ΡΟΚΟΚΟ (18ος αιώνας) ΤΕΧΝΕΣ - ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Transcript

1 1 ΡΟΚΟΚΟ (18ος αιώνας) ΤΕΧΝΕΣ - ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΤΟ ΡΟΚΟΚΟ ΓΕΝΙΚΑ ΡΟΚΟΚΟ λέξη που ηχεί περίεργα = ήχος που υποδηλώνει μία σκωπτική (ειρωνική, κοροϊδευτική) έννοια = έχει καταρχήν αρνητική σημασία προέρχεται από την επανάληψη της πρώτης συλλαβής της γαλλικής λέξης rocaillle (ροκάιγ = κοχύλι) υποδηλώνει: 1) αφενός μία καθαρά διακοσμητική κατασκευή για τεχνητές σπηλιές (νυμφαία) από ακανόνιστα διαβρωμένα βράχια διακοσμημένα με κοχύλια ή οστρακοειδή = ένα αυτάρεσκο καπρίτσιο της αριστοκρατίας 2) αφετέρου άρνηση κάθε ορθολογισμού συνδεδεμένου με το «κλασικό» = ανάγκη για αποδέσμευση από αυστηρούς κανόνες αναπαράστασης με ακρίβεια, ανάγκη για ανανέωση μέσα από νέους κανόνες στηριγμένους στη φύση, κανόνες απρόβλεπτους και απροσδιόριστους όπου επικρατεί σαφώς το ερωτικό στοιχείο ΡΟΚΟΚΟ Διακοσμητικό στυλ: οι ρίζες του οποίου ανάγονται περίπου στα 1714 Γαλλία: το ροκοκό συνδέεται κυρίως με τη γαλλική κουλτούρα = με την Αυλή του Λουδοβίκου ΙΕ (εγγονού του «Ήλιου» ΙΔ ), με τα ανάκτορα δεν επηρέασε την εκκλησιαστική ζωγραφική Ιταλία: δείγματα σπουδαίων διακοσμητικών τοιχογραφιών της οικογένειας των Τιέπολο στη Βενετία (Gombrich: εικόνες ) και σημαντικά έργα και νέες ιδέες σε ζωγραφική και χαρακτική με θεματική το τοπίο = στη Βενετία ολόκληρη σχολή παραγωγής τοπίων (για εμπόριο με Άγγλους κυρίως περιηγητές), με πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους τον Τζιοβάνι Αντόνιο Κανάλ και τον Φραντσέσκο Γκουάρντι (Gombrich: εικόνες 290) Σημαντικό: 18ος αιώνας (ροκοκό) = κορύφωση της απολυταρχίας, με σύμβολα τη χλιδή και την αλόγιστη σπατάλη και στόχο την επίδειξη και την ενίσχυση της εξουσίας στη συνείδηση του λαού δημιουργία ανακτότων και πολυτελέστατων μοναστηριών σε γερμανόφωνες χώρες (Γερμανία και Αυστρία) = οι ηγεμόνες είναι οι τοποτηρητές του Θεού (ancient regime = Παλαιό Καθεστώς) 18ος αιώνας (ροκοκό) = ολοκληρώνεται με τη Γαλλική Επανάσταση η επαναστατική διακήρυξη ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσιοι και έχουν ίδια δικαιώματα ΔΕΝ επηρεάζει ιδιαίτερα τις τέχνες (ειδικά την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική) η τέχνη μετά τη Γαλλική Επανάσταση (19ος αιώνας) μοιάζει αντίθετα να αντιστρατεύεται τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού ΤΟ ΡΟΚΟΚΟ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Οι ρίζες του ροκοκό βρίσκονται στις αξίες και στον τρόπο ζωής της αριστοκρατίας που περιβάλλει τον απόλυτο μονάρχη κυρίαρχο αρχιτεκτονικό έργο της εποχής είναι το ανάκτορο των Βερσαλλιών

2 2 Οι εικαστικές τέχνες (κυρίως η αρχιτεκτονική) υπηρετούν την απόλυτη μοναρχία, όπως αυτή καθορίστηκε από Λουδοβίκο ΙΔ ήδη από τέλη 17ου αιώνα η Αυλή του (νέα αριστοκρατία με κρατικά αξιώματα) οι βασικότεροι αγοραστές έργων τέχνης Ζαν Μπατίστ Κολμπέρ (πολιτικός σύμβουλος του βασιλιά) = διοικητικά διατάγματα με τα οποία η οργάνωση των Καλών Τεχνών βρίσκονται υπό την προστασία της μοναρχίας καλύτεροι τεχνίτες επίπλων, ταπήτων και πορσελάνης εργάζονται με μισθό για λογαριασμό Αυλής = δημιουργία ταπητουργείων Γκομπελέν (Gombrich: σελίδα 455) και πορσελάνες Σεβρ όλες οι εικαστικές τέχνες συνυπάρχουν αρμονικά, με στόχο υστεροφημία βασιλιά καταρχήν: ολοκλήρωση του παλιού ανακτόρου του Λούβρου στη συνέχεια: νέο ανάκτορο Βερσαλλιών σε εξοχική περιοχή κοντά στο Παρίσι (μεταφορά έδρα της Αυλής), που ξεκινά να χτίζεται ήδη από αρχιτεκτονικό έργο που εντυπωσιάζει και επιβάλλεται (ως τότε αυτό με καθεδρικούς ναούς) αρχιτέκτονες Λουί λε Βω και Ζυλ Αρντουέν Μανσάρ = ογκώδες κεντρικό κτίριο και παράπλευρες ανεξάρτητες πτέρυγες και διακόσμηση τεράστιου πάρκου με γλυπτικά συμπλέγματα και σιντριβάνια αρχιτεκτονικός σχεδιασμός πάρκου από Αντρέ Λε Νοτρ σχεδιάστηκε ώστε να είναι το μεγαλύτερο ανάκτορο του κόσμου γνωστότερη αίθουσα: η Αίθουσα των Κατόπτρων (ο ένας τοίχος αποτελείται από καθρέφτες που φωτίζονται από το πάρκο έξω) με έργα Λεμπρέν για νικηφόρους πολέμους «Βασιλιά Ήλιου» Gombrich: ανάκτορο των Βερσαλλιών, εικόνες (ΜΠΑΡΟΚ ή ΡΟΚΟΚΟ;;;) ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Αντουάν Βατώ ( Antoine Watteau) Όχι ένας τυχαίος ζωγράφος καταγόταν από Φλάνδρα, έφτασε στο Παρίσι 17 χρονών, μαθήτευσε κοντά σε σπουδαίο ζωγράφο εποχής Ζιλώ (Gillot) σκηνικά για έργα της Commedia dell Arte (βενετσιάνικο κωμικό θέατρο) = επηρεάζουν την κατοπινή ζωγραφική του σε επαφή με το έργο του Ρούμπενς 1717: μέλος Γαλλικής Ακαδημίας των Τεχνών σε κατηγορία «Υπαίθριων Αβρών Γιορτών» με έργο «Επιβίβαση για (από) τα Κύθηρα», επισκέπτες γιορτάζουν τον έρωτα σε νησί Αφροδίτης και θυσιάζουν σε άγαλμα θεάς, που είναι μισοκρυμμένο στα δέντρα του πάρκου = έργο με δύο εκδοχές αριστοκρατία και ηθοποιοί ιταλικής κωμωδίας σε παραδεισένια δάση, ερωτευμένοι νέοι και γέροι, ζουν σε μία συνεχή γιορτή = μόνιμο θέμα σε έργα Βατώ Gombrich: εικόνα 298 Φρανσουά Μπουσέ (François Boucher) Σε έργα καλλιτεχνών ροκοκό απεικόνιση κομψότητας, αβρότητας, ανάλαφρο κλίμα (όχι η πραγματικότητα) πρωταγωνιστής σε ζωγραφική και χαρακτική αυτής της φιληδονης και αισθαντικής εποχής ο Μπουσέ επηρεάστηκε από Βατώ και Τιέπολο δάσκαλος στο σχέδιο της Μαρκησίας ντε Πομπαντούρ (προστατευόμενός της) διευθυντής σε βασιλική ταπητουργία Γκομπελέν τίτλος «πρώτου ζωγράφου βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ» ποιμενικές σκηνές (= είδος «Υπαίθριες γιορτές») και μυθολογικές σκηνές ελληνορωμαϊκής Αρχαιότητας (π.χ. Ηρακλής και Ομφάλη) χαρακτικά = εικονογραφήσεις για τα έργα Μολιέρου Ζαν Μπατίστ Σιμεόν Σαρντέν ( Jean Baptiste Simeon Cardin)

3 3 Στον αντίποδα Βατώ και Μπουσέ = απλότητα, διάχυτη μελαγχολία, ακινησία μορφών, χρώματα: γήινες ώχρες, γκρίζο, υπόλευκο σκηνές σε απλά αστικά δωμάτια ή στην κουζίνα, όπου συνήθως δουλεύει μια μοναχική θλιμμένη γυναίκα ίδιο αγοραστικό κοινό με Μπουσέ (αμφότεροι επιτυχημένοι) = ποικιλία γούστου αριστοκρατικής τάξης = άλλοι προτιμούν την αυτάρεσκη τρυφηλότητα και άλλοι την ηθική και τη μετριοπάθεια Gombrich: εικόνα 308 Ζαν-Ονορέ Φραγκονάρ (Jean-Honoré Fragonard) Μαθητής του Μπουσέ και του Σαρντέν ταξίδι στη Ρώμη και επαφή με ιταλική τέχνη τοπία με ερειπωμένες αρχαιότητες ευνοούμενος καλλιτέχνης «Παλαιού Καθεστώτος» και κυρίως Μαντάμ Ντυμπαρί (ερωμένης Λουδοβίκου ΙΔ ) = του παρήγγειλε τέσσερις μεγάλους πίνακες με αισθησιακά θέματα (όπως «Η πρόοδος του έρωτα») κλίμα άκρατου αισθησιασμού και χιλιδής = δείγμα ηθικής κατάπτωσης απόλυτης μοναρχίας και επιβολής της σε βάρος λαού = Γαλλική Επανάσταση ο Φραγκονάρ εγκαταλείπει Παρίσι 1789, επιστρέφει 1794 (πρόεδρος Επιμελητών Λούβρου, διορισμός από παλιό μαθητή του Ζακ Λουί Νταβίντ) μαζί με Βατώ και Μπουσέ = οι σημαντικότεροι «ηθογράφοι» = σκηνές της καθημερινής ζωής στο προεπαναστατικό Παρίσι σε έργο Φραγκονάρ διακρίνεται αμυδρά η επερχόμενη παρακμή και ήττα απολυταρχίας Gombrich: εικόνα 310 Μαρί Λουίζ Ελιζαμπέτ Βιζέ-Λεμπρέν (Marie Louise Elizabeth Vigée-Lebrun) Μία από τις ελάχιστες πραγματικά αξιόλογες γυναίκες ζωγράφους δυτικοευρωπαϊκής τέχνης κόρη ζωγράφου, σύζυγος του ζωγράφου και εμπόρου έργων τέχνης Λεμπρέν, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών αγαπημένη ζωγράφος βασίλισσας Μαρίας Αντουανέτας, εγκατέλειψε Παρίσι 1789 τοπία και γυναικεία πορτραίτα αριστοκρατίας μεγαλύτερη συγκράτηση σε τρόπο απόδοσης μορφής = νεοκλασική λιτότητα Νεοκλασικισμός: καλλιτεχνικό ρεύμα που μιμείται συνειδητά τα εικαστικά πρότυπα της κλασικής Αρχαιότητας = εμφανίζεται στη Γαλλία από το 1760 και κορυφώνεται με τη Γαλλική Επανάσταση και την εποχή του Ορθού Λόγου ΓΛΥΠΤΙΚΗ Λίγο πριν την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης = η τέχνη δείχνει νέο ενδιαφέρον για τον κοινό άνθρωπο και την προσωπικότητά του γίνονται ολοένα και περισσότερες προσωπογραφίες ο μεγαλύτερος προσωπογράφος της εποχής δεν είναι ζωγράφος, αλλά γλύπτης Ζαν Αντουάν Ουντόν (Jean-Antoine Houdon ) με το έργο του «Ο Βολταίρος» Gombrich: εικόνα 309 ΤΟ ΡΟΚΟΚΟ ΣΕ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΑΙ ΑΥΣΤΡΙΑ (τέλη 17ου και αρχές 18ου αιώνα) Αρχιτέκτονες σε Γερμανία και Αυστρία αφομοιώνουν το μάθημα από Βερσαλλίες Λούκας φον Χίλντεμπραντ ( Lucas von Hildebrandt ) Γνωστότερο έργο του: το ανάκτορο στο Άνω Μπελβεντέρε, στη Βιέννη = επτά διαφορετικές ενότητες, ρυθμισμένες ώστε να μοιάζουν με περίπτερα = στοιχεία από

4 4 ιταλικό και γαλλικό μπαρόκ (Βερσαλλίες) Gombrich: εικόνες 293 και 294 επίσης: το κλιμακοστάσιο στο ανάκτορο Πομερσφέλντεν, στη Γερμανία Gombrich: εικόνα 295 Γιάκομπ Πράνταουερ (Jakob Prandtauer) Έχτισε το καταπληκτικό μοναστήρι του Μελκ πάνω στο Δούναβη, που φιλοξενούσε ακόμα και τους αυτοκράτορες σε περιοδείες τους = μοιάζει με απόρθητο κάστρο, ανάμεσα στο Σάλτσμπουργκ και τη Βιέννη Gombrich: εικόνες 296 και 297 ΤΟ ΡΟΚΟΚΟ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΓΛΥΠΤΙΚΗ Αγγλία: δεν υιοθέτησε ποτέ πραγματικά το μπαρόκ, όπως καθολικές χώρες (Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Βαυαρία) έδωσε έργα νηφαλιότητας και αυτοσυγκράτησης (με πρότυπο τα έργα της Αναγέννησης) διαφορά λόγω προτεσταντικού δόγματος (πουριτανισμός) = οι κανόνες καλαισθησίας είναι εδώ αυστηρότεροι Σερ Κρίστοφερ Ρεν (Sir Christopher Wren) Καθεδρικός ναός Αγίου Παύλου το Λονδίνο τεράστιο κτίσμα με γιγαντιαίο τρούλο επηρεασμένος από το μπαρόκ Gombrich: εικόνες 299 και 300 Ιδιωτικές κατοικίες ευγενών: όχι εντυπωσιακά παλάτια (όπως σε καθολικές χώρες), αλλά απλές εξοχικές κατοικίες με αρχιτεκτονικές απαιτήσεις διαμόρφωση του «καλού γούστου» = προσανατολισμένο σε ιταλικά πρότυπα, κυρίως προς Αντρέα Παλλάντιο Παλλαντιανισμός (Palladianism ): αρχιτεκτονική τάση, που δεν αντιμετωπίστηκε υποτιμητικά (ως ευτελής μίμηση) αγγλική ιδιομορφία: η διαμόρφωση του «αγγλικού κήπου» = φυσικός (όχι αρχιτεκτονικά σχεδιασμένος) κήπος ή πάρκο, με ελεύθερη βλάστηση = στόχος η ατόφια ομορφιά της φύσης ωστόσο: τα κριτήρια ανθοφορίας αντλούν από ζωγραφικά έργα του Κλοντ Λορρέν = η φύση μιμείται κατά παραγγελία την τέχνη! ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Ζήτηση έργων ζωγραφικής από αριστοκρατία και αστική τάξη Αγγλίας όχι σε υψηλά επίπεδα = θέση ζωγράφου και γλύπτη όχι αξιοζήλευτη (σε σύγκριση με Γαλλία) Ουίλλιαμ Χόγκαρθ ( William Hogarth) Ζωγράφος και χαράκτης σειρά από πίνακες με ηθικοπλαστικό περιεχόμενο = να διδάξει ότι η αρετή ανταμείβεται και η κακία τιμωρείται ζωγραφική και διδαχή του δέοντος = πίνακες απαραίτητοι σε κοινωνία Gombrich: «Η πορεία του ακόλαστου», εικόνα 303 Σερ Τζόσουα Ρέυνολντς ( Sir Joshua Reynolds ) Απεικόνιση της κομψής αγγλικής κοινωνίας 18ου αιώνα προσωπογραφίες αστών είχε μελετήσει κλασικούς Αναγέννησης ακαδημαϊκός που ενστερνίζεται τους κανόνες μέτρου και καλαισθησίας Gombrich: εικόνες 304 και 305

5 Τόμας Γκέινσμπορω ( Thomas Gainsborough ) Πετυχημένος προσωπογράφος αν ο Ρέυνολντς με τον Αννιμπάλε Καρράτσι, ο Γκέινσμπορω με τον επαναστάτη Καραβάτζιο Gombrich: εικόνες 306 και 307 5