2. Η Τελευταία Θεωρία του Βέµπερ για τον Καπιταλισµ. Μια Συστηµατοποίηση *

Transcript

1 2. Η Τελευταία Θεωρία του Βέµπερ για τον Καπιταλισµ. Μια Συστηµατοποίηση * ƒa ø O π ΟΜαξ Βέµπερ (Max Weber) είχε πολλά πνευµατικά ενδιαφέροντα και η διευκρίνιση του κεντρικο θέµατος του έργου του έχει αποτελέσει αντικείµενο διαµάχης. Εκτ ς απ τη µελέτη της προέλευσης του καπιταλισµο, ο Βέµπερ ασχολήθηκε εκτεταµένα µε τη φ ση του µοντερνισµο και του ορθολογισµο (Tenbruck 1975, Kalberg 1979, 1980, Seidman 1980) καθώς και µε την πολιτική, τη µεθοδολογία, πως και µε ορισµένους βασικο ς τοµείς της κοινωνιολογίας. µως, παρά την προσοχή που έχει δοθεί σε αυτές τις ενασχολήσεις του, µία απ τις σηµαντικ τερες συνεισφορές του Βέµπερ έχει, σε µεγάλο βαθµ, αγνοηθεί. Πρ κειται για την ώριµη θεωρία του για την ανάπτυξη του καπιταλισµο, η οποία βρίσκεται στο τελευταίο του έργο (1961), τη Γενική Οικονοµική Ιστορία. Και αυτ αξίζει να τονιστεί ιδιαίτερα καθώς το πρώτο σε σηµασία και αναγνώριση έργο του Βέµπερ, Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνε µα του Καπιταλισµο (1930), είναι εδώ και καιρ και το πιο διάσηµο. Ο ισχυρισµ ς του, τι το Καλβινιστικ δ γµα του προκαθορισµο παρείχε την ψυχολογική ώθηση για τον εξορθολογικευµένο επιχειρηµατικ καπιταλισµ δεν είναι παρά µία πλευρά της ολοκληρωµένης θεωρίας του Βέµπερ. µως, πολλοί ακαδηµαϊκοί το έχουν θεωρήσει ως την ξεχωριστή συµβολή ή άλλοι, αντίθετα, την ιδιαίτερη πλάνη του Βέµπερ, αναφορικά µε την προέλευση του καπιταλισµο (π.χ. Tawney 1938, McCelland 1961, Samuelson 1961, Cohen 1980). Η διαµάχη για την εγκυρ τητα αυτής της ψης της θεωρίας του Βέµπερ έχει θέσει στο περιθώριο την πιο θεµελιώδη ιστορική και θεσµική θεωρία του την οποία παρου- * Πρώτη δηµοσίευση στο: American Sociological Review (1980), 45: Μετάφραση: έσποινα Λάµπρου. 39

2 40 Ράντωλ Κ λλινς σίασε στα µεταγενέστερα έργα του. ηλαδή τη Γενική Οικονοµική Ιστορία. Αποµονωµένη λοιπ ν η γνωστή ως «θέση του Βέµπερ» έχει ουσιαστικά θεωρηθεί ιδεαλιστική. Απ την πλευρά του ο Βέµπερ ορίζει το σκοπ του στην Προτεσταντική Ηθική ως «µια συµβολή στον τρ πο µε τον οποίο οι ιδέες καθίστανται αποτελεσµατικές δυνάµεις στην ιστορία» (1930: 90). Επικρίνοντας έντονα τους µαρξιστές, παρατηρεί τι στο έργο του δεν επιδιώκει την αντικατάσταση εν ς µον πλευρου υλισµο µε το αντίθετ του και τι στην παρέµβασή του επικεντρώνεται κυρίως σε ιδεατο ς παράγοντες για να αποκαταστήσει τη διαταραχθείσα ισορροπία (1930: 183). Η θεσµική θεωρία του καπιταλισµο του Βέµπερ βρίσκεται «εν σπέρµατι» και στην Προτεσταντική Ηθική (1930: 58, 76), 1 µως δεν αναπτ σσεται µε πληρ τητα και παραµένει ένα υπ βαθρο στην κ ρια εστίασή του που είναι ο ρ λος των θρησκευτικών ιδεών στην εµφάνιση κοινωνικο-οικονοµικών συστηµάτων. Το ίδιο µπορο µε να διατυπώσουµε και για τις συγκριτικές του µελέτες σχετικά µε τις παγκ σµιες θρησκείες (1951, 1952, 1958b), οι οποίες επέκτειναν σηµαντικά τον γκο του υλικο που αφορά στις κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτικές συνθήκες. µως, στο βασικ θέµα της Προτεσταντικής Ηθικής συνέχιζε να τονίζει την άποψη τι ορισµένες αποκλίνουσες ιδέες συνέβαλαν αυτ νοµα στην εµφάνιση του καπιταλισµο που µετασχηµάτισε τον κ σµο και αυτ συνέβη στη Χριστιανική ση παρά σε οποιοδήποτε άλλο µέρος του κ σµου. 2 Έτσι, σ µφωνα µε τον Πάρσονς (Parsons 1963, 1967) αυτά τα έργα επεκτείνουν γενικά την 1. Αξίζει να σηµειωθεί τι ο κατάλογος των θεσµικών χαρακτηριστικών που δίνονται στις σσ της έκδοσης της Προτεσταντικής Ηθικής (1930) στην αγγλική γλώσσα δεν υπάρχει στο αυθεντικ κείµενο του , αλλά είναι απ µία εισαγωγή που γράφτηκε το 1920 (1930: ix-x). Σηµείωση του Επιµελητή (ΣτΕ): η ίδια εισαγωγή εµφανίζεται και στις δ ο ελληνικές µεταφράσεις του έργου αυτο, τ σο στη µετάφραση του Μ.Γ. Κυπραίου (Βέµπερ 1997: 11-27), σο και στη µετάφραση του. Κο ρτοβικ (Βέµπερ 1978: 9-24). 2. Πβ. τον επίλογο του βιβλίου του Βέµπερ The Religion of China (Η Θρησκεία της Κίνας): «Οπωσδήποτε, τι τα βασικά χαρακτηριστικά της νοοτροπίας σε αυτή την περίπτωση οι πρακτικές στάσεις απέναντι στον κ σµο συνπροσδιορίζονταν σε βάθος απ το συνδυασµ πολιτικών και οικονοµικών πεπρωµένων. Παρά τα τα, λαµβάνοντας υπ ψη τους αυτ νοµους ν µους που διέπουν αυτά τα χαρακτηριστικά, µε ευκολία θα αποδίδαµε σε αυτές τις στάσεις αποτελέσµατα που εξουδετερώνουν την καπιταλιστική ανάπτυξη» (1951: 249). Στο έργο του The Religion of India (Η Θρησκεία της Ινδίας) αναφέρει: «Ωστ σο, για τα στρώµατα των πληβείων, δεν υπάρχει ηθική της καθηµερινής ζωής που να προέρχεται απ την ορθολογικ τητά της η οποία να διαµορφώθηκε απ ιεραποστολικο είδους προφητεία». µως, η εµφάνιση της στη ση, κατά κ ριο λ γο στην Εγγ ς Ανατολή, µε τις εκτεταµένες συνέπειες που φέρει µαζί της, εξαρτι ταν απ την εξαιρετικά ιδι µορφη ιστορική συνάρθρωση παραγ ντων χωρίς την οποία και παρά τις διαφορές των φυσικών συνθηκών η εξέλιξη εκεί ε κολα θα µπορο σε να είχε πάρει την πορεία που είναι αντιπροσωπευτική της Ασίας, και ιδιαίτερα της Ινδίας» (1958: 343).

3 2. Η Τελευταία Θεωρία του Βέµπερ για τον Καπιταλισµ 41 πρώιµη θέση του Βέµπερ απ τον Προτεσταντισµ στο Χριστιανισµ, περιγράφοντας την εξέλιξη των θρησκευτικών ιδεών και των υποκινητριών τάσεων που τις συνοδε ουν απ τον αρχαίο Εβραϊσµ µέχρι την εκκοσµικευµένη κουλτο ρα της επιτυχίας των σ γχρονων Ηνωµένων Πολιτειών. Απ τα έργα αυτά και απ το δε τερο µέρος του βιβλίου Οικονοµία και Κοινωνία (1968) είναι δυνατ ν να διαµορφώσουµε µια εκτεταµένη εικ να των θεσµικών παραγ ντων που ο Βέµπερ περιλαµβάνει στη συνολική θεωρία του καπιταλισµο. µως το έργο του Οικονοµία και Κοινωνία είναι οργανω- µένο εγκυκλοπαιδικά, µε αναλυτικά καθορισµένα θέµατα, και η θεωρία δεν εµφανίζεται ως σ νολο. Υπάρχει µ νο ένα έργο του Βέµπερ στο οποίο δίνει µία συνολική εικ να της θεωρίας του καπιταλισµο ως ιστορικής δυναµικής. Αυτ συµβαίνει στη Γενική Οικονοµική Ιστορία (General Economic History) και ειδικ τερα στις εβδοµήντα σελίδες που αποτελο ν το τέταρτο µέρος του έργου. Οι διαλέξεις που δ θηκαν το χειµώνα και την άνοιξη του , λίγο πριν το θάνατο του Βέµπερ που επήλθε εκείνο το καλοκαίρι, αποτελο ν τον τελευταίο λ γο του Βέµπερ πάνω στο θέµα του καπιταλισµο. Επίσης, η Γενική Οικονοµική Ιστορία είναι το έργο στο οποίο ελάχιστη προσοχή έχει δοθεί και είναι το µοναδικ απ τα σηµαντικά έργα του Βέµπερ που παραµένει εξαντληµένο τ σο στα αγγλικά σο και στα γερµανικά. 3 Μια σηµαντική αλλαγή στη Γενική Οικονοµική Ιστορία αποτελεί το γεγον ς τι ο Βέµπερ δίνει πολ µεγαλ τερη προσοχή στα µαρξιστικά θέµατα απ,τι στο παρελθ ν. Αυτ αποτελεί µια σηµαντική διαφορά σε σχέση µε τα αντι-μαρξιστικά σχ λια που είναι διάσπαρτα στην Προτεσταντική Ηθική (π.χ., σσ , 61, 90-91, 183). Στη Γενική Οικονοµική Ιστορία ο Βέµπερ υποβιβάζει τη θέση του παράγοντα των ιδεών του δίνει µια σχετικά περιορισµένη θέση στη συνολική του ερµηνεία αναφορικά µε την προέλευση του καπιταλισµο. Κατά την ίδια περίοδο βέβαια, ο Βέµπερ προετοίµαζε νέα εισαγωγή και σηµειώσεις για την επανέκδοση της Προτεσταντικής Ηθικής στα πλαίσια της συλλογικής έκδοσης των θρησκευτικών του γραπτών, στην οποία υπερασπιζ ταν την αρχική του θέση για τον καλβινισµ. µως δεν του έδινε ιδιαίτερα σηµαντική θέση στο συνολικ του σχήµα, και το ολοκληρωµένο µοντέλο που παρουσιάζει στη Γενική Οικονοµική Ιστορία δεν αναφέρει καν το δ γµα του προκαθορισµο. Αντίθετα, συναντάµε µια κατά κ ριο λ γο θεσµική θεωρία στην οποία η θρησκευτική οργάνωση παίζει πρωταγωνιστικ ρ λο στην άνοδο του σ γχρονου καπιταλισµο, ειδικ τερα σε συνδυασµ µε συγκεκριµένες µορφές πολιτικής οργάνωσης. 3. ΣτΕ. Ο Ρ. Κ λλινς πρωτοδηµοσίευσε το κείµενο αυτ, το Έκτοτε, η Γενική Οικονοµική Ιστορία του Μ. Βέµπερ είναι διαθέσιµη και στις δ ο αυτές γλώσσες.

4 42 Ράντωλ Κ λλινς Στις γραµµές που ακολουθο ν θα επιχειρήσω να εκθέσω συστηµατικά την ώριµη θεωρία του Βέµπερ για τον καπιταλισµ, πως εµφανίζεται στη Γενική Οικονοµική Ιστορία, µε την κατάλληλη υποστήριξη των βασικών εννοιών που παρουσιάζονται στην Οικονοµία και Κοινωνία. Αυτή η θεωρία περιλαµβάνει µια σειρά αιτίων, τα οποία θα παρακολουθήσουµε αντίστροφα, απ το πιο πρ σφατο ως το παλαι τερο. Εισηγο µαι τι αυτ το µοντέλο είναι η πιο εµπεριστατωµένη γενική θεωρία της προέλευσης του καπιταλισµο που έχει εµφανισθεί έως τώρα. Εξακολουθεί να έχει ισχ σε σ γκριση µε πρ σφατες θεωρίες στις οποίες περιλαµβάνεται και η ιστορική θεωρία του παγκ σµιου καπιταλιστικο συστήµατος του Wallerstein (1974). Τον ίδιο τον Βέµπερ τον απασχολο σαν κυρίως οι αφυπνιστικές έννοιες που είναι απαραίτητες για την ερµηνεία του µοναδικο σχήµατος της ιστορίας και στα µεθοδολογικά γραπτά του απορρίπτει δηλώσεις που έχουν µορφή γενικών αρχών αιτι τητας (βλ. Burger, 1976). Παρ λα αυτά, οι τυπολογίες του Βέµπερ περιέχουν υπονοο µενες γενικε σεις για τις αλληλεπιδράσεις των θεσµικών ρυθµίσεων και τα σηµαντικά του γραπτά είναι πλήρη δηλώσεων για τη σχέση «αιτίου-αιτιατο». Τίποτα δεν µας δίνει τη δυνατ τητα να εκθέσουµε την ιστορική εικ να των µεταβαλλ µενων θεσµικών µορφών του Βέµπερ µε τρ πο περισσ τερο αφηρηµένο και γενικευµένο απ αυτ ν που ο ίδιος έδωσε. Το µοντέλο του Βέµπερ εξακολουθεί να παρέχει µια πιο εκλεπτυσµένη βάση για τη θεωρία του καπιταλισµο απ οποιαδήποτε άλλη σ γχρονη αντίπαλη θεωρία. Προτείνω αυτή την τυποποίηση της ώριµης θεωρίας του Βέµπερ χι µ νο για να εκτιµήσουµε ένα απ τα κλασικά έργα του παρελθ ντος αλλά και για να καταστήσω σαφές τι αγγίζει το αποκορ φωµα της κοινωνιολογικής θεωρίας για τον καπιταλισµ. Η τελευταία θεωρία του Βέµπερ δεν αποτελεί την στατη λέξη πάνω στο θέµα της αν δου του καπιταλισµο, αλλά το σηµείο εκείνο απ το οποίο θα έπρεπε να ξεκινήσουµε αν θέλουµε να την ξεπεράσουµε. ÛÙ ÙÈÎ ÙÔÈ Â ÙÔ ÍÔÚıÔÏÔÁÈÎÂ Ì ÓÔ appleèù ÏÈÛÌÔ ΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, λέει ο Βέµπερ (1961: 207-8, 260), είναι η κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών µε τη µέθοδο του επιχειρείν, δηλαδή µε ιδιωτικές επιχειρήσεις που αποβλέπουν στο κέρδος. Είναι ανταλλαγή που διεξάγεται µε σκοπ το κέρδος και χι µε αναγκαστικές συνεισφορές ή µε παραδοσιακά καθορισµένα δώρα ή εµπορε µατα. πως λες οι κατηγορίες του Βέ- µπερ, ο καπιταλισµ ς είναι µια αναλυτική έννοια. Ο καπιταλισµ ς υπάρχει ως στοιχείο πολλών ιστορικών οικονοµιών τον βρίσκουµε ακ µη και στην αρχαία Βαβυλώνα. Εντο τοις, αποτέλεσε την απαραίτητη µορφή για την κάλυ-

5 2. Η Τελευταία Θεωρία του Βέµπερ για τον Καπιταλισµ 43 ψη των καθηµερινών επιθυµιών µ νο στη υτική Ευρώπη γ ρω στα µέσα του δέκατου ένατου αιώνα. Το κλειδί αυτο του ευρείας κλίµακας και οικονοµικά κυρίαρχου καπιταλισµο είναι η «ορθολογική µ νιµη επιχείρηση» που χαρακτηρίζεται απ τον «ορθολογικ κεφαλαιακ υπολογισµ». Η έννοια του «ορθολογισµο», η οποία εµφανίζεται τ σο συχνά στα έργα του Βέµπερ, έχει αποτελέσει αντικείµενο έντονης διαµάχης. Οι µαρξιστές επικριτές του καπιταλισµο, καθώς και οι επικριτές της γραφειοκρατίας, έχουν επιτεθεί στον υποτιθέµενο εκθειασµ αυτών των κοινωνικών µορφών απ τον Βέµπερ (π.χ., Hirst, 1976). Απ την άλλη πλευρά, ο Πάρσονς (Parsons 1974), στη µακροσκελή του εισαγωγή στο τµήµα εκείνο του έργου Οικονοµία και Κοινωνία που περιέχει τους ορισµο ς δίνει στον «ορθολογισµ» µια ιδεαλιστική σο και εξελικτική κατε θυνση, ως της κυρίαρχης τάσης της παγκ σµιας ιστορίας, η οποία συνεπάγεται µια αναπ φευκτη αναβάθµιση των ανθρώπινων γνωστικών και οργανωτικών ικανοτήτων. Ο Τένµπρουκ (Tenbruck 1975) ισχυρίζεται τι το κλειδί στα έργα του Βέµπερ είναι το γεγον ς τι τονίζει µια εσωτερική λογική ορθολογικής ανάπτυξης, η οποία βρίσκεται στη σφαίρα των θρησκευτικών λ σεων στο πρ βληµα του πάσχειν. Είναι σαφές τι ο ίδιος ο Βέµπερ χρησιµοποίησε τον ρο «ορθολογισµ ς» µε ποικίλους τρ πους και σηµασίες. 4 µως αναφορικά µε τη θεσµική θεωρία της καπιταλιστικής ανάπτυξης µ νο µία σηµασία χρειάζεται να µας απασχολήσει. Η «ορθολογική καπιταλιστική οργάνωση», λέει ο Βέµπερ (1961: 207), είναι «ταυτ σηµη µε τον κεφαλαιακ υπολογισµ, δηλαδή ισοδυναµεί µε µια οργάνωση που καθορίζει τη δ ναµη απ δοσης των εσ δων της ο οποίος υπολογίζεται σ µφωνα µε τις µεθ δους της σ γχρονης λογιστικής και την κατάρτιση εν ς ισολογισµο». Ο ρος κλειδί είναι η δυνατ τητα υπολογισµο («υπολογισµικ τητα») που εµφανίζεται επανειληµµένως σ αυτές τις σελίδες. Αυτ που διακρίνει το σ γχρονο, ευρείας κλίµακας, «ορθολογικ» 4. Στο πρώτο µέρος του Οικονοµία και Κοινωνία ( ) ο Βέµπερ διαχωρίζει την τυπική απ την ουσιαστική εξορθολογίκευση της οικονοµικής δράσης (1968: 85-86). Στην Κοινωνική Ψυχολογία των Παγκ σµιων Θρησκειών (The Social Psychology of the World Religions) (1913), ο Βέµπερ (1946: 293-4) ορίζει τρεις διαφορετικο ς τ πους ορθολογισµο : (1) µία συστηµατική κοσµοαντίληψη βασισµένη σε ακριβείς, αφηρηµένες έννοιες, (2) πρακτικο ς υπολογισµο ς µέσωνσκοπών, (3) µία συστηµατική µέθοδο, που µπορεί να περιλαµβάνει τη µαγεία ή την προσευχή. Στην Προτεσταντική Ηθική (1904-5) ο Βέµπερ (1930: 76-78) αντιτίθεται στην άποψη τι το πνε - µα του καπιταλισµο είναι «µέρος της εξέλιξης του ορθολογισµο ως συν λου» και εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για την «ακριβή προέλευση του παράλογου στοιχείου που υποβ σκει εδώ πως και σε κάθε αντίληψη [θεϊκής] κλίσης». Ο Κάλµπεργκ (Kalberg 1980) τονίζει τι υπ τον ένα ή τον άλλο τ πο ορθολογικ τητας του Βέµπερ κάθε πράξη, ακ µη και η πλέον δεισιδαίµων, θα µπορο σε να ονοµαστεί «ορθολογική». Ο Κάλµπεργκ υποστηρίζει τι µ νο ένας τ πος ορθολογικ τητας σχετίζεται µε το µεθοδικ χειρισµ των υποθέσεων.

6 44 Ράντωλ Κ λλινς καπιταλισµ σε αντίθεση µε πρ τερες, περιορισµένες µορφές είναι το τι είναι µεθοδικ ς και προβλέψιµος, µετατρέποντας λους τους τοµείς της παραγωγής και της διανοµής σο το δυνατ ν περισσ τερο σε µια επαναλαµβαν µενη διαδικασία (ρουτίνα). Αυτ είναι επίσης και το κριτήριο του Βέµπερ για να χαρακτηρίσει τη γραφειοκρατία ως την πιο «ορθολογική» µορφή οργάνωσης. 5 Για να διακρίνεται µια καπιταλιστική οικονοµία απ έναν υψηλ βαθµ προβλεψιµ τητας θα πρέπει να έχει ορισµένα χαρακτηριστικά. Η λογική του επιχειρήµατος του Βέµπερ επικεντρώνεται αρχικά στο να περιγράψει αυτά τα χαρακτηριστικά και έπειτα να εντοπίσει τα εµπ δια που περι ριζαν την εµφάνισή τους και υπήρχαν σε λες σχεδ ν τις κοινωνίες της παγκ σµιας ιστορίας µέχρι τους πρ σφατους αιώνες στη ση και, τέλος, µε τη µέθοδο της συγκριτικής ανάλυσης, να καταδείξει τις κοινωνικές συνθήκες που είναι υπε θυνες για την εµφάνισή τους. Σ µφωνα µε αυτ το επιχείρηµα, τα στοιχεία του «εξορθολογικευµένου» καπιταλισµο είναι τα εξής: Πρέπει να υπάρχει ατοµική ιδιοποίηση λων των µέσων παραγωγής, καθώς και συγκέντρωσή τους υπ τον έλεγχο των επιχειρηµατιών. Η γη, οι κτηριακές εγκαταστάσεις, ο µηχανολογικ ς εξοπλισµ ς και τα υλικά πρέπει να είναι λα συγκεντρωµένα κάτω απ µία κοινή διαχείριση, έτσι ώστε οι αποφάσεις για την απ κτηση και τη χρήση τους να είναι δυνατ ν να υπολογισθο ν µε τη µέγιστη δυνατή αποτελεσµατικ τητα. λα αυτά πρέπει να είναι δυνατ ν να πουληθο ν ως ιδιωτικά αγαθά σε µια ανοιχτή αγορά. Η εξέλιξη αυτή φτάνει στο αποκορ φωµά της ταν λα αυτά τα ιδιοκτησιακά δικαιώ- µατα κατοχυρώνονται µε εµπορικά χρε γραφα, ειδικ τερα µετοχές οι οποίες είναι µε τη σειρά τους διαπραγµατε σιµες στο χρηµατιστήριο. Στα πλαίσια αυτο του εγχειρήµατος, ο κεφαλαιακ ς υπολογισµ ς µεγι- 5. Είναι σαφές τι ο Βέµπερ (1968: 85-6) αναφέρεται σ αυτ που ονοµάζει στο έργο του Οικονοµία και Κοινωνία «τυπικ» ορθολογισµ, στην αποτελεσµατικ τητα που οφείλεται στον ποσοτικ υπολογισµ των µέσων, παρά στον «ουσιαστικ» ορθολογισµ, την καταλληλ τητα των πράξεων που αποσκοπο ν στην εκπλήρωση υπέρτατων αξιών. Τέτοιου είδους αξίες θα µπορο σαν να αποτελέσουν κριτήρια οικονοµικής πρ νοιας είτε της µέγιστης παραγωγής είτε της ποι τητας ζωής είτε µιας σοσιαλιστικής οικονοµικής κατανοµής ή θα µπορο σαν να αποτελέσουν ηθικές ή θρησκευτικές αξίες. Ο Βέµπερ τονίζει τι ο τυπικ ς και ο ουσιαστικ ς ορθολογισµ ς είναι πιθαν να διαφέρουν αισθητά, ιδιαίτερα στα στερα πολιτικά γραπτά του, τα οποία αναφέρονται στους κινδ νους της γραφειοκρατίας (1946: , 1968: ). Φαίνεται πως ο ίδιος ο Βέµπερ υποστήριζε τι ο τυπικ ς ορθολογισµ ς του σ γχρονου καπιταλισµο συνέπιπτε σε µεγάλο βαθµ µε τον ουσιαστικ ορθολογισµ συµβάλλοντας στη µεγιστοποίηση της οικονοµικής ευµάρειας του πληθυσµο γενικά (1968: 108-9). Ασφαλώς, αυτή είναι µια εµπειρική και χι µια αναλυτική κρίση.

7 2. Η Τελευταία Θεωρία του Βέµπερ για τον Καπιταλισµ 45 στοποιείται απ µια τεχνολογία η οποία «ανάγεται στον υπολογισµ στο µέγιστο δυνατ βαθµ» (1961: 208). Μ αυτή την έννοια η µηχανοποίηση έχει ιδιαίτερη σηµασία για την οργάνωση εν ς καπιταλισµο ευρείας κλίµακας. Το εργατικ δυναµικ πρέπει να είναι ελε θερο να κινείται προς οποιαδήποτε εργασία ανταποκριν µενο σε συνθήκες ζήτησης. Ο Βέµπερ παρατηρεί τι αυτή είναι µια τυπική και νοµική ελευθερία και τι συνοδε εται απ τον οικονοµικ εξαναγκασµ των εργατών να πουλήσουν την εργασία τους στην αγορά. Ο καπιταλισµ ς δεν µπορεί να υπάρξει χωρίς ένα κοινωνικ στρώµα το οποίο θα στερείται περιουσίας και θα πουλά τις υπηρεσίες του «υπ τον εξαναγκασµ του φάσµατος της πείνας» (1961: 209), καθώς µ νο αυτ ολοκληρώνει ένα µαζικ σ στηµα αγοράς των συντελεστών της παραγωγής, γεγον ς που καθιστά δυνατ εκ των προτέρων το σαφή υπολογισµ του κ στους των προϊ ντων. Η εµπορία στην αγορά δεν πρέπει να περιορίζεται απ µη ορθολογικο ς περιορισµο ς. Αυτ σηµαίνει τι οι µη οικονοµικοί περιορισµοί στη διακίνηση των αγαθών ή οποιουδήποτε απ τους συντελεστές της παραγωγής πρέπει να ελαχιστοποιηθο ν. Σ αυτο ς τους περιορισµο ς περιλαµβάνονται τα ταξικά µονοπώλια σε συγκεκριµένα καταναλωτικά είδη ( πως οι περιοριστικοί ν µοι που ρυθµίζουν την ενδυµασία) ή στην ιδιοκτησία και στην εργασία ( πως η απαγ ρευση κατοχής γης στους κατοίκους των π λεων ή της εµπορίας στους ιππ τες ή τους χωρικο ς, γενικ τερα,τι σχετίζεται µε τα συστήµατα κάστας). Άλλα εµπ δια που ανήκουν σ αυτή την κατηγορία περιλαµβάνουν τις δυσκολίες µεταφοράς, τον π λεµο και τη ληστεία, τα οποία καθιστο ν το εµπ ριο µακρινών αποστάσεων επικίνδυνο και αναξι πιστο. Τέλος, επιβάλλεται να υπάρχουν προβλέψιµοι ν µοι που αφορο ν τις δικαστικές αποφάσεις και τη δηµ σια διοίκηση. Επιβάλλεται να διατυπώνονται οι ν µοι µε ρους γενικο ς που να ισχ ουν για λους τους ανθρώπους και να εφαρµ ζονται κατά τρ πο που να καθιστά την εφαρµογή των οικονοµικών συµβολαίων και δικαιωµάτων ιδιαίτερα προβλέψιµη. Ένα τέτοιο ποινικ σ στηµα εµπεριέχεται στα περισσ τερα απ τα χαρακτηριστικά του ορθολογικο καπιταλισµο που προαναφέραµε έχει σχέση µε την επέκταση των ατο- µικών ιδιοκτησιακών δικαιωµάτων πάνω στους συντελεστές της παραγωγής την υποκατηγοριοποίηση και την ε κολη δυνατ τητα µεταβίβασης αυτών των δικαιωµάτων µέσω χρηµατοοικονοµικών χρεογράφων και τραπεζικών λειτουργιών, την τυπική ελευθερία των εργατών, και τις νοµικά προστατευ - µενες αγορές. Συνεπώς, ο Βέµπερ µας δίνει την εικ να των θεσµικών θεµελίων της αγοράς πως τη βλέπουν οι νεοκλασικοί οικονοµολ γοι. Θεωρεί τι η αγορά οφείλει να παρέχει τη µέγιστη δυνατ τητα υπολογισµο στον ατοµικ επιχειρηµατία. Τα αγαθά, η εργασία και το κεφάλαιο θα πρέπει να ρέουν συνεχώς προς