ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΘΗΝΑΣ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΘΗΝΑΣ Αθήνα 21 /7 /.2011 ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ: 10 ΑΡ. ΠΡΑΞΗΣ: 4 Ε Ι Σ Η Γ Η Σ Η ΠΡΟΣ: ΘΕΜΑ: την Εκτελεστική Επιτροπή του Οργανισµού Αθήνας Οριοθέτηση ζωνών προστασίας και καθορισµός όρων και περιορισµών δόµησης κατά ζώνη στους ορεινούς Όγκους υτικής Αττικής. Α. Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Ο Ο ΟΡΣΑ εφαρµόζοντας τις διατάξεις του νόµου 1515/85 έχει εντάξει στα προγράµµατα προστασίας του περιβάλλοντος την εκπόνηση µελετών για την προστασία των ορεινών όγκων της Αττικής. Οι µελέτες αυτές αφορούν σε εξειδίκευση των στόχων και κατευθύνσεων του Ρυθµιστικού Σχέδιου της Αθήνας, (άρθρα 2 και 3 περί προγράµµατος και µέτρων προστασίας και περί στόχων και κατευθύνσεων για την προστασία του περιβάλλοντος). Στα προγράµµατα αυτά περιλαµβάνονται µεταξύ άλλων η οικολογική ανασυγκρότηση της Αθήνας και η προστασία της γεωργικής γης, των δασών, των υγροτόπων και των άλλων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος, του τοπίου των ακτών και των ειδικών περιοχών φυσικού κάλλους. Επίσης η βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους τους κατοίκους, η ανάδειξη και προστασία των ιστορικών στοιχείων, των ορεινών όγκων και γενικά του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Επιπλέον στο άρθρο 15, εδάφιο δ, γίνεται 1

2 αναφορά για τις κατευθύνσεις και τα µέτρα για την αναψυχή- ψυχαγωγία υπερτοπικής σηµασίας, µε την δηµιουργία ενός ενιαίου δικτύου σε ολόκληρη την έκταση του ηπειρωτικού τµήµατος της περιοχής της Αθήνας. Η σύνταξη µελέτης για τον καθορισµό ζωνών προστασίας και όρων και περιορισµών δόµησης των ορεινών όγκων της υτ. Αττικής εντάχθηκε στο πρόγραµµα του Οργανισµού Αθήνας, µετά την ολοκλήρωση της µελέτης για την προστασία της Πάρνηθας (2004). Η εν λόγω µελέτη ανεστέλονταν λόγω διαφορετικών πρωτεραιοτήτων οι οποίες εν τω µεταξύ προέκυπταν και λόγω ειδικών προβληµάτων. Στις αρχές του 2010 η µελέτη τέθηκε σε προτεραιότητα στο πρόγραµµα του τµήµατος και παράλληλα, για να αποφευχθούν οι γνωστές επιπτώσεις ανατροπής του χωροταξικού σχεδιασµού, εκδόθηκε η υπ αριθµ απόφαση Υπουργού ΠΕΚΑ (ΦΕΚ 222.ΑΑΠ/9.6.10) περί αναστολής χορήγησης οικοδοµικών αδειών και εκτέλεσης οικοδοµικών εργασιών, όπως τροποποιήθηκε και παρατάθηκε για 12 ακόµη µήνες µε την 6 η Συνεδρίαση της Ε.Ε. του Οργανισµού Αθήνας (προανακοίνωση Αναπλ. Υπουργού ΠΕΚΑ αρ. πρωτ. 1057/8.6.11). Προκειµένου να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα στοιχεία από τους σχετικούς µε την µελέτη φορείς, διενεργήθηκε αλληλογραφία και ελήφθησαν απαντήσεις από την Περιφέρεια Αττικής/ /νση ασών, το Υπ. Γεωργίας/ Γ.Γ. ασών & ΦΠ, το Υπ. Εθν. Άµυνας και το ΥΠΠΟ, µε φτωχά όσον αφορά τα στοιχεία αποτελέσµατα, αν εξαιρέσουµε το ΥΠΠΟ. Το αναγκαίο για την µελέτη υλικό, συγκεντρώθηκε από βιβλιογραφικά δεδοµένα, αεροφωτογραφίες, επίσκεψη σε αρµόδιους φορείς, υφιστάµενες διαχειριστικές µελέτες δασών, και µελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων που διαθέτει η Υπηρεσία µας. Ταυτόχρονα διενεργήθηκαν αυτοψίες οι οποίες όµως υπολείπονταν κατά πολύ των αναγκών που προκύπτουν από την έκταση και την ιδιοµορφία του χώρου. 2

3 Β. Α Ν Α Λ Υ Σ Η Β. 1. Όνοµα και περιγραφή Στους ορεινούς όγκους της υτ. Αττικής περιλαµβάνονται οι ορεινοί όγκοι του Κιθαιρώνα και της Πάστρας που αποτελούν ενιαίο σύνολο, ο ορεινός όγκος του Πατέρα και τα Γεράνεια. Ο Κιθαιρώνας αποτελεί το βορειότερο όρος αυτής της οµάδας και ανήκει διοικητικά στους νοµούς Αττικής και Βοιωτίας.Το αρχικό και πανάρχαιο όνοµα του βουνού κατά µία µυθολογική παράδοση ήταν Αστέριος ή Αστερίω όνοµα ήρωα που φόνευσε η Τισιφόνη, µία από τις Ερινύες ή Ευµενίδες. Αργότερα πήρε την ονοµασία Κιθαιρών πιθανότατα από τον οµώνυµο βασιλιά των Πλαταιών. Η ονοµασία Κιθαιρών αναφέρεται στις τραγωδίες του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος», του Ευριπίδη «Βάκχαι» και «Φοίνισσαι», στο βιβλίο «Περί Ανέµων» του φιλόσοφου Θεόφραστου (4 ος αι. π.χ.), στα έργα «Γεωργικά» και «Αινειάς» του Βιργίλιου (1 ος αι. π.χ.), στα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα (1 ος αι. π.χ.), στον Πλούταρχο και στα «Αττικά» και τα «Βοιωτικά»του Παυσανία (2 ος αι. µ.χ). Ο Κιθαιρώνας οριοθετείται από τις συντεταγµένες 38 ο 09 έως 38 ο 15 Ν και 23 ο 07 έως 23 ο 29. Ένας στενός αυχένας µεταξύ Οινόης και Ερυθρών (δίοδος Κάζας ) το χωρίζει σε δύο τµήµατα: το δυτικό που περιλαµβάνει τις υψηλότερες κορυφές και το Ανατολικό που συχνά αναφέρεται µε το όνοµα Πάστρα. Το όρος Κιθαιρών εµφανίζει έναν επιµήκη άξονα προσανατολισµού που ακολουθεί µε ελαφρά κύρτωση, διεύθυνση από Α. προς. Βόρεια του Κιθαιρώνα εκτείνεται η πεδιάδα των Θηβών, Νότια διαχωρίζεται από τον Πατέρα µε την κοιλάδα των Βιλίων-Αιγοσθένων, ανατολικά λοφώδεις σχηµατισµοί το συνδέουν µε το όρος Πάρνηθα ενώ οι δυτικές κλιτύες του απολήγουν απότοµα στον κόλπο των Αλκυονίδων. Η υψηλότερη κορυφή του στα όρια των νοµών Αττικής και Βοιωτίας είναι ο Προφήτης Ηλίας ή Ελατιάς (1409µ). υτικά της εµφανίζεται µια ενιαία κορυφογραµµή που αποτελείται από τις κορυφές Ράχη Φρασούρι (1045µ), και Ράχη Λύκου (922 µ) ενώ στα ανατολικά της οι κορυφές Τρείς Κορυφές (1358 µ), Λεστόρι (1000µ) και Λουκέσθι (1004µ). Άλλες σηµαντικές κορυφές είναι οι εξής : Κορυφή Μπαχαντούρι (1024µ), Πετρογεράκι ή Στεφάνι (1016µ), Κούρτεζα ή Πλαγιά (1025µ ), Αστροπελέκι (940µ), Μαυροβούνι (937µ) και Πανόραµα (919µ). Με βάση την υψοµετρική καµπύλη των 1000 µ. ο Κιθαιρώνας έχει µήκος 8 χλµ. Πλάτος 2 χλµ. και περίµετρο 20 χλµ. Με βάση την καµπύλη των 600 µ. το βουνό έχει περίµετρο 54 3

4 χλµ περίπου. Οι πραγµατικές διαστάσεις του όµως, δηλ. από εκεί που αρχίζει η κλίση των πλαγιών του είναι µέγιστο µήκος (Α- ) 22,5 χλµ, µέγιστο πλάτος 7,5 χλµ και περίµετρο 68 χλµ. περίπου. Η Πάστρα βρίσκεται στη Β-Β πλευρά του Ν. Αττικής, στα σύνορα µε τον Ν. Βοιωτίας, στον οποίο ανήκει η ΒΑ πλευρά του βουνού. εν είναι γνωστό πότε και γιατί δόθηκε η ονοµασία Πάστρα, στο βουνό αυτό της Αττικής. Σύµφωνα µε τους βοσκούς της περιοχής οι λάκκες βόρεια και ΒΑ των κύριων κορυφών, ονοµάζονται Πάστρα, δηλαδή καθαρό µέρος. Ονοµάζεται επίσης και Μαδαρό. Στο χάρτη του J.A Κaupert και συγκεκριµένα στο φύλλο χάρτη «Μεγάλο Βουνό» κλ. 1:25000 (1884) αναφέρεται το Βουνό της Πάστρας, στο χάρτη της Αττικής κλ:1: (1923) αναφέρεται µόνο µια κορυφή µε την ονοµασία Πετρογεράκι, ενώ στο χάρτη Αθ-Αττική κλ. 1: (1924) της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού, αναφέρεται ολόκληρο το βουνό ως Πετρογεράκι. Τέλος στο χάρτη της Αττικής κλ. 1:50000 του Ιωάννη Σαρρή εκδ. Ι. Σιδέρη (1930) και στο λεπτοµερή χάρτη της 524 Pal. Fd Syrvey Coy kl. 1: (1944) αναφέρεται ολόκληρο το βουνό ως Πάστρα. Η Πάστρα εκτείνεται µεταξύ Κιθαιρώνα, του οποίου αποτελεί την φυσική προέκταση προς τα ανατολικά και της Πάρνηθας, µε της οποία χωρίζεται µε το οροπέδιο των Σκούρτων. Ορίζεται Ανατολικά από τα χωριά Πύλη (παλ. ερβενοσάλεσι), και Πάνακτο (παλ. Κακονιοχώρι), Νότια από το βαθύπεδο της Οινόης (παλ. Μάζι), υτικά από τον Κιθαιρώνα από τον οποίο χωρίζεται µε το διάσελο (640µ) Κιάφα Σούρι (αρχ. ρυός Κεφαλαί) και τη δίοδο των Ελευθερών (Κάζας) και βόρεια από τις Ερυθρές (παλ. Κριεκούκι) και τη άφνη (παλ. αριµάρι). Με βάση την υψοµετρική καµπύλη των µ. οι 4 ψηλότερες κορυφές του βουνού έχουν περίµετρο 5χλµ.. Με βάση την καµπύλη των 400 µ. που είναι οι πρόποδες του βουνού (νότια και βόρεια) και των µ. (ανατολικά και δυτικά) η Πάστρα έχει µήκος 13χλµ, πλάτος 6,5 χλµ και περίµετρο 55χλµ περίπου. Το όρος Πατέρας βρίσκεται νότια του Κιθαιρώνα. Η αρχαία ονοµασία του βουνού (εάν υπήρχε) είναι άγνωστη. Ο γεωγράφος Στράβων (1 ος αι πχ) ονοµάζει Όνεια όρη τη ράχη από τις Σκειρωνίδες Πέτρες µέχρι τον Κιθαιρώνα. Ο Παυσανίας (2 ος αι ) στα Αττικά (44,4) ονοµάζει όλη τη περιοχή «ορεινή της Μεγαρίδος». Ο χαρτογράφος Ch. Lapie στο χάρτη «Grece moderne» του 1827 αναγράφει M. Keredi (Καρύδι). Ο Ιων ραγούµης που επισκέφτηκε την περιοχή το 1894 αναφέρει την ονοµασία Πατέρας. Η σύγχρονη ονοµασία του βουνού είναι Πατέρας, χωρίς να είναι εύκολος ο προσδιορισµός της χρονικής περιόδου εµφάνισης της ονοµασίας αυτής. Πιθανότατα εµφανίστηκε στα τέλη του 19 ου αι. Πρόκειται για ένα επίµηκες όρος µε τον κύριο κατά µήκος άξονά του προσανατολισµένο σε διεύθυνση Β -ΑΝΑ. Οριοθετείται από τις συντεταγµένες 38 ο 03 έως 38 ο 08 Ν και 23 ο 12 έως 23 ο 25 Ε. Το βόρειοανατολικότερο τµήµα του, που προεκβάλλει από τον κύριο 4

5 ορεινό όγκο µε διεύθυνση -Α, αποκαλείται όρος Μακρόν. Βόρεια του Πατέρα σχηµατίζεται η κοιλάδα των Βιλίων Αιγοσθένων που τον διαχωρίζει από τον Κιθαιρώνα, Νότια απλώνεται η πεδιάδα των Μεγάρων, ανατολικά σχηµατίζονται οι πεδινές ή λοφώδεις εκτάσεις της Μάντρας και της Ελευσίνας ενώ οι υτικές πλαγιές του καταλήγουν σε κάποια σηµεία απότοµα, στον κόλπο των Αλκυονίδων. Σε γενικές γραµµµές ορίζεται ΒΑ από την Οινόη και το οµώνυµο βαθύπεδο, ανατολικά από το Θριάσιο Πεδίο και την Οδό προς ερβενοχώρια, τµήµα της οποίας αποτελεί κοινό όριο µε τις ζώνες προστασίας της Πάρνηθας, ΝΑ από την Μάνδρα και τη νέα εθνική οδό Αθηνών Κορίνθου, Νότια και Ν από την πεδιάδα των Μεγάρων, υτικά και Β από τον κόλπο των Αλκυονίδων και Βόρεια από τον Κιθαιρώνα.. Η υψηλότερη κορυφή του ονοµάζεται Λιοντάρι ή Ελατος, φθανει σε ύψος τα 1132µ και απέχει 9χλµ περίπου από τη θάλασσα. Άλλες ψηλές κορυφές είναι οι εξής: η κορυφή Μεγάλη Κολοσούρα (1108µ) δεύτερη σε µέγεθος κορυφή του, η Μικρή Κολοσούρα (1018 µ), η Ντουσκιά (1120µ ), ο Πατέρας (1091 µ) ο Προφ. Ηλίας (1020 µ), η Καλιακούδα (916 µ). Με βάση την υψοµετρική καµπύλη των 1000 µ. οι 4 ψηλότερες κορυφές του βουνού έχουν περίµετρο 15χλµ.. Με βάση την καµπύλη των 600 µ. ο Πατέρας έχει µήκος (Β -ΝΑ) 16 χλµ, πλάτος (Β-Ν) 9 χλµ και περίµετρο 85 χλµ περίπου. Οι πραγµατικές όµως διαστάσεις του βουνού δηλαδή από εκεί που ξεκινά η κλίση των πλαγιών του είναι: µέγιστο µήκος (Β -ΝΑ) 31 χλµ, µέγιστο πλάτος (Β-Ν) 14 χλµ και περίµετρο 1230 χλµ περίπου. Το όρος Γεράνεια βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Αττικής. Το δυτικό τµήµα τους ανήκει διοικητικά στο Ν. Κορινθίας. Η ονοµασία «τα Άκρα της Γερανείας», «δια Γερανείας» αναφέρεται στον Θουκιδίδη (1,105, 1,107) και προσδιόριζε προφανώς τον ορεινό όγκο µεταξύ Ισθµού και Μεγάρων. Η έννοια της ονοµασίας αυτής (αρχ. Γεράνεια ή Γερανία) είναι «µακρόλαιµη οροσειρά ή κορυφογραµµή» που είναι σύµφωνη µε το νεότερο όνοµα της ψηλότερης ράχης του βουνού που είναι Μακρυπλάγι. Ο Παυσανίας 2 ος αι µχ. αναφέρει τον όρο «άκρα της Γερανείας» προσδιορίζοντας σαφώς µε αυτόν τις κορυφές του ορεινού όγκου. Ο γεωγράφος Στράβων, 1 ος αι πχ ονοµάζει λανθασµένα Όνεια όρη τη ράχη που εκτείνεται από τις Σκυρωνείδες Πέτρες µέχρι τον Κιθαιρώνα περιλαµβάνοντας στην ονοµασία αυτή τα Γεράνεια και τµήµα του όρους Πατέρα. Ο Στέφανος Βυζάντιος ( 6 ο αι µχ) τοποθετεί τα Γεράνεια µεταξύ Μεγάρων και Κορίνθου. Η ονοµασία συσχετίζεται κατά την άποψη ορισµένων, µε τα γνωστά αποδηµητικά πτηνά που οδήγησαν, κατά τον κατακλυσµό του ευκαλίωνα, τον Μέγαρο, γιο του ία και της Σινθίδας νύφης, στις κορυφές αυτές για να σωθεί. 5

6 Τα Γεράνεια έχουν κύριο άξονα που προσανατολίζεται -Α διαγράφοντας ελαφρά καµπύλο τόξο. ιοικητικά ανήκουν στους νοµούς Αττικής και Κορινθίας και οριοθετούνται από τις συντεταγµένες 37 ο 56 έως 38 ο 03 Ν και 22 ο 55 έως 23 ο 17 Ε. Εκτείνονται σε γενικές γραµµές από από την Κακή Σκάλα δυτικά από τα Μέγαρα µέχρι το Λουτράκι και την Περαχώρα. Περιβάλλονται από το Σαρωνικό κόλπο, τον Κορινθιακό κόλπο και τον κόλπο των Αλκυονίδων. Το Μακρυπλάγι και Ελατειάς (1351µ) αποτελεί την υψηλότερη κορυφή των Γερανείων απέχει 5χλµ σε ευθεία γραµµή από τη θάλασσα και σχηµατίζει µια εκτεταµένη επιµήκη κορυφογραµµή. Άλλες ψηλές κορυφές είναι ο Αέρας ή Καστράκι (1058 µ) η Ανώνυµη (1269 µ) η Γκούρα Κόκκαλη ή Κονάκια (1013 µ), η Μεγάλη Ντουσκιά (1068µ), η Παλιοβούνα (1060 µ), η Πίντιζα (1031 µ). Με βάση την υψοµετρική καµπύλη των 1000 µ. οι ψηλότερες κορυφές του βουνού έχουν περίµετρο 28 χλµ. Με βάση την καµπύλη των 600 µ. τα Γεράνεια έχουν µήκος 26,5 χλµ, πλάτος 6χλµ και περίµετρο περίπου 80 χλµ. Οι πραγµατικές όµως διαστάσεις όλου του ορεινού συγκροτήµατος, δηλαδή από εκεί που αρχίζει η κλίση των πλαγιών του είναι, µέγιστο µήκος (Α- ) 30 χλµ., µέγιστο πλάτος (Β-Ν) 13 χλµ και περίµετρο 125 χλµ. Β.2.Γεωλογική αναφορά Γεωµορφολογία Η µορφολογία της περιοχής µελέτης, προκύπτει από ενδογενείς διεργασίες (λιθολογία και τεκτονική του τριτογενούς και κυρίως του τεταρτογενούς) και από εξωγενείς παράγοντες (κλίµα και δράση του νερού). Τόσο η Παλαιοκιµερική όσο και η Πυρηναϊκή ορογένεση, παρότι συνέβησαν στο πολύ απώτερο παρελθόν, έχουν αφήσει βαθύτατα τα ίχνη τους και καθορίζουν µέχρι σήµερα τις βασικές µορφολογικές γραµµές της περιοχής. Οι ορεογραφικοί άξονες και οι άξονες των κύριων κοιλάδων, συµπίπτουν γενικώς µε τους άξονες συγκλίνων και αντικλίνων στις φάσεις της Αλπικής ορογένεσης και κυρίως της Παλαιοκιµερικής πτύχωσης. Το γεγονός πάλι, ότι η περιοχή παρέµεινε χέρσος επί µακρά γεωλογική περίοδο (από Άνω Τριαδικό έως Κάτω Κρητιδικό και για µερικά τµήµατα µέχρι σήµερα), συντέλεσε στο να διαδραµατίσει σοβαρό ρόλο στην διαµόρφωση του αναγλύφου ο εξωγενής παράγων της διάβρωσης. Επιπλέον, µετά την διάρρηξη και τις κατακόρυφες κινήσεις του Τεταρτογενούς, που ανανέωσαν το ανάγλυφο που είχε σε προηγούµενες περιόδους εξοµαλυνθεί από τη διάβρωση, έλαβε χώρα ένας νέος διαβρωσιγενής κύκλος. 6

7 Οι τεράστιες αποθέσεις σε έκταση και σε πάχος, των τεταρτογενών λατυποκροκαλοπαγών και αργίλου, που συνατώνται στις περιοχές της Ν. Περάµου, Μεγάρων, Βιλλίων, Οινόης κλπ, στα πρόποδα των ορέων, αποτελούν συνήθως ριπίδια παλιών χειµάρρων και δείχνουν το µέγεθος της διάβρωσης αυτής. Επισηµαίνουµε ακόµη ότι, επειδή η κύρια σύσταση των πετρωµάτων είναι οι ασβεστόλιθοι και οι δολοµίτες, υπάρχει ιδιαίτερα ανεπτυγµένη καρστική διάβρωση, µε ποικιλία µορφών, από τις δακτυλογλυφές και τις αµαξοτροχιές, έως τις δολίνες, ούβαλες και πόλγες (στον Πατέρα στην θέση Κορυφή Μπούφος νοτίως της κοιλάδας Αγ. Γεωργίου, στο Μικρό και Μεγάλο Βαθυχώρι, στον Μικρό και Μεγάλο Κρύφτη). Με την διάβρωση ευνοήθηκε επίσης, η δηµιουργία πολύπλοκου και πλήρους αποστραγγιστικού δικτύου. Σαν συνέπεια, δηµιουργήθηκε έντονο ανάγλυφο στην περιοχή, µε χαρακτηριστικό, την γρήγορη και επαναλαµβανόµενη διαδοχή ψηλών ορέων και βαθειών κοιλάδων. Ο κατακόρυφος διαµελισµός των ορεινών όγκων παρουσιάζεται εξαιρετικά έντονος. Τις ψηλές κορυφές που ξεπερνούν και τα 1000 µ. διαδέχονται βαθειές κοιλάδες σε υψόµετρο περί τα 300 µε 400 µ., ( Παλαιοκούνδουρα, Αγ. Γεώργιος, Οινόη, Βίλλια) και µε γρήγορη επί το πλείστον κάθοδο προς την θάλασσα (δυτικές κλιτύες Κιθαιρώνα και Πατέρα, Βόρειες κλιτύες Γερανίων). Μεγάλες κλίσεις, έντονο ανάγλυφο και απόκρυµνες πλαγιές απαντώνται τόσο στα Γεράνεια (στο ανώτερο τµήµα της λεκάνης του Αλεποχωρίου), στον Πατέρα (δυτικές και νότιες πλαγιές) και στις νότιες πλαγιές του Κιθαιρώνα. Η γεωλογική ασβεστολιθική δοµή των υπό µελέτη ορεινών όγκων επέτρεψε επίσης την δηµιουργία πλήθους σπηλαίων. Πιο συγκεκριµένα: Στον Κιθαιρώνα, στη βόρεια πλευρά της κορυφής Λουκίσθι, εντοπίζονται τρία σπήλαια, ένα από τα οποία πιθανόν να ταυτίζεται µε το Σφραγίδιον Άντρο. Το ένα νότια από το ερηµοκλήσι της Αγ. Άννας σε υψόµετρο 440 µ, στα ανατολικά της κορυφής σε υψόµετρο 700 µ, µε αίθουσα (6Χ5) µε σταλακτίτες, και βόρεια της κορυφής, σε υψόµετρο 800 µ, το σπηλαιοβάραθρο «Τρύπα του Λουκίσθι». Αυτό είναι ένα µεγάλο βάραθρο κατεύθυνσης Β- Ν, του οποίου ένας µεγάλος βράχος έφραξε την οροφή δηµιουργώντας σπήλαιο µε αίθουσα και δυο λαγούµια. Άλλες καταγραφές αναφέρονται στην ρακοσπηλιά του Κέρωνα, καθώς και σε σπήλαιο στην θέση Λάκα Αργύρη Στην Πάστρα πάλι, βόρεια της Μ. Οσίου Μελετίου και δυτικά του διάσελου Πόρτες, υπάρχει σπηλιά- ασκηταριό, σε υψόµετρο 730 µ. υτικά της κορυφής Καστράκι, βορειότερα του περάσµατος Κιάφα-Σούρι, στην είσοδο πετρώδους ρεµατιάς, υπάρχει σπηλιά σε υψόµετρο 450 µ., που χρησιµοποιείται για στάνη. Τέλος κοντά στο µνηµείο του C 130, ανώνυµο µικρό βάραθρο. 7

8 Στον Πατέρα δεν είναι γνωστά µεγάλα βάραθρα ή σπήλαια, αλλά δεκάδες µικρές σπηλιές, όπως στην περιοχή Μεγάλο Βαθυχώρι (αρχαίου πύργου, Λυκόραχης, Πέτρας Αντρώνη), στην ραµπάλα ανατολικά της Μ. Ζωοδόχου Πηγής, µεταξύ Ψάθας και Πέτρας Αντρώνη, στην παραλία της Ψάθας βόρεια της ράχης Βέρδα, στο τέλος της παραλίας ψάθας προς την χερσόνησο Μύτικα. Στα Γεράνεια, εντός των ορίων µελέτης, πλήθος σπηλαίων συγκεντρώνεται στην περιοχή της Κακιάς Σκάλας στο ΝΑ άκρο τους. Πολλά από αυτά έχουν ερευνηθεί από την σπηλαιολογική οµάδα του ΕΟΣ και την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία. Στην ίδια περιοχή, ο αυστριακός σπηλαιολόγος Ad. Markovits, ανακάλυψε το 1928, τα πρώτα ίχνη παλαιολιθικού ανθρώπου στην Αττική. Τα δύο από τα τρία σπήλαια που ερεύνησε καταστράφηκαν µε την διάνειξη της εθνικής οδού, ενώ το τρίτο, βρίσκεται πάνω από τον παλιό δρόµο Αθηνών- Κορίνθου. Λιθοστρωµατογραφία των σχηµατισµών Η λιθοστρωµατογραφία της περιοχής ανά ορεινό σχηµατισµό έχει ως εξής: Κιθαιρώνας: Η µεγαλύτερη έκταση του. τµήµατος του Κιθαιρώνα, αποτελείται από ασβεστολίθους και δολοµίτες του µέσου- ανώτερου Τριαδικού και κατώτερου Ιουρασικού. Η περιοχή των υψηλότερων κορυφών (Πρ. Ηλίας, Τρείς Κορυφές) αποτελείται από ασβεστολίθους και δολοµίτες του Τριαδικού. Τοπικές περιορισµένες εµφανίσεις κερατολίθων, ψαµµιτών και σχιστολίθων βρίσκονται βόρεια και βορειοδυτικά της κορυφής Πρ. Ηλίας (εν µέρει εντός Ν. Βοιωτίας). Χαµηλά, στις αρχές των κλυτίων του δυτικού Κιθαιρώνα, εµφανίζονται χαρακτηριστικοί κροκαλολατυποπαγείς σχηµατισµοί, ποταµοχερσαίες αποθέσεις και κορήµατα συνεκτικά συνδεδεµένα µε ασβεστιτικό και αργιλικό υλικό. Οι σχηµατισµοί των κλυτίων είναι νεότεροι, από το Πλειστόκαινο. Πάστρα: Το µεγαλύτερο και υψηλότερο τµήµα της, εµφανίζει γεωλογική δοµή ανάλογη µε του κυρίως όγκου του Κιθαιρώνα, δηλ. τριαδικούς ασβεστόλιθους- δολοµίτες. Μικρές τοπικές εµφανίσεις σχιστολίθων, ψαµµιτών και υφαιστειακών τόφφων, γίνονται ορατές σε λίγες θέσεις, όπως στα ΒΑ στην Βοιωτία (ξωκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής). Αντίθετα, το Νεοπαλαιοζωικό µε αργιλικούς σχιστόλιθους και ψαµµίτες, συγκεντρώνεται σε σηµαντική έκταση του νοτιανατολικού τµήµατος, γύρω από την µονή Οσίου Μελετίου. Τέλος στις νότιες και βόρειες υπώρειες της Πάστρας, συγκεντρώνονται µάργες, άργιλοι και πηλοί, κορήµατα και αποθέσεις του Νεογενούς και Τεταρογενούς. Πατέρας: Ο ορεινός όγκος του Πατέρα, παρουσιάζει γεωλογική δοµή ανάλογη µε του δυτικού τµήµατος του ορεινού όγκου του Κιθαιρώνα. Η µεγαλύτερη έκταση του κύριου όγκου του και της προεκβολής του Όρους Μακρόν (Β. της κοιλάδας του Αγ. Γεωργίου), καταλαµβάνεται από ασβεστολίθους και δολοµίτες Τριαδικής ηλικίας. Στην κοιλάδα του 8

9 Παλαιοχωρίου και στις χαµηλότερες πλαγιές που αντικρίζουν την κοιλάδα, εµφανίζονται προσχώσεις και κορήµατα,λιγότερο ή περισσότερο συνεκτικά. Οι δολίνες του Μικρού και Μεγάλου Κρύφτη καθώς και του Μεγ. Και Μικρού Βαθυχωρίου, καλύπτονται από αλλουβιακές προσχώσεις και παλαιότερα ή σύγχρονα κορήµατα, ποικίλης προέλευσης. Κοντά στο µοναστήρι της Αγ. Τριάδας και γύρω από την κορυφή Κορώνα (νοτίως των Βαθυχωρίων), εµφανίζονται σχιστόλιθοι και ψαµµίτες του Νεοπαλαιοζωικού. Μεταξύ των κορυφών Λιοντάρι και Αγ. Ηλίας παρεµβάλλονται µικρά κοιτάσµατα βωξίτη, των οποίων είχε γίνει προσπάθεια εκµετάλλευσης στο παρελθόν. Σήµερα έχουν οριστικά εγκαταλειφθεί. Τέλος στις Ν και Β χαµηλότερες πλαγιές και στην περιοχή της Ψάθας, εµφανίζεται ποικιλία λατυπών κώνοι κορηµάτων, ποταµοχερσαίες και αλλουβιακές αποθέσεις, άργιλοι και µάργες. Γεράνεια: Η γεωλογική εικόνα των Γερανείων είναι περισσότερο πολύπλοκη. Ο κύριος ορεινός της κορυφής Μακρυπλάγι και Λύσι, καθώς και δυτικότερα στην Βοιωτία (Μαυροβούνι και Μεγ. Και Μικ. Ντουσκιά), αποτελείται από από ασβεστόλιθους και δολιµίτες του Τριαδικού και Ιουρασικού. Ανατολικότερα και βόρεια της κορυφής Λύσι αναπτύσσονται σηµαντικές εκτάσεις από µάργες, αµµούχες µάργες και ψαµµίτες και κροκαλοπαγή πετρώµατα µε τεµάχη ασβεστολίθων. Οι σχηµατισµοί αυτοί δεν φθάνουν σε µεγάλο υψόµετρο. Γεώτοποι Ως γεώτοπους ενοούµε τις µορφές που αντιπροσωπεύουν σηµαντικές στιγµές της ιστορίας της γης (είτε µαρτυρίες της εξέλιξης της είτε διεργασίες που συνεχίζουν να εξελίσσονται). Οι γεώτοποι είναι το δίκτυο πληροφοριών του παρελθόντος της γης (κλίµα, χλωρίδα, πανίδα, παλαιοπεριβάλλον, παλαιογεωγραφία, τεκτονικές κινήσεις). Στην περιοχή µελέτης µας θα µπορούσαµε να εντάξουµε στους γεώτοπους: Ένα από τα πιο γνωστά ρήγµατα του ελλαδικού χώρου, αυτό της Κακιάς Σκάλας, στους Ν. πρόποδες των Γερανείων. Αποτελείται από µια εντυπωσιακή επίπεδη επιφάνεια (καθρέφτης), που διατάσσεται κατά µήκος της παλαιάς αλλά και της νέας Εθνικής Οδού, φτάνοντας µέχρι την θάλασσα, όπου και συνεχίζει υποθαλάσσια. Η δράση του ρήγµατος αυτού, µε περιόδους άλλοτε έξαρσης και άλλοτε ηρεµίας, έπαιξε σηµαντικό ρόλο στη δηµιουργία του βυθίσµατος του Σαρωνικού κόλπου πριν 5 εκατ. Χρόνια (πλειόκενος), και διαµόρφωσε την απότοµη πλαγιά µε την απουσία περάσµατος και τις καταπτώσεις των βράχων. Οι 3 φάσεις της τεκτονικής δραστηριότητας είναι αποτυπωµένες στην κατοπτρική επιφάνεια του βράχου. Θεωρούµε ότι η ρηγµάτωση αυτή αποτελεί γεωλογικό µνηµείο. Τις τέσσερις γεωµορφολογικώς επίπεδες επιφάνειες, διαµορφωθείσες από διάβρωση (δολίνες) στο όρος Πατέρας, σε υψόµετρα µ. και µ 9

10 Β.3. Κλίµα λόγω της µοναδικότητας του µεγέθους του καρστικού φαινοµένου στην Αττική, του υδρολογικού τους ρόλου, αλλά και της ενδιαφέρουσας ποικιλοµορφίας που προσφέρουν στο ευρύτερο ορεινό τοπίο. εν υπάρχουν µετεωρολογικοί σταθµοί πάνω στα όρη που θα µπορούσαν δώσουν ακριβή στοιχεία για τις κλιµατικές συνθήκες που επικρατούν στους ορεινούς όγκους της. Αττικής. Οι πλησιέστεροι σταθµοί στα όρη είναι αυτοί της Κορίνθου, της Ελευσίνας και της Τανάγρας, οι οποίοι περιβάλλουν την εξεταζόµενη περιοχή. Σύµφωνα µε τα δεδοµένα που αντλούνται από αυτούς είναι δυνατόν να προσεγγιστούν οι συνθήκες που επικρατούν στα χαµηλότερα τµήµατα των τριών ορέων. Συγκεκριµένα, οι χαµηλότερες νότιες και δυτικές πλαγιές των ορέων Γεράνεια, Πατέρας και Κιθαιρώνας παρουσιάζουν βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά ανάλογα των σταθµών της Ελευσίνας και της Κορίνθου και ανήκουν στον ηµίξηρο βιοκλιµατικό όροφο, µε ήπιο χειµώνα. Οι χαµηλότερες βόρειες πλαγιές του Κιθαιρώνα και της Πάστρας προσεγγίζουν περισσότερο τα κλιµατικά χαρακτηριστικά του σταθµού της Τανάγρας και ανήκουν στον ηµίξηρο βιοκλιµατικό όροφο µε ψυχρό χειµώνα. Η έλλειψη µετεωρολογικών στοιχείων δυσκολεύει τις προσεγγίσεις για τα ανώτερα τµήµατα των ορέων. Σε γενικές γραµµές όµως λαµβάνοντας υπόψη την αύξηση των βροχοπτώσεων και τη µείωση της µέσης ελάχιστης θερµοκρασίας των χειµερινών µηνών µε την αύξηση του υψοµέτρου, υποθέτουµε πως τµήµατα των ανωτέρων περιοχών των ορέων ανήκουν στον ύφυγρο βιοκλιµατικό όροφο µε ψυχρό χειµώνα. Βροχοπτώσεις Σύµφωνα µε τους µετεωρολογικούς σταθµούς Κορίνθου, Ελευσίνας και Τανάγρας, οι µήνες µε τη µεγαλύτερη βροχόπτωση είναι οι Νοέµβριος, εκέµβριος, Ιανουάριος και Φεβρουάριος, αντίθετα οι µήνες Ιούλιος και Αύγουστος είναι οι ξηρότεροι του χρόνου. ιακύµανση βροχοπτώσεων εµφανίζεται και µεταξύ διαφορετικών ετών, χαρακτηριστικό του µεσογειακού κλίµατος. Οι συνθήκες βροχοπτώσεων των τριών σταθµών δεν είναι αυτές που εκφράζουν πιστά την πραγµατικότητα στα τρία όρη, ιδιαίτερα στα ανώτερα τµήµατά τους. Οι µέσες ετήσιες βροχοπτώσεις στα ανώτερα τµήµατα των ορέων είναι τετραπλάσιες ή περισσότερο από τις βροχοπτώσεις στα χαµηλότερα υψόµετρα. Καταιγίδες µε µεγάλη ποσότητα νερού σε σύντοµο χρονικό διάστηµα είναι περισσότερο συχνές στα ανώτερα τµήµατα των ορέων και είναι υπεύθυνες για διαβρώσεις και κατολισθήσεις ιδιαίτερα σε πλαγιές χωρίς πυκνή βλάστηση. 10

11 Χιονόπτωση- Παγετός-Νέφωση Κατά την διάρκεια του χειµώνα εµφανίζεται χιονοκάλυψη και στα τρία όρη η οποία είναι εντονότερη στον Κιθαιρώνα εξαιτίας του µεγαλύτερου υψοµέτρου του και της βορειότερης θέσης του και ασθενέστερη στον Πατέρα και τα Γεράνεια. Επίσης παρατηρείται πυκνή νέφωση κοντά στις κορυφές των ορέων ακόµα και αν στα γειτονικά πεδινά ή χαµηλότερα ορεινά τµήµατα εµφανίζουν ηλιοφάνεια. Το φαινόµενο είναι εντονότερο στον Κιθαιρώνα και γνωστό στους κατοίκους των βόρειων κυρίως οικισµών στις πλαγιές του (Ερυθρές- Πλαταιές). Η πυκνή νέφωση στην περιοχή των κορυφών οδηγεί συχνά σε τοπική βροχόπτωση ή σε απευθείας εναπόθεση υγρασίας σε δεντρα ή φυτά των µεγαλύτερων υψοµέτρων. Θερµοκρασία Προσεγγίσεις για τις µέσες ετήσιες θερµοκρασίες που επικρατούν στα ανώτερα τµήµατα των τριών ορέων, µπορούν να γίνουν αν δεχτούµε πως µια πτώση των τιµών της θερµοκρασίας της τάξης του 0,55-0,6 oc λαµβάνει χώρα σε ορεινές περιοχές για κάθε υψοµετρική αύξηση 100µ. Με βάση τα παραπάνω, οι µέσες θερµοκρασίες που υπολογίζονται ότι επικρατούν στις υψηλότερες κορυφές των τριών ορέων κυµαίνονται µεταξύ 10 οc και 12οC και προσεγγίζουν τις τιµές µέσης ελάχιστης θερµοκρασίας στους τρεις µετεωρολογικούς σταθµούς. Υγρασία Πυκνές δασώδεις πλαγιές µε Βόρεια έκθεση εµφανίζουν τοπικά υψηλότερη σχετική υγρασία στην ατµόσφαιρα σε σχέση µε τις άδενδρες νότιες περιοχές. Συγκεκριµένα, οι βόρειες και βορειοδυτικές πλαγιές των ορέων είναι συνήθως περισσότερο υγρές και αυτό αντικατοπτρίζεται στη βλάστηση µε την εµφάνιση πυκνότερου δάσους, συχνότερη ύπαρξη τάπητα από βρύα σε σκιερές δασώδεις θέσεις ή ανάµεσα σε βράχους και ανάπτυξη λειχήνων στους κορµούς των γηραιότερων δένδρων. Ανεµοι Οι διευθύνσεις των ανέµων που πνέουν είναι κατεξοχήν Β και Β. Τους καλοκαιρινούς µήνες συνήθως εµφανίζονται Βόρειοι άνεµοι που συντελούν στην ελάττωση της θερµοκρασίας ιδιαίτερα στα ανώτερα ορεινά τµήµατα. Ιδιαίτερα εµφανή φαινόµενα ανεµοµόρφωσης σε δένδρα Abies caphalonica παρουσιάζονται στη θέση Αέρας των Γερανείων, στις Βόρειες πλαγιές της κορυφής Προφήτης Ηλίας του Πατέρα και στην κορυφογραµµή δυτικά και ανατολικά της οµώνυµης κορυφής στον Κιθαιρώνα. 11

12 Β. 4. Έδαφος υδρολογία Α.4.1.Έδαφος Στα Γεράνεια όρη, εµφανίζονται ασβεστόλιθοι σκληροί και ασβεστόλιθοι δολοµίτες. Σε διάφορες θέσεις µε ισχυρές κλίσεις, το πέτρωµα βρίσκεται στην επιφάνεια η οποία χαρακτηρίζεται βραχώδης και γυµνή από βλάστηση. Σε ορισµένα σηµεία δηµιουργούνται ασβεστολιθικές σάρρρες (σωροί πέτρες και χαλίκια). Το έδαφος, αποτελεί προϊόν αποσάθρωσης και είναι, στο µεγαλύτερο µέρος του, µικρού βάθους και φτωχό σε θρεπτικές ουσίες. Βορειότερα από τις ψηλές κορυφές (Μακρυπλάγι και Κάκαλη), εµφανίζεται υπερβασικό πέτρωµα έντονα σερπεντινωµένο κατά θέσεις (οφιολιθικό/ πλουτώνειο πυριγενές), µοναδική παρουσία στο Ν. Αττικής, που δηµιουργεί εδάφη όξινα και φτωχά. Σε αυτά τα υπερβασικά εδάφη ωστόσο, αναπτύσσεται µια ιδιαίτερη χλωρίδα. Στον Κιθαιρώνα και την Πάστρα, όπου εµφανίζονται ασβεστόλιθοι, δολοµίτες και κατά θέσεις αργιλικοί σχιστόλιθοι και ψαµµίτες και µικρές εκτάσεις αλουβιακών προσχώσεων και σύγχρονων πλευρικών κορηµάτων, τα εδάφη που παράγονται είναι: Για µεν τα εδραζόµενα σε ασβεστόλιθους και δολοµίτες, αργιλώδη, αργιλοπηλώδη, µε ΡΗ 6-7 και µε βάσεις ασβεστίου, µαγγανίου, καλίου. Για τα εδραζόµενα σε σχιστόλιθους και ψαµµίτες δίνουν εδάφη αργιλώδη και αργιλοαµµώδη µε ΡΗ 5-7. Γενικά τα εδάφη είναι αβαθή και βραχώδη. Όπου το έδαφος δεν προσταεύεται ικανοποιητά από δασική, θαµνώδη ή χορτολιβαδική βλάστηση, παρατηρείται µέτρια, και κατά θέσεις έντονη διάβρωσηκαι παράσυρση του επιφανειακού εδάφους. Στον Πατέρα, που αποτελείται και αυτός από ιζηµατογενή πετρώµατα σκληρού ασβεστόλιθου, τα εδάφη που δηµιουργούνται είναι αργιλώδη, αργιλοπηλώδη, µε ΡΗ 6-7. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στου; Καρστικούς σχηµατισµούς των Βαθυχωρίων και του Κρύφτη. Τα εδάφη των έγκοιλων αυτών, δεν είναι πλούσια σε συστατικά, έχει όµως µεγάλη σηµασία ο υδρονοµικός ευεργετικός τους ρόλος (εµπλουτισµός των υδροφορέων). Β.4.2. Υδρολογία Το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής χαρακτηρίζεται ως αρκετά πυκνό και αποτελείται κυρίως από εποχιακής ροής χειµάρους Σαρανταπόταµος 12

13 Η λεκάνη απορροής του Σαρανταπόταµου έχει έκταση 310 τχλµ. Ο Σαρανταπόταµος ή Ελευσίνιος Κηφισός, που αποτελεί και το σηµαντικότερο ποτάµι της ευρύτερης περιοχής, διασχίζει την κοιλάδα της Οινόης και του Θριασίου πεδίου και εκβάλλει στον κόλπο της Ελευσίνας. Η λεκάνη απορροής του ορίζεται ανατολικά από το όρος της Πάρνηθας, βόρεια το όρος Πάστρα, βορειοδυτικά από το όρος Κιθαιρώνας και δυτικά από το όρος Πατέρας. Στην ουσία αποτελείται από δύο επιµέρους υδρογραφικά δίκτυα, εκείνο του ρέµατος Πέλκες που διασχίζει την κοιλάδα της Οινόης και του ράµατος Αγ. Γεωργίου που διασχίζει νοτιότερα την οµώνυµη κοιλάδα. Ο Σαρανταπόταµος πρόκειται να διευθυτηθεί µέχρι τις εκβολές του για αντιπληµµυρικούς λόγους. Τα σηµαντικότερα ρέµατα που συµβάλλουν στον Σαρανταπόταµο και αποστραγγίζουν την ευρύτερη περιοχή νότια και ανατολικά του έργου είναι : Το Ρέµα Αγίου Βλασσίου και το Ξηρόρεµα Τα Ρέµατα Μεγάλο Κατερίνι και Μικρό Κατερίνι. Το ρέµα Μικρό Κατερίνι µε υπολεκάνη απορροής έκτασης 10,92 τχλµ, που τελικά τροφοδοτεί το ρέµα Σούρες στο ανάντι τµήµα του. Ο χείµαρος Αγ. Ιωάννη, που αποστραγγίζει την περιοχή στα ανατολικά του Σαρανταπόταµου. Η λεκάνη απορροής του έχει έκταση 37 τχλµ Ο χείµαρρος Σούρες, που αποστραγγίζει την περιοχή στα νότια του έργου. Το ρέµα Σούρες αποτελεί τη συνέχεια των χειµάρρων Κατσιµήδι και Σκυλόρεµα, οι οποίοι συµβάλλουν στο νοτιοανατολικό άκρο της Μάνδρας. Η λεκάνη απορροής του ρέµατος Σούρες έχει έκταση 47,24τχλµ και καταλαµβάνει το νοτιοδυτικό τµήµα της λεκάνης απορροής του Θριασίου Πεδίου. Το ρέµα Σκυλόρεµα κινείται παράλληλα µε την Παλαιά Εθνική Οδό Αθηνών Θηβών σε ένα µεγάλο τµήµα του. Η κοίτη του είναι κατά τόπους πρόσφατα διευρυµένη και συναντάται άλοτε δεξιά άλλοτε αριστερά της οδού. Κατά µήκος η χάραξη διατέµνεται και από άλλα µικρότερα ρέµατα εποχιακής ροής όπως το Λυκόρεµα. Ασωπός Μετά τον οικισµό των Ερυθρών συναντάται ένας σηµαντικός αριθµός ρεµάτων µε διεύθυνση ροής από Νότο προς Βορρά, τα οποία καταλήγουν στον ποταµό Ασωπό. Ο Ασωπός ποταµός ή Βουριένης πηγάζει από τη βορειοδυτική πλευρά των Λεύκτρων όπου συµβάλλουν οι δύο κλάδοι του ρέµατος Ασκρή και καταλήγει στον Ευβοϊκό κόλπο, µε διεύθυνση ροής από υτικά προς Ανατολικά. Η λεκάνη απορροής του έχει εµβαδόν 760 τχλµ και διακρίνεται σε τρείς υπολεκάνες : την υπολεκάνη του άνω ρού µε εµβαδόν 280 τχλµ, την υπολεκάνη του µέσου ρού µε εµβαδόν 417τχλµ και την υπολεκάνη του κάτω ρού µε εµβαδόν 62 τχλµ. Το µήκος του Ασωπού στην υπολεκάνη του άνω ρού, είναι περίπου 13

14 29χλµ, µε µέση κατά µήκος κλίση 2,5. Στο τµήµα αυτό δέχεται τα νερά των ρεµάτων Λυκόρεµα, Καλαµάτα, Μπρέσικο, Ξεριά καθώς και άλλων µικρότερων. Το µήκος του Ασωπού στην υπολεκάνη του µέσου ρού είναι περίπου 27 χλµ. Η κατά µήκος κλίση του είναι ιδαίτερα αυξηµένη στο τµήµα εντός της µισγάγγειας κατάντη της αφνούλας, περίπου 10, ενώ η µέση κλίση στην υπόλοιπη λεκάνη του µέσου ρου είναι 5,7. Στο τµήµα αυτό ο Ασωπός τροφοδοτείται από τα ρέµατα Σκληρόρεµα Αγοράτιζας, Γάτας, Μπιθιακοί, Θερµοδών και Κουκίστρα. Το µήκος του Ασωπού στον άνω ρου υπολογίζεται σε 12 χλµ και η κατά µήκος κλίση του εκτιµάται σε 3,5. Μαυρατζάς- Καµάρες Οι κύριοι χείµαρροι στην ευρύτερη περιοχή των Μεγάρων είναι ο Μαυρατζάς και τα ρέµατα Καµάρες, Αγ. Παρασκευή, Αγ. Ελεούσα, Μαυροσπηλιά και Παράπηγα/ Τρύπα. Οι κοίτες των χειµάρρων αυτών διαµορφώνονται κατά το µεγαλύτερο τµήµα τους εντός των πλειστοκαινικών αποθέσεων που συνίστανται από εναλλασσόµενα σκληρά και µαλακά στρώµατα, που εµφανίζουν γενική διεύθυνση Β ΝΑ και κλίση ΒΑ. Ο κυριότερος χείµαρρος που αποστραγγίζει στην περιοχή των Μεγάρων είναι το ρέµα Καµάρες µε µήκος 22 χλµ και έκταση λεκάνης απορροής 11,2 τχλµ. Η ανάπτυξη του χειµάρρου αυτού εµφανίζεται διαφορετική στο ανατολικό από ότι στο δυτικό τµήµα. Οι χείµαρροι του ανατολικού τµήµατος της λεκάνης απορροής που οι πηγές τους βρίσκονται στο ορεινό συγκρότηµα Πατέρας εµφανίζουν µειωµένη επιφανειακή απορροή λόγω του υψηλού βαθµού αποκάρστωσης των αναθρακικών ιζηµάτων που δοµούν την υψηλή ζώνη της λεκάνης απορροής (όρος Πατέρα). Οι περισσότεροι από τους χειµάρρους αυτούς δεν διατηρούν στις κοίτες τους νερό παρά µόνο λίγες ώρες και µόνο µετά από ραγδαίες βροχοπτώσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που οι κοίτες των εντός των πλειστοκαινικών αποθέσεων είναι αβαθείς. Αντίθετα οι χείµαρροι του δυτικού τµήµατος εµφανίζουν διαµορφωµένες και βαθειές κοίτες, διατηρούν ροή νερού για µεγάλο χρονικό διάστηµα πλην όµως οι χείµαρροι αυτοί είναι µικρής ανάπτυξης ή το τµήµα της περιοχής εντός της οποίας αναπτύσσεται η λεκάνη αποστράγγισής των εµφανίζει περιορισµένη έκταση. Β.4.3 Πηγές Η γεωλογική δοµή του Κιθαιρώνα (κατά πλειοψηφία ασβεστόλιθοι και δολοµίτες) δεν επιτρέπουν την δηµιουργία πολλών πηγών ή θέσεων που συγκρατούν νερό. 14

15 υτικά του οικισµού των Βιλλίων πλησίον της οδού προς Πόρτο Γερµενό, υπάρχει η βρύση της Τσίας, πηγή µικρής ροής που έχει διαµορφωθεί σε βρύση. Μικρή πηγή συναντάται ακόµη στην Παναγία Γκούρας στην οµώνυµη χαράδρα βορείως των Βιλλίων (όπου και οι ερειπωµένοι υδρόµυλοι), από την οποία υδρεύονται τα Βίλλια. Άλλη πηγή είναι µεταξύ των οικισµών Ερυθρών και Πλαταιών δίπλα στο εκκλησάκι της Αγ. Αννας, η πηγή Βεργούτιανη, που παλιότερα τροφοδοτούσε το µικρό ποτάµι Ωερόη (Λιβαδόστρα).. Η διάταξη των πετρωµάτων της Πάστρας, εµποδίζει την ύπαρξη πηγαίων νερών. Λίγα νερά απαντώνται στα χαµηλά, όπως στην Κάζα, στην Μονή Οσίου Μελετίου καθώς και σε πηγάδια στα βόρεια, κοντά στο ερηµοκκλήσι του Αγ. Αθανασίου και λίγο δυτικότερα στο παλιό µοναστήρι του Προφ. Ηλία. Στα ανατολικά τµήµατα της Πάστρας που εµπίπτουν στον Ν. Βοιωτίας εµφανίζονται τοπικά περισσότερες υγρές θέσεις, λόγω της γεωλογικής δοµής των σχιστολίθων και του υψηλού υδάτινου ορίζοντα. Ο ορεινός όγκος του Πατέρα, αποτελούµενος γεωλογικά από σχιστόλιθους, δεν ευνοεί την ύπαρξη πηγών ή υγρών θέσεων, τουλάχιστον στα ψηλότερα τµήµατά του. Στους τοπικούς σχηµατισµούς σχιστολίθων στη θέση Μυρίνι συναντώνται τρεις πηγές (Γκίνη, Σταµάτιζα και κοντά στο µοναστήρι της Αγ. Τριάδας). Συναντώνται όµως αρκετά πηγάδια σε υψοµετρικές στάθµες από 300 µ. µέχρι 680 µ. (Αγ. Γεωργίου, Οσίου Μελετίου, Ζωηρέζας, Σταµέλου, Καρατζάδων, Κρύο Πηγάδι, Κυπαρίσι, Ταξιαρχών κ.α.). Στον ορεινό όγκο των Γερανείων, εντός των ορίων του Ν. Αττικής δηλ. στις νότιες και ανατολικές κλυτίες των Γερανείων, δεν υπάρχουν πηγές ή υγρές περιοχές τουλάχιστον στα ανώτερα σηµεία. Οι δύο λίµνες (Ηραίου και Μαυρολίµνης), και η φηµισµένη πηγή του Λουτρακίου βρίσκονται στον Ν. Κορινθίας. Σαν εξαίρεση απαντώνται µεταξύ των κορυφών Τρείς Πόρτες και Μακρυπλάγι δύο πηγές, η Γκούρα βόρεια της κορυφής Μακρυπλάγι και η Γκούρα Κόκαλη νότια της οµώνυµης κορυφής. Η µια σχηµατίζει µικρούς καταρράχτες στην ροή της, υπόκειται όµως στην υδροµάστευση. Β. 5. Χλωρίδα- Πανίδα Β.5.1. Χλωρίδα Βλάστηση Με βάση τις συστηµατικές καταγραφές που έχουν γίνει κατά καιρούς για τους ορεινούς όγκους της δυτικής Αττικής, εκτιµάται ότι στην περιοχή αυτή υπάρχουν περισσότερα από 1000 είδη φυτών. Είναι επίσης γνωστό ότι στις κορυφές των Γερανείων, του Κιθαιρώνα, του Πατέρα και της Πάρνηθας υπάρχουν σπάνια και ενδηµικά της Αττικής ή της Νοτίου Ελλάδας φυτά, τα οποία κατάφεραν να επιβιώσουν παρά την έντονη βοσκή και την 15

16 υποβάθµιση. Οι περιοχές αυτές των υψηλότερων κορυφών έχουν περιληφθεί στους βιότοπους του προγράµµατος Corine. Στη βλάστηση της περιοχής κυριαρχεί η χαλέπιος πεύκη και τα αείφυλλα πλατύφυλλα, ενώ η ελάτη περιορίζεται στις υψηλότερες κορυφές πάνω από τα µ. Τα αείφυλλα πλατύφυλλα εµφανίζονται ως υπόροφος της χαλεπίου πεύκης ή ως οπισθοδροµική διάπλαση, όπου για διάφορους λόγους, η χαλέπιος πεύκη µετά από επαναλαµβανόµενες πυρκαγιές και έντονη βοσκή δεν κατάφερε να αναγεννηθεί. Τα είδη της δασικής βλάστησης που συναντούµε κατά σειρά προτεραιότητας εµφανίσεως είναι : Pinus halepensis, Quercus coccifera, Arbutus unedo, Arbutus adrachne, Phillyrea media, Pistacia terebinthus, Pistacia lintiscus, Juniperus foenicea, Quercus ilex, Olea oleaster, Abies cephalonica. Επίσης σποραδικά ή κατά θέσεις συναντούµε τα είδη : Erica verticilata, Erica arborea, Platanus orientalis, Ceratonia siliqua, Tamarix gallica, Myrtus commynis, Quercys aegilops, Nerium oleader, Vitex agnus castus, Pirus amygdaliformis, Rhamnus graecus, Rhammus alaternus, Rhus cotinus, Ostrya carpinifolia, Fraxinus ornus, Quercus pupescens, Quercus conferta, Berbetis cretica, Juniperus oxycedrus, Crategus monogina, Smilax aspera. Συστάδες πολυετών φρυγάνων εµφανίζονται σε περιοχές προχωρηµένης υποβάθµισης µε τα εξής χαρακτηριστικά είδη: Phlomis fructicosa, Coridothymus capitalus, Poterium spinosum, Genista acanthoclada, Euphorbia acanthothamnhs, Globularia alypum, Cistus villosus, Cistus salvifolius, Cistus monspeliencis. Όσον αφορά τα ελατοδάση στη υτική Αττική αποτελούν τη σηµαντικότερη οικολογική µονάδα και περιορίζονται στις υψηλότερες κορυφές των Γερανείων, του Πατέρα και του Κιθαιρώνα, στο ανατολικό ξηροθερµικό όριο της φυσικής εξαπλωσής τους. Έχουν εξαπλωθεί σε δυσµενείς εδαφικές συνθήκες και έχουν υποβαθµιστεί σηµαντικά µε την κτηνοτροφία και τις παράνοµες υλοτοµίες. Σήµερα συγκροτούνται µόνο από υπέργηρα άτοµα, λείπει η µεσαία κλάση ηλικίας και δεν υπάρχει ίχνος φυσικής αναγέννησης για να αντικαταστήσει τα υπέργηρα άτοµα τα οποία ξηραίνονται. Βλάστηση ρυακιών και χειµάρρων Εξαιτίας της ασβεστολιθικής γεωλογικής δοµής του µεγαλύτερου τµήµατος των τριών βουνών, οι υγρές θέσεις και τα ρυάκια µε συνεχή ροή νερού είναι περιορισµένα σε λίγες µόνο θέσεις των Γερανίων (κυρίως σε οφιόλιθους) και της Πάστρας (σε σχιστόλιθους), ενώ συχνοί είναι οι χείµαρροι. Τέτοιες θέσεις έχουν εντοπιστεί στην περιοχή της κορυφής Πίντιζα των Γερανείων και στην πηγή Γκούρα στην κορυφή Μακρυπλάγι του ίδιου όρους. Αντίθετα µια χαρακτηριστική 16

17 βλάστηση που συνδέεται µε τη συνεχή παροχή νερού, εντοπίζεται στα Γεράνεια και την Πάστρα, η οποία όµως παρουσιάζει έντονα σηµάδια υποβάθµισης τόσο από τις διακυµάνσεις στην εποχική παροχή νερού, όσο και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες (υδροµαστεύσεις, βόσκηση κλπ). Το χαρακτηριστικότερο είδος αυτής της βλάστησης είναι ο Πλάτανος Platanus orientalis, το οποίο έχει σποραδική εµφάνιση στην περιοχή και περιορίζεται σε λίγες χαράδρες του ανατολικού τµήµατος της Πάστρας και του βόρειοδυτικού τµήµατος των Γερανείων, κοντά σε τρεχούµενο νερό. Υγρές σκιερές ρεµατιές στα χαµηλότερα δυτικά τµήµατα των Γερανείων εµφανίζουν µια πυκνή τοπικά αδιαπέραστη βλάστηση πολυετών ειδών και θάµνων που αποτελείται κυρίως από rubus sancus, Phragmites australis, Bupleurum fruticosum, Nerium oleander, Arbutus andrachne, Pistacia lentiscus, Myrtus communis, Clemantis flammula και Smilax aspera. Σε περισσότερο ανοικτές θέσεις εµφανίζονται υγρόφιλα είδη του γένους Γεράνεια όρη Όλο το ορεινό συγκρότηµα των Γερανείων είναι κυριολεκτικά κατάφυτο από έλατα (κεφαληνιακή ελάτη), πεύκα (χαλέπιο πεύκη και µαύρη πεύκη), δρύες, πλατάνια, σχίνα, πικροδάφνες, µυρτιές, κουµαριές, ρείκια, έβενους και µεγάλα πουρνάρια. Πολλές περιοχές είναι αδιάβατες από την πυκνή βλάστηση, όπως είναι το ύψωµα Μαυροβούνι, το Λίσι και όλες οι βόρειες πλαγιές από Μαυρολίµνη µέχρι Αγ. Βλάσιο και Σχίνο. Τα Γεράνεια έχουν επίσης πλούσια αρωµατική και φαρµακευτική χλωρίδα. Έχουν καταγραφεί 946 φυτικά είδη. Οι τύποι οικοτόπων της περιοχής είναι χαρακτηριστικοί για τα µεσογειακού τύπου οικοσυστήµατα, όπως δάση αείφυλλων σκληρόφυλλων, µε Quercus coccifera (πουρνάρι), Pistacia lentiscus (σχίνο), P. terebinthus (κοκορεβιθιά), Phillyrea latifolia (φιλλύκι), Cistus creticus (λαδανιά), C. monspelliensis και Brachypodium ramosum, που καλύπτουν την πλειονότητα των ασβεστολιθικών πλαγιών. Στην περιοχή εµφανίζεται υψηλή δασοκάλυψη µε κωνοφόρα είδη της εύκρατης ζώνης, κυρίως µε δάση χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis). Παρόχθιες διαπλάσεις υγρόφιλων ειδών, µικρής έκτασης, εµφανίζονται κατά µήκος των ρεµάτων περιοδικής ροής, µε Nerium oleander (πικροδάφνη) και Vitex agnus castus (λυγαριά). Οι υψηλότερες και ψυχρότερες εκτάσεις του δάσους στο βουνό, καλύπτονται από άριστης δοµής συστάδες της ενδηµικής ελάτης, Abies cephalonica. Το δάσος Ελάτης µε βόρειο προσανατολισµό, καταλαµβάνει τη µεγαλύτερη έκταση και χαρακτηρίζεται από αυξηµένη υγρασία εδάφους και αέρα λόγω µεγαλύτερης σκίασης και των επικρατούντων 17

18 βροχοφόρων ανέµων, οι οποίοι πνέουν µε βόρειοδυτική κατεύθυνση. Η βλάστηση στις εκτάσεις αυτές αποτελείται από υψηλό δάσος ελάτης, µε παρουσία παρεδαφιαίων µεσόφυτων όπως τα είδη Geacaryum parnassicum, Doronicum orientale, Crepis fraasii, Cerastium brachypetalum, Geranium lucidum. Αντίθετα τα δάση ελάτης µε νότιο προσανατολισµό, χαρακτηρίζονται από πιο ξηροθερµικές συνθήκες, µε µεγαλύτερη ηλιοφάνεια και θερµοκρασία και η βλάστηση αποτελείται πάλι από δάσος ελάτης µε χαµηλότερου ύψους και αραιότερης φυτοκάλυψης άτοµα. Και εδώ υπάρχει παρεδαφιαία βλάστηση, από περισσότερα και πιο ξηροφυτικά είδη, όπως Euphorbia myrsinites, Ballota acetabulosa, Alyssum montanum κλπ. Άλλα σηµαντικά οικοσυστήµατα που απαντώνται στο βουνό, είναι τα ασβεστολιθικά βράχια. Στο ελάχιστο έδαφος που υπάρχει ανάµεσα στα ασβεστολιθικά βράχια, φυτρώνουν βραχόφιλα ποώδη είδη όπως τα Aubrieta deltoidea, Pterocephalus perenis, Cerastium candissimum, Jurinea mollis, Aethionema saxatile, Centaurea raphanina ssp.mixta, Saxifraga chrysosplenifolia. Πρόκειται για το οικοσύστηµα που συγκεντρώνει τα σηµαντικότερα είδη από τα ενδηµικά του βουνού. Άλλες σηµαντικές µονάδες στα Γεράνεια, είναι τα ορεινά χορτολίβαδα σε οφιόλιθο. Το χαρακτηριστικό του τύπου αυτού είναι η απουσία δενδρώδους βλάστησης πάνω στο φτωχό σε θρεπτικά στοιχεία οφιολιθικό γεωλογικό υπόστρωµα. Τα είδη που επικρατούν είναι Bromus sterilis, euphorbia rigida, Anthemis arvensis, Lamium amplexicaule, Centaurea attica ssp. Megarensis (αποκλειστικά στον οφιόλιθο τοπικό ενδηµικό), Saponaria calabrica, Campanula spathulata, Acantholimon echinus, Alyssum murale, Helictotrichon convolutum, Vinca heracea, Armeria canescens, Paronychia macedonica τα οποία δεν είναι είδη αποκλειστικά του οφιόλιθου. Τα Acantholimon echinus, Armeria canescens και Paronychia macedonica βρίσκονται µόνο στο οφιολιθικό διάσελο στις Τρείς Πόρτες και είναι είτε βαλκανικά ενδηµικά είτε ενδηµικά της Μεσογείου. Τέλος σηµαντική οικολογική µονάδα είναι και το δάσος ελάτης σε οφιόλιθο µε συνδεδρίες µαύρης πεύκης. Πρόκειται για σχετικά αραιό και µετρίου ύψους δάσος ελάτης που εδράζεται πάνω στον οφιόλιθο, ο οποίος υστερεί σε θρεπτικά στοιχεία σε σχέση µε τον ασβεστόλιθο. Οι συνδεδρίες µαύρης πεύκης είναι η σηµαντικότερη και σπανιότερη οικολογική µονάδα που βρέθηκε στο δάσος Ελατιάς Γερανείων. Πρόκειται για συνδεδρίες µαυρόπευκων µε υποόροφο πλούσιο σε κέδρο Juniperus oxycedrus, που παρουσιάζουν αντοχή και προτίµηση στο οφιολιθικό υπόστρωµα. Επίσης απαντούνται φρύγανα και διαπλάσεις αρκεύθου (Juniperus phoenicea), που καλύπτουν σηµαντική έκταση. Επίσης η ευµεσογειακή υποζώνη βλάστησης Oleo ceratonion, εκπροσωπείται από θαµνώδη είδη όπως τα Ceratonia siliqua (χαρουπιά), Juniperus phoenicea (άρκευθος) και Olea oleaster (αγριελιά). 18

19 Κιθαιρώνας Ο Κιθαιρώνας είναι κυριολεκτικά κατάφυτος από κοινά πεύκα (χαλέπιος πεύκη) στα χαµηλά και από έλατα (κεφαλληνιακή ελάτη) στα ψηλά. Πολλές πλαγιές του είναι αδιάβατες από την πυκνή βλάστηση, έχει όµως δοκιµαστεί από πυρκαγιές µέχρι καοι πρόσφατα. Τα δάση του Κιθαιρώνα από έλατα, πεύκα, µεγάλα πουρνάρια, φιλίκια, κέδρα και αγριοφυστικιές ήταν ονοµαστά από την αρχαιότητα. Έχουν καταγραφεί 835 φυτικά είδη. Εκµεταλλευόµενοι τα πυκνά δάση του Κιθαιρώνα οι κάτοικοι των γύρω περιοχών και κυρίως των Βιλίων ασχολήθηκαν µε την συλλογή και την επεξεργασία της ρητίνης. Η οριοθετηµένη από το πρόγραµµα καταγραφής βιοτόπων Corine έχει συνολική έκταση στρέµµατα µε ελάχιστο υψόµετρο 800 µέτρα και µέγιστο υψόµετρο τα 1407 µέτρα. Οι κύριοι τύποι οικοσυστηµάτων στην περιοχή του όρους Κιθαιρώνα είναι οι εξής: ασικά οικοσυστήµατα Υποβαθµισµένα χερσαία οικοσυστήµατα Παραποτάµια οικοσυστήµατα Όσον αφορά τα δασικά οικοσυστήµατα αυτά εντοπίζονται περισσότερο στις υψηλότερες περιοχές καθώς και στο νοτιοδυτικό τµήµα του όρους. Η ποικιλία των ειδών της βλάστησης είναι εµφανής. Στις υψηλότερες περιοχές η κυριαρχούσα βλάστηση ήταν τα δάση της Κεφαλληνιακής ελάτης τα οποία καταλάµβαναν µια ενιαία και εκτεταµένη έκταση. Νότια και βορειοανατολικά της βλάστησης της Κεφαλληνιακής ελάτης εκτείνονταν µια µια εκτεταµένη ζώνη µε υποβαθµισµένη, λόγω της βόσκησης, βλάστηση κονοφώρων (Pinus halepensis). Στο νότιο ανατολικό τµήµα του ελατοδάσους υπήρχε και ένα αµιγές πευκοδάσος. Βόρεια της ζώνης των ελάτων η σκληροφυλλική βλάστηση ήταν σε καλύτερη κατάσταση, ενώ στο δυτικό τµήµα και ιδιαίτερα στο νοµό Βοιωτίας εκτείνονταν δάση χαλεπίου πεύκης. Το εκτεταµένο και υψηλού εξελικτικού σταδίου δάσος Κεφαλληνιακής ελάτης έχει µετατραπεί σε ζώνη φυσικών βοσκοτόπων, σε ζώνη θάµνων και βοσκοτόπων και σε µεταβατικές δασώδεις θαµνώδεις εκτάσεις. Η µεταβολή των φυτοκοινοτήτων ανάµεσα την περίοδο στο όρος Κιθαιρώνας είναι χαρακτηριστική αντιπροσωπευτική της υποβάθµισης των οικοσυστηµάτων στο Αττικό τοπίο κατά τα τελευταία 30 χρόνια. Ο πρίνος και δευτερευόντως το φιλίκι απαντώνται στον µεν δυτικό τµήµα του βουνού όπου κυριαρχεί η ελάτη, σε µίξη κατ άτοµο, οµάδες και στα διάκενα, ενώ στο ανατολικό µισό όπου δεν υπάρχει η ελάτη συγκροτούν θαµνώνες µέσης πυκνότητας, σε µεγάλο ποσοστό µίξης στην περιοχή αυτή µε τον οξύκεδρο (Juniperus oxycedrus). Εκτός από τα ανωτέρω είδη συναντώνται επίσης διάσπαρτα προς τα χαµηλότερα ο Φράξος (Fraxinus ornus), η Οστριά (Ostrya carpinifolia) και η Κουµαριά (Arbutus onedo). 19

20 Τα ρέµατα του όρους Κιθαιρώνα, στο µεγαλύτερό τους ποσοστό είναι διαλείπουσας ροής και υποστηρίζουν βλάστηση προσαρµοσµένη στην παρουσία υδατικού περιβάλλοντος όπως πλατάνια, δάφνες, µυρτιές, λυγαριές και πικροδάφνες. Από τα σηµαντικά είδη χλωρίδας που αποτελούν και χαρακτηριστικά είδη του νοµού Αττικής και της νότιας Ελλάδας είναι τα ακόλουθα : Bolanthus graecus, Campanula celsii spathulifolia, Centaurea pseydocadmea, Fritillaria graeca, Malosorbus florentina, Nepeta argolica argolica, Onosma spuneri, Rindera graeca, Scutellaria rypestris parnassica, Sideritis raeseri attica. Όρος Πατέρας Ένα µεγάλο µέρος του Πατέρα που ήταν κυριολεκτικά κατάφυτο από πεύκα και πουρνάρια κάηκε στη µεγάλη πουρκαγιά του Ακόµη βέβαια έχει πεύκα, σχίνα, κουµαριές και έλατα στις ψηλές κορυφές του. Έλατα υπάρχουν ακόµη και στη Β άκρη του, µεταξύ Κολοσούρας και Γκορίτσας, καθώς και στο Καρύδι. Η οριοθετούµενη από το πρόγραµµα καταγραφής βιοτόπων Corine περιοχή ανέρχεται σε στρέµµατα µε χαµηλότερο υψόµετρο τα 600 µέτρα και υψηλότερο τα 1132 µέτρα. Οι κύριοι τύποι οικοσυστηµάτων που παρουσιάζονται στο όρος Πατέρα είναι οι εξής : ασικά οικοσυστήµατα Υποβαθµισµένα χερσαία οικοσυστήµατα Παραποτάµια οικοσυστήµατα Τα δασικά οικοσυστήµατα ήταν εξαιρετικά εκτεταµένα και οµοιογενή στο όρος Πατέρα. Στις υψηλότερες κορυφές υπήρχε οµοιογενές δάσος κεφαληνιακής ελάτης και περιφερειακά αυτής εκτεινόταν µια σηµαντική έκταση µε πευκοδάση υψηλού εξελικτικού σταδίου. Μόνο στα δυτικά της οριοθετηµένης περιοχής υπήρχε αραιή βλάστηση πευκοδάσους. Οι ζώνες που κυριαρχούν είναι εκείνες των µεταβατικών δασικών θαµνωδών εκτάσεων, των εκτάσεων µε σκληροφυλλική βλάστηση και των εκτάσεων µε αραιή βλάστηση. Η περιοχή διαθέτει σηµαντικά είδη χλωρίδας που αποτελούν και χαρακτηριστικά είδη του νοµού Αττικής και της νότιας Ελλάδας είναι τα ακόλουθα : Acantholimon echinus lycaonicum, Asperula baenitzii, Asperula pulvinaris, Centaurea subsericans, Cerastium candidissimum, Convolvulus boissieri parnassicus, Dianthus serratifolius serratifolius, Fritillaria graeca, Nepeta argolica argolica, Onosma kaheirei, Sideritis raeseri attica, stachys spruneri, Thymus parnassicus. Πάστρα 20