Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας - ΕΕΑΕ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓ. Ε.ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

Transcript

1 Είναι πρακτικά αδύνατο να αποδειχθεί επιστημονικά ότι οποιοσδήποτε παράγοντας είναι εντελώς ακίνδυνος για την υγεία, ενώ αντίθετα είναι πολύ πιο εύκολο να αποδειχθεί ότι είναι, έστω και σε μικρό βαθμό, επικίνδυνος Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας - ΕΕΑΕ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓ. Ε.ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

2 Ακτινοπροστασία

3

4 κάθε ένα (1) λεπτό της ώρας γίνονται μέσα στο σώμα μας, περίπου ραδιενεργές διασπάσεις λόγω των υγρών και των τροφών που λαμβάνουμε καθημερινά Και το ραδόνιο

5 Από που δεχόμαστε ιοντίζουσα ακτινοβολία; 55% από το ραδιενεργό αέριο ραδόνιο που αναβλύζεται από διάφορα σημεία του εδάφους 15% από ιατρικές εφαρμογές (ακτινογραφίες, σπινθηρογραφήματα, ακτινοβόληση καρκινικών όγκων κλπ) 11% από ραδιενεργά ισότοπα που υπάρχουν φυσικά στο ίδιο μας το σώμα ή που περνούμε μέσω της τροφής 8% από ραδιενεργά υλικά στο φλοιό της γης 8% από τις κοσμικές ακτινοβολίες (από τον ήλιο και το διάστημα) 3% από καταναλωτικά είδη (πυρανιχνευτές, δομικά υλικά όπως ο γρανίτης, κάπνισμα, μαγείρεμα με φυσικό αέριο κ.α.) <1% από πυρηνικά εργοστάσια, πυρηνικές δοκιμές, μεταφορά ραδιενεργών υλικών

6 Μονάδες μέτρησης Το γκρέυ, σύμβολο Gy, είναι μονάδα μέτρησης της απορρόφησης ενέργειας που προέρχεται από ιοντίζουσα ακτινοβολία (πχ ακτίνες χ) από την ύλη. Ισούται με την απορρόφηση ενέργειας ενός τζάουλ από ύλη με μάζα ένα χιλιόγραμμο. για την αποτίμηση των επιδράσεων σε ζωντανούς οργανισμούς χρησιμοποιείται η μονάδα Sievert,Si 1 Sv = 1Gy για τις ακτίνες Χ

7 10ωρη πτήση με αεροπλάνο: 0,03 msv Ακτινογραφία θώρακα: 0,05 msv Αξονική τομογραφία: 10 msv Ραδόνιο (ετήσια έκθεση): 0,2-10 msv (μέση τιμή 1,26 msv) Υπέδαφος (ετήσια έκθεση): 0,3-1 msv (μέση τιμή 0,48 msv) Τροφές (ετήσια έκθεση): 0,2-1 msv (μέση τιμή 0,29 msv) Κοσμική ακτινοβολία (ετήσια έκθεση): 0,3-1 msv (μέση τιμή 0,39 msv) Ολική ετήσια έκθεση σε ραδιενέργεια από το φυσικό περιβάλλον: 1-13 msv (μέση τιμή 2,4 msv)

8 Η έκθεση σε ακτινοβολία, ανάλογα με το επίπεδο της διαθέσιμης επιστημονικής γνώσης, διακρίνει ανάμεσα σε: α) κινδύνους (risks), όταν υφίσταται γνώση των επιβλαβών συνεπειών, οπότε επιβάλλεται προληπτική δράση (prevention), β) αβεβαιότητα (uncertainty), όταν υπάρχουν γνωστές επιπτώσεις, αλλά άγνωστες πιθανότητες, οπότε για τον περιορισμό των ενδεχόμενων συνεπειών επιβάλλεται προληπτική προφύλαξη (precautionary prevention) και γ) άγνοια (ignorance), όταν οι επιπτώσεις και, κατ επέκταση, οι πιθανότητες είναι άγνωστες, οπότε για τον περιορισμό των εκπλήξεων, επιβάλλεται η λήψη μέτρων προφύλαξης (precaution).

9 Η ακτινοβολία έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο για λευχαιμία και για διάφορους τύπους καρκίνου στους ενήλικες και στα παιδιά Κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της εγκυμοσύνης, το έμβρυο θεωρείται ότι διατρέχει τον ίδιο κίνδυνο για καρκινογέννεση με τα παιδιά Ο σχετικός κίνδυνος μπορεί να φτάσει και το 1.4 ( 40% παραπάνω της συνηθισμένης εμφάνισης) λόγω δόσης εμβρύου των 10mGy Για δόση εμβρύου των 10 mgy, ο απόλυτος κίνδυνος για καρκίνο σε ηλικίες από 0 έως 15 είναι ένας παραπάνω θάνατος από καρκίνο ανά 1700 θανάτους

10 Aκτινοπροστασία Το σύνολο των μέτρων και ελέγχων για την ανίχνευση και περιορισμό των παραγόντων εκείνων οι οποίοι κατά τη διάρκεια μιας οιασδήποτε πρακτικής, έργου ή δραστηριότητας με ιοντίζουσες ακτινοβολίες, για τους εργαζόμενους και τον πληθυσμό γενικότερα.

11 Προστασία/Ενημέρωση/Ασθενών Περίπου 6-7 στα 10 άτομα των ανεπτυγμένων χωρών εκτίθενται ετησίως σε ιοντίζουσες ακτινοβολίες για ιατρικούς (ή οδοντιατρικούς) σκοπούς Τι μπορεί να ρωτήσει ένας ασθενής? Είναι ασφαλείς οι ακτίνες Χ? Κινδυνεύω να πάθω καρκίνο? Μήπως κινδυνεύουν οι δικοί μου στο σπίτι από εμένα? Έχουμε υποχρέωση να δώσουμε στον ασθενή μια απάντηση Λογική Τίμια Κατανοητή Πώς εξηγούνται όμως τα παραπάνω όταν: Οι επιστημονικές μονάδες μέτρησης της δόσης ακτινοβολίας δεν είναι κατανοητές στο ευρύ κοινό

12 Η μέθοδος BERT (Background Equivalent Radiation Time) Με σκοπό να ελαττωθεί η αυξημένη φοβία των ασθενών (radiophobia) απέναντι στις διαγνωστικές χρήσης των ιοντιζουσών ακτινοβολιών, πρόσφατα προτάθηκε η χρήση της μεθόδου BERT η οποία μετατρέπει την απορροφούμενη δόση ακτινοβολίας (ενεργό δόση) από κάθε ακτινολογική πράξη σε μία ισοδύναμη περίοδο ακτινοβόλησης από την ακτινοβολία περιβάλλοντος.

13 Τυπικές ενεργές δόσεις ακτινοβολίας και ισοδυναμία τους με περίοδο ακτινοβόλησης φυσικού υποστρώματος. Είδος εξέτασης Τυπική Ενεργός Δόση (msv) BERT (περίοδος για να λάβουμε την ίδια δόση από τη φύση) Άκρα και αρθρώσεις <0,01 msv <1,5 ημέρες Οδόντων (πανοραμική) 0,01 msv 1,5 ημέρες Θώρακας (PA) 0,02 msv 3 ημέρες Κρανίο 0,07 msv 11 ημέρες CT κρανίου 2 msv 1 χρόνο CT θώρακα 8 msv 3,6 χρόνια CT κοιλίας 10 4,5 χρόνιa

14 Το κυρίαρχο μήνυμα στην ακτινοπροστασία είναι ότι καμία δόση ακτινοβολίας δεν είναι ασφαλής.

15 . Αρχή της Αιτιολόγησης κάθε εφαρμογή που ενέχει έκθεση σε ιοντίζουσα ακτινοβολία, πρέπει να αποφέρει ικανοποιητικό όφελος στα εκτιθέμενα άτομα ή στο κοινωνικό σύνολο, έτσι ώστε να αντισταθμίζεται η πιθανή βλάβη την οποία αυτή μπορεί να προκαλέσει.

16 . Αρχή της Βελτιστοποίησης όλες οι πηγές και τα μηχανήματα παραγωγής ακτινοβολιών πρέπει να προσφέρουν κάτω από τις επικρατούσες συνθήκες λειτουργίας τους, την καλύτερη δυνατή προστασία και ασφάλεια, έτσι ώστε το μέτρο της ενεχόμενης έκθεσης, η πιθανότητα μη αναμενόμενης έκθεσης και ο αριθμός των εκτιθεμένων ατόμων, να είναι τόσο μικρά όσον αυτό είναι λογικά εφικτό, λαμβάνοντας υπόψη οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες.

17 Αρχή των ορίων δόσεων Οι ατομικές εκθέσεις σε ακτινοβολία, οι οφειλόμενες στο σύνολο των πηγών στα πλαίσια των εγκεκριμένων πρακτικών, πρέπει να υπόκεινται σε όρια δόσεων ή όρια κινδύνων, η υπέρβαση των οποίων θεωρείται μη αποδεκτή

18 Μέτρα ακτινοπροστασίας στην οι οδοντιατρικές ακτινολογικές εξετάσεις αποτελούν περίπου το 25% του συνολικού αριθμού ακτινολογικών εξετάσεων στην Ευρωπαϊκή ένωση. Οδοντιατρική.

19 η συνεισφορά των ιατρικών και οδοντιατρικών εκθέσεων στην ενεργό δόση του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι 31% και κατέχει τη δεύτερη θέση μετά το ραδόνιο (36%) Από το έδαφος 14% Iσότοπο στο σώμα 7% Άλλες 0,3% Ιατρικές 31% Μέση ετήσια ενεργός δόση 3,42 msv Ραδόνιο 37%

20 Ιδιαίτερη προσοχή Ένας μεγάλος αριθμός ακτινολογικών εξετάσεων αφορά σε παιδιά και εφήβους, όπου ο κίνδυνος από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες είναι πολύ μεγαλύτερος (2 φορές). Επίσης πολλοί ασθενείς μπορεί να δεχθούν μη αναγκαίες υψηλές δόσεις λόγω:

21 Ακατάλληλο ακτινογραφικό μηχάνημα

22

23

24

25 Ψηφιακά Απεικονιστικά Συστήματα

26 Το ακτινογραφικό μηχάνημα περιοδικός έλεγχος και συντήρηση φίλτρα 70 KVp Η διαρροή ακτινοβολίας <100 mr /h στο 1m

27 Το ακτινογραφικό μηχάνημα μεγίστη διάμετρος της ακτινικής δέσμης <6 mm κατευθυντήρες

28 Το ακτινογραφικό μηχάνημα απόσταση εστίας-δέρματος >= 20 cm

29 Ξανά το ακτινογραφικό μηχάνημα! επιλογέας χρόνου έκθεσης και προειδοποιητικά ηχητικά και φωτεινά σήματα

30 Λανθασμένες ακτινογραφικές τεχνικές

31 Ανεπαρκείς συνθήκες επεξεργασίας του φιλμ στο σκοτεινό θάλαμο

32 Η λήψη μέτρων προστασίας στην οδοντιατρική ακτινολογία είναι δικαιολογημένη λόγω: Του μεγάλου αριθμού ακτινογραφικών μηχανημάτων (στην Ελλάδα υπολογίζονται στις περίπου) Του μεγάλου αριθμού ατόμων που υποβάλλονται σε ακτινογραφικές εξετάσεις

33 Μέτρα που αφορούν την προστασία του ασθενή: Καμία ακτινογραφία δεν πρέπει να λαμβάνεται χωρίς την ειδική αξιολόγηση από τον οδοντίατρο Κάθε οδοντίατρος είναι υπεύθυνος για τη λήψη οποιασδήποτε ακτινογραφίας και πρέπει να είναι προετοιμασμένος να αξιολογήσει την κλινική αναγκαιότητά της Ακόμη και αν οι ακτινογραφίες λαμβάνονται από εκπαιδευμένο βοηθητικό προσωπικό, ο οδοντίατρος είναι υπεύθυνος για τη καλή ποιότητα των λαμβανομένων ακτινογραφιών.

34 Ακτινογραφίες μη χρήσιμες 20% 80%

35 Μέτρα για τη μείωση της απορροφούμενης δόσης :φίλτρα

36 Χρησιμοποίηση μεγάλης ευαισθησίας φιλμ

37

38 Αντίθεση του φιλμ Γ Ε 1 Ε 2

39 Χρησιμοποίηση κατευθυντήρα με ανοικτό άκρο.

40 Χρησιμοποίηση ιδανικού συνδυασμού φιλμ-ενισχυτικών πινακίδων κατά τις εξωστοματικές τεχνικές

41

42

43 Χρησιμοποίηση συγκρατητήρων κατά τη λήψη ενδοστοματικών ακτινογραφιών.

44

45 Χρησιμοποίηση διαφορετικού χρόνου έκθεσης και όχι σταθερού για όλα τα δόντια.

46 Χρησιμοποίηση ποδιάς? και κολάρου στο θυρεοειδή από μόλυβδο

47 ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ Χιλιάδες εγκυμονούσες εκτίθενται σε ιοντίζουσες ακτινοβολίες κάθε χρόνο. Η έλλειψη γνώσης και ενημέρωσης οδηγεί σε υπερβολική ανησυχία και αναίτια διακοπή της εγκυμοσύνης. Για τις περισσότερες ασθενείς η έκθεση σε ακτινοβολία είναι η βέλτιστη ιατρικά και ο κίνδυνος που απορρέει από αυτήν στο έμβρυο είναι ελάχιστος.

48 Χειρισμός εγκύου ή πιθανώς εγκύου ασθενούς Η έγκυος ασθενής ή εργαζόμενη έχει το δικαίωμα να γνωρίζει το μέγεθος και τον τύπο του δυνητικού κινδύνου που μπορεί να προέλθει μετά από πιθανή ακτινοβόληση του εμβρύου. Η επικοινωνία πρέπει να συνδέεται με το επίπεδο κινδύνου. Ο κίνδυνος αυτός είναι αμελητέος για εξετάσεις χαμηλής δόσης (<1 mgy στο έμβρυο) Εάν η δόση στο έμβρυο είναι μεγαλύτερη από 1 mgy, μια ποιό λεπτομερής εξήγηση πρέπει να δίδεται Κρανίο: μέση δόση < 0,01mSv, max<0,01msv

49 Οι ακτινολογικές εξετάσεις των γυναικών σε παραγωγική ηλικία πρέπει να γίνονται τις 10 πρώτες μέρες του κύκλου (κανόνας των 10 ημερών) Δεν ενδείκνυται ακτινολογικές εξετάσεις σε εγκύους ιδιαίτερα στην περιοχή της πυέλου Οι ακτινολογικές εξετάσεις πρέπει να αντικαθίσταται με διαγνωστικές μεθόδους μη ιοντιζουσών ακτινοβολιών (υπέρηχοι), το MRI αποφεύγεται αυθαίρετα το πρώτο τρίμηνο της κύησης λόγω έλλειψης βιολογικών δεδομένων. Ακτινολογικές εξετάσεις στο κεφάλι, το θώρακα και τα άκρα δεν ενέχουν ουσιαστικά κίνδυνο για το έμβρυο. Η επικινδυνότητα της ακτινοβολίας στο έμβρυο είναι συνδυασμός δύο παραγόντων του ποσού της ακτινοβολίας και της ηλικίας του εμβρύου.

50 Γυναίκες που δεν είναι σε κατάσταση εγκυμοσύνης υπόκεινται στους ίδιους κανόνες ακτινοπροστασίας με τους άνδρες εργαζόμενους. Γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης δεν πρέπει να ακτινοβολούνται πάνω από τα όρια που ορίζονται ως ασφαλή για το έμβρυο, διότι ο κίνδυνος βλάβης σ αυτό είναι μεγαλύτερος απ ότι στην μητέρα. Μητέρες που γαλουχούν δεν πρέπει να απασχολούνται σε εργασίες που συνεπάγονται σημαντικό κίνδυνο ραδιενεργού ρύπανσης. Μόλις δηλώνεται εγκυμοσύνη από την εργαζόμενη έγκυο γυναίκα, πρέπει να λαμβάνονται μέτρα ώστε οι δόσεις να είναι τόσο χαμηλές όσο είναι λογικά εφικτό και να μην υπερβαίνει σε οποιαδήποτε περίπτωση το 1 msv.

51 Τα όρια δόσεων Υποδεικνυόμενα όρια δόσεων από την ICRP 60 Όρια δόσεων Εφαρμογή Επαγγελματίες Γενικός πληθυσμός 1.Ενεργός δόση 1.Ετήσια ισοδύναμη δόση για: -Φακοί των ματιών -Επιδερμίδα -Άκρα 20 msv/έτος 150 msv 500 msv 500 msv 1 msv/ανά έτος 15 msv 50 msv -

52 Ατομική δοσιμέτρηση

53 Προστατευτικοί φραγμοί

54 Η απόσταση Γεωμετρική εξασθένιση: Ι = Ι 0. Χ 2 0 / Χ 2 Ι 0 Ι

55

56 Προστατευτικά πετάσματα - κινητά ή σταθερά

57 Διάφορα οικοδομικά υλικά και σχετικό πάχος που απαιτείται για λόγους ακτινοπροστασίας Υλικό 1. Μόλυβδος 2. Ατσάλι 3. Γυαλί ενισχυμένο με μόλυβδο 4. Γυαλί 5. Ασβεστόλιθοι 6. Τσιμέντο 7. Τούβλο 8. Γύψος Απαιτούμενο πάχος σε mm

58

59 Εξοικείωση με τις ακτινογραφικές τεχνικές

60 Επεξεργασία του φιλμ: ο αδύναμος κρίκος

61 Σκοτεινός θάλαμος φωτοστεγανός, επαρκώς εξαεριζόμενος σωστό ερυθρό φως

62

63 Είναι πρακτικά αδύνατο να αποδειχθεί επιστημονικά ότι οποιοσδήποτε παράγοντας είναι εντελώς ακίνδυνος για την υγεία, ενώ αντίθετα είναι πολύ πιο εύκολο να αποδειχθεί ότι είναι, έστω και σε μικρό βαθμό, επικίνδυνος Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας - ΕΕΑΕ