στους θεσµούς», όπως έχει γράψει η Φωτεινή Τσαλίκογλου. Η κοινωνική έκρηξη είναι το ξέσπασµα και η οργή µιας ήδη πληγωµένης και µαταιωµένης κοινωνίας,

Transcript

1 ηµοσιεύτηκε στη ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ στις ΠΑΙ ΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, τεύχος 39 Αφιέρωµα: Η νεολαία στους δρόµους «Η ΛΑΒΑ ΑΙΦΝΙ ΙΑΖΕΙ ΟΣΟΥΣ ΕΝ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ» της ήµητρας Κογκίδου Από τα εκατοντάδες συνθήµατα των κινητοποιήσεων τις µέρες αυτές η µατιά µου ξεχώρισε ιδιαίτερα αυτό. Όσοι και όσες δεν έβλεπαν τις ασύµµετρες µετατοπίσεις στα έγκατα της γης πιο πριν, εξακολουθούν και τώρα να αναρωτιούνται τι προκάλεσε την έκρηξη. Όσοι και όσες δεν έβλεπαν το ηφαίστειο πιο πριν, τις αλληλοσυγκρουόµενες πιέσεις µέσα του, τις σύνθετες κοινωνικές διεργασίες που επιµελώς έµεναν στο περιθώριο, εξακολουθούν και τώρα να σοκάρονται από τα γεγονότα. Όσοι και όσες δεν έβλεπαν αυτά πιο πριν, θα εξακολουθούν και στο µέλλον να εκφράζουν απλά την ανησυχία τους για την κλιµάκωση της βίας οµφαλοσκοπώντας, να γίνονται έξαλλοι/ες µε τους κυβερνώντες ή να επικηρύσσουν συλλήβδην την εξεγερθείσα νεολαία, να ενοχλούνται και να ταλαιπωρούνται από τις συνέπειες των µετασεισµικών δονήσεων και να αναρωτιούνται για τις συνέπειες που θα έχουν οι εικόνες αυτές της Ελλάδας που προβλήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσµο. Η αναταραχή όµως άρχισε πριν ο πυροβολισµός σκοτώσει τον Αλέξη. Η έκρηξη του ηφαιστείου είναι το αποτέλεσµα µιας κοινωνίας απογοητευµένης από τις αποτυχίες της πολιτικής. Πριν από τη σφαίρα που σκότωσε τον Αλέξη είχε προηγηθεί «η λεηλασία της νοµιµότητας και της εµπιστοσύνης 1

2 στους θεσµούς», όπως έχει γράψει η Φωτεινή Τσαλίκογλου. Η κοινωνική έκρηξη είναι το ξέσπασµα και η οργή µιας ήδη πληγωµένης και µαταιωµένης κοινωνίας, είναι η κραυγή της απόγνωσής της. Και ακόµα δεν προστέθηκαν σε αυτήν και τα νέα θύµατα της οικονοµικής κρίσης. Η δολοφονία του εφήβου Αλέξη φόρτισε συναισθηµατικά το πανελλήνιο. Με την απώλειά του ταυτίστηκαν τα παιδιά και οι νέοι σαν να ήταν στη θέση του, οι γονείς σαν να έχαναν το παιδί τους. Οι νέοι και οι νέες πρόβαλλαν στον Αλέξη τον δικό τους εαυτό και αναγνώρισαν τον δικό τους βηµατισµό στη διαδροµή του προς το θάνατο. Χιλιάδες µαθητές και µαθήτριες, φοιτητές και φοιτήτριες αλλά και πλήθος νέων κυρίως ανθρώπων βγαίνουν στον δρόµο και διαδηλώνουν. Είναι εντυπωσιακή η συµµετοχή τους στις εκδηλώσεις, αλλά ακόµη εντυπωσιακότερη είναι η συµµετοχή των γονιών. Τα ποτάµια της οργής -επί δικαίων και αδίκων- είναι για τον Αλέξη, και όχι µόνο. Η δολοφονία του ήταν απλώς η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, που προκάλεσε την έκρηξη. Είναι η διαµαρτυρία και η εξέγερση κυρίως των µελλοντικών θυµάτων της πολιτικής µας που είναι οι νέοι. Η απίστευτη διασπορά της λάβας - γεωγραφική, ηλικιακή, κοινωνική-, η ένταση, το πάθος, η επιµονή και η διάρκεια των πρόσφατων γεγονότων υποδηλώνουν ένα «εκρηκτικό» και πρωτόγνωρο κοινωνικό φαινόµενο, µια εξέγερση µε χαρακτηριστικά κινήµατος, πρωτοφανές στις διαστάσεις του και πρωτότυπο στην έκφρασή του. Θα σχολιάσω καταρχήν µια όψη αυτής της πρωτοτυπίας που βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Είναι η πρώτη φορά που ο ψηφιακός ακτιβισµός στην Ελλάδα έπαιξε τόσο σηµαντικό ρόλο στις κινητοποιήσεις. εν έχουµε µαζική κινητοποίηση µόνον µε ντουντούκες, πανώ και αφίσες, συνθήµατα στους τοίχους, δηλ µε µέσα που λίγο πολύ έχουµε µια εξοικείωση, αλλά και µε SMS, µε s και Blogς. Εκτός από τις διαδηλώσεις, ειρηνικές ή µη, τις 2

3 καταλήψεις και τις συναυλίες, σχεδιάστηκαν επίσης πολλές ιδιαίτερα καλαίσθητες αφίσες που αναρτήθηκαν στο Internet, επηρεασµένες από τη δολοφονία αλλά και τις συγκρούσεις που ακολούθησαν. Η διαµαρτυρία όχι µόνο διαδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσµο, αλλά µετατοπίστηκε και στον εικονικό κόσµο του Second Life (SLLU - Second Life Left Unity) όπου δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες του τρισδιάστατου εικονικού κόσµου να συµπαρασταθούν στην οικογένεια του Αλέξη, να συζητήσουν για τα τρέχοντα γεγονότα, να διαµαρτυρηθούν και να οργανωθούν. Το πιο σηµαντικό όµως στοιχείο του φαινοµένου που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι, κατά τη γνώµη µου το παρακάτω. Πριν από τη σφαίρα που σκότωσε τον Αλέξη και πυροδότησε την έκρηξη έπεσαν πολλές σφαίρες στο πολιτικό µας σύστηµα που το οδήγησαν στην καθολική απαξίωσή του µετά από αλλεπάλληλα µεγάλα σκάνδαλα. Σκάνδαλα που έκαναν πιο προκλητικά τα ορατά αδιέξοδα των πολύ - πολύ νέων ανθρώπων που ξέσπασαν µε τη δολοφονία του παιδιού, που ξεσηκώθηκαν µαζικά όχι όµως και απρόσµενα. Κουράστηκαν από τις µεγαλόσχηµες υποσχέσεις για εκπαιδευτική µεταρρύθµιση, την εκπαιδευτική ανία, τα ορατά επαγγελµατικά αδιέξοδα, από τα σκάνδαλα που διαδέχονται το ένα µετά το άλλο και την ουσιαστική ατιµωρησία που απολαµβάνουν οι πρωταγωνιστές τους. Οι νέοι και οι νέες σήµερα καλούνται να διαµορφώσουν τα σχέδια ζωής τους σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που αποδιαρθρώνεται σε όλα τα επίπεδά του - στο εκπαιδευτικό σύστηµα, στους χώρους εργασίας, στις γειτονιές των µεγάλων αστικών κέντρων. Είναι παιδιά που µεγαλώνουν σε µια περιρρέουσα ατµόσφαιρα κυνισµού, οπορτουνισµού και αυτοδιάψευσης των αξιών των γονιών τους. Υποχρεώνονται, εγκλωβίζονται και ασφυκτιούν στην µοναξιά του κυνηγιού µιας ατοµικής λύσης, στη ψευδαίσθηση ότι αυτό θα τους ανοίξει δρόµους της επαγγελµατικής αποκατάστασης και της καριέρας. Στερούνται απλά και 3

4 φυσικά πράγµατα, όπως την παιδική τους ηλικία, την ξενοιασιά και προπάντων το όνειρο. Για παράδειγµα, τα παιδιά της µεσαίας τάξης που γαλουχήθηκαν µε τα πρότυπα της κοινωνικής επιτυχίας, της κατανάλωσης και του ατοµικισµού, κουράζονται από τα εντατικά φροντιστήρια και την εκµάθηση άχρηστων γνώσεων και δεξιοτήτων, από την αποστήθιση, από την πίεση των γονιών τους να πάρουν καλούς βαθµούς, να µπουν στο πανεπιστήµιο. Και µετά; Μετά βλέπουν γύρω τους ότι ένα πτυχίο δεν φθάνει, χρειάζεται να κάνουν και µεταπτυχιακές σπουδές. Και µετά; Μετά θα βγουν στην ανεργία ή αν είναι τυχεροί και τυχερές θα δουλέψουν για 700 ευρώ, θα ζουν µε τους γονείς τους για να τα βγάλουν πέρα για µεγάλο διάστηµα ή θα κάνουν τουλάχιστον δυο δουλειές αν βρουν - για να επιβιώσουν στοιχειωδώς και οι δύο στους τρεις το πιο πιθανόν είναι να µην έχει η εργασία τους σχέση µε το αντικείµενο των σπουδών τους. Τα παιδιά αυτά συναντήθηκαν τους δρόµους µε άλλους «διαδηλωτές» συνοµηλίκους τους, όπως για παράδειγµα µε παιδιά από δυτικά προάστια, από λαϊκές συνοικίες που βιώνουν ήδη την ανεργία, την εργασιακή περιπλάνηση, το αδιέξοδο, µε τα παιδιά των κοινωνικά αποκλεισµένων. Είναι η πρώτη φορά που η νέα γενιά βιώνει ότι θα ζήσει χειρότερα από τους γονείς της. Το πιο µεγάλο τµήµα αυτών που συναντήθηκαν στο πεζοδρόµιο είναι νέοι και νέες που θέλουν να διαµαρτυρηθούν διότι η καθηµερινότητά τους είναι αβάσταχτη και δεν αντέχουν άλλο, να αντισταθούν στην αθλιότητα που µας περικυκλώνει καθηµερινά, έστω και υπερβάλλοντας από τα εκρηκτικά αδιέξοδα και την ορµή της ηλικίας τους. Αυτή τη φορά τα παιδιά δεν ρωτούν απλώς. Απαιτούν τις απαντήσεις. Απαιτούν κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές γιατί τα κοινωνικά προβλήµατα είναι υπαρκτά και µεγεθύνονται, η φτώχεια µεγαλώνει, οι ανάγκες τους δεν λαµβάνονται υπόψη, οι υποσχέσεις µεγάλων δεν τηρούνται. 4

5 εν αναφέροµαι στο τµήµα αυτών που λεηλατούν και πλιατσικολογούν συστηµατικά και δεν ξέρω ποιοι ακριβώς είναι. Αναφέροµαι στη νεολαία που κάποιοι /ες από µας είχαν καταγράψει απαξιωτικά ως γενιά του «καναπέ», του Facebook, του ηλεκτρονικού υπολογιστή και ως καταναλωτές των Mall. Τι βλέπουµε; Η νεολαία είναι εδώ! Είµαστε µάρτυρες µιας αποδόµησης -στην πράξη - της ιδεολογίας του «καναπέ», αλλά δυστυχώς όχι πάντοτε µε τον πιο ευχάριστο τρόπο τις τελευταίες ηµέρες από τους βανδαλισµούς µιας µειοψηφίας που αφήνεται να δρα ανεξέλεγκτα. Ποιους βολεύει άραγε αυτό; Είµαστε µάρτυρες σχεδόν πολεµικών συρράξεων στο κέντρο των µεγάλων πόλεων. Εχουµε µια κυβέρνηση που επιχειρεί να µας εγκλωβίσει στο δίληµµα ανάµεσα στις µολότοφ και στις σφαίρες τη στιγµή που η αστυνοµική βία και η αυθαιρεσία κατά πολιτών δεν αντιµετωπίστηκαν µε σοβαρότητα από τις κυβερνήσεις. Προσωπικά διαφωνώ µε τέτοιου είδους πρακτικές, γιατί η βίαιη απάντηση στη βίαιη συµπεριφορά του κράτους διαχρονικά δεν παρήγαγε επιθυµητά αποτελέσµατα. Πιστεύω ότι πρέπει να περιφρουρήσουµε το δικαίωµα της ειρηνικής αµφισβήτησης, της διαδήλωσης και της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Η θέση µου όµως αυτή είναι ταυτόχρονα άρρηκτα δεµένη µε τη πρόθεση να «ακούω» τα παιδιά και τη δέσµευσή µου να συµβάλλω σε ένα καλλίτερο µέλλον γιαυτά. Πόσα νεράντζια χρειάζεται να ρίξουν ακόµα τα παιδιά µας στα αστυνοµικά τµήµατα πριν ξαναµπούν στις τάξεις; Πόσα γκλόµπς να πέσουν σε νεανικές πλάτες; Τα παιδιά µας «πετάνε πέτρες» για να τα ακούσουµε. Και εµείς τι κάνουµε; είξαµε γενικά µια ξαφνική ευαισθησία για τη νεολαία µετά από την πρόσφατη κρίση και δώσαµε µικρόφωνο στην νέα γενιά. Οι απόψεις των νέων 5

6 ανθρώπων απέσπασαν συγκυριακά την προσοχή µας και απολαµβάνουν ακόµα ιδιαίτερη δηµοσιότητα ειδικά στα ΜΜΕ. Έγιναν αυτόκλητα εισαγγελικά ρεπορτάζ από ορισµένους που έχουν αυτοαναγορευθεί είτε σε δηµόσιους κατηγόρους, είτε σε υπερασπιστές της τάξης και της ηθικής, είτε σε αγανακτισµένους πολίτες. Εµείς τους το επιτρέψαµε και τους νοµιµοποιήσαµε. Παράλληλα, το ζήτηµα της νεολαίας βρέθηκε στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου, χωρίς αυτό να σηµαίνει ταυτόχρονα ότι υπάρχει πολιτική βούληση και δέσµευση για δράση. Πυροτεχνήµατα του τύπου αλλαγής του τρόπου πρόσβασης στα ΑΕΙ µπορεί. Την καθυστερηµένη και ευκαιριακή αυτή εγρήγορση της συνείδησής µας θα ακολουθήσει µια διαχρονική συµπεριφορά που στη πραγµατικότητα κατά βάθος όλοι/ες µας γνωρίζουµε και φοβόµαστε. υστυχώς, είµαι σίγουρη ότι δεν θα συνοδευτεί µε διορατικότητα και σοβαρό σχεδιασµό του µέλλοντος των νέων. εν είµαι αισιόδοξη λοιπόν για το µέλλον γιατί αναγκαζόµαστε αυτή τη στιγµή να «ακούσουµε» τους νέους και τις νέες, όπως συµβαίνει κάθε φορά που κάποιο κοινωνικό πρόβληµα, περιστασιακό ή µη, έρχεται µε πιεστικό τρόπο στην επικαιρότητα. Υπάρχουν συλλογικές και ατοµικές ευθύνες. Αυτό που αποφύγαµε να κάνουµε τελευταία αν το κάναµε ποτέ - είναι να κοιτάξουµε στον καθρέφτη. Από την άλλη, αν θέλουµε πραγµατικά να τοποθετήσουµε τα παιδιά στο επίκεντρο του προβληµατισµού µας, θα πρέπει να έχουµε τη δυνατότητα να κατανοήσουµε µερικά από τα θέµατα και τη πραγµατικότητα της ζωής τους από µια παιδοκεντρική οπτική. Να µην τα βλέπουµε άλλοτε ως απειλή της κοινωνικής τάξης και σταθερότητας ή µόνον ως µελλοντικούς ενήλικες. Να τα δούµε απλά ως παιδιά, µε τους δικούς τους προβληµατισµούς, τη δική τους φωνή και δράση. Οι εµπειρίες τους και οι ανάγκες τους να αναδειχθούν ως ένα σοβαρό και αυτόνοµο ζήτηµα Να δούµε τα παιδιά ως υποκείµενα και 6

7 ως πολίτες µε δικαιώµατα κάτι που απουσιάζει σε µεγάλο βαθµό στο σχετικό δηµόσιο διάλογο και στις πολιτικές. Η καθυστερηµένη ίδρυση του Συνήγορου για τα ικαιώµατα των Παιδιών αποτελεί µια σχετική απόδειξη. Να µην κάνουµε γενικευµένες αναφορές «στην» νεολαία. Αυτό είναι ένας ακόµα µύθος όταν δεν εµπεριέχει και άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά γιατί η νεότητα ανήκει στα κοινωνικά αγαθά που δεν απολαµβάνει εξίσου ή µε το ίδιο µέτρο ολόκληρη η κοινωνία µας. Οι διάφορες, λοιπόν, κοινωνικές οµάδες στην Ελλάδα έχουν διαφορετικό βαθµό πρόσβασης σε αυτό το αγαθό γεγονός που έχει ως συνέπεια τη δηµιουργία υπό-νεολαιών - ανάλογα µε το βαθµό πρόσβασης - και, επίσης, την έλλειψη νεότητας σε ορισµένες οµάδες της κοινωνίας. Η προτεραιότητα που δίνεται αυτή τη στιγµή «στη φωνή των παιδιών» είναι µια προτεραιότητά που προκύπτει από το ξέσπασµα της οργής τους, υπαγορεύεται για άλλους λόγους και φοβάµαι ότι δεν θα συνοδευτεί µε µια συστηµατική διερεύνηση των ζητηµάτων, ούτε θα ληφθεί υπόψη η οπτική τους στον καθορισµό των ζητηµάτων και στην επίλυση των προβληµάτων τους. Η απαισιοδοξία µου στηρίζεται στο γεγονός ότι τόσο ο δηµόσιος όσο και ο επιστηµονικός λόγος για τη νεολαία στην Ελλάδα συγκροτούν ένα Λόγο για τους νέους χωρίς τους νέους. Αφορά κυρίως τους νέους και λιγότερο ή σχεδόν καθόλου τις νέες και ακόµη λιγότερο είναι µε τους ίδιους και µε τις ίδιες. Η ήµητρα Κογκίδου είναι καθηγήτρια και κοσµητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ 7