολιτική κατάρτισης - επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, για να είναι όσο γίνεται πιο ενήμεροι στις επιστημονικές εξελίξεις του κλάδου τους και επομένως πιο αποτελεσματικοί συνολικά στο έργο τους, πρωτίστως όμως στη διδακτική διαδικασία και παιδαγωγική παρέμβασή τους στους νέους πολίτες της χώρας. πολιτική αναλυτικών προγραμμάτων, έτσι ώστε να προσαρμόζονται τα περιεχόμενα στις εκάστοτε πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, αλλά κυρίως να αντιστοιχούν οι στόχοι, οι διαδικασίες και τα περιεχόμενα στους σκοπούς που επιδιώκονται, ανάλογα με τα διδασκόμενα υποκείμενα, και να αποτελούν μέρος των στόχων και προοπτικών της ίδιας της χώρας. πολιτική αξιολόγησης σε όλες τις δραστηριότητες των επιμέρους πολιτικών, και κυρίως σε πρόσωπα και πράγματα που έχουν άμεση σχέση με τη λειτουργία των εκπαιδευτικών μονάδων και τους μαθητές, που τελικά είναι και πρέπει να είναι οι βασικοί αποδέκτες. Τόσο την εκπαιδευτική πολιτική γενικά, όσο και τις επιμέρους πολιτικές πρέπει να χαρακτηρίζει η αξιοκρατία και να δημιουργούν με την εφαρμογή τους την απαιτούμενη ποιότητα σε όλες τις παραμέτρους της εκπαίδευσης. Αυτά τα στοιχεία χρειάζεται και έχει ανάγκη σήμερα η εκπαίδευσή μας και επομένως η χώρα μας. Η σημασία της εκπαίδευσης και η δεδομένη κατάσταση, όπως αυτή διαμορφώνεται σήμερα σε αυτή, μας παρακίνησε στην πραγματοποίηση ερευνών που αφορούν άμεσα την εκπαίδευσή μας και την αποτελεσματικότερη λειτουργία της προς όφελος των μαθητών, τις οποίες θα δημοσιοποιήσουμε σε σειρά βιβλίων με γενικό τίτλο Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση, που θα περιλαμβάνουν θεματικές όπως: εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα των εκπαιδευτικών διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα των εκπαιδευτικών αξιολόγηση σχολικών μονάδων αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών διοικητική επάρκεια και ετοιμότητα στελεχών εκπαίδευσης συμβουλευτική επάρκεια και ετοιμότητα σχολικών συμβούλων δια βίου μάθηση, κατάρτιση και λαϊκή επιμόρφωση αξιολόγηση των μαθητικών επιδόσεων τύποι σχολείων και μορφές εκπαίδευσης στην Ελλάδα κ.λπ. Στόχος μας είναι μέσω αυτών των ερευνών να διαπιστώσουμε το επίπεδο των παραπάνω παραμέτρων της εκπαίδευσης και ενδεχόμενα να συμβάλλουμε στη βελτίωσή

17 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης τους, έτσι ώστε το εκπαιδευτικό μας σύστημα, οι διαδικασίες της εκπαίδευσης, οι σχολικές μονάδες, οι εκπαιδευτικοί, τα στελέχη εκπαίδευσης να είναι ουσιαστικά ισότιμα και αντάξια με τα αντίστοιχα της Ευρώπης. Παντελής Γεωργογιάννης

18 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση

19 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Εισαγωγή 1 Υπό τις σύγχρονες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, η επιβίωση κάθε ατόμου στηρίζεται σε ένα στέρεο υπόβαθρο γνώσεων, συνεχώς αναπροσαρμοζόμενο στις ραγδαία εξελισσόμενες καταστάσεις, προκειμένου να καταστεί το άτομο ανταγωνιστικό και χρήσιμο τόσο για τον εαυτό του, όσο και για την κοινωνία. Επομένως, η νεολαία, οι αυριανοί πολίτες, οφείλουν να αποκτήσουν τα απαραίτητα πνευματικά εφόδια, αλλά και ικανότητες ώστε να ανταποκριθούν στα συνεχώς μεταβαλλόμενα δεδομένα που εισάγει η σημερινή κοινωνία της γνώσης. Οι εκπαιδευτικοί, λοιπόν, είναι εκείνοι που θα διδάξουν στους μαθητές όχι μόνο τις απαραίτητες γνώσεις αλλά και τους τρόπους - μηχανισμούς προσαρμογής, αναπροσαρμογής αλλά και επέκτασης των ήδη αποκτηθέντων γνώσεών τους. Είναι, λοιπόν, φυσικό, να υποθέσουμε οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν όλες τις ικανότητες αλλά και δεξιότηες που είναι απαραίτητες για να διαμορφώσουν τους σημερινούς μαθητές σε πολίτες της κοινωνίας του αύριο. Στο συγκεκριμένο τόμο οι «Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση» έχουν ακριβώς αυτό το στόχο. Να διαπιστώσουν, δηλαδή, κατά πόσο οι εκπαιδευτικοί της Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης, μέσω των προγραμμάτων σπουδών των Πανεπιστημίων που φοίτησαν, είναι άρτια καταρτισμένοι για να εκπληρώσουν την αποστολή τους υπό το πρίσμα των συνεχώς μεταβαλλόμενων πολιτικών, τεχνολογικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχεδιάγραμμα

20 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Με τις έρευνές μας, προσπαθήσαμε να διαπιστώσουμε το επίπεδο της εκπαιδευτικής και διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α/ βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης, όπως αυτή παρέχεται από τα Α.Ε.Ι. της χώρας και άλλους φορείς. Στόχος μας ήταν να τεκμηριώσουμε τα αποτελέσματά μας με ερευνητικά δεδομένα, τα οποία ο αναγνώστης θα συναντήσει διατρέχοντας αυτόν τον τόμο. Παντελής Γεωργογιάννης

21 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Οι όροι «επάρκεια» και «ετοιμότητα» Αποσαφήνιση των όρων Ο όρος «επάρκεια» είναι μια έννοια που στη γλώσσα μας χρησιμοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα. Το θέμα, όμως, που προκύπτει είναι ότι οι χρήστες χρησιμοποιούν τον όρο κατά τέτοιον τρόπο, ώστε σε πολλές περιπτώσεις να επεκτείνεται το νόημα του όρου και να επικαλύπτει και άλλες έννοιες με διαφορετικό νόημα, με αποτέλεσμα να προκαλεί σύγχυση και διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Ένας βασικός όρος που «επικαλύπτεται» από τον όρο «επάρκεια», είναι ο όρος «ετοιμότητα», έτσι ώστε να μην γίνεται αντιληπτό, κυρίως στον εκπαιδευτικό παιδαγωγικό χώρο, τι ακριβώς σημαίνει «επάρκεια» και τι «ετοιμότητα». Στη συνέχεια του κεφαλαίου αυτού, θα αναλύσουμε, αλλά και θα οριοθετήσουμε το εύρος των όρων, έτσι ώστε να έχουμε μια σαφή εικόνα αφενός για τη γενικότερη χρήση τους και αφετέρου για τη χρήση τους κατά την παρουσίαση των θεωρητικών και ερευνητικών δεδομένων, αλλά και των απόψεών μας στα πλαίσια αυτού του βιβλίου Ο όρος «επάρκεια» Αν παρατηρήσουμε τους ορισμούς οποιουδήποτε λεξικού σχετικά με την έννοια «επάρκεια», τότε διαπιστώνουμε ότι οι ερμηνείες της τόσο από τα λεξικά, όσο και από την καθημερινή χρήση της έννοιας έχει δύο διαφορετικά περιεχόμενα, δηλαδή αναφέρεται: 1. σε ποσότητα υλικών αγαθών, χωρίς να αναφέρονται οι ποιότητες αυτών (π.χ. επάρκεια τροφίμων, ηλεκτρικού ρεύματος κ.λπ.), με αντίθετες έννοιες τις «ανεπάρκεια», «έλλειψη» κ.λπ. Αν, όμως, εμβαθύνουμε στον όρο «επάρκεια υλικών αγαθών», τότε διαπιστώνουμε και σ αυτήν ποιοτικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, αν γιορτάζουμε τα γενέθλιά μας, για τους καλεσμένους μας χρειαζόμαστε συγκεκριμένα πράγματα, δηλαδή ένα χώρο, ένα τραπέζι, καθίσματα, ποτήρια, κ.λπ. Αν διαθέτουμε όλα τα απαραίτητα υλικά αγαθά, τότε μπορούμε να πούμε ότι έχουμε επάρκεια

22 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση Έχουμε δηλαδή την απαραίτητη ποσότητα για την πραγματοποίηση της εκδήλωσης. Αν όμως θέσουμε συγκεκριμένες προϋποθέσεις και αντί για πλαστικά ποτήρια θέλουμε κρυστάλλινα, αν αντί για χάρτινα πιάτα θέλουμε πορσελάνινα κ.λπ., τότε μιλούμε για ποιοτικά χαρακτηριστικά των υλικών αγαθών, άρα μιλούμε για ποιοτική επάρκεια των υλικών αγαθών. 2. σε ικανότητες ανθρώπων με συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά (π.χ. επάρκεια δυνάμεων, επάρκεια γνώσεων κ.λπ.), με αντίθετες έννοιες τις «ανεπάρκεια», «ανικανότητα», «αναξιότητα» κ.λπ. Γίνεται σαφές ότι η έννοια «επάρκεια» είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί, και χρησιμοποιείται, σε όλες τις περιπτώσεις και καταστάσεις, με το πραγματικό ή το αντίθετό της νόημα, για να δηλώσει την ποσότητα κάθε φορά προσώπων ή υλικών αγαθών, ενώ στην αντίθετη περίπτωση τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, δηλαδή οι ικανότητες, αναφέρονται μόνο σε πρόσωπα. Μετά τη διαφοροποίηση της γενικότερης χρήσης του όρου «επάρκεια» και το διαχωρισμό της σε επάρκεια ικανοτήτων και υλικών αγαθών, θα αναφερθούμε σε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα επάρκειας, την επάρκεια διδασκαλίας, όπως την ορίζει το Υπουργείο Παιδείας Επάρκεια διδασκαλίας κατά το Υπουργείο Παιδείας Σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, επάρκεια διδασκαλίας είναι η βεβαίωση ικανότητας διδασκαλίας που χορηγείται από αυτό σε κατόχους ορισμένων διπλωμάτων σε ορισμένο γνωστικό αντικείμενο και είναι απαραίτητη για τη νόμιμη διδασκαλία του αντικειμένου αυτού στην εκπαίδευση. Η βεβαίωση αυτή, της επάρκειας διδασκαλίας, χορηγείται ως επί το πλείστον, σε κατόχους διπλωμάτων ξένων γλωσσών, τα οποία απέκτησαν από ξένα πανεπιστήμια (π.χ. Cambridge Proficiency, Michigan Proficiency), προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να διδάξουν τη γλώσσα που σπούδασαν σε ιδιωτικούς φορείς (π.χ. φροντιστήρια). Αν τώρα κάποιος είναι απόφοιτος της Αγγλικής Φιλολογίας, το Υπουργείο Παιδείας θεωρεί αυτονόητο ότι ο πτυχιούχος μπορεί να διδάξει όχι μόνο σε ιδιωτικούς φορείς, αλλά και στο δημόσιο, δηλαδή στην κρατική εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, θεωρείται δεδομένο ότι ο απόφοιτος της Αγγλικής Φιλολογίας στην Ελλάδα διαθέτει την απαιτούμενη «επάρκεια διδασκαλίας», δηλαδή την «ικανότητα διδασκαλίας». Το ίδιο ισχύει φυσικά για όλα τα πτυχία των Α.Ε.Ι. και Α.Τ.Ε.Ι. που χορηγούνται στη χώρα. Επομένως, ο όρος «επάρκεια» αποκτά μια δεσπόζουσα θέση στην εκπαίδευση, αφού συμπεριλαμβάνει όλες τις απαιτούμενες γνώσεις που πρέπει να έχει το άτομο στα αντικείμενα του γνωστικού χώρου που σπούδασε και κατέστη πτυχιούχος. Συνεπώς, για το Υπουργείο Παιδείας, το χορηγούμενο πτυχίο συμπεριλαμβάνει όλη την απαιτούμενη γνώση, αλλά και τις απαιτούμενες δεξιότητες της διδακτικής διαδικασίας, έτσι ώστε να μπορέσει ο εκπαιδευτικός να ανταπεξέλθει στο έργο του στην πράξη. Με τη διατύπωση αυτή και μετά την παρουσίαση των όρων, διαπιστώνουμε ότι η έννοια «επάρκεια» θεωρείται ή αποδίδεται και με την έννοια «ικανότητα» ή «δεξιότητα», όσον αφορά στους εκπαιδευτικούς. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι κάθε πτυχιούχος που αποφοιτά από ένα πανεπιστημιακό τμήμα, που έχει ως στόχο και

23 Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια και Ετοιμότητα των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης χώρο απασχόλησης την Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση, μπορεί να συμμετάσχει στις διαδικασίες διορισμού (Α.Σ.Ε.Π., αναπληρωτής κ.λπ.) και ανάλογα με τις ανάγκες της εκπαίδευσης να διδάξει τα αντίστοιχα μαθήματα για τα οποία σπούδασε στο Α.Ε.Ι. ή Α.Τ.Ε.Ι. Στο σημείο αυτό, δημιουργείται η σύγχυση όσον αφορά στη χρήση των εννοιών «επάρκεια» και «ετοιμότητα» στην εκπαίδευση, όπως θα δούμε στη συνέχεια Ο όρος «ετοιμότητα» Σχετικά με την έννοια «ετοιμότητα», διαπιστώνουμε ότι η έννοια αναφέρεται: 1. Στην ικανότητα του ατόμου ή της ομάδας να αντιλαμβάνονται άμεσα ερεθίσματα του περιβάλλοντός τους και να μπορούν να αντιδρούν κατάλληλα σε αυτά. Η αντίδραση όμως αυτή δεν είναι αντανακλαστική, αλλά αποτέλεσμα κατάλληλης προετοιμασίας και μάθησης εκ μέρους του ατόμου ή της ομάδας (π.χ. ετοιμότητα ενός τερματοφύλακα, ετοιμότητα των ενόπλων δυνάμεων κ.λπ.). Συνώνυμη έννοια της ετοιμότητας αυτής είναι η εγρήγορση. 2. Στην ευχέρεια του ατόμου να μπορεί να διατυπώσει άμεσα νοήματα, ερωτήσεις, απαντήσεις στα πλαίσια συγκεκριμένων διαδικασιών (π.χ. ο πολιτικός αντέκρουσε τα επιχειρήματα του αντιπάλου του με ετοιμότητα κ.λπ.). Συνώνυμη έννοια της ετοιμότητας αυτής είναι η ετοιμολογία. 3. Στην κατάσταση προετοιμασίας για αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα. Στη μάθηση υπάρχει ένας βαθμός προετοιμασίας που είναι απαραίτητος, ώστε ένα συγκεκριμένο καθήκον ή θέμα να αντιπροσωπεύει μάθηση με νόημα. Η ετοιμότητα καλύπτει όλες τις φάσεις της ανάπτυξης, π.χ. σωματική, ψυχολογική και κοινωνική. Απ όσα παραθέσαμε μέχρι τώρα για την ετοιμότητα, γίνεται φανερή αφενός η ευρύτητα χρήσης του όρου, σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής, αφετέρου η διάκριση χρήσης του όρου σε δύο κατηγορίες: 1. στο ανθρώπινο δυναμικό με όλες τις εκφάνσεις και 2. στο υλικό δυναμικό. Για παράδειγμα, όταν λέμε ότι ο κρατικός μηχανισμός είναι σε ετοιμότητα για την αντιμετώπιση θεομηνίας, εννοούμε ότι βρίσκονται σε ετοιμότητα τόσο το ανθρώπινο δυναμικό του κρατικού μηχανισμού, όσο και το υλικό δυναμικό, που αποτελείται από τα απαραίτητα μηχανήματα, οχήματα κ.λπ. που απαιτούνται για να φέρει εις πέρας το ανθρώπινο δυναμικό το καθήκον του Μορφές ετοιμότητας Γνωστική ετοιμότητα Ο όρος αυτός προσδιορίζει την κατάσταση εγρήγορσης του συστήματος των γνωστικών λειτουργιών, χάρη στην οποία μεγιστοποιείται η δυνατότητα πρόσληψης και 1 (Ιστοσελίδα Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Α.Π.Θ.) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω )

24 Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση γνωστικής επεξεργασίας των πληροφοριών. Αυτό σημαίνει ότι οι νευρώνες του ατόμου, το νευρικό σύστημα γενικότερα, θα πρέπει να έχει αναπτυχθεί επαρκώς, έτσι ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε γνωστικά ερεθίσματα που προέρχονται από το περιβάλλον του. Στην περίπτωση αυτή, η επάρκεια ανάπτυξης του οργανισμού προηγείται των λειτουργιών της γνωστικής ετοιμότητας Μαθησιακή ετοιμότητα «Η μαθησιακή ετοιμότητα αποτελεί κεντρικό όρο της ψυχολογίας της μάθησης. Ως ετοιμότητα περιγράφεται η θετική προδιάθεση του ανθρώπου για κάποια επίδοση. Η μαθησιακή ετοιμότητα χρησιμοποιείται με δύο έννοιες: από τη μια μεριά μαθησιακή ετοιμότητα (readiness to learn) ως προδιάθεση του ανθρώπου να αποκτάει κατά την εξέλιξή του γνώσεις και ικανότητες, οι οποίες μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα αλλαγές στη συμπεριφορά του. Από την άλλη μεριά, σημαίνει το κίνητρο να εκμαθηθεί κάτι στα πλαίσια συγκεκριμένων καταστάσεων. Η βάση και των δύο ερμηνειών είναι κοινή: θεωρούν τη μαθησιακή ετοιμότητα ως προϋπόθεση μιας επιτυχημένης εκμάθησης. Σχετικά με το ερώτημα της προέλευσης ή της αρχικής δημιουργίας υπάρχουν τρεις απόψεις: 1. Η μαθησιακή ετοιμότητα αποτελεί ένδειξη ωριμότητας (μαθησιακή ωριμότητα). Μόνο όταν υπάρχει μπορεί να επιτευχθεί μια εκμάθηση. 2. Η μαθησιακή ετοιμότητα επηρεάζεται από τον τρόπο παρουσίασης του υλικού προς εκμάθηση. 3. Η μαθησιακή ετοιμότητα εξαρτάται από τις προηγούμενες μαθησιακές επιδόσεις ενός παιδιού ή γενικότερα ενός μαθητή. Όσο νωρίτερα αρχίζει η εκπαίδευση και η αντιπαράθεση του μαθητή με μαθησιακό υλικό, τόσο υψηλότερος είναι ο βαθμός της μαθησιακής ετοιμότητας. Η δυνατότητα εκμάθησης ενός γνωστικού αντικειμένου είναι μεγαλύτερη όταν ο μαθητής έχει ήδη εμπειρία με παρόμοιες μαθησιακές διαδικασίες (learning sets)» Σχολική ετοιμότητα Ο όρος «σχολική ετοιμότητα» αναφέρεται, κυρίως, στην ικανότητα του μαθητή, που πηγαίνει για πρώτη φορά στο σχολείο, να μάθει τα γνωστικά αντικείμενα που διδάσκονται στην Α τάξη δημοτικού χωρίς σχετική πίεση. Τα κύρια γνωστικά αντικείμενα που το παιδί πρέπει να διδαχθεί και να μάθει στην Α τάξη, για να θεωρηθεί η φοίτησή του επιτυχής, είναι η ανάγνωση, η γραφή ορθογραφία και η αριθμητική. Μετά τον ορισμό της σχολικής ετοιμότητας, γίνεται φανερό ότι η μαθησιακή ετοιμότητα αποτελεί προϋπόθεση της σχολικής ετοιμότητας, «η οποία γίνεται κατανοητή ως σχετικό μέγεθος στο μεταίχμιο τριών συνισταμένων: 2 (Ιστοσελίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω ). 3 (Ιστοσελίδα Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω ). 4 (Ιστοσελίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω )