ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ( ) εκατό χρόνια από τον θάνατό του

Transcript

1 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :19 πμ Page 1 Κεδρισός ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ( ) εκατό χρόνια από τον θάνατό του [...] Ἐκ τῆς παρούσης ἡμῶν γενεᾶς τίς ἠμύνθη περὶ πάτρης; Ἠμύνθησαν περὶ πάτρης οἱ ἄστοργοι πολιτικοί, οἱ ἐκ περιτροπῆς μητρυιοὶ τοῦ ταλαιπώρου ὠρφανισμένου Γένους [...]; Ἄμυνα περὶ πάτρης δὲν εἶναι αἱ σπασμωδικαί, κακομελέτητοι καὶ κακοσύντακτοι ἐκστρατεῖαι, οὐδὲ τὰ σκω ριασμένης ἐπιδεικτικότητας θωρηκτά. Ἄμυνα περὶ πάτρης θὰ ἦτο ἡ εὐσυνείδητος λειτουργία τῶν θεσμῶν, ἡ ἐθνικὴ ἀγωγή, ἡ χρηστὴ διοίκησις, ἡ καταπολέμησις τοῦ ξένου ὑλισμοῦ καὶ τοῦ πιθηκισμοῦ, τοῦ διαφθείρα ντος τὸ φρόνημα καὶ ἐκφυλίσαντος σήμερον τὸ ἔθνος, καὶ ἡ πρόληψις τῆς χρεοκοπίας. Τίς ἠμύνθη περὶ πάτρης; Καὶ τὶ πταίει ἡ γλαύξ, ἡ θρηνωδοῦσα ἐπὶ τῶν ἐρειπίων; Πταίουν οἱ πλάσαντες τὰ ἐρείπια. Καὶ τὰ ἐρείπια τὰ ἔπλασαν οἱ κακοὶ κυβερνῆται τῆς Ἑλλάδος. Εφημερίς «Ἀκρόπολις», 1η Ἰανουαρίου

2 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :19 πμ Page 2 Κεδρισός ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ( ) εκατό χρόνια από τη γέννησή του [ ] Λάμπει μέσα μου κείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει Αχ ομορφιά κι αν δεν μου παραδόθηκες ολόκληρη ποτέ Κάτι κατάφερα να σου υποκλέψω. Λέω: κείνο το πράσινο κόρης οφθαλμού που πρωτο- Εισέρχεται στον έρωτα και τ άλλο το χρυσό, που όπου κι αν το τοποθετείς ιουλίζει. Τραβάτε τα κουπιά οι στα σκληρά εθισμένοι. Να με πάτε κει που οι άλλοι παν Δε γίνεται. Δεν εγεννήθηκα ν ανήκω πουθενά Τιμαριώτης τ ουρανού κει πάλι ζητώ ν αποκατασταθώ Στα δίκαιά μου. Το λέει κι ο αέρας Από μικρό το θαύμα είναι λουλούδι και άμα μεγαλώσει θάνατος [ ] ΤΑ ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ ΟΞΩΠΕΤΡΑΣ (1991) 2

3 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :19 πμ Page 3 Κεδρισός IN MEMORIAM JACQUELINE DE ROMILLY O ΛΟΓΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΧΥΡΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΤΗΝΩΔΙΑ Μια μεγάλη κυρία των Γραμμάτων, μια θερμή υπέρμαχος του ανθρωπισμού, ένα από τα πιο φωτισμένα πνεύματα της εποχής μας, η ελληνίστρια και ακαδημαϊκός Jacqueline de Romilly, άφησε την τελευταία της πνοή στις 19 Δεκεμβρίου της χρονιάς που πέρασε σε ηλικία 97 ετών. Από τους σπουδαιότερους ελληνιστές της Ευρώπης, η Jacqueline de Romilly ήταν η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στο Collège de France. Το όνομά της ταυτίζεται με τις κλασσικές ελληνικές σπουδές στη Γαλλία αλλά κυρίως με μια αντίληψη υψηλής απαίτησης και ανθρωπισμού για την ευρύτερη ευρωπαϊκή παιδεία. Το 1988 εξελέγη ακαδημαϊκός η δεύτερη γυναίκα που εκλέγεται στη Ακαδημία μετά την Marguerite Yourcenar. Η Γαλλική Δημοκρατία την τίμησε, το 2007, με το παράσημο Grand-Croix de la Légion d honneur (Με γαλόσταυρος της Λεγεώνος της Τιμής). Με την ευκαιρία αυτή η σπουδαία ελληνίστρια έδωσε μια συνέντευξη στο εβδομαδιαίο περιοδικό Le Point (n 1793, 25 janvier 2007) από την οποία αναδημοσιεύουμε ένα μέρος για να τιμήσουμε τη μνήμη αλλά και την προσφορά της: - Είσαστε ελληνίστρια. Γνωρίζουμε τον αγώνα σας, εδώ και δεκαετίες, για τη διάσωση της δι δασκαλίας των αρχαίων γλωσσών, η οποία τείνει να εκλείψει παντελώς, και ιδιαίτερα της ελληνικής. Δεν θα έπρεπε λοιπόν μια που ο αγώνα σας είναι αναγνωρισμένος και σας έχουν μάλιστα τιμήσει να είσαστε αισιόδοξη για το μέλλον; - «Δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξη ούτε για τις γλώσσες που τόσο αγάπησα ούτε και για τα γαλλικά άλλωστε αλλά ούτε για τις ανθρωπιστικές σπουδές γενικότερα και είμαι ιδιαί τερη ανήσυχη για το μέλλον του πολιτισμού μας. Εάν δεν υπάρξει μια ανάκαμψη βαδί ζουμε προς την καταστροφή και φοβάμαι πως εισερχόμεθα στην εποχή της βαρβαρότητας. Απέναντι στον Λόγο, απέναντι στον Διαφωτισμό αντιλαμβάνεται κανείς την αδιαφορία και την απαξίωση. Δεν είμαι ιστορικός και ως εκ τούτου τα γεγονότα με ενδιαφέρουν λιγότερο από τα κεί μενα. Το πάθος μου για τα αρχαία ελληνικά κείμενα οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στη συ νάντησή μου μέσα από αυτά με τη γέννηση της δομημένης σκέψης, του έλλογου στοχα σμού μέσα από αυτά αναδύθηκε, για πρώτη φορά, η λάμψη εκείνη που έριξε φως σε έναν κόσμο σκοτεινό και συγκεχυμένο. Όλη η ελληνική πολιτική ηθική και η φιλοσοφία στο χεύουν στη διαύγεια και την καθολικότητα. Οι στόχοι επετεύχθησαν χωρίς αυτό να σημαί νει ότι έχουν ξεπεραστεί. Όλα αυτά για τα οποία κάνουν λόγο είναι μιας απίστευτης επι καιρότητας! Το να μάθει κανείς να σκέπτεται, να διαλογίζεται, να είναι ακριβής, να μετρά τα λόγια του, να προβαίνει σε ανταλλαγές ιδεών και να ακούει τους άλλους σημαίνει ότι είναι ικανός για διάλογο και ο διάλογος είναι το μοναδικό μέσον για να εξαλειφθεί η τρομακτική βιαιότητα που όλο και αυξάνει γύρω μας. Ο λόγος είναι το οχυρό που μας προστατεύει από την κτη νωδία. Όταν βρισκόμαστε μέσα στην άγνοια, όταν δεν μπορούμε να γίνουμε αντιληπτοί, όταν δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο από το να εκφραστούμε προσεγγιστικά, όπως πολλοί νέοι στις μέρες μας, όταν ο λόγος μας δεν είναι επαρκής για να γίνει κατανοητός ή όταν δεν είναι αρκούντως 'δουλεμένος' γιατί η σκέψη είναι συγκεχυμένη και θολή δεν μέ νει τίποτα άλλο παρά το γρονθοκόπημα, η επίθεση, η αδικαιολόγητη και τυφλή βία. Και αυτό είναι που απειλεί με αφανισμό το ανθρωπιστικό ιδεώδες του Δυτικού Πολιτισμού μας. 3

4 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :19 πμ Page 4 Κεδρισός ΓΙΩΡΓΗΣ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ * MODIGLIANI: "ΓΥΜΝΟ" Το κεφάλι γέρνει σεμνά πάνω στο στρογγυλό λόφο του ώμου τα βλέφαρα σκεπάζουν αιδήμονα τις φλόγες των ματιών (σα να θέλουνε να διώξουνε μακριά την εικόνα της γυμνότητας) όμως το σώμα είν ολόκληρο μια προσφορά μέσα στη συστροφή της συστολής του. Ρόδινη παλλόμενη σάρκα γιατί διαψεύδεις τη σεμνότητα του προσώπου; 1945, 23 ΤΟΥ ΜΑΗ Οι στρατιώτες με τα σιδερένια κράνη με τις βαθιά κρυμμένες κρύες λάμψεις των ματιών, στοιχισμένοι στις άψογες τετράδες τους, βροντώντας τις μαύρες τους μπότες στις πλάκες του δρόμου, τραγουδώντας τα τραγούδια της νίκης οι ηττημένοι διασχίζουν για στερνή φορά την πολιτεία. Οι κάτοικοι κοιτάζουν απ τα πεζοδρόμια. Πολλά μάτια γυαλίζουνε χαρούμενα. Άλλοι σχολιάζουν μεγαλόφωνα. Μαυροντυμένες γυναίκες καταριούνται. Δυο τρία παιδιά απλώνουνε τα πέντε δάχτυλα ξεθαρρεμένα. Όμως κανένας δεν πλησιάζει πιο κοντά κανένας βέβαια δεν τολμά ν απλώσει χέρι στο πολυκέφαλο, στο πολυπόδαρο θεριό που κατεβαίνει κατά το λιμάνι για να μπαρκαριστεί σε πλοία ιγγλέζικα. Φόβοι τεσσάρων χρόνων μας μουδιάζουν. ΤΡΙΑ ΜΙΚΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Ι Ποίηση σε θέλησα ασπίδα μου κι έγινες μαχαίρι σε θέλησα μάσκα μου κι έγινες φως που ανοίγεις ως μέσα τα σπλάχνα μου. Γυμνό και σπαραγμένο με παραδίνεις στα μάτια των ανθρώπων. ΙΙ Την ώρα που ξυπνούν οι τίγρεις ποίηση, αδερφή, προστάτεψέ μας! Την ώρα που οσμίζουνται οι τίγρεις το αίμα ο κάθε στίχος γίνεται ένα φύλλο ξερό και δίχως βάρος που το στροβιλίζει ο αέρας. ΙΙΙ Άλλοι ξέρουν από την ποίηση να κατεργάζουνται περίτεχνα προσωπεία. Κυκλοφορώντας μ αυτά στην αγορά δείχνουνε μεγαλόπρεποι κι ωραίοι ακόμη κι οι πληγές τους - μελετημένες στη θέση, στο σχήμα και στο μέγεθος - αναδείχνουν το κάλλος της μορφής των. * Ανέκδοτα ποιήματα που βρέθηκαν στο αρχείο του ποιητή. 4

5 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 5 Κεδρισός ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΔΡΑΠΕΤΙΣ * Μαρμάρινη κατάλευκη σκάλα. Την καθαρίζαν οι τρόφιμες κάθε πρωί με σμυριδόχαρτο -σκασμένα γεμάτα χιονίστρες τα χεράκια τουςκαι ψηλά η πόρτα της εισόδου, νεοκλασική, επιβλητική. Έβλεπε προς τη δύση, προς την ωχρόλευκη πόλη και το λιμάνι. Πάνω της, στον τοίχο στερεωμένα, χάλκινα γράμματα -πρασινισμένα από την υγρασία- έδι ναν ωστόσο το σήμα τους: Φιλανθρωπικά Ιδρύματα Ανδρέου - Μαρίας Καλοκαιρινού Ορφανοτροφείον Θηλέων Όλα καλά και συμπαθητικά στις δύο πρώτες αράδες, τα ονόματα των φιλανθρώπων -είχα θείο Ανδρέα και τη μαμά μου την έλεγαν Μαρία- αλλά η κατάληξη με πονούσε. Το "Ορφα νοτροφείον" μου θύμιζε και "ορνι θοτροφείον" και "κονικλοτροφείον". Κι ακόμα με αηδίαζε εκείνο το "Θηλέων", όταν μάλιστα η παιδονόμος συνέχεια μας αποκαλούσε κακά, ξυλαύ τικα θηλυκά. Εγώ ένιωθα -και ήμουν- παιδί, πλάσμα ανθρώπινο, που περιείχε και τα δύο γένη. Κι επειδή οι γυναίκες, κείνης μάλιστα της εποχής, θεωρούσαν κατώτερο το φύλο τους, αλύτρωτο, ακάθαρτο και πονηρό. Συχνά ονειρευόμουν τον πατέρα να ζωγραφίζει τους Ευαγγελιστές στο θόλο. "Εγώ ειμί το φως ", καλλιγραφημένο με τα μαγικά από τρίχα κάστορα πινέλα του. Πως ερχόταν μέσα στο φως εκείνο, έστηνε τη σκα λωσιά του πάνω από τη μεγάλη θύρα και ζωγράφιζε στη θέση των μαυρισμένων γραμμάτων: "Σπίτι των λυπημένων παιδιών που πολύ θέλουν να τ αγαπάνε" ή "Σχολείο Αγάπης" ή "Παράρτημα του παρα δείσου", όπου τα παιδιά θ αντά μωναν με τους πατέρες και τις μάνες τους. Αυτό το όνειρο επίμονα επαναλαμβανόταν σ όλη τη διάρκεια της πα ραμονής μου εκεί. Πάντα τον έβλεπα γερό και γελαστό να ρχεται με την κατάστικτη από τα χρώματα μπλούζα του κι άλλοτε με λινό κου στούμι και ψαθάκι, ολοζώντανος, για να με πάρει από κει. Δεν πέθανε, ήμουν πεπεισμένη, όπως οι άνθρωποι μιας παμπάλαιης εποχής. Σπουδή και αγωνία για να προφτάσω, γιατί πότε το καράβι, πότε το λεωφορείο θα ξεκινούσε, ή γιατί σε μια βασανιστική ημιεγρήγορση τα μέλη μου βαριά, δεν με υπάκουαν. Ξυπνούσα τότε σ ένα περιβάλλον παγερό και ξένο. Άκουα βογκητά, από άλλα παιδιά στο θάλαμο, ψιθύρους, γουργουρίσματα, τριξίματα δοντιών, παραμιλητά και τον άνεμο που καταχτυπούσε τα πατζούρια από τη μεριά της θάλασσας. Συνήθως το κατωσέντονο του κρεβατιού μου βρεγμένο με έτσουζε και με τρομοκρατούσε. Δε θ απόφευγα την πρωινή διαπόμπευση. Η παι- 5

6 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 6 Κεδρισός δονόμος θα φώναζε τις 'βρεγμένες' να βγουν έξω από τη γραμμή μετά την πρωινή προσευχή. Γι αυτό, συχνά, παρ όλη την κούραση της μέρας και την ακατανίκητη νύστα, προσπα θούσα να μην αφεθώ στον ύπνο. Να σκέφτομαι διαβά σματα και προβλήματα της αριθμη τικής, να ονειρεύομαι και να κατα στρώνω πλάνα ζωής, να 'γράφω' ιστορίες και παραμύθια σαν εκείνα που διάβαζα στην πενιχρή βιβλιοθήκη μας. Πάλι και πάλι από την αρχή. Να μην κοιμηθώ. Στις φιλότιμες αυτές αγρύπνιες μου έμαθα πολλά από τους θορύβους της νύχτας με μιαν παιδική ακοή οξύτατη, ευερέθιστη. Ένιωθα πως κι άλλες κοπέλες γύρω μου έκαναν τις κοιμισμένες, κι άλλες πήγαιναν για ζεστασιά στο κρεβατάκι της διπλανής. Με το βάρος έτριζε το σιδερένιο σομιέ, παλιό ήδη και λασκαρισμένο. Τα σκεπάσματα λίγα και στενά, τα παιδιά πάλευαν να ζεστοκοπηθούν και να πραΰνουν το άγχος, ξυ πνώ ντας και τα γύρω. Τις νύχτες του καλοκαιριού, που το κτίριο ήταν ακόμα πυρωμένο - το τσιμέντο είχε αρχίσει από τότε να πλακώνει τους ανθρώπους - απαγο ρεύονταν τ ανοιχτά παράθυρα για τον φόβο των αρσενικών και των κλεφτών. Ωστόσο, ακούγονταν από τις γύρω ταβέρνες οι ενήλικες κο λασμένοι. Μέχρι αργά, ιδίως τα σαββατόβραδα και τα βράδια της Κυ ριακής ακούγονταν περιπαθή ρεμπέτικα, χοροί και παλαμάκια, που όσο προχω ρούσε η νύχτα γί νονταν πιο βαριά και βραχνά, ώσπου κατέλη γαν σε θρήνο. Το ορφανοτροφείο ήταν χτισμένο σε λόφο γυμνό, κοντά στη φτωχογει τονιά του Μασταμπά, στ ανατολικά προάστια. Λίγο απείχε από το λι μάνι, από το γνωστό κλίμα όπου ζού σανε προλετάριοι. Φορτοεκφορτω τές, πραματευτές, και ψαράδες. Με τα σπίτια της παρηγορίας και της λησμονιάς ανεκτά, ακόμα και πίσω από τη μάντρα ενός μεγάρου που στέγαζε διακόσιες ορφανές παρθένες. Αχ, πώς ποθώ μελαψή Αφρικάνα να ριχτώ ξανά μια βραδιά μες την αγκαλιά σου την πλάνα Η λαγνεία ανέβαινε σαν κνίσα από ολόγυρα με τα παθιάρικα τραγού δια και τους αμανέ δες και από τις ψησταριές με τα θαλασσινά. Το λια στό ψητό χταποδάκι κι η τηγανητή αθε ρίνα μάς έσπαζαν τη μύτη. Εί χαμε δειπνήσει από τις οκτώ με μια φέτα καρπούζι, ψωμί και λίγο τυρί. Οι αγρυπνούσες μακάριες όσες κοιμόνταν δωδεκάχρονες ή δεκαπε ντάχρονες, στα βα θιά της εφηβείας, που νωρίς εμφανίζεται στο νότο, κολάζονταν από τη στέρηση και μεγα λοποιούσαν τ αγαθά που απο λάμβαναν οι έξω: Γλέντι, φαΐ κι αγάπη. Γουργούριζαν κι αναστέναζαν, ανήσυχα περιστεράκια, πιάνονταν στα νήματα της έκστασης όπου βυ θίζο νταν τα κακοπαθημένα σώματα, οι σεκλετισμένες ψυχές. Εκεί άφηναν το βδομαδιάτικο οι βαρκάρηδες. Στο δυνατό μαρουβά, την τσικουδιά και τα περαιτέρω. Όταν πια δε βαστούσαν άλλο οι μικρές νύμφες, σηκώνονταν από τα κρεβατά κια, με τους κόκκινους χάρτινους φιόγκους στο εικονισματάκι και με τις καμποτένιες που καμίσες, και ξυπόλυτες, έστηναν χορό στο στενό διάδρομο. Η έξωθεν βαριά μου σική ανάδευε τα πόδια τους, λύγιζαν ανάερα τα κορμάκια τους, αλλά κάποτε σκουντούσαν στα γύρω κρεβάτια. Ξυπνούσαν τότε τα κοιμι σμένα παιδιά, άλλα με φωνές, άλλα με άφωνο τρόμο, και τις έβλεπαν σαν ξωτικά στο ημίφως. Οι συσσωρευμένοι θόρυβοι σήκωναν και τις σκοτωμένες από την κού ραση παιδονόμες. Με μια βέργα μουριάς που είχανε πάντα κάτω από το προσκέφαλο, με ξέπλεκα μαλλιά σα μαινάδες, πετάγονταν για να εκτελέσουν το καθήκον. Χάραζε πια κι έχαναν τον γλυκό ύπνο. Ύστερα από τα φαντάσματα και τους εφιάλτες, το φαλακρό βουνό έφεγγε με το λάλημα του πε- 6

7 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 7 Κεδρισός τεινού. Τα κορίτσια πεσμένα μπρούμυτα κι άλλα μ ανοιχτά χέρια σαν σταυρωμένα πάνω στα στρωσίδια τους, κοι μούνταν εξαντλημένα τον αυγινό βαρύ ύπνο. Αλλά εγώ ξα γρυπνούσα και πρώτη άκουα την καμπάνα. Ήμουν στεγνή και καθαρή, αν και τουρτούριζα από την αϋπνία, την βασανιστική παιδική αϋπνία. Το καθεστώς αυτό δεν άλλαζε ούτε τη μέρα. Οι μεγάλες, όσες 'έπλε ναν', είχαν δη λαδή λόγους να κλείνονται στ αποχωρητήρια μ έναν κουβά, τρομαγμένες από τη μυστη ριακή θέα του αίματος, γύρευαν την αγάπη και το ενδιαφέρον από το άλλο φύλο. Κάτι συ ναρπαστικό, που για πρώτη φορά ένιωθαν πως θεραπεύει την ορφάνια τους. Επιπλέον, κανείς δεν τους είχε εξηγήσει και δεν τις είχε προετοιμάσει για τις αλ λαγές στο κοριτσί στικο σώμα. Με κάθε τρόπο προσπαθούσαν να βρί σκονται στην πίσω αυλή, όπου η τερά στια στέρνα του νερού και οι προ μηθευτές των μαγειρείων, νεροκουβαλητές, μανάβηδες, για να συνα ντήσουν ή να δουν κάποιο αγόρι ή άντρα. Ένα βλέμμα, ένα χαμόγελο, ένα ρα βασάκι, ένα ακατόρθωτο, εκ του μακρόθεν, ραντεβού, ήταν τα γλυκύτερα πράγματα στον κόσμο. Το σκού σαν από τη γυμναστική, τα μαθήματα, την καθαριότητα και κολλούσαν στα κάγκελα περιμένο ντας. Η τιμωρία, η διαπόμπευση, έπαιρνε κι έδινε στο χώρο αυτό που έμοιαζε σαν φυλακή αλλά και σαν αναμορφωτήριο ανηλίκων. Οι μεγά λες, αυ τές που 'έπλε ναν', αποτελούσαν μια ιδιαίτερη τάξη. Προσπα θούσαν να είναι καθαροντυμένες και χτενισμένες. Άφηναν στο μέτωπό τους αφέλειες, έβαφαν αδιόρατα το χειλάκι με το κόκ κινο μολύβι, έσφιγ γαν τη μέση κι επιδείκνυαν τα στηθάκια τους. Ήταν όμορφες. Καθόλου χυδαίες κι αμαρτωλές, όπως τις αποκαλούσαν οι θρησκευόμε νες δα σκάλες. Ήταν γλυκές. Μας θύμιζαν τις μεγαλύτερες αδερφές μας και τις νέες μαμάδες μας, πριν χηρέψουν. Η Καλλιρρόη από την Ιεράπετρα με είχε πάρει υπό την προστασία της. Σύμφωνα με τους κανονισμούς, όταν μια τρόφιμος έκλεινε τα δώδεκα, έπαιρνε μια 'κόρη', ένα μικρό, κάτω από τα οκτώ του, κοριτσάκι. Ήταν υπεύθυνη για την εμφάνιση και την καλή του σω ματική κατάσταση. Το διάβαζε, το έπλενε, το ξεψείριαζε, του άλλαζε τις πληγές. Γιατί οι δερματικές αρρώστιες έβραζαν, μεταδοτικές και μη. Τα "χανιώ τικα", μεγάλα, σχε δόν ανίατα σπυριά, που προκαλεί το μικρόβιο λεϊ σμάνια κι αφήνουν βαθιά σημάδια στο πρόσωπο και τ άλλα ακάλυπτα μέλη, η ψώρα, ο φύτης ή φοίτης, το κερί, ο τριχοφάς. Σπυ ριά πολλά και ποικιλόμορφα, που τα παιδιά ξεκακάδιαζαν με ηδονή, θέλοντας ν απαλλα γούν από αυτά, όμως ξαναμολύνονταν και πονούσαν. Η θλίψη κι η αναζήτηση της μάνας, η αίσθηση της μάντρας και του κά γκελου έξω ο λόφος γεμάτος λουλούδια την άνοιξη, ομορφιά η θά λασσα με την άμμο και τα βότσαλά της το καλοκαίρι η συνεχής νο σταλγία, έτρεφε λες τα παράσιτα και τα μικρόβια. Πολλά από τα μικρά φορούσαν άσπρη σκούφια στο κεφαλάκι που ήταν σταμπαρισμένη από ίχνη πύου και αίματος. Δεν έκρυβε, παρά αντίθετα φανέρωνε το κουρεμένο πληγια σμένο κεφάλι. 7

8 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 8 Κεδρισός Τα προστάτευε, όμως, κατά κάποιο τρόπο, από τα νύχια τους. Ωστόσο, τα χλωμά προσωπάκια, οι "σκούφιες", όπως τα έλεγαν, δεν έλειπαν από τα γέλια και τα παι χνί δια στην αυλή. Οι 'μαμάδες' τους, αν και ήταν στοργικές και καλόκαρδες, τα πήγαι ναν στο ιατρείο εγκαί ρως, όπου η νοσοκόμα τους έβαζε τσιγκαλοιφή, γάζα και ξύλινη σπάτουλα. Τέλειωναν με καθαρή σκούφια και ένα φι λάκι. Καμιά φορά και κάποια κρυμμένη καραμέλα τα έκανε να ξεχά σουν τον πόνο τους. Αν όμως η 'μαμά' ήταν νευρικιά κι άξεστη και το θεωρούσε αγ γαρεία κι αηδία, τ άλλαζε βέβαια, αλλά τους έδινε και κάμποσες τσιμπιές και παλαμιές, προκαταβολικά. Ήμουν τυχερή, γιατί η Καλλιρρόη ήταν από τις καλές 'μαμάδες'. Την έλεγαν και Καλή. Αλλά και η ίδια είχε τύχη. Σαν να με φοβούνταν τα μικρόβια, δεν φώλιαζαν απάνω μου. Τα μαλλιά και το δέρμα μου κα θαρά. Παρά τα παιχνίδια και τη φιλική μου διάθεση με τις "σκούφιες", δεν κολλούσα, λες κι εμβολιαζόμουν με το να τις πλησιάζω και να τις συ μπαθώ. Η ψώρα μόνο σταμάτησε στα μεσοδάχτυλα του αριστερού μου χεριού, γιατί η Καλή με πήγε στη νοσοκόμα. Έγειανα με το Ινοτιόλ. Όμως τα πολλά εξανθήματα τα είχα μέσα στο κεφάλι Μυρμήδιζε ο νους μου από χίλιες δυο σκέψεις, φαντασίες και όνειρα, εφιάλτες. Είχα και τη γνωστή αδυναμία του βρεξίματος. Σ αυτό το βάσανο η Καλή με βοηθούσε με τα δικά της γιατροσόφια και με συμβούλευε: «Μη φας καρπούζι αποβραδίς, μην πιεις νερό. Τύλιξε τα πόδια σου με μάλ λινο πανί. Πες τρεις φορές το Πάτερ ημών». Μαθητευόμενη στο ραφείο είχε τα μέσα και μου έφτιαξε μάλλινα τιρλί κια. Η ίδια μου έραψε το παλτό μου και τις καλοκαιρινές μου ποδιές. Της έδινα κάντιο και φιστίκια από το δέμα της μητέρας. Κάποτε έφτανε αυτό το δέμα, αλλά διαμελιζόταν διαμοιραζόταν - την ίδια ώρα στα παιδιά που εκστατικά με τριγύριζαν ποθώντας να πάρουν κάτι. Ένα φιστίκι, ένα μυγδαλάκι ή ένα κομματάκι κάντιο σαν τοπάζι, καραμέλες πολύτιμες - ρουμπίνια και σμαράγδια. Αδύνατο τότε να ξεφύγω από τον κλοιό. Τρώγονταν όλα ως το τελευταίο σου σαμάκι κουλουριού. Τα τριμμένα ψίχουλα τ αναλάμβαναν οι καθυστερημένες, και τα ριχναν με το χαρτί στο στόμα σαν σκονάκια. Το δέμα ήταν το επισκεπτήριο από τους έξω, -ο χαιρετισμός και το κου ράγιο (!) από τον κόσμο των ζωντανών. Γιατί εδώ κυκλοφορούσαν οι νεκροί, πατέρες και μάνες. Και όχι μόνο τη νύχτα στα όνειρα, για να φέρουν γλυκίσματα, ζωγραφιές και ζεστά ρούχα μαζί με τα φιλιά τους. Κυκλοφορούσαν και τη μέρα. Έρχονταν αόρατοι και παράστεκαν στα παιδιά τους. «Στ ορκίζομαι» έλεγε μια δωδεκάχρονη στην Καλή, «ήρθε εκεί που σφουγγά ριζα σκυφτή και μου σήκωσε το μαστέλο. Πώς να το κουνήσω τόσο βάρος και να τ ανε βάσω, στην απάνω σκάλα;». «Μου είχε αφήσει στη γωνιά του συρταριού ένα μεγάλο πα στέλι και καραμέ λες γαρύφαλλο» έλεγε μια άλλη για κάποιες ξεχασμένες, σίγουρα, λι χουδιές στο βάθος του συρταριού. «Ποιος μωρή;» τη ρωτούσαν οι δύ σπιστες. «Η μάνα μου η ίδια! Άκουσα τη μυρωδιά της! Να» έκανε κι εφιλούσε σταυρό. «Δεν την είδες που τη θά ψανε στον Άγιο Λουκά;» της έλεγε κάποια, με σκληρότητα συντροφική, για να την κάνει να συνέλ θει. Στους σκοτεινούς διαδρόμους του ισόγειου, όπου ήταν τ αποχωρητήρια, τα πλυντήρια και τα κλειδωμένα ντους - ποτέ δεν λειτουργούσαν αυτά τα τελευταία - αιωνίως περιμένοντας τον εσωτερικό υδραυλικό, τον κουτοπόνηρο μαστρο-θεόφιλο. Εκεί μαζεύονταν οι 'μάγισσες'. Μεσαίω νας, ναι, - και καλούσαν τις ψυχές. Η φήμη τους διέτρεχε το πλήθος των ορφανών, που με πάθος στριμώχνο νταν μέσα στον λαβύρινθο των δια δρόμων για να δουν και να τις ακού σουν. Πως με τα ξόρκια, με τα δά κρυα και με την έκσταση προσκαλού σαν τον τάδε γονιό από τον κάτω κόσμο, να δώσει μήνυμα και να πάρει το αντίτιμο στην πα λάμη, εικο σάρα ή πενηνταράκι. Τα χωριατάκια, πιο εύπιστα και αποξεχασμένα στο Ίδρυμα, έταζαν το μισό τους μπακλαβά ή το κρέας της Κυριακής - αυτά δεν είχαν τίποτα άλλο να δώσουν - αρκεί να τους φώναζαν τον κύρη τους για λίγο, να του παραπονεθούν, να τον γλυκομαλώσουν, που έτσι αδιάφορος τα παράτησε, και να 8

9 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 9 Κεδρισός τον παρακα λέσουν να ρθει κά ποτε να τα πάρει από τούτη δω την πέτρινη φυλακή. Που δεν έχει χώμα, χόρτα και λουλούδια, ούτε δέντρα καρποφόρα, ούτε προβατάκια και ρίφια όμορφα, όπως στο χωριό τους. Και με ποιον να παίζουν - ούτε μοσχαράκια! Και ποιος να τα ζεσταίνει και να τα κοι τά ζει με τέτοια γλυκά, πραγά μάτια Η Σκεύω, η πιο έμπειρη 'μάγισσα', έκανε αρχή. Ανα τάραζε με τα δυο της δάχτυλα την επιφάνεια του θολού νερού ενός γεμάτου τσίγκινου κουβά μουρμουρίζοντας ξόρκια και καλέσματα δαι μονικά. Παρακολουθούσε τους κύκλους που έκαναν οι σταγόνες καθώς έπεφταν από τα δάχτυλά της. Μετρούσε, ψυχολογούσε υπνώτιζε το μυαλό του παιδιού, που στε κόταν απέναντί της: «Από μάνα ή από κύρη να ναι ορφανεμένο;» Για ν απαντήσει ανάλογα και να δώσει απολογιά. Υποτίθεται πως ήταν μάντισσα ξεσκολισμένη, αλάνθαστη. Και πάντα σχεδόν έβρισκε το στόχο: «Ο κύρης Ο κύρης σου μιλά». Έξυπνη! Είχε μελετήσει καλά τη στατιστική. Τα ογδόντα στα εκατό εί χανε χάσει τον πα τέρα τους. Κάμποσα είχαν πατριό που δεν τα θελε. Ελάχιστα λοιπόν ορφάνευαν από μάνα Οι γυναίκες, εφτάψυχες, κρα τιόταν στη ζωή, παρά τους κόπους, τις γέννες, τις αρρώ στιες, για να αναθρέψουν τα μικρά, να γηροκομήσουν, να σπείρουν, να θερίσουν. Πού και ρός για ανάπαυσον. Η ίδια η φύση τις συντηρούσε για να συ νεχίσουν να υπηρετούν τη ζωή. Αλλά η σύναξη, ύποπτη σαν τυχερό παιχνίδι ή τσιγάρο, έβαζε σε κί νηση το σύστημα των παιδονόμων. Από την πόρτα άκουγαν τ αναφι λητά και τα κρυφομιλήματα μέσα στους διαδρόμους. Με τις βίτσες και τα φτυαρίσια χέρια τους αυτά ήταν αρκετά διέλυαν τα παιδιά, μικρά και μεγάλα, εξαπολύοντας φοβέρες και απειλές για διαβόλους, πίσσες και δυνάμεις της κόλασης. Μόνο από την Παναγία και τον Χριστούλη έπρεπε να ζητάμε βοή θεια και να το βάλλουμε καλά στο μυαλό μας πως οι πεθαμένοι δε μιλούν. Και είναι αμαρ τία κλπ. Και πως είμα στε τυχερά που βρεθήκαμε σ αυτό το μαρμαρένιο παλάτι που δεν του λεί πει τίποτα. Και αύριο στις έντεκα θα ρθει η κυρία Καλοκαιρινού με τις δούλες της και θα μας φέρει γλυκά, πορτοκάλια και ωραίες κάρτες με γραμματόσημα να τις στεί λουμε στα σπίτια μας. Αυτά έλεγαν με ζήλο αλλά δεν ήταν τόσο πειστικές όπως η Σκεύω, η Αριάγνη κι οι άλ λες 'μάγισσες'. [ ] * Απόσπασμα από την υπό έκδοση μυθιστορηματική αυτο βιογραφία των παιδικών χρόνων της ποιή τριας και πεζογράφου, την περίοδο του Μεσοπολέμου στην Κρήτη. 9

10 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 10 Κεδρισός ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ΟΝΕΙΡΟ ΜΕΓΑ Όνειρο μέγα Πάνω του φλόγες Να το κατακάψουν Όμως εκείνο τρέχει Με προγονική ταχύτητα Φλόγες να σβήσει Πάνω στα τείχη Όταν άνοιξη γαλάζια Απωθεί άνοιξη μαύρη Με λέξεις που σφαδάζουν Σε χώρους που αλλάζουν Σε χρόνους που στενάζουν Ζητώντας ερμηνεία προγονικής Ταχύτητας που θεάται ιστορία Από την υπερ-επιτάχυνση προϊστορίας ΧΩΡΙΣ ΠΗΓΕΣ ΟΝΕΙΡΟ ΜΕΓΑ * Α Σκέψεις ασώματες τρέχουν Πέρα από το αντιλαμβάνεσθαι Πού ναι γεμάτο ίσκιους Από μεγάλα θεωρήματα Π απλώνουν σινδόνη φθοράς Πάνω από πράξεις ενσώματες Που πάντα ίδια φωτιά Κατακαίει τις πηγές Των πληροφοριών που τις Γεννούν οι φλόγες Έτσι χωρίς πηγές Αλλοιωμένες μορφές Ψάχνουν άλλες πηγές Για αφθαρσία * Προδημοσίευση της Α ενότητας του ομότιτλου ποιητικού βιβλίου. ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΚΟΥΠΙ F I i I C t U s D e u s Πέλαγος βαθύ καταπίνει Σπασμένο κουπί Που χτυπά ατσαλένια φτερά Στ ουρανού τη σκέπη Εκεί οι δρόμοι σβήνουν Τη φωτιά σε κάθε ματιά Που τρέχει να σωθεί Με δικά της μαθηματικά Και δικές της γεωμετρίες ΑΡΧΑΙΑ ΤΟΛΜΗ Νόμοι περίπλοκοι και αδυσώπητοι Περισφίγγουν με αιτιακή δομή Το λόφο μέγιστης αναπνοής Σε νύχτα αργοκίνητη Που γκρεμίζει το Μέγα Αλφάβητο αρχαίας τόλμης Αυτό που καμπυλώνεται Όταν το φωτίζουν κώνοι φωτός Με λάμψη εκτυφλωτική Την ώρα που το σκοτάδι είναι βαθύ Κι ανοίγει πόρτες μέσα του Να βυθιστεί η Ητήρκ Και να ισοπεδωθεί η Σοναδνάκ Σαν να μην υπήρξε ποτέ Η μια στο δικό της πέλαγο Κι η άλλη στο οροπέδιό της ΑΝΑΓΩΓΙΚΟ Άικαφς, Αιεγώνα και Σοναδνάκ, Στο γενέθλιο οροπέδιο η Σοναδνάκ Αλλάζει κλίση λάμψης Μέσα από νέο κώνο φωτός Πορεύεται σε χρόνο 10

11 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 11 Κεδρισός Με άλλο ρυθμό κρατώντας Μέσα της την αναγωγή ισοπέδωσής της Με αλληλεπίδραση αναλλοίωτη Περπατά σε δρόμους φόβου άφοβα Περνώντας φαράγγια, ηλεκτρονικά Με ζητωκραυγές Να συναντήσει την αβούλιαχτη ανα πνοή της ΠΡΟΓΟΝΙΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ Στα βάθη στα πλάτη και στα ύψη Της προγονικής ταχύτητας Κατοικεί η άρνηση Για κάθε εκτύφλωση Που ως άφωτη έρχεται Με λάμψη από τα Άικαφς Να υψώνει αινίγματα Γενναιότητας που πρέπει Να ερμηνευτούν κατάντικρυ Από τη γδαρμένη όψη Της προγονικής ταχύτητας Που πότε ελάχιστη και πότε μέγιστη Μέσα από χαλάσματα του σκοτεινού Αλλάζει φάση φωτισμού Της γενναιότητάς της ΜΑΥΡΑ ΣΥΝΝΕΦΑ Άικαφς Αιεγώνα και Σοναδνάκ Πόσο ξεχάσανε τους εκδορείς Πόσο ξεγελαστήκανε Από καμένα δάση Και πόσο πίστεψαν Πως είχαν χρώμα ρόδινο Για να ροδίσουνε Τους εκδορείς του ονείρου Που ναι ντυμένοι με μαύρα Σύννεφα και καμινεύουν Κλίβανους να καίνε Τις ύψιστες κορυφές του ρόδινου Χωρίς να καίγονται Τ άσπρα σύννεφα Που συνεχίζουν να θυμούνται ΑΟΡΑΤΗ ΠΑΝΣΤΡΑΤΙΑ Άικαφς, Άικαφς, Άικαφς Τρέχουν να φθάσουν Στη μεγάλη ψυχή Του ΙΔΑΚΡΑ Να την πάρουν αγκαλιά Να την πάνε Στα Αιεγώνα Κι απ εκεί να την ανεβάσουν Στο μέγα ύψος του θρόνου Του ΑΙΔ κι ύστερα Να την κατεβάσουν Στη μεγάλη σύναξη των εμψυχωμένων Την αόρατη πανστρατιά Που ακάθεκτη πορεύεται Στην Αίετης κι απ εκεί Πετά σ όλο το πλάτος της Άιναχ Να κατοικήσει στα μαγνητικά της πεδία ΓΑΛΑΖΙΟ Κάθε αχόρταγος ρυθμός Και κάθε χορτασμένος αριθμός Όλο που ντύνονται κι όλο Που ξεντύνονται Γαλάζιο Διαστιχώσεις θριάμβου Για κάθε ντύσιμο Κι αποστιχώσεις αποθάρρυνσης Από κάθε ξεντύσιμο Ανακατεύουν τους ορίζοντες Με κύματα π ασπρίζουν το γαλάζιο Με τους αχόρταγους ρυθμούς Και τους χορτασμένους αριθμούς Να μη γνωρίζουν Ποιοι είναι οι αχόρταγοι Και ποιοι οι χορτασμένοι. ΜΙΚΡΕΣ ΟΔΥΣΣΕΙΕΣ Μικρές οδύσσειες θέλουν να ορίζουν Και να περιορίζουν τους αναντρανι σμούς Κάθε προγονικής ταχύτητας Που οι εξωτερικοί παρατηρητές 11

12 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 12 Κεδρισός Ψάχνουν την αιτία τους Και την αρχή τους μέσα Στον πολύχρωμο ποταμό Με τους γυμνασμένους καταρράκτες Που χύνονται ορμητικά Πάνω στους αναντρανισμούς Που σηκώνουν στις πλάτες τους Αγύμναστους ταραγμούς Και συνταραγμούς Όλοι να ψάχνουν την αλήθεια Του ψεύδους που τρέφουν Ορισμούς και περιορισμούς τους ΚΑΤΑΣΠΑΡΑΓΜΟΣ Ματιές περιπέτειας καρφώνονται Στην έξοδο του μεγάλου φάραγγα Κι υψώνουνε σημαία Νι-κη-τή-ρι-α Ν αυτοπαρασημοφορήσουνε Το κατόρθωμα της ελάχιστης Αντίστασης στη μαγγανεία Του χαμού που τον μασούνε Αίγαγροι στα ψηλά πεδία τους Για να ζυγιάζουνται Στα πιο ψηλά χρυσαετοί Ν αρπάξουν το σώμα Της αυτοπαρασημοφόρησης Να το κατασπαράξουν Όμως οι αίγαγροι εμπαίζουνε Τη μαγγανεία του χαμού Με τη δική τους τη ματιά Και τη δική τους λάμψη ΆΣΤΡΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΑΖΑΣ Στο τέλος της περιήγησης έρχεται Η πολυεθνική αναψυχή Να δροσίσει τη φλόγα Τη Λιβυκή έξω από Μια θάλασσα ακίνητη Που προκαλεί ν αγκαλιαστεί Χωρίς τους αντίλαλους των ηχήσεων Όσων προλάλησαν κι όσων Προσπάθησαν να σχηματίσουν 12 Μέσα από το μέγα όνειρο Άστρα μεγάλης μάζας Κι ακόμα πέρα από αυτά Ν αναζητήσουνε να συνενώσουν Τους νόμους της στεριάς Με τους νόμους της θάλασσας Μαζί και με τους νόμους του αέρα Να γίνουν όλα μία δύναμη Χωρίς κανένα τέλος ΠΡΟΣ ΑΝΕΥΡΕΣΗ Σε πέταλο στεριάς Γύρω από ακίνητη θάλασσα Απλώνονται τάφοι πλαγιαστοί Σε ώρα αινιγματική Όταν πεσμένοι ουρανοί Ξυπνούν να τους αγκαλιάσουν Να περπατήσουν μέσα στην άβυσσο Της νεκρότητας να ψάξουν Τις ιεραρχίες της Απειρότητας Να μεταβάλλουν τους τάφους Τους πλαγιαστούς σε Έργα μεγάλης τέχνης Για μια ανόρθωση Των πεσμένων ουρανών Και μια ανεύρεση του χαμένου ανθρώ που ΞΕΓΕΛΑΣΜΑ Οι εσοχές μεγαλώνουν το όνειρο Κι οι προσδοκίες ανυψώνουν Το σύνθημα του πολιτικού Που όλο ψάχνει δρόμους Ν ανεβεί στην πλάτη του ονείρου Να γίνει καθρέφτης παραμορφωτικός Ν αντικαθρεφτίζει τους μετεωρισμούς Των παρασυνθημάτων Που είναι ξεγελάσματα Της κάθε γωνιάς Που κάθε μία θέλει να λιώνει Τα χιόνια της να μην παγώνουν οι δρό μοι Που αδιάκοπα πορεύονται Πάνω σ αυτούς αφιονισμένοι τρόμοι

13 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 13 Κεδρισός ΜΑΡΙΝΕΛΛΑ ΒΛΑΧΑΚΗ ΠΛΥΝΕ - ΒΑΛΕ Τον τελευταίο καιρό, όταν πλένω το πρωί το πρόσωπό μου, αφήνω το νερό να στάζει, κοι τάζομαι στον καθρέπτη και παρατηρώ με ενδιαφέ ρον ότι μέρα με τη μέρα όλο και περισ σότερο, μοιάζω στη μητέρα μου και στη θεία Δήμητρα. Η θεία Δήμητρα είχε φύγει για την Αμερική μ ένα μεγάλο καράβι γεμάτο μετανάστες το Παντρεύτηκε έκανε παιδιά και έζησε εκεί, πάνω από σαράντα χρόνια. Ερχόταν στην πατρίδα κάθε καλοκαίρι κι έμενε για δύο εβδομάδες στο σπίτι μας. Είχε κοντά ασημένια μαλλιά, φορούσε εντυπωσιακά γυαλιά και ωραία φο ρέματα. Φαινό ταν αυστηρή, όμως εγώ την είχα δει πολλές φορές χωρίς γυαλιά, να κρατάει μουσκεμένο το κεντητό μαντιλάκι της που στη μια του άκρη, είχε ένα καλλιγραφικό Δ και να κλαίει. Ήταν τις φορές που έμεναν μόνες με τη μητέρα μου και μιλούσαν για τα δικά τους. Όταν έφευγε, άφηνε ένα από τα φορέματά της στη μαμά μου, προσφέρο ντάς το με το δικό της τρόπο. Έλεγε τάχα απορώντας «Δεν ξέρω πως τα είχα βάλει στη βαλίτσα τα ρούχα μου όταν ερχόμουνα, αλλά τώρα δε χω ράνε. Κράτησε το αυτό Χρυσούλα και φόρα το, ίδιο σώμα έχομε, θα σου ρχεται μια χαρά». Η μητέρα μου έλεγε ευχαριστώ, χαμογελούσε με σημασία κι οι ρυτίδες στο πρόσωπό της πλήθαιναν. Ένα καλοκαίρι η θεία έφερε ένα φόρεμα, που ήταν από πάνω ίσαμε κάτω πλισέ. Η μητέρα μου το κοίταξε με έκπληξη και θαυμασμό. «Θεός φυλάξει Δήμητρα, με τόσες πιέτες, πόσες ώρες το σιδερώνεις κάθε φορά;». «Τέλειωσαν τα ψέματα Χρυσούλα μου, ούτε σίδερο πια, ούτε τίποτα. Πλύνε βάλε κι έτοιμη για έξω». Εκείνο το καλοκαίρι μιλούσαν συνέχεια για το φόρεμα που δεν τσαλάκωνε. Θυμότανε πα λιές ιστορίες από τότε που ήσαν ακόμα κορίτσια στο πατρικό τους. Έλεγαν για το σιδέ ρωμα των πουκαμίσων με τις πολλές πιέτες που φορούσαν τ αδέλφια τους τα οποία δού λευαν σε κρατικές υπηρεσίες κι έπρεπε να είναι πάντα στην τρίχα. Περνούσαν ώρες με εκείνο το βασανι στικό πέρα δώθε με το σίδερο στο χέρι, που λεγες πως θα ξεκολλήσει ο ώμος μέχρι ν ανάψουν τα κάρβουνα που είχε μέσα, έπειτα έστρωναν μία-μία τις πιέτες με ακρίβεια και περνούσαν προσεχτικά και γρήγορα το τεράστιο σί δερο για να πατηθούν σω στά χωρίς να κιτρινίσουν. Είχαν και το κολλάρι σμα, στο γιακά και τις μανσέτες Άμα τελείωναν κάθονταν αποκαμωμένες και εύχονταν να παντρευτούνε σύντομα τ αδέλ φια τους για να αναλάβουν οι γυναίκες τους πια αυτή την κοπιαστική υποχρέωση. Τ αδέλφια τους ένας-ένας παντρεύονταν, όμως και πάλι εκείνες δεν ήταν ευχαριστημένες γιατί στις οικογενειακές συγκεντρώσεις, έβλεπαν τα που κάμισα να μην είναι τόσο καλά σιδερωμένα, να έχουν πατηθεί στραβά οι πιέτες, και σχολίαζαν χαμηλόφωνα τις νύφες τους που δεν ήτανε πιτήδειες 13

14 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 14 Κεδρισός Μ όλες αυτές τις θύμησες πέρασε κείνο το καλοκαίρι κι όταν πια η θεία Δήμητρα μάζευε τα πράγματά της να γυρίσει στην Αμερική, φρόντισε το πλισέ φόρεμα να ξεχαστεί στην απλώστρα. Η μητέρα μου τελευταία στιγμή το είδε και φώναξε. «Περίμενε για το Θεό παραλίγο ν αφήσεις το φόρεμα». «Όχι Χρυσούλα μου άστο να στεγνώσει με την ησυχία του. Άλλωστε δε χω ράει στη βαλί τσα». Η θεία Δήμητρα σε λίγους μήνες πέθανε ξαφνικά από την καρδιά της και δεν ξανάρθε από την Αμερική. Όμως η μητέρα μου συνέχισε να μιλάει για το φόρεμα. «Εξαιρετική ποιότης υφάσματος, πλύνε - βάλε κι είναι πάντα του κουτιού. Μεγάλη υπό θεση! Φόρα το να με θυμάσαι μου είχε πει η αδελφή μου τη μέρα που έφευγε. Σα να το κα ταλάβαινε πως δε θα ξανάρθει». Σας έλεγα λοιπόν πως μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο μοιάζω στη μητέρα μου. Θυμάμαι και διηγούμαι, χαμογελώ και το πρόσωπό μου γίνε ται πλισέ, όπως εκείνο το φό ρεμα. Πλύνε - βάλε κι έτοιμη για έξω. Μεγάλη υπόθεση! Εύα Χαραλαμπίδου, μελάνι,

15 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 15 Κεδρισός ΕΛΕΝΗ ΜΑΡΙΝΑΚΗ * ΑΠΟΠΟΜΠΗ Εγώ θα σου μιλώ με παύσεις με λέξεις άρρητες κρυφά το αίμα θα λιμνάζει στο μαξιλάρι μου. Θα ανασαίνω μαύρα κομμάτια ψέματα που μου πετάς για να βυθίζομαι όλο πιο κοφτερό μαχαίρι θα μου χαράζεις στην καρδιά πόνους θα ζωγραφίζεις στην παλάμη μου. Ν ανοίγει ένα άηχο σκοτάδι μια υποψία πως ποτέ δεν θα τελειώσει αυτό το πέσιμο η πείνα που με τρέφεις κάθε μέρα. Μα πιο πολύ αυτή η δίψα που μου δίνεις η ξηρασία στις κινήσεις σου. Η σιωπηλή τελετουργία της αποπομπής μου απ τον Παράδεισο. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Είναι αρχαία ιστορία η αγάπη σχίζεται με τα λόγια μας. Άκαρποι σπόροι πυρετός, χοάνη ανοιχτός βυθός αγκάθι στο μεγάλο δάχτυλο πύο που λέρωσε τη φούστα, σκουριά στην πόρτα της αυλής. Τόσα νερά την πλένουμε δε λέει να ασπρίσει. ΜΕ ΣΙΓΑΣΤΗΡΑ Η μοναξιά εδώ θερίζει. Κι ας παίζει το ραδιόφωνο χαρούμενους σκοπούς μες από κάθε λέξη ξεσκεπάζονται γυμνοί οι φθόγγοι ζωές που σέρνονται στο πεζοδρόμιο τριμμένο ύφασμα φόρεμα που 15 παλιώνει πάνω μας. Λέω αγάπη κι αποκρίνεται η νύχτα εκεί μόνο χωράει το φθαρτό της σώμα, δάχτυλα που χαϊδεύουν στιγμιαία, νωπά αποτυπώματα της αγωνίας. Να φύγω στο κυρτό μου σήμερα στην ένρινη κραυγή με σιγαστήρα. Κάποτε είχες κήπους καλλιεργούσες σπόρους τώρα λόγια ερείπια πέφτουν στο χώμα. Χωρίς βροχή πώς να βλαστήσουν κι εκείνο το υγρό σου κοίταγμα πώς να το κάνω ξαστεριά.

16 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 16 Κεδρισός ΣΤΟ ΣΚΟΥΡΟ Ποιος πόνος ανεμίζει στο χεράκι σου φουρτούνες ποιος άνεμος διέρρηξε το σώμα σου. Απόκρημνα τα μάτια σου βλέμμα που άνοιξε στο σκούρο. Αλλού πετούσες κάποτε. Τώρα με κίτρινο νερό λεκιάζεις τ απογεύματα στάζουν οι φθόγγοι πυρετό σκουριάζουν τα ταξίδια σου. Οι ώρες σχίζουν βιαστικά παλιά ενθύμια εκδρομών, η τσάκιση στη φούστα σου χαράδρα ρήγμα βαθύ που το αλώνει βέβηλος ο χρόνος. ΤΡΑΙΝΟ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ Ένα χαρτί, δος μου ένα χαρτί να γράψω ό,τι δεν ξέρω να σου πω. Ζητώ τη σιωπή της πένας το απαλό της άγγιγμα στις ράγες στις γραμμές συρμού που πρόκειται να σταματήσει. Τραίνο μεταγωγής τα λόγια μου αιχμάλωτες προτάσεις χάνουν τους τόνους υπογραμμίζουν τις αμβλείες συλλαβές τις δύσβατες στροφές της μνήμης. Χωρίς προειδοποίηση οι στάσεις, απότομα τραντάγματα άγνωστα δρομολόγια μιας θύελλας. Γεμίζουνε βροχή οι μέρες μουσκεύουνε οι εκδρομές στάζουνε τ απογεύματα. Και το χαρτί που είχα να σου δώσω πες πως δε γράφτηκε ποτέ. ΦΟΡΩΝΤΑΣ ΜΑΣΚΕΣ Έχει ρυτίδες ο καιρός χαρτιά που ξέμειναν στους τοίχους συνθήματα ανορθόγραφα. Σφαίρες τα μεσημέρια μας όλο και κάποιον πετυχαίνουν. Κι εμείς περνάμε ανέμελα δίπλα από πυκνές εκρήξεις, παράνομα επιβιώνουμε λάθρα βαδίζουμε στις μέρες φορώντας μάσκες, προσωπεία μη μας αναγνωρίσει κάποιο τυχαίο δευτερόλεπτο ο κάθε καταδότης φόβος. * Τα ποιήματα έχουν γραφτεί την περίοδο

17 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 17 Κεδρισός ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΟΓΛΟΥ Ο ΚΥΡΙΟΣ CAMEL Το όνειρο είναι ένα τούνελ που περνά κάτω απ την πραγματικότητα. Είναι υπόνομος με καθαρό νερό, αλλά υπόνομος. Pierre Reverdy, Ερχόταν και γιόμιζε, με την αστεία χαρούμενη παρουσία του, τον σκοτεινό μας ορίζοντα. Έμπαινε απ το μεγάλο τζαμωτό παράθυρο και, με τα φωτεινά παιχνιδίσματά του, δε μας άφηνε να κοιμηθούμε. Μας έκανε να ονειρευόμαστε... Τα φώτα στον απέραντο θάλαμο έσβηναν στις δέκα το βράδυ, επειδή το πρωινό εγερτήριο ήταν νωρίς. Τα περισσότερα παι διά κοιμόντουσαν κιόλας στα διπλά, σιδερένια κρεβάτια της παλιάς στρατώ νας, με τα χο ντρά, αχυρένια στρώματα και τις παλιές γκρι στρατιωτικές κουβέρτες. Ο ΚΥΡΙΟΣ Camel, λοιπόν, έφτανε κάθε βράδυ, ολοζώντανος, κεφάτος και κινητικός, για να διαφημίσει με δυο κινήσεις την ομώνυμη μπογιά των παπουτσιών! Την ημέρα στεκόταν άχρωμος, 'νεκρός', σχεδόν αόρα τος, εκεί ψηλά στην ταράτσα της απέναντι πολυκατοικίας. Τα κρύα χειμωνιάτικα βράδια, όπως καληώρα που γράφω, ερήμωνε η πόλη, κι η τεράστια χωμάτινη πλατεία του Βαρδάρη, με τον έφιππο στρατηλάτη βασιλιά στη μέση, άνοιγε τα μάτια της στη νύχτα. Παράξενες σκιές ξετρύπωνα απ τα στενά της Λαγκαδά, της 26 ης Οκτωβρίου, της Δωδεκανήσου και της Φράγκων. Μια μικρή 'αυλή θαυμάτων' ανασταινό ταν, θαρρείς βγαλ μένη από σελίδες του Ηugο ή του Dickens: Αεριτζήδες, μπαταχτσήδες, νταβατζήδες, απόκληρα παιδιά της επαρχίας ντυμένα με παρτάλια, ερωτύλοι της κακιάς ώρας, ξεπεσμένες πόρνες, επαρχιώτες που ήθελαν το 'κάτι άλλο'. Ένας κόσμος της νύχτας γεννιόταν κάτω απ τα πολύχρωμα φώτα του κ. Camel, με τα καφετιά χείλη και τα μεγάλα γαλάζια μάτια! ΟΛΑ αυτά για μένα -ξεριζωμένο δωδεκάχρονο, ορφανό αγόρι- φάνταζαν περίεργα. Απ το μικρό χωριό μου, στα λίγα χρόνια που έζησα, με το λαμπογυάλι, τη μιζέρια και τον τρομα κτικό εμφύλιο - δεν ήθελα να θυμάμαι τίποτε. Κι όμως, ο κ. Camel μου ξανάφερνε στο νου κάτι ξεθωριασμένες αναμνήσεις από μια άλλη ζωή που κόπηκε απότομα με το ξεκλήρισμα όλων μας. Μπορεί να αισθανόμουν τελείως ξένος σ αυτή τη μεγάλη πόλη του Αγίου, τη Σαλονίκη, όμως ένιωθα γαλήνιος και ασφαλής. Μέσα δεκαετίας του 50. Με άλλα 200 παιδιά (που άλλοι μας ονόμαζαν "ορφανά του πο λέμου", κι άλλοι "μπάσταρδα" της Φρείκης) αποκτούσαμε επιτέλους όνειρα στον ύπνο μας! Όχι πως οι εφιάλτες είχαν τε λειωμό, μα τώρα τουλάχιστον, ξεστράτιζαν και φορές ήταν δίχως αίματα! Άρχισα να πιστεύω πως η ζωή είχε και τρυφερές στιγμές. Γι αυτό περίμενα με ανυπομονησία, με ανείπωτη χαρά λέω, να πέσει το σκοτάδι, για να με ξαναπάρει στα μεγάλα, αόρατα φτερά του, ο υπέροχος εκείνος κύριος: ο κύριος Camel. Να με ταξιδέψει όπου επιθυμούσα... ΑΠΟΨΕ, λοιπόν, που η χειμωνιάτικη ψιλή βροχή τραγουδούσε μονότονα στα κεραμίδια της παλιάς 17

18 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 18 Κεδρισός στρατώ νας κι οι σταγόνες της ντυνόντουσαν με χίλια χρώματα απ τα λιγοστά φώτα του δρόμου και τα πολλά της φαντασίας μου, περίμενα... Γύριζα βαριεστημένα απ το σχολείο. Το μεγάφωνο στο παλιό καφενείο, λίγο πριν από την είσοδο στην παιδόπολη, έλεγε το αγαπημένο μου τραγούδι: Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο... Το χώμα μύριζε παράξενα, μεθυστικά, κι οι ξεπλυμένες πέτρες του παλιού κάστρου που έβλεπα απέναντι, αντανακλούσαν κομματιαστά τα γκριζοπράσινα και κόκκινα χρώματα του κ. Camel... ΦΑΓΑΜΕ βραδινό, κάναμε την ομαδική προσευχή μας και ξαπλώσαμε, όπως κάθε βράδυ. Μετά τις δέκα, τα φώτα έκλειναν, όπως πάντα. Δεν είχα ύπνο. Το τραγούδι της ξενιτιάς μού φερε μια γλυκιά νοσταλγία. Η ώρα κυλούσε κι η βροχή άλλοτε δυνάμωνε κι άλλοτε σιγούσε. Τα πιο πολλά παιδιά βαριανάσαιναν, ροχάλιζαν ή παραμιλούσαν στο βαρύ ύπνο τους. Η γριά νυχτοφύλακας, η "νυχτερινή" όπως τη λέγαμε, ξαγρυπνούσε με το ένα μάτι κιόλας να κοιμάται! Η κα Αναστασία - το "Τρίτο Μάνα" όπως της άρεσε να τη φωνάζουμε, με τα σπα σμένα ελληνικά της- βλεφάριζε. Μόνον εγώ, περίμενα. Έστω κι αν ο μονότονος ήχος της βροχής με προκα λούσε για ένα γλυκό ύπνο. Μα, εγώ κρατούσα ορθάνοιχτα τα μάτια μου, γιατί περίμενα... ΞΑΦΝΙΚΑ είδα τον κ. Camel, να μεγαλώνει, να μεγαλώνει και να κυριεύει τον τεράστιο θάλαμο μας που γέ μισε φως! Με πήρε απαλά από το χέρι και μου είπε γλυκά: «Έλα! Έχουμε μπροστά μας μια ολόκληρη ώρα! Δεν μπορώ να λείψω περισσότερο γιατί θα χάσω τη δουλειά μου!». «Πάμε γρήγορα», του είπα κι εγώ πριν ξυπνήσει κανείς στο θάλαμο! Η πόλη φάνταζε κιό λας κάτω μας πα νέμορφη, πεντακάθαρη. Η κίνηση αραιή, τα τραμ σταματημένα, τα καρά βια στο λιμάνι όγκοι μαύροι, σαν κήτη που αναπαύονται στο κύμα. Η βροχή κόπαζε, πή γαινε να σταματήσει. Στο βάθος αχνοφαινόταν ο Χορ τιάτης, με τις παράξενες βουνοκορ φές του που σχημάτιζαν διάφορα σχήματα. «Απόψε θα δεις όσους θέλεις», μου λέει ο κύριος Camel. «Είναι η νύχτα των ευχών, μην το ξεχνάς... Να τους! Έρχονται!». ΖΟΥΣΑ με το παρελθόν μου έπαιζα κρυφτό ανάμεσα στα πρόσωπα που έφυγαν και σ αυτά που έμειναν. Σαν τους τέσσερις ιππότες της Αποκάλυψης ξεπρόβαλαν πάνω απ το καμπαναριό του Αγίου Δημητρίου, τα πρόσωπα του παππού, της γιαγιάς, του Αναστάση και της Μέλπως. Αυτή τη φορά χαμογελώντας, χωρίς αί ματα. Πέρασαν αστραπιαία από δίπλα μας και μου είπαν: «Σε χαιρετούμε για πάντα! Ζήσε πια τη ζωή σου! Μη μας φέρνεις στο μυαλό σου! Το μέλ λον είναι δικό σου. Η ζωή είναι δική σου...». Τρόμαξα! Νόμιζα πως μου μιλούσε ο κ. Camel, μα τα πρόσωπα έφυγαν γρήγορα, όπως ήλ θαν. Έγιναν ένα με τη στίλβη των άστρων. Αισθάνθηκα μια περίεργη ανακούφιση, όπως πέρσι που τέτοια μέρα, μέρα των ευχών, μια λέξη μόνο κυριάρχησε. Μια κραυγή, μάλλον. Κι ένα πρόσωπο είχε γιομίσει τον ουρανό της πόλης: το γλυκό, μελαγχολικό, το πάντα λυ πημένο πρόσωπο της 18

19 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 19 Κεδρισός μάνας μου που ζούσε στο χωριό. «Πάλι προς τα πίσω μου, γυρίζεις;», μου είπε τρυφερά, αλλά και με ένα επιτιμητικό τόνο στη φωνή, ο κύριος Camel. «Η ζωή τραβά μπροστά, και δε γυρίζει πίσω, φίλε μου...», πρόσθεσε. ΑΣΤΡΑΠΙΑΙΑ μου ξανάρθαν τα λόγια του Γάλλου φρέρη (τα δανεισμένα απ τον Πιερ Ρε βερντύ) στο γαλλικό κολέγιο "Δε Λα Σαλ" (De La Salle) όπου είχα αρχίσει να μαθαίνω γαλλικά: Στο μισό της ζωής μας μιλάμε με τους νεκρούς και στο άλλο μισό με τους ζωντανούς. Δια λέξτε με ποιο θα ξεκι νήσετε. Μα ποτέ σας μη διαλέξετε να μιλάτε μόνο με τον εαυτό σας. Δεν καταλάβαινα τότε τι εννοούσε ο γάλ λος συγγραφέας. Όμως ένιωθα ότι με αφορούσε πολύ, αφού είχα πολλούς νεκρούς στο σπίτι μας, αλλά και πολλούς ζωντανούς φίλους στη ζωή μου. Τώρα σιγά - σιγά άρχισα να αντιλαμβάνομαι περισσότερα. Μέχρι τότε ήξερα πως η μικρή ζωή μου ήταν: Παλιές φωτογραφίες, /εικονίσματα μισοκαμένα μιας γκρεμισμένης εκκλησίας/ τα πρόσωπα της ζωής μου, όπως μου άρεσε να τα συνοψίζω όλα. Με λέγανε Αλέξη και κάθε γράμμα του ονόματος μου μού θύμιζε άλλες λέξεις: Άλφα, αγάπη (που μου έλειπε ανυπόφορα), Λάμδα, λήθη (που δεν την μπορούσα ακόμη), Έψιλον, ενοχή (γιατί, άραγε;), Ξι, ξεκλήρι σμα (τόσα αγαπημένα μου πρόσωπα!), Ήτα, ηττοπάθεια (και πάλι γιατί;) και Σίγμα, σταυρό (έναν δυσβάστα κτο σταυρό απωλειών)! «Σε λίγο, φίλε Αλέξη, ανοίγουν οι ουρανοί», με διέκοψε πάλι ο κ. Camel. «Συμπληρώνεις πια τα δώδεκα σου χρόνια. Μεγαλώνεις!... Τι ευχή θα κάνεις, άραγε;». Δε μίλησα. Από τις τόσες ευχές που είχα μικρό παιδάκι, τώρα δεν μου ερχόταν στο νου καμιά. Έμεινα συλλογισμέ νος... ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ του ορίζοντα άρχισε να αχνοφέγγει μια καινούρια μέρα, η μέρα των Φώτων. Εγώ έμπαινα στα δεκατρία και ήμουν κιόλας μαθητής Γυμνασίου! Ξαφνικά κι ενώ τα μά τια μου τρεμόπαιζαν, αστράψανε οι ουρανοί και μια υπόκωφη φωνή μου είπε: «Τώρα, γρήγορα! Πες την ευχή σου...» Μα η αστραπή έσβησε. Τα έχασα! Έμεινα βουβός και η ευχή έμεινε στα τρίσβαθα της ψυ χής μου χωρίς να βρει τη δύναμη να ειπωθεί σε λέξη. Τι να ευχόμουν; Λησμονιά; Ειρήνη; Αγάπη; Γαλήνη; Όλα αυτά μου φάνηκαν ξαφνικά ακατανόητα, ακόμη και σαν ευχές. Γιατί, για ποια λησμονιά, για ποια ειρήνη, για ποια αγάπη και γαλήνη να ευχηθώ; ΤΟ ΚΟΥΔΟΥΝΙ του θαλάμου, ένα μεγάλο ηλεκτρικό κουδούνι, με ξύπνησε ξαφνικά απ το βαθύ κυριακάτικο λήθαργο, όπως και τα άλλα παιδιά. Και σήμερα θα πηγαίναμε στην εκ κλησία. Ομαδικός εκκλησιασμός, με βηματισμό και με τα ρούχα εξόδου. Ασυναίσθητα κοί ταξα προς τη μεριά της πλατείας. 0 ουρανός ήταν τώρα πεντακάθαρος. 0 κύριος Camel, ο σύντροφός μου της νύχτας, έμενε, όπως πάντα ακίνητος, αμίλητος. Δεν έκανε πια ούτε τη ρουτινιάρικη εκείνη κίνηση, να βουρτσίσει τα χοντροπάπουτσά του χαμογελώντας. Τον λυπή θηκα! Τα φώτα σβήνανε σιγά - σιγά στην πόλη, η μέρα έμπαινε για τα καλά χαρούμενη και λα μπερή, η κίνηση ξα νάρχιζε κι εγώ αισθανόμουνα έτοιμος να χαμογελάσω, να μιλήσω, να σχεδιάσω για τον καινούργιο χρόνο. Μόνος, χωρίς να πνίγομαι πια απ τις εικόνες του πα ρελθόντος. Όσο οδυνηρός κι αν ήταν αυτός ο χωρισμός, το να αποχωρίζομαι δηλαδή από πρόσωπα που αγάπησα και με 19

20 Kedrisos#01_TELIKO_Layout 1 24/1/ :20 πμ Page 20 Κεδρισός αγάπησαν στα πρώτα χρόνια της ζωής μου, ήταν αναπό φευκτος. Αφού δεν υπάρχουν πια, σκέφτηκα, αφού ανήκουν στο παρελθόν, γιατί να μένω ακόμη με το ανεξήγητο πα ράπονο και την εμμονή μου; Εκείνη τη νύχτα, μ εκείνο το ταξίδι στα 'φτερά' του κ. Camel, έμαθα πως ίσως να μη μπορώ να αλλάξω το παρελθόν, όμως μπορώ παίρνοντας μαθήματα απ αυτό να βγω κερδισμέ νος. Εύα Χαραλαμπίδου, μελάνι,