ΝΕΑΡΧΟΥ ΚΛΗΡΙΔΗ ΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Α' ΜΕΡΟΣ

Transcript

1 ΝΕΑΡΧΟΥ ΚΛΗΡΙΔΗ ΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Α' ΜΕΡΟΣ

2

3 Χωριά και Πολιτείες της Κύπρου. Σάν πρόλογος. Στο.βιβλίο μου αυτό μέ τον τίτλο : Χ Ω Ρ I Α Κ Α Ι Π ΟΛ Ε I Σ ΤΗΣ Κ Υ Π Ρ Ο Υ >εχω σίκσπό νά περιλάβω τά ονόματα τών χωριών και τών πόλεων της Κύπρου, συνίδέοντας τό κάθε όνομα μέ τις υπάρχουσες Ιστορικές ειδήσεις κι' (εξηγώντας γατί δόθηκε τέτοιο όνομα στο κάθε χωριό. Δέν (υπάρχουν βίείβαια ίστορυκές είδήφις γιά τό κάθε χωριό, αν και τό κάθε χωριό έ'χει τή Ιδική του Ιστορία. Τα. βνόιματα μερικών χωριών και πόλεων έχουν συνδεθη ιμέ γεγονότα της Ιστορίας, αλλά τά περισσότερα δέν έ'χουν καμμιά σύν/δεση. "Ομως αυτό ιδέν σημαίνει πως τά χωριά αυτά δέν έ'χουν τή δική τους Ιστορία, που είναι καθαρά τοπική. Τό κάθε χωριό είχει τή δική ^του παράδοση, που σχετίζεται ιμέ τήν ίδρυση, ή τήν καταστροφή του άπό θανατικό, η κατατρεγμό, και τό ξανακτίσιμο η τήν έγκατάλει/ψή του και τή (δημιουργία οίλλου συνοικισμού. Και (είναι πολλά τά χωριά πού έχουν τέτοιες παραίδόσεις και τέτοιους θρύλους, οί ιόποΐοι ιείναι παντελώς άγνωστοι πέρα άπό τό χωριό, πράμα πού >δέν έπρεπε καθόλου νά συμβαίνηι, γιατί οί τοπικές αυτές Ιστορίες, οί τοπικές αυτές παραιδόσεις και οί θρύλοι έ'χουν τή σημασία καΐ τήν αξία τους. "Αν δέν αποτελούν Ιστορία, αποτελούν όμως τήν ήχΐώ της Ιστορίας!, τον μακρινόν της αντίλαλο, και ή Ιστορία άπό αυτά ξεκίνησε. Είναι επομένως σωσίτό, του κάθε χωρίου οί παραδόσεις καΐ οί θρύλοι νά καταγράφουν και νά δημοσιευτούν ώστε νάναι πρόχειρες προς μελέτη άπό?τούς λαογράφους και τους Ιστορικούς γιά νά φτάσουν σέ επιστημονικά συμπεράσματα. /Πιο πολύ δμως πρέπει νάναι πρόχειρες και νά χρησιμοποιούνται άπό τούς δασκάλους τών χωριών, -γιά σκοπούς διδακτικούς. Πιστεύω ακράδαντα πώς είναι πολύ σωστή ή παιδαγωγική αρχή πού λένε: Η διδασκαλία της ιστορίας στα παιδιά πρέπει νά ξεκινά από την ιστορία του χωριού τους, από τις ντόπιες παραδόσεις και τούς Θρύλους, ν' απλώνεται ύστερα στά γειτονικά χωριά κι από αυτά σ' όλη τή χώρα, κι ύστερα να εισάγωνται τα παιδιά στην ιστορία του έθνους τους και της φυλής τους. Ή ιέργασία αυτή πού δίνοιμε στους δασκάλους καΐ στις κοινότητες της Κύπρου δέν είναι ολοκληρωμένη. Περιλαμβάνει μονάχα ο,τι είναι γνωστό σ' 'έμένα, είτε άπό βι(βλία(ΐ), είτε άπό δικές μου προσωπικές έρευνες. Για νάναι εύκσλαμε-ταχείριστο τό 'βύβλίο αυτό, βάιζομε τά ονόματα τών χωριών και τών πολιτειών σέ αλφαβητική σειρά. Ελπίζω, ή εργασία μου αυτή νά Ιδώση αφορμή σέ άλλους νά τήν ολοκληρώσουν. "Ομως πρέπει νά έχουν ύπ'οψει των οί αναγνώστες μου πώς ή ιέργασία μου αυτή (είναι προϊόν και χ ρ ό ν ο υ μ ό χ θ ο υ π ο λ λ ο ΰ. μ α κ ρ ο ύ και ΙΜερικές επαναλήψεις πού γίνονται στο βιίβλίο 'δέν πρέπει νά θεωρηθούν σάν μειονέκτημα, γιατί έγιναν ξεπίτηιδες γιά ευκολία τών δασκάλων, πού θά χρησιμοποιήσουν τό βι)βλίο. ΑΐΒΤΕιΛίΛΕΡ'ΟιΝ (τό) = χωριό της επαρχίας Λάρνακος. Πήιρε τό δνο,μα αυτό άπό τις πολλές βίδέλλες πού υπήρχαν κει. Κάθε ονομασία τόπου, πού έ'- χει μιά τέτοια κατάληξη -ερός, -ερή, -ερόν, φανερώνει τόπο γεμάτο άπό πράιματα, τά όποια /φανερώνει τό θ έμα της λέξης, δπως ά β τ ; λ λ ε ρ ό ν, ά γ κ α θ θ-ειρόν, π ε τ ρ-ερόν, ά μ μ ο υ δ-ερόν. ΑϊΤΡΙΤΑ (ή) = Τούρκικο χωριό κοντά στο πογάζι της Κερύνειας. Τό αρχικό του όνομα ήτο Ά γ -ρ! ί δ ι, και είναι τό χωριό κοντά στό οποίον 5 Φράγκο ς βασιλιάς της Κύπρου Φ ί λ ι π π ο ς Ί 'β ε λ ΐ ν ο ς νίκησε τον στρατό τοΰ ιγερμανοϋ αυτοκράτορα Φρειδερίκου στά!2'3ι2ι μ.χ., πού ήθίε- /λε νά κάνη οική του τήν Κύπρο. Τό χωριό αυτό στά χρόνια της Τουρκοκρατίας κατοικήθηκε άπο Τούρκους, οί όποιοι άλλαξαν καΐ τ' δνομά του. 'Ε'πειΙδή τό χωριό είναι κτισμένο στή ρίζα τοΰ "βουνού, οί Τούρκοι νόμισαν Ν. ΐΚίΛΗΡϊΔΗίΣί 3

4 πώς τό χωριό ονομάστηκε Άγρβδι άπό τό άγριο βουνό, πού είναι πάνω ά- πό τό χωριό, και τό ονόμασαν μέ τό ιδικό τους όνομια. *Α γ ί ρ =!β α.ρ ύ ιβ ο υ ν ό. 'Έ'τσι έμεινε στό χωριό τό δνομα Άγίρτα. ν τ α γ ί ΑίΠΚ]ΛΕΊ Σ ΙΙΔΕ Σ (οί) = Διπλό χωριό της επαρχίας Λάρνακος, μέ τό δ'νομα Πάνω καί Κάτω Άγκλε ισίδ ς. Τό όνομα αυτό προήλθε ν άπό τό δνομα " Εγ κ 'λ ;ε ι σ η κ «α ί 'ΕΙ γ κ λ ε ί σ τ ρ α, πού σημαίνει άσκητήριον, δηλ. μέρος στό οποίον κλείστηκε μοναχός για νι' άσκητέψη. Οί συνοικισμοί τών Πάνω καί τών Κάτα> Άγκλεισίιδων σχηματίστηκαν σέ θέσεις, πού προηγουμένως υπήρχαν ΊΕνγ κ λ ε ι σ ιει ς (άσκητήρια), οί οποίες ιείχαν έγκαταλειφθήι. ΑΠΚΟΛΕΐΜίΗΐΣ; (δ) = Τούρκικο χωριό στον δρόμο *Ασπρομερίτη-Πέτρας. Τό δνομα αυτό είναι Φράγκικο καί δόθηκε στό μέρος αυτό άπό τό δνομα τοΰ πρώτου -Ιδιοκτήτη, καί τέτοιος ήταν ό Φράγκο ς Πατριάρχης τής Αντιοχείας (12018)., ό (όποιος ονομαζόταν Π έ τ ο ο ς Ά γ κ ο Χ μ η ς, καί ιείχε κνήμα τοΰ θρόνου του τό χωριό Λ α γ ο υ δ έ ρ α καί τήν περιοχή τοΰ χωριού Άγκολέμη. ΑιΠΚΑίΣΤΤΙΝΙΑ (ή) = Χωριό τής Μιεσαορίας μέ Φράγκικο όνομα. Τή χέρσα γη, πού δέ μπορεί ινά καλλιεργηθή, οί Κύπριοι λέ^νε κ ο: υ'κ ά λλ(α ν ( γή σκληρή σάν παξιμάδι) κι' οί Γάλλοι τή λένε 1^ κ α σ τ (ν α. Φαίνεται πώς τό χωριό πρωτοκτίστηκε >στά χρόνια τών Φράγκων, οί όποιοι έλεγαν τό μέίρσς Γκαστίνα, κι' οί Κύπριοι πρόστεσαν τό Α στήιν αρχή καί τδκαναν Άγκαστίνα. ΑΐΙΊΛΑΝΤΙΖΙΑ 0η) = Τό προάστειο αυτό τής Λευκωσίας, πού βρίσκεται στά Ν.Α. πρωτοκατοικήθηκε στά Τό δνομα του προαστείου αυτού (είναι Φράγκικο. Ή γή πού κτίστηκε τό χωριό καί ή γύρω περιοχή ήταιν κτήμα κάποιου Φράγκου φεουδάρχη, δ οποίος είχιε τό όνομα Γ ίλ α ν κ ί α "Ετσι τό χωριό πήρε τό δνομα του Φράγκου φεουδάρχη, κι' ονομάστηκε άπό τότε Ά γ λ α ιν γ κ ί «ι -'Αγλαντζιά. ΑΓΛΑίΣΎΚΑ (ή) = Χα ρι\> τής επαρχίας Αμμοχώστου. Τό δνομά του είναι καμωμένο άπό δυο λέξεις: Τή λέξη ά γ λ α ά (=μεγάλα καί ώραμα) καί τή λέξη σ ύ κ α, πού σημάνει, χωριό τό όποιον παράγει, (μεγάλα καί ωραία σύκα. Καί ιείναι αληθινό τό όνομα του χωριού αύτοΰ, γιατί καί σήμερα παράγει τά ωραιότερα σύκα τής Κύπρου. ΑΠΡΙΔΙΙΝ, ΑΓΡΙΔΑιΚΓ,, ΑΗΠΡΜΙΑ καί ΚΡΙΙΙΔΤΑ Τό Ά γ ρ ί δ ι ν είναι τό 4 1 ' ' Τούρκικο χωριό μέ τό δνομα Ά γ ί ρ τ α, τό (όποιον αναφέραμε πιο πάνω. Ά γ ρ ί Ι δ ι ν σμω,ς ονομάζεται καί ιμιά τοποθεσία 1 μεταξύ Δαλιού καί Ποτάμιας, δπου βρίσκεται 6 ναός του * Αγίου Δημητριανοΰ, καί όπου υπήρχε συνοικισμός στά Βυζαντινά χρόνια. Τά Ά γ ρ ί δ ι α είναι χωριό στήν επαρχία Λεμεσού, κοντά στό χωριό Ά γ ρ ό ς, καί Κ <ρ ί 'δ ι α, είναι Τούρκικο χωριό κοντά στό Ριζοκάρπασσ,, καί τό οποίον ^ροτοΰ έκ-τουρκιστή στις αρχές τοΰ 18ου αίώνα, ονομαζόταν Ά γ ρ ί ο ι α. Ή ονομασία τών χωριών αυτών έχει τήν αρχή της στά ^Βυζαντινά χρόνυα. Εκείνη τήν εποχή οί αυτοκράτορες τοΰ Βυζαντίου συνηθίζανε νά δίνουν σάν δώρα, μεγάλα καί ωραία κτήματα σέ πρόσωπα, πού πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον αυτοκράτορα καί στήν πατρίδα τους. Άγρίδι λοιπόν έσήμαινε τότε κτήμα, πού δωρήθηκε κάποτε άπό τόν αυτοκράτορα σέ κάποιον, ό οποίος πήγε καί κατοίκησε εκεί μέ τήν οικογένεια του. Μέ τον καιρό σχηματίστηκε χωριό άπό τούς απογόνους ίου καί τούς Ιέργάτες του καί διατήρησε τό αρχικό του δνομα. Τό χωριό Άγρίδια τής επαρχίας Λεμεσού παραχωρήθηκε άπό τον Φράγκο βασιλιά σ' έ'να Φραγκοπατέρα, πού ονομαζόταν Ι ο ύ λ ι ο ς. Τ' Άγρίδια τοΰί ΚαρπασιοϋΊ σ' ενα Φράγκο φεουδάρχη, πού ονομαζόταν Ί ω ά/ν ν η ς Φ ι λ ι μ π έ ρ τ καί τ' ΆγρίΙδιν (Άγίρτα) τής έπ. Κερύνειας σ' ένα φεουδάρχη πού ονομαζόταν Ι ω ά ν ν η ς ν τ έ Β ε ρ ν ή. ΑΙΊΡΟΣ (Ιό) == Χωριό τής επαρχίας Λεμ εσοΰ. Στά χρόνια τής Φραγκοκρατίας υπήρχαν άλλα δυο χωριά μέ 1Δίνω κατάλογο τών πηγών στήν προηγούμενη σελίδα.

5 τό δνομα Αγρός στή Μαραθάσα. Ή ονομο> σία τών χωριών αυτών είχε τήν ίδια σημασία πού είχε ή ονομασία τών χωριών μέ τό δνομα Άγρίδι, μέ τή διαφορά πού ή ονομασία Αγρός φανέρωνε (μεγαλύτερο καί ή ονομασία Άγρύδι μικρότερο κτήμα. Τό χωριό Αγρός πήρε τό δνομα αυτό άπό τό δνομα τοΰ παλιού μοναστηριού πού υπήρχε εκεί μέ τό δνομα: Μ ο ν ή τ ο ΰ Μ ε γ ά λ ο υ Ά-γ ιρ ο ΰ. Τό μοναστήρι αυτό ήταν αφιερωμένο στήν Παναγία, ή οποία 'εφερε τό όνομα: 'ΕΙ λ ε ο Ο σ α τ ο ΰ ΐΜ ιε γ ά λ ο υ Α γ ρ ο ύ ), Στό μοναστήρι αυτό υπήρχε χειρόγραφη ακολουθία τοΰ Ό σ ι ο υ Θ'εοφ ά-ν η τ ο ΰ Ό μ ο λ ο γ η τ ή, β Ιόποΐος έίζησε τήν εποχή τών είκονομάχων (πέθανε στά 817 μ.χ ). Ό άγιος αυτός, έ'νας άπό τούς σπου)δαίους μοναχούς πού πολέμησαν τούς.είκονομάχους, είχιεν ιδρύσει μοναστήρι στές ακτές τής )Π ροποντίδας στήν ΐΚύζικο μέ τό δνομα: Μ ο ν ή τ ο ΰ Μ ε γ ά λ ο υ Ά γ ρ ο ΰ, τό οποίον λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του διαλύθηκε. Ή εύρεση χειρογράφου ακολουθίας τοΰ αγίου αυτού στό μοναστήρι τοΰ Μεγάλου Αγρού δείχνει πώς οί μοναχοί τοΰ μοναστηριού τής Π ροποντίδας εγκατέλειψαν τό έκιεΐ μοναστήρι τους, καταδιωγμένοι άπό τούς είκονομάχους αυτοκράτορες, κι' ήρθαν στήν Κύπρο, δπου έκτισαν στή; θέση αυτή καινούριο μοναστήρι μέ τό ΐΐδιον δνομα. Σχετική παράδοση; πού σώζεται στον Αγρό αναφέρει πώς οί μοναχοί αυτοί ήσαν 40 καί δούλεψαν σκληρά γιά τήν άνοικοδόμη,ση τοΰ μοναστηρίου. "Οταν πέθαναν, θάφτηκαν στον περίβολο τοΰ μοναστηρίου καί μερικά άπό τά οστά των είναι φυλαγμένα σ' ενα κιΐβώτιο στον καινούργιο ναό τοΰ χωριού. Στά χρόνια τής Φραγκοκρατίας μι άφράγκισσα βασίλισσα χάρισε στό μοναστήρι τοΰ Μεγάλου Άγροΰ τό μίερίδιό της πού είχε στήν αλυκή τής Λεμεσού. Τήν (έποχήν ;έκείνη τό άλας ήταν πολύ σπουίδαΐον ορυκτό γιά τό έμ πόριον τής Κύπρου. Οί μοναχοί τοΰ μοναστηριού τοΰ Άγροΰ έπαιρναν 5 τό μερίδιο τους ώς τά 1570 που πήραν τήν Κύπρον οί Τούρκοι, οί όοπΐοι κατάργησαν τό ίδικαίωμα αυτό τών μοναχών μα ζί μέ 'άλα τά δικαιώματα τών Φράγκων. Ή Φράγκισσα βασίλισσα έκανε τήν δωρεάν (εκείνη., γιατί μπαίνοντας στήν εκκλησία, γλίστρησε, καί στραμπούλισε τό πόιδι της, τό όποιον γιατρεύτηκε μέ τήν προσευχή τών μοναχών στήν (Παναγία. Τό μοναστήρι τού 'Αγρού (διαλύθηκε στά τέλη τοΰ 18ου αιώνα καί ιό δνομά του πήρε τό σημερινό χωριό, πού δέν ιήταν τότε κτισμένο στή: θέση πού βρίσκεται σήμερα, αλλά περισσότερο άπό ενα μίλι μακριά, σέ πέντε 'διάφορες τοποθεσίες, πού υπάρχουν ακόμα τά ιέρείπιά τυς: Λ' α μ π ά δ α, Χ α λ ο σ π ι τ ι έ ς, Μ ά ιμ η δ ε ς Β ο ΰ ρ. ν η καί Ά ι ς Λ ο υ κ ά ς. (Περισσότερες πληροφορίες δές Ν. Κληρΐδη: Συμβολή στήν Ιστορία τής,πιτσιλιάς Ή μονή ιτοΰ 'Μ. 'Αγρού). Χωριά μέ ονόματα αγίων Μερικοί άπό ιέκείνους πού μελετούν τήν Ιστορία καί τή Γεωγραφία τής Κύπρου μας τήν όνομάζουνε ίνηεο ΤΩ ι Ν ΑΠΩιΝ, καί μερικοί από τούς άλλους, πού ίδέ ξέρουν καλά το νησί μας παραξενεύουνται, γιατί νά τού δίνουν τέτοιο όνομα. "Αν διαβάσουν δμως τά ονόματα τών χωριών τής Κύπρου, θά δούν πώς κάπου 57 χωριά έχουν ονόματα άγιων πού άγιασαν σέ 'διάφοιρες.ιέποχές, εϊτβ στήν Κύπρο, εΐτιε σέ άλλες Ελληνικές χώρες. Έκτος τούτου, κοντά στό κάθε χωριό, υπάρχουν 2 καί ι3 καί κάποτε {περισσότερα παρίακ'κλήσια, χαρισμένα σέ αγίους, τά ΐόποία σώζονται ακέραια άπό τά παλιά χρόνια, ή γκρεμίστηκαν σέ ερείπια μέ τό πέρασμα τών χρόνων. Διατηρούν όμως τά ονόματα τών άγιων, στους οποίους (ήσαν άφι(ειρω)μένα τά αγίους: 1 ) Τούς πιο πολλούς ναούς τούς αφιέρωσαν οί Κύπριοι στους κατωτέρω Άγια Αικατερίνη 17 Ά γ. ΊΕπιφάνιος 26 Άγ. Μαύρη 18 Άγ. Ανάργυροι 16 Άγ. Ηλίας 56 Ά γ. Νικόλαος 7Θ "Αγ. Ανδρόνικος 41 Άγ. Θέκλα 11 Παναγία 382ι "Αγ. Αντώνιος 14 Άγ. Θεό[δωρος 24 "Άγ. Παντελεήμων 10 Άοβ6άγγ(ελοι 67} Άγ. Ιθωμάς 10 * Αγ. Π αρ ασκευή 70 (ΙΜιχαήλ καί Γαβριήλ) Άγ. Ίάκωοος 11 Σταυρός - 45 Άγ. ΐΒαρβάρα 27 "Αγ. Ίωάνης 93: Σωτήρ 18 Άγ. [Γεώργιος 315 Άγ!. Κωνστάντιας αβ? "Αγ. Χαράλαμπος 12 Άγ. Λημήτριος 25 Άγ. Λουκάς 13 Όλικόν 1621 Άγ. ΕΓιρήνη 17 Άγ. ιμάμας 66 Άγ. Ελένη 11 Άγ. Μαρίνα

6 εκκλησάκια εκείνα. "Ετσι, ταξιδεύοντας κανείς στήν Κύπρο, σέ κάθε λίγη απόσταση συναντά κι' ενα (εκκλησάκι, <εϊτε ακέραιο, ιειΐτε μισοχαλασμένο, είτε καί σωρειασμένο σέ ερείπια, (χαρισμένο σ' ενα άγιο. Ό ταξιδιώτης (τότε μπορεί ασφαλώς νά Ιβεβαιωθή πώς σωστά είπανε τήν Κύπρο ν ή σ ο τ ώ ν α γ ί ω ν. Καί όταν ακόμα μάθη πώς υπάρχουν στήν Κύπρο 1621 ναοί καί παρακκλήσια εκτός μερικών άγνωστων παρακκλησιών αφιερωμένα σέ 175 αγίους, δέ θά τοΰ μείνη; καμμιά αμφιβολία καί, θά πεισθή ολότελα γιατί νά ονομαστή τσι ή Κύπρος. 1 ) ΊΕκτός τούτου μπορεί νά 6είβαιώθη χωρίς κανένα δισταγμό καί χωρίς καμμιά αμφιβολία πώς οί Κύπριοι αγαπούν πολύ τή χριστιανική διδασκαλία καί σέιβουνται μέ φανατισμό τούς αγίους των καί τις ιεγικόνες τους. Ό μεγάλος αυτός σεβασμός είναι εκείνος πού τούς Ικανέ νά κτίζουν τά σπίτια τους γύρω -άπό τό εκκλησάκι ενός αγίου, η κτίζοντας τό χωριό τους νά κτίζουν κι' ενα ναό, τον ^οποίον ν' αφιερώνουν στον άγιο πού προτιμούσαν, καί νά τον θεωρούν σάν πολιούχο, Ιδηλαδή προστάτη καί φύλακα τοΰ χωριοΰ τους. Καί ήταν γιά τούς Κυπρίους ή τακτική αυτή νόμος απαράβατος, όπως ήταν νόμος απαράβατος καί στους αρχαίους "Ελληνες ό σεβασμός πρός τούς πατρώους θεούς, τών οποίων τά αγάλματα έ'πρεπε νά στολίζουν τά σπίτια τους, γιά νά τούς προφυλάσσουν άπό κάθε κακό, καί τά κουβαλούσαν μαζί τους δταν έκτιζαν μακρινές άποικΐεις, γιά νά στολίσουν μέ αυτά τους ναούς των Τά Κυπριακά χωριά μέ ονόματα αγίων είναι αύιτά κατά (αλφαβητική σειρά: ΑΙΓΙΟΙ (οιί) = Μέ τοϋτο τό σνοίμα είναι γνωστά δυο χωριά. "Ενα στήν έπαρ-λάρνακος μέ τό δνομα Ά γ ι ο ίί 'τ ή ς Β- α 6 α τ σ ι ν ι ά ς, κι' ένα στήν ίέπ. Λευκοσίας μέ τό δνομα Ά γ ι ο ι τ η ς Τ ρ ε μ ι θ ι ά ς. ΟΙ άγιοι στους οποίους είναι αφιερωμένοι οι ναοί τών δυο αυτών χωριών είναι οί "Αγιοι Ανάργυροι Κ ο σ μ ά ς κ α ί Δ α μ Ι α ν ό ς. Οίί Άγιοι της. Τρεμιθιάς φαίνεται πώς ίΰίπή,ρχαν στά χρόνια τών Φράγκων καί ήσαν φέουδο ενός Φράγκου πού ονομαζόταν Ίάκωίβος. ΑίΠΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ = Προάστειο τής Λεμεσού, πού εχει γιά πολιούχο του τον Μΐεγάλον.εκείνον ιεράρχη, ιό όποΐος κατατρόπωσε τόν Άρειο στήν Α' Οικουμενική Σύνοδο κι' ιέγρατψε τά 7 πρώτα άρθρα τού «Πιστεύω», δπως τά λέμε σήμερα. ΑίΓΊΟΣ ΑΜΡΡΟΣΧΟΙΣ = Είναι ιδυό χωριά μέ τό δνομα αυτό. Τό ενα είναι μικρότερο καί βρίσκεται «στήν έπ. Λεμεσού, κοντά στό χωριό Κυΐβίΐδες, και τό άλλο ιεΐναι μεγαλύτίερο καί βρίσκεται στήν έπ. τής Κειρύνειας. Είναι τό χωριό τών χρυσομήλων, πού οί Κύπριοι, χωρίς νά τό θέλουν, τού άλλαξαν τό δνομα καί τό λένε "Ά ι Γ ρ ό σ η αντί Άιν.Άμβρόση. Τό χωριό αυτό ιείναι κτισμένο σέ μιά μαγευτική τοποθεσία, ή οποία, στά προχριστιανικά χρόνια, αποτελούσε ένα απέραντο νεκροταφείο ΐμιάς μεγάλης πολιτείας, πού ήταν κτισμένη, ιέκεϊ κοντά μέ τό.δνομα Μ α κ ά ρ ι α. 'Ε-κεΐ πού έ'θαβαν τούς νεκρούς των οί αρχαίοι κά τοικοι τής Μακάριας, έκτισαν τά σπίτια τους οί σημερινοί κάτοικοι. Ή Μακάρια πρωτοκτίστηκε -άπό "Ελλτ^νες, πού έφτασαν εκεί. άπό τήν ΆρκαΙδία στά χρόνια τοΰ Τρωικού πολέμου. Ή πολιτεία αυτή μαζί μέ μιάν άλλη μικρότερη, πού ιήταν κτισμένη δυτικότερα κι* ονομαζόταν Ύ π α τ η (οί χωρικοί τή λένε Ά π α τ η ) καί πού κτίστηκε άπό μετανάστες άπό τή Θεσσαλία, δέν είχανε ιδικό τους βασιλιά. Μπορεί νά ίέξουσιάζουνταν άπό τούς βασιλιάδες τών Χυτρών, πού ήσαν γείτονες τους. 2τά χρόνια τών Πτολεμαίων έξουσιάζουνταν άπό τόν βασιλιά τής Σαλαμίνας. Ή Μακάρια διατηρήθηκε ώς τά Βυζαντινά χρόνια καί φαίνεται πώς καταστράφηκε οριστικά κατά τις Αραβικές έίέπιδρομές στά χρόνια >7. Μετά τήν καταστροφή, κι' άφοϋ σταμάτησαν οί επιδρομές οριστικά κατά τόν ΙΟον αίώνα (964), φαίνεται πώς στή θέση τών παλιών συνοικισμών κτίστηκαν τά χωριά " Α γ ι ο ς Α μ β ρ ό σ ι ο ς, Καλογ ρ α ί α, Χ ά ρ τ ζ ι α καί Μ ε λ α ν ή σ ο ί κ ο ν (τουρκικό χωρόι). Στά χρονιά αυτά κτίστηκαν καί 3 μοναστήρια τής περιοχής αυτής. Τό μοναστήρι τοΰ Ά ν τ ι φ ω ν η π ή μέ ενα εκκλησάκι καθαροΰ Βυζαντινού ρυθμού, τό (μοναστήρι τής (Μ ε λ α (δ ρ ύ ν α ς, καί τό Αρμενικό μοναστήρι τοΰ Ά γ ί ο υ. Μ α κ ά ρ τ). ΑΓΙΟΣ ΑΝ)Δ!ΡΟΝΙΙΚίΟΕ = Είναι ενα άπό τά ωραιότερα χωριά τής Κύπρου στό Καρπάσι, πού κτίστηκε στά (Βυζαντινά χρόνια κι' είχε πολιοΰχον του τόν Άγιον Ανδρόνικο. Στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας (1672) τό Τουρκικό στοιχείο επεκράτησε στά χωριά τοΰ Καρπασιοΰ μέ τή βοήθεια Κυπρίου προ)δάτη, τού Ιδ ρ α γ ο υ μ ά ν ο υ Μ α- ρ κ ο υ ιλ ή» οΐόποίος καταδίωξε τούς "Ελληνες μέ τή βοήθεια τών Τούρκων. Τό αποτέλεσμα τή

7 καταδίωξης αυτής ήταν νά φύγουν εκατοντάδες κάτοικοι άπό τά χωριά τοΰ Καρπασιοΰ καί νά εγκατασταθούν στά νότια παράλια τής ΪΜικράς Ασίας. Τή θέση τών Ελλήνων στά διάφορα χωριά τήν πήρανε οί Τοΰρκοι, οί όποιοι εγκαταστάθηκαν στά σπίτια καί στά,κτήματα τών Ελλήνων, χωρίς καμμιά δυσκολία καί χωρίς καμμιά ενόχληση. "Ετσι καί στον "Αγιον Ανδρόνικο, δπου οί Τούρκοι άρπαξαν τά καλύτερα σπίτια πού ήσαν κτισμένα γύρω άπό τόν ναό χωριοΰ, πού ήταν αφιερωμένος στον Άγιον Άνδρόνικον. Στά 1718 πού ανακαλύφτηκε τό σπήλαιο τής Αγίας Φωτεινής 1 ), 61 "Ελληνες κάτοικοι τού Αγίου Ανδρόνικου ανακήρυξαν πολιούχο τοΰ χωριού τους τήν Άγια Φωτεινή), ή δποία πριν πολλά χρόνια κατέίφυγε στό σπήλαιον εκείνο άπό τό ΡιΙζοκάρπασο καί έζησε μέσα σ' αυτό ασκητική ζωή. "Εκτισαν στ' όνομα της καινούριο ναό κι εγκατέλειψαν τόν [Βυζαντινό ναό τοΰ Άγ. Άνίδρονίκου μέ τίς ζωγραφιές του. Γύρω άπό τόν ναόν αυτόν είχαν έγκατασταθή Τούρκοι, κι όταν μέ τόν καιρό ό ναός τοΰ Άγ. Άνίδρονίκου γκρεμίστηκε, οί Τούρκοι έκτισαν Ιδίπλα του τό τζαμί τους κι αργότερα τό Τούρκικο σχολείο στήν ίδια θέση πού ήταν κτισμένος δ ναός. Τό άρχικόν δμως Ονομα τοΰ χωριού διατηρήθηκε. ΑΓΙΑ ΑΝιΝΑ = Μικρό χωριό στήν Ιέπ. Λάονακος, τό οποίον υπήρχα στά χρόνια τής Φραγκοκρατίας. ΑΓΙΑ ΒΑΡΙΒΑΡΑ = Είναι δυο χωριά μέ τό ΐδιον όνομα. "Ενα στήν επαρχία Λευκωσίας κι άλλο στήν ιέπ. Πάφου. Ή Αγία Βαρβάρα τής έπ. Λευκωσίας υπήρχε κατά τό έτος 1570, πού πήραν τήν Κύπρον οί Τούρκοι, γιατί σύμφωνα μέ μιά παράδωση κάποιοι χριστιανοί γειτονικού χωριού, πού τοΰ έπετέθησαν οί Τούρκοι τοΰ Λαλά Μουσταφά, πήραν!δυό είκό-νες άπό τήν εκκλησία τοΰ χωριού τους (ή μιά τοΰ Αγίου Γεωργίου) καί τίς προφύλαξαν στόν ναό τής Αγίας Βαρβάρας. ΑΓΙΟΣ ΒΑΙΣΙΛΗΙΣ = Μικρό πείδινό χωριό στον ϊδρόίμο Λευκωσίας Μύρτου, μετά τό χωριό Γερόλακκος, μέ προστάτη άγιο τόν Μ' γ α ν Β α ο* -λ ε ι ο, πού είναι ό μεγάλος φίλος τών παιδιών όλου του κόσμου καί δ προστάτης δλων τών φτωχών. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ = Είναι γνωστά 6 χωριά μέ τό δνομα " Αϊ ι ς Γ ε ώ ρ -κ η ς καί ξεχωρίζουν <μέ τά ονόματα γειτονικών τους χωριών ή, περιοχής, Λέμε; 1. Άις Γεώρκης τοΰ Σπαθαρικοΰ (Άμμ.), 2. Άις Γεώρκης τής τοΰ 1 ) Τήν ιστορία τής Κυπρίας αυτής άγιας άπό τό Ριζοκάοπασο θά τήν βρήτε γραμμένη στον Α' Τόμο τής ΧΑΡΑΣ σελ. 67. & Σιλύκου, 3. Άις Γεώρκης τών Κελοκεδάρων, 4. Άις Γεώρκη,ς τής Σο-λιάς, 5. "Αις Γεώρκης τής (Κερύνειας. "Όπως είδαμε πρωτύτερα 6 Άις Γεώρκης είναι ό περισσότερον αγαπητός άγιος τών Κυπρίων, αφού δέν αφιέρωσαν σέ κανένα άλλον άγιο τόσους πολλούς ναούς, οσίους αφιέρωσαν στον "Αι Γεώργη (315). Τ \Ηταν φυσικό νά κτίσουν και 5 χωριά μέ τό δνομά του, έκτος άπό τό πλήθος τών ναών πού τού αφιέρωσαν. ^διαίτερον ενδιαφέρον παρουσιάζει μιά παράδοση στον "Αγ. Γεώργιο Κερύνειας γιά τόν άγ. Φανούριο. Σέ μιά οραχώδικη ακρογιαλιά είναι ενα μικρό σπήλαιο, μέσα στον όποιον θρίσκεται )ή εικόνα τού αγίου και μπροστά της ένα καντήλι πού ανάβουν οί χωρικοί. Μπροστά στό σπήλαιο είναι κάτι ίβράχοι γεμάτοι άπό απολιθωμένα οστά Ιπποπόταμου. Ή παράδοση άναφέρε,ι πώς τά οστά εκείνα ανήκουν στον ίππο τού άγιου Φανουρίου. Ό άγιος ξεκίνησε μέ τό άλογο του άπό τήν Μ. 'Ασία κι έφτασε στό Ιμερος αυτό. Επειδή εκεί είναι πολλοί καί μεγάλοι βράχοι, τό άλογο δοκίμασε νά τούς υπερπήδηση, μά δέν τά κατάφερε. Γκρεμίστηκιε καί σκοτώθηκε, ιένώ ό άγιος τινάχτηκε στο σπήλαιο. Τά οστά τού άλογου είναι εκεί ώς σήμερα, κολλημένα απάνω στους ιβράχους. ΑΓΙΟΣ ΔΉΐΜΗΤΡΙΑιΝΟΣ = Πρόκειται περί Κυπρίου αγίου, ό οποίος γεννήθηκε στό χωριό Συκά, πού υπήρχε στά Βυζαντινά χρόνια κι ήταν προά-στίε,ιο τών Χυτρών. "Οταν μεγάλωσε, έγινε επίσκοπος τών Χύτρων^ Προς τιμήν τοΰ Κυπρίου αύτοΰ άγιου, πού έ]ζησε τόν 9ον αιώνα 1, κτίστηκε στήν Πάφο τό ομώνυμο χωοιό κι 6 ναός τοΰ αγίου, μέσα στον οποίον φυλάσσονται καί μερικά άπό τά λείψανα του. (Περισσότερα γιά τόν άγιο Δημητριανό βλ. ετος Β' τής ΧΑΡΑΣ, σ. 305). ΑΓΙΟΣ ΔΟΜΕΤΙΟΣ = Είναι τό μεγαλύτερο προάστειο στά δυτικά τής Λευκωσίας. Ό άγιος Δομέτιος είναι ό πολιούχος άγιος τοΰ προαστείου αύτοΰ, τό οποίον γιορτάζει τή μνήμη του στις 7 τοΰ Αύγουστου. "Ομως κάποια παρεξήγηση υπάρχει στήν γιορτήν αυτή, έπεϋδή Ιχομε Ιδυό αγίους μέ τό ίδιο δνομα. *0 έ'νας είναι δ ι Πέρσης άγιος,

8 κι ό άλλος είναι Κύπριος. Οί κάτοικοι τοΰ Αγίου Δομετίου στήν άρχή είναι -βέβαιο πώς έΐδειξαν τόν σείβασμό τους στον Κύπριο ν άγιο, μά επει/δη δέν είχε, "δική του ακολουθία, άρχισαν νά ψάλλουν στήν εκκλησία τήν ακολουθία τού Πέρση αγίου, Ιέξακολουθοΰν δέ ώς τώρα νά ψάλλουν τήν άκολουθίαν τού ξένου έπειδήι έ'χασαν τήν χειρόγραφη ακολουθία τοΰ ντόπιου άγιου. ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ = "Εχομε Ιδυό χωριά μέ τό ίδιον δνομα. Τό ένα βρίσκεται στήν έπ. Λεμεσοΰ καί τό άλλο στήν ιέπ. Κερύνειας. Μναι καί τά δυό μικρά χωριά, μά τό δεύτερο ιέ'γινε πολύ γνωστό καί στήν Κύπρο και στό εξωτερικό άπό τίς ανασκαφές πού έκαναν εκεί πριν λίγα χρόνια οί Σουηδοί. Μέ τίς ανασκαφές αυτές κοντά στήν Άγίαν ΕΓιρήνη ξέθαψαν μιά παλιά πολιτεία, πού ιδέ ξέραμε τ' δνομά της, καί βρήκαν πολλά καί σπουδαία αρχαία αντικείμενα, μέ τά όποια γέμισε μιά αίθουσα τού Κυπριακού Μουσείου. Μερικοί λένε πώς ή πολιτεία αυτή; ονομαζόταν ΚΕΡ- ΜΕΙΑ. 'Εκεΐ ανακαλύφτηκαν καί κόκκαλα τοΰ ιπποπόταμου, τά οποία απολιθώθηκαν!. Στήν Κύπρο 17 ναοί είναι αφιερωμένοι στήν άγίαν Ειρήνη. ΑΓΙΟΣ ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ: Είναι ένα άπό τά καλύτερα χωριά τής επαρχίας Κερύνειας, κτισμένο σέ μικρή απόσταση, άπό τή θάλασσα, στό άνατοι λικά τής Κερύνειας. Τό δνομά του είναι δνομα Αλαμανού αγίου, δη-λαιδή στρατιώτη. Μέ τό/ δνομα αι'τό έ'χομε πολλούς αγίους στήν Κύπρο, δέ ξέρομε δμως τά ονόματα όλων. Ή εκκλησία τού χωρίου ιε,ίναι αφιερωμένη στον άγιον 'Επίκτητον, γιατί άσκήτευ-ε σέ τούτο τό μέρος. Κάτω άπό τήν εκκλησία τού χωριού είναι ένα σπήλαιο, δπου άσκήτεψε ό άγιος Επίκτητος. Μέσα στό σπήλαιον έκεΐνο υπάρχει καί δ τάφος του. Είναι φανερό πώς τό χωριό αυτό κτίστηκε ύστερα άπό τά ιιβ'οο μ.χ. καί πώς τόν καιρό πού εγκαταστάθηκε στό σπή?ιαιό του δ άγιος Επίκτητος (1187) δ'έν υπήρχα εκεί χωριό. "ΑΝ υπήρχε, δέ θά μπορούσε νά κατοίκηση εκεί καί νΐ' άσκητέψη. ΑΓΙΟΣ ΕΙΠΙΦΑΝΙΟΣ = Είναι δυο χωριά μέ τό ίδιο δνομα. Τό ένα βρίσκεται στήν κοιλάδα τής Σολιάς^ στήν αριστερή #χθη τοΰ! Κλαριού ποταμού, απέναντι τής Φλάσου καί κατοικείται άπό Τούρκους. Τό άλλο συνορεύει μέ τό χωριό Παλαιχώρι τής Πιτσιλιάς καί τριγυρίζεται άπό μικρά δάση άπό πεΰκα. Τά δυο χωριά κτίστηκαν με ναούς αφιερωμένους στον άγιον Επιφάνια, τόν οποίον γιορτάζει ή εκκλησία μας στις 12 τού Μάη. ΑΓΙΟΣ ΕΟΡΜΌΙΑΑΟΣ = Μικρό χωριό τής έπ. Κερύνειας πάνω άπό τό χωριό Σ κ ι λ λ ο ύ ρ α, πού έ'χει ναόν αφιερωμένο στόν άγ. Έρμόλαο. Ό άγιος αυτός ήταν παπάς στήν εκκλησία τής Νικομήδειας τόν καιρό πού ιήταν αυτοκράτορας τής Ρώμης ό Διοκλητιανός κοντά στά 300 μ.χ. Επειδή δ άγ. 'ίερμόλαος δίδαξε τή χριστιανική; διδασκαλία στον άγ. Παντελεήμονα, πρόσταξε ιό αυτοκράτορας νά τόν συλλάβουν καί νά τόν θανατώσουν μαζί μέ τόν μαθητή Όου. "Ο 1 άγιος Έρμάλαος θανατώθηκε στις ι2 6 Ιουλίου κι δ άγιος Παντελεήμονας στις 27 Ιουλίου. Τίς μέρες αυτές γιορτάζουνται κι οί δυο άγιοι. Όμως έχομε καί Κύπριον άγιον Έρμόλαο καί δέν ξέρομε σέ ποιόν άπό τούς δυο έδειξαν τόν σεβασμό τους οί Κύπριοι. ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ = Τούρκικο χωριό στό Καρπάσι, ανάμεσα τού Άγ. Θεοοώρου καί τής Κώμης Κεπίρ. Ή εκκλησία μας γιορτάζει 7 αγίους ΕΙυσταθίους, μά Ιδέ ξέρομε ποιόν άπό τούς αγίους αυτούς τιμούσαν οί κάτοικοι πού πρωτόκτισαν τό χωριό αυτό άπό τά Βυζαντινά χρόνια, γιατί δεν υπάρχουν σ' αυτό Χριστιανοί νά γιορτάζουν τή, μνήμη τοΰ παλιού-χου τοΰ χωριού τους, ώστε νά καταλάβωμε περί τίνος άγιου πρόκειται. Σέ τούτο τό χωριό βρέθηκε αρχαίος τάφος, μέ σπουδαία ευρήματα. ΑΓΙΟΣ ΗΛΙΑΣ = (Είναι πολλές θέσεις στήν Κύπρο ιμέ τούτο τό δνομα. Κθ >- φές βουνών καί λόφων, ξωκκλήσια, ακέραια ή μισοχαλασμένα, φέρουν τό δνομα τοΰ Προφήτη Ηλία. Συνοικισμοί δμως μέ τό δνομα αυτό είναι δυό: "Ενα χωριό στό Καρπάσι, κ-οντά στό Πογάζι τοΰ Τρικώμου, Ψ κι ένα μοναστήρι κοντά στό χωριό Λυθροδόντας. Σέ δλην τήν Κύπρο υπάρχουν 56 ναοί αφιερωμένοι στόν άγ. Ηλία. Ετά χρόνια τής Φραγκοκρατίας τό χωριό "Αγιος Ηλίας παραχωρήθηκε άπό τόν βασιλιά Ίάκω/βο Β' σάν φέουδο στόγ Π έ τ ρ ο Βου-σ τ ρ ώ ν ι ο, που ήταν Φράγκος ευγενής, κι ένας άπό τους απογόνους του, ό Φλώρος Βουστρώνιος, έγραψε ίστορίαν τής Κύπρου στά Ελληνικά. 8

9 ΙΤό χωριό "Αγιος Ηλίας είναι ξακουσμένο σέ δ'λην τήν Κύπρο γιατί είναι πατρίδα του επαναστάτη καλογήρου, πού λεγόταν Ί ω α ν ν ί-κ ι ο ς. Ό καλόγηρος αυτός μέ τή βοήθεια 5 Αλβανών μάζεψε κάίμπο-σους στρατιώτες άπό τό Καρπάσι, τούς όπλισε μέ τουφέκια του κυνηγιού, δρεπάνια καί μαχαίρια, καί στό χωριό Τρίκωμο κήρυξε τήν επανάσταση εναντίον τών Τούρκων στά 1 \$2. "Ολοι οί χωρικοί τότε, καί οί "Ελληνες καί οί Τούρκοι ήσαν εξοργισμένοι εναντίον τού Πασά καί τών αγάδων τής Λευκοσίας, γιατί αύξησαν τούς φόρους. Καί οί Τούρκοι στήν Πάφο είχαν επαναστατήσει τότε μέ αρχηγό έ'να Ίμάμη. Ό καλόγηρος τ' "Αι Λιά συνεννοήθηκε μέ τόν Ίμάμη καί κήρυξαν τήν επανάσταση τήν ίδια μέρα. Ό Πασάς σάν έμαθε τήν επανάσταση, τού καλογήρου στό Τρίκωμο έστειλε στρατό εναντίον του. Οί στρατιώτες τού καλογήρου μόλις είδαν νάρχεται κατά πάνω τους ό Τουρκικός στρατός, φοιβήθηκαν καί σκορπίστηκαν. Ό καλόγηρος αναγκάστηκε νά φύγη καί νά κρύβεται άπό τόπο σέ τόπο γιά νά γλιτώση τό κεφάλι του. Σάν ήταν κρυμμένος κάτω άπό έ'να γεφύρι κοντά στήν Πυρκά, προδόθηκε άπό κάτι βοσκούς, πιάστηκε αιχμάλωτος, καί θανατώθηκε άπό τούς Τούρκους, ενώ ό Ίμάμης κατάφερε νά φύγη στήν Αίγυπτο καί νά γλιτώση. Μιά τοπική οίμως παρά(δοση άπό τόν "Αι Λιά αναφέρει τά εξής: Ό καλόγηρος ήταν χοιροίβοσκός. Είχε τρεις μεγάλες γουρούνες, πού τού γεννούσαν γουρουνάκια, τά όποια πωλούσε κι έπαιρνε χρήματα. Συχνά οί γουρούνες τοΰ καλογήρου μέ τά γουρουνόπουλα τους έκαναν ζηίμιές σέ γειτονικά κτήματα, καί πιο συχνά στής Π α π α γ ι ά ν ν εν'α ς τά κτήματα. Ή Παπαγιάννενα μιά μέρα θύμωσε καί κατάγγειλε τόν καλόγη-ρο στόν ζαπίτη τής Κοομ^ζ Κεπίρ, πώς οί χοίροι του κάνουν ζημιές στά γειτονικά κτήματα, καί προ πάντων στά ιδικά της.! Ό ζαπίτης έστειλε ιδυό Τούρκους αστυνομικούς νά συλλάβουν τόν καλόγηρο καί νά τόν πάρουν στήν Κώμη Κεπίρ γιά νά τόν δικάση. Ό καλόγηρος σκότωσε καί τούς δυο αστυνομικούς, κι ό ζαπίτης έστειλε άλλους 6 γιά νά τόν συλλάβουν, μά αυτοί φοιβήθηκαν νά εκτελέσουν τήν προσταγή του. Πρόσταξε τότε δλους τούς στρατιώτες τής περιοχής του νά πάνε στόν "Αι Λιά γιά νά συλλάβουν τόν καλόγηρο. Εκείνος αμως μόλις τομαθ ε έφυγε στήν Κων) λη. 'Εκεΐ γράφτηκε στήν Φιλικήν ^Εταιρεία κι ύστερα κατέίβηκε στήν ^Ελλάδα καί πολέμησε γιά τήν απελευθέρωση της στά 18(2)1. "Υστερα άπα τόν πόλεμο γύρισε στό χωριό του, τόν Άι Λιά, μέ 5 Αρβανίτες στρατιώτες κι αποβιβάστηκε στό λιμάνι τοΰ Πογαζιοΰ μέ τούς συντρόφους του. Βρήκε λεφτά άπό τούς χωριανούς του κι έΐδωκε στόν καραβοκύρη γιά νά τοΰ φέρη δ'πλα καί μπαρούτι, κι αι'τός μέ τούς συντρόφους του βγήκε στό βουνό, άπ' δ'που παρακολουθούσε γιά τόν ερχομό τοΰ πλοίου. Το πλοίο έφτασε μέ τά Οπλα καί τό μπαρούτι κι άραξε στό λιμάνι τοΰ Πογαζιοΰ, μά δ καλόγηρος δέ φαινόταν. "Ετσι δ πλοίαρχος γύρισε στή Λάρνακα, δπου βρηκιε κάποιον καί τοΰ παράδωσε τά πολεμοφόδια, άφοΰ πληρώθηκε τά άγώγιά του. Ό καλόγηρος, μόλις έμαθε τήν πράξη τοΰ πλοιάρχου, ξεκίνησε κρυφά γιά τή Λάρνακα γιά νά παραλαβή τά πολεμοφόδια, μά στήν Πυρκάν τής Αμμοχώστου, κρυμμένος κάτω άπό ένα γεφύρι, προδόθηκε άπό κάτι βοσκούς καί πιάστηκε αιχμάλωτος. Μιά άλλη παρά/δοση αναφέρει πώς ό καλόγηρος τ' Άι Λιά παράλαβε τά πολεμοφόδια καί μέ τόν στρατό του κράτησε τά υψώματα, πού βρί-σκουνται πάνω άπό τή θάλασσα, κοντά στό ΠογάΙζι τού Τρικώμου. $χο μέρος εκείνο δέν υπήρχε τότε ό πλατύς δρόμος πού υπάρχει σήμερα. Υπήρχε μονάχα έ'να μονοπάτι κοντά στή θάλασσα καί τό μονοπάτι αυτό ήταν δ μοναδικός (δρόμος πού όίδηγοΰσε στό Καρπάσι. "Οταν ο Πασάς στή Λευκοσία έ'μάθε τό κίνημα τοΰ καλογήρου, έστειλε ' πολύν στρατόν εναντίον του. Ό Τουρκικός στρατός δοκίμασε νά περάση άπό τό στενό εκείνο μονοπάτι, γιά νά πάη στόν Άι Λιά, πού ήξερε πώς βρισκόταν δ καλόγηρος μέ τόν στρατό του. Ό καλόγηρος έστησε καρτέρι στόν Τουρκικό στρατό καί σκοτώθηκαν πολλοί Τούρκοι άπό τήν επίθεση τοΰ καλογήρου. "Ομως τά υψώματα εκείνα τριγυρίστη,καν άπό τόν Τουρκικό στρατό μέ αποτέλεσμα, νά σκορπιστούν οί άοπλοι στρατιώτες τοΰ καλογήρου, καί 6 ίδιος νά πιαστή αιχμάλωτος στήν κορυφή τοΰ ψηλότερου λόφου. Έ'κιεί ύπήρχεν έ'να μικρό κυπαρίσι καί οί Τούρκοι λυσσασμένοι, αποφάσισαν νά άνασκολοπίσουν εκεί τόν καλόγηρο. "Εκοψαν λοιπόν τό κυπαρίσι σέ ύψος δυο ανθρώπων, τό πελέκησαν, καί κάθισαν στήν μυτερή κορφή του τόν καλόγηρο, 'Καί γιά νά τόν 'βασανίσουν περισσότερο, κρέμμασαν άπό τά πόδια του όσους στρατιώτες είχαν πιάσει αιχμαλώτους μαζί του. "Ετσι δ καλόγηρος τ' "Λι Λιά βρήκε οίκτρό θάνατο μαζί μέ τούς συντρόφους του. "Ομως τό

10 πελεκημένο εκείνο κυπαρίσσι ξαναολάστησε καί μεγάλωσε καί υπάρχει ώς σήμερα στήν ΐδια 'έκείνη θέσηι, ή όποία φέρει άπό τότε τό δνομα: «ΙΒ ο υ ν ό τ α υ κ α λ ο γ ή ρ ο υ». "Οταν τόν κάθισαν οί Τούρκοι στόν μάλλο ΐίπε τούτο τό τραγούδι δ καλόγηρος: («Πήγαινε 'πέ τής μάνας μου, νά κάμη άλλον Γιάννο, γιατί τόν Γιάννον πού 'καμεν (έκατσαν τον στό μπάλλο». 'Η μητέρα τοΰ καλογήρου ονομαζόταν Ανθούσα κι' 8 πατέρας του Πέτρος. Τά σπίτια του υπάρχουν ώς σήμερα κι' Ιίζησε σ' αύ^τά ένας ά δερ-φότεκνός του μέ τό δνομα. Γ ι α ν ν α κ ό ς, πού τόν τρόμαζαν οί Τούρκοι τοΰ Καρπασιοΰ, γιατί σκότωσε πολλούς. "Ενας γυιός τού Γιαν-νακοΰ, δ Παναγής, κ?*.ηρονόμησε. τά σπίτια καί παντρεύτηκε μέ τήν Άρ ε τ ή πού ζή ακόμα καί διηγήθηκε τήν ιστορία τοΰ καλογήρου. Αυτή αναφέρει πώς, όταν λειτουργοΰσε ό καλόγηρος στήν εκκλησία, οιί ψαλ-μωίδίες του άκούονταν ώς τό Πογάζι καί τίς άκουαν οί ταξιδιώτες. ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΛΩΡΟΣ == Λίγο άνατολικώτερα άπό τόν "Αγιον Ηλία τοΰ Καρπασιοΰ εΐναι τό χωριό "Α γ ι ο ς Θ' ε ό δ ω ρ ο ς.,μιέ τό δνομα αυτό έ'χοΐμε 5 χωριά στήν Κύπρο. "Ενα στό Καρπάσι, έ'να στήν έπ. Λάρνακος, έ'να στήν έπ. Λεμεσού, έ'να κοντά στήν Έ$ρύχου, κι' έ'να στή Τηλυριά. Στήν όρθόίδοξη εκκλησία έχομε 32 αγίους Θεοδώρους. "Ομως οί σπουδαιότεροι είναι δυο, πού (υπηρετούσαν στόν Ρωμαϊκό στρατό, καί καταδικάστηκαν σέ θάνατο, επειδή παραδέχτηκαν τή, Χριστιανική διδασκαλία κι άρχισαν νά τήν εξαπλώνουν ανάμεσα στους στρατιώτες. Έκτος όμως 1(2 τών 312 αγίων Θεοδώρων έχομε κι έ'να Κΰπριον Άγιο θεάοωρο πού ήταν σύγχρονος τοΰ άγ. Ήρακλεΐδίου κι έζησε, στήν Ταμασσό. Σε δ'λη τήν Κύπρο 24 ναοί είναι αφιερωμένοι στόν άγ. Θεόδωρο. ΑίΠΟΣ θίε ΡΑΠΩ Ν = Με τό όνομα αυτό είναι γνωστό ένα άπό τά κράσο χώρια τής έπ. Λεμεσού, τοΰ οποίου ό ναός είναι αφιερωμένος στόν "Αγιον θεράποντα. Άλλα ποιος (ήταν δ άγιος αυτός; Κανένας δέ ξέρει τήν πατρίδα του. Ή ιστορία του αναφέρει πώς *ήρθε στήν Κύπρο γιά νά ζήση σάν ασκητής κι έγινε επίσκοπος σέ μιά πόλη κοντά στή "θάλασσα καί πιθανό στό Κούριο. Ζούσε στά χρόνια τών Αραβικών έπιΐδρομών, κι δταν οί "Αραβες μπήκαν στήν πόλη του, τόν συνέλαΐβαν καί τόν αποκεφάλισαν, τήν ώρα πού λειτουργούσε μέσα στόν ναό. Τό λείψανο του, μέ προσταγή τοΰ αυτοκράτορα, μεταφέρθηκε στή ΚωνΟπολη ύστερα άπό λίγα χρόνια, δταν όλοι οί Χριστιανοί, κι εδώ στήν Κύπρο καί στις άλλες ελληνικές χώρες, τόν ανακήρυξαν ;άγιο. Υπάρχει δμως καί άλλος Κύπριος άγιος θεράπων, πού τό λείψανο του βρισκόταν στό Τουρκικό χωριό Σ ί ν τ α, κι' άλλος στόν Λυθροδόντα. ο ΑΓίΙΟΣ ΘΩΜΑΣ Τούρκικο χωριό κοντά στήν Αύδήμου. Υπάρχουν 6 άγιοι Θωμάδες καί δέ ξέρομε ποιος άπό τούς 6 αυτούς ήταν ο πολιούχος τοΰ χωριοΰ αύτοΰ, στόν όποιον σήμερα δέν υπάρχει ούτε ναός, ούτε σεβασμός προς τον άγ. Θωμά. Στήν Κύπρο ΙΟ 1 ναοί είναι αφιερωμένοι στόν άγ. Θωμά. Μπορεί οί περισσότεροι νάναι αφιερωμένοι στόν απόστολο Θωμά. ΑΓΙΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ Βρίσκεται στά βορειοδυτικά τοΰ Τρικώμου καί είναι Τούρκικο χωριό. ιείναι άπό τά Ελληνικά εκείνα χωριά, πού οί κάτοικοι τους εξοντώθηκαν άπό τούς Τούρκους, οί όποιοι ήρπασαν καί τά σπίτια καί τά κτήματα τών έξοντωθέντων Ελλήνων. Άπό τά χωριά αυτά δέν ιέμεινε παρά τό δνομα τού αγίου, στ' όνομα τοΰί οποίου (ήταν αφιερωμένο τό χωριό. Υπάρχουν δμως σέ άλλα χωριά 11 ναοί, αφιερωμένοι στόν άγ. ΊάκωΙβο. Στά 1928 οί Σουηδοί αρχαιολόγοι, πού έκαναν πολλές ανασκαφές στήν Κύπρο, έκαναν καί στόν "Αγιον Ίάκω'βο ανασκαφές. Ανακάλυψαν τότε μιά παλιά πολιτεία, πού δέ ξέρομε τό "δνομά της, καί πού κτίστηκε στά 1400 χρόνια προ Χριστού. *Π πολιτεία αυτή ήταν τριγυρισμένη μέ κάστρο κι οί κάτοικοι της καλοπερνούσαν. ΑΓΙΟΣ ΙΣΙΔΩΡΟΣ = Χωριό τής έπ. Πάφου κοντά στήν Πόλη τής Χρυ-σοχοΰ. Οί χωρικοί παραμόρφωσαν τό δνομα τού άγιου αυτού καί τού χωριού, λέγοντας το Ά. ι ς Σ ι ιδ ε ρ ο ς. Ό άγ. Ισίδωρος έ'ζησε στήν Αίγυπτο άπό τά 370 4,50 μ.χ. 9 'Ε ζησε εκεί σαν ασκητής, κι έγραψε πολλά βιβλία, ιμέ τά Ιόποΐα καταπολέμησε τούς αιρετικούς. ΑΓΤΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ = "Εχομε 4 χωριά μέ τό δνομα αυτό. "Ενα στήν Πιρσιλιά, κοντά στόν Άγρό, άλλο στήν Πάφο, κοντά στήν Άρμίνου, άλλο στήν Τηλυριά, κι άλλο κοντά στό χωριό Μαλούντα. Σέ ολην τήν Κύπρο 93 ναοί είναι αφιερωμένοι στόν άγιον Ιωάννη,

11 άλλοι στόν Ιωάννη τόν Πρόδρομο, άλλοι στόν Ίωάννην τόν Εύαγγίελιστή, καί μερικοί στόν Κ υπ ρ ι ο ν άγιον Ίωάννην τόν Λαμπαδιστή. Στόν άγιον αυτόν είναι αφιερωμένος ναός στόν άγ. Ιωάννη τής Πιτσιλιάς. Τό χωριό αυτό ονομάστηκε Άγιος Ιωάννης άπβ τό όνομα τοΰ άγ. Ιωάννη, τοΰ Λαμπαδιστή, 6 όποιος,, ώς τά 170Ι5-μ.Χ. ήταν ό πολιούχος άγιος τοΰ' χωριού. Κατά τό έτος εκείνο ανακηρύχτηκε πολιούχος άγιος τού χωριού ό Αρχάγγελος Μιχαήλ, ό όποιος ήταν πολιούχος του γειτονικού χωριού Ά λ, ω* V ά τ ζ ι α, τό όποιον καταστράφηκε άπό θανατικό στά 1&92. Οί κάτοικοι τού Άγιου Ιωάννη, ύστερα άπό ^μεγάλην πάλη μέ τούς Κατωμυλίτες, κατάφεραν νά πάρουν τήν εικόνα τού Αρχαγγέλου στό χωριό τους, καί νά κτίσουν προς τιμήν του νέάν ι'κκλησία, πού υπάρχει ώς σήμερα. Ό Άγιος Ιωάννης τής Μαλούντας έχει πολιούχο του τόν Ίωάννην τόν Πρόδρομο. Κοντά στό χωριό αυτό άακαλύφτηκαν τά ερείπια μιας παλιάς πολιτείας, πού οέ ξέρομε τ' ονομά της. Τό νεκροταφείο τής πολιτείας αυτής ανακαλύφθηκε στά 1883 καί (βρέθηκαν σ' αυτό διάφορα αγγεία, σκολαρίκια καί βραχιόλια τών προχριστιανικών χρόνων. ΑΓΙΟΣ ΙΚΩ ΝΣΤΑΐΝ!ΤΙΟΝΪθΣ = "Ενα μονάχα χω,ριό έχομε στήν Κύπρο μέ τό όνομα αυτό. (Είναι μικρό ορεινό χωριό, κτισμένο στους νοτίους πρόποοίες τής (Παπούτσας. Τό χωριό πανηγυρίζει τήν 21 τού Μάη, μέρα πού γιορτάζει ή Εκκλησία μας τόν Μ. Κωνσταντίνο καί τή μητέρα του, τήν Άγίαν Ελένη. Στήν Κύπρο 19 ναοί είναι αφιερωμένοι στ* όνομα τών άγιων αυτών. Τ Ηταν κι αυτό ένα άπό τά 47 χωριά πού εξουσίαζε τό τάγμα τών Φράγκων μοναχών πού όνομάζουνταν Ίωαννίτες. ΑΓΙΟΣ ΙΜΑΜ1ΑΣ =Ρ Ό μεγάλος σεβασμός προς τόν άγιο Μάμα ξαπλώθηκε στήν Κύπρο κατά τό έτος 700 μ.χ. Έκείην τή,ν εποχή ήσαν στήν ακμή τους οί τρομερές επιδρομές τών Σαρακηνών στό νησί μας. Ό αυτοκράτορας τού Βυζαντίου Τ ι 'β έ ρ ι ο ς, γιά νά προφύλαξη τήν Κύπρο άπό τίς επιδρομές τών Σαρακηνών, (έστειλε στρατιώτες άπό Ιέκείνους πού φύλαγαν τά σύνορα τοΰ Βυζαντινού κράτους άπό τήν Αρμενία ώς κάτω στή Συρία. Οί στρατιώτες αυτοί ήσαν πολύ γυμνασμένοι στους πολέμους ενάντια στους Σαρακηνούς, καί πολεμούσαν πάντα μέ αφάνταστη παλη-καριά. Δέν (έλέγοντο δμως σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς άλίλά ά π ε λ ά τ ε ς = άνθρωποι πού. άπέλαυναν (έΐδιωχναν) τούς Σαρακηνούς. Οί απελάτες αυτοί είχανε ζωγραφισμένο στό σιδερένιο κοντάρι τους τόν άγ. Μάμα, πού ήταν πάντα ό προστάτης κι υπερασπιστής τους. Πρώτη φορά στήν Κύπρο οί άπελάτες αυτοί ονομάστηκαν στρατιώτες, γιατί δ αυτοκράτορας πού τούς έστειλε, πρόσταξε νά πληρώνουν οί Κύπριοι γιά τή -φύλαξη τους 6 χρυσά νομίσματα δ καθένας, κι ίο φόρος αυτός ονομάστηκε σ τ ρ α τ ι ά, κι εκείνοι πού τόν έ'παιρναν σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς. (ΟΙ φύλακες αυτοί τών παραλίων τής Κύπρου έστησαν τό στρατόπεδο τους στοΰ Μόρφου, κι έκτισαν εκεί τό πρώτο εκκλησάκι, πού τό αφιέρωσαν στόν προστάτη τους άγιο Μάμα. Άπό τότε ό σεβασμός προς τόν άγιον αυτόν ξαπλώθηκε σ' ολην τήν Κύπρο καί, 66 ναοί κτίστηκαν σέ διάφορα μέρη προς τιιμήν του. Χωριά, Ινα μονάχα κτίστηκε στ' δνομά του, στήν έπ. Λεμεσού, πού ό ναός του είναι ένας άπό τούς 66 πού αφιερώθηκαν στόν άγ.μάμα. Στό άμιαντωρυχείο τοΰ Τροόδους ήταν άλλοτε κτισμένο μοναστήρι ιμέ τό δνομα του άγιου Μάμα, στή) θέση πού είναι σήμερα κτισμένος ό ναός τοΰ Πάνω Αμιάντου., ΑΓΙΑ ΜΑΡ)Ι ΝΑ == Τέσσερα χωριά έχομε στήν Κύπρο μέ τό δνομα αυτό. "Ενα κοντά στό χωριό Ξύλιάτος μέ τό όνομα Άγια Μαρίνα τοΰ Ξυλιάτου. Άλλο κοντά στή Σκιλλούρα μέ κατοίκους Μαρωνίτες, καί δυο στήν έπ. Πάφου, τδ ένα στήν περιοχή τών Κελοκε(δάρων, καί τό άλλο στήν περιοχή τής Χρυσοχοΰ. Ό σείβασμός τών Κυπρίων προς τήν αγία Μαρίνα είναι πολύ μεγάλος, καί αχηό φαίνεται 'άπό τούς 108 ναούς, πού αφιέρωσαν στήν άγίαν αυτήν. ΑΓΙΟΣ ΙΜΕΡΚΟΥΡΙΟΕ = "Εχομε καί έ'να μοναδικό χωριό στήν (έπ. Πάφου στήν περιοχή τής Χρυσοχοΰ. Είναι κτισμένο άπό τά Βυζαντινά χρόνια, καί τ' δνομα Μ ε ρ κ ο ύ ρ ι ο ς μας θυμίζει μιά πολύ οοίραίαν ιστορία. *0 ιμερκαύριος ήταν αξιωματικό ς τού Ιουλιανού τού Παραβάτη, 6 οποίος κήρυξε τόν πόλεμο εναντίον τών χριστιανών (3'60 μ.χ.) μέ σκοπό νά ζωντανέψη τή θρησκεία τών 12 θεών τού Όλύμπου. Ό Μερκούριος ήταν χριστιανός, καί ήταν άπό τούς γενναιότερους στρατιώτες τού Ιουλιανού. "Οταν ό Ιουλιανός πήγε νά πολεμήση εναντίον τών Περσών καί νικήθηκε σέ μιά μάχη, ερριξε τό (φταίξιμο στόν Μερκούριο, καί με τό σπαθί του τόν κατάκοψε. Τόση μανία τόν είχε πιάσει. Τήν νύχτα δ Μ. Βασίλειος φαλ'ερώθηκε στόν ύπνο τού Ίουλιανοΰ καί τού είπε πώς είδε τήν Παναγία καθισμένη σέ θρόνοι καί γύρω της μυριάδες αγγέλων. Σέ μιά στιγμή πρόσταξε ένα άγγελο νά πάη στόν τάφο τοΰ Μερκούριου, νά τοΰ πη νά σηκωθή, καί νά θανάτωση μέ τό σπαθί του τόν Ιουλιανό, ο οποίος μισά κι 'ίεκείνη καί τόν Γυιό της τόν 11

12 Χριστό. Τό πρωΐ τής επόμενης μέρας δ Ιουλιανός πρόσταξε νά ξαναρ-χίση ή ιμάχη εναντίον τών Περσών. Γιά νά) δώση θάρρος στοΐυς στρατιώτες του σάν τόν Μ. Αλέξανδρο, όρμησε πρώτος στή μάχη. Εκεί πού πολεμούσε, ε?)δε ένα στρατιώτη, καθισμένο απάνω σέ άσπρο άλογο, νάρχεται κατά πάνω του. Πριν προλάβουν νά τόν προφυλάξουν οί υπασπιστές του, ό στρατιώτης τόν κτύπησε θανάσιμαμ μέ τό σπαθί του. Τ Ηταν βέΐβαιος πώς ό στρατιώτης εκείνος ήταν δ άγιος Μερκούίρισς. Ό Ιουλιανός, κτυπημένος θανάσιμα, γύρισε στή σκηνή του καί κατάλαβε πώς δέν υπάρχει ελπίδα νά γλιτώση άπό τόν θάνατο. Ήταν βέβαιος πώς δ Χριστός ζωντάνεψε τόν Μερκούριο, πού τόν αγαπούσε, καί τόν έστειλε νά τόν κτυπήση καί νά τόν θανάτωση. Λυσσασμένος γι* αυτό, πή ρε στή χούφτα του λίγο αίμα άπό τήν πληγή του, τό πέταξε απάνω στον αέρα, καί φώναξε μανιασμένος: «ίν ε ν ί κ η κ α ς Χ ρ ι σ τ έ, κ ο ρ έ σ θ η τ ι Γ α λ ι λ α ί ε!» «ίστόν πόλεμο, πού έστησα Ιέναντίον Σου Χριστέ, ιβγηκε νικητής καί μέ θανάτωσες. Χόρτασε άπό τό αίμα μου:» Είπε αυτά ιό Ιουλιανός καί πέθανε, κι οί χριστιανοί ανακήρυξαν άγιο τόν Μερκούριο. ΑΟΠΙΑΝΑ(Π Α = Κοντά στό ακρωτήριο Πηδάλιο, καί στά νότια τών Βαροσιών, είναι ενα μικρό χωριό μέ τό δνομα Α γ ί α Νά π α. Λέν υπάρχει καμμιά αγία μέ τό δνομα Ν ά π α. Τό δνομα αυτό δόθηκε άπό τούς παλιούς κατοίκους του μέρους αύτοΰ στήν,π α ν α-γ ί α. "Οταν αυτοί έλεγαν Ά γ ί α ίν" ά π α ννοοΰσααν τήν Παναγία.. Γιατί δμως έδωκαν στήν Παναγία ενα τέτοιο όνομα; 'Στά παλαιά ιέκεϊνα χρόνια,, πού ιδέν είναι παλαιότερα άπό τήν εποχή τών διωγμών ιέναντίον τών εικόνων κατά τόν 7ον καί 8ον αίώ-να, δλα τά μέρη εκείνα γύρω άπό τήν 4 Αγία Νάπα, ήσαν σκεπασμένα μέ πυκνά δάση. Στή γλώσσα τών αρχαίων Ελλήνων κάθε δασωμένος τόπος έλέγετο Ν ά π α. 'Εκείνην τήν εποχή (δέν υπήρχε χωριό εκεί πέρα. "Ολα τά νΰρ<ο μέρη ήσαν ακατοίκητα. Ή αρχαία πολιτεία πού ύπήρχεν εκεί κοντά μέ τό όνομα Θ ρ ό ν ο ι, δ'που λατρευόταν ή θεά ' Αφροδίτη στά προχριστιανικά χρόνια, ήταν τώρα σωρειασμένη σέ ερείπια. Μέ τήν εξάπλωση τής διδασκαλίας τού Χριστού πολλές αρχαίες πολιτείες εγκαταλείφτηκαν άπό τούς κατοίκους των, γιατί δεν τοβρισκαν σωστό νά κατοικούν ανάμεσα σέ πολιτείες, γεμάτες άπό ναούς καί αγάλματα τών αρχαίων θεών.,- Τή δασωμένη περιοχή τής Άγιας Ν άπας επεσκέπτοντο μονάχα κυνηγοί άπό γειτονικά χωριά. ίμιά μέρα κάποιοι κυνηγοί 'έφτασαν έκεΐ μέ τά σκυλιά τους. "Ενας λαγός τούς ξέφυγε, καί τά σκυλιά τόν καταδίωξαν ιώς τήν είσοδο ενός μεγάλου σπηλαίου. Πρώτη φορά άντίκρυσαν οί κυνηγοί τό σπήλαιον εκείνο, καί σκέφτηκαν νά μπούνε σ' αυτό γιά νά τό Ιδούν. "Είμειναν έκπληκτοι μόλις μπήκαν, γιατί άντίκρυσαν στή γωνιά του μιάν ώραίαγ εικόνα τής Παναγίας. Σταυροκοπήθηκαν καί τήν προσκύνησαν μέ σεβασμό. Κατάλαβαν πώς στά χρόνια τών διωγμών τών εικόνων, κάποιοι εύσείβείί χριστιανοί πήραν τήν εικόνα τής Παναγίας καί τήν έκρυίψαν εκεί γιά προφύλαξη. Τήν άφήκαν ο"τό σπήλαιον εκείνο καί τήν ονόμασαν! Π αν α γ ί α ν τ ή ς Ν ά π α Γ, πού σημαίνει Π α ν α γ ί α τ ο ύ δ ά σ ο υ ς. Μέ τόν καιρό ονομάστηκε Αγία ίνάπα γιά συντομία. Οί κάτοικοι γειτονικικών χωριών τιμούσαν τήν εικόνα τής (Παναγίας καί πή-γαϋναν στό σπήλαιο της καί έκαναν λειτουργία μέ τους παπάδες τους δ'ταν ήταν γιορτή τής,παναγίας. Τό μέρος εξακολουθούσε νά είναι ακατοίκητο ώς τά χρόνια τών Ένε-τών ( ). 'Εκείνην τήν εποχή; ένας πλούσιος Ενετός άπό τήν Αμμόχωστο αποφάσισε νά κτίση (δίπλα άπό τό σπήλαιο τής Παναγίας μιάν έπαυλη γιά νά πηγαίνη εκεί νά κάνη 'έξοχή τό καλοκαίρι. Τέλειωσε τά κτίρια καί φρόντισε κι έφερε (εκεί τό νερό μιας πηγής), τό οποίον ώς τά σήμερα τρέχει δροσερό στήν αυλή τών κτιρίων. Μ'έ τό νερό αυτό πού μαζευόταν σέ μιά δεξαμενή δίπλα άπό τά κτίρια, άρχισε νά ποτίζη τούς κήπους πού δημιούργησε, καί κατοίκησε εκεί γιά πάντα. Τόν βρήκε δμως ενα μεγάλο κακό. Ή μονάκριβη κόρη του πέθανε καί τήν έθαψε στή μέση της αυλής πού περικλείουν τά κτίρια, σέ μιά πέτρινη λάρνακα, πού είναι τώρα πεταμένη εκεί. Σέ λίγον καιρό τόν Ιβρήκε δεύτερο μεγάλο κακό. Οί Τούρκοι πήραν τήν Κύπρο (16171) καί καταδίωξαν αλύπητα τούς Ενετούς καί τούς Φράγκους. Έτσι ό Ενετός εκείνος αναγκάστηκε νά φύγη άπό τήν Κύπρο. *Η έπαυλη του μαζί μέ τά γύιρω κτή^-ματα

13 πέρασαν στήν εξουσία του Αρχιεπισκόπου τής Κύπρου, καί ώς τά σήμερα αποτελούν ιδιοκτησία τής Άρχιεπισκοηής. Τό μέρος έμεινε ακατοίκητο καί χωριό δέν υπήρχε εκεί. Στό μεταξύ εγκαταστάθηκαν στά κτίρια ορθόδοξοι μοναχοί, οί οποίοι καλλιεργούσαν τά κτήματα καί ζούσαν άπό τά εισοδήματα τους Τό σημερινό χωριό κτίστηκε πριν 200 περίπου χρόνια, καί πρώτοι οικιστές του ήσαν 20 άντρες, πρόσφυγες άπό τή Θεσσαλονίκη, μέ αρχηγό τόν ΝιΙΚΟΛΑΟιΝ ΚΈΜΙΤΖΗΝ. Είχε πλακώσει στή Θεσσαλονίκη τό θανατικό κι οί 20 Θεσσαλονικείς γιά νά γλιτώσουν μπήκαν σ' ένα καράβι κι έφτασαν στον όρμο τής Άγιας Νάπας. "Αλλοι Ιδούλευαν στή θάλασσα ψαρεύοντας, κι άλλοι στά κτήματα τών καλογήρων. Σέ λίγους μήνες πέθαναν οί 18 άπό τό θανατικό, γιατί είχαν «φέρει μαζί τους τήν άρρώστεια.γλίτωσαν μονάχα δυο, ό αρχηγός τους ΝΙΚΟΛΑΕ ΚΕ)ΜΊΤΖΗ Σ κι ;ό γυιός του, ό ιόποΐος «παντρεύτηκε μέ μιάν κοπέλα άπό τήν Π αναγιάν τής Πάφου καί γέννησε τρία παιδιά, τόν Μ'άρίκο, τόν ΓεωρκάτΙζγ^ καί τή Χριστίνα. Αυτοί αποτέλεσαν τήν πρώτην οικογένεια τής Αγίας Νά-πας κι ιέκτισαν τό πρώτο σπίτι τού χωριού. <Με τόν καιρό κτίστηκαν κι άλλα σπίτια καί τό χωριό μεγάλωσε. ίείγναι ξακουσμένο χωριό σέ όλην τήν Κύπρο γι άτά περίφημα άμπελο-πούλια του, τά πρώιμα λαχανικά του καί τά ψάρια του. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ == "Εχομε στήν Κύπρο τρία χωριά μέ τό όνομα αυτό. "Ένα στήν έπ. Πάφου, στό (όποιον κατοίκησαν Τούρκοι άπό τά χρόνια τής Τουρκοκρατίας. "Αλλο στήν (έπ. Αμμοχώστου, κι άλλο στήν κοιλάδα τής Σολιάς, κοντά στή Σκουριώτισσα. Στόν μεγάλον αυτόν άγιον οί Κύπριοι άφέρωσαν 79 ναούς, άλλά μονάχα 3 χωριά αφιερώθηκαν αχ 9 δνομά του. "Εκτισαν δμως καί δυο μοναστήρια, πού σο')ζονται ώς σήμερα. "Ενα κοντά στό χωριό Κακοπετριά, κι ενα στό Άκρωιτήρι, δίπλα άπό τήν Αλυκή τής Λεμεσού, εκεί ακριβώς πού οί Άγγλοι έκαναν μιά μεγάλη στρατιωτική άκριιβώς πού οί "Αγγλοι έκαναν μιά μεγάλη στρατιωτική βάση. Τό μονα-ιβάση. Τό μοναστήρι αυτό είναι τό αρχαιότερο τής Κύπρου, άφοΰ υπήρχε στά χρόνια πού ήταν διοικητής τής Κύπρου δ Κ α λ σ κ α ι ρ ο ς, τόν ΐδποΐ-ον έ'στειλεν ό Μ. Κωνσταντίνος καί διοικούσε τήν)ικίύ'προ άπό τά μ.χ. Εκείνα τά χρόνια, αναφέρει ή παράδοση, ο τόπος είχε γεμίσει άπό φαρμακερά φίδια, κι δ Καλόκαιρος, γιά νά τά εξόντωση, έφερε 1000 γάτους, τούς οποίους πήρε στό μοναστήρι τού Άγ Νικολάου. Άπό τότε ακριβώς τό διπλανό του μοναστηριού ακρωτήρι πήρε τό δνομα Γ ά τ α. Ό Κα-λόκαιρος πλήρωνε άπό τό δημόσιον ταμείο μερικά χρήματα στους μονα- Χ χούς, γιά νά τρέφουν τούς γάτους εκίείνους, ώστε νά μή σκορπιστούν καί νά πάνε μακριά. "Επρεπε νά μείνουν Ιέκεΐ, γιά νά καθαρίσουν τόν τόπο άπό τά φοιβερά θεριά, πού ήσαν τόσα πολλά σ' εκείνα τά μέρη, καί τόσο μεγάλα, ώστε νά μή μπορή νά περάση άπ' ιέκεΐ άνθρωπος ή ζώο καί νά μή θανατωθή. Οί χίλιοι εκείνοι γάτοι έκαναν κατοικία τους τό μοναστήρι, καί σέ λίγα χρόνια καθάρισαν τήν περιοχή άπό τά φαρμακερά φοδια. Τό φαγητό τους τό έπαιρναν στήν αυλή τού μοναστηριού. Οί μοναχοί βαζαν τό φαγητό μέσα σέ ξύλινα σκαφι&δια, πού ήσαν κυκλικά τοποθετημένα, καί κτυπούσαν τήν καμπάνα τού μοναστηριού πρωί καί βράδυ. Οί γάτοι είχαν συνηθίσει ώστε, μέ τό κτύπημα τής καμπάνας, νά μαζεύουν-δλοι στήν αυλή τού μοναστηριού καί νά τρώνε. "Υστερα σκορπίζουν-ταν στά γύρω δάση, κι' έξακολουοθοΰσαν τήν καταίδίωξη τών φιδιών. Οί ψαράδες, δσα ψάρια ψάρευαν τήν ήμερα του Άγιου Νικολάου, τά χάριζαν στό μοναστήρι, γιατί πίστευαν πώς αλλιώς δέ θά τούς βοηθούσε ό Άγιος ινικόλαος νά πετύχουν τίς άλλες μέρες του χρόνου. Τό μοναστήρι αυτό ερημώθηκε στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας. Τό χωριό " Α γ ι ο.ς Ν ι κ ό λ α ο ς τής Σόλιάς δέν είχε αυτό τό δνομα άπό τήν άρχή. "Ενα θαύμα δμως τοΰ αγίου Νικολάου έκανε τούς κάτοικους νά δώσουν στό χωριό τους αυτό τό δνομα. "Ενας γεωργός μια μέρα, ζευγαρίζοντας τό χωράφι του, συνάντησε μιά (δυσκολία. Τ'ό ύνί του άίλετριοΰ του πιάστηκε κάτω από (μια μιεγάλη πέτρα. (ΜΕ την άξίνα του <ό γεωργός ξέθαψε την πέτραι και την έβγαλε στήν επιφάνεια του χωραφιού. 'Είκεΐ πρόσεξε πού ή πέτρα,&ΐχε μια τρυπά από τη μιά της άκρη ίσα μέ την άλλη, καμωμένη ξεπιίτηιδίες. Ό γεωργός σκέ'φτηκε πώς μιά τέτοια πέτρα του είναι χρήσιμη καί, ξεκινώντας τό απόγευμα για τό σπίτι του, την κουβάληησε στην αυλή του. Πέρασε από ιήν τρύπα τό σκοινί του (βοδιού του καί τ$δεσε (εκεί. Τ'ό πρωΐ πού ξύπνησε, β-ρηκιε πεθαμένο τό βόίδι του και <φώναξε τούς γείτονες γιά να τούς πή πώς μπορεί νάπαυ^ε τό βόδι του 13

14 από την πέτρα, γιατί μπορούσε νάναι δαιιμανοκαβαλλικεμένη. ΟΙ γείτονες είπαν πώς τό βόδι πέθανε άπό κάποιο χόρτο, καί οχι άπό την πέτρα. Ωστόσο ό γεωργός (επέμενε, ώσπου ιμιά μέρα, ένας γέρος του! είπε, πώς αυτό πού Ιεπαθε, είναι "θαύμα του αγίου Νικολάου, γιατί είχεν ακούσει άπό τον παππού του, πώς στό μέρος εκιεγνο βρισκόταν ή «εκκλησία του αγίου Νικολάου πού καταστράφηκε άπό τούς Εαρακηνούς. Ό γεωργός άρχισε -να υποψιάζεται πώς δ γέρος μπορεί ναχη: δίκιο. "Ενα,ΣάβΙβατο (βράδυ -φάνηκε στον υπνο του δ άγιος [Νικόλαος καί του είπε πώς, ίεκέΐ πού βρήίκε την πέτρα, είναι ^ εκκλησία του βαμμένη βαρεία, καί πρέπει νά σκάψη νά την Ιβρη. Ό γεωργός εκείνος, την Κυριακή πού πήγε στήν έ'κκλησία, υστέρα άπό τή λειτουργία, ανάφερε στους χωριανούς του το όραμα πού είδε, καί τούς παρακάλεσε νά πάνε μαζ' του νά σκάψουν καί νά βρούνε την ιέκκλησία. Εκείνοι τον (ακολούθησαν και, προτού Ιδύση Ιό ήλιος,βρήκαν τούς τοίχους του ναου. Εξακολούθησαν τό ξέχωμα καί ξέθτχψαν οΐλόκληρον τον ναό μέ ό'ρ-θιους τούς τοίχους (ως τή μέση, καί ζωγραφισμένους. Απάνω σ' ενα τοίχο ήταν ζωγραφισμένος ολόσωμος ό άγιος Νικόλαος. Οί χωριανοί αποφάσισαν τότε νά κτίσουν στήν ίδια -θ-έση τήν εκκλησία του άγιου καί νά ονομάσουν τό χωριό τους "Α γ ι ο ν Ν ι κ ό λ 'α ο. ΑίΓΙΟΙ ΟΙΜΟΛΟΓΉΙΤΚΣ = Τό δνομα αυτό δό-θηκε φό πιό κοντινό προάστειο τής Λευκοσίας, τό όποιον τώρα είναι ενωμένο μέ αύτη,. ισ'τά χρόνια τά παλιά οι "Αγιοι 'Ομολογητές αποτελούσαν σπουίδαϊο μέρος τής αρχαίας πολιτείας Λ ή ιδ.ρ α ς. [Στά χριστιανικά χρόνια, πού χωρίστηκε ιάπό τήν παλιά πολιτεία, γιατί έμεινε 1 Ιέ'ξω άπό τά κάστρα της (ΈΙνετοί Ιΰ'όΤ) σχημάτισε χωριστόν συνοικισμό, του οποίου ο κάτοικοι έκτισαν ναό προς τιμήν τών τριών Άγιων 'Ομολογητών, χοΰ, Γ ο υ ρ ί α, του 2 α μ ω ν ά καί του Ά Ιβ ίΐβ ο υ. Κι οί, τρεις αυτοί άγιοι είζησαν στά τέλη τοΰ" 3ου αιώνα μ.ίχ. τον καιρό του Ρωμαίου αυτοκράτορα ίδ ι ο κ λ η τ ι α ν ο υ. 'Ο (Παυρίας κι ό Σαιιωνάς υ^ανατώ-θ^καν άπό τον Διοκληΐτιανό, γιατί παρακινούσαν τούς (άνθ-ρώ'πους νά μή κάνουν -θυσίες στά είδωλα, στους ψεύτικους θεούς. 'Ο "ΑΐβιΙβος >θ ανατώίθηκε άπό τον ύτοκράιτορα του Βυζαντίου Λ ι % (-ν ι ο, γιατί γύριζε στά χωριά καί ΐδίδασκε τούς κατοίκους τή Χριστιανική (διδασκαλία. Καί οι τρεις ονοιμάστηκαν Ό μ ο λ ο γ η τ έ ς, γιατί ομολόγησαν καί δεν άρνή:θηκαν πώς είναι χριστιανοί. Κάτω ιάπό τον ναό τους ύπάρχιει σπήλαιο, χωρισμένο σε 4 μέρη, καί τό κάθε μέρος Ιεχει μάκρος 6 πόδια. ΕΓναι φανερό πώς τό σπήλαιον αυτό δεν ήταν παοά ενας ογικο-γενειακός τάφος τών Ρωμαϊκών χρόνων. Αυτό σημαίνει πώς τό μέσος ήταν κατοικημένα οτά Ρωμαϊκά χρόνια, κι οί κάτοικοι είχαν ιέκεΐ τό νε-κροταφεΐον τους, στήν άκρη τοΰ συνοικισμού τους, πού τό έ'σαφος είναι βραχώδες, κατάλληλο γιά νά σκάβουνται σ' αΐ'τό τάφοι, όπως και αντίκρυ στους λόφους τής Άγιας Παρασκευής, πού ήταν ή νεκρόπολις τής ΛήΙδρας. Ή ονομασία Άγιοι Όμολογητές φαίνεται πώς είναι νεώτερη καί δόθηκε στόν συνοικισμό μετά τήν Τουρκικήν κατάκτηση,, πού κτίστηκε κι ό ναός τών τριών αγίων. Σέ παλαιότερα χρόνια ιό συνοικισμός ονομαζόταν Μ! α ν τ ε ί α (ή), καί α' ένα ύψωμα τού συνοικισμού αύτοΰ έστησε δ ιλαλά Μουσταφάς στά 1570 τόν πρώτον πύργο μέ τά κανόνια του γιά τήν πολιορκία τής Λευκοσίας. Το ύψωμα αυτό "θά ήταν ασφαλώς ή ανατολική πλευρά τού λόφου τού άγ. Γεωργίου, ό όποιος απλώνεται άπό τή λέσχη τών κυβερνητικών υπαλλήλων ώς τή διασταύρωση τών οδών Παοιάδου καί Λεωφόρου Διγενήί, αντίκρυ τοΰ ξενοδοχείου Ά σ τ ό ρ ι α. Στήν περιοχή μεταξύ τ η ς διασταύρωσης τών οδών αυτών καί τοΰ ξενοδοχείου Κ λ ε ο π ά τ ρ α, στήν οποίαν τό έδαφος είναι ψηλότερο άπό τήν περιοχή τοΰ Κ ο υ π α τ ι ο ύ, καί ολοένα ψηλώνει προς τόν λόφο, θά απλωνόταν ό παλιός συνοικισμός Μαντεία, καί σέ τούτο τό ύψωμα έστησε τόν πρώτο πύργο του ό Λαλά Μουσταφάς γιά τήν πολιορκία τής Λευκωσίας. Ή απόσταση άπό τά τείχη δέν ήταν μεγαλύτερη άπό 140 Ιόργυιές, αναφέρει ιό Κυπριανός. Ό δεύτερος πύργος μέ τά κανόνια στήθηκε, στήν κορυφή τοΰ λόφου, πάνω άπό τό κτίριο τοΰ Συλλόγου τών κυβ. ύπαλλήΐλων,πού λεγόταν τότε λόφος τοΰ άγ. Γεωργίου, επειδή εκεί έκτισε ή Ελληνίδα βασίλισσα τής Κύπρου Ελένη Παλαιο-λογίνα τό μοναστήρι τοΰ άγ. Γεωργίου τών Μαγκάνων στά 14Ι58, πού πήραν τήν Πόλη οί Τούρκοι. Τό μοναστήρι μέ τούς μοναχούς του βρισκόταν στήν Πόλη. Μετά τήν άλωση, αναγκάστηκαν νά καταφύγουν στήν Κύπρο, καί μέ τή βοήθεια τής βασίλισσας νά κτίσουν έδώ τό μοναστήρι τους μέ τό ϊδιο όνομα. Τό μοναστήρι αυτό καταστράφηκε μαζί

15 μέ πλήθος άλλων ναών στά 1ΐ5ι6ι7, πού οί Ενετοί συμμάζεψαν τά τείχη τής Λευκοσίας κι άφήκαν έξω άπό αυτά ναούς, μοναστήρια καίΐ σπίτια. Οί κάτοικοι, φυσικά, αναγκάστηκαν νά καταφύγουν εντός τών τειχών γιά ασφάλεια καί νά εγκαταλείψουν τά εξω τών τειχών σπίτια τους. Τότε πιθανόν νά διαλύθηκε καί ό παλιός συνοικισμός πού έφερε τό δνομα Μ α ν τ ε ί α, καί αργότερα νά ξανακτίστηκε στή σημερινή θέση τών Άγ. Όμολογητών μέ τόν ναό καί τό καινούριο του όνομα. Άλά γιατί νά είχε τέτοιο όνομα ό παλιός συνοικισμός ; *Όπως αναφέραμε καί άλλοτε στά προχριστιανικά χρόνια ήταν έκεΐ ναός τοΰ Απόλλωνα καί επειδή σέ κάθε ναόν τοΰ Απόλλωνα λειτουργούσε καί μ α ν τ ε ΐ ο ν, είναι πιθανόν δ συνοικισμός εκείνος νά είχε άπό τούτη τήν αιτία τό δνομα Μ α ν τ ε ί α, επειδή γίνουνταν έκεΐ μ α ν τ έ-μ α χ α, δηλ. εξασκούσαν στό μέρος α#τό τή τέχνη τής μαντείας. Ό Λαλά Μουσταφάς έστησε καί άλλον πύργο ιμέ τά κανόνια του πάνω άπό τό παλιό νεκροταφείο, καί άπό τόν πύργον αυτόν έΐδινε διαταγές στους στρατιώτες του πού κτυπούσαν ιάπ' έκεΐ τόν προμαχώνα τοΰ Παΐ- 0 α κ τ ά ρ η. Στόν πύργο τής Μαντείας έβαλε αρχηγό τόν Μ ο υ ζ α φ έ ρ π α σ ά ν καί πτυποΰσε τόν προμαχώνα τού Δημαρχείου, καί στόν πύργο του ιάγ. Γεωργίου βαλε τόν ιδ ε ρ β ί ς Π ά σ α, πού κτυπούσε τον προμαχώνα πού συνορεύει μέ τον κινηματογράφο %ΪΙ 'α λ λ ά ς». ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ =? Ηταν, οπως ξήρομίε;, 6 Ιδρυτής της ΈΙκκλησίας της Κύπρου μαζί μέ τον ΙΚύπριον άπ. Βαρνάβα. Καί οδμως ενα μονάχα χωριό στους πρόποδες της! Παπούτσας, κατά τά νότια, κτίστηκε στ' όνομα του. Οι πρώτοι οικιστές τους ήσαν βοσκοί πού είχαν μεγάλα κοπάδια καί τά έβοσκαν ιμέσα στά πυκνά καί ιώοαΐα βάση τής Παπούτσας τά οποία υπήρχαν άλλοτε ^κετ. Άπό τά χρόνια τής Τουρκοκρατίας άρχισαν νά κα-ταστρείφουνται τό δάση αυτά, καί σήμερα ίδέν υπάρχουν στο πελώριο όουνό τής ιπαπούτσας παρά χαμόκλαδα.? Ηταν καί τούτο ενα άπό τά χωριά πού παραχωρήθηκαν στους Φράγκους μοναχούς τοϋ τάγματος του άγ. Ιωάννου. ΑΓΙΟΣ ΣΕΡΓΙΟΣ Χωριό τής έπ. Αμμοχώστου, γειτονικό τής αρχαίας Σαλαμίνας. Κτίστηκε άπό τά Βυζαντινά χρόνια προς τιμήν τών άγ. Σ ε ρ γ ί ο υ καί Β ά κ χ ο υ, οί όποιοι ήσαν στρατιώτες καί θανατώθηκαν στή Συρία τον 3ον α'ιώνα μ.χ. στις 7 του Όκτώίβοη, γιατί παραδέχτηκαν τή χριστιανικήί (διδασκαλία. Προς τμήν των ό Ιουστινιανός έκτισε ενα ωραιότατο μικρόν ναό στήν Κων)λη. Υπάρχει ως σήμερα ό ναός αυτός, μά Ιδταν πήρανε τήν Πόλη οί Τούρκοι τον έκαναν τζαμί, καί τον λένε τώρα ΐ Κ σ υ τ ^ ο κ ' Α γ ι ά Σ ο φ ι ά = Μικρή, Αγία Σοφία. Βυζαντινός είναι καί Ιό ναός πού κτίστηκε προς τιμήν τών *Αγίων αυτών στον Άγιον Σέργιο τής Κύπρου. Τό χωριό του Άγιου Σεργίου αναφέρεται στή>ν Ιστορία της Φραγκοκρατίας. "Οπως είναι γνωστόν άπό τήν ίστορία, οί Γενουάτες κατάφεραν νά κάνουν δική τους τή Αμμόχωστο στά , καί νά μαζεύουν αυτοί, δλους τούς φόρους, πού πλήρωναν οί έμποροι γιά τά αμέτρητα εμπορεύματα, πού έφταναν ιστό λιμάνι της.αμμοχώστου. Εκείνα τά χρόνια ένας Φράγκος φεουδάρχης,πού λεγόταν Πέ-τ ρ ο ς, είχε τόν πύργον του κτισμένο στον "Αγιο Σέργιο. Ό φεου/δάρ-χης αυτός, θέλοντας νά κάνη δύσκολη τή ζωή τών Γενουατών μέσα στήν Αμμόχωστο, πήγε σε ολα τά γειτονικά χωριά καί μάζεψε καμπόσους χωρικούς, τούς οποίους πλήρωνε, καί τούς έ'βαλε νά προσέχουν σέ δλους τούς δρόμους, πού οδηγούσαν στήν πόλη. Σέ δλους αυτούς παράγγειλε νά <έμ-ποίδίζουν κάθε χωρικό, πού πήγαινε στήν Αμμόχωστο μέ τά ζώα του φορτωμένα τρόφιμα. Έτσι τά τράφΐιμα στήν 'Αμμόχωστο λιγόστευαν άπό μέ-;ρα σέ μέρα, χωρίς νά ξέρουν οί Γενουάτες τήν αιτία. Οί χωρικοί πού μάζεψε ιό φεουίδάρχης Πέτρος, κάθε νύκτα πήγαιναν στά σπίτια τους κι Ερχόντουσαν τήν άλλη μέρα, ό ^διος *δέ πήγαινε, τήν νύκτα στον πύργο του, στον "Αγιο Σέργιο. Τό σχέδιο του όμως προδώθήκε καί, μιά νύχτα οί Γενουάτες, πήγαν κρυφά μέ Ιδικούς τους στρατιώτες στον "Αγιο Σέργιο καί θανάτωσαν τόν φεουδάρχην εκείνο. Έτσι οί χωρικοί /εξακολούθησαν νά κουβαλούν τρόφιμα στήν Αμμόχωστο. Κοντά στόν "Αγ. Σέργιο είναι μιά τοποθεσία μέ τό δνομα " Α γ. Π ά π π ο ς. Στά χρόνια τής Φραγκοκρατίας ήταν έκεΐ χωριό, καί: πολιούχος άγιος του χωριού αυτού ήταν ιό άγιος /Πάππος, ό οποίος ήταν επίσκοπος στους Χύτρους καί πήγε στήν Κωνστάντια >μάζί μέ τούς άλλους επισκόπους γιά νά.ψηφίσουν επίσκοπο τής πόλης εκείνης. Έφτασίε τότε στήν Κωνστάντια ό άγ. 'Επιφάνιος, κι ό Πάππος επέμενε καί ψήφισαν όλοι τον άγ. Έπιφάνιο επίσκοπο τής Κωνστάντιας στά 369 μ.χ. ΑΓΙΟΣ Σ : ΥΐΜίΕΩΝ == Χωριό τοΰ 15

16 Καρπασιοΰ τό ιόπαΐον έγινε Τούρκικο άπό τίς αρχές τοΰ, 18ου αιώνα, όπως καί άλλα χωριά του Καρπασιοΰ, ό Άγιος Ιάκωβος κι ό Άγιος Ανδρόνικος, πού είδαμε. Τό χωριό αυτό, κτισμένο άπό τά (Βυζαντινά χρόνια, εΐχε πολιοΰχον άγιο τόν ασκητή Συμεών, ι& όποιος έζησε τόν 6ον αιώνα απάνω σ' έ'να στύλο ιέ'ξω άπό τήν Αντιόχεια κι ονομάστηκε Στυλίτης. 01 Κύπριοι έκτισαν προς τιμήν του 16 ναούς άπό τά χρόνια εκείνα, κι έ'να μονάχα χωριό μέ τόνομά του, καί αυτό Τούρκικο σήμερα, γιατί οί "Ελληνες κάτοικοι του εξοντώθηκαν άπό τούς Τούρκους. ΑΓΙΟΣ ΣΟΖΟΜΕΙΝΟΕ' = Στήν δεξιάν δχθη τοΰ Γιαλιά ποταμού αντίκρυ τοΰ χωριού Π οταμιά, είναι τό χωριό μέ τό δνομα Ά γ ι ο ς Σ ω ζ ό μ εν ό ς. Οί περισσότεροι κάτοικοι του είναι Τούρκοι, βπως καί στό διπλανό χωριό, τήν Ποταμιά. Ή εύφορη γή τών χωριών αυτών τράβηξε τήν προσοχή τών Τούρκων άπό τήν αρχή τοΰ /ερχομού των στό νησί μας. Τό χωριό *Άγιος (Σωζόμενος κτίστηκε ιέκεΐ μετά τόν 1ί2ον αιώνα π;ρός τιμήν τοΰ άγ. Σωζόμενου,'ό όποιος άσκήτεψε ιέκεΐ κατά τόν 12ον αιώνα, μέσα σ' ένα σπήλαιον στή ρίζα ενός πελώριου βράχου. Ό άγιος Σωζόμενος ήταν έ'νας άπό τούς 300 ξένους αγίους πού 'βρήκαν καταφύγιο στήν Κύπρο, δταν δ Σουλτάνος τής Αιγύπτου Σαλαδίν είχε κυριεύσει τήν Παλαιστίνη στά μ.χ., πού ήταν γεμάτη ασκητές. ΑΓΙΟΣ ΤΎίΧΩίΝΑΣ = "Ενα μίλι βορειότερα άπό τά ερείπια τής αρχαίας Άμαθούντας, κοντά στή Λ/εμεσό, είναι τό χωριό "Α γ ι ο ς Τ ύ χ ω ν α ς. Τό χωριό αυτό κτίστηκε άπό πέτρες, πού κουβαλήθηκαν άπό τήν άρχαίαν Άμαθούντα, ή ΐόποία καταστράφηκε οριστικά στά 1.1*91, πού κυρίευσε τήν Κύπρο ιό βασιλιάς τής Αγγλίας Ριχάρδος ό ΑεοντάΟυμος. Τό χωριό κτίστηκε μετά τήν καταστροφή, τής Άμαθούντας υπό τοΰ Ριχάρδου. Στό καινούργιο χωριό πού κτίστηκε άοίφαλώς άπό κατοίκους τής Άμα-θούντας, άφοΰ εγκατέλειψαν τήν πόλη τους, δόθηκε τό δνομα τοΰ αγίου Τύχωνα, ό όποιος (ήταν πολύ αγαπητός στους κατοίκους. Ό άγιος Τύχωνας είναι (ό δεύτερος επίσκοπος τής Άμαθούντας. ι Η απέραντη καλοσύνη του προς τούς φτωχούς, τούς οποίους βοηθούσε κάθε μέρα, ή αγιασμένη ζωή του, καί τά πολλά θαύματα πού έκανε συχνά, έγιναν αιτία νά κερδίση τήν απεριόριστη εκτίμηση, αγάπη καί σειβασμό τών Άμαθουσίων. 'Ο σεβασμός αυτός μεταδιδόταν άπό γενιά σέ γενιά επί πολλούς αιώνες, κι δταν ακόμα καταστράφηκε ή Άμαθούντα. "Ενα άπό τά πολλά θαύματα τού αγίου Τύχωνα (είναι καί τούτο: (Μιά Κυριακή! λειτουργούσε στόν ναό τής πόλης, πού ήταν γεμάτος άπό χριστιανούς, οί όποιοι παρακολουθούσαν τή λειτουργία. "Ενας μεγάλος θόρυβος φωνές, τραγούδια καί χοροί έκαναν τούς χριστιανούς νά βγουν άπό τόν ναό, νά δουν τί συμβαίνει. Τ Ηταν μιά μεγάλη πομπή Άμαθουσίων ειδωλολατρών, οί ιδποΐοι γιόρταζαν μιά γιορτή τής Αφροδίτης. Κρατώντας στήν αγκάλη τους τό άγαλμα τής θεάς, έκαναν παρέ^-λαση έξω άπό τόν ναό, χορεύοντας καί τραγουδώντας. Ό Τύχωνας βγήκε αμέσως στή θύρα τού ναού καί φοιναξε στους ειδωλολάτρες πώς κάνουν μεγάλην αμαρτία μπροστά στόν Θεό, δείχνοντας σεβασμό στά είδωλα. Εκείνη τή στιγμή τό άγαλμα τής Αφροδίτης, καμωμένο άπό μάρμαρο, έ'λυωσε κι 'έ'γινε χώμα. Οί ειδωλολάτρες τρόμαξαν. Χλωμοί άπό φόβο μπήκαν δλοι στον ναό, καί ζήτησαν τή βοήθεια του άγ. Τύχωνα, ό όποιος τους δίδαξιε τή χριστιανική διδασκαλία καί τούς «βάφτισε όλους. Όταν,ό άγ. 'Τύχωνας πέθανε, οί Άμαθούσιοι τόν τίμησαν σάν άγιο καί στή θέση πού τόν Ιεθαψαν έ'κτισαν ναό, χαρισμένο στ' όνομα του, κι άρχισαν νά γιορτάζουνε τή μνήμη του στις 16 Ιουνίου, μέρα πού πέθανε. Τά λείψανα του φυλάγουνται χρόνια μέσα στό ναό του, κι έκαναν πολλά θαύματα. Μιά μέρα άγνωστοι άνθρωποι τάκλεψαν άπό τόν ναό καί τάριξαν στή; θάλασσα. Ί? όνομα όμως του αγίου δέ χάθηκε, γιατί οί τελευταίοι Άμαθούσιοι, φεύγοντας άπό τήν 'έρειπωμένην πια πολιτεία, θεώρησαν καθήκον τους, δχι μόνον νά κτίσουν καινούριο ναό στ' όνομα του άγιου, άλλα καί νά δώσουν στό χωριό τους τ' ονομά του, καί νά τόν Ιάνα^ηρύξουν πολιούχο τους. ΑΓΊΑ ΦΥΛΑΞΗ ( ή ) = Τό γνωστόν προάστειο τής Λεμεσού, τό οποίον ονομάστηκε έτσι, γιατί όταν πρωτοκτίστηκε, οί κάτοικοι αναγνώρισαν ώς πο-λιούχον του χωριού τους τήν ΙΓαναγίαν. Αυτή είναι ό φ ύ λ α κ α ς του χωριού, καί τέτοιαν τή θεωρούν οί κάτοικοι καί σήμερα. Οί χωρικοί κουτσούρεψαν τ' όνομα του χωριού αύτου καί τό λένε Ά γ ί α Φ ύ λ α.

17 ΑΓΙΌΙΣ ΦΩΙΤΦΟΣ = ( ό ) = Στά δυτικά του χωριού Γαλαταριά τής επ. Πάφου είναι τό μικρό χωριό " Α γ ι ο ς Φ ώ τ ι ο ς. Τό χωριό αυτό μέ τις 83 του ο'ικογένειες κτίστηκε στά χρόνια της Τουρκοκρατίας. Αρχικά τό χωριό ήταν κτισμένο νοτιότερα, στήν ίδια θέση πού είναι σήμερα τό Τούρκικο χωριό Φ ά λ ι α."οταν στά χρόνια τής Τουρκοκρατίας κατέλα'βον τό χωριό οί Τούρκοι, κι άρπαξαν καί τά κτήματα άπό τούς κατοίκους, οί "(Ελληνες κάτοικοι αναγκάστηκαν νά φύγουν, καί νά κτίσουν νέο χωριό βορειότερα, σέ μιά (δασωμένη άπό βαλανιδιές τοποθεσία, δπου βρίσκουνταν τά ερείπια 'ένός μοναστηριού μέ άγνωστο Ονομα. Εκεί έκτισαν καί τήν εκκλησία τους, τήν οποίαν αφιέρωσαν στον "Α γ ι ο Φ ώ τ ι ο πού γιορτάζεται στις 12 Αύγουστου. ΑΓΙΟΣ ΧΑΡΙΤΩΝ (ό) = Τούρκικο χωριό στά ανατολικά τής Κυθρέας. Κτίστηκε, άπό τά Βυζαντινά χρόνια, κι ή εκκλησία του αφιερώθηκε στον α γ. Χ α ρ ί τ ω ν α, ό ιόποΐος θανατώθηκε στά 2'7! 4 μ.χ., γιατί αρνήθηκε νά θυσιάση στά ιείδωλα καί ν' αποκήρυξη τή χριστιανική διδασκαλία. Στό χρόνια τής Τουρκοκρατίας τό χωριό έπεσε στά χέρια τών Τούρκων, κι οΐί "Ελληνες κάτοικοι του, άλλοι έφυγαν κι άλλοι άλλαξοπίστησαν, όπως συνέβη καί σέ πολλά άλλα χωριά. ΑίΓΡΟΛΑΐΔΟΥ ( ή ) = Τούρκικο χωριό στήν κοιλάδα τής Σολιάς. Τό χωριό αυτό υπήρχε στά χρόνια τής Φραγκοκρατίας, καί ήταν ενα άπό τά 47 χωριά, πού οί Φράγκοι βασιλιάδες τής Κύπρου παραχώρησαν στό τάγμα τών Ίωαννιτών, τών Φράγκων ιέκείνων μοναχών, πού ιείχαν κέντρο τους τόν πύργον του Κολοσσιού. ΑΓΥΙΑ ( ή ) = Μέ τό όνομα αυτό έχομε δυο χωριά, πού κατοιοκούνται άπό Τούρκους καί τά δυό. Τό ενα?δ λένε Ά γ υ ι ό ί Κ ει π ί ρ, πού σημαίνει *Α γνυίΐ ά ή μ ε γ ά λ ηη, ιχίαί τ' άλλο Α γ υ ι ά {Κ ο υ τ σ ο ύ κ, πού σημαίνει 'Α γ υ ι ά ή μ ι κ ρ ή. Τό όνομα αϊτό είναι αρχαίο καί ση-σημαίνει δρόμο, οί δέ Τούρκοι πού έγκατεστάθησαν στά χωριά αυτά, δια- τήρησαν τό άρχαίον Ελληνικό δνομα, ΐάφοΰ κόλλησαν τό Κ ε π ί ρ,καί τό Κ ο υ τ σ ο ύ κ γιά νά ξεχωρίζουν. "Αν πάλι πούμε πώς σ«τά χωριά αυτά δεν (υπήρχε κανένας δρόμος, αλλά κάποια ά γ ι α τιμώταν εδώ, πάλι τό δνομα είναι Ελληνικό, μόνο πού είναι σωστό νά γράφεται ή παραλήγουσα μέ ι καί τό Α μέ δασεία (='Αγιά). Ή Αγυιά Κεπίρ {υπήρχε καί στά χρόνια τής Φραγκοκρατίας. "Όμως φαίνεται πώς τά χωριά αυτά ήσαν κτισμένα σέ δρόμους συχνοπερπάτητους, γιατί εκτός άπό τά χωριά αυτά έΐχομε καί τά χωριά Ά ν ά γ υ ι α καί Π ε ν τ ά γ υ ι α, πού σημαίνει πέντε δρόμους καί γιά τά οποία θά μιλήσωμε αργότερα. Μέ τό ιδιο δνομα Αγυιά υπάρχουν καί τρία χωριά στήν Ελλάδα, ένα στή Θεσσαλία, ένα στήν "Ηπειρο κι ιάλλο στήν Κρήτη. "Απόδειξης ακόμα πώς μπορεί νά ονομάστηκαν έτσι τα χωριά αυτά, γιατί ήσαν κτισμένα σέ δρόυους συχνοπερπάτητους είναι καί τούτη: Καί στήν Ελλάδα, καί στήν Κύπρο βρέθηκαν ^επιγραφές, αφιερωμένες στόν θεόν Ά - τ ά λ ω ν α,τόν 'Α γ υ ι ά τ η ν, δηλαδή τόν Απόλλωνα, τόν προστάτη τών περπατούν-των στους δρόμους, τών οδοιπόρων, τώ>ν ταξιδιωτών, οί οποίοι προτού ξεκινήσουν, πρόσφεραν θυσία στόν Απόλλωνα γιά νά τούς φυλάη, στό ταξίδι τους. ΑΘΑίΛΆΣΣΑ ( ή ) = Είναι ή, γνωστή κτηνοτροφική έπαυλη τής Κυπριακής Κυβέρνησης. Τό εκκλησάκι τής έπαυλης αυτής, χαρισμένο στόν άγ. (Γεώργιο, κτίστηκε στά 1793 απάνω ατά (ερείπια παλιού μικρού ναού. Γύρω άπό τόν ναόν αυτόν υπήρχε συνοικισμός στά πολύ παλιά χρόνια. 'Απάνω στόν άντικρυνό λόφο, πού λέγεται Ά ρ ω ν α ς καί λόφος τού Λ ε ο ν τ ορ ί ο υ, ήταν κτισμένη πολιτεία στά πολύ παλιά χρόνια, κι έκεΐ είχε τό παλάτι του ό βασιλιάς τής πολιτείας εκείνης. Μέ τόν καιρό οί κάτοικοι κατέιβηκαν άπό τόν λόφο κι έκτισαν τά σπιτάκια τους γύρω άπό τόν ναόν τοΰ άγ. Γεωργίου. Αργότερα οί κάτοικοι τή ςπολιτείας αυτής κουβαλήθηκαν στήν παλιά ιλτ)δρα καί κατοίκησαν έκεΐ μαζί μέ άλλους κατοίκους. Ετά ιό Φράγκος (βασιλιάς τής Κύπρου Ίάκωιβος ό α ', πού φρόντισε νά διορθωτή Ιολα τά φρούρια τής Κύπρου, ("Αγ. Ίλαρίωνα, Βουφα-βέντου, Κερύνειας, ΙΚαντάρας), έκτισε απάνω στόν Άρωνα τής Άθαλάσ-σας έ'να φρούριο. Τ Ηταν ένα παρατηρητήριον, άπό τό όποιον μπορούσαν οί φρουροί πού φρουρούσαν έκεΐ νά παρακολουθούν τίς φωτιές πού άναβαν οί Φρουροί στό Βουίφα/βέντο δταν ήταν κανένας κίνδυνος άπό εχθρούς ττϊς Κύπρου. 17

18 Ό τραπεζοειδής λόφος του "Αρωνα στήν 'Αθαλάσσα είναι τό υψηλότερο σημείο σέ δληγ τήν πεδιάδα, άπό τήν ίμεσαορίαν ώς τοΰ Μόρφου. Γιά τόν λόίφον αυτόν οί Κύποιοι δημιούργησαν τίς έξης παραδόσεις: α) Δημιούργησαν τό ωραίο παραμύθι τής αλεπούς καί τοΰ κάβουρα, πού δημοσιεύτηκε στά Κ υ π ρ ι α κ ά π αρ α μ ύ θ ι α τοΰ Ν. Κληρίδη. β) Διηγούνται πώς 'άπάνω στόν "Αρωνα είχε κτισμένο τό παλάτι της ή Ρήγαινα καί στις πλαγιές τοΰ λόφου ήσαν οί αποθήκες της, γεμάτες τρόφιμα καί πολεμοφόδια. γ ) Ή Ρήγαινα πρόσταξε κι έσπειραν τά χωράφια τής 'Αθαλάσσας μέ σιτάρι. Εκείνη τή χρονιά ή γεωργία ήταν εξαιρετική, θέρισαν τά σπαρτά, αλώνισαν τά δεμάτια, τά λίχνισαν κι έκαναν ένα σωρό τό σιτάρι, ένα σωρό τά άχυρα κι ένα σωρό τά κόντυλα. Μόλις τελείωσαν, είδοποίησαν τή Ρήγαινα νά παρευρέθη στό μέτρημα του σιταριού. Είχαν (εκεί καί τό κοιλό, μέ τό όποιον θά μετρούσαν τό σιτάρι. Προτού άρχίσουνε τό μέτρημα, αγγελιοφόροι εϊΐδοποίησαν τή Ρήγαινα πως έρχουνται εχθροί. Ή Ρήγαινα αμέσως παρακάλεσε τόν Θεό νά μετατρέψη όλους τούς σω-ιρούς σέ πέτρες καί χώματα καιΐ] χάθ>ηκε μαζί μέ τούς δικούς της. *0 "Αρωνας τής Άγυιας κοντά στό 4 μίλι Λευκοσίας Λάρνακας είναι ά σωρός του άχυρου. "Ενας αυτερός λόφος ανάμεσα του "Αρωνα τής Αγυιάς καί του "Αρωνα της Άθαλάσσας,.είναι ό σωρός του σιταριού. Εκεί κοντά στον σωρόν αυτόν είναι άλλος, μικρός λόφος καί είναι ιό σωρός τών κοντύλων καί κοντά του ό πιο μικρός λόφος αποτελεί τό κοιλό, μέ τό όποιον θά μετρούσαν τό σιτάρι..! δ) Τά κτήματα γύρω άπό τήν Άθαλάσσαν ήσαν κτήματα ενός πλουσίου, άλλα πολύ τσιγκούνη άνθρωπου. Κάποτε ό πλούσιος αυτός είχε πολύ μεγάλην επιτυχία στή γεωργία, κι όταν αλώνισε τά γεννήματα του καί σχημάτισε τούς σωρούς τών άχυρων, τών κοντύλων καί του σιταριού, παρουσιάστηκε ό Χριστός μπροστά του καί του ζήτησε ελεημοσύνη. Εκείνο ς άπό τσιγκουνιά, όχι μόνο δέν τούδωκε Ιέλεημασύνη, άλλα καί τόν έ'βρισε. "Ετσι όλα εκείνα τά γεννήματα του εγιαν πέτρες καί χώματα. ΑΘΉΕΙΝΟΥ ( ή ) = Δέν είναι μονάχα ιμιά άπό τις καλύτερες καί προοδευτικότερες κωμοπόλεις τής Κύπρου στή γεωργία καί τή κτηνοτροφία. Είναι καί δ διάδοχος τής αρχαίας πολιτείας τών Γ ό λ γ ω ν, τής οποίας ή γη καί τά (ερείπια αποτελούν κτήματα τών Άθηενιτών, γιατί δέν είναι πολύ μα-κρυά άπό τήν κωμόπολη τους. Κοντά στήν Ά θ η έ ο υ ιβρέθηκαν σπουδαία νομίσματα (ασημένια) του ιβασιλιά τής Σαλαμίνας Π ν υ τ α γ ό ρ α καί αγάλματα τοΰ μυθικού ήρωα Ηρακλή, ό Ιόποίος λατρευόταν στους Γολγους γιά τήν παλληκαριά του. Ή αρχαία εκείνη πολιτεία ήταν κτισμένη ώς ενα αγγλικό μίλι στά βορειοανατολικά τής Άθηένου καί ονομάστηκε έτσι άπό τό όνομα του Γ 1 ό λ γ ο υ, ό οποίος ήταν αρχηγός τών ιίδρυτών τής πολιτείας αυτής. Άπό πού ξεκίνησαν οί πρώτοι οικιστές τής πολιτείας τών Γόλγων; Κοιτάξετε στον χάρτην τής * Ελλάδας καί βρήτε τήν Κόρινθο. 'Ανάμεσα τής Κορίνθου αυτής καί 'τού Ξυλοκάστρου είναι μιά μικρά πολιτεία (μέ τό Ονομα Κ ι ά τ ο ν. 'Εκεΐ κοντά στήν πολιτείον αυτήν βρισκόταν τόν παλιό καιρό μιά άλλη πολιτεία μέ τό όνομα Σ ι κ ' υ ω ν ί α. Άπό αύτή»ν τήν πολιτεία ξεκίνησαν οί πρώτοι εκείνοι οικιστές τών Γόλγων κι έκτισαν τήν πόλη τους. Ή θεά ΆφροΙδίτη είχε τόν μεγαλύτερο σεβασμό στους Γολγους. ίστά ανατολικά τής Άθηένου, ώ ς δυο αγγλικά μίλια μακριά είναι μιά τοποθεσία μέ τό όνομα *Ά γ ι ο ς Φ ώ τ ι ο ς. Στήν τοποθεσίαν αυτήν βρέθηκαν «δυο ναοί, πού ήσαν αφιερωμένοι στήν ΆφροΙδίτην καί στον Απόλλωνα. Μέσα στους ναούς αυτούς -βρέθηκαν πολλά αγάλματα, ανάμεσα στά οποία κι ενα τεράστιο άγαλμα γιά τόν ήρωα Ηρακλή. ΑθΡΑΚΟΣ ( ό ) = Μικρό χωριό στήν επαρχία Λεμεσού, κοντά στό Καλό Χωριό. Τό αρχικό όνομα τού χωρίου αυτού ήταν Α ν θ ρ ά κ ω ν. = Τόπος γεμάτος άπό άνθρακες. Καί ίάληθινά τέτοιο ήταν τό χωριό αυτό, αφού οί κάτοικοι του ώς τά τελευταία χρόνια ασχολούνταν μέ τήν παραγωγή ανθράκων, άπό τά ΐδάση που τριγυρίζουν τό χωριό αυτό. ΑιΙΠ.ΕΤΑ ( ή ) Μ)ετά τόν Τ'ρωϊκόν πόλεμον (1184) ή Κύπρος άρχισε νά πλημ-μυρίζη άπό ^Ελληνες μετανάστες. Μΐιά ομάδα μεταναστών άπό τήν Ά- βήνα,,μέ άρχηγόν τον Δημοφώντα, πού ήταν γυιός τού ήρωα τών Αθηνών Θησέα, ιέφτασε στήν κορφή τού βουνού, πού σήμερα λέγεται Β ο υ ν ι κ α I π α λ ι ά Χώ ρ α. κι έκτισαν τήν Αίπεια. Έκείνην την ιέποχή; δταν επρόκειτο νά κτίσουν οί άνθρωποι ίμιά καιούρια κατοικία, διάλεγαν μιά, ψηλήν τοποθεσία, πού ήταν εύκολο νά δούνε άπ' Ιέκεΐ τούς εχθρούς, οί όποιοι ερχουνταν μέ σκοπό νά επιτεθούν εναντίον των καί νά λεηλατήσουν τήν πολιτεία τους. Έκτος τούτου, μπορούσαν εύκολα Ύα κτίσουν 18

19 κάστρα γύρω άπό τήν ψηλήν τοποθεσία καί νά υπερασπίσουν τήν πόλη τους, δταν ιέχθροί ερχουνταν νά τήν προσβάλουν.στήν αρχαία γλώσσα ή λέξη Αίπεια σημαίνει ακριβώς κορφή Ιβουνοΰ, τριγυρισμένη άπό γκρεμούς. Ή θέση πού διάλεξε ιό Δημοφώντας γιά νά κτίση τήν πόλη του ήταν άπό τίς ωραιότερες τής Κύπρου, γιατί ήταν απρόσβλητη. 'Από τά νότια καί τά ανατολικά τριγυρίζεται άπό πανύψηλους γκρεμούς, πού είναι αδύνατο νά σκαρφαλώσουν σ' αυτούς άνθρωποι καί νά φτάσουν στήν κορφή τοΰ 'βουνοΰ. 'Από τή βόρεια πλευρά τό βουνό κατέρχεται τόσο απότομα πρός τήν θάλασσα, ώστε νά μή; είναι καθόλου εύκολο στους εχθρούς νά επιτεθούν εναντίον τής πολιτείας άπό τούτη τή μεριά. Μονάχα άπό τή Ιδυτική πλευρά μπορούσε νά προσίβληθή ή πολιτεία, άλλα ήταν εύκολο νά υπερασπίσουν τό ίμερος αυτό οί κάτοικοι καί νά εμποδίσουν τήν εισβολή κάθε εχθρού. Στήν κορφή τοΰ βουνού κτίστηκε τό βασιλικό παλάτι καί στή βόρεια πλευρά, πού κατεβαίνει απότομα πρός τή θάλασσα, κτίστηκαν οί κατοικίες τών συντρόφων τοΰ Δημοφώντα. ίπροτοΰ όμως έρθη εδώ δ Δημοφώντας είχαν κατοικήσει άνθρο)ποι στό νησί, πού βρίσκεται στή ρίζα τού 'βουνοΰ μέ τό Ονομα «ιπ έ τ ρ α τ ο ΰ Λ ι μ ν ί τ η». Είχαν κατοικήσει εκεί στά χρόνια τής Λ ι θ ί ν η ς 'έ π ο χ ή ς,. κι' οί Σουηδοί αρχαιολόγοι, πού έκαναν ανασκαφές στόν 'βράχον εκείνο, (βρήκαν τά λίθινα εργαλεία τους ( 6 χιλ. χρόνια π.χ.), τά οποία τώρα βρίσκουνται στό Κυπριακό Μουσείο. Πέρασαν χρόνια πολλά κι' έ'νας φιλότιμος βασιλιάς τοΰ Μαρίου, πού δε ξέρομε «τό δνομά του, ιβαλίμενος άπό τούς Πέρσες, «κΐτισε καινούριο π αλάτι στή θέση τοΰ παλιού, καί είναι αυτό πού φαίνεται σήμερα καί τό οποίον ανακάλυψαν οί Σουηδοί αρχαιολόγοι. Τό παλάτι αυτό είναι καθαρού Ελληνικού ρυθμού. Στήν ανακάλυψη του (οδηγήθηκαν άπό μιά πληροφορία πού αναφέρει πώς στά 1909 χωρικοί, καλ-λιεργοΰντες τά χωράφια τους, βρήκαν μερικά χρυσά νομίσματα στή θέση τοΰ παλατιού. Αμέσως διαδόθηκε στή (Γαληνή πώς υπάρχει έκεΐ μεγάλος θησαυρός. Πολλοί χωρικοί τότε πήγαιναν στό χωράφι (εκείνο τήν νύχτα μέ τά γαϊδούρια τους, τά φόρτωναν μέ χώμα, τό όποιον έπαιρναν σπίτι τους γιά νά τό κοσκιν&σουν καί νά βρούνε τά νομίσματα. Τό χωράφι κόντευε νά γυμνωθή καί νά μείνη χωρίς χώμα, οπότε 6 ιδιοκτήτης ζήτησε τή βοήθεια τής αστυνομίας γιά νά γλιτώση τό χωράφι του. "Ετσι σταμάτησε τό κακό. Στή μέση τοΰ παλατιού οί Σουηδοί θρήκαν τό θησαυροφυλάκιο τού βασιλιά καί στά ανατολικά τοΰ παλατιού τόν ναόν τής Αθηνάς, πού κτίστηκε άπό τούς πρώτους οικιστές μέ τόν Δημοφώντα, οί οποίοι ιείχαν πολιούχο τους τήν θεάν ' Αθηνά, προτού έλθουν στήν Αίπεια. Στόν ναόν αυτόν βρέθηκε μικρό άγαλμα μιας αγελάδας άπό χαλκό εξαίσιας τέχνης, τό όποιον οί Σουηδοί έχτίμησαν γιά 7 χιλ. λίρες, καί δυο χάλκινα λιοντάρια, πεσμένα τό ένα απέναντι στό άλλο, επίσης έξαισίας τέχνης, -που έ- 25 ξετιμήθηκαν γιά 5 χιλ. λίρεςζ Τά δυο αυτά πολύτιμα αντικείμενα ίναι έργα Ελλήνων τεχνιτώνλ^καί πριν λίγα χρόνια χάθηκαν άπό τό Κυπριακό Μουσείο. ΑΚΑίΚΙ (τό) == Πήρε τό όνομα αυτό άπό τό όνομα τού πρώτου Ιδιοκτήτη του τόπου, ό όποιος ονομαζόταν Α κ ά κ ι ο ς καί ζούσε στά Βυζαντινά χρόνια. Ό 'Ακάκιος αυτός ήταν ό πρώτος οικιστής του μέρους εκείνου. Στά μεγάλα κτήματα του έκτισε τό σπίτι του καί σιγά σιγά σχηματίστηκε ιέκεΐ τό χωριό άπό τούς απογόνους του μέ τό όνομα του ' Α κ ά κ ι, αφού κόπηκε άπό αυτό ή τελευταία συλλαβή. Στά χρόνια της Φραγκοκρατίας υπήρχε τό χωρίον αυτό καί στά 1310 ήταν φέουδο ενός Φράγκου πού ονομαζόταν Β α λ ι ά ν Ί β ε λ ΐ ν ο ς. Μιά περιοχή τού χωριού αυτού δέ ξέρομε ακριβώς ποιά ήταν κτήμα τών Φράγκων βασιλιάδων τής Κύπρου, μέ μικρό παλάτι γιά τή διαμονή τους, όταν πήγαιναν ιέκεΐ γιά λίγες μέρες μέ τήν οικογένεια τους καί τούς αυλικούς τους γιά κυνήγι. "Ένα τσάκωμα μεταξύ δυο παιδιών στό 'Ακάκι (έγινε αιτία νά δολο-φονηθή & βασιλιάς τής Κύπρου Π έ τ ρ ο ς Α '. Τά παιδιά πού τσακώθηκαν ήταν δ γυιός του βασιλιά, ό ίπ «τ ρ ί τ η! ς (Πέτρος Β ' ) κι' ό γυιός τοΰ φεουδάρχη '(Ερ ρ ΐ κ ' ο υ (Γ ι β λ έ τ. 'Ό φεουδάρχης αυτός είχε ιδικό του κτήμα στό χωριό Μ έ ν ο ι κ ο, όπου βρισκόταν κι' ή έπαυλη του, κι' όπου έμενε τόν περισσότερον καιρό. Ό Γιβλέτ αυτός είχε αγοράσει δυο εξαίρετα κυνηγετικά σκυλιά, τά όποια δ μικρόγυιός του υπεραγαπούσε, κι' όσες ώρες τά σκυλιά βρίσκουνταν στήν έπαυλη, έπαιζε μαζί τους. "Οταν 6 πατέρας του τάπαιρνε στό κυνήγι, ανυπομονούσε ώσπου

20 νά γυρίση στήν έπαυλη, γιά νά τ' ιάγκαλιάση, νά τά χα'ύδέίψη καί νά παίξη μαζί τους. Τήν ίδια μανία <είχε κι' 6 γυιός του βασιλιά στό 'Ακάκι. (Μιά μέρα ό ειδικός υπηρέτης του Γιβλέτ, πού δουλειά του μοναδική ήταν νά περιποιηήται τά σκυλιά, γυρνώντας άπό τό κυνήγι μέ τό αφεντικό του, σταμάτησε στό 'Ακάκι καί μπήκε στήν έπαυλη τού ιβασιλιά. Τό βασιλόπουλο ( ό Πετρίτσης) μόλις είδε τά σκυλιά εκείνα αναστατώθηκε κι' επέμενε νά τά κράτηση στήν έπαυλη γιά δικά του. "Οταν ό υπηρέτης πήρε τά σκυλιά %ι' έφυγε γιά τό ιμένοικο, τό ιβασιλόπουλο ξέσπασε στά κλάματα καί δέ σταματούσε μέ κανένα τρόπο. "'Ετσι ανάγκασε τόν βασιλιά νά ζητήση άπό τόν Γυβλέτ τά σκυλιά γιά τό χατήρι τού γυιοΰ του. Ό Γιβλέτ αρνήθηκε νά τού τά δώση μέ τή δικαιολογία πως αγαπά κι' αυτός τόν γυιό του, όπως ό βασιλιάς, καί δέ θέλει νά τόν κάνη νά λυ-πηθη πού θά χάση τά σκυλιά. Ό ιβασιλιάς θύμωσε, έβγαλε διαταγή καί τού πήρε τό φέουδο τού Μενοίκου, κι' ύστερα τόν έδιωξε στήν Πάφο, ιάφού φυλάκισε ιτόν γυιό του καί τήν κόρη του. (Ύστερα άπό λίγον καιρό!ό βασιλιάς ιδολο<φονήθηκε μέσα στό παλάτι του μιά νύχτα στή Λευκο-σία, κι' ανάμεσα στους Ιδολσφόνους του ήταν κι' ό Γιβλέτ. ΑΚΑΜΑΕ (Ιό) = Λεν ιείναι ούτε χωριό ούτε πολιτεία, αλλά μιά μειγάλη περιοχή στά δυτικά τής Κύπρου, πού απλώνεται άπό τά χωριά Ι Ν έ ο Χ ω ρ ί ο ν, 'Α ν τ ρ ο λ ί κ ο υ κ α ί Π έ γ ε ι α ώ ς τό ακρωτήριο ' Α ρ ν αο ύ τ η ς. Ή ακατοίκητη αυτή, περιοχή είναι ορεινή καί είναι σκεπασμένη άπό πυκνά δάση. Σέ παλαιότερα χρόνια φαίνεται πώς τά μέρη αυτά ήσαν κατοικημένα, γιατί σώζουνται ιέρείπια πόλεων καί (διαφόρων κτιρίων, ΐόπως είναι ενα διόροφσ κτίριο στή ρίζα τού - ψηλότερου βουνού τού 'Α-κίάμα, πού λέγεται Π ύ ρ γ ο ς τ ή ς Ρ ή γ, α ι ν α ς. Έκτος ολων αυτών υπάρχουν τά ερείπια,1-5 ναών μέ τά ονόματα τών αγίων στους όποιους ήσαν αφιερωμένοι, καί άλλων 7 ναών μέ άγνωστα τά ονόματα τών άγιων. ΊΗ όνο,μασία: τοΰ μέρους φτάνει 'ώς /τά πολύ παλιά χρόνια, 'τά χρόνια εκείνα πού έγινε ά Τρωικός πόλεμος. * Ανάμεσα στους ήρωες τοΰ πολέμου αύτοΰ ήταν κι' ένας απόγονος τοΰ Θησέα άπό τήν Αθήνα, πού ονομαζόταν ' Α κ ά μ α ς. Μετά τόν Τρωικόν πόλεμον ό 'Ακάμας, αντί νά γυρίση στήν Αθήνα, κατέφυγε στήν Κύπρο, γιατί φοβήθηκε μήπως δέ γίνη δεκτός στήν πατρίδα του, επειδή συμπαθούσε πολύ τούς Τρώες καί δέν ήθελε νά νικηθούν άπό τούς "Ελληνες. Τό πρώτο μέρος πού άραξε μέ τά καράβια του *ήταν ή περιοχή αυτή, στήν οποίαν έκτισε μιά πολιτεία πού ονομάστηκε 'Ακαμαντίδα. "Εκαμε δηλαδή ό Άκάμας ό,τι έκαμε (ό Τ ε ΰ κ ρ ο! ς στή Σαλαμίνα, δ Ά γ α π ή ν ω ρ α ς στήν Νέαν Πάφο, κι δ Δ η» μ ο ιφ! ώ ν τ α ς στήν Αίπεια. τά Βυζαντινά χρόνια οί Κύπριοι (δημιούργησαν τόν θρύλο πώς ή Άγια Ελένη, Οταν ήρθε στήν Κύπρο, έίβαλε φωτιά κοντά στό Σταυρσβούνι, γιά νά καούν τά φίδια, πού ήταν γεμάτη ή Κύπρος, γιά νά μπόρεση νά ίβγή στήν κορφή τού βουνού καί νά κτίση τό μοναστήρι τοΰ Σταυροΐβουνιοΰ. Ή φωτιά άπλωσε σέ δλην τήν /Κύπρο ίκαί τήν έκανε στώκτη. Τό μόνο μέρος «πού γλίτωνε ή^ιαν Άκάμας, κι άπό τότε πήρε τό Ονομα αυτό επειδή δέν κ ά η κ ε. Α1ΚΑΙΝ1ΘΟΥ ( ή ) = Ή όμορίφη κωμόπολη της Ακάνθους, κτισμένη στή βόρεια ρίζα τοΰ βουνού, κάτω άπό τήν περήφανη κορφή, πού φέρει τό άρχαΐον Ονομα "Ο λυ μ π ο ς, αποτελεί ένα καινούριο συνοικισμό, πού δέν είναι παλαιότερος τών επιδρομών τών Σαρακηνών κατά τόν 7ον καί 8ο μ.χ. αΐίώνα. Ό καινούριος αυτός συνοικισμός πήρε τό Ονομα Ά κ α ν θ ο ύ άπό τή λέξη Α κ α ν θ ώ ν, πού σημαίνει τόπο, στόν οποίον φυτρώνουν πολλά αγκάθια. Ή λέξη ακανθών είναι αρχαία. Στή νέα γλώσσα, πού καταργήθηκαν τά τριτόκλιτα ονόματα, %γιν& ά κ α θ θ ό ς, κι ίέπειδή εκείνον τόν καιρό τό χωριό λεγόταν κ ώ μ η, δταν κτίστηκε τό χωριό, πήρε τ' δνομα Ά κ α θ θ ό ς κι ύστερα Ά κ α θ θ ο ύ, όπως έγινε καί σέ πολλά άλλα χωριά* (ό Σωτήρας, ή Σωτήρα, ό Ά,ιιαθούντας, ή Άμαθούντα κλπ.). "Ετσι ή κ ώ μ η τ ο ΰ Ά κ α θ θ ο ύ έγινε ή Ά κ α θ θ ο ύ, αφού σβήστηκαν οί λέξεις:,κ ώ μ η. 'τ ο ΰ, γιά συντομία. Σύμφωνα μέ τήν ντόπια παράδοση τών κατοίκων, (ό αρχικός συνοικισμός τής Ακάνθους ήταν κάπου δυο μίλια δυτικότερα άπό τόν σημερινό, στήν τοποθεσία Κ ο υ φ ό ς, "οπού πραγματικά υπάρχουν λείψανα παλιού συνοικισμού. Δέ θυμάται κανένας τό δνομα τοΰ παλιού εκείνου συνοικισμού, πού ήταν κτισμένος στους πρόποδες ενός λόφου, σέ απόσταση λιγότερη άπό έ'να μίλι άπό τή θάλασσα. ΑΓιτία νά έγκαταλειφθη ο παλιός εκείνος συνοικισμός ήταν οί Άρα^-ιβικές επιδρομές. Είναι γνωστό πώς οί Σαρακηνοί κουρσάροι ρήμαζαν τότε τά Κυπριακά ακρογιάλια, κι ήσαν ή μάστιγα κι ή καταστροφή δ'^ λων τών