ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΝΕΩΝ (ΕΠΟΝ)

Transcript

1

2

3

4

5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΝΕΩΝ (ΕΠΟΝ)

6 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΣΠΎΡΟς I. ΑςΔΡΑΧΑς, ΓΙΑΝΝΗς ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟς, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟς Ε. ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗς 2000, ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ Αχαρνών 417, τηλ , Fax ISBN

7 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ - ΕΥΔΟΚΙΑ ΟΛΥΜΠΙΤΟΥ Α Ρ Χ Ε Ι Ο TOΥ Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Ο Υ Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ι Ο Υ Τ Η Σ Ε Π Ο Ν ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΡΧΕΙΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ 35 ΚΕΝΤΡΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ε.Ι.Ε. ΑΘΗΝΑ 2000

8

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό σημείωμα 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Η ΕΠΟΝ για την ιστορία της 15 Β. Το Αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ Περιεχόμενα του Αρχείου Επιμέρους χαρακτηριστικά - φυσιογνωμία Ταξινόμηση 36 α) Έγγραφα Κ.Σ. και τοπικών οργανώσεων - Έγγραφα στρατιωτικών σωμάτων 40 - Εκθέσεις 44 - Οργανωτικές καταστάσεις 46 - Εγκύκλιοι 48 - Επιστολές 49 β) Έγγραφα άλλων οργανώσεων 50 γ) Ποικίλο υλικό 52 δ) Προκηρύξεις 54 ε) Περιοδικές εκδόσεις Ταξινομικό δένδρο Αρκτικόλεξα - Συντομογραφίες 72 ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ Σημείωμα για τον αναγνώστη 77 Α. Κεντρικό Συμβούλιο και Τοπικές Οργανώσεις ΕΠΟΝ 83 Β. Ένοπλα Σώματα ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ 130 Γ. Άλλες Οργανώσεις (εκτός της ΕΠΟΝ) 167 Δ. Ποικίλα 172 Ε. Προκηρύξεις 184 ΣΤ. Περιοδικές εκδόσεις 188

10 8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ Σημείωμα για τον αναγνώστη 217 Προσώπων 219 Τόπων 227 Οργανώσεων - φορέων 233 1) Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ) Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) 239 3) Άλλες οργανώσεις και φορείς 242 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 245 Κατάλογος εικόνων 246 Resumé 261

11 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΑ ΠΟΙΚΙΛΟΥ χαρακτήρα και προορισμού γραπτά ίχνη που άφησαν οι οργανώσεις της νεολαίας συνιστούν βασική πηγή προκειμένου να μελετηθούν οι πολιτικές επιλογές, οι ιδεολογικές κατευθύνσεις, οι κοινωνικές αναφορές και ευαισθησίες, η δράση και η νοοτροπία των ανθρώπων που εντάχθηκαν σε αυτές ή συνεργάστηκαν μαζί τους. Παράλληλα, τα τεκμήρια των οργανώσεων αυτών επιτρέπουν την ανίχνευση των σχέσεών τους με τους μητρικούς ή όμορους πολιτικούς σχηματισμούς και αναδεικνύουν όψεις της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας της εποχής που έδρασαν. Η βιβλιοπαραγωγή για την κρίσιμη περίοδο α- ριθμεί σήμερα εκατοντάδες τίτλους. Η αριθμητικά πλούσια όμως αυτή βιβλιογραφία, παρά τις αυξανόμενες τα τελευταία χρόνια εξαιρέσεις, σφραγίζεται συχνά από τρόπους διαχείρισης της ιστορικής ύλης που, αν και φαίνονται αλληλοσυγκρουόμενοι, καταλήγουν τελικά στο ίδιο αποτέλεσμα: στην αδυναμία συγκρότησης ενός λόγου συνεκτικού και οπλισμένου με εννοιολογικά εργαλεία ικανά να βοηθήσουν στην κατανόηση της εποχής. Η μία πρακτική ακολουθήθηκε κυρίως από πρωταγωνιστές των γεγονότων, οι οποίοι επιχείρησαν μέσα από την προσωπική τους μνήμη και με ατελή χρήση των πηγών να αναχθούν στη συγγραφή της ιστορίας της περιόδου. Η δεύτερη πρακτική, τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα δημοφιλής καθότι εμπορικά αξιοποιήσιμη, αφορά την πομπώδη, επιλεκτική δημοσιοποίηση «άγνωστων», «φοβερών» ντοκουμέντων, τα οποία υποτίθεται αλλάζουν ριζικά τις μέχρι τώρα ιστορικές γνώσεις, αναγορεύοντας τα αρχειακά τεκμήρια από συστατικό της ιστορικής έρευνας σε κλειδοκράτορα σκοτεινών θαλάμων της ιστορίας.

12 10 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Η νηφάλια και ορθολογική αξιοποίηση των αρχειακών πηγών της περιόδου από ιστορικούς και άλλους μελετητές, παρότι αυτονόητη, εξακολουθεί να αποτελεί σε μεγάλο βαθμό αιτούμενο. Η ταξινόμηση, καταλογογράφηση και ευρετηρίαση των σχετικών τεκμηρίων είναι εργασίες που μπορούν να συνδράμουν στην αρτιότερη επεξεργασία των θεμάτων και στη διεύρυνση της θεματολογίας. Στο κείμενο που ακολουθεί επιχειρείται η σύνταξη ενός αναλυτικού καταλόγου, προσιτού σε όσους ερευνητές επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν το Αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, το οποίο, μετά από μακρόχρονες περιπέτειες, φυλάσσεται σήμερα στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (Α.Σ.Κ.Ι.). Η εργασία αυτή δεν συνιστά φυσικά «ιστορία της ΕΠΟΝ», αλλά όργανο δουλειάς -ελπίζουμε χρήσιμο- για το μελετητή της ιστορίας της συγκεκριμένης οργάνωσης και της χρονικής περιόδου που αφορά το συγκεκριμένο Αρχείο. Η ταξινόμηση και καταλογογράφηση του Αρχείου του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ εντάχθηκε το 1995 στα ερευνητικά έργα του Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας. Θα θέλαμε και από τη θέση αυτή να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας προς τα μέλη της Επιτροπής του I.A.Ε.Ν., Σπύρο Ασδραχά, Γιάννη Γιαννουλόπουλο, Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, για την ανάθεση της σχετικής έρευνας, το ουσιαστικό τους ενδιαφέρον, όπως και για την απόφασή τους να ενταχθεί η εργασία αυτή στο εκδοτικό πρόγραμμα του I.A.Ε.Ν. Ιδιαίτερα ευχαριστούμε τον Τρ. Σκλαβενίτη για τις παρατηρήσεις και επισημάνσεις του στο κείμενο, καθώς και για την πολύπλευρη βοήθειά του. Ευχαριστούμε επίσης την Ευτυχία Λιάτα για τις υποδείξεις και τη βοήθειά της κατά την αρχική φάση ταξινόμησης του υλικού. Η εργασία αυτή οφείλει τη σύλληψη και τη δυνατότητα πραγματοποίησής της στο Φίλιππο Ηλιού, ο οποίος σε όλη τη διάρκεια της προσπάθειας ήταν συνεχώς δίπλα μας προσφέροντας απλόχερα τις γνώσεις του. Τον ευχαριστούμε θερμά και από εδώ. Ευχαριστίες ακόμη οφείλουμε στους Νίκο Κέντρο, Πωλίνα Ιορδανίδου, Άντα Κάπολα, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Άννα Ματθαίου, Ιωάννα Παπαθανασίου, Πόπη Πολέμη, Βάσω Ψιμούλη, συναδέλφους και φίλους που εργάζονται ή μετέχουν εθελοντικά στις

13 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ταξινομικές εργασίες των Α.Σ.Κ.Ι. δημιουργώντας ένα ζεστό φιλικό περιβάλλον συνεργασίας. Ευχαριστούμε επίσης τους Σταύρο Γιαννακόπουλο (Πέτρο Ανταίο), Πάνο Δημητρίου, Σταύρο Κασιμάτη, Φώφη Λαζάρου και Ηλία Στάβερη για τη συνδρομή τους στην ταύτιση προσώπων και ψευδωνύμων. Ευχαριστούμε τέλος τη Χριστίνα Αγριαντώνη, το Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, τον Κώστα Ευθυμίου, το Γιάννη Μωυσίδη και την Αθηνά Χατζηδημητρίου, για τη βοήθεια που μας πρόσφεραν όπου χρειάστηκε, καθώς και το Γιάννη Μαμάη και τη Διονυσία Ροσγοβά, που δούλεψαν με μεράκι και έδωσαν στο κείμενο τη μορφή πού έχει σήμερα.

14

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

16

17 Α. Η ΕΠΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ παγκόσμιος πόλεμος, η κατάκτηση και κατοχή της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα που επακολούθησαν, δημιούργησαν τους όρους για την ενεργητικότερη παρουσία των νέων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η επιλογή των πολιτικών σχηματισμών της αριστεράς για τη δημιουργία μαζικών οργανώσεων νεολαίας συνδυάστηκε με τα σοβαρότατα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα και το αιτούμενο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, που άγγιξε τις ευαισθησίες των νέων και βρήκε θερμή ανταπόκριση σε αυτούς. Η δημιουργία και δράση, στα χρόνια αυτά, πολυάριθμων νεανικών οργανώσεων και κυρίως η μαζική ένταξη και η ενεργός συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων νέων σε αυτές, αποτελούν μάρτυρα του σημαντικού ρόλου που διαδραμάτισαν. Δεσπόζουσα θέση ανάμεσα τους κατέχει η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ). Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 σε μυστική σύσκεψη αντιπροσώπων νεανικών οργανώσεων της εποχής. 1 Είχε προηγηθεί απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ) 2 και αποφάσεις των οργανώσεων Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), Λεύτερη Νέα (ΛΕΝ), Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας (ΣΕΠΕ) για τη δημιουργία ενιαίας οργάνωσης νέων, της ΕΠΟΝ. 3 Η οργάνωση στελεχώθηκε κατά κύριο λόγο, στα πρώτα 1. Την ιδρυτική διακήρυξη της ΕΠΟΝ δημοσιεύει ο Π. Ανταίος, Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ, τ. Α2, Αθήνα, εκδ. Καστανιώτη, 1977, σ Την απόφαση του ΕΑΜΝ δημοσιεύει ο Π. Ανταίος, Συμβολή, ό.π., σ Την απόφαση των οργανώσεων δημοσιεύει ο Π. Ανταίος, Συμβολή,

18 τουλάχιστον βήματά της, από μέλη της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), 4 η οποία αφενός μεν μετείχε στη δημιουργία της ΕΠΟΝ, και αφετέρου ήταν η ισχυρότερη από τις οργανώσεις νεολαίας που συναποτέλεσαν την ΕΠΟΝ, και διέθετε μηχανισμό και εμπειρία δράσης σε συνθήκες παρανομίας. 5 Η ΕΠΟΝ, σε σύντομο χρονικό διάστημα από την ίδρυσή της, έγινε η σημαντικότερη και μεγαλύτερη οργάνωση νεολαίας που έδρασε στα χρόνια της κατοχής, αλλά και η μαζικότερη, βασισμένη σε εθελοντική ένταξη, οργάνωση νέων που υπήρξε ποτέ στον ελληνικό χώρο, με εκτεταμένο δίκτυο τοπικών οργανώσεων -που κάλυπτε όχι μόνο τις μεγάλες πόλεις αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής υπαίθρου- και με σημαντική συμμετοχή στην ένοπλη Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ). Αποτέλεσε τομή στις μέχρι τότε οργανώσεις γιατί συσπείρωσε στις γραμμές της χιλιάδες εφήβους και νέους-νέες υιοθετώντας το αίτημα της εθνικής απελευθέρωσης και συμμετέχοντας ό.π., σ Η απόφαση αυτοδιάλυσης της ΟΚΝΕ και συγχώνευσης της στην ΕΠΟΝ δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Νεολαία, φ. 17 (27/2/1943) (βλ. ΑΣΚΙ, Αρχείο του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ, ΣΤ144 και σε φωτοαντίγραφο Π. Ανταίος, Συμβολή, ό.π., σ. 411). Βλ. επίσης για τις διαδικασίες ίδρυσης της ΕΠΟΝ, Οντέτ Βαρών, Αντιστασιακές οργανώσεις νέων ( ), δακτ δακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 1994, σ Για την ΟΚΝΕ βλ. Χρ. Τσιντζιλώνης, ΟΚΝΕ Λενινιστικό, Μαχητικό Σχολείο των Νέων, Αθήνα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1 Βλ. επίσης Ά. Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. και αστισμός στον μεσοπόλεμο, 2η έκδ., Αθήνα, εκδ. Θεμέλιο, 1979, , Α. Λιάκος, Η εμφάνιση των νεανικών οργανώσεων. Το δειγμα της Θεσσαλονίκης, Αθήνα, εκδ. Λωτός, [1988], σ (ανατύπω ση από τα Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου, Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας, τ. 2, Αθήνα 1986, σ ). Μνήμες από τη συμμετοχή στην οργάνωση βλ. Αύρα Παρτσαλίδου, Αναμνήσεις από τη ζωή της ΟΚΝΕ, 4η έκδ., Αθήνα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Για τη στελέχωση της ΕΠΟΝ με μέλη της ΟΚΝΕ σημειώνουμε το χαρακτηριστικό παράδειγμα της ΟΚΝΕ Πολυτεχνείου που αποτέλεσε δεξαμενή στελεχικού δυναμικού για πολλές οργανώσεις της ΕΠΟΝ, βλ. Λ. Ελευθερίου, Το Πολυτεχνείο και η ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης στην εθνική Αναμνήσεις, Αθήνα, εκδ. Θεμέλιο, [1992], σ. 31.

19 ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Ταυτόχρονα στον πολιτικό τομέα πρόβαλε ένα όραμα κοινωνικής δικαιοσύνης και συμβάδισε με τις θέσεις του ΕΑΜ για τη λύση του πολιτειακού ζητήματος και τη μεταπολεμική διακυβέρνηση της χώρας, λαμβάνοντας ενεργά μέρος στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μετά την απελευθέρωση. Κυρίως όμως η ύπαρξη και η δράση της ΕΠΟΝ δημιούργησε νέα πρότυπα ζωής, ανέδειξε αξίες όπως η συλλογικότητα, η συντροφικότητα, η κοινωνική αλληλεγγύη και η ενεργός συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα. 6 Επιχείρησε επίσης να διαμορφώσει ένα συνολικό κοινωνικό όραμα, έπλασε τις συνειδήσεις όσων συμμετείχαν σε αυτήν και τελικά, δίνοντας το στίγμα των νέων της εποχής, ενσάρκωσε ένα από τα πιο ζωντανά κομμάτια της Αντίστασης. 7 Σταθερή επιδίωξη του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, από την ίδρυση σχεδόν της οργάνωσης, ήταν η συγκέντρωση πληροφοριών, εγγράφων, εντύπων, και άλλων τεκμηρίων που αφορούσαν τη δράση των κατά τόπους οργανώσεων. 8 Η επιθυμία και η αναγκαιότητα συστηματικής ενημέρωσης του κεντρικού καθοδηγητικού οργάνου για τις δραστηριότητες που ανέπτυσσαν οι διάσπαρτες σε όλο τον κατακτημένο ελληνικό χώρο οργανώσεις της 6. Βλ. σχετικά και τις παρατηρήσεις της Οντέτ Βαρών, «Αντιστασιακές οργανώσεις νέων ( ). Από το ατομικό στο συλλογικό», π. Μνήμων, τ. 14, 1992, σ Το κλίμα αυτό και ο ενθουσιασμός με τον οποίο μετείχαν οι Επονίτες και οι Επονίτισσες στη ζωή της οργάνωσης αποτυπώνεται και στις μεταγενέστερες καταγραφές της μνήμης τους. Ενδεικτικά σημειώνουμε: Μαρία Καρρά, Επονίτισσα στους δρόμους και στις γειτονιές της Αθήνας, Αθήνα, ρικός, 1982, Τάκης Μπενάς, Της Κατοχής. Μνήμες μικρές σαν χρέος, να, εκδ. Θεμέλιο, [1990], σ , Φανή Μανωλκίδου-Βέττα, Θα σε λέμε Ισμήνη. Οι αναμνήσεις είναι μεγαλύτερες απ' τη ζωή, Αθήνα, εκ στωρ, 1997, σ , Παγώνα Στεφάνου, Δύο τετράδια - Δύο τετραετίες, 2η έκδ., Αθήνα, εκδ. Θεμέλιο, [1998] σ Για την ιδρυτική συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ και τη συγκρότηση του πρώτου Κεντρικού Συμβουλίου βλ. Π. Ανταίος, Συμβολή, ό.π., τ. Α2, σ , Γ. Τρικαλινός, Δρόμος μακρύς και δύσκολος, 2η έκδ., Αθήνα, εκδ Σύγχρονη Εποχή, 1985, σ , Στ. Ζορμπαλάς, ΕΠΟΝ Πολεμούσαν και τραγουδούσαν για τη λευτεριά, Αθήνα, εκδ. Δελφίνι, 1993, σ

20 ΕΠΟΝ είναι αυτονόητη. Παράλληλα όμως η συλλογή του υλικού αυτού εξυπηρετούσε και έναν ακόμη στόχο, τη διατήρηση της μνήμης των θυμάτων, των ηρώων της Αντίστασης, τη θεμελίωση υλικών και ηθικών διεκδικήσεων από το κράτος για τις οικογένειες των αγωνιστών μετά την αποχώρηση των κατακτητών, αλλά και την ανάδειξη της ΕΠΟΝ και της δράσης της ως αγωνιστικού προτύπου για τις επόμενες γενιές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συναίσθηση αυτής της ανάγκης υπήρξε έντονη στα μέλη του Κ.Σ. ήδη πριν την απελευθέρωση της Ελλάδας, όταν κυριαρχούσε ο ενθουσιασμός από τη μαζική ανάπτυξη και τις επιτυχίες του αντιστασιακού κινήματος. Η μέριμνα αυτή καταγράφεται εύγλωττα στην εγκύκλιο υπ. αρ. 4, που εξέδωσε το Τμήμα Μόρφωσης και Διαφωτισμού του Κ.Σ. στις 20 Μαΐου Στην εγκύκλιο που υπογράφεται από τον Πέτρο Ανταίο και απευθύνεται προς «Όλατα Συμβούλια Περιοχής και το Κλιμάκιο Προεδρείου Αθήνας-Πειραιά» αναφέρονται αδρά οι επιδιώξεις αυτές της οργάνωσης: «Η Ελληνική Νεολαία μέσ' στις γραμμές της ΕΠΟΝ γράφει με το αίμα της το δικό της ηρωικό κομμάτι, απ' την ιστορία του τιτάνιου απελευθερωτικού αγώνα του Έθνους. Χιλιάδες ήρωες της Νέας μας Γενιάς, γράφουν την ιστορία αυτή με τη θυσία και το αίμα τους σε κάθε κορφή και κάθε πεζοδρόμιο, σε κάθε χωριό και σε κάθε πόλη της Ελλάδας. Αποτελεί εθνικό χρέος για την ΕΠΟΝ η συγκέντρωση όλων των στοιχείων των ηρωικών παιδιών μας που πέσανε για τη λευτεριά της πατρίδας. Τα περισσότερα θύματα της Νεολαίας μας, ανώνυμα τα περισσότερα ώς σήμερα δεν πρέπει να σβήσουν στην λησμονιά, αλλά να λάμψουν με τ' όνομα και τη δράση και τη λεβεντιά τους, στο Πάνθεο όλων των ηρώων του Έθνους. Τη δόξα τους αυτή την κατάχτησαν με την δράση, το αίμα και την ολοκληρωτική θυσία τους. Δίχως τη θυσία τους λευτεριά και πολιτισμός δε θα βλάστανε ποτέ [[πολιτισμός]] σ' αυτή τη γη. Ο καθένας απ' τους ήρωες μας ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΖΕΙ... - το δρόμο που πρέπει ν' ακολουθήσει ολόκληρη η Νεολαία μας, το δρόμο του αγώνα και της θυσίας για τη συ-

21 συντριβή του φασισμού, την κατάχτηση των ωραίων ιδανικών της. Ακόμα είναι ιερή υποχρέωση της Οργάνωσής μας και θα σταθεί ένα από τα βασικώτερα αιτήματά της μετά την απελευθέρωση προς το Κράτος, η οικονομική ενίσχυση των οικογενειών των θυμάτων της Νεολαίας. Γι' αυτούς τους λόγους είναι απαραίτητο να συγκεντρωθούν μ' όλη τη συναίσθηση της αξίας αυτής της δουλειάς όλα τα στοιχεία των θυμάτων της Νεολαίας...». 9 Η εγκύκλιος συμπληρώνεται με αναλυτικές οδηγίες σχετικά με τα στοιχεία και τις λεπτομερείς πληροφορίες που πρέπει να συγκεντρωθούν για κάθε επιμέρους πρόσωπο, καθώς και σχετικά με τη μέθοδο που πρέπει να ακολουθηθεί κατά τη συλλογή των στοιχείων. Η καταγραφή αυτή όμως δεν αφορά μόνο τη δράση των μεμονωμένων προσώπων, ηρώων, νεκρών της Αντίστασης αλλά γενικότερα του αντιστασιακού κινήματος της ΕΠΟΝ. Η αγωνία για τη διάσωση της μνήμης των γεγονότων, την καταγραφή «των όσων έγιναν», δεν χαρακτηρίζει άλλωστε μόνο τους καθοδηγητές και τα στελέχη της οργάνωσης. Όπως φαίνεται από το υλικό του Αρχείου του Κ.Σ. -στο οποίο θα αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω- αποτελούσε μέλημα και ανάγκη των απλών αγωνιστών της ΕΠΟΝ και μάλιστα την ίδια την ώρα της μάχης. Η καταγραφή εδώ δεν είναι το καταστάλαγμα της θύμησης, οι αναμνήσεις που ανασύρονται και αποτυπώνονται στο χαρτί μετά από χρόνια ως αποτέλεσμα ιδεολογικοπολιτικών αποτιμήσεων. Δεν υπακούει άλλωστε στη λογική της δικαίωσης πράξεων και επιλογών, η οποία κατά κανόνα διατρέχει τα κείμενα που έχουν γραφτεί για τα γεγονότα μιας εποχής μετά την παρέλευση πολλών ετών. Είναι η καταγραφή της ιστορίας εν θερμώ, η «ζώσα» ιστορία που γράφεται σχεδόν ταυτόχρονα με τα γεγονότα. Ενδεικτική είναι μια σειρά από χειρόγραφες «ιστορίες» αντάρτικων σωμάτων της ΕΠΟΝ, οι οποίες συντάσσονται από μέλη 9. Η εγκύκλιος έχει δημοσιευτεί από τον Π. Ανταίο, Συμβολή, ό.π., σ. 526 και σε φωτοαντίγραφο ο ίδιος, Χίλια σκοτωμένα παιδιά της ΕΠΟΝ Αθήνα, εκδ. ΕΠΟΝ, 1986, σ. 8.

22 τους κατά τους τελευταίους μήνες του 1944 και βρίσκονται σήμερα στο Αρχείο του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ. Οι επιμέρους αυτές «ιστορίες» δεν έχουν μόνο ενημερωτικό χαρακτήρα, αφού άλλωστε λεπτομερής πληροφόρηση παρέχεται από τα δελτία δράσης που αποστέλλονται σε τακτά διαστήματα στο Κεντρικό Συμβούλιο. Οι τίτλοι τους είναι εύγλωττοι: «Ιστορία της υποδειγματικής διμοιρίας ΕΠΟΝ, ΕΛΑΣ 1/38 Συντάγματος Ευζώνων», «Η ΕΠΟΝ του 54ου Συντάγματος», «Η ιστορία της Υποδειγματικής Ομάδος ΕΠΟΝ ΙΙΙ/4 τάγματος», «Ιστορία του ανταρτοεπονίτικου κινήματος στο 5ο Σύνταγμα», «Ιστορία της υποδειγματικής ομάδας της ΕΠΟΝ του 1/4 Συντάγματος», «Ιστορία της ομάδος του ΙΙ/4 Τάγματος». 10 Η διαφορά με τα προσωπικά ημερολόγια είναι νομίζουμε ουσιαστική, γιατί ενώ σε αυτά τα τελευταία οι συντάκτες τους θέλουν να αποτυπώσουν τα συναισθήματα της στιγμής, να διατηρήσουν τις προσωπικές τους μνήμες, να καταγράψουν τα περιστατικά που αφορούν αυτούς τους ίδιους, εδώ η καταγραφή δεν προβάλλει την ατομική περίπτωση, την προσωπική συμμετοχή των συντακτών των κειμένων στα δρώμενα, αλλά θέλει να διαφυλάξει τη συλλογική μνήμη της ομάδας, του ζωντανού αντιστασιακού κινήματος. Την ίδια ανάγκη εξυπηρετούν και καταγραφές συχνά συνταρακτικές- γεγονότων που οι συντάκτες τους στέλνουν για ενημέρωση στο Κ.Σ. της ΕΠΟΝ. Σκοπός εδώ δεν είναι η αποτύπωση της δράσης ενός τμήματος της οργάνωσης, αλλά η περιγραφή ενός γεγονότος στο οποίο τα μέλη της ΕΠΟΝ έχουν διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο, με τίμημα πολλές φορές την ίδια τη ζωή τους. Θα σταθούμε ενδεικτικά σε ένα παράδειγμα. Πρόκειται για ένα μικρό φύλλο χαρτιού που επιγράφεται: «Στιγμιότυπα απ' τις σφαγές της Κοκκινιάς». Σε αυτό ο ανώνυμος συντάκτης του δίνει μια συγκλονιστική περιγραφή της επιδρομής της 17ης Αυγούστου 1944 στην Κοκκινιά. Απομονώνουμε ένα μικρό απόσπασμα που αναδεικνύει την ένταση και το πάθος της στιγμής: «Η Διαμάντω του φρουραρχείου των Γερμανικών. Όλη η Κοκ- 10. Βλ. αντίστοιχα ΑΣΚΙ, Αρχείο Κ.Σ. ΕΠΟΝ, Β150, Β151, Β152, Β153, Β154, Β155.

23 Κοκκινιά την είδε στις μάχες με το όπλο στα χέρια. Μας την σκότωσαν και αυτή οι ανθρωποφάγοι του φασισμού. Πριν την σκοτώσουν οι σαύρες, τα τσολιαδάκια, της έκαναν το σχήμα φωνάζοντάς την: καπετάνισσα. Ζει στην ψυχή μας πάντα η Διαμάντω. Καρτερούμε την ημέρα που 100 δολοφόνοι θα πληρώσουν με τη ζωή τους για τη Διαμάντω». 11 Ο Πέτρος Ανταίος, σε πρόσφατη ομιλία του για το Αρχείο του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ, έχει υποστηρίξει ότι «η γενιά μας ανέπτυσσε τη δραστηριότητα της σε μία τέτοια κοσμοϊστορική εποχή, η μέθεξή της ήταν τόσο άμεση, και τα αποτελέσματα της μέθεξης αυτής τόσο χειροπιαστά, που μας είχε δημιουργηθεί η αίσθηση ή η ψευδαίσθηση πως δημιουργούσαμε ιστορία. Γιατί στ' αλήθεια τότε συνομιλούσαμε με την ιστορία στον ενικό». 12 Ίσως ο όρος γενιά, καθώς είναι ευρύς και περιγραφικός, δεν αποδίδει απολύτως πιστά τα πραγματικά δεδομένα. Γεγονός πάντως είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά στη βούληση ενός κινήματος, ή έστω μιας νεολαιίστικης οργάνωσης που αποτελεί έκφρασή του, να συγκεντρώσει και να διασώσει τα τεκμήρια που αφορούσαν τη δράση της, με σκοπό να διαφυλάξει τη μνήμη της, να προστατεύσει και να αναδείξει τους αγώνες των μελών της και τελικά να καταγράψει η ίδια την ιστορία της. 13 Αυτή η αντιμετώπιση του παρόντος από τη μεριά των πρωταγωνιστών του ως «ιστορία» που πρέπει να καταγραφεί και να διασωθεί από τους ίδιους, ενσωματώνει τη 11. Βλ. Αρχείο Κ.Σ. ΕΠΟΝ Α106. Βιογραφικά της στοιχεία βλ. Π. Ανταίος, Χίλια σκοτωμένα παιδιά, ό.π., σ , Μ. Μάλλης, «Διαμάντω Κουμπάκη - Σοφία», π. Εθνική Αντίσταση, τχ. 80, 1993, σ Βλ. επίσης Νίκανδρος Κεπέσης, Ο Πειραιάς στην Εθνική Αντίσταση, Συνδέσμου Δήμων περιοχών Πειραιά - Δυτικής Αττικής, χ.χ., σ , Απόσπασμα από ομιλία του Π. Ανταίου, που εκφωνήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1995 στα ΑΣΚΙ στα εγκαίνια έκθεσης σχετικής με την ΕΠΟΝ. Το χειρόγραφο της ομιλίας φυλάσσεται στα ΑΣΚΙ. 13. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι σύμφωνα με μαρτυρία του Π. Ανταίου -που περιέχεται στο κείμενο της παραπάνω ομιλίας του- λίγο μετά την απελευθέρωση, σε μία σύσκεψη που μετείχαν 3-4 μέλη του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ και ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, του ανατέθηκε να συγγράψει την ιστορία της ΕΠΟΝ.

24 στάση ενός κινήματος που αντιλαμβάνεται ότι δημιουργεί νέες προοπτικές για το μέλλον. Η καταγραφή λοιπόν της ιστορίας του συνιστά υποθήκη για το μέλλον και τη διαχείρισή του. Ο εμφύλιος, οι διώξεις και οι εξορίες των στελεχών της ΕΠΟΝ που επακολούθησαν, αλλά και οι περιπέτειες του ίδιου του Αρχείου δεν επέτρεψαν να πραγματοποιηθεί αυτή η επιδίωξη. 14 Μόλις το 1975 ο Π. Ανταίος άρχισε να δημοσιεύει σε συνέχειες, στην εφ. Αυγή, κείμενα για την ιστορία της οργάνωσης με το γενικό τίτλο «ΕΠΟΝ - Το πράσινο δένδρο», τα οποία βασίζονταν σε υλικό από το Αρχείο του Κ.Σ. Ακολούθησαν αποσπασματικές δημοσιεύσεις τεκμηρίων σε εφημερίδες και περιοδικά, ενώ λίγο αργότερα, ο ίδιος εξέδωσε μια ιστορία της οργάνωσης με τίτλο Συμβολή στην Ιστορία της ΕΠΟΝ, τόμοι A1, Α2, Β, Αθήνα , σ οποία δημοσιεύει και τεκμήρια από το Αρχείο του Κ.Σ. 15 Βέβαια, καθώς η ΕΠΟΝ και η δράση της είναι σε μεγάλο βαθμό συνυφασμένες με την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα, ήταν φυσικό οι συμβολές στην ιστορία της οργάνωσης, που επιχειρήθηκαν κυρίως από αγωνιστές που συμμετείχαν σε αυτήν, να σφραγίζονται από τις μεταγενέστερες ιδεολογικές επιλογές των συγγραφέων τους, που καθορίστηκαν από τις διασπάσεις και τις ιδεολογικές διαμάχες στους κόλπους του κομμουνιστικού κινήματος και ευρύτερα της ελληνικής αριστεράς. Τα κείμενα αυτά, εμπλουτισμένα με αναμνήσεις και μαρτυρίες, περιέχουν όχι μόνο πολύτιμο πληροφοριακό υλικό αλλά και «κατά- 14. Σημειώνουμε ότι στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου η ΕΠΟΝ εξέδωσε στα γαλλικά ένα ενημερωτικό φυλλάδιο με τίτλο La Jeunesse Grecque lutte pour la Liberté l'indépendance et la Démocratie, χ.τ., έκδ Grecque EPON, χ.χ., 58 σ., στο οποίο περιλαμβάνονται στοιχεία για την ιστορία και τη δράση της οργάνωσης κατά η διάρκεια της Κατοχής αλλά και μετά την απελευθέρωση. 15. Τεκμήρια από το Αρχείο του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ έχουν επίσης δημοσιευτεί στην επετειακή έκδοση: 40 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ επιμ. Ν. Μάργαρης, Αθήνα Φλεβάρης 1983, 32 σ. Υλικό από το Αρχείο έχει επίσης αξιοποιηθεί στις μελέτες της Οντέτ Βαρών για τις αντιστασιακές οργανώσεις νέων και το νεανικό τύπο της περιόδου , και πολύ πρόσφατα στο βιβλίο του Π. Μακρή-Στάικου, Κίτσος Μαλτέζος, ο αγαπημένο των θεών, Αθήνα, εκδ. Ωκεανίδα, 2000.

25 κατάθεση ψυχής» των συγγραφέων τους που τα καθιστούν πηγές αν ντικατάστατες. 16 Παρόλα αυτά η αξιοποίηση των υπαρχουσών πηγών, η συγκέντρωση των τεκμηρίων της εποχής, η επεξεργασία και η μελέτη τους με τα εργαλεία της ιστορικής έρευνας αποτελεί ακόμη σε μεγάλο βαθμό αιτούμενο. 17 Θα θέλαμε στο σημείο αυτό να σταθούμε σε ένα παράδειγμα. Στις 22 Φεβρουαρίου 1946, τρία μόλις χρόνια μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ, ο Αδάμ Μολυβδάς (Νίκος ο Ψηλός) στέλεχος της ΟΚΝΕ και κατόπιν του ΚΚΕ, συντάσσει μία έκθεση, την οποία πιθανόν απευθύνει προς το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ. 18 Η έκθεση αναφέρεται στην κατάσταση που επικρατούσε στο χώρο της νεολαίας της Αθήνας από τη στιγμή που αυτός αποκατέστησε επαφή με τον κομματικό μηχανισμό, στα 1941, μετά την επιστροφή του από την εξορία στη Φολέγανδρο. 19 Ανάμεσα στα άλλα ο Α. Μολυβδάς αναφέρεται και στην ίδρυση της ΕΠΟΝ. Μεταφέρουμε το σχετικό απόσπασμα: «Πώς γένηκε η ΕΠΟΝ: Μετά από ένα γράμμα που πήραμε από την Ακροναυπλία το ζήτημα της δημιουργίας της ε- νιαίας οργάνωσης της νεολαίας μπήκε πιο επιτακτικά. Για τη δημιουργία της ενιαίας οργάνωσης είπαμε να χρησιμοποιήσουμε προσωπικότητες, καθηγητές πανεπιστημίου και γενικά 16. Εκτός από τη Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ του Π. Αντα που μνημονεύσαμε παραπάνω, θυμίζουμε μερικές ακόμη μελέτες-μαρτυρίες που επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους αποκλειστικά στην ΕΠΟΝ: Θ. Λιακόπουλος (Πορφύρης), Τα Επονίτικα νιάτα της Εθνικής Αντίστασης, εκδ. Οδηγητής, χχ., Τότε που ήμουνα στην ΕΠΟΝ... Μαρτυρίες κ γήσεις, Αθήνα, εκδ. Οδηγητής, 1985, Π. Ανταίος, Χίλια σκοτωμένα, ό.π. Στ. Ζορμπαλάς, ΕΠΟΝ, ό.π. Στην ΕΠΟΝ αναφέρεται επίσης το πεζογράφημα του Π. Ανταίου, Έφοδος στον ουρανό, Αθήνα, εκδ. Γνώση, Σημειώνεται, όπως έχει παρατηρηθεί και από την Οντέτ Βαρών, Αντιστασιακές οργανώσεις, ό.π., σ , ότι η ΕΠΟΝ δεν έχει απ σχολήσει μέχρι σήμερα συστηματικά την ιστορική έρευνα. 18. Η έκθεση βρίσκεται σήμερα στα ΑΣΚΙ. 19. Βιογραφικό του Α. Μολυβδά έχει δημοσιευτεί στο π. Νέα Γενιά, τχ. 56, 5 Σεπτεμβρίου Βλ. επίσης Π. Ανταίος, Συμβολή, ό.π., τ. Α1, Αθήνα 1977, σ , Γ. Τρικαλινός, Δρόμος, ό.π., σ

26 κά ανθρώπους που έχουν σχέση με τη νεολαία οι οποίοι και θα ανελάμβαναν την πρωτοβουλία για τη σύγκληση της σύσκεψης των οργανώσεων της νεολαίας για τη δημιουργία ενιαίας οργάνωσης νεολαίας. Έτσι μαζέψαμε μια σειρά προσωπικότητες και κάναμε το Εθνικό Συμβούλιο του ΕΑΜ Νέων. Σε αυτό έπαιρναν μέρος: 1) Γεωργ. Γεωργαλάς καθηγητής Πανεπιστημίου, 2) Ρουσσόπουλος καθηγητής Πολυτεχνείου, 3) Θεμ. Τσάτσος καθηγ. Πανεπιστημίου, 4) Ζακυθηνός καθηγ. Πανεπιστημίου, 5) Μαρία Σβώλου, 6) Βεγλερής δικηγόρος, υφηγητής, 7) Φωτόπουλος καθηγητής Γυμνασίου, 8) Σολομονίδης οδοντίατρος, έφορος προσκόπων. Σε αυτό το εθνικό συμβούλιο για τη νεολαία συζητιούνται διάφορα ζητήματα που αφορούν τους νέους και όλη μας η προσπάθεια έτεινε να αναλάβει πρωτοβουλία να καλέσει τις οργανώσεις νεολαίας σε σύσκεψη για τη δημιουργία της Ενιαίας Οργάνωσης. Έτσι η δουλειά μας στο ΕΑΜ Νέων είχε χαλαρώσει και σχεδόν ατονήσει. Την περίοδο αυτή ανέλαβε καθοδήγηση του γραφείου της ΟΚΝΕ από μέρος του ΠΓ ο σ. Πλουμίδης. Στην πρώτη συνεδρίαση οπού ήσαν 1) Βλαντάς, 2) Μπλάνας, 3) Μολυβδάς, 4) Τρικκαλινός, 5) Δρακόπουλος μας είπε πως τραβάμε λαθεμένη πολιτική και πως η ενιαία οργάνωση νεολαίας θα γινότανε πραγματικότητα μόνο όταν δυναμώναμε τη δουλειά μας στο ΕΑΜ Νέων και κινητοποιούσαμε με αυτό τη νεολαία για τα ζητήματα της, καθώς και το δυνάμωμα στη συνείδηση της νεολαίας την ανάγκη της δημιουργίας της ενιαίας οργάνωσης και συμπληρωματικά να χρησιμοποιήσουμε τις προσωπικότητες. Με βάση αυτό τον προσανατολισμό εγκαταλείφθηκε η πρώτη μας ιδέα και ρίξαμε την προσοχή μας στο ΕΑΜ Νέων και σε απόφασή της στις 30 Ιανουαρίου κάλεσε τη σύσκεψη της 23 Φεβρουαρίου των οργανώσεων της νεολαίας για τη δημιουργία της ΕΠΟΝ. Στη σύσκεψη πήραν μέρος: 1) Από μέρους της ΟΚΝΕ 1) Μ. Βλαντάς 2) Στ. Γιαννακόπουλος 2) Από μέρους της ΣΕΠΕ 1) Σκεύος, 2) Λυκούργος

27 3) Από μέρους της ΛΕΝ 1) Πλουμίδης 4) Από μέρους της Αγροτ. Νεολαίας 1) Βογιατ. Στεργιόπουλος 2) Σκληρός 5) Από μέρους της Ένωσης Νέων Ρούμελης Μολυβδάς Αδάμ 6) Από μέρους του Θεσ(σαλικού) Ιερ(ού) Λόχου 1) Τσακίρης Κυρ. 7) Από μέρους της Ενια(ίας) Μαθητ. Νεολαίας 1) Δρακόπουλος 2) Φιλίνης 8) Από μέρους της Εργ(αζόμενης) Νεολ(αίας) 1) Διβέρης Π. 2) Τρικκαλινός 9) Από μέρους της Ελεύθ(ερης) Νέας 1) Ηλ. Αποστόλου 2) Ματίνα 3) Βενιτράτου 4) Ιμβριώτου 10) Από μέρους της Φιλ(ικής) Ετ(αιρείας) Νέων 1) Προέδρου 2) Λιναρδάτος 11) Από μέρους των Φοιτητών 1) Στ. Κασιμάτης 12) Από μέρους των Νέων Μακεδονίας 1) Βασβανάς Βαγγέλης 13) Από μέρους της Πελοποννήσου 1) Λιακόπουλος Θόδωρος 14) Από μέρους του Εθν(ικού) Συμβ(ούλιου) Νέων 1) Γεωργαλάς 2) Ρουσσόπουλος 3) Σβώλου Όσους από αυτούς υπογραμμίζω με μπλε μολύβι παραμένουν στην ΕΠΟΝ. Όσους έχω με κόκκινο μολύβι δουλεύουν στις οργανώσεις του ΕΑΜ και για τους άλλους όσους ξέρομε θα σας πω που βρίσκονται [...]». [Σημείωση: Τα ονόματα που ο Α. Μολυβδάς στο χειρόγραφο του είχε υπογραμμίσει με μπλέ μολύβι στην παρούσα δημοσίευση του κειμένου είναι υπογραμμισμένα και όσα είχε υπογραμμίσει με κόκκινο είναι πλάγια] Η μαρτυρία του Α. Μολυβδά για την ίδρυση της ΕΠΟΝ έχει ενδιαφέρον γιατί συντάχθηκε σε μια εποχή πολύ κοντινή στα γεγονότα και αποκαλύπτει το πρίσμα κάτω από το οποίο έβλεπε ένας κομμουνιστής, στέλεχος του νεολαιίστικου κινήματος, τις διαδικασίες συγκρότησης της ΕΠΟΝ. Δεν είναι όμως η μοναδική που διαθέτουμε για το θέμα. Όπως σημειώθηκε ήδη, αρκετοί αγωνιστές σε μεταγενέστερες μελέτες ή καταγραφές των αναμνήσεών

28 τους έχουν αναφερθεί στην ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ και στα πρόσωπα που απάρτισαν το πρώτο Κεντρικό της Συμβούλιο. 20 Οι περιγραφές τους δεν διαφοροποιούνται ριζικά από αυτήν του Α. Μολυβδά. Μπορούν όμως να εντοπιστούν ορισμένες διαφορές στα πρόσωπα που μετείχαν στην ιδρυτική πράξη της ΕΠΟΝ, κυρίως όμως στην απόδοση του πολιτικού περιβάλλοντος και των πολιτικών επιλογών που οδήγησαν στην ίδρυση της οργάνωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η αξιοποίηση του Αρχείου του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ, σε συνδυασμό με άλλες πηγές που τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να γίνονται διαθέσιμες στην ιστορική έρευνα, μπορεί να συμβάλει στον πολύπλευρο φωτισμό γεγονότων και προσώπων, κυρίως όμως στην αποκατάσταση των νημάτων που συνδέουν την εμφάνιση και θυελλώδη ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος με τις διεργασίες που συνέβησαν στην ελληνική κοινωνία του μεσοπολέμου και των χρόνων που ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση. 20. Βλ. Κ. Καραντινός, «23 Φλεβάρη Το καινούργιο ξεκίνημα», στο συλλογικό τόμο Εμπρός Επονίτες!.. Χρονικά του Αγώνα, αναδ σίευση από το π. Νέα Γενιά, τχ. 66, 1949, χ.τ., Εκδοτικό «Νέα Ελλάδα», [1952] σ , Π. Ανταίος, Συμβολή, ό.π., τ. Α2, σ , Γ. Τρικαλινός, Δρόμος, ό.π., σ , Στ. Ζορμπαλάς, ΕΠΟΝ, ό.π., σ , Συμεών Λιμπεράτος, «Η 49η επέτειος της ΕΠΟΝ», π. Εθνική Αντίσταση, τχ. 75, 1992, σ Βλ. επίσης για το θέμα Οντέτ Βαρών, Αντιστασιακές, ό.π., σ

29 Β. ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝ 1. ΠεριεχόμενατουΑρχείου ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ μιας πολιτικής οργάνωσης δεν μπορούν να αποτελέσουν τη μοναδική πηγή για τη γνώση της ιστορίας της. Οι σιωπές των αρχείων σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ηχηρές και τα τεκμήρια που προέρχονται από την πλευρά των «αντιπάλων» καθοριστικής σημασίας. Παρόλα αυτά η συμβολή του τεκμηριωτικού υλικού του Αρχείου του Κ.Σ. είναι νομίζουμε καίρια στη γνώση για το αντιστασιακό κίνημα της περιόδου αλλά και ειδικότερα για την ΕΠΟΝ, στην ανάπλαση της ιστορίας της τελευταίας, στην κατανόηση της δομής της και του ιδεολογικού πλαισίου λειτουργίας της. Παράλληλα όμως το υλικό αυτό είναι χρήσιμο και για την αποκατάσταση των «ρεαλίων», γιατί, αν και τα γεγονότα είναι σχετικά πρόσφατα και πολλοί από τους δημιουργούς τους εν ζωή, συχνά ανακύπτουν σημαντικές αποκλίσεις ανάμεσα στα τεκμήρια της εποχής και στην εικόνα που αναδεικνύεται από τις διηγήσεις ή τα απομνημονεύματα πρωταγωνιστών των γεγονότων που γράφτηκαν εκ των υστέρων. Σήμερα στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (Α.Σ.Κ.Ι.) βρίσκεται το αρχειακό σώμα που έχει καθιερωθεί να αποκαλείται «Αρχείοτου Κ.Σ. της ΕΠΟΝ». Πρόκειται για αρχειακό υλικό το οποίο, όταν άρχισε ο Εμφύλιος πόλεμος -αφού προηγουμένως τοποθετήθηκε σε τενεκέδες και στεγανοποιήθηκε πρόχειρα- θάφτηκε στον κήπο μιας βίλας στην Εκάλη που ανήκε στην οικογένεια Διαμαντόπουλου, με κοινή απόφαση των μελών του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ Φώκου Βέττα, Αδάμ Μολυβδά, Σταύρου Κασιμάτη και Πέτρου Ανταίου. Μετά από μακροχρόνιο ενταφιασμό, ανασύρθηκε και παραδόθηκε για φύλαξη στον ψυχίατρο και συλλέκτη Αθανάσιο