ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. του Νικολάου Στάππα

Transcript

1 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧAΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ του Νικολάου Στάππα ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Ανδρονίκη Τσουχλαράκη ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Ανδρονίκη Τσουχλαράκη Γεώργιος Καρατζάς Νικόλαος Νικολαΐδης ιονυσία Κολοκοτσά (αναπληρώτρια) ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 1

2 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ τη γυναίκα µου Καλλιόπη Στεφανίδου για την υποστήριξη της στην αρχική µου απόφαση και την υποµονή της στη συνέχεια. Ευχαριστώ την κ. Ανδρονίκη Τσουχλαράκη, επιβλέπουσα καθηγήτρια, για την υποµονή της και την άµεση αντιµετώπιση των θεµάτων που προέκυψαν. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 3

4 ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ του Νικολάου Στάππα ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΑΡΤΕΣ & ΣΧΕ ΙΑ...8 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ...10 Α ΜΕΡΟΣ. ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ...11 Α.1. Ορισµοί...11 Α.2. Τα περιβαλλοντικά και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά και οι σχέσεις τους µε τη χωροθέτηση ανθρώπινων δραστηριοτήτων...13 Α.3. Παράγοντες καταλληλότητας των περιοχών προς πολεοδόµηση15 Α.4.1 Κλίµακα εργασίας...18 Α.4.2 Τρόπος εργασίας, πηγές στοιχείων, τεκµηρίωση και ποιότητα...19 Α Τρόπος εργασίας...19 Α Χαρακτηριστικά καλής εργασίας...21 Α.4.3 Τα γεωλογικά χαρακτηριστικά και η χρήση τους στη διερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση...23 Α Σκοπός και αντικείµενο...23 Α Κριτήρια αξιολόγησης...23 Α Τα κύρια γεωλογικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την πολεοδόµηση ) Ασφάλεια της προς πολεοδόµηση περιοχής από γεωλογικούς κινδύνους...24 Η σηµασία των κλίσεων της επιφάνειας του εδάφους...24 Περιοχές στις οποίες η κύρια αιτία προβλήµατος είναι τα υδρογραφικά χαρακτηριστικά και τα πληµµυρικά φαινόµενα...28 Περιοχές στις οποίες η κύρια αιτία προβλήµατος είναι ειδικά γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά...33 Περιοχές στις οποίες η κύρια αιτία προβλήµατος είναι τα χαρακτηριστικά των γεωλογικών σχηµατισµών...35 Περιοχές στις οποίες η κύρια αιτία προβλήµατος είναι η σεισµικότητα και η ηφαιστειότητα...40 Ειδικές συνθήκες ) Υγεία και γεωλογικά υλικά...44 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 4

5 3) Γεωλογικοί πόροι για την υποστήριξη της πολεοδόµησης και την αξιολόγηση συγκρούσεων χρήσεων γης...47 Υπόγεια και επιφανειακά νερά...47 Ορυκτοί πόροι...50 Α.4.4 Τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και η χρήση τους στη διερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδοµηση...52 Α Σκοπός και αντικείµενο...52 Α Κριτήρια αξιολόγησης...52 Α Τα κύρια περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την πολεοδόµηση ) Βιοτικό περιβάλλον...53 Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος διεθνώς αναγνωρισµένες...54 Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος µε εθνική και κοινοτική θεσµική προστασία...56 Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος καταγραµµένες από διάφορα προγράµµατα και φορείς ) Γεωλογικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά ) Ρύπανση περιβάλλοντος και υποβαθµισµένες περιοχές ) Τοπίο ) Περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν στο πεδίο ) Επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής...74 Α.5. Άλλες δυνατότητες χρήσης των περιβαλλοντικών και γεωλογικών δεδοµένων του γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών και τρόποι βελτίωσης της χρήσης τους...77 Α.5.1 Άλλες δυνατότητες χρήσης του γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών...77 Α.5.2 Βελτίωση της χρήσης του γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών...78 Β ΜΕΡΟΣ. ΕΦΑΡΜΟΓΗ: Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΗΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ...80 Β.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...80 Β.1.1 Εξεταζόµενη περιοχή: η ηµοτική Ενότητα Ρεθύµνης Β.1.2. οµή της διερεύνησης...88 Β.1.3. Εκτελεσθείσες εργασίες...88 Β.1.4. Ανάλυση στοιχείων µε GIS...88 Β Γενικά...88 Β Λογισµικό GIS που χρησιµοποιήθηκε...89 Β Επεξεργασία των γεωχωρικών δεδοµένων...90 Β.1.5. Χάρτες Β.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ Β.2.1. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Β Ενότητες του γεωµορφολογικού αναγλύφου και κλίσεις του εδάφους Β Υδρογραφικό δίκτυο και επιφανειακές λεκάνες απορροής ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 5

6 Β Γεωµορφολογικές ενότητες που σχετίζονται µε πληµµυρικές καταστάσεις Β Τεχνητές τροποποιήσεις του αναγλύφου και ιδιαίτερα του υδρογραφικού δικτύου Β.2.2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ Β Γενική γεωλογική δοµή της περιοχής Β Γεωλογικοί σχηµατισµοί και τα αναµενόµενα τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά τους Β Σπουδαιότερα τεκτονικά χαρακτηριστικά της περιοχής Β Εκτίµηση στοιχείων της ενεργού τεκτονικής και η σηµασία τους για τις χρήσεις γης της περιοχής Β.2.3. Υ ΡΟΛΟΓΙΑ - Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ Β ίαιτα των επιφανειακών υδάτων και αξιόλογες πηγές Β Υδρολιθολογικές ενότητες Β Χαρακτηριστικά υπόγειων υδροφοριών Β Φυσικές και ανθρωπογενείς επιβαρύνσεις επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Β.2.4 ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝ ΥΝΟΙ Β.2.5 ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ Β.2.6 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Β Επιφανειακά και υπόγεια νερά Συνθήκες υδροφορίας µέσα στους διαφόρους γεωλογικούς σχηµατισµούς της περιοχής Υδρογεωλογικές λεκάνες Επιφανειακοί υδατοταµιευτήρες Σηµαντικές πηγές Περιοχές εµπλουτισµού υπογείων υδάτων Εκµετάλλευση υδρογεωτρήσεων και πηγών Β Βιοµηχανικά ορυκτά, µεταλλεύµατα, δοµικά πετρώµατα Β Ενεργειακές πρώτες ύλες Β.2.7 ΓΕΩΤΟΠΟΙ Β.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΙΠΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ Β.3.1 ΓΕΝΙΚΑ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Β.3.3 ΒΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Β.3.4 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ Η ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος διεθνώς αναγνωρισµένες Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος µε εθνική και κοινοτική θεσµική προστασία Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος καταγραµµένες από διάφορα προγράµµατα και φορείς Β.3.5 ΑΛΛΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 6

7 1) Γεωλογικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά ) Ρύπανση περιβάλλοντος και υποβαθµισµένες περιοχές ) Τοπίο ) Περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν στο πεδίο..157 Β.3.5 ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Β.3.6 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Β.3.6 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Β.4 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ Β.4.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ Β Κατ αρχήν κατάλληλες περιοχές Β Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις Β Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα Β Προβλήµατα τα οποία δεν παρουσιάζονται σε σχέδιο Β Προβλήµατα µικρής σηµασίας και προβλήµατα τα οποία δεν εντοπίστηκαν Β.4.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΓΙΑ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Β Κατ αρχήν κατάλληλες περιοχές Β Περιοχές πιθανά κατάλληλες υπό προϋποθέσεις Β Περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες Β.5 ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ1: ΧΑΡΤΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ2: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 7

8 ΧΑΡΤΕΣ & ΣΧΕ ΙΑ Εντός τεύχους (στο Παράρτηµα 1) Χάρτης ΤΟΠΟ, κλ. 1: Παρουσιάζει την περιοχή της εργασίας και διάφορα γενικά χαρακτηριστικά της, σε υπόβαθρο που προέρχεται από τη σύνθεση αποσπασµάτων των χαρτών κλ. 1: της ΓΥΣ. Σχέδιο ΣΓ. Χαρακτηρισµός ως προς την καταλληλότητα περιοχών προς πολεοδόµηση, µε γεωλογικά κριτήρια. Σχέδιο ΣΠ. Χαρακτηρισµός ως προς την καταλληλότητα περιοχών προς πολεοδόµηση, µε περιβαλλοντικά κριτήρια. Σχέδιο ΣΓΠ. Χαρακτηρισµός ως προς την καταλληλότητα περιοχών προς πολεοδόµηση, µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. Εντός τεύχους (σε διαφανή φάκελο στο Παράρτηµα 1) Χάρτης ΓΑ. Γεωλογικός χάρτης (κλ. 1:50.000) Χάρτης Γυπ. Υδρογεωλογικός χάρτης (κλ. 1:50.000) Χάρτης ΓΒ. Χάρτης κατ αρχήν γεωλογικής καταλληλότητας περιοχών προς πολεοδόµηση (κλ. 1:50.000) Χάρτης ΠΑ. Φυσικό περιβάλλον, χρήσεις γης και επιβαρύνσεις περιβάλλοντος (κλ. 1:50.000) Χάρτης ΠΒ. Χάρτης κατ αρχήν περιβαλλοντικής καταλληλότητας περιοχών προς πολεοδόµηση (κλ. 1:50.000) Από το Β1 Στάδιο της µελέτης «Αναθεώρηση ΓΠΣ ήµου Ρεθύµνης» (κλ. 1:20.000, µετά από σµίκρυνση της αρχικής κλίµακας 1:10.000) Χάρτης Π.2α. Χρήσεις γης και Προστασία περιβάλλοντος Χάρτης Π.2β. Χρήσεις γης και Προστασία περιβάλλοντος Χάρτης Π.3α. Πολεοδοµική Οργάνωση Χάρτης Π.3β. Πολεοδοµική Οργάνωση ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 8

9 Αρκτικόλεξα ΓΠΣ Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο Ε ηµοτική Ενότητα (ενός «Καλλικρατικού» ήµου, συνήθως πρώην «Καποδιστριακός» ήµος) ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΚ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ΕΟΚ Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα ΕΟΕ Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας (βάσει της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τα άγρια πουλιά). Οι ΖΕΠ µαζί µε τους ΤΚΣ συναποτελούν το δίκτυο Natura ΜΚΟ Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΜΠΕ Μελέτη Περιβαλλοντικής Επιπτώσεων ΣΠΠ Σηµαντικές Περιοχές για τα Πουλιά, γνωστές από τα αγγλικά και ως ΙΒΑ (Important Bird Areas), µια παγκόσµια πρωτοβουλία της διεθνούς οργάνωσης BirdLife International που στοχεύει στην καταγραφή όλων των περιοχών του πλανήτη που είναι ζωτικές για την διατήρηση των πουλιών. Την αναγνώριση, καταγραφή και παρακολούθηση των ΣΠΠ στην Ελλάδα συντονίζει η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. ΣΧΟΟΑΠ Σχέδιο Χωρικής Οικιστικής Ανάπτυξης Ανοικτής Πόλης ΣΜΠΕ Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΤΚΣ και ΕΖ Τόπος Κοινοτικής Σηµασίας (βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τους Οικοτόπους). Οι ΤΚΣ µαζί µε τις ΖΕΠ συναποτελούν το δίκτυο Natura Στο Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών, οι τόποι κοινοτικής σηµασίας χαρακτηρίζονται πλέον ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ ή SAC, Special Areas of Conservation) της οδηγίας 2009/147/ΕΚ. ΥΠΕΧΩ Ε Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας Και ηµοσιών Έργων (τώρα ΥΠΕΚΑ) ΥΠΕΚΑ Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής (τέως ΥΠΕΧΩ Ε) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 9

10 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ του Νικολάου Στάππα ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η εργασία αυτή είναι η διπλωµατική εργασία του Νικολάου Στάππα, η οποία απαιτείται από το πρόγραµµα σπουδών της Σχολής Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης. Η εργασία έχει θέµα «ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ». Στόχος της εργασίας είναι: 1. Η διαµόρφωση µιας µεθόδου εργασίας ώστε σε δεδοµένη έκταση και µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια, να διερευνηθεί η καταλληλότητα των επί µέρους τµηµάτων της έκτασης, µε σκοπό την αξιολόγηση της δυνατότητας πολεοδόµησης σε αυτές. 2. Η εφαρµογή της µεθόδου σε συγκεκριµένη περιοχή. Η εφαρµογή έγινε στην έκταση της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνης (πρώην ήµου Ρεθύµνης). Η έκταση αυτή είναι 129,2 km 2. Σκοπός της επιλογής µιας έκτασης προς πολεοδόµηση όπως αναλύεται σ αυτή την εργασία, είναι η πρόληψη σηµαντικών προβληµάτων και επιπτώσεων, λόγω των συνθηκών του περιβάλλοντος (αβιοτικών και βιοτικών και λοιπών στοιχείων του) προς την προς πολεοδόµηση έκταση και αντίστροφα, αυτής προς το περιβάλλον της θέσης εγκατάστασης της, καθώς και γύρω από αυτή. Στην εργασία δεν εξετάζονται θέµατα ανθρωπογενούς ο περιβάλλοντος (αρχαιολογικά, πολιτιστικά, πληθυσµιακά, χρήσεων Γής κ.ά.). Εξετάζονται θέµατα ρύπανσης και τοπίου. Ορισµένα θέµατα ανθρωπογενούς περιβάλλοντος παρουσιάζονται συνοπτικά για λόγους κατανόησης του γενικότερου πλαισίου και της περιοχής εφαρµογής. Την τριµελή επιτροπή της εργασίας αποτελούν οι: Ανδρονίκη Τσουχλαράκη (επιβλέπουσα καθηγήτρια) Γεώργιος Καρατζάς Νικόλαος Νικολαΐδης ιονυσία Κολοκοτσά (αναπληρώτρια) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 10

11 Α ΜΕΡΟΣ. ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Α.1. Ορισµοί Πολεοδοµία και χωροταξία Πολεοδοµία, κατά την απλούστερη και ετυµολογικά ακριβέστερη σηµασία του όρου είναι η τέχνη που έχει αντικείµενο τη δόµηση (χτίσιµο) της πόλης. Η πολεοδοµία ανήκει στις ειδικότητες που ασχολούνται στο µε το σχεδιασµό στο γεωγραφικό χώρο. ηλαδή είναι συγγενής µε την χωροταξία και την αρχιτεκτονική, που αναφέρονται σε µεγαλύτερο ή µικρότερο αντικείµενο σχεδιασµού στο χώρο (Αραβαντινός Α., 2007). Οικισµός είναι ένα σύνολο κατοικιών που βρίσκονται σε σχετικά µικρή απόσταση µεταξύ τους ώστε να δηµιουργούνται µεταξύ τους χωρικές και λειτουργικές σχέσεις. Οι κατοικίες σε έναν οικισµό µπορεί να είναι πολλές ή λίγες. Κάθε πόλη είναι ένας οικισµός, αλλά όχι το αντίθετο. Για να θεωρηθεί ένας οικισµός πόλη, θα πρέπει αν έχει ένα ελάχιστο µέγεθος (δυναµικό) και ορισµένα άλλα χαρακτηριστικά ουσιαστικά (π.χ. επαρκή εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων σε κατοικία, εργασία, αναψυχή, κυκλοφορία) ή διοικητικά καθορισµένα (π.χ. πληθυσµιακά). Πολεοδόµηση. H συστηµατική οργάνωση του ιστού και των υποδοµών µια πόλης, ενός οικισµού ή τµήµατος αυτών (βικιλεξικό). Περιβάλλον Περιβάλλον: το σύνολον των γεωγραφικών και φυσικών, προκειµένου δε περί ανθρώπων και κοινωνικών και οικογενειακών συνθηκών, εν µέσω των οποίων γεννάται ζη και διαπλάσσεται τις. ( ηµητράκος., 1964). Οι παρακάτω ορισµοί προέρχονται από τον Ν. 1650/86 εκτός αν αναφέρεται κάτι άλλο. Περιβάλλον: το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες. Ρύπανση: η παρουσία στο περιβάλλον ρύπων, δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων µορφών ενέργειας σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που µπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισµούς και στα οικοσυστήµατα ή υλικές ζηµιές και γενικά να αντικαταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυµητές χρήσεις του. Μόλυνση: η µορφή ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων µικροοργανισµών στο περιβάλλον ή δεικτών του υποδηλώνουν την πιθανότητα παρουσίας τέτοιων µικροοργανισµών. Υποβάθµιση: η πρόκληση από ανθρώπινες δραστηριότητες ρύπανσης ή οποιαδήποτε άλλης µεταβολής στο περιβάλλον, η οποία είναι πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα και στην υγεία των κατοίκων, στην ιστορική και πολιτιστική κληρονοµιά και στις αισθητικές αξίες. Προστασία του περιβάλλοντος: το σύνολο των ενεργειών, µέτρων και έργων που έχουν στόχο την πρόληψη της υποβάθµισης του περιβάλλοντος ή την αποκατάσταση, διατήρηση ή βελτίωσή του. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 11

12 Οικοσύστηµα: κάθε σύνολο βιοτικών και µη βιοτικών παραγόντων και στοιχείων του περιβάλλοντος που δρουν σε ορισµένο χώρο και βρίσκονται σε αλληλεπίδραση, µεταξύ τους. Φυσικός αποδέκτης: κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος που χρησιµοποιείται για την τελική διάθεση των αποβλήτων. Υγεία: η κατάσταση πλήρους φυσικής, διανοητικής και κοινωνικής ευεξίας του ατόµου ή του συνόλου του πληθυσµού. Οικολογική ισορροπία: η σχετικά σταθερή σχέση που διαµορφώνεται µε την πάροδο του χρόνου ανάµεσα στους παράγοντες και στοιχεία του περιβάλλοντος ενός οικοσυστήµατος. Φυσικοί πόροι: κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος που χρησιµοποιείται ή µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τον άνθρωπο για την ικανοποίηση των αναγκών του και αποτελεί αξία για το κοινωνικό σύνολο Απόβλητα: κάθε ποσότητα ρύπων (ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων µορφών ενέργειας) σε οποιαδήποτε φυσική κατάσταση ή αντικειµένων από τα οποία ο κάτοχός τους θέλει ή πρέπει ή υποχρεούται να απαλλαγεί, εφόσον είναι δυνατό να προκαλέσουν ρύπανση. ιαχείριση αποβλήτων: το σύνολο των δραστηριοτήτων συλλογής, διαλογής, µεταφοράς, επεξεργασίας, επαναχρησιµοποίησης ή τελικής διάθεσης αποβλήτων σε φυσικούς αποδέκτες, µε στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. Ουσίες: χηµικά στοιχεία και οι ενώσεις τους όπως παρουσιάζονται στη φυσική τους κατάσταση ή όπως παράγονται δευτερογενώς. Παρασκευάσµατα: µείγµατα ή διαλύµατα που αποτελούνται από δύο ή περισσότερες ουσίες. Επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσµατα: οι ουσίες ή τα παρασκευάσµατα που είναι τοξικές, διαβρωτικές, ερεθιστικές, εκρηκτικές, εύφλεκτες, καρκινογόνες µεταλλαξιογόνες, ραδιενεργές ή άλλες ουσίες που έχουν την ιδιότητα να επιταχύνουν την καύση, να αλλοιώνουν τη φυσική κατάσταση του νερού, του εδάφους ή του αέρα και να προσβάλουν δυσµενώς τον άνθρωπο και όλα τα άλλα έµβια όντα καθώς και το φυσικό περιβάλλον. Τοπίο: Σύµφωνα µε το Ν. 1650/1986: τοπίο είναι κάθε δυναµικό σύνολο βιοτικών και µη βιοτικών παραγόντων και στοιχείων του περιβάλλοντος που µεµονωµένα ή αλληλεπιδρώντας σε συγκεκριµένο χώρο συνθέτουν µε οπτική εµπειρία. Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για το Τοπίο (2000) και το Ν. 3827/2010: τοπίο είναι µία περιοχή, όπως γίνεται αντιληπτή από τους ανθρώπους, µε χαρακτήρα ο οποίος είναι το αποτέλεσµα της δράσης και αλληλεπίδρασης των φυσικών και / ή ανθρώπινων παραγόντων. Γεωγραφικό σύστηµα πληροφοριών Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών (ΓΣΠ) (Geographic Information System, GIS) είναι ένα σύστηµα, βασιζόµενο σε υπολογιστικό εξοπλισµό (computer) το οποίο χαρτογραφεί και αναλύει «αντικείµενα» / οντότητες που υφίστανται στην επιφάνεια της γης (και όχι µόνο) καθώς και γεγονότα που συµβαίνουν σε δεδοµένη χρονική πραγµατικότητα στον γεωγραφικό της χώρο (Τσουχλαράκη Α. & Αχιλλέως Γ., 2010). ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 12

13 Η ικανότητα των ΓΣΠ να συνδυάζουν τα πλεονεκτήµατα των βάσεων δεδοµένων µε την δυνατότητα ρεαλιστικής οπτικοποίησης και την καταγεγραµµένη χωρική πληροφορία που παρέχουν οι «χάρτες» (σε κάθε τους µορφή, αναλογική, ψηφιακή), τα καθιστούν µοναδικά εργαλεία στην χωρική ανάλυση και τα διαφοροποιούν από άλλα παρεµφερή συστήµατα τα οποία διαχειρίζονται πληροφορίες (CAD, Databases, κλπ). Α.2. Τα περιβαλλοντικά και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά και οι σχέσεις τους µε τη χωροθέτηση ανθρώπινων δραστηριοτήτων Οι περιβαλλοντικοί τοµείς. Το γήινο περιβάλλον είναι αβιοτικό και βιοτικό. Αβιοτικές κατηγορίες του περιβάλλοντος είναι η ατµόσφαιρα, η λιθόσφαιρα και η υγρόσφαιρα (στερεά, υγρή και αέρια φάση). Στο αβιοτικό περιβάλλον ζουν αλληλοεπηρεαζόµενοι οι ζωντανοί οργανισµοί (βιόσφαιρα). Μετατροπές ενέργειας συµβαίνουν στο περιβάλλον. Ο άνθρωπος αποτελεί σηµαντικό στοιχείο της διαµόρφωσης του περιβάλλοντος της Γής αλλά και παρατηρητής του. Εποµένως είναι ανάγκη να διαχωριστούν τα έργα του ανθρώπου στο περιβάλλον, ως ανθρωπογενές περιβάλλον. Επίσης το τοπίο αποτελεί µία σύνθεση περιβαλλοντικών στοιχείων όπως γίνονται αντιληπτά από τον άνθρωπο, κυρίως µε την όραση. Οι κύριοι περιβαλλοντικοί τοµείς είναι 1 : Αβιοτικό περιβάλλον Έδαφος Ύδατα Ατµόσφαιρα Βιοτικό περιβάλλον Πανίδα και χλωρίδα (οικότοποι, βιοποικιλότητα) Ανθρωπογενές περιβάλλον Τοπίο Πληθυσµός ανθρώπων Ανθρώπινη υγεία Υλικά περιουσιακά στοιχεία (οικισµοί, υποδοµές κ.ά. ) Πολιτιστική κληρονοµιά Κλιµατική αλλαγή Στη συνέχεια γίνεται σύντοµη συζήτηση για θέµατα που σχετίζονται µε την διαίρεση του περιβάλλοντος σε τοµείς. 1 Κατά την Οδηγία της ΕΕ για την Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίµηση και την αντίστοιχη ΚΥΑ /2006, µε προσθήκη της κατάταξης. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 13

14 Σχέση περιβαλλοντικών και γεωλογικών χαρακτηριστικών Τα αβιοτικά χαρακτηριστικά περιλαµβάνουν και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά, δηλαδή το έδαφος και τα νερά, τις αλληλεπιδράσεις µεταξύ τους αλλά και τις αλληλεπιδράσεις µε τα άλλα στοιχεία της φύσης και το ανθρωπογενές περιβάλλον. ηλαδή αποτελούν ένα τοµέα του περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτό σε διάφορα σηµεία του κειµένου, τα µη γεωλογικά χαρακτηριστικά αναφέρονται ως λοιπά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά. Η ανάγκη διεπιστηµονικής προσέγγιση του περιβάλλοντος Επειδή το περιβάλλον ουσιαστικά αποτελεί ένα σύστηµα 2, η εξέταση ενός θέµατος επηρεάζει τα άλλα. Για παράδειγµα ή ίδρυση και η λειτουργία µια πόλης (ανθρωπογενές χαρακτηριστικό) συντελεί στην κατανάλωση υδατικών πόρων (γεωλογικό χαρακτηριστικό, αβιοτικό) και ξυλεία δασών (βιοτικό χαρακτηριστικό), ενώ τα απόβλητα της µπορούν να υποβιβάσουν την ποιότητα του νερού κατάντη (πρόβληµα χρήσης του πόρου από τους ανθρώπους) και να καταλήξουν σε επιβάρυνση της υδρόβιας ζωής (επιβάρυνση του βιοτικού περιβάλλοντος) αλλά και της κατανάλωσης ψαριών από ανθρώπους (µείωση βιοτικού διαθέσιµου πόρου). Η κλιµατική αλλαγή αποτελεί ένα σηµαντικό επίκαιρο θέµα, η συζήτηση το οποίου απαιτεί σύνθεση πολλών επί µέρους τοµέων του περιβάλλοντος και σχετικών επιστηµών και τεχνολογιών. Αποτελεί λοιπόν ένα παράδειγµα της πολυεπιστηµονικής και διεπιστηµονικής αντιµετώπισης που απαιτούν τα θέµατα του περιβάλλοντος (ενδεικτικές άλλες περιπτώσεις είναι τα στερεά και τα υγρά απόβλητα, η αποδάσωση κ.ά.). Τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά µπορούν να δράσουν ως εµπόδια στην ανάπτυξη µιας δραστηριότητας του ανθρώπου. Αλλά τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά είναι και στοιχεία υποστήριξης των δραστηριοτήτων του, αφού σ αυτά βρίσκονται οι φυσικοί πόροι της ζωής του ανθρώπου. Ακόµα και η διατήρηση φυσικών περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών µπορεί να δώσει στοιχεία και ευκαιρίες ανάδειξης τους, µε αποτέλεσµα την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη ή βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Για παράδειγµα, στην περίπτωση της ίδρυσης οικισµών και πόλεων που θα εξετάσουµε, εµπόδια είναι οι κλιµατικοί παράγοντες στου πόλους, οι περιοχές που κατολισθαίνουν, οι ζώνες εξάπλωσης της ασθένειας του ύπνου (µύγας τσετσε) κ.ά. Θετικά στοιχεία αποτελούν ασφαλή εδάφη, ευνοϊκό κλίµα, γεωργική Γή, αλιευτικά πεδία, ορυκτοί πόροι στην ευρύτερη περιοχή κ.ά. Επίσης θετικό στοιχείο αποτελεί η ύπαρξη µιας προστατευόµενης οικολογικά περιοχής ή ενδιαφερόντων τοπίων και άλλων χαρακτηριστικών τα οποία έλκουν επισκέπτες. 2 White I.D.et al, ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 14

15 Α.3. Παράγοντες καταλληλότητας των περιοχών προς πολεοδόµηση Η πολεοδοµία στην πράξη είναι µέσο υποβοήθησης της πολιτικής στο έργο της επίλυσης κοινωνικών και οικονοµικών προβληµάτων στα πλαίσια του γεωγραφικού και δοµηµένου χώρου. Η πολεοδοµία είναι µία σύνθετη επιστήµη, η οποία προϋποθέτει γνώσεις και ικανότητες που προέρχονται από µεγάλο φάσµα επιστηµών. Η συσχέτιση τους παρουσιάζεται στο επόµενο διάγραµµα, όπου γίνεται σαφής η ανάγκη πολυεπιστηµονικής προσέγγισης. Για την επίτευξη των χωροταξικών και πολεοδοµικών στόχων είναι αναγκαία η συνεργασία διαφόρων ειδικών και η συνεισφορά καθενός σε χρήσιµη και κατανοητή από τους άλλους µορφή. Στο διάγραµµα αυτό τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά παρουσιάζονται ως τοµείς των φυσικών επιστηµών και ως σχέσεις ανθρώπου και περιβάλλοντος στην κατεύθυνση της αειφορίας. ιάγραµµα Α1. Συσχέτιση χωροταξίας και πολεοδοµίας µε άλλες οµάδες γνώσεων και τεχνών. Η τοποθέτηση της χωροταξίας και πολεοδοµίας στο κέντρο έχει γίνει επειδή είναι το εξεταζόµενο θέµα και δεν δείχνει ιεραρχία έναντι των άλλων τοµέων (Αραβαντινός Α., 2007). Στον προηγούµενο πίνακα παρουσιάζεται συσχέτιση της χωροταξίας και της πολεοδοµίας µε άλλες οµάδες γνώσεων και τεχνών. Φαίνεται η θέση των περιβαλλοντικών και των γεωλογικών παραγόντων ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 15

16 Ως πρωτογενή στοιχεία χωροθέτησης των οικισµών αναφέρονται (Αραβαντινός Α. 2007): 1. Κλίµα φυσικό περιβάλλον (τοπογραφία και έδαφος, κλίµα κ.ά.) 2. Υλικά αγαθά άµεσης ανάγκης (νερό, τροφή, δοµικά υλικά κ.ά.) 3. Άµυνα 4. Επικοινωνία (πλεονεκτική θέση σε σχέση µε δίκτυο χερσαίων και θαλάσσιων ή και εναέριων συγκοινωνιών) 5. Προϋπάρχοντα ανθρώπινα έργα και τυχαία γεγονότα 6. Απόσταση από άλλους οικισµούς Πολλά από αυτά ισχύουν και σήµερα ως κριτήρια για την ίδρυση οικισµών και πόλεων. Γεωλογικό και ευρύτερα περιβαλλοντικό χαρακτήρα έχουν τα παραπάνω 1 και 2. Στις σηµερινές συνθήκες ή ίδρυση µιας πόλης µπορεί να γίνει είτε µε κάποιο σχεδιασµό (πλήρη ή περιορισµένο) είτε χωρίς (µε αυθόρµητη δόµηση). Η αξία γής και οι προσδοκίες των ανθρώπων παραµένουν σηµαντικό στοιχείο για την ίδρυση ή επέκταση πόλεων και οικισµών. Σε σύγχρονες συνθήκες πλήρους σχεδιασµού οι παράγοντες και τα κριτήρια που θα τεθούν για την επιλογή ή αντίθετα αποκλεισµό περιοχών προς πολεοδόµηση µπορεί να είναι (Αραβαντινός Α., 2007): 1. Οικονοµικοί - αναπτυξιακοί παράγοντες, όπως π.χ. χαµηλό κόστος γης, ύπαρξη πρώτων υλών ή θέσεων απασχόλησης όχι µακριά από τον οικισµό, µη ανοικοδόµηση εύφορης γεωργικής γης. 2. Κοινωνικοί παράγοντες, όπως κάλυψη άµεσων στεγαστικών αναγκών και απαιτήσεων σε κοινωνική υποδοµή. 3. Τεχνικοί / επιστηµονικοί παράγοντες, όπως π.χ. µη ανοικοδόµηση σε ακατάλληλα λόγω σεισµών ή κατολισθήσεων εδάφη. 4. Εθνικοί / πολιτικοστρατηγικοί παράγοντες, όπως λ.χ. η ανάγκη για εποικισµό ή ενίσχυση παραµεθορίων περιοχών παρά τα τυχόν αρνητικά λοιπά κριτήρια. 5. Πολιτισµικοί παράγοντες, άρα σχετιζόµενοι µε την ιστορία, τον πολιτισµό και το διατηρητέο τεχνητό περιβάλλον της περιοχής. 6. Οικολογικοί/περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως διατήρηση χλωρίδας, πανίδας φυσικών περιοχών, άρα αποκλεισµός τους από τη δόµηση. Γεωλογικό και ευρύτερα περιβαλλοντικό χαρακτήρα έχουν τα παραπάνω 3 και 6 (το 5 αφορά ανθρωπογενές περιβάλλον). Εποµένως η χρήση περιβαλλοντικών και γεωλογικών κριτηρίων στην επιλογή περιοχών προς πολεοδόµηση είναι σαφώς γνωστή στο πεδίο γνώσεων της χωροταξία και της πολεοδοµίας. Στόχος της επιλογής µιας έκτασης προς πολεοδόµηση όπως αναλύεται σ αυτή την εργασία είναι η πρόληψη σηµαντικών προβληµάτων και επιπτώσεων, λόγω των συνθηκών του περιβάλλοντος (αβιοτικών και βιοτικών και λοιπών στοιχείων του) προς την προς πολεοδόµηση έκταση και αντίστροφα, αυτής προς το περιβάλλον της θέσης εγκατάστασης της, καθώς και γύρω από αυτή. Εποµένως η διαδικασία που χρησιµοποιείται είναι µια διαδικασία εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, µε σκοπό την µείωση των αρνητικών και κατά το δυνατό την µεγιστοποίηση των θετικών. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 16

17 Η πρόβλεψη περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων λόγω πολεοδόµησης και η δυνατότητα έγκαιρης ένταξής των µέτρων αντιµετώπισης τους στον χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό αποτελεί σηµαντικό χαρακτηριστικό της ίδρυσης ενός οικισµού χωρίς προβλήµατα, αλλά και της απρόσκοπτης προόδου της ίδρυσης του. Η έγκαιρη επισήµανση τους αποτρέπει την µεταγενέστερη αλλαγή σχεδιασµού π.χ. κατά την ΣΜΠΕ ή και πέραν αυτής (ενδεικτικά «Σηµαντικές περιοχές για τα πουλιά στην Ελλάδα» σε περιοχή προς πολεοδόµηση). Ενδεικτικά οι κύριοι παράγοντες που πρέπει να αντιµετωπίσει το γεωλογικό και περιβαλλοντικό αντικείµενο της επιλογής χώρων προς πολεοδόµηση είναι: Περιοχές µε προβλήµατα φυσικής καταλληλότητας (κατολισθήσει, πληµµύρες κ.ά.) Συγκρουόµενες χρήσεις και η ανάγκη αποκλεισµού περιοχών λόγω συγκρουόµενων χρήσεων (ορυκτοί πόροι, ΧΥΤΑ κ.ά.) ιαφύλαξη και κατά το δυνατόν ανάδειξη περιοχών περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (προστατευόµενων ή όχι) Άλλα θέµατα (δηµόσια υγεία κ.ά.) Η επιλογή περιοχών προς πολεοδόµηση µπορεί να αφορά: προκαθορισµένη έκταση (οπότε πρόκειται για διερεύνηση καταλληλότητας η οποία αφορά τα θέµατα της συγκεκριµένης έκτασης) επιλογή κατάλληλων περιοχών εντός µιας ευρύτερης εκτεταµένης περιοχής (π.χ. σε µεγάλες περιοχές όπου υπάρχει ανάγκη δηµιουργίας οικισµών ή πόλεων, ή σε περιοχές όπου υπάρχει ανάγκη να διαφυλαχθούν εκτάσεις για πολεοδόµηση από άλλες χρήσεις ή και να µην υπάρχουν οχλήσεις µεταξύ τους κ.ά.) επιλογή µεταξύ προκαθορισµένων θέσεων Η ανάγκη για εύρεση εκτάσεων κατάλληλων προς πολεοδόµηση προκύπτει από ανάγκη ίδρυσης νέων οικισµών και πόλεων ή επεκτάσεις τους, ίδρυση παραθεριστικών ή τουριστικών οικισµών, προσωρινές εγκαταστάσεις λόγω φυσικών ή τεχνολογικών καταστροφών ή πολέµων, ίδρυση βιοµηχανικών περιοχών ή εκπαιδευτικών οργανισµών κ.ά. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 17

18 Α.4. Συλλογή και επεξεργασία χωρικών δεδοµένων για ίδρυση και χρήση γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών Α.4.1 Κλίµακα εργασίας Στον επόµενο πίνακα παρουσιάζονται Οι διάφορες κατηγορίες σχεδιασµού στο γεωγραφικό χώρο, ανάλογα µε τον επιδιωκόµενο σκοπό και οι συνήθεις κλίµακες εργασίας κάθε σταδίου επιπέδου σχεδιασµού. Η πολεοδοµία, δηλαδή ο σχεδιασµός της πόλης, απαιτεί την προηγούµενη επιλογή χώρου εγκατάστασης. Σύµφωνα µε τον πίνακα η εργασία αυτή βρίσκεται στα όρια χωροταξίας και πολεοδοµίας, µε κλίµακες που κατά περίπτωση κυµαίνονται από 1: έως 1: Βέβαια οι κλίµακες εργασίας καθορίζονται και από τις ποικίλες ανάγκες της χώρας ή της περιοχής που εξετάζεται. Στο Α µέρος της παρούσας εργασία θεωρείται ότι χρησιµοποιείται κλίµακα 1: ή λεπτοµερέστερη. Ορισµένα χαρακτηριστικά µπορούν να εφαρµοστούν και σε µικρότερες κλίµακες (λιγότερο λεπτοµερείς). Στο Β µέρος η εργασία γίνεται σε κλίµακα 1: (εφαρµογή στη ηµοτική Ενότητα Ρεθύµνης). Πίνακας Β1. Οι διάφορες κατηγορίες σχεδιασµού στο γεωγραφικό χώρο, οι συνήθεις κλίµακες εργασίας και άλλα στοιχεία γι αυτές (Αραβαντινός Α., 2007). ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 18

19 Α.4.2 Τρόπος εργασίας, πηγές στοιχείων, τεκµηρίωση και ποιότητα Α Τρόπος εργασίας Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο προτεινόµενος τρόπος εργασίας. Έχει χρησιµοποιηθεί σε πολυάριθµες µελέτες ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ, οι οποίες περιλαµβάνουν ως κύριο αντικείµενο την καταλληλότητα περιοχών προς πολεοδόµηση. Φάση 1. Προµήθεια και δηµιουργία βασικών χαρτογραφικών υποβάθρων Αποτελεί τη βάση για κάθε επόµενη χαρτογραφική εργασία. Για τον ελληνικό χώρο είναι συνήθως χάρτες και διαγράµµατα ΓΥΣ κλιµάκων 1:5.000 έως 1:5.000 και ορθοφωτοχάρτες αντίστοιχων κλιµάκων. Οι χάρτες πρέπει να ακολουθούν συγκεκριµένες προδιαγραφές του φορέα στον οποίο απευθύνεται το έργο, αλλά και τις εσωτερικές προδιαγραφές της πολυεπιστηµονικής οµάδας εργασίας. Το υλικό αυτό είναι καλό να διαµορφώνεται από ειδικό επιστήµονα (τοπογράφο µηχανικό ή συναφή ειδικότητα) ή να παραλαµβάνεται ως ελεγµένο υπόβαθρο από τον φορέα του έργου. Σε κάθε περίπτωση και από κάθε επιστηµονική οµάδα, πρέπει να ελέγχεται η ακρίβεια του πριν από την προσθήκη νέας πληροφορίας. Η ακρίβεια πρέπει να αντίστοιχη της κλίµακας εργασίας. Φάση 2. Εντοπισµός και συλλογή υφιστάµενου (δευτερογενούς) πληροφοριακού υλικού Αφορά τη συλλογή του ήδη υφιστάµενου, γενικά διαθέσιµου ή σε διάφορους φορείς φυλασσόµενου, πληροφοριακού υλικού. Οι φορείς αυτοί ενδεικτικά, για τον ελληνικό χώρο είναι οι δήµοι της περιοχής, οι υπηρεσίες και οι φορείς της ευρύτερης αυτοδιοίκησης και του κεντρικού κράτους (αποκεντρωµένες και κεντρικές υπηρεσίες) Ενδεικτικά πρέπει να βρεθούν και να αξιολογηθούν προς χρήση: βιβλιογραφικά δεδοµένα στοιχεία από αρχεία υπηρεσιών (µελέτες, βάσεις δεδοµένων κ.ά.) όλα τα υπάρχοντα γεωµορφολογικά δεδοµένα από χάρτες της ΓΥΣ γεωλογικά και λοιπά δεδοµένα χαρτών ΙΓΜΕ και άλλων πηγών. Περιβαλλοντικά στοιχεία από θεσµικές ρυθµίσεις και γεωχωρικά δεδοµένα δηµόσιων αρχών και ΜΚΟ (πρόγραµµα Nαtura 2000, υγροβιότοποι κ.ά.) απογραφές των τοµέων παραγωγής συσχετιζόµενες µε στοιχεία ρύπανσης έργα υποδοµής, συµπεριλαµβανοµένων και αυτών µε περιβαλλοντικό χαρακτήρα (υφιστάµενα και προβλεπόµενα) στοιχεία από εντοπισµό περιοχών αυξηµένης ρύπανσης στοιχεία φωτοερµηνείας από ορθοφωτοχάρτες, δορυφορικές εικόνες ή και αεροφωτογραφίες ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 19

20 Φάση 3. Συλλογή νέου (πρωτογενούς) πληροφοριακού υλικού µε έρευνες πεδίου και αυτοψίες Με έρευνες πεδίου και επί τόπου αυτοψίες συµπληρώνονται κενά πληροφορίας από το προηγούµενο πληροφοριακό υλικό και γίνεται επιβεβαίωση ορισµένων στοιχείων. Έρευνα πεδίου στο πλαίσιο των γεωλογικών θεµάτων Έρευνα πεδίου στο πλαίσιο των λοιπών περιβαλλοντικών θεµάτων Ειδικά δοµηµένα ερωτηµατολόγια, τα οποία απευθύνονται σε ειδικούς γνώστες της περιοχής, στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης, στελέχη τοπικών φορέων και υπηρεσιών κ.ά. Ενδέχεται να απαιτηθούν και ορισµένες ανάλογες δραστηριότητες σε επόµενες φάσεις (επιβεβαιώσεις, νέα θέµατα που προέκυψαν κ.ά.). Φάση 4. Επεξεργασία και αξιολόγηση δεδοµένων Τα ανωτέρω στοιχεία ως προς την θέση τους στον χώρο ενοποιούνται και στη συνέχεια αξιολογούνται σύµφωνα µε τον σκοπό της µελέτης µε την χρήση Γεωγραφικού Συστήµατος Πληροφοριών. Ειδική εργασία γίνεται για την παραγωγή χάρτη κλίσεων. Τα γεωλογικά και τα λοιπά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά αντιµετωπίζονται χωριστά λόγω των πολυάριθµων επί µέρους θεµάτων και της διαφοράς επιστηµονικού αντικειµένου. Αυτή έχει ως συνέπεια, εάν γίνει έλεγχος της τεκµηρίωσης και των συµπερασµάτων, αυτός να γίνεται συνήθως από ειδικό ή οµάδα διαφορετικού επιστηµονικού αντικείµενου. Ενδιαφέρον στοιχείο της αξιολόγησης αποτελεί το ότι στα περισσότερα γεωλογικά χαρακτηριστικό το κριτήριο κατάταξης έχει σχέση µε κάποιο φυσικό κίνδυνο, ενώ στα λοιπά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά είναι το θεσµικό καθεστώς. Ο τρόπος επεξεργασίας των διαφόρων επί µέρους χαρακτηριστικών παρουσιάζεται στο επόµενο κεφάλαιο. Φάση 5. Παραγωγή χαρτών και εκθέσεων Γίνεται η παραγωγή του χαρτογραφικού υλικού και συντάσσονται σχετικά κείµενα και εκθέσεις Το τελικό αποτέλεσµα της εργασίας είναι κείµενο και τουλάχιστον δύο χάρτες για το γεωλογικό αντικείµενο και δύο χάρτες για τα λοιπά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά. Ο πρώτοι χάρτες περιέχουν την τεκµηρίωση του γεωλογικού και περιβαλλοντικού αντικειµένου και είναι απαραίτητοι για την γνώση των στοιχείων που λαµβάνονται υπόψη καθώς και τον έλεγχο της εργασίας. Στους δεύτερους χάρτες (ένας γεωλογικού και ένας λοιπού περιβαλλοντικού αντικειµένου) παρουσιάζονται ζώνες µε περιοχές διαβαθµισµένης καταλληλότητας για δόµηση και συναφείς ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 20

21 χρήσεις. Σε κάθε µία από αυτές αντιστοιχούν ειδικοί όροι, περιορισµοί ή οι εκτάσεις είναι ελεύθερες περιορισµών. Ειδικότερα παράγονται Ο χάρτης ενδεικτικά ΓΑ, και κλ. 1: Περιέχει το µέρος της γεωµορφολογικής, γεωλογικής και τεχνικογεωλογικής πληροφορίας που συγκεντρώθηκε και αξιολογήθηκε ως χρήσιµη για τους σκοπούς της µελέτης και ήταν δυνατό να παρουσιαστεί σε µορφή χάρτη. Με συσχέτιση και αξιολόγηση των στοιχείων αυτών παράγεται ο χάρτης ΓΒ. Ο χάρτης ενδεικτικά ΓΒ κλ. 1: Περιέχει τα συµπεράσµατα και τις προτάσεις της γεωλογικής διερεύνησης για διάφορες ζώνες, που καθορίστηκαν µε γεωλογικά κριτήρια. Ο χάρτης ενδεικτικά ΠΑ, κλ. 1: Περιέχει το µέρος της περιβαλλοντικής πληροφορίας που συγκεντρώθηκε και αξιολογήθηκε ως χρήσιµη για τους σκοπούς της µελέτης και ήταν δυνατό να παρουσιαστεί σε µορφή χάρτη. Με συσχέτιση και αξιολόγηση των στοιχείων αυτών παρήχθη ο επόµενος χάρτης. Ο χάρτης ενδεικτικά ΠΒ κλ. 1: Περιέχει τα συµπεράσµατα και τις προτάσεις της περιβαλλοντικής διερεύνησης, ανά ζώνη που καθορίστηκε µε περιβαλλοντικά κριτήρια. Το αποτέλεσµα της εργασίας θα πρέπει να είναι άµεσα χρησιµοποιήσιµο από τους άλλους επιστήµονες και τεχνικούς που εµπλέκονται στον σχεδιασµό της προβλεπόµενης πολεοδόµησης. Αυτοί είναι ουσιαστικά χωροτάκτες και πολεοδόµοι. Σε κάποιες περιπτώσεις µπορεί να είναι µηχανικοί έργων υποδοµής (π.χ. στατικοί, υδραυλικοί) και εξειδικευµένοι ειδικοί των γεωλογικών (π.χ. ηφαιστειολόγοι, εδαφοµηχανικοί) και λοιπών περιβαλλοντικών θεµάτων (π.χ. βιολόγοι, δασολόγοι, ορνιθολόγοι, ειδικοί σε αντιρυπαντική τεχνολογία). Χρήση των συµπερασµάτων στην επιλογή χώρων προς πολεοδόµηση Με θεώρηση των χαρτών ΓΒ και ΠΒ, εντοπίζονται οι περιοχές καταλληλότητας και τα χαρακτηριστικά ένταξης σ αυτές Σε κάθε περιοχή που ενδιαφέρει να δοθεί προς πολεοδόµηση φαίνονται τα χαρακτηριστικά τα οποία οδήγησαν στην ένταξη της σε συγκεκριµένη κατηγορία, καθώς και τα οι προϋποθέσεις που ίσως υπάρχουν για την αλλαγή της κατηγορίες σε «κατάλληλη».. Εάν υπάρχουν περισσότερα από ένα χαρακτηριστικά ένταξης σε προβληµατική κατηγορία, πρέπει να δοθεί λύση σε κάθε προϋπόθεση που θέτουν. Α Χαρακτηριστικά καλής εργασίας Τα χαρακτηριστικά της καλής εργασίας στην αξιολόγηση και επιλογή περιοχών προς πολεοδόµηση είναι τα εξής: Η κατά το δυνατό πλήρης τεκµηρίωση των συµπερασµάτων και η αναγνώριση των ασαφειών που παραµένουν. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 21

22 Η επικοινωνία µε τους χωροτάκτες, πολεοδόµους και λοιπούς ειδικούς, ώστε να διαφανούν γρήγορα και µε ακρίβεια οι περιορισµοί ή και τα πλεονεκτήµατα διαφόρων τµηµάτων της έκτασης σε σχέση µε προβλεπόµενες χρήσεις και διαµορφώσεις. Η προσπάθεια να διαµορφωθούν προτάσεις που εφαρµόζονται εύκολα. Ο έλεγχος της ενσωµάτωσης των συµπερασµάτων του γεωλογικών και περιβαλλοντικού αντικειµένου στις λοιπές µελέτες που υποστηρίζουν την πολεοδόµηση. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 22

23 Α.4.3 Τα γεωλογικά χαρακτηριστικά και η χρήση τους στη διερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση Α Σκοπός και αντικείµενο Το τµήµα αυτό της αξιολόγησης περιοχών προς πολεοδόµηση, έχει σκοπό τον εντοπισµό τµηµάτων κατ αρχήν καταλλήλων από γεωλογική άποψη για οικιστική ή άλλη συναφή µε δόµηση ανάπτυξη, όπου θα διασφαλίζεται το δοµηµένο περιβάλλον από φυσικούς κινδύνους ή κινδύνους από ανθρώπινες επεµβάσεις και δραστηριότητες καθώς επίσης και περιοχών που χρήζουν διατήρησης και ανάδειξης του γεωπεριβάλλοντος καθώς και προστασίας των αξιοποιήσιµων γεωλογικών πόρων. Επιδιώκεται δηλαδή: η διασφάλιση του προβλεπόµενου προς δόµηση χώρου και των δικτύων υποδοµής του από φυσικούς κινδύνους γεωλογικής φύσης, όπως ακαταλληλότητα εδαφών για θεµελίωση (π.χ. µειωµένη αντοχή ή ρευστοποίηση) και αστάθειες του εδάφους (π.χ. κατολισθήσεις ή πτώσεις βράχων) κάτω από συνήθεις ή επικίνδυνες καταστάσεις, όπως σεισµοί, έντονες βροχοπτώσεις, πληµµύρες κ.ά. Παράλληλα, εντοπίζονται σχετικά υφιστάµενα προβλήµατα µε σκοπό την αντιµετώπισή τους. η εκτίµηση των υδάτινων και ορυκτών πόρων ώστε οι δραστηριότητες στην περιοχή να εκµεταλλεύονται τους πόρους αυτούς επαρκώς. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η πολεοδόµηση να µην έρχεται σε αντίθεση µε την συνετή χρήση και την προστασία των πόρων (π.χ. υπερεκµετάλλευση ή ρύπανση). ο εντοπισµός γεωλογικών και γεωµορφολογικών στοιχείων µε περιβαλλοντικό ή και επιστηµονικό ενδιαφέρον, µε σκοπό την προστασία και πιθανόν την ανάδειξή τους. Στο παραπάνω πλαίσιο αξιολογείται όλη ή έκταση ενδιαφέροντος. Α Κριτήρια αξιολόγησης Η αξιολόγηση των διαφόρων περιοχών γίνεται µε χρήση των εξής κατηγοριών κριτηρίων: Εντοπισµένα γεωλογικά προβλήµατα Τεχνικογεωλογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά των σχηµατισµών Γεωµορφολογικές συνθήκες συνδεόµενες µε ειδικούς κατά περίπτωση κινδύνους Συνδυασµό των ανωτέρω ώστε να προκύψουν ζώνες µε αυξηµένη πιθανότητα εµφάνισης κάποιου κινδύνου. Ως προς την καταλληλότητα τους για υποδοχή δόµησης και συναφών έργων, διαχωρίστηκαν οι εξής γενικές κατηγορίες περιοχών: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις 23 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια

24 Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα Οι «Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις» και «Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα» υποδιαιρούνται και σε υποκατηγορίες βάσει των κατηγοριών κλίσης. Οι κατηγορίες αυτές είναι παρόµοιες µε αυτές που προβλέπονται από τις προδιαγραφές των προς πολεοδόµηση περιοχών (ΥΑ 9572/1845/2000 (ΦΕΚ 209 / )) για λεπτοµερείς κλίµακες (1:1.000) αλλά δεν υπάρχει υποχρέωση εφαρµογής τους σε µελέτες σε κλίµακες όπως της παρούσας εργασίας. Τις χρησιµοποιούµε επειδή (1) τις θεωρούµε σαφώς χρήσιµες για την εργασία και (2) δίνουν κατευθύνσεις για επόµενες φάσεις λεπτοµερέστερης µελέτης επί µέρους εκτάσεων της περιοχής, οι οποίες θα µπορούσαν να εκπονηθούν µε προδιαγραφές ΥΑ 9572/1845/2000 ή παρόµοιες. Πρόκειται για κατηγορίες σχετικής γεωλογικής καταλληλότητας, αφού, π.χ., ακόµα και στις «Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα» υπάρχει δυνατότητα αλλαγής χαρακτηρισµού, εάν αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα ή διαπιστωθεί ότι δεν είναι σηµαντικά. Σε κάθε γενική κατηγορία, εντάσσονται διάφορες επί µέρους ζώνες. Σ αυτές αντιστοιχεί ειδική αιτία υπαγωγής τους στην συγκεκριµένη ζώνη και πιθανά απαιτούνται ειδικά µέτρα αντιµετώπισης, στοιχεία τα οποία αναλύονται στη συνέχεια του κειµένου. Οι ζώνες παρουσιάζονται στον εκτός κειµένου χάρτη ΓΒ, κλίµακας 1: Σε κάθε ζώνη αντιστοιχεί ειδικό σύµβολο, συνήθως αριθµητικό ή αλφαβητικό. Α Τα κύρια γεωλογικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την πολεοδόµηση Οι κύριες κατηγορίες χαρακτηριστικών, τα οποία είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη για να επιλεγούν περιοχές προς πολεοδόµηση χωρίς σηµαντικά προβλήµατα σχετιζόµενα µε τους γεωλογικούς παράγοντες αφορούν: Την ασφάλεια της προς πολεοδόµηση περιοχής από γεωλογικούς κινδύνους Την επιβάρυνση της υγείας των κατοίκων από γεωλογικά υλικά Τους γεωλογικούς πόρους για την υποστήριξη της πολεοδόµησης και την αξιολόγηση συγκρούσεων χρήσεων γης. Σε κάθε κατηγορία εµπίπτει µεγάλος αριθµός χαρακτηριστικών. Τα χαρακτηριστικά αυτά, ως προς την εµφάνισή και τη συχνότητα τους σε κάποια περιοχή της γής διαφέρουν πολύ, κυρίως για λόγους γεωλογικής δοµής, γεωµορφολογίας και κλίµατος. Η βαρύτητα τους για την επιλογή περιοχών προς πολεοδόµηση εξαρτάται επί πλέον και από τη διαθεσιµότητα των εκτάσεων και πληθυσµιακούς, οικονοµικούς, κοινωνικούς και άλλους παράγοντες. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα συνηθέστερα χαρακτηριστικά τα οποία αφορούν τον ελληνικό χώρο, αλλά είναι σε µεγάλο βαθµό σηµαντικά για κάθε περιοχή της γης. 1) Ασφάλεια της προς πολεοδόµηση περιοχής από γεωλογικούς κινδύνους Η σηµασία των κλίσεων της επιφάνειας του εδάφους Από τις γεωµορφολογικές συνθήκες, ιδιαίτερη σηµασία για όλη την έκταση έχουν οι κλίσεις της επιφάνειας του εδάφους. Γι αυτό κατασκευάστηκε χάρτης κλίσεων µε σκοπό την συνολική αξιολόγηση της έκτασης, βάσει της κλίσης του εδάφους. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 24

25 Σχόλια για αξιολόγηση όλης της έκτασης για υποδοχή έργων, βάσει της κλίσης του εδάφους. Γίνεται αξιολόγηση όλων των εκτάσεων βάσει της κλίσης του εδάφους, επειδή η κλίση του εδάφους µόνη της σε συνδυασµό µε άλλα γεωµορφολογικά ή γεωλογικά χαρακτηριστικά καθορίζει την εµφάνιση διαφόρων φαινοµένων. Ενδεικτικά: Πολύ συχνά µόνο η µικρή κλίση καθορίζει τη δυσκολία στράγγισης από όµβρια νερά. Πολύ µικρού ύψους γραµµικά έργα µπορεί να οδηγήσουν σε κατακλύσεις. Σε συνδυασµό µε τις κοίτες των υδατορευµάτων καθορίζει την δυνατότητα κατάκλυσης από πληµµύρες. Σε περιοχές χωρίς σαφείς κοίτες, η ταχύτητα των ροών νερού από τα ανάντη είναι µεγαλύτερη σε µέσες και υψηλές κλίσεις για ίσες ανάντη λεκάνες και παρόµοια γεωλογικά υλικά και εδαφοκάλυψη. Αυτό οδηγεί σε κάποιες περιπτώσεις σε αυξηµένη στερεοµεταφορά. Η µεταβολή της δασοκάλυψης εντείνει τα φαινόµενα αυτά. Σε συνδυασµό µε τα χαρακτηριστικά του γεωλογικού σχηµατισµού, καθορίζει σε µεγάλο βαθµό την ευστάθεια µιας περιοχής (κατολισθήσεις, µετακινήσεις βράχων προς τα χαµηλότερα, διάβρωση κ.ά.) Η αύξηση της κλίσης του εδάφους συντελεί στην αύξηση του κόστους κατασκευής και λειτουργίας των έργων υποδοµής καθώς και στην επιβάρυνση του τοπίου απ αυτά. Τα παραπάνω διαφοροποιούν τους κινδύνους για τους κατοίκους και το λειτουργικό κόστος για τους κατόχους περιουσιών σε περιοχές µε διαφορετικές εδαφικές κλίσεις. Προτείνεται ο διαχωρισµός σε έξη κατηγορίες κλίσεων Α (καλύτερη) έως ΣΤ (χειρότερη). Φυσικά εκτός της αξιολόγησης βάσει των κλίσεων, στις περιοχές αυτές είναι δυνατό να παρουσιάζονται διάφορα προβλήµατα τα οποία αντιµετωπίστηκαν µε άλλες ρυθµίσεις. Τα γεωλογικά υλικά που δοµούν κάποια περιοχή είναι δυνατό να αυξήσουν ή να µειώσουν την καταλληλότητά µιας ζώνης κλίσεων. Ζώνες κλίσεων 4 9% και 9 20%. Α κατηγορία. Ζώνες κλίσεων 0 4%. Β κατηγορία λόγω τρωτότητας από κατακλύσεις. Ζώνες κλίσεων 20 35%. Γ κατηγορία λόγω αύξησης των αναγκαίων έργων υποδοµής, επεµβάσεων στο τοπίο και σε λίγες περιπτώσεις εδαφών, έναρξη προβληµάτων ευστάθειας. Ζώνες κλίσεων 35 50%. κατηγορία λόγω αύξησης των αναγκαίων έργων υποδοµής και µικρής πιθανότητας εµφάνισης προβληµάτων ευστάθειας. Ζώνες κλίσεων %. Ε κατηγορία, λόγω αύξησης των αναγκαίων έργων υποδοµής, επεµβάσεων στο τοπίο και αυξηµένης πιθανότητας εµφάνισης προβληµάτων ευστάθειας. Ζώνες κλίσεων > 100%. ΣΤ κατηγορία, λόγω υπερβολικής αύξησης των αναγκαίων έργων υποδοµής, των επεµβάσεων στο τοπίο και πολύ συχνά, εµφάνισης σοβαρών προβληµάτων ευστάθειας. Επίσης, λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που έχουν για την ασφάλεια των κατασκευών, εντοπίζονται οι βραχώδεις απόκρηµνες εκτάσεις. Φυσικά εκτός της αξιολόγησης µιας περιοχής βάσει των κλίσεων, στις περιοχές αυτές είναι δυνατό να παρουσιάζονται και διάφορα προβλήµατα τα οποία αντιµετωπίστηκαν µε άλλες ρυθµίσεις. Τα γεωλογικά υλικά που δοµούν κάποια περιοχή είναι δυνατό να αυξήσουν ή να µειώσουν την καταλληλότητά µιας ζώνης κλίσεων. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 25

26 Στο επόµενο σχέδιο διευκρινίζεται η έκφραση της κλίσης % και παρουσιάζεται η φυσική του εικόνα. Οι ζώνες κλίσεων οι όποιες σε κάποια περιοχή παρουσιάζουν 4 9%, 9 20% και 20 35% δεδοµένου ότι στην περιοχή παρουσιάζουν παρόµοια δυναµικά φαινόµενα. σε πολλές περιοχές παρουσιάζονται ενοποιηµένες για λόγους ευληπτότητας του σχεδίου, Παρακάτω παρουσιάζονται οι παραπάνω ζώνες τα χαρακτηριστικά τους, και ο προτεινόµενος τρόπος χρήσης τους. Οι ζώνες κλίσεων 4% - 35% θεωρούνται κατάλληλες για πολεοδόµηση. Ζώνες κλίσεων 0 4%. Χαρακτηριστικά. Στις εκτάσεις αυτές είναι συνήθως δυσχερής η αποµάκρυνση των όµβριων νερών. Εποµένως είναι δυνατόν να συµβούν κατακλύσεις του εδάφους για διάφορα χρονικά διαστήµατα. Η κατακλύσεις µπορεί να προέλθουν από την άµεση βροχόπτωση, από απορροές ανάντη εκτάσεων, από υπερχειλίσεις υδατορευµάτων ή τεχνητών τάφρων κ.ά. Επί πλέον, διάφορα µικρά ή µεγάλα έργα, γραµµικά κυρίως, εµποδίζουν την επιφανειακή απορροή (η οποία σε τέτοιες επιφάνειες έχει συχνά την µορφή sheet flow) ή και µεταβάλλουν τις γραµµές στράγγισης προς τα κατάντη. Συνηθισµένα τέτοια έργα είναι δρόµοι σε επιχώµατα (ακόµα και µικρού ύψους), περιφράξεις, πεζοδρόµια, αναχώµατα κ.ά. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Οι ζώνες αυτές λαµβάνονται από τον χάρτη κλίσεων ο οποίος έχει ήδη παραχθεί. Απαντώνται και σε υψηλές και σε χαµηλές υψοµετρικά περιοχές. Αυτές οι οποίες βρίσκονται στις χαµηλές θέσεις είναι περισσότερο τρωτές. Οι περιοχές που εντοπίζονται σε υψηλές θέσεις είναι δυνατό να παρουσιάσουν κάποια προβλήµατα, αλλά αυτά είναι σπανιότερα και συνήθως µικρής σηµασίας. Σε ορισµένες περιπτώσεις, κατά την υπολογιστική επεξεργασία εντοπίζονται υψηλές περιοχές µικρής κλίσης οι οποίες δεν είναι πραγµατικές, αλλά οφείλονται στην έλλειψη χαρτογραφικής πληροφορίας στις κορυφές υψωµάτων. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 26

27 Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Ζώνες κλίσεων 4 9%, 9 20% και 20 35% Χαρακτηριστικά. Συνήθως δεν παρουσιάζουν προβλήµατα στη δόµησης εκτός αν υπάρχουν ειδικά γεωλογικά η άλλα χαρακτηριστικά (εξαιρετικά διαβρώσιµο έδαφος, χαλαρές διαβρεχόµενες άµµοι κ.ά.). Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Κατ αρχήν κατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Μπορούν να ενταχθούν σε δυσµενέστερη κατηγορία εάν εντοπιστεί πρόβληµα στο οποίο συνεισφέρει και η κλίση. Εάν υπάρξει ανάγκη αξιολόγησης µεταξύ τους, ως προς την πολεοδόµηση, είναι: καλύτερη: 4 9%, µέση: 9 20% δυσµενέστερη: 20 35% Ζώνες κλίσεων 35 50%. Συµβολισµός. Στον χάρτη Β1, παρουσιάζονται µε κίτρινο χρώµα. Χαρακτηριστικά. κατηγορία στην αξιολόγηση ως προς τις κλίσεις του εδάφους, λόγω αύξησης των αναγκαίων έργων υποδοµής και πιθανής εµφάνισης προβληµάτων ευστάθειας. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Για την δόµηση σ αυτές τις περιοχές απαιτείται αξιολόγηση της σκοπιµότητας του σχεδίου, σε συνδυασµό µε το είδος των έργων και λεπτοµερής γεωλογική και πιθανόν γεωτεχνική έρευνα. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Ζώνες κλίσεων %. Συµβολισµός. Στον χάρτη Β1, παρουσιάζονται µε πορτοκαλί χρώµα. Χαρακτηριστικά. Ε κατηγορία στην αξιολόγηση ως προς τις κλίσεις του εδάφους, λόγω αύξησης των αναγκαίων έργων υποδοµής, επεµβάσεων στο τοπίο και αυξηµένης πιθανότητας εµφάνισης προβληµάτων ευστάθειας. Ζώνες κλίσεων > 100%. Χαρακτηριστικά. ΣΤ κατηγορία στην αξιολόγηση ως προς τις κλίσεις του εδάφους, λόγω υπερβολικής αύξησης των αναγκαίων έργων υποδοµής, των επεµβάσεων στο τοπίο και πολύ συχνά εµφάνισης σοβαρών προβληµάτων ευστάθειας. Στις δύο ανωτέρω ζώνες συνιστάται η αποφυγή της δόµησης σε οποιοδήποτε είδος γεωλογικού σχηµατισµού. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Για την δόµηση σε περιοχές των ανωτέρω δύο ζωνών κλίσεων (Ε και ΣΤ κατηγορία), απαιτείται αξιολόγηση της σκοπιµότητας του σχεδίου, σε συνδυασµό µε το είδος των έργων και λεπτοµερής γεωλογική και πιθανόν γεωτεχνική έρευνα. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 27

28 Περιοχές στις οποίες η κύρια αιτία προβλήµατος είναι τα υδρογραφικά χαρακτηριστικά και τα πληµµυρικά φαινόµενα Οι συνηθέστερες περιοχές αυτού του τύπου στον ελληνικό χώρο είναι οι επόµενες. Φυσικές ή τεχνητές λίµνες. Χαρακτηριστικά. Παρουσιάζουν µόνιµη παρουσία νερού και συχνά σηµαντική διακύµανση στάθµης, οφειλόµενη συνήθως στα υδροµετεωρολογικά φαινόµενα και διάφορες απολήψεις. Η έκταση τους κυµαίνεται πάρα πολύ, από λίγες δεκάδες m 2 (οπότε η παρουσίαση τους πιθανά δεν είναι δυνατή στην κλίµακα εργασίας) έως χιλιάδες km 2. Στις λίµνες έχει ιδιαίτερη σηµασία ή συνήθης ανώτατη στάθµη, γιατί χαµηλότερα από αυτή δεν πρέπει να πολεοδοµούνται. Λόγω των γεωµορφολογικών συνθηκών που δηµιουργούνται στις ακτές των φυσικών λιµνών, στους χάρτες συχνά παρουσιάζεται η συνήθης ανωτάτη στάθµη. Πάντως, γύρω από φυσικές λίµνες κατά περιόδους συχνά πληµµυρίζουν εκτεταµένες περιοχές. Μεταξύ των λιµνών και των υπόγειων νερών της γύρω περιοχής συνήθως υπάρχει αλληλεπίδραση της στάθµης και άλλων χαρακτηριστικών, µε αποτέλεσµα ειδική τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Στην παράκτια ζώνη των λιµνών παρατηρούνται φαινόµενα αντίστοιχα µε αυτά των θαλάσσιων παράκτιων περιοχών. Πρόκειται για υγροτοπικές εκτάσεις, οι οποίες συχνά έχουν σηµαντικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και πιθανά προστατεύονται µε διάφορους τρόπους, στο σύνολο τους ή εν µέρει. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Τα όρια των λιµνών λαµβάνονται κατ αρχήν από ψηφιοποίηση του βασικού τοπογραφικού χάρτη. Σε µερικές περιπτώσεις αυτοί οι χάρτες δεν παρουσιάζουν την ανωτάτη στάθµη των λιµνών και εποµένως αυτό το στοιχείο πρέπει να ελέγχεται. Ειδικά τα στοιχεία για τις τεχνητές λίµνες είναι συνήθως εύκολο να ληφθούν από µελέτες ή από σχέδια της κατασκευής. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Στις περιοχές αυτές κατ αρχήν απαγορεύεται η δόµηση. Η αποξήρανση λιµνών για την απόκτηση νέας γης, κυρίως για γεωργική χρήση, ήταν παλαιότερα πολύ συνήθης (και στον ελληνικό χώρο κατά την περίοδο , Κωπαΐδα, Κάρλα, Αγουλινίτσα κ.ά.). Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα προβλέπεται η κατασκευή νέων τεχνητών λιµνών, αλλά δεν συµβαίνουν αποξηράνσεις λιµνών. Αντίθετα σχεδιάζονται επαναπληµµυρισµοί εκτάσεων πρώην αποξηραµένων λιµνών (χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της λίµνης Κάρλας στη Θεσσαλία). Για να αποξηρανθεί λίµνη απατιέται σειρά µελετών και έργων. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θεωρείται ότι δεν θα συµβεί αποξήρανση λίµνης. Έτσι δεν αξιολογείται η καταλληλότητα της έκτασης της υφιστάµενης λίµνης. Εκτάσεις µε περιοδική παρουσία νερού. Χαρακτηριστικά. Πρόκειται για έλη (τέλµατα) και συνήθως αβαθείς περιοδικές λίµνες. Χαρακτηριστική είναι περιοδική διακύµανση της έκτασης τους και η υψηλή στάθµη του υπόγειου νερού, µε αποτέλεσµα ειδική τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 28

29 Πρόκειται για υγροτοπικές εκτάσεις, οι οποίες συχνά έχουν σηµαντικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και πιθανά προστατεύονται µε διάφορους τρόπους, στο σύνολο τους ή εν µέρει. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Τα όρια τους λαµβάνονται κατ αρχήν από ψηφιοποίηση του βασικού τοπογραφικού χάρτη. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Στις περιοχές αυτές κατ αρχήν απαγορεύεται η δόµηση. Για να δοθούν σε οικιστική ή άλλη συναφή χρήση, πρέπει να εκπονηθεί υδραυλική µελέτη αντιπληµµυρικής προστασίας, µε περίοδο επαναφοράς κατάλληλη για αστικό χώρο. Η µελέτη θα χρησιµοποιηθεί για την οριοθέτηση των ζωνών κατάκλυσης από πληµµύρες ή και την κατασκευή των απαιτούµενων αντιπληµµυρικών και στραγγιστικών έργων. Περιοχές που κινδυνεύουν από πληµµύρες: Οι κοίτες των υδατορευµάτων και ζώνη περί την κοίτη, οι περιοχές µεταξύ κατακόρυφων πρανών γύρω από κοίτες καθώς και οι εκτάσεις µεταξύ αντιπληµµυρικών αναχωµάτων σηµαντικών ποταµών ή χειµάρρων. Χαρακτηριστικά. Οι κοίτες των υδατορευµάτων (ποταµοί, χείµαρροι, ρυάκια, τάφροι κ.ά.), ανάλογα µε το αν πρόκειται για κοίτες µε µόνιµη ή περιοδική ροή, είναι εκτάσεις οι οποίες κατακλύζονται µονίµως ή ορισµένες περιόδους του έτους από νερά. Η κατακλυσµένη επιφάνεια εξαρτάται από τα γεωµετρικά χαρακτηριστικά της κοίτης και τον όγκο της απορροής, η οποία είναι µετεωρολογικά (και εποµένως χρονικά) µεταβαλλόµενη. Σε αρκετές περιπτώσεις, σε µικρή απόσταση γύρω από την κοίτη έχουν διαµορφωθεί κατακόρυφα πρανή, συνήθως λόγω της υδατικής διάβρωσης από τις των απορροές του υδατορεύµατος. Οι περιοχές µεταξύ αυτών των κατακόρυφων πρανών είναι και αυτές ζώνες οι οποίες είτε κατακλύζονται µονίµως ή ορισµένες περιόδους του έτους ή είναι δυνατό να πληγούν από πληµµύρες. Για την αντιπληµµυρική προστασία περιοχών κοντά σε σηµαντικούς ποταµούς και χειµάρρους έχουν κατασκευαστεί αντιπληµµυρικά αναχώµατα, ώστε να περιορίζονται οι πληµµυρικές απορροές όσο είναι δυνατό µεταξύ αυτών. Από όλες τις παραπάνω φυσικές και τεχνητές διαµορφώσεις είναι δυνατό, να προέλθουν πληµµύρες σε άλλες γειτονικές θέσεις. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Από ψηφιοποίηση του βασικού τοπογραφικού χάρτη λαµβάνονται: 1. Το υδρογραφικό δίκτυο. Εκατέρωθεν αυτού τίθεται ζώνης απόστασης 20m από την κοίτη, στην οποία κατ αρχήν απαγορεύεται η δόµηση. Αυτή η απόσταση είναι απλά ενδεικτική του προβλήµατος και είναι µία πρώτη προσέγγιση για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας και ουσιαστικά υποδεικνύει την ανάγκη λεπτοµερέστερης έρευνας εάν υπάρχει λόγος δόµησης στην περιοχή αυτή ή πλησίον της. Η απόσταση των 20m σχετίζεται µε την διατήρησης της απόστασης των 20m από προσωρινή οριογραµµή ρέµατος, η οποία ορίζεται στο άρθρο 349 του κτιριοδοµικού κανονισµού. Συχνά και ανάλογα και µε την κλίµακα εργασίας, το διατιθέµενο στοιχείο είναι η κοίτη και όχι η οριογραµµή. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 29

30 2. Τα κατακόρυφα πρανή γύρω από κοίτες. 3. Τα αντιπληµµυρικά αναχώµατα. Στις περιοχές µεταξύ τους κατ αρχήν απαγορεύεται η δόµηση. Σε µερικές περιπτώσεις οι τοπογραφικοί χάρτες δεν έχουν πλήρη παρουσίαση των αντιπληµµυρικών αναχωµάτων. Εποµένως τα στοιχεία αυτά µπορεί να χρειαστεί να ληφθούν από µελέτες ή από σχέδια της κατασκευής. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Στις περιοχές αυτές κατ αρχήν απαγορεύεται η δόµηση. Για να δοθούν σε οικιστική ή άλλη συναφή χρήση, πρέπει να εκπονηθεί υδραυλική µελέτη αντιπληµµυρικής προστασίας, µε περίοδο επαναφοράς κατάλληλη για αστικό χώρο. Η µελέτη θα χρησιµοποιηθεί για την οριοθέτηση των ζωνών κατάκλυσης από πληµµύρες ή και την κατασκευή των απαιτούµενων αντιπληµµυρικών και στραγγιστικών έργων. Ζώνες κλίσεων 0 4%. Παρουσιάζεται στο τµήµα για τις κλίσεις Περιοχές που κινδυνεύουν από πληµµύρες: σε περιοχές µε ασαφή συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου. Χαρακτηριστικά. Σε περιοχές µε ασαφή συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου προς τα κατάντη, η γύρω και κατάντη από το σηµείο αυτό περιοχή είναι πιθανό ότι κινδυνεύει από πληµµυρικές απορροές ή κατακλύσεις. Αυτές προέρχονται κυρίως από την ανάντη κοίτη και εποµένως υπάρχει ανάγκη λεπτοµερέστερης διερεύνησης. Η ασυνέχεια του υδρογραφικού δικτύου συνήθως οφείλεται: Σε είσοδο σε καρστικό ή άλλο υπόγειο έγκοιλο Σε κατακλυζόµενη µόνιµα ή περιοδικά περιοχή Σε περιοχή χωρίς σαφή κοίτη Σε συνέχεια σε αβαθές υδατόρευµα τα οποίο δεν χαρτογραφήθηκε Σε λάθος του χαρτογραφικού υποβάθρου Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Ελέγχεται η συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου, όπως έχει χαρτογραφηθεί. Σε περίπτωση που εντοπιστεί ότι κάποιος κλάδος του δικτύου δεν καταλήγει σε άλλον, θάλασσα, ή λίµνη, η ασυνέχεια επισηµαίνεται. Η γύρω και κατάντη περιοχή είναι πιθανό ότι κινδυνεύει από πληµµυρικές περιοχές ή κατακλύσεις και υπάρχει ανάγκη λεπτοµερέστερης διερεύνησης. Στον χάρτη δεν τίθεται έκταση, αλλά επισηµαίνεται µε σύµβολο το πρόβληµα. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Συνιστάται να εξεταστεί η συνέχεια των κοιτών σε λεπτοµερέστερη κλίµακα. Εάν διαπιστωθεί πρόβληµα, απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση της υδραυλικής επάρκειας των φυσικών κοιτών ή των αντιπληµµυρικών έργων ή του δικτύου οµβρίων ή του οδικού δικτύου (ως αποδέκτη απορροών) που υφίστανται ή απαιτούνται. Περιοχές που κινδυνεύουν από πληµµύρες: σε περιοχές όπου ήδη έχουν παρουσιαστεί προβλήµατα πληµµυρών, καθώς και σε περιοχές µικρών κλίσεων στο εσωτερικό κοιλάδων ή πλησίον σηµαντικών υδατορευµάτων. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 30

31 Χαρακτηριστικά. Οι ζώνες αυτές προέρχονται από το ιστορικό των πληµµυρών της περιοχής και τυχόν διαπιστώσεις από τις επί τόπου επισκέψεις και ίσως από την µελέτη του χαρτογραφικού υλικού. Είναι πιθανό πάντως µέρος ή το σύνολο των εκτάσεων τους να έχει εντοπιστεί και µε τη χρήση του GIS. Στη περίπτωση αυτή διαπιστώνεται η επεξεργασία µε τη χρήση GIS. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Για να δοθούν σε οικιστική ή άλλη συναφή χρήση, πρέπει να εκπονηθεί υδραυλική µελέτη, µε σκοπό να κατασκευαστούν, εάν απαιτούνται, τα κατάλληλα αντιπληµµυρικά ή στραγγιστικά έργα και να εξεταστεί η υδραυλική επάρκεια των φυσικών κοιτών ή των αντιπληµµυρικών έργων που έχουν κατασκευαστεί. Περιοχή κατάκλυσης, εάν συµβεί θραύση φράγµατος µε πλήρη τον ταµιευτήρα του Χαρακτηριστικά. Σε περίπτωση θραύσης του φράγµατος, θα συµβεί πληµµυρική κατάκλυση της κοίτης και περιοχών γύρω απ αυτήν. Το ατύχηµα αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο. Υπάρχει δυνατότητα µελέτης του πληµµυρικού κύµατος το οποίο θα προκληθεί, κατά την οποία υπολογίζεται η εξέλιξη της κατακλυζόµενης έκτασης και το βάθος σε συνάρτηση µε το χρόνο από την εµφάνιση της θραύσης. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Εάν υπάρχει µελέτη θραύσης του φράγµατος: Ορίζεται η περιοχή κατακλυσης. Εάν δεν υπάρχει µελέτη θραύσης του φράγµατος: Ορίζεται η επικίνδυνη περιοχή, µε βάση γεωµορφολογικά κριτήρια. Η εκτίµηση πρέπει να είναι προς το µέρος της ασφάλειας, αλλά στηρίζεται σε µεγάλο βαθµός στην κρίση του µελετητή. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας. Εάν υπάρχει µελέτη θραύσης του φράγµατος: Εάν το επιτρέπει η µελέτη θραύσης του φράγµατος, νέα πολεοδόµηση στην έκταση γίνεται µετά από πολύ λεπτοµερή αξιολόγηση. Σε κάθε περίπτωση στις εκτάσεις αυτές απαγορεύεται η χωροθέτηση σηµαντικών δηµοσίων κτιρίων (διοικητικά κέντρα, υπηρεσίες υγείας και ασφάλειας). Συνιστάται να µην κατασκευάζονται κτίσµατα µε υπόγεια. Εάν δεν υπάρχει µελέτη θραύσης του φράγµατος: Θα πρέπει: 1. να οριοθετηθεί ακριβέστερα αυτή η έκταση από µελέτη θραύσης του φράγµατος 2. ισχύουν τα προαναφερθέντα για την περίπτωση που υπάρχει µελέτη θραύσης του φράγµατος. Σε κάθε περίπτωση: απαιτείται να υπάρχουν κατάλληλα σχέδια αντιµετώπισης του κινδύνου στην αστική περιοχή και να γίνεται τακτικός έλεγχος για την αντιµετώπιση προβληµάτων ασφάλειας στο σώµα του φράγµατος και τον ταµιευτήρα. Περιοχές µε εντοπισµένα προβλήµατα µετακινήσεων γεωλογικών υλικών Χαρακτηριστικά. Πρόκειται για περιοχές όπου συµβαίνουν ή πιθανολογούνται κινήσεις εδαφών (κατολισθήσεις), διαφόρων τύπων ή/και πολύ έντονη διάβρωση. Συνήθεις µετακινήσεις είναι: Ολισθήσεις γεωυλικών ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 31

32 Καταπτώσεις και ανατροπές βραχοτεµαχίων Ερπυσµοί (µικρής ταχύτητας ολισθήσεις του εδάφους) Περιοχές έντονης διάβρωσης Στις παραπάνω κατηγορίες περιλαµβάνεται η οµάδα µετακινήσεων γεωλογικών υλικών οι οποίες οφείλονται κυρίως στην βαρύτητα (κατολισθήσεις) και είναι πιθανό να έχουν καταστροφικό χαρακτήρα. Ανάλογα µε τον τρόπο µετακίνησης ή και το είδος του υλικού (εδαφικό ή βραχώδες) µπορούν να διαχωριστούν σε ολισθήσεις, καταπτώσεις, ανατροπές, και ροές. Όταν έχουν µικρή ταχύτητα χαρακτηρίζονται ως ερπυσµοί. Τα υλικά που µετακινούνται δηµιουργούν προβλήµατα και στην περιοχή από την οποία προέρχονται και σε αυτή στην οποία καταλήγουν. Η καταστροφικότητα των φαινοµένων συνήθως εξαρτάται από τον όγκο των υλικών και την ταχύτητα µετακίνησης τους. Η επίδραση περιλαµβάνει συχνά και ευρύτερη περιοχή και είναι δυνατό να είναι χρονικά περιορισµένη ή να εξελίσσεται. Οι περιοχές έντονης διάβρωσης δεν ανήκουν σαφώς στις παραπάνω κατηγορίες, αφού αρχικά τα υλικά που µετακινούνται οφείλονται κυρίως στην υδατική διάβρωση δηµιουργώντας προβλήµατα στις κατασκευές που βρίσκονται εκεί. Στη συνέχεια τα διαβρωµένα υλικά µπορεί να µετακινηθούν και ως τυπικά κατολισθαίνοντες όγκοι. Οι µετακινήσεις γεωυλικών των παραπάνω κατηγοριών οφείλονται σε τοπικές συνθήκες εξαρτώµενες από τα τις φυσικοµηχανικές ιδιότητες των υλικών, την γεωµορφολογία (εδαφικές κλίσεις), την τεκτονική (κλίσεις ασυνεχειών) και κυρίως των συνδυασµό αυτών µε την παρουσία του υπεδαφικού ή επιφανειακού νερού (µόνιµη ή παροδική). ηλαδή αν και οφείλονται και σε γενικά χαρακτηριστικά, η εκδήλωση τους οφείλεται κυρίως στον συνδυασµό τοπικών συνθηκών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα την δυσκολία ικανοποιητικής πρόβλεψης τους από τις γενικές γεωλογικές και γεωµορφολογικές συνθήκες. Εποµένως, οι περιοχές στις οποίες έχουν εντοπιστεί αυτά τα φαινόµενα χαρακτηρίζονται µε το συγκεκριµένο πρόβληµα. Είναι σκόπιµο να χαρακτηρίζονται οι προβληµατικές περιοχές σε σχέση µε το ειδικότερο πρόβληµα, γιατί η αξιολόγηση και η τυχόν αντιµετώπιση του εξαρτάται από τα ειδικά χαρακτηριστικά του. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Οι περιοχές στις οποίες έχουν εντοπιστεί αυτά τα φαινόµενα χαρακτηρίζονται µε το συγκεκριµένο πρόβληµα. Στοιχεία για την παρουσία των φαινοµένων αυτών συλλέγονται από γεωλογικές και τοπογραφικές χαρτογραφήσεις, βιβλιογραφικές αναφορές και µελέτες, ερµηνεία αεροφωτογραφιών, ορθοφωταχαρτών και δορυφορικών εικόνων, επιβεβαιωµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων, διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου κ.ά. Σηµειώνεται ότι η καταγραφή των περιπτώσεων αυτών µε τη χρήση GIS και ο συνδυασµός των εµφανίσεων τους µε άλλες παραµέτρους, είναι δυνατό να οδηγήσει σε κάποιες προβλέψεις, ή τον εντοπισµό προβληµατικών περιοχών, ή την προσέγγιση ζωνών µε αυξηµένη διακινδύνευση από το συγκεκριµένο πρόβληµα. Κατά την αρχική εργασία επιλογής χώρων για πολεοδόµηση, είναι σηµαντικό να µην αποκλειστούν ενδιαφέρουσες περιοχές, θέτοντας εξ αρχής αυστηρά κριτήρια ή επιλέγοντας αυστηρές προβλέψεις. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 32

33 Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Η δόµηση στις περιοχές αυτές πρέπει γενικά να αποφεύγεται. Εάν υπάρχει ανάγκη να δοθούν σε οικιστική ή άλλη συναφή χρήση, πρέπει να µελετηθούν γεωλογικά και ίσως και γεωτεχνικά, µε σκοπό να αξιολογηθεί αν είναι δυνατό να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα µε αποδεκτές επεµβάσεις και κόστος.. Περιοχές στις οποίες χαρακτηριστικά η κύρια αιτία προβλήµατος είναι ειδικά γεωµορφολογικά Αποκολλήσεις και πτώσεις βραχοτεµαχίων από απόκρηµνες θέσεις ή τεχνητά πρανή µεγάλου ύψους και ζώνη γύρω τους Χαρακτηριστικά. Η επίδραση στις κατασκευές οφείλεται είτε στην κίνηση βραχοτεµαχίων προς αυτές, είτε στην απώλεια της στήριξης τους εάν είναι θεµελιωµένες πάνω σε βράχους που κινδυνεύουν να αποκολληθούν. Αφορά όλες τις περιοχές στις οποίες υπάρχουν φυσικά ή τεχνητά πρανή ή πρόκειται να κατασκευαστούν τέτοια. Συχνά οι περιοχές αυτές τροφοδοτούν µε λίθους ή και µεγάλους ογκολίθους τις περιοχές στη βάση τους ή και επικλινείς περιοχές που βρίσκονται χαµηλότερα από αυτές. Οι βράχοι αυτοί είναι δυνατό να κινηθούν και στις περιοχές αυξηµένων κλίσεων. Η κινητοποίηση αυτών των υλικών είναι δυνατή και σε περιπτώσεις σεισµών, έντονα υγρών περιόδων κ.ά. Επίσης, στην κορυφή επικλινών ή απόκρηµνων κλιτύων παρατηρείται συχνά ενίσχυση της έντασης των σεισµικών κυµάτων. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Από ψηφιοποίηση του βασικού τοπογραφικού χάρτη λαµβάνονται οι περιοχές οι οποίες συµβολίζονται ως απόκρηµνες εκτάσεις. Μέσα στις περιοχές αυτές καθώς και σε έκταση 20m γύρω από αυτές, απαγορεύεται η δόµηση. Αυτή η απόσταση είναι απλά ενδεικτική του προβλήµατος και είναι µία πρώτη προσέγγιση για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας και ουσιαστικά υποδεικνύει την ανάγκη λεπτοµερέστερης έρευνας εάν υπάρχει λόγος δόµησης στην περιοχή αυτή ή πλησίον της. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Είναι δυνατό να επιτραπεί η δόµηση εάν τεκµηριωθεί από επί τόπου γεωλογική ή και στη συνέχεια αυτής γεωτεχνική διερεύνηση, ότι δεν υπάρχει κίνδυνος λόγω πτώσης ή αποκόλλησης βραχοτεµαχίων ή εδαφικού υλικού. Για την δόµηση κοντά στο φρύδι του πρανούς πρέπει να ληφθούν υπόψη και τα φαινόµενα σεισµικής ενίσχυσης. Υποσκαφές και επισφαλή φρύδια απόκρηµνων πρανών υδατορευµάτων και ακτών Χαρακτηριστικά. Πρόκειται για περιοχές πάνω σε φρύδια απόκρηµνων πρανών υδατορευµάτων και ακτών. Η διάβρωση της βάσης τους από τη συνήθη ή την πληµµυρική ροή του υδατορεύµατος ή την κυµατική δράση, υποσκάπτει την βάση του πρανούς και οδηγεί στην υποχώρηση της περιοχής από πάνω του. Όσο ψηλότερο είναι το πρανές τόσο πιο σηµαντικό αναµένεται το πρόβληµα, ενώ το είδος του γεωλογικού υλικού και η στρωµατογραφία ρυθµίζουν την ένταση του φαινοµένου. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Από ψηφιοποίηση του βασικού τοπογραφικού χάρτη λαµβάνονται: 33 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια

34 1. Τα απόκρηµνα πρανή γύρω από κοίτες. 2. Τα απόκρηµνα πρανή πάνω από ακτές. Ορίζεται ζώνη 20m από αυτά τα πρανή. Στη ζώνη αυτή απαγορεύεται η δόµηση και οι συναφείς χρήσεις. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Για να δοθούν σε οικιστική ή άλλη συναφή χρήση, πρέπει να τεκµηριωθεί µε γεωλογική και ίσως και γεωτεχνική ή και υδραυλική επί τόπου διερεύνηση και τεκµηρίωση ότι δεν υπάρχει ο συγκεκριµένος κίνδυνος. Είσοδος στοάς σπηλαίου ή ορυχείου. Χαρακτηριστικά. Λόγω πιθανής παρουσίας υπόγειων εγκοίλων σε µικρό βάθος, είναι δυνατή η υποχώρησης της επιφάνειας θεµελίωσης και η διακινδύνευση των κατασκευών που βρίσκονται πάνω της. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Υφιστάµενα χαρτογραφικά στοιχεία, σπηλαιολογικές καταγραφές, µεταλλευτικές χαρτογραφήσεις, αξιολόγηση πληροφοριών και εντοπισµό µε εργασίες υπαίθρου κ.ά.. Ορίζεται ζώνη 30m γύρω από το εντοπισµένο στοιχείο. Στη ζώνη αυτή απαγορεύεται κατ αρχήν η δόµηση και οι συναφείς χρήσεις. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας. Σε περίπτωση δόµησης ή εγκατάστασης δραστηριοτήτων στην περιοχή θα πρέπει να γίνεται έλεγχος για τα παρακάτω θέµατα. 1) Θέση και βάθος στοάς (στοιχεία από αρχεία ή τοπογραφική αποτύπωση) 2) Εξέταση ασφάλειας θεµελίωσης περί την είσοδο και υπεράνω στοών 3) υνατότητες εξασφάλισης έναντι των προβληµάτων που πιθανά εντοπίστηκαν Επιφανειακές εµφανίσεις καρστικών βυθισµάτων ή υπόγειων εγκοίλων Περιοχές ύπαρξης υπόγειων καρστικών εγκοίλων µε πιθανότητα υψηλή ή µικρότερη. Χαρακτηριστικά. Η καρστικοποίηση δηµιουργεί έγκοιλα (σπηλαιώσεις) διαφόρων µεγεθών µε αποτέλεσµα τη πιθανή διακινδύνευση ασφαλούς θεµελίωσης των κατασκευών, λόγω υποχώρησης της επιφάνειας θεµελίωσης. Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά: Στις θέσεις αυτές η µετακίνηση ρύπων από την επιφάνεια του εδάφους προς τα βαθύτερες ζώνες είναι πολύ αυξηµένη. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. 1. Στην έκταση των σχηµατισµών στους οποίους αναµένεται καρστικοποίηση (ασβεστόλιθοι, µάρµαρα, δολοµίτες κ.ά. από το βασικό γεωλογικό χάρτη.), ερευνάται η ύπαρξη καρστικών γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών κυρίως στους βασικούς χάρτες, γεωλογικό και τοπογραφικό (βυθίσµατα, κλειστές λεκάνες απορροής κ.ά.) 2. Συλλέγονται στοιχεία για καρστικοποίηση και καρστικά φαινόµενα στην επιφάνεια, από βιβλιογραφικές αναφορές, ή αξιολογηµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου. Σε όλες τις παραπάνω εκτάσεις καθώς και σε ζώνη 30m γύρω από αυτά, απαγορεύεται η δόµηση και οι συναφείς χρήσεις. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 34

35 Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας. Η δόµηση στις περιοχές αυτές πρέπει γενικά να αποφεύγεται, ειδικά στις περιοχές µε εντοπισµένα ή υψηλή πιθανότητα ύπαρξης υπόγειων εγκοίλων. Εάν υπάρχει ανάγκη να δοθούν σε οικιστική ή άλλη συναφή χρήση, πρέπει να µελετηθούν γεωλογικά και γεωτεχνικά µε σκοπό να εξακριβωθούν οι πραγµατικά προβληµατικές ζώνες και είτε να µη δοθούν σε οικιστική χρήση είτε να αξιολογηθεί αν είναι δυνατό να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα. Περιοχές στις οποίες η κύρια αιτία προβλήµατος είναι τα χαρακτηριστικά των γεωλογικών σχηµατισµών Σχηµατισµοί µε πιθανότητα παρουσίας καρστικών εγκοίλων Χαρακτηριστικά. Αφορά µεγάλες εκτάσεις στις οποίες επιφανειακά βρίσκονται διάφοροι καρστικοί σχηµατισµοί (ασβεστόλιθοι, µάρµαρα, δολοµίτες κ.ά.) και προσχωµατικές αποθέσεις µικρού σχετικά πάχους πάνω από αυτούς. Σηµειώνεται ότι δεν είναι όλοι οι ασβεστόλιθοι καρστικοποιηµένοι. Η καρστικοποίηση δηµιουργεί έγκοιλα (σπηλαιώσεις) διαφόρων µεγεθών µε αποτέλεσµα τη πιθανή διακινδύνευση ασφαλούς θεµελίωσης των κατασκευών, λόγω υποχώρησης της επιφάνειας θεµελίωσης. Αυτά τα έγκοιλα και οι περιοχές τους συνήθως δεν είναι γνωστές και αναµένεται ότι αποτελούν µικρό µέρος της συνολικής έκτασης. Το γεωλογικό υλικό των σχηµατισµών σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν καρστικά έγκοιλα σε µικρό βάθος παρουσιάζει υψηλές αντοχές και καταλληλότητα για θεµελίωση. Εποµένως στην πράξη τα προβλήµατα αυτά αναµένονται, αλλά σπανίως παρουσιάζεται πρόβληµα σε οικισµούς και κτήρια. Όµως εάν παρουσιαστεί πρόβληµα ίσως είναι σηµαντικό. Τα εδαφικά υλικά, συνήθως µικρούς πάχους, τα οποία καλύπτουν τους υποκείµενους καρστικούς σχηµατισµούς, σε πεδινές εκτάσεις, σε κάποιες θέσεις καλύπτουν καρστικά έγκοιλα που βρίσκονται από κάτω, ενώ σε κάποιες άλλες θέσεις εµφανίζονται εδαφικά ανοίγµατα (συχνά όχι µόνιµα) προς αυτά. Εποµένως σε κάποιες περιπτώσεις πρέπει και αυτά να ενταχθούν στην παρούσα κατηγορία. Γνωστές καρστικές µορφές (βυθίσµατα, καταβόθρες, σπήλαια) εντάσσονται σε άλλες κατηγορίες περιοχών καταλληλότητας (δυσµενέστερες). Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. 3. Οι θεωρούµενοι συνήθως καρστικοποιηµένοι σχηµατισµοί (ασβεστόλιθοι, µάρµαρα, δολοµίτες κ.ά.), λαµβάνονται από ψηφιοποίηση του βασικού γεωλογικού χάρτη. 4. Αξιολογείται εάν υπάρχουν στοιχεία για καρστικοποίηση και καρστικά φαινόµενα στην επιφάνεια, τα οποία µπορεί να επηρεάσουν δυσµενώς τη δόµηση (συγκεκριµένες βιβλιογραφικές αναφορές, ή αξιολογηµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου). 5. Εάν αξιολογηθεί το πρόβληµα ως σηµαντικό ή πιθανολογείται, η όλη έκταση του γεωλογικού σχηµατισµού (ή τµήµα της εάν έγινε δυνατό να διαπιστωθεί ότι το φαινόµενο περιορίζεται σ αυτήν) χαρακτηρίζεται µε αυτό. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Η πιθανότητα ύπαρξης καρστικών εγκοίλων πρέπει να λαµβάνεται υπόψη: (1) κατά τις λεπτοµερέστερες γεωλογικές µελέτες που απαιτούνται για την οργανωµένη δόµηση. (2) από τους µηχανικούς που σχεδιάζουν και κατασκευάζουν θεµελιώσεις κτηρίων. Συνιστάται η τήρηση αρχείου καρστικών µορφών και εγκοίλων στην Τεχνική Υπηρεσία του ήµου, µε σκοπό τον εντοπισµό περιοχών όπου η συχνότητα των φαινοµένων είναι αυξηµένη. 35 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια

36 Περιοχές µε αργιλικά υλικά στα οποία παρουσιάζονται υψηλές τάσεις διόγκωσης Χαρακτηριστικά. Πιθανό να παρουσιαστεί σε αργίλους και µάργες και σπανιότερα σε αργιλικούς σχιστολίθους και άλλα πετρώµατα. Ο φαινόµενο συµβαίνει εάν στο γεωλογικό υλικό υπάρχουν ειδικά αργιλικά υλικά και εφόσον αυτά διαβραχούν. Μπορεί να δηµιουργήσει εκτεταµένα ή τοπικά προβλήµατα σε κτίσµατα. Αντιµετωπίζεται µε αποφυγή εισόδου νερού στις θέσεις θεµελίωσης και ειδικούς τρόπους θεµελίωσης. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. 1. Οι σχηµατισµοί αργίλων και µαργών της περιοχής, λαµβάνονται από ψηφιοποίηση του βασικού γεωλογικού χάρτη. 2. Συλλέγονται στοιχεία για την παρουσία προβληµάτων διόγκωσης στους σχηµατισµούς αυτούς (συγκεκριµένες βιβλιογραφικές αναφορές ή ορυκτολογικές αναλύσεις ή αξιολογηµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου). 3. Εάν διαπιστωθεί το πρόβληµα ή πιθανολογείται, η όλη έκταση του γεωλογικού σχηµατισµού (ή τµήµα της εάν έγινε δυνατό να διαπιστωθεί ότι το φαινόµενο περιορίζεται σ αυτήν) χαρακτηρίζεται µε αυτό. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Στις περιοχές αυτές είναι δυνατό να απαιτηθούν ειδικοί τύποι θεµελίωσης. Επί πλέον, στις περιοχές αυτές θα πρέπει να εφαρµόζονται: κατασκευή δικτύων αποχέτευσης, κατάλληλη επιφανειακή αποστράγγιση των επιφανειών πλησίον κτισµάτων, αποφυγή κατασκευής βόθρων ανάντη ή κοντά στα θεµέλια κτιρίων, ταχεία επισκευή διαρροών νερού από δίκτυα κ.ά. Επιβάλλεται ενηµέρωση των ιδιοκτητών και των κατασκευαστών που δραστηριοποιούνται στις περιοχές αυτές, για τα προηγούµενα και την ανάγκη να αποφεύγεται η είσοδος νερού στα θεµέλια. Ρευστοποίηση εδαφών, µε υψηλή και µε σχετικά χαµηλή πιθανότητα εµφάνισης. Χαρακτηριστικά. Σε περιοχές όπου υπάρχουν στρώσεις άµµου (και σπανιότερα ιλύος και χολικών) µε ειδική κοκκοµετρία και οι οποίες είναι κορεσµένες µε νερό, υπό δυναµική περιοδική φόρτιση (συνήθως σεισµό) είναι πιθανό να συµβεί ρευστοποίηση του κοκκώδους υλικού. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την παροδική απώλεια της αντοχής του εδάφους και συχνά την καταστροφή των κτισµάτων που έχουν θεµελιωθεί σε αυτό. Εάν η κορεσµένη ζώνη βρίσκεται σε βάθος µεγαλύτερο των 15-20m η εκδήλωση ρευστοποίησης δεν θεωρείται πιθανή. Το φαινόµενο παρουσιάζεται συνήθως σε σεισµογενείς περιοχές (όπως είναι και η Ελλάδα) σε αλλουβιακά υλικά ή άλλα χαλαρά κοκκώδη υλικά περιοχών παράκτιων, παραλίµνιων, ελωδών, παραποτάµιων ή γενικά µε υψηλή στάθµη του υπόγειου νερού (µόνιµα ή περιοδικά). Οι περιοχές είναι πολύ πιθανόν ότι εντάσσονται στην κατηγορία Χ κατά ΕΑΚ-2003 (ειδικότερα Χ1). Κατά την παρούσα εργασία, θεωρούµε ότι είναι σκόπιµο να καθοριστούν δύο ζώνες πιθανότητας ρευστοποίησης. Ο διαχωρισµός αυτός γίνεται, βάσει της στάθµης της φρεάτιας υδροφορίας. Τα κριτήρια καθορισµού των δύο ζωνών πιθανότητας ρευστοποίησης είναι: ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 36

37 Περιοχές µε υψηλή πιθανότητα εµφάνισης ρευστοποίησης: ζώνες µε στάθµη υπόγειου νερού κάτω από το έδαφος µικρότερη των 8m. Η ρευστοποίηση είναι πιθανότερο να συµβεί στην ζώνη θεµελίωσης, ή οι παραµορφώσεις να µεταφερθούν εύκολα σε αυτή, αλλά και εφόσον η κορεσµένη ζώνη βαθύτερα των 8m έχει παρόµοια υλικά, υπάρχουν περισσότερες στρώσεις ώστε να εµφανισθεί το φαινόµενο. Επίσης η διακύµανση της στάθµης επηρεάζει λιγότερο το κορεσµένο πάχος. Περιοχές µε σχετικά χαµηλή πιθανότητα εµφάνισης: ζώνες µε στάθµη υπόγειου νερού κάτω από το έδαφος µεταξύ 8m 16m. Η ρευστοποίηση είναι λιγότερο πιθανό να συµβεί στην ζώνη θεµελίωσης, αλλά και οι παραµορφώσεις είναι δυσκολότερο να µεταφερθούν στη ζώνη θεµελίωσης µε πιθανό αποτέλεσµα την µικρότερη επίδραση στο κτίσµα. Επίσης υπάρχουν λιγότερες στρώσεις ώστε να εµφανισθεί το φαινόµενο, ενώ και η διακύµανση της στάθµης µειώνει περαιτέρω το κορεσµένο πάχος. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. 1. Τα αλλουβιακά υλικά ή άλλα χαλαρά κοκκώδη υλικά, λαµβάνονται από ψηφιοποίηση του βασικού γεωλογικού χάρτη. 2. Εντοπίζονται οι περιοχές µε υψηλή στάθµη υπόγειου νερού στις παραπάνω εκτάσεις. Ειδικότερα εντοπίζονται παράκτιες, παραλίµνιες, ελώδεις, παραποτάµιες περιοχές ή γενικά µε υψηλή στάθµη του υπόγειου νερού (µόνιµα ή περιοδικά, π.χ. εκτός των προαναφερθέντων περιοχές για τις οποίες υπάρχουν πιεζοµετρικοί χάρτες ή στοιχεία από στάθµες γεωτρήσεων). 3. ιαχωρίζονται και χαρακτηρίζονται οι δύο ζώνες: Περιοχές µε υψηλή πιθανότητα εµφάνισης ρευστοποίησης: ζώνες µε στάθµη υπόγειου νερού κάτω από το έδαφος µικρότερη των 8m. Περιοχές µε σχετικά χαµηλή πιθανότητα εµφάνισης: ζώνες µε στάθµη υπόγειου νερού κάτω από το έδαφος µεταξύ 8m 16m. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Σε περίπτωση που οι εκτάσεις αυτές χρησιµοποιηθούν για δόµηση, θα πρέπει να εξεταστούν λεπτοµερέστερα, σε επόµενη φάση µελέτης, µε στοχευµένη γεωλογική και συνήθως και γεωτεχνική έρευνα. Η επί τόπου γεωλογική έρευνα είναι δυνατό σε κάποιες περιπτώσεις να δείξει ότι δεν συντρέχουν οι γεωλογικές συνθήκες για ρευστοποίηση, οπότε δεν απαιτείται γεωτεχνική έρευνα. Η περαιτέρω µελέτη προβλέπεται σε κάθε περίπτωση από τις θεσµικές ρυθµίσεις για τις προς πολεοδόµηση περιοχές (γεωλογική µελέτη όπου θα εξακριβωθεί η αρχική ζωνοποίηση και πιθανόν θα προταθεί γεωτεχνική έρευνα και µελέτη). Για περιοχές που βρίσκονται εντός υφιστάµενου σχεδίου πόλης δεν προβλέπεται η προαναφερθείσα διερεύνηση, αλλά εκεί ο ΕΑΚ επιβάλλει γεωτεχνική διερεύνηση πριν την ανοικοδόµηση, για µεγάλο αριθµό δοµηµάτων. Περιοχές µε υλικά υψηλής συµπιεστότητας Χαρακτηριστικά. Ορισµένα γεωλογικά υλικά περιέχουν ή αποτελούνται πλήρως από υλικά υψηλής συµπιεστότητας. Αυτά ενδεικτικά µπορεί να είναι οργανικά υλικά (τύρφη κ.ά.), άργιλοι υψηλής συµπιεστότητας κ.ά. Τα υλικά αυτά φορτιζόµενα ακόµα και µε µικρά φορτία παρουσιάζουν καθιζήσεις οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις δηµιουργούν προβλήµατα στις κατασκευές (ρωγµές, θραύσεις δικτύων κ.ά.). Συνεπώς στις περιοχές αυτές οι κατασκευές και ιδίως οι µεγάλες θα αντιµετωπίσουν προβλήµατα τα οποία αντιµετωπίζονται µε κατάλληλες γεωτεχνικές έρευνες και µελέτες που καταλήγουν συνήθως σε περιορισµούς στο µέγεθος των κτιρίων ή ειδικές θεµελιώσεις. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 37

38 Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. 1. Συλλέγονται στοιχεία για την παρουσία των υλικών αυτών στους γεωλογικούς σχηµατισµούς (χαρτογραφηµένος γεωλογικός σχηµατισµός µε γνωστό ή αναµενόµενο το πρόβληµα, συγκεκριµένες βιβλιογραφικές αναφορές ή ορυκτολογικές αναλύσεις ή αξιολογηµένες αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου κ.ά.). 2. Εάν διαπιστωθεί το πρόβληµα ή πιθανολογείται, η όλη έκταση του γεωλογικού σχηµατισµού (ή τµήµα της εάν έγινε δυνατό να διαπιστωθεί ότι το φαινόµενο περιορίζεται σ αυτήν) χαρακτηρίζεται µε αυτό. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Σε περίπτωση που οι εκτάσεις αυτές χρησιµοποιηθούν για δόµηση, απαιτείται τα χαρακτηριστικά του εδάφους τους να εξεταστούν λεπτοµερέστερα, µέσω ειδικής γεωτεχνικής έρευνας και µελέτης. Σκοπός της µελέτης αυτής θα είναι ο υπολογισµός της επιτρεπόµενης τάσης του εδάφους µε κριτήρια: 1. Την ασφαλή φέρουσα ικανότητα του εδάφους ως προς την αστοχία σε θραύση. 2. Τις συνολικές καθιζήσεις από την επιφόρτιση (εντός των επιτρεπτών ορίων ). Η µελέτη αυτή είναι σκόπιµο να γίνει πριν από τον καθορισµό όρων δόµησης στην περιοχή, ώστε τα συµπεράσµατα της να χρησιµοποιηθούν για τον σκοπό αυτό (καθορισµός µεγεθών κτιρίων, ειδικών ρυθµίσεων, τρόπου διερεύνησης κ.ά.). Η εκπόνηση της µελέτης σ αυτή τη φάση ανάπτυξης της περιοχής και για όλη την έκταση που θα προταθεί για δόµηση, συντελεί στην αξιοπιστία της διερεύνησης, στην οµογενή αντιµετώπιση της έκτασης και στην εκτίµηση του κόστους ανάπτυξης της. Σηµειώνεται ότι οι περιοχές αυτές εντάσσονται στην κατηγορία Γ ή ίσως και Χ κατά ΕΑΚ Εποµένως πέραν της αρχικής έρευνας που προδιαγράφηκε σε γενικές γραµµές, απαιτείται γεωτεχνική έρευνα και σε κάθε περίπτωση κατασκευής. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Περιοχές καλυπτόµενες από τεχνητές αποθέσεις. Χαρακτηριστικά. Παρουσιάζουν συνήθως υψηλή συµπιεστότητα και πολύ µεγάλες τοπικές διακυµάνσεις των µηχανικών χαρακτηριστικών. εν επιτρέπεται η θεµελίωση κτισµάτων στις περιοχές που καλύπτονται από τα υλικά αυτά. Ο περιορισµός αυτός καθορίζεται και στον ΕΑΚ Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Σπανίως παρουσιάζονται τεχνητές αποθέσεις σε γεωλογικούς ή τοπογραφικούς χάρτες. Τα στοιχεία για τις αποθέσεις αυτές είναι δυνατό να ληφθούν από σύγκριση των ακτογραµµών παλαιών και νέων χαρτών, από σχέδια έργων που προβλέπουν επιχωµατώσεις, από ερµηνεία αεροφωτογραφιών, ορθοφωτοχαρτών, δορυφορικών εικόνων, αξιολογηµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου κ.ά. Πιθανά στα σχέδια δεν θα παρουσιάζονται όλες οι εκτάσεις που καλύπτονται από τεχνητές αποθέσεις, γιατί αυτές δεν θα έχουν χαρτογραφηθεί πλήρως αλλά και ορισµένες περιοχές η διαµόρφωση τους συνεχίζεται, αφού πρόκειται για ανθρωπογενείς αποθέσεις, σχετιζόµενες κυρίως µε κτηριακά έργα και έργα υποδοµής. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Για να επιτραπεί η δόµηση στις εκτάσεις αυτές απαιτούνται ένα από τα επόµενα δύο: (1) αποµάκρυνση των τεχνητών αποθέσεων από την περιοχή θεµελίωσης και θεµελίωση στον υποκείµενο γεωλογικό σχηµατισµό ή (2) εάν δεν ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 38

39 αποµακρυνθούν οι τεχνητές αποθέσεις, πρέπει να εφαρµοσθούν οι επόµενες προβλέψεις του ΕΑΚ-2003: «όµηση µόνιµων έργων σε εδάφη κατηγορίας Χ µπορεί να γίνει µόνο ύστερα από λεπτοµερείς έρευνες και µελέτες, εφόσον ληφθούν κατάλληλα µέτρα βελτίωσης των ιδιοτήτων του εδάφους, και αντιµετωπισθούν µε ειδικό τρόπο τα συγκεκριµένα προβλήµατα που υπάρχουν.» Οι περιορισµοί αφορούν και τις περιοχές όπου υπάρχουν περιοχές µε τεχνητές αποθέσεις και δεν έγινε δυνατό να χαρτογραφηθούν λόγω τρόπου και κλίµακας εργασίας της παρούσας µελέτης ή οι οποίες δηµιουργήθηκαν µετά την ολοκλήρωση της µελέτης. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Περιοχές καλυπτόµενες από αποθέσεις στερεών αποβλήτων. Χαρακτηριστικά. Οι περιοχές αυτές έχουν τα χαρακτηριστικά και των ρυπασµένων εδαφών των τεχνητών αποθέσεων. Οποιαδήποτε δραστηριότητα ή χρήση επιτρέπει την πρόσβαση ανθρώπων, σ αυτά πρέπει να γίνει µετά την αποκατάσταση των ρυπασµένων εδαφών. Στην συνέχεια εφ όσον παραµένουν τεχνητές αποθέσεις εφαρµόζονται οι προϋποθέσεις γι αυτές. Σηµειώνεται ότι στις περιοχές αυτές απαιτείται η άµεση λήψη µέτρων για τους εξής λόγους: 1. Για λόγους προστασίας της υγείας, δεν πρέπει να είναι δυνατή η πρόσβαση ανθρώπων, εφ όσον δεν έχει γίνει αποκατάσταση της ρύπανσης του εδάφους και έλεγχος της επιτυχίας της αποκατάστασης. 2. Παρουσιάζουν συνήθως υψηλή συµπιεστότητα και πολύ µεγάλες τοπικές διακυµάνσεις των µηχανικών αλλά και των φυσικοχηµικών χαρακτηριστικών. εν επιτρέπεται η θεµελίωση κτισµάτων στις περιοχές που καλύπτονται από τα υλικά αυτά. 3. Τα διαµορφωµένα πρανή σε κάποιες περιπτώσεις έχουν µεγάλη κλίση, οπότε είναι πολύ πιθανό να αστοχήσουν, δηµιουργώντας προβλήµατα ασφάλειας και επιβάρυνσης της ρύπανσης. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Σπανίως παρουσιάζονται σε γεωλογικούς ή τοπογραφικούς χάρτες. Τα στοιχεία για τις αποθέσεις αυτές είναι δυνατό να ληφθούν από καταγραφές χώρων διάθεσης ή από σχέδια έργων διαχείρισης αποβλήτων, από ερµηνεία αεροφωτογραφιών, ορθοφωτοχαρτών, δορυφορικών εικόνων, αξιολογηµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου κ.ά. Πιθανά στα σχέδια δεν θα παρουσιάζονται όλες οι εκτάσεις που καλύπτονται από τεχνητές αποθέσεις, γιατί αυτές δεν θα έχουν χαρτογραφηθεί πλήρως αλλά και ορισµένες περιοχές η διαµόρφωση τους συνεχίζεται, αφού πρόκειται για ανθρωπογενείς αποθέσεις, σχετιζόµενες µε τη διαχείριση των αποβλήτων ή και τα προβλήµατα της (ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης κ.ά.). Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Για να επιτραπεί η πρόσβαση ανθρώπων και η αλλαγή χρήσης γης στις περιοχές αυτές απαιτούνται: 1. Μέτρα αποκατάστασης της ρύπανσης του εδάφους και γενικότερα του περιβάλλοντος των περιοχών. 2. Ασφαλής διαµόρφωση των τεχνητών πρανών. 3. Σε συνέχεια των ανωτέρω, για να επιτραπεί η δόµηση στις εκτάσεις αυτές απαιτούνται ένα από τα επόµενα δύο: (1) αποµάκρυνση των τεχνητών αποθέσεων από την περιοχή θεµελίωσης και θεµελίωση στον υποκείµενο γεωλογικό σχηµατισµό ή (2) εάν δεν αποµακρυνθούν οι τεχνητές αποθέσεις, σύµφωνα µε τον ΕΑΚ-2003: «όµηση µόνιµων έργων σε εδάφη κατηγορίας Χ µπορεί να γίνει µόνο ύστερα από λεπτοµερείς έρευνες και ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 39

40 µελέτες, εφόσον ληφθούν κατάλληλα µέτρα βελτίωσης των ιδιοτήτων του εδάφους, και αντιµετωπισθούν µε ειδικό τρόπο τα συγκεκριµένα προβλήµατα που υπάρχουν.» Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Περιοχές στις οποίες η κύρια αιτία προβλήµατος είναι η σεισµικότητα και η ηφαιστειότητα Η σεισµικότητα είναι µία έννοια η οποία αφορά κάποια συγκεκριµένη περιοχή και δείχνει το πόσο ισχυροί και πόσο συχνοί είναι οι σεισµοί που γίνονται σ αυτήν. Έτσι µπορούν να ληφθούν κατάλληλα προληπτικά µέτρα γενικής φύσης. Σχετικά θέµατα αντιµετωπίζει ο Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός (ΕΑΚ ). Η έννοια της σεισµικότητας αφορά εκτεταµένες περιοχές και εποµένως δεν είναι δυνατό να χρησιµοποιηθεί για την επιλογή χώρων προς πολεοδόµηση. Όµως διάφορα εδαφικά ή τεκτονικά χαρακτηριστικά τα οποία σχετίζονται ή επηρεάζονται από τα σεισµικά φαινόµενα έχουν τοπική παρουσία και αυτά είναι χρήσιµα για την εργασία µας. Αυτά είναι η ρευστοποίηση εδαφών, τα ενεργά ρήγµατα, τα τσουνάµι, η ενίσχυση των σεισµικών δράσεων σε ορισµένες γεωµορφολογικές συνθήκες κ.ά. Ορισµένα από αυτά παρουσιάζονται στη συνέχεια (ή σε άλλα σηµεία του κειµένου εάν σχετίζονται και µε άλλο χαρακτηριστικό). Η ηφαιστειότητα είναι το σύνολο των φαινοµένων που συνδέονται µε µεταφορές και κυρίως αναβλύσεις στερεών υγρών και αέρων υλικών και µεταφορά θερµότητας προς την επιφάνεια της γης από τις βαθύτερες υψηλής θερµότητας περιοχές της. Χαρακτηριστικές εκφράσεις της ηφαιστειότητας στην επιφάνεια της γης είναι τα ηφαίστεια, οι ατµίδες, οι περιοχές υψηλής γεωθερµίας κ.ά. Συνεπώς οι περιοχές αυτές έχουν ιδιαίτερη σηµασία για την πολεοδόµηση περιοχών. Ορισµένα από αυτά παρουσιάζονται στη συνέχεια. Οι περιοχές µε παρουσία ενεργών ηφαιστείων απαιτούν λεπτοµερή διερεύνηση σε σηµαντική έκταση. Ενεργά ρήγµατα Χαρακτηριστικά. Η σεισµικότητα και η ενεργός τεκτονική είναι σηµαντικά στοιχεία για τον χωροταξικό σχεδιασµό µιας περιοχής και συνήθως σχετίζονται µεταξύ τους. Η ενεργός τεκτονική ερευνά τα γεωλογικά ρήγµατα για τα οποία υπάρχει δυνατότητα µετακίνησης τους, είτε ταυτόχρονα µε κάποιο σεισµό είτε χωρίς σεισµό. Η σηµασία του εντοπισµού τους έγκειται στο ότι πρέπει να αποφεύγονται οι κατασκευές επάνω ή πολύ κοντά τους, καθώς και στο ότι κάποιες φορές σχετίζονται µε επίκεντρα σεισµών. Ο χαρακτηρισµός των ρηγµάτων ως ενεργών ή µη, είναι γενικά δύσκολος, γιατί συχνά δεν υπάρχουν εµφανή χαρακτηριστικά µετακίνησης τα οποία µπορούν να χρονολογηθούν. Αν απαιτηθεί ο χαρακτηρισµός τους η έρευνα µπορεί να είναι µακροχρόνια πριν καταλήξει σε χρήσιµο αποτέλεσµα. Σχετικά θέµατα αντιµετωπίζει ο Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός (ΕΑΚ ). Η επίδραση των ενεργών ρηγµάτων σε ένα έργο σχετίζεται µε τις εξής παραµέτρους: ενεργοποίηση εντός της περιόδου λειτουργίας (ζωής) του έργου µέγεθος µετακίνησης, εάν το έργο βρίσκεται επί του ίχνους του ρήγµατος ή σε ζώνη σχετιζόµενη µε αυτό, οπότε αναµένονται βλάβες εξ αιτίας αυτής της κίνησης. βλάβες στο έργο λόγω των σεισµικών δράσεων, είτε το έργο βρίσκεται επί του ίχνους του ρήγµατος είτε µακρύτερα από αυτό. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 40

41 Οι ορισµοί των ενεργών ρηγµάτων εξαρτώνται άµεσα από το είδος του έργου το οποίο εξετάζεται. Κατά τους λιγότερο αυστηρούς ορισµούς, ως ενεργά θεωρούνται τα ρήγµατα τα οποία έχουν παρουσιάσει σεισµική ή και ασεισµική κίνηση κατά το Ολόκαινο. Ρήγµατα µε ηλικία ενεργοποίησης Πλειστοκαινική (έως και ~ έτη πριν από σήµερα ) θεωρούνται πιθανά ενεργά (Keller et al, 1996). Οι κανονισµοί για έργα υψηλής επικινδυνότητας (π.χ. για σταθµούς παραγωγής πυρηνικής ενέργειας) είναι πολύ πιο αυστηροί (Παυλίδης, 1993). Στις «Προδιαγραφές και Υπόµνηµα Νεοτεκτονικού Χάρτη» του Οργανισµού Αντισεισµικής Προστασίας (ΟΑΣΠ), διαχωρίζονται 4 κατηγορίες ρηγµάτων: σεισµικά, ενεργά, πιθανά ενεργά και ανενεργά, τα οποία ορίζονται ως εξής: Σεισµικά: αυτά για τα οποία υπάρχουν στοιχεία σύνδεσης τους µε συγκεκριµένους σεισµούς. Ενεργά: έδρασαν από το Ανώτερο Πλειστόκαινο µέχρι σήµερα. Πιθανά ενεργά: έδρασαν από το Ανώτερο Πλειόκαινο µέχρι το Ανώτερο Πλειστόκαινο. Ανενεργά: δράση παλαιότερη των ανωτέρω Είναι συνηθισµένο για πολλά ρήγµατα να υπάρχει ασάφεια χαρακτηρισµού τους µε απλά κριτήρια, δηλαδή: από τις προϋπάρχουσες βιβλιογραφικές πηγές, την ηλικία των σχηµατισµών τους οποίους τέµνουν Πολύ συνηθισµένο πρόβληµα αποτελεί ότι αν και είναι γνωστός ο νεότερος σχηµατισµός που τέµνει κάποιο ρήγµα, η νεότερη ενεργοποίηση του ρήγµατος δεν είναι γνωστή και είναι δύσκολο να προσεγγιστεί µε απλό τρόπο. Ο πρόσφατος Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός (ΕΑΚ-2000), κατατάσσει στην χειρότερη κατηγορία εδαφών (κατηγορία Χ), τα «εδάφη που βρίσκονται δίπλα σε εµφανή τεκτονικά ρήγµατα». Προβλέπει ειδικό τρόπο αντιµετώπισης της «γειτνίασης ενεργών σεισµοτεκτονικών ρηγµάτων» για τα έργα στα οποία εφαρµόζεται αυτός ο κανονισµός χωρίς όµως να διευκρινίζει πλήρως τον όρο «γειτνίαση». Έτσι δεν επιτρέπει την δόµηση κτισµάτων σπουδαιότητας Σ2, Σ3 και Σ4 στην «άµεση γειτονία» σεισµικώς ενεργών ρηγµάτων, χωρίς όµως να διευκρινίζει πλήρως τον όρο «γειτνίαση». ηλαδή, επιτρέπει µόνο την κατασκευή κτισµάτων µικρής σπουδαιότητας για την ασφάλεια των ανθρώπων (αγροτικά οικήµατα, στάβλοι κλπ). Ο χαρακτηρισµός των σεισµικά ενεργών ρηγµάτων, γίνεται µε ειδική µελέτη η οποία αφορά ευρύτερη περιοχή οικοδόµησης και αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την οικιστική ανάπτυξη µιας περιοχής. Από τα ανωτέρω φαίνεται ότι ο ακριβής χαρακτηρισµός των ρηγµάτων εκφεύγει των δυνατοτήτων της παρούσας εργασίας, αλλά και της πρώτης προσέγγισης των γεωλογικών προβληµάτων µιας περιοχής. εδοµένης όµως της σηµασίας τους για τον σχεδιασµό της περιοχής, θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη τουλάχιστον τα υφιστάµενα στοιχεία. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. 1. Αρχικά εντοπίζονται από τις υφιστάµενους γεωλογικούς χάρτες όλα τα γνωστά ρήγµατα της περιοχής ανεξαρτήτως ηλικίας, ώστε αν υπάρξει λόγος µελλοντικά να γίνει συσχέτιση τους µε αυτά τα οποία χαρακτηρίζονται ενεργά ή σεισµικά. 2. Στη συνέχεια πρέπει να διαχωριστούν τα ενεργά ή σεισµικά ρήγµατα. Ο ΟΑΣΠ θεωρεί ότι ως ενεργά ή σεισµικά ρήγµατα µπορούν να χαρακτηριστούν αυτά τα οποία παρουσιάζονται έτσι από επίσηµες πηγές. Αυτό δεν συµβαίνει στην περίπτωση απλών βιβλιογραφικών πηγών. Εποµένως καταλήγουµε ότι πρέπει να χρησιµοποιηθούν στοιχεία κυρίως από: Νεοτεκτονικός Χάρτης της Ελλάδας (ΟΑΣΠ, κλ. 1: Υπάρχουν λίγα φύλλα) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 41

42 Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδας (ΙΓΜΕ, κλ. 1: Η αξιολόγηση της ενεργότητας γίνεται βάσει της ηλικίας των σχηµατισµών που τέµνονται, εάν αυτό είναι δυνατό. Στον χάρτη δεν γίνεται χαρακτηρισµός) Σεισµοτεκτονικός Χάρτης της Ελλάδας (Μαριολάκος κ.α. 1989, ΙΓΜΕ, κλ. 1: ) Μελέτες του ΟΑΣΠ Επίσης µπορεί να θεωρηθούν ως επίσηµες πηγές σχετικές λεπτοµερείς εργασίες διαφόρων ΑΕΙ. Ειδικές µελέτες που έχουν εγκρίνει αρµόδιοι φορείς 3. Για τον χαρτογραφική παρουσίαση του όρου «γειτνίαση», στην παρούσα εργασία καθορίζεται ζώνη 75m γύρω από τα ρήγµατα που καθορίστηκαν ενεργά ή σεισµικά. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Ειδικά για τις προς πολεοδόµηση περιοχές, σχετική λεπτοµερέστερη διερεύνηση είναι σκόπιµο να γίνεται στην µελέτη γεωλογικής καταλληλότητας (ΥΑ16374/3696/ /ΦΕΚ723Β/ ). Τότε, µεταξύ των συµπερασµάτων της ίσως προταθούν ειδικές ρυθµίσεις, κάποιες καθοριζόµενες από τον ΕΑΚ Ως προληπτικό µέτρο µπορεί να υποδειχθεί να µην κατασκευάζονται κτίρια των κατηγοριών Σ3 (εκπαιδευτήρια, ειδικές βιοµηχανίες) και Σ4 (νοσοκοµεία, πυροσβεστικοί σταθµοί, δηµόσια επιτελικά κτίρια κλπ.) σε απόσταση µικρότερη των 75m εκατέρωθεν όλων των γνωστών ενεργών ρηγµάτων, εφ όσον βέβαια υπάρχουν και άλλες σχετικά ισοδύναµες εναλλακτικές λύσεις. Επισηµαίνεται ότι σε καµία περίπτωση δεν πρέπει να αποφευχθεί η χωροθέτηση κάποιου κτιρίου σ αυτές τις περιοχές, µόνο µε τα στοιχεία της παρούσας διερεύνησης εφ όσον οι εναλλακτικές λύσεις δεν είναι καλές. Εάν υπάρχει ισχυρός λόγος χωροθέτησης στη συγκεκριµένη θέση, θα πρέπει να γίνει λεπτοµερέστερη έρευνα της ακριβούς θέσης και της ενεργότητάς τους. Τα στοιχεία που αφορούν τη νεοτεκτονική δραστηριότητα και που παρουσιάζονται εδώ καθώς και σε άλλες ειδικές µελέτες, πρέπει να ληφθούν υπόψη και να µελετηθούν λεπτοµερέστερα, για οποιαδήποτε περιοχή υπάρξει ανάγκη επέκτασης της δόµησης ή κατασκευής σηµαντικού κτίσµατος. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Ηφαίστεια Χαρακτηριστικά. Σε περιοχές ηφαιστείων συµβαίνουν κατά περιόδους παροξυσµικές αναβλύσεις στερεών ή και υγρών ή και αέριων υλικών. Στις περιοχές αυτές υπάρχουν µόνιµα ή περιοδικά µικρότερης κλίµακας φαινόµενα και υψηλό γεωθερµικό δυναµικό. Με την ηφαιστειότητα συνδέονται και σεισµοί. Πριν την εµφάνιση των παροξυσµικών φάσεων συµβαίνουν πρόδροµα φαινόµενα, τα οποία καθοδηγούν µέτρα αντιµετώπισης και ασφάλειας του πληθυσµού της περιοχής. Οι ηφαιστειακοί κίνδυνοι των παροξυσµικών φάσεων είναι πρωτογενείς (πυρακτωµένα νέφη, ιπτάµενη τέφρα, ηφαιστειακά αέρια κ.ά.) και δευτερογενείς (εδαφικές παραµορφώσεις και κατολισθήσεις, λασποροές, συσσωρεύσεις τέφρας, τσουνάµι, λιώσιµο παγετώνων και εξαιρετικού όγκου και ταχύτητας πληµµυρικές ροές, κεραυνοί λόγω αύξησης της αγωγιµότητας της ατµόφαιρας κ.ά.). Επειδή οι περιοχές µε ηφαίστεια παρουσιάζουν και πλεονεκτήµατα (γεωργική γη, γεωθερµία, εντυπωσιακές γεωµορφολογικές δοµές και τοπία τα οποία αποτελούν τουριστικό πόρο κ.ά.) οι άνθρωποι δεν τις αποφεύγουν. Εποµένως υπάρχει ανάγκη σχεδιασµού για ελαχιστοποίηση των κινδύνων: Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά: εντυπωσιακές γεωµορφολογικές δοµές και τοπία. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Συλλέγονται και αξιολογούνται βιβλιογραφικές αναφορές και µελέτες ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 42

43 Στη συνέχεια από γεωλογικές και τοπογραφικές χαρτογραφήσεις, ερµηνεία αεροφωτογραφιών, ορθοφωτοαχαρτών και δορυφορικών εικόνων, διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου κ.ά. καθορίζονται τα κύρια χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν τις αρχικές προβληµατικές ζώνες. Καθορίζεται κατ αρχήν η παροξυσµού. περιοχή επίδρασης σε κανονικές συνθήκες και σε συνθήκες Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Υπάρχει ανάγκη πολυεπιστηµονικού λεπτοµερούς σχεδιασµού για ελαχιστοποίηση των κινδύνων, στην περιοχή επίδρασης, αλλά συνήθως και σε έκταση µεγαλύτερη από την εντοπισθείσα παραπάνω, µε βασικούς άξονες: χαρτογράφηση, αξιολόγηση και καθορισµός ζωνών υψηλού κινδύνου µε τη συνεργασία ηφαιστειολόγων καθορισµός χρήσεων γης και σχεδίων και θέσεων εκκένωσης σύµφωνα µε τα παραπάνω σχεδιασµός κοινωνικής ετοιµότητας και εκκένωσης Γεωθερµικές επιφανειακές εκδηλώσεις Χαρακτηριστικά. Είναι περιοχές θερµοπηγών, αναβλύσεων γήινων αερίων υψηλής θερµικής ροή κ.ά. Αυτές οι µορφές συνδέονται µε την ηφαιστειότητα και σε κάποιες περιπτώσεις περιλαµβάνονται στα στοιχεία που καταγράφονται στις περιοχές των ηφαιστείων. Η δόµηση σ αυτές είναι πιθανό να αντιµετωπίσει προβλήµατα θεµελίωσης λόγω ετερογένειας του εδάφους, διάβρωσης, υψηλών θερµοκρασιών κ.ά. Επίσης σε κάποιες περιπτώσεις αναµένονται και προβλήµατα υγείας (υψηλές συγκεντρώσεις αερίων κ.ά.). Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά: Σε µερικές περιπτώσεις υπάρχουν εντυπωσιακές γεωµορφολογικές δοµές και τοπία. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Συλλέγονται και αξιολογούνται βιβλιογραφικές αναφορές και µελέτες, στοιχεία από γεωλογικές και τοπογραφικές χαρτογραφήσεις, ερµηνεία αεροφωτογραφιών, ορθοφωτοαχαρτών και δορυφορικών εικόνων, επιβεβαιωµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων, διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου κ.ά. Με βάση τα προηγούµενα καθορίζεται η προβληµατική έκταση. Κατά περίπτωση µπορεί να οριστεί και επιφάνεια που την περιβάλλει. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται λεπτοµερής ειδική γεωλογική και γεωτεχνική µελέτη. Ειδικές συνθήκες Καθιζήσεις λόγω υπεράντλησης. Χαρακτηριστικά. Η συνίζηση των κοκκωδών υδροφορέων µεγάλου πάχους, όταν γίνονται παρατεταµένες αντλήσεις των υπόγειων νερών τους, έχει παρατηρηθεί σε πολλές περιοχές της γης. Τα προβλήµατα στα κτίσµατα και τις υποδοµές εµφανίζονται ως σηµαντικές ρωγµές στο ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 43

44 έδαφος, σε κτήρια, στο οδικό δίκτυο, σε δίκτυα ύδρευσης, στράγγισης και αποχέτευσης, αεροδρόµια κ.ά. Στην Ελλάδα είναι πολύ γνωστά τα προβλήµατα στην περιοχή του Θεσσαλικού πεδίου κυρίως µεταξύ Λαρίσης και Βόλου στην ευρύτερη έκταση της αποξηραµένης λίµνης Κάρλας καθώς και στην περιοχή του Καλοχωρίου, δυτικά της Θεσσαλονίκης. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Συλλέγονται και αξιολογούνται βιβλιογραφικές αναφορές και µελέτες, στοιχεία από γεωλογικές και τοπογραφικές χαρτογραφήσεις, επιβεβαιωµένες τοπικές αναφορές ειδικών ή κατοίκων, διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου κ.ά. Με βάση τα προηγούµενα καθορίζεται η προβληµατική έκταση, η οποία είναι συχνά µεγάλη. Κατά περίπτωση µπορεί να οριστεί και επιφάνεια που την περιβάλλει. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται λεπτοµερής ειδική γεωλογική και γεωτεχνική µελέτη. Συνήθως όµως απαιτείται µείωση του ρυθµού αντλήσεων, η οποία έρχεται σε αντίθεση µε οικονοµικά συµφέροντα της ευρύτερης περιοχής και όχι µόνο της πληττόµενης. Η εφαρµογή σχεδίου αντιµετώπισης απαιτεί συνήθως: 1. Λεπτοµερέστερη µελέτη του φαινοµένου: Συνεχή καταγραφή προβληµάτων και της εξέλιξης τους, καλή γνώση των γεωλογικών και υδρογεωλογικών συνθηκών, διαχρονικές µετρήσεις των καθιζήσεων κ.ά. Λήψη µέτρων διαχείρισης, παρακολούθησης, αντιµετώπισης και επικαιροποίησης. Μεταξύ άλλων είναι αναγκαία η ενσωµάτωση όλων των δεδοµένων σε Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών. Τα δεδοµένα αυτά θα χρησιµοποιούνται για την αξιολόγηση των προβληµάτων και τη λήψη τεκµηριωµένων αποφάσεων. Επίσης είναι δυνατό να υποστηρίξουν τη βαθµονόµηση αριθµητικού προσοµοιώµατος µε βάση συνεχείς µετρήσεις των καθιζήσεων και της στάθµης των υπόγειων νερών σε δίκτυο παρακολούθησης, µε στόχο την βελτίωση των προβλέψεων των αποτελεσµάτων διαφόρων σεναρίων µελλοντικών δράσεων. 2) Υγεία και γεωλογικά υλικά Ορισµένα γεωλογικά υλικά είναι δυνατό να επιδράσουν στην ανθρώπινη υγεία µέσω του αέρα (αέρια, σωµατίδια - σκόνη), της πόσης νερού (καλής ποιότητας ή ρυπασµένου), της τροφής (χρήσιµα ιχνοστοιχεία, τοξικά µέταλλα, γεωφαγία), οπότε οι περιοχές µε αυτά τα υλικά σχετίζονται µε προβλήµατα στους ανθρώπους και εποµένως στην πολεοδόµηση. Σε κάποιες περιπτώσεις η επίδραση εντείνεται για λόγους επαγγελµατικής έκθεσης και διάθεσης αποβλήτων µε τα επικίνδυνα γεωλογικά υλικά. Οι συνηθέστερες περιπτώσεις αφορούν τον αµίαντο, το ραδόνιο και υπολείµµατα µεταλλευτικών εργασιών. Παρακάτω παρουσιάζονται ενδεικτικά οι περιπτώσεις του αµιάντου και του ραδονίου. Τα θέµατα πόσιµου νερού αφορούν τα θέµατα πόρων που υποστηρίζουν την πολεοδόµηση και δεν εξετάζονται στο παρόν κεφάλαιο Αµίαντος Χαρακτηριστικά. Ως αµίαντος αναφέρεται µία οµάδα ορυκτών τα οποία έχουν ινώδη µορφή και παλαιότερα είχαν εκτεταµένες τεχνικές εφαρµογές, κυρίως θερµικής και αντιπυρικής ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 44

45 µόνωσης. Έχει διαπιστωθεί ότι η αναπνοή των ινών τους δηµιουργεί σοβαρά προβλήµατα υγείας και έχει πλέον απαγορευθεί η χρήση τους σε πολλές χώρες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η έκθεση των ανθρώπων στον αµίαντο γίνεται κυρίως µέσω της χρήσης του, των φθαρµένων υλικών που τον περιέχουν, της πρόσβασης σε απορρίµµατα µε αµίαντο, την παρουσία του στα πετρώµατα που τον περιέχουν κ.ά. Οι φυσικές εµφανίσεις πετρωµάτων µε αµίαντο είναι δυνατό να αποτελέσουν πρόβληµα για την υγεία των ανθρώπων εάν διαταραχθούν οπότε απελευθερωθούν ίνες αµιάντου. Τέτοιες διαταραχές είναι οι εκσκαφές, οι µετακινήσεις υλικών εκσκαφής και οι αποθέσεις τους, η αιώρηση σκόνης λόγω µετακινήσεων οχηµάτων και πεζών κ.ά. Αυτές οι δραστηριότητες συµβαίνουν και κατά την κατασκευή των υποδοµών και των κτηρίων µιας πόλης, αλλά και κατά την συνήθη λειτουργία της, οπότε η έκθεση στον αµίαντο αφορά και τους εργαζόµενους και τους κατοίκους. Τα συνήθη πετρώµατα που περιέχουν αµίαντο είναι οι σερπεντινίτες και διάφορα µεταµορφωµένα σιδηροµαγνησιούχα. Παρουσία αµιάντου υπάρχει σε µικρή έκταση αυτών των πετρωµάτων (δηλαδή η εµφάνιση αυτών των πετρωµάτων δεν σηµαίνει παρουσία αµιάντου, αλλά µόνο µικρή πιθανότητα παρουσίας του). Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Συλλέγονται και αξιολογούνται: Βιβλιογραφικές αναφορές και µελέτες για παρουσία αµιάντου στην περιοχή µελέτης. Χάρτες µεταλλευµάτων και βιοµηχανικών ορυκτών Με χρήση του βασικού γεωλογικού χάρτη, εντοπίζεται εάν υπάρχουν στην περιοχή πετρώµατα µε πιθανότητα παρουσίας αµιάντου. Με βάση τα προηγούµενα καθορίζεται η πιθανά προβληµατική ζώνη. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Εάν προκριθεί περιοχή προς πολεοδόµηση µέσα στην προβληµατική ζώνη, πρέπει να γίνει µελέτη έρευνας της πιθανής παρουσίας αµιάντου στα γεωλογικά υλικά. Αν εντοπιστούν περιοχές µε φυσικές εµφανίσεις αµιάντου στα πετρώµατα, θα πρέπει να εξαιρεθούν από την πολεοδόµηση. Βοηθητικές εγκαταστάσεις της πόλης είναι δυνατό να χωροθετηθούν υπό προϋποθέσεις (δρόµοι πρόσβασης κ.ά.). Αντίστοιχα µέτρα πρέπει να λαµβάνονται και σε περιοχές µε αποθέσεις υλικών αµιάντου. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 45

46 Έκλυση ραδονίου και εκποµπή ραδιενέργειας. Χαρακτηριστικά. Το ραδόνιο είναι ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο, το οποίο προέρχεται από τη διάσπαση του ουρανίου και στη συνέχεια του ραδίου. Λόγω της παρουσίας του στο έδαφος, κυρίως σε γρανιτικά πετρώµατα, καθώς και στα προερχόµενα από αυτά οικοδοµικά υλικά, το ραδόνιο βρίσκεται παντού και αποτελεί µέρος της φυσικής ραδιενέργειας. Το ραδόνιο και τα θυγατρικά του ισότοπα εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισµό µε την εισπνοή. Ακολουθεί διάσπαση τους µέσα στους πνεύµονες, µε εκποµπή κυρίως σωµατιδίων άλφα, που µπορεί να προκαλέσουν βλάβες στις ευαίσθητες κυψελίδες του πνεύµονα, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου. Σύµφωνα µε στοιχεία της Ελληνικής Επιτροπής Ατοµικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), σε σχετική έκθεση του United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR 2006), περίπου το µισό της ετήσιας δόσης ακτινοβολίας που λαµβάνει ο πληθυσµός του πλανήτη οφείλεται στο ραδόνιο και στα ραδιενεργά θυγατρικά του. Λόγω των βιολογικών επιπτώσεων του, το ραδόνιο θεωρείται ισχυρός καρκινογόνος παράγων και κατατάσσεται στην κορυφή της αντίστοιχης κατηγορίας σύµφωνα µε το ιεθνή Οργανισµό Υγείας (WΗΟ / ΙΑRC 1988) 3. Το ραδόνιο µπορεί να διαφύγει από το έδαφος ή τα πετρώµατα και να εισέλθει στον ατµοσφαιρικό αέρα και στο εσωτερικό των κτηρίων. Στα κτήρια εισέρχεται από µικρορωγµές και διάκενα στα δάπεδα και στους τοίχους, στα σηµεία εισόδου σωλήνων ύδρευσης και αποχέτευσης κ.ά. Επίσης, υπάρχει σε ορισµένα οικοδοµικά υλικά. Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τη συγκέντρωση του ραδονίου στον εσωτερικό χώρο ενός κτιρίου είναι: ο ρυθµός εκροής του από το έδαφος, το είδος θεµελίωσης της οικοδοµής, το ύψος της κατοικίας, η εκροή του από τα οικοδοµικά υλικά, ο εξαερισµός και η διαφορά πίεσης ανάµεσα στο εσωτερικό του κτιρίου και στο εξωτερικό περιβάλλον. Αλλα πετρώµατα είναι δυνατό να εκπέµπουν ραδιενέργεια. Ο γεωλογικός εντοπισµός περιοχών µε αυξηµένη παρουσία ραδονίου στηρίζεται στην αξιολόγηση του γεωλογικού υλικού σαν πηγή ακτινοβολίας, την διαπερατότητα του γεωλογικού υλικού στη θέση θεµελίωσης και της ευρύτερης περιοχής, την διάρρηξη και την παρουσία ρηγµάτων και υπόγειων εγκοίλων, τον κορεσµό εδαφικών υλικών µε νερό, την χρήση µετρήσεων ραδονίου κ.ά. ηλαδή το ραδόνιο µπορεί να είναι πρόβληµα και για γειτονική πλησίον περιοχή, λόγω µεταφοράς του ως αερίου, και όχι µόνο στην περιοχή όπου εκλύεται από τα πετρώµατα. Οι µετρήσεις ραδονίου αποτελούν τη βασική µέθοδο µε την οποία µπορεί να αξιολογηθεί το πρόβληµα σε συγκεκριµένο κτίσµα και περιοχή. Οι µετρήσεις αυτές είναι γενικά απλές και µικρού κόστους. Εκτός από κτίσµατα, µετρήσεις µπορεί να γίνουν και σε 3 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ), λαµβάνοντας υπόψη τις προτάσεις της ιεθνούς Επιτροπής Ακτινοπροστασίας (ICRP) εξέδωσε το 1990 την σύσταση "Προστασία του πληθυσµού από την έκθεση στο ραδόνιο µέσα στα κτίρια" (90/143/ Euratom) η οποία αποσκοπεί στην καθιέρωση από τα κράτη-µέλη ενός κατάλληλου συστήµατος, για τον περιορισµό της έκθεσης λόγω της συγκέντρωσης ραδονίου µέσα στα κτίρια. Σύµφωνα µε τη σύσταση της ΕΕ., τα επίπεδα δράσης για λήψη µέτρων όσον αφορά στη συγκέντρωση ραδονίου στο εσωτερικό αέρα των κατοικιών είναί: 400 bq/m³ για τις υπάρχουσες κατοικίες και 200 bq/m³ για τις µελλοντικές κατοικίες. Για τους χώρους εργασίας το όριο ασφαλείας είναι 500 bq/m³. Υψηλές συγκεντρώσεις ραδονίου έχουν εντοπιστεί σε ορισµένα υπόγεια νερά, ιδίως σε περιοχές µε κρυσταλλικά πετρώµατα. Για αυτό το λόγο, η ΕΕ εξέδωσε τη Σύσταση: "Περί της προστασίας του πληθυσµού από την έκθεση σε ραδόνιο στις παροχές πόσιµου νερού". 2001/928/ Euratom στην οποία ορίζεται ως επίπεδο δράσης για λήψη µέτρων για το πόσιµο νερό, τα 1000 bq/m³. Σε περίπτωση που η συγκέντρωση ραδονίου στο πόσιµο νερό είναι µικρότερη από 100 bq/m³ δεν απαιτούνται µέτρα αντιµετώπισης. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 46

47 αδόµητες περιοχές, αλλά εάν ενδιαφέρει η συγκέντρωση ραδονίου στα κτήρια, αυτές θα είναι διαφορετικές στα κτήρια που θα κατασκευαστούν. Σε κτίσµατα ή τις περιοχές όπου έχει εντοπιστεί αυξηµένη παρουσία ραδονίου, η προστασία των ανθρώπων από το ραδόνιο, γίνεται µε κατάλληλες κατασκευές και συστήµατα στις κατοικίες και γενικά τα κτίσµατα όπου οι άνθρωποι βρίσκονται επί µακρόν. Ενδεικτικά αναφέρονται συστήµατα µε θραυστά υλικά ή και στεγανωτικές µεµβράνες και αγωγούς απαγωγής στη βάση της κατασκευής, καλός αερισµός κ.ά. Το κόστος αυτών των κατασκευών είναι γενικά περιορισµένο και εφαρµόζονται, µε διαφοροποιήσεις, και σε υφιστάµενα και σε νέα κτίσµατα. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Συλλέγονται και αξιολογούνται: Βιβλιογραφικές αναφορές και µελέτες για τα επίπεδα ραδονίου και ραδιενέργειας πετρωµάτων στην περιοχή µελέτης (εάν υπάρχουν). Εάν υπάρχουν πετρώµατα µε δυνατότητα έκλυσης ραδονίου (η γενικότερα ραδιενέργειας) στην περιοχή και πλησίον αυτής (ενδεικτικά 500m) και υπάρχουν στοιχεία για υψηλά επίπεδα ραδονίου ή ραδιενέργειας ή δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία, τότε η έκταση αυτή, καθορίζεται ως προβληµατική ζώνη (µε χρήση του βασικού γεωλογικού χάρτη). Εάν υπάρχουν πετρώµατα µε δυνατότητα έκλυσης ραδονίου (η γενικότερα ραδιενέργειας) και υπάρχουν στοιχεία για χαµηλά επίπεδα ραδονίου, δεν ορίζεται προβληµατική έκταση. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Στην προβληµατική έκταση πρέπει να γίνει µελέτη αντιµετώπισης του προβλήµατος, µε σκοπό να διαπιστωθεί η σηµασία του, οι περιοχές που πιθανά είναι σηµαντικότερο και να προταθούν τυπικές κατασκευαστικές ή λειτουργικές λύσεις αντιµετώπισης οι οποίες να συνιστώνται για εφαρµογή στα κτίσµατα. 3) Γεωλογικοί πόροι για την υποστήριξη της πολεοδόµησης και την αξιολόγηση συγκρούσεων χρήσεων γης Υπόγεια και επιφανειακά νερά Η επάρκεια υδατικών πόρων είναι αναγκαία ώστε να υποστηριχθεί η κατοίκηση µιας περιοχής αφενός για τη χρήση του νερού ως πόσιµου, αλλά και για τις παραγωγικές της δραστηριότητες (γεωργία, µεταποίηση κ.ά.). Το αντικείµενο αυτό, στο παρελθόν (ιστορικό αλλά και σχετικά νεότερο) αποτελούσε βασικό στοιχείο επιλογής της θέσης κατοίκησης. Σήµερα, για µεγάλο µέρος της Γής, η θέση των πηγών ύδρευσης δεν είναι σηµαντική για τη χωροθέτηση πόλης ή οικισµού, αφού είναι δυνατή η µεταφορά νερού µε τεχνικά µέσα από γειτονικές ή µακρινές πηγές ύδρευσης. Βέβαια η εξαιρετική σηµασία του νερού ως φυσικού πόρου παραµένει και αφορά ειδικό αντικείµενο, πέρα από το σκοπό της εργασίας. Πάντως κατά την αρχή της διερεύνησης θα πρέπει να δίνεται απάντηση στο ερώτηµα εάν στη συγκεκριµένη περίπτωση η θέση των πηγών υδροδότησης του οικισµού αποτελεί βασικό στοιχείο της χωροθέτησης του. Οπωσδήποτε, µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως ένα από τα κριτήρια αξιολόγησης, εάν υπάρχει ανάγκη επιλογής µεταξύ εναλλακτικών θέσεων. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 47

48 Για την επιλογή έκτασης προς πολεοδόµηση είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε την επίδραση του µελλοντικού οικισµού στη ρύπανση των υδατικών πόρων. Η ρύπανση των υδατικών πόρων της περιοχής ενός οικισµού µπορεί να προέλθει από περιοχές εντός ή εκτός της έκτασης του. Η χρήση του πόρου µπορεί να γίνεται από την προς πολεοδόµηση µελλοντική πόλη, άλλη πόλη (ή χρήση) ή και όλα τα προηγούµενα. Τα αστικά λύµατα (βόθροι, διαρροές δικτύων αποχέτευσης, απορρίψει επεξεργασµένων ή µη υγρών αποβλήτων κ.ά.), οι αποπλύσεις των επιφανειών της πόλης και διάφορων ουσιών που χρησιµοποιούνται σ αυτήν είναι δυνατό να επιβαρύνουν τα επιφανειακά και υπόγεια νερά. Αποτέλεσµα θα είναι η υποβάθµισης τους ως υδατικού πόρου. Η ρύπανση των νερών από τις πόλεις, ιστορικά απετέλεσε µεγάλο πρόβληµα, λόγω της πρόκλησης σοβαρών προβληµάτων υγείας σε µεγάλους πληθυσµού λόγω κυρίως των υδατογενών νόσων (διάρροια, χολέρα, τυφοειδής πυρετός κ.ά.) και των επιδηµιών που προκαλούσαν. Τα προβλήµατα αυτά είχαν σαν αποτέλεσµα την ανάπτυξη της Υγειονοµικής Μηχανικής (και αργότερα της Περιβαλλοντικής Μηχανικής), η οποία συνεισέφερε ώστε να βελτιωθούν ουσιαστικά οι συνθήκες υγιεινής στις πόλεις και τους οικισµούς, κυρίως των οικονοµικά αναπτυγµένων χωρών. Παρά τις βελτιώσεις αυτές δισεκατοµµύρια επεισόδια υδατογενών νόσων συµβαίνουν κάθε χρόνο, κυρίως στις υπό ανάπτυξη χώρες 4. Στην Ελλάδα λοιµώξεις υδατογενούς προέλευσης δεν ήταν σπάνιες την δεκαετία του 1950, συνέβαιναν και την δεκαετία του ενώ τώρα είναι σχετικά σπάνιες. Σήµερα η ρύπανση από τα λύµατα των οικισµών είναι δυνατό να ελεγχθεί µε διάφορα τεχνικά µέσα, όπως τα δίκτυα αποχέτευσης, µε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων (ΕΕΛ) διαφόρων µεγεθών και τεχνολογιών καθώς και µε γενικότερες µεθόδους διαχείρισης τους. Εποµένως σε περιοχές όπου διατίθενται αυτές οι δυνατότητες, όπως στην Ελλάδα, η ρύπανση των νερών περιορίζεται. Ρύπανση των νερών από µία αστική περιοχή είναι δυνατό να προκληθεί: (α) Από την άµεση κατείσδυση ρύπων µέσω των γεωλογικών σχηµατισµών επί των οποίων εδράζεται. (β) Από τη µεταφορά ρύπων, κυρίως µέσω των κατάντη του χώρου υδατορευµάτων και στη συνέχεια από την κατείσδυση στα πλέον υδατοπερατά τµήµατά τους ή από την κατάληξη σε επιφανειακές συγκεντρώσεις νερού. Η αποφυγή της ρύπανσης λόγω άµεσης κατείσδυσης ρύπων στο υπέδαφος, εξαρτάται από τη υδροπερατότητα του σχηµατισµού και το πάχος του αλλά και την διαδροµή µέχρι την κορεσµένη µε υπόγειο νερό περιοχή. Η σηµασία της ρύπανσης εξαρτάται από το δυναµικό και την υφιστάµενη ή µελλοντική χρήση της πιθανά επηρεαζόµενης υδροφορίας. Σε κάθε περίπτωση είναι σηµαντική η χωροθέτηση ρυπαντικών δραστηριοτήτων σε περιοχή µε µικρή φυσική διακινδύνευση των υπόγειων νερών. Αυτό επιτυγχάνεται µε χωροθέτηση: σε γεωλογικά υλικά χαµηλής υδροπερατότητας και επαρκούς πάχους. σε περιοχές οι οποίες έχουν χαµηλό δυναµικό υπόγειων υδατικών πόρων. Αποφεύγονται κυρίως περιοχές όπου οι υδατικοί πόροι έχουν χρήση ύδρευσης. Η σηµασία της ρύπανσης εξαρτάται από το δυναµικό και την υφιστάµενη ή µελλοντική χρήση της πιθανά επηρεαζόµενης υπόγειας υδροφορίας. Η αντιµετώπιση της ρύπανσης των υπόγειων 4 Mara D., Domestic Wastewater Τreatment in Developing Countries. 5 Μαρακαντωνάτος Γρ., ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 48

49 νερών, εάν συµβεί, είναι δύσκολη και έχει υψηλό κόστος, ενώ ο φυσικός καθαρισµός είναι συνήθως εξαιρετικά µακροχρόνιος. Εποµένως, είναι σηµαντικό η χωροθέτηση δραστηριοτήτων µε σηµαντικό δυναµικό ρύπανσης να γίνει σε περιοχή µε µικρή φυσική διακινδύνευση των υπόγειων νερών και ειδικά αυτών που χρησιµοποιούνται για ύδρευση. Με την αποφυγή περιοχών υψηλής υδροπερατότητας εξασφαλίζονται σε µεγάλο βαθµό οι περιοχές τροφοδοσίας των έργων υδροληψίας. Όµως αυτό αποτελεί αρχική προσέγγιση σχετικά µικρής χρησιµότητας, ειδικά για ρυπαντικές δραστηριότητες που δεν είναι πολύ ισχυρές και είναι δυνατό να απαιτήσει συµπληρωµατικές εργασίες σε µεγάλες εκτάσεις. Επειδή τα γεωλογικά υλικά και τα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά τους παρουσιάζουν µεγάλη ανισορροπία, είναι σηµαντικές οι τοπικές συνθήκες και εποµένως αξίζει περισσότερο στοχευµένη προσέγγιση. Εποµένως αξίζει να προσεγγιστεί και να ληφθεί µέριµνα και για την προστασία των περιοχών µε διαπιστωµένους υπόγειους υδατικούς πόρους καθώς και τα ίδια τα έργα υδροληψίας. Η σηµασία των υδροληπτικών έργων είναι ανάλογη της παροχής τους, του πληθυσµού που εξυπηρετούν και της δυνατότητας υποκατάστασής τους από άλλη πηγή. Στη συνέχεια παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποιες συνήθεις περιπτώσεις. Περιοχή προστασίας γεωτρήσεων ή πηγών και ζωνών µε διαπιστωµένη ή πιθανή παρουσία υπόγειων υδατικών πόρων µε χρήση την ύδρευση ανθρώπων. Χαρακτηριστικά. Οι γεωτρήσεις και οι πηγές ύδρευσης αποτελούν τα έργα µε τα οποία γίνεται η απόληψη του νερού από τους υδροφορείς και εποµένως απαιτείται η προστασία τους. Αυτό γίνεται µε την προστασία του ίδιου του υδροληπτικού έργου αλλά και των γύρω από αυτά περιοχών. Η σηµασία της προστασίας της γύρω περιοχής σχετίζεται µε την δυνατότητα αποµείωσης της ρύπανσης είτε µε φυσικό τρόπο είτε µε τεχνητό, η οποία δίνεται όταν υπάρχει επαρκής χρόνος µεταφοράς µεταξύ της πηγής ρύπανσης και του σηµείου υδροληψίας. Ο χρόνος αυτός σχετίζεται µε τα υδραυλικά χαρακτηριστικά τόσο της ακόρεστης ζώνης πάνω από την επιφάνεια που υδροφορεί όσο και του ίδιου του υδροφορέα. Ιδιαίτερη σηµαντική είναι και η γνώση των περιοχών που παρουσιάζουν υψηλό υπόγειο υδατικό δυναµικό το οποίο είναι δυνατό να χρησιµοποιηθεί στο µέλλον για ύδρευση. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Η γνώση των περιοχών που παρουσιάζουν υψηλό υπόγειο υδατικό δυναµικό το οποίο χρησιµοποιείται για ύδρευση, προσεγγίζονται σε σηµαντικό βαθµό από την συγκέντρωση γεωτρήσεων και πηγών ύδρευσης καθώς και από σχετικές µελέτες ή έρευνες η οποίες έχουν καταλήξει σε αντίστοιχα συµπεράσµατα. Οι σχετικές εκτάσεις θεωρούνται κατ αρχήν προβληµατικές για πολεοδόµηση. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατάλληλες υπό προϋποθέσεις ή κατ αρχήν ακατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Στην προβληµατική έκταση που καθορίστηκε, απαιτείται: τεκµηρίωση των επιπτώσεων της πολεοδόµησης και των συναφών δραστηριοτήτων στους υδατικούς πόρους της περιοχής επίδρασης. Αξιολόγηση των υδατικών πόρων και δυνατότητα υποκατάστασης τους. Καταλήγει σε απαγόρευση χωροθέτησης ή ειδικούς όρους προστασίας και ελέγχου. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 49

50 Περιοχή προστασίας επιφανειακών υδροληψιών (ποταµοί, λίµνες κ.ά.) που χρησιµοποιούνται για ύδρευση ανθρώπων. Χαρακτηριστικά. Αφορά δραστηριότητες και χρήσεις του οικισµού µε δυνατότητα ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων νερών που σχετίζονται µε λίµνες (φυσικές ή τεχνητές) η θέσεις υδροληψίας ποταµών και γενικότερα υδατορευµάτων, οι οποίοι χρησιµοποιούνται για ύδρευση. Η σηµασία της επίδρασης διαφέρει σηµαντικά σε διάφορες περιπτώσεις. Ενδεικτικά εξαρτάται από την απόσταση από τη λίµνη ή τη θέση υδροληψίας, το µέγεθος του οικισµού και τις εκεί δραστηριότητες, το σύστηµα διαχείρισης των υγρών και στερεών αποβλήτων, το µέγεθος της λεκάνης απορροής, το υδρογραφικό δίκτυο και το καθεστώς των υπόγειων νερών κ.ά. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Καθορίζεται ως κατ αρχήν περιοχή επίδρασης όλη η λεκάνη απορροής η οποία τροφοδοτεί την λίµνη ή το σηµείο υδροληψίας του υδατορεύµατος. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές πιθανά κατάλληλες ή κατ αρχήν ακατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Στην περιοχή επίδρασης απαιτείται: τεκµηρίωση των επιπτώσεων της πολεοδόµησης και των συναφών δραστηριοτήτων στους υδατικούς πόρους της περιοχής επίδρασης. Τεκµηρίωση της αλλαγής της περιοχής επίδρασης (συνήθως γίνεται µείωση). Αξιολόγηση των υδατικών πόρων και δυνατότητα υποκατάστασης τους. Σε ορισµένες περιπτώσεις πρέπει να ερευνηθούν και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά. Καταλήγει σε απαγόρευση χωροθέτησης ή ειδικούς όρους προστασίας και ελέγχου. Ορυκτοί πόροι Ορυκτοί πόροι είναι τα µη ενεργειακά µεταλλικά ορυκτά, τα βιοµηχανικά ορυκτά, τα λατοµικά ορυκτά, διακοσµητικά πετρώµατα, δοµικοί λίθοι, αδρανή υλικά κατασκευών δοµικών και άλλων έργων, ενεργειακές ορυκτές πρώτες ύλες, η γεωθερµία κ.ά. Ειδικό καθεστώς µπορεί να ισχύει σε περιοχές όπου υπάρχουν ορυκτοί πόροι, όπως οι λατοµικές περιοχές. Κατά την ελληνική νοµοθεσία γύρω από τις θεσµοθετηµένες λατοµικές περιοχές, και σε απόσταση τουλάχιστον m απαγορεύεται η επέκταση σχεδίου πόλεως, η δηµιουργία ανεξάρτητου ρυµοτοµικού σχεδίου και την ανέγερση οποιουδήποτε κτίσµατος, µε κάποιες εξαιρέσεις. Οι ορυκτοί πόροι και η δυνατότητα εκµετάλλευσης τους έχουν µια ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα: η εξόρυξη τους, (σε αντίθεση µε πολλές άλλες δραστηριότητες), είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την θέση στην οποία η φύση έχει δηµιουργήσει τα κοιτάσµατα. Εποµένως είναι ανάγκη να εξασφαλίζονται χωροταξικές προϋποθέσεις για τη διενέργεια των εξορυκτικών εργασιών και των υποστηρικτικών της δραστηριοτήτων (µεταποίηση, µεταφορά κ.ά.). Η απόδοση σε πολεοδόµηση µιας έκτασης µε σηµαντικό ορυκτό πόρο αποτελεί πρόβληµα, αφού οι δύο χρήσεις δεν είναι συµβατές και κατά κανόνα απαιτούν την ίδια επιφάνεια. Στον ελληνικό χώρο, βασικός άξονας της Εθνικής Πολιτικής για την αξιοποίηση των Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΟΠΥ) είναι ότι ο χωροταξικός σχεδιασµός πρέπει να διασφαλίζει την δυνατότητα πρόσβασης στα κοιτάσµατα ΟΠΥ και να επιλύει τα θέµατα ανταγωνισµού των χρήσεων γης. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 50

51 Οι εµφανίσεις ορυκτών πόρων: Συχνά είναι πολλές και εκτεταµένες, Το επίπεδο έρευνας τους ώστε να κριθεί το οικονοµικό ενδιαφέρον της εκµετάλλευσης τους έχει πολύ µεγάλο εύρος Η οικονοµική τους σηµασία διαφοροποιείται ανάλογα µε τις διεθνείς τιµές, την εξέλιξη των τεχνολογιών εξόρυξης και επεξεργασίας και των εφαρµογών τους κ.ά. Εποµένως οι καταγραµµένες εµφανίσεις ορυκτών πόρων είναι αναγκαίο αυτές να αξιολογηθούν ώστε να περιοριστούν όπου συνεισφέρουν στην εθνική και την περιφερειακή αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας. Αυτό όµως σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι εύκολο, αφού οι πληροφορίες για τις εµφανίσεις ΟΠΥ πολύ συχνά δεν είναι επαρκείς. Στην Ελλάδα, σε περίπτωση έλλειψης στοιχείων, µία πρώτη εκτίµηση αξιολόγησης µπορεί να γίνει µε βάση τις ΟΠΥ τις οποίες αναφέρει ως ιδιαίτερης σηµασίας η Εθνική Πολιτική για την Αξιοποίηση των ΟΠΥ. Αυτές είναι (2012): Λιγνίτης, Λατερίτης (Fe-Ni), Βωξίτης, Μικτά θειούχα (Pb-Zn-Ag), Χρυσός, Λευκόλιθος, Μάρµαρα, Μπεντονίτης, Περλίτης. Επίσης αξίζει να ληφθούν υπόψη οι κρίσιµες για την Ευρώπη ΟΠΥ, οι ενεργειακές πρώτες ύλες και η γεωθερµία. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Χρησιµοποιούνται στοιχεία της βάσης γεωγραφικών δεδοµένων latomet ( Συλλέγονται στοιχεία από τις αρµόδιες αρχές Συλλέγονται και αξιολογούνται βιβλιογραφικές αναφορές και µελέτες, Με βάση τα προηγούµενα: Καθορίζεται η έκταση µε ορυκτούς πόρους. Εάν το θεσµικό καθεστώς το προβλέπει ορίζεται και επιφάνεια που την περιβάλλει (π.χ. 1000m γύρω από λατοµικές περιοχές) Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Κατ αρχήν ακατάλληλες ή κατάλληλες υπό προϋποθέσεις. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Αξιολογείται η σηµασία του πόρου. Σε περίπτωση που υπάρχει ανάγκη πολεοδόµησης στην έκταση, ζητείται η σύµφωνη γνώµη των αρµόδιων υπηρεσιών. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 51

52 Α.4.4 Τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και η χρήση τους στη διερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδοµηση Α Σκοπός και αντικείµενο Το τµήµα αυτό της αξιολόγησης περιοχών προς πολεοδόµηση, έχει σκοπό τον εντοπισµό τµηµάτων κατ αρχήν καταλλήλων από περιβαλλοντική άποψη για πολεοδόµηση (οικιστική ή άλλη συναφή µε τη δόµηση χρήση), όπου: θα προστατεύονται οι περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (θεσµικά προστατευόµενες ή όχι) δεν θα εµποδίζεται, αλλά θα υποστηρίζεται η ανάδειξη τους, κατά το δυνατόν Θα εξασφαλίζεται η προς πολεοδόµηση περιοχή και η υγεία των κατοίκων της από περιβαλλοντικούς κινδύνους δεν θα διακινδυνεύονται σηµαντικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και η υγεία των ανθρώπων από την ίδρυση και λειτουργία οικισµού στην προς πολεοδόµηση έκταση, εκτός αυτής. Στην εργασία δεν εξετάζονται θέµατα ανθρωπογενούς ο περιβάλλοντος (αρχαιολογικά, πολιτιστικά, πληθυσµιακά, χρήσεων γης κ.ά.). Εξετάζονται θέµατα ρύπανσης και τοπίου. Ορισµένα θέµατα ανθρωπογενούς περιβάλλοντος παρουσιάζονται συνοπτικά για λόγους κατανόησης του γενικότερου πλαισίου και της περιοχής εφαρµογής. Στο παραπάνω πλαίσιο αξιολογείται όλη ή έκταση ενδιαφέροντος. Α Κριτήρια αξιολόγησης Με βάση τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της έκτασης της ηµοτικής Ενότητας, ως προς την καταλληλότητα τους για πολεοδόµηση (υποδοχή δόµησης και συναφών έργων), διαχωρίστηκαν οι εξής γενικές κατηγορίες περιοχών: Περιοχές κατ αρχήν κατάλληλες Περιοχές πιθανά κατάλληλες υπό προϋποθέσεις Περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες Ακόµα και στις «περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες» υπάρχει περιορισµένη δυνατότητα αλλαγής χαρακτηρισµού, εάν αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα ή διαπιστωθεί ότι δεν είναι σηµαντικά (πχ. σε τµήµα της έκτασης) ή αλλάξει το νοµοθετικό πλαίσιο. Σε κάθε γενική κατηγορία, εντάσσονται διάφορες επί µέρους ζώνες. Σ αυτές αντιστοιχεί ειδική αιτία υπαγωγής τους στην συγκεκριµένη ζώνη και για να ενταχθούν στην κατηγορία των κατάλληλων για πολεοδόµηση απαιτούνται ειδικά µέτρα αντιµετώπισης και ίσως και διαδικασίες, µερικές από τις οποίες προβλέπονται θεσµικά. Για τα περιβαλλοντικά θέµατα η κλιµάκωση της αξιολόγησης στηρίζεται κυρίως στην αυστηρότητα των θεσµικών ρυθµίσεων, στη δυσκολία µεταβολής του χαρακτηρισµού ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 52

53 καταλληλότητας µετά από λεπτοµερέστερες διερευνήσεις και διαδικασίες, καθώς από την δυνατότητα ή ανάγκη λήψης ή κατασκευής µέτρων αντιµετώπισης. Ειδικότερα:. Στις «κατ αρχήν κατάλληλες» περιοχές δεν υπάρχει κάποιο κώλυµα για την πολεοδόµηση. Στις «πιθανά κατάλληλες υπό προϋποθέσεις» περιοχές, υπάρχουν περιορισµοί οι οποίοι δεν απαγορεύουν πλήρως την πολεοδόµηση ή εντοπίζονται προβλήµατα σχετιζόµενα µε περιβαλλοντική υποβάθµιση ή προβλήµατα υγείας, τα οποία πρέπει να διερευνηθούν λεπτοµερέστερα και να αντιµετωπιστούν. Σε κάποιες περιπτώσεις απαιτείται η ανάγκη εύρεσης οικονοµικών πόρων, η τήρηση συγκεκριµένων διαδικασιών και η εξασφάλιση κοινωνικής αποδοχής. Στις «κατ αρχήν ακατάλληλες περιοχές» απαγορεύεται σαφώς η πολεοδόµηση ή οι περιορισµοί είναι πολύ αυστηροί ή τα προστατευτέα αντικείµενα είναι ακριβώς γνωστά και αξιολογήθηκαν ως σηµαντικά. Στις περιπτώσεις αυτές η µεταβολή του χαρακτηρισµού είναι ουσιαστικά απίθανη ή εξαιρετικά δύσκολη. Α Τα κύρια περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την πολεοδόµηση 1) Βιοτικό περιβάλλον Η ελαχιστοποίηση των οχλήσεων που επιβάλλουν οι άνθρωποι προς τους άλλους οργανισµούς του βιοτικού περιβάλλοντος, αποτελεί στοιχείο αξιολόγησης κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Χωρίς να παραγνωρίζεται η ανάγκη προστασίας κάθε ζώντος είδους και ατόµου, ιδιαίτερα σηµαντική επιβάλλεται να είναι η είναι η προστασία των ειδών που κινδυνεύουν. Η ποικιλία της ζωής στη γη, η βιολογική ποικιλοµορφία ή βιοποικιλότητα, είναι αποτέλεσµα δισεκατοµµυρίων ετών εξέλιξης, που διαµορφώνεται από φυσικές διεργασίες και όλο και περισσότερο, από την επιρροή των ανθρώπων 6. Η έννοια της βιοποικιλότητας περιλαµβάνει την (1) την πληθώρα των φυτών, ζώων και µικροοργανισµών (2) γενετικές διαφορές εντός κάθε είδους, για παράδειγµα, µεταξύ των καλλιεργούµενων ποικιλιών και των εκτρεφόµενων φυλών των ζώων και (3) την ποικιλία των οικοσυστηµάτων (έρηµοι, δάση, υγρότοποι, βουνά, λίµνες, ποτάµια, γεωργικές εκτάσεις κ.ά.). Σε κάθε οικοσύστηµα, ζωντανοί οργανισµοί, συµπεριλαµβανοµένου του ανθρώπου, διαµορφώνουν µια κοινότητα οργανισµών, που αλληλεπιδρούν µεταξύ τους και µε τον αέρα, το νερό και το έδαφος που τους περιβάλλει. Η βιοποικιλότητα παρέχει µεγάλο αριθµό αγαθών και υπηρεσιών που στηρίζουν τις ζωές µας. Στη Σύνοδο Κορυφής για τη Γη στο Ρίο ντε Τζανέιρο, το 1992, συµφωνήθηκε µια συνολική στρατηγική για την «αειφόρο ανάπτυξη» (να ικανοποιούµε τις ανάγκες µας, διασφαλίζοντας ότι αφήνουµε ένα υγιή και βιώσιµο κόσµο για τις µελλοντικές γενιές). Μία από τις βασικές συµφωνίες που εγκρίθηκαν στο Ρίο από τη συντριπτική πλειοψηφία των κυβερνήσεων, ήταν η Σύµβαση για τη Βιοποικιλότητα, η οποία θέτει δεσµεύσεις για τη διατήρηση της βιολογικής ποικιλίας στη διαδροµή προς την οικονοµική ανάπτυξη. Η σύµβαση καθορίζει τρεις κύριους στόχους: 6 Από την παρουσίαση της ιεθνούς Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα (Convention on Biological Diversity, CBD), ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 53

54 τη διατήρηση της βιολογικής ποικιλοµορφίας, τη βιώσιµη χρήση των στοιχείων της βιολογικής ποικιλοµορφίας τη δίκαιη και ισότιµη κατανοµή των ωφελειών από τη χρήση των γενετικών πόρων Η κύρια επίδραση της πολεοδόµησης στη βιοποικιλότητα είναι η κατάληψη χώρου και εµµέσως διάφορες άλλες επιδράσεις όχλησης ή υποστήριξης (ρύπανση, µεταβολή δυνατοτήτων διατροφής ή φωλιάσµατος κ.ά.) Για τις ανάγκες της εργασίας µας έχει σηµασία η χρήση δεδοµένων µε χωρικό προσδιορισµό. Αυτά τα στοιχεία παρουσιάζονται στη συνέχεια, εστιασµένα κυρίως στον ελληνικό χώρο. Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος διεθνώς αναγνωρισµένες Περιοχές χαρακτηρισµένες από διεθνείς οργανισµούς και συµβάσεις Χαρακτηριστικά. Οι περιοχές αυτές είναι δυνατό να αυξηθούν ως κατηγορίες και θέσεις. Σήµερα στην Ελλάδα είναι οι εξής: Αποθέµατα Βιόσφαιρας. Σύµφωνα µε το πρόγραµµα της UNESCO «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα» έχουν ενταχθεί στα «Αποθέµατα Βιόσφαιρας» (Biosphere reserves) 2 περιοχές: ο Εθνικός ρυµός Ολύµπου και ο Εθνικός ρυµός Σαµαριάς. Μνηµεία Παγκόσµιας Κληρονοµιάς. Σύµφωνα µε τη Σύµβαση για την Παγκόσµια Πολιτιστική Κληρονοµιά, η οποία λειτουργεί υπό την αιγίδα της UNESCO, έχουν κηρυχθεί ως Μνηµεία Παγκόσµιας Κληρονοµιάς για το φυσικό περιβάλλον τους 2 περιοχές, τα Αντιχάσια Όρη- Μετέωρα και το όρος Άθως. Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές σύµφωνα µε τη Σύµβαση της Βαρκελώνης. Η Σύµβαση της Βαρκελώνης µε τα συνοδευτικά Πρωτόκολλα κυρώθηκε από την Ελλάδα µε τον Ν. 855/78 (ΦΕΚ235/Α/1978) και τον Ν. 1634/86 (ΦΕΚ 104/Α/1986). Σύµφωνα µε το πρωτόκολλο 4 «Περί των ειδικά προστατευόµενων περιοχών της Μεσογείου» τα συµβαλλόµενα Κράτη Μέρη της Σύµβασης δεσµεύονται να λάβουν όλα τα κατάλληλα µέτρα για την προστασία των σηµαντικών θαλάσσιων περιοχών για τη διατήρηση των φυσικών πόρων, των φυσικών τοπίων και των περιοχών της πολιτιστικής κληρονοµιάς της Μεσογείου. Σε εφαρµογή του Πρωτοκόλλου «Περί των ειδικά προστατευόµενων περιοχών της Μεσογείου» έχουν χαρακτηριστεί 9 περιοχές ως Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές µε συνολική έκταση εκτάρια. Σχετικά µικρό ποσοστό αυτής της έκτασης είναι χερσαίο. Περιοχή ικτύου Βιογενετικών Αποθεµάτων. Το Ευρωπαϊκό ίκτυο Βιογενετικών Αποθεµάτων ιδρύθηκε το 1976 από το Συµβούλιο της Ευρώπης και αποσκοπεί στη διατήρηση αντιπροσωπευτικών δειγµάτων χλωρίδας, πανίδας και φυσικών περιοχών της Ευρώπης. Ως Βιογενετικά Αποθέµατα έχουν χαρακτηριστεί στην Ελλάδα 16 περιοχές. Ευρωδίπλωµα. Είναι θεσµός του Συµβουλίου της Ευρώπης. Απονέµεται σε περιοχές οι οποίες αναγνωρίζονται ως περιοχές φυσικής κληρονοµιάς ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και προστατεύονται κατάλληλα. Σε περίπτωση υποβάθµισης του φυσικού περιβάλλοντος είναι δυνατή η άρση του Ευρωδιπλώµατος. Το Ευρωδίπλωµα (Α κατηγορία) έχει απονεµηθεί στον Εθνικό ρυµό Σαµαριάς. Εάν υπάρχει ανάγκη πολεοδόµησης µέσα σε αυτές τις περιοχές, πρέπει να εξετάζεται το ειδικό καθεστώς κάθε µιας, τα προστατευτέα στοιχεία, καθώς και άλλες θεσµικές ρυθµίσεις που τυχόν ισχύουν εκεί (νοµοθεσία εθνική και ΕΕ). ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 54

55 Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Αρχικός εντοπισµός µπορεί να γίνει από την ιστοσελίδα του ΕΚΒΥ και τα γεωχωρικά της στοιχεία 7. Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται από τα σχετικά ΦΕΚ. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Εάν υπάρχει ανάγκη πολεοδόµησης µέσα σε αυτές τις περιοχές, πρέπει να εξετάζεται η δυνατότητα µε βάση το ειδικό καθεστώς κάθε µιας, τα προστατευτέα στοιχεία, καθώς και άλλες θεσµικές ρυθµίσεις που τυχόν ισχύουν εκεί (νοµοθεσία εθνική και ΕΕ). Υγρότοποι RAMSAR Χαρακτηριστικά. Ως υγροτοπικές περιοχές, η δόµηση σ αυτές παρουσιάζει τεχνικά προβλήµατα στις µεγαλύτερες εκτάσεις τους, τα οποία πιθανά εντοπίζονται και µε βάση τα γεωλογικά χαρακτηριστικά. Η ιεθνής Σύµβαση για τους Υγροτόπους υπεγράφη στο Ραµσάρ του Ιράν, το 1971 και αποτελεί µια διακυβερνητική συνθήκη, η οποία παρέχει το πλαίσιο εργασίας για εθνική δράση και διεθνή συνεργασία για την διατήρηση και σοφή χρήση των υγροτόπων και των πόρων τους. Προς το παρόν υπάρχουν 146 Συµβαλλόµενα Μέλη στην Σύµβαση, µε θέσεις υγροτόπων, που αποτελούν 125,4 εκατοµµύρια εκτάρια, ενταγµένα ή προγραµµατισµένα να περιληφθούν στην Λίστα Ramsar των Υγροτόπων ιεθνούς Σηµασίας. Στη χώρα µας υπάρχουν 10 υγρότοποι Ramsar. Στην Ελλάδα οι περισσότεροι από τους υγροτόπους Ραµσάρ έχουν χαρακτηριστεί ως Εθνικά Πάρκα, κατ εφαρµογή του ν. 1650/1986 «για την προστασία του περιβάλλοντος». Η Λίµνη Μικρή Πρέσπα προστατεύεται και από τη δασική νοµοθεσία ως Εθνικός ρυµός (1974), ενώ, οι περισσότεροι περιλαµβάνουν µεγάλες εκτάσεις που προστατεύονται και ως «Καταφύγια Άγριας Ζωής» µε αποφάσεις των περιφερειακών ιευθύνσεων ασών. Ουσιαστική συµβολή στην προστασία των υγροτόπων και των οικολογικών τους αξιών παρέχουν οι δύο βασικές κοινοτικές οδηγίες για το φυσικό περιβάλλον, η Οδηγία για τα Άγρια πουλιά (79/409/ΕΟΚ) και η Οδηγία για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ). Βάσει των δύο οδηγιών, ορίζονται Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας (ΤΚΣ) αντίστοιχα που διαµορφώνουν το δίκτυο Natura 2000, και στο οποίο εντάσσονται όλοι οι υγρότοποι Ραµσάρ 8. Εποµένως στα πλαίσια της παρούσας εργασίας η προστασία των περιοχών αυτών ανάγεται στον καθορισµό των περιοχών Natura 2000 και Καταφυγίων Άγριας Ζωής. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Εντοπίζονται από τους καταλόγους του δικτύου. Όπως προαναφέρθηκε η οριοθέτηση τους γίνεται από τα όρια περιοχών Natura 2000 και Καταφυγίων Άγριας Ζωής, στα οποία εντάσσονται. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Η αλλαγή του καθεστώτος προστασίας τους ακολουθεί τις προβλέψεις για τις συγκεκριµένες ΖΕΠ ή και ΤΚΣ (απαιτείται ειδική µελέτη στα πλαίσιο της WWF Ελλάς, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία & ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισµού (2009). Ελληνικοί Υγρότοποι Ραµσάρ: Αξιολόγηση Προστασίας και ιαχείρισης. Αθήνα. Φεβρουάριος ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 55

56 ΜΠΕ του έργου ή προγράµµατος) ή Καταφυγίων Άγριας Ζωής (δεν φαίνεται δυνατή η αλλαγή καθεστώτος). Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος µε εθνική και κοινοτική θεσµική προστασία Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών Χαρακτηριστικά. Στην Ελλάδα έχει διαµορφωθεί θεσµικά ένα Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών 9. Η γενική δοµή του και τα κύρια χαρακτηριστικά του παρουσιάζονται παρακάτω. Χερσαίες, υγροτοπικές, θαλάσσιες ή µεικτού χαρακτήρα περιοχές, µεµονωµένα στοιχεία ή σύνολα της φύσης και του τοπίου, µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενα προστασίας και διατήρησης λόγω της οικολογικής, βιολογικής, γεωλογικής, γεωµορφολογικής, εν γένει επιστηµονικής ή αισθητικής σηµασίας τους. Οι περιοχές, τα στοιχεία ή τα σύνολα αυτά µπορούν να χαρακτηρίζονται, ως: 1. Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης 2. Περιοχές προστασίας της φύσης 3. Φυσικά πάρκα. Στην έκταση τους, είναι δυνατό να περιλαµβάνονται όλες ή µερικές ή καµία από τις υπόλοιπες κατηγορίες περιοχών προστασίας. ιαχωρίζονται σε Εθνικά Πάρκα Περιφερειακά Πάρκα 4. Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών. Ειδικότερα αυτές είναι: ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ ή SAC, Special Areas of Conservation) ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ ή SPA, Special Protection Areas) καταφύγια άγριας ζωής (ΚΑΖ) ή συνδυασµός αυτών. Οι ζώνες ΕΖ και ΖΕΠ µπορούν επί πλέον να ενταχθούν σε οποιαδήποτε άλλη κατηγορία προστασίας. Οι ζώνες αυτές προέρχονται από τους χαρακτηρισµούς του δικτύου Natura 2000, το οποίο θα αναφερθεί παρακάτω. 5. Προστατευόµενα τοπία, και στοιχεία τοπίου και προστατευόµενοι φυσικοί σχηµατισµοί. Η πολεοδόµηση και οι περιοχές του Εθνικού Συστήµατος Προστατευόµενων Περιοχών. Για την προστασία και διατήρηση των παραπάνω είναι πιθανό ότι απαιτείται η εφαρµογή ορισµένων µέτρων και σε γειτονικές εκτάσεις, οπότε αυτές αποτελούν κεντρικό τµήµα µιας ευρύτερης περιοχής, στην οποία τα αναγκαία µέτρα προστασίας κλιµακώνονται κατά ζώνες. Εποµένως για την προστασία και διατήρηση των προστατευτέων απαιτείται ειδικός σχεδιασµός. Αυτός γίνεται µε την κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης και σχεδίων δράσης. Τα σχέδια διαχείρισης καταλήγουν σε πράξεις χαρακτηρισµού στις οποίες: 1. καθορίζονται τα αναγκαία µέτρα οργάνωσης και λειτουργίας για τη διατήρηση των αντικειµένων που προστατεύονται, 2. εξειδικεύονται οι όροι και περιορισµοί άσκησης δραστηριοτήτων και εκτέλεσης έργων 9 Ν. 3937/2011 (ΦΕΚ 60 / Α/ 2011). ιατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις. Αυτός ο νόµος έχει ενσωµατώσει αυτούσια ή µε αλλαγές διάφορα στοιχεία της παλαιότερης νοµοθεσίας (Ν. 1650/1986, Ν.. 996/1971 κ.ά.) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 56

57 3. προσδιορίζονται αναλυτικά οι κατευθύνσεις και οι προτεραιότητες για την υλοποίηση έργων, δράσεων και µέτρων που απαιτούνται για την αποτελεσµατική προστασία, διαχείριση και αποκατάσταση των αντικειµένων που προστατεύονται κατά περίπτωση. Πέρα από αυτά τα οποία θα καθορίσουν στο µέλλον τα σχέδια διαχείρισης, από το νόµο και µόνο αναφέρεται σαφώς ότι: 1. η δόµηση και πολεοδόµηση απαγορεύονται στις εξής κατηγορίες περιοχών: Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης Περιοχές προστασίας της φύσης καταφύγια άγριας ζωής (ΚΑΖ) 2. η χωροθέτηση Περιοχών Ολοκληρωµένης Τουριστικής Ανάπτυξης απαγορεύεται επί πλέον των προηγουµένων και στα Εθνικά Πάρκα. 3. Στα Φυσικά Πάρκα (εθνικά και περιφερειακά), δεν προβλέπεται η δόµηση και η πολεοδόµηση, αλλά αναφέρεται ότι «επιτρέπεται η άσκηση ήπιων ασχολιών και δραστηριοτήτων, οι οποίες προσαρµόζονται στο φυσικό περιβάλλον και την τοπική αρχιτεκτονική, υπό την προϋπόθεση ότι αυτές προβλέπονται στην πράξη χαρακτηρισµού και το σχέδιο διαχείρισης». 4. Για τα προστατευόµενα τοπία και τους προστατευόµενους φυσικούς σχηµατισµούς, απαγορεύονται ενέργειες και δραστηριότητες που µπορούν να επιφέρουν καταστροφή, φθορά ή αλλοίωση τους, σύµφωνα µε τις ρυθµίσεις προστασίας της απόφασης χαρακτηρισµού. Οπότε θεωρείται ότι δεν µπορεί να υποστηριχθεί η πολεοδόµηση, παρά µόνο κατ εξαίρεση και λαµβάνοντας υπόψη τα προηγούµενα. Χαρτογραφική επεξεργασία. Από το σχετικές βάσεις γεωχωρικών δεδοµένων και τις κατά περίπτωση θεσµικές ρυθµίσεις. Επειδή η σχετική εθνική νοµοθεσία βρίσκεται σε µεταβατικό στάδιο θα πρέπει να ελεγχθούν και τα επόµενα καθώς και η ενσωµάτωση τους στο Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών: Εθνικοί ρυµοί (Ν. 996/71) Εθνικά Πάρκα (Ν. 1650/86) Αισθητικά άση (Ν. 996/71) ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης (Ν. 996/71) Καταφύγια Άγριας Ζωής (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) Ελεγχόµενες κυνηγετικές περιοχές (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) Εκτροφεία θηραµάτων (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86) Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86) Προστατευτικά άση (Ν. 86/1969, όπως ισχύει) Προστατευόµενοι Φυσικοί Σχηµατισµοί και Τοπία (Ν. 1650/86) Περιοχές Οικοανάπτυξης (Ν. 1650/86) Αρχικός εντοπισµός των παραπάνω µπορεί να γίνει από την ιστοσελίδα του ΕΚΒΥ και τα γεωχωρικά της στοιχεία 10. Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται από τα σχετικά ΦΕΚ. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας και προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Σύµφωνα µε τα παραπάνω οι κατηγορίες περιοχών περιοχές αξιοποιούνται στην εργασία αυτή όπως φαίνεται στον επόµενο πίνακα ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 57

58 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 58

59 Κατηγορίες περιοχής προστασίας του Εθνικού Συστήµατος Προστατευόµενων Περιοχών, προτεινόµενοι χαρακτηρισµοί καταλληλότητας και προϋποθέσεις αλλαγής κατηγορίας στην παρούσα εργασία Κατηγορία Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης Περιοχές προστασίας της φύσης Εθνικά Πάρκα Περιφερειακά Πάρκα Ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ ή SAC) Ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ ή SPA) Καταφύγια άγριας ζωής (ΚΑΖ) Προστατευόµενα τοπία & στοιχεία τοπίου Προστατευόµενοι φυσικοί σχηµατισµοί Χαρακτηρισµός καταλληλότητας (κατ αρχήν) ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΠΙΘΑΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ, ΥΠΟ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ, ΥΠΟ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ, ΥΠΟ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ, ΥΠΟ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΠΙΘΑΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ, ΥΠΟ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ, ΥΠΟ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας εν προβλέπεται, παρά µόνο µε αλλαγή θεσµικού καθεστώτος. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. εν προβλέπεται, παρά µόνο µε αλλαγή θεσµικού καθεστώτος. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. Πρέπει να εξασφαλίζονται τα προστατευτέα στοιχεία. Αυτό αρχικά επιτυγχάνεται µε ειδική µελέτη. Για έργα σε περιοχές του Natura 2000, προβλέπεται ειδική Οικολογική Αξιολόγηση στα πλαίσια της περιβαλλοντικής αδειοδότησης 11. Όπως παραπάνω εν προβλέπεται, παρά µόνο µε αλλαγή θεσµικού καθεστώτος. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. Απαιτείται σχέδιο διαχείρισης. Σχόλια Οι ΠΟΤΑ** απαγορεύονται πλήρως Τα µέρη ΕΖ όπου εντοπίστηκαν οικότοποι προτεραιότητας µπορούν να θεωρηθούν ως περιοχές ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ (βλ. αντιµετώπιση περιοχών Natura 2000) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 59

60 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 60

61 Περιοχές προγράµµατος NATURA 2000 Χαρακτηριστικά. Οι περιοχές αυτές έχουν ενταχθεί στο πρόσφατα θεσµοθετηθέν Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών. Παρουσιάζονται και εδώ, επειδή αποτελούν την πηγή χαρτογράφησης και πληροφορίας για τις περιοχές του δικτύου και έχουν κάποια ειδικά χαρακτηριστικά χρήσιµα για την αξιολόγηση προς πολεοδόµηση. Επί πλέον, αποτελούν το πιο εκτεταµένο και γνωστό δίκτυο προστατευόµενων περιοχών της Ελλάδας. Στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δηµιουργήθηκε το ίκτυο Προστατευόµενων Περιοχών Natura Στο δίκτυο αυτό εντάσσονται: περιοχές όπου απαντούν οικότοποι και είδη που αναφέρονται στην οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Τόποι Κοινοτικής Σηµασίας, ΤΚΣ ή SCI, Sites of Community Importance). Στο Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών 12, οι τόποι κοινοτικής σηµασίας χαρακτηρίζονται πλέον Ειδικές Ζώνες ιατήρησης (ΕΖ ή SAC, Special Areas of Conservation) της οδηγίας 2009/147/ΕΚ, όπως προβλέπεται σ αυτήν για τα εθνικά επίπεδα προστασίας. περιοχές σηµαντικές για τη διατήρηση των πουλιών που αναφέρονται στην Οδηγία 79/409/ΕΟΚ (Ζώνες Ειδικής Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα, ΖΕΠ ή SPA). Με τη δηµιουργία του ικτύου, επιδιώκεται να διατηρηθούν οι οικότοποι και τα είδη των αυτοφυών φυτών και άγριων ζώων και να ανορθωθούν οι λειτουργίες των ενδιαιτηµάτων και οι πληθυσµοί των ειδών, όπου χρειάζεται. Στην Ελλάδα, έχουν καθοριστεί οι περιοχές του δικτύου. Για σχετικά λίγες υπάρχουν διαχειριστικά σχέδια και φορείς διαχείρισης. Στις περισσότερες περιοχές ΖΕ, έχει γίνει χαρτογράφηση και καταγραφή των ειδικών χαρακτηριστικών τους, µε το έργο του ΥΠΕΧΩ Ε «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές διατήρησης της φύσης». Η πολεοδόµηση και οι περιοχές του δικτύου Nαtura Όπως φαίνεται στο τµήµα για το Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών, η πολεοδόµηση εντός των εκτάσεων του δικτύου, δεν απαγορεύεται καταρχήν. Όµως πρέπει να εξασφαλίζονται τα προστατευτέα στοιχεία, οπότε αναµένεται ότι σε κάποιες περιοχές δεν θα επιτραπεί η δόµηση και η πολεοδόµηση. Στο έργο του ΥΠΕΧΩ Ε «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές διατήρησης της φύσης» (ΥΠΕΧΩ Ε, 2001), διαχωρίζονται οι "τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας", οι οποίοι αποτελούν βασικό προστατευόµενο χαρακτηριστικό των ΖΕ του δικτύου. Στις εκτάσεις αυτές η πολεοδόµηση εκτιµάται ότι δεν θα είναι επιτρεπτή δραστηριότητα. Λαµβάνοντας υπόψη τα προηγούµενα, το θέµα της δυνατότητας πολεοδόµησης σε περιοχές του δικτύου Natura 2000, συνοψίζεται στα εξής: ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 61

62 Στις εκτάσεις των ΖΕ όπου χαρτογραφήθηκαν "τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας», απαγορεύεται η πολεοδόµηση. Για όλες τις υπόλοιπες εκτάσεις του δικτύου η πολεοδόµηση εξαρτάται από απαγορεύσεις ή προϋποθέσεις που θα προκύψουν από λεπτοµερέστερες µελέτες τεκµηρίωσης Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Τα όρια των εκτάσεων των περιοχών: 1. του δικτύου Natura 2000, λαµβάνονται από τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ και το σχετικό ΦΕΚ 2. "τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας", λαµβάνονται από το έργο «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές διατήρησης της φύσης» του ΥΠΕΧΩ Ε/ΥΠΕΚΑ. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας. Σύµφωνα µε τα παραπάνω: Στις εκτάσεις των ΖΕ όπου χαρτογραφήθηκαν "τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας», απαγορεύεται η πολεοδόµηση, οπότε κατατάσσονται στις «περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες». Όλες οι εκτάσεις του δικτύου Natura 2000, εκτός των χαρτογραφηµένων ως "τύπων φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας», κατατάσσονται στις «περιοχές πιθανά κατάλληλες, υπό προϋποθέσεις» Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας. 1. Στις εκτάσεις των ΖΕ όπου χαρτογραφήθηκαν "τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας», δεν αναµένεται δυνατότητα αλλαγής εκτός αν γίνουν λεπτοµερέστερες µελέτες οι οποίες θα µεταβάλλουν σηµαντικά στοιχεία του οικοτόπου προτεραιότητας (οι µελέτες είναι δυνατό να είναι και οι παρακάτω προβλεπόµενες για την υπόλοιπη έκταση). 2. Για όλες τις υπόλοιπες εκτάσεις του δικτύου η πολεοδόµηση εξαρτάται από απαγορεύσεις ή προϋποθέσεις που θα προκύψουν από ένα από τα παρακάτω ή συνδυασµό τους : Στο απαιτούµενο σχέδιο διαχείρισης. Πιθανόν από ειδική µελέτη και σχετικές εγκρίσεις υπηρεσιών, εάν δεν υπάρχει σχέδιο διαχείρισης Για έργα σε περιοχές του Natura 2000, προβλέπεται ειδική Οικολογική Αξιολόγηση στα πλαίσια της περιβαλλοντικής αδειοδότησης 13. άση και δασικές εκτάσεις Χαρακτηριστικά. Η χρήση και η προστασία των δασών παρουσιάζει µεγάλες διαφορές διεθνώς, αφού σχετίζεται σε µεγάλο βαθµό µε την αφθονία τους, την ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 62

63 ανάγκη ή το θεσµικό καθεστώς εκµετάλλευσης τους, τις περιβαλλοντικές αντιλήψεις και σχετικές θεσµικές ρυθµίσεις κ.ά. Στην Ελλάδα η προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων είναι ισχυρή και µάλιστα υπάρχουν σχετικές αναφορές στο Σύνταγµα του Ειδικότερα: Στο άρθρο 24, περιλαµβάνεται ερµηνευτική δήλωση µε τους εξής ορισµούς: «Ως δάσος ή δασικό οικοσύστηµα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών µε ξυλώδη κορµό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, µαζί µε την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν µέσω της αµοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). ασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαµνώδης, είναι αραιά». Επίσης αναφέρεται ότι «απαγορεύεται η µεταβολή του προορισµού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονοµία η αγροτική ή άλλη χρήση τους που την επιβάλλει το δηµόσιο συµφέρον» Γίνεται επίσης αναφορά στην υποχρέωση κατάρτισης δασολογίου, αλλά µέχρι τώρα αυτή βρίσκεται σε πολύ πρώιµο στάδιο και µόνο λίγοι χάρτες δασολογίου έχουν δηµοσιευθεί. Στο άρθρο 117, αναφέρεται ότι " ηµόσια ή ιδιωτικά δάση και δασικές εκτάσεις που καταστράφηκαν ή καταστρέφονται από πυρκαγιά ή που µε άλλο τρόπο αποψιλώθηκαν ή αποψιλώνονται δεν αποβάλλουν για το λόγο αυτό το χαρακτήρα που είχαν πριν καταστραφούν, κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέες και αποκλείεται να διατεθούν για άλλο προορισµό. Σύµφωνα µε το θεσµικό ορισµό των δασών και τις υποχρεώσεις που προκύπτουν, υπάρχουν λίγες καθορισµένες εκτάσεις δασών και δασικών εκτάσεων. Οι αρµόδιες υπηρεσίες προβαίνουν σε χαρακτηρισµούς µόνο εάν υπάρχει συγκεκριµένη ανάγκη σε ορισµένη έκταση. Εξαίρεση σε αυτό αποτελούν οι εκτάσεις που καίγονται, οι οποίες κηρύσσονται αναδασωτέες και γι αυτές συνήθως καθορίζονται τα όρια τους. Εποµένως για την προσέγγιση των εκτάσεων των δασών και δασικών εκτάσεων, θα πρέπει να γίνει χρήση των στοιχείων που τυχόν υπάρχουν και κατάλληλος χαρακτηρισµός. Όµως η προσέγγιση αυτή δεν είναι τελική και θεσµικά ικανοποιητική, αφού για αυτό είναι αρµόδιες οι τοπικές ασικές Υπηρεσίες. Στο µέλλον (ή σε λίγες περιοχές και τώρα) στοιχεία µπορούν να ληφθούν από τους χάρτες του ασολογίου. Ορισµένες σαφείς κατηγορίες προστατευτέων αντικειµένων της δασικής νοµοθεσίας περιλαµβάνονται στο τµήµα για το Εθνικό Σύστηµα Προστατευόµενων Περιοχών. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Η προσέγγιση του θέµατος των δασών και δασικών εκτάσεων µπορεί να γίνει ως εξής (οι πρώτες πηγές στοιχείων είναι πιο αξιόπιστες και πιο κοντά στον τελικό χαρακτηρισµό): 1. Χρησιµοποιούνται τα όρια των αναδασωτέων εκτάσεων και των χαρακτηρισµένων δασικών εκτάσεων όπως ορίζονται από τις ασικές Υπηρεσίες. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 63

64 2. Χρησιµοποιούνται οι χάρτες του δασολογίου, εάν υπάρχουν. 3. Χρησιµοποιούνται οι µελέτες διαχείρισης δασών, εάν υπάρχουν. 4. Γίνεται ερµηνεία αεροφωτογραφιών, δορυφορικών εικόνων ή ορθοφωτοχαρτών. 5. Για τις εκτάσεις των ΖΕ όπου χαρτογραφήθηκαν "τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας», λαµβάνονται από το έργο «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές διατήρησης της φύσης» του ΥΠΕΧΩ Ε/ΥΠΕΚΑ (2001) (βλ. σχέδιο στο τµήµα Β της εργασίας). Από τους τύπους οικοτόπων επιλέγονται αυτοί µε δασικά είδη. Η κλίµακα αυτών των χαρτών είναι περίπου 1: Με χρήση των πληροφοριών του προγράµµατος Corine Land Cover. Πρόκειται για Βάση εδοµένων Κάλυψης Γης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κάλυψη γης µεταβάλλεται µε το χρόνο. Η νεώτερη έκδοση της είναι η Corine Land Cover Αυτή η βάση δεδοµένων δεν έχει γίνει µε σκοπό τον εντοπισµό δασών και δασικών εκτάσεων αλλά οι κατηγορίες χρήσεων γης (ονοµατολογία) που χρησιµοποιεί δίνουν χρήσιµες πληροφορίες. Στον επόµενο πίνακα Π1 δίνεται η σχετική ονοµατολογία και προστίθενται οι χαρακτηρισµοί καταλληλότητας που χρησιµοποιούνται στην παρούσα εργασία 15. Η κλίµακα παρουσίασης αυτών των πληροφοριών είναι 1: οπότε η χρήση τους σε εργασίες µικρότερης κλίµακας (π.χ. 1:50.000, όπως στο Β τµήµα αυτής της εργασίας) πρέπει να γίνεται µε επιφυλάξεις. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας. Σε όλες τις εκτάσεις οι οποίες εντοπίζονται ως δάση ή δασικές εκτάσεις απαγορεύεται η πολεοδόµηση και κατατάσσονται στις «περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες». Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας. Εάν οι περιοχές που χαρακτηρίστηκαν έτσι θεωρηθούν χρήσιµες για πολεοδόµηση, µε σκοπό τη µεταβολή της κατηγοριοποίησης τους σε κατάλληλες, θα πρέπει: 1. Εάν τα στοιχεία χαρακτηρισµού δεν είναι ιδιαίτερα ακριβή (κυρίως τα παραπάνω 5 και 6 και σε ορισµένες περιπτώσεις το 4), θα πρέπει να βελτιωθούν. 2. Στη συνέχεια σε κάθε περίπτωση ακολουθούνται τα προβλεπόµενα στη δασική νοµοθεσία. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 64

65 Πίνακας Π1 ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ CORINE LAND COVER 2000 (από: Ενηµέρωση της Βάσης εδοµένων Κάλυψης Γης CORINE LAND COVER για το έτος 2000, ΤΕΛΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α, ΓΕΩΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ Ε.Π.Ε. & ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ ΑΕ (2004)) 1ο επίπεδο 2 ο επίπεδο 3ο επίπεδο 1. ΤΕΧΝΗΤΕΣ 1.1 ΑΣΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Συνεχής αστικός ιστός ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ Ασυνεχής αστικός ιστός 2. ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 3. ΑΣΗ ΚΑΙ ΗΜΙΦΥΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 1.2 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ- ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ ΚΑΙ ΙΚΤΥΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 1.3 ΟΡΥΧΕΙΑ, ΧΩΡΟΙ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΟΙ ΟΙΚΟ ΟΜΗΣΗΣ 1.4 ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΜΗ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥ Βιοµηχανικές και εµπορικές ζώνες Οδικά και σιδηροδροµικά δίκτυα Ζώνες λιµένων Αεροδρόµια Χώροι εξορύξεως ορυκτών Χώροι απορρίψεως απορριµµάτων Χώροι οικοδόµησης Περιοχές αστικού πρασίνου Εγκαταστάσεις αθλητισµού και αναψυχής 2.1 ΑΡΟΣΙΜΗ ΓΗ Μη αρδευόµενη αρόσιµη γη Μόνιµα αρδευόµενη γη Ορυζώνες 2.2 ΜΟΝΙΜΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Αµπελώνες Οπωροφόρα δένδρα και φυτείες µε σαρκώδεις καρπούς Ελαιώνες Χαρακτηρισµοί παρούσας εργασίας Κ Κ ΑΛΛΟΙ* ΑΚ ΑΚ Κ ΑΚ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ 2.3 ΛΙΒΑ ΙΑ Λιβάδια Κ 2.4 ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Ετήσιες καλλιέργειες που σχετίζονται µε µόνιµες καλλιέργειες Κ Σύνθετες καλλιέργειες Κ Γη που χρησιµοποιείται κυρίως για γεωργία µαζί µε σηµαντικά τµήµατα φυσικής βλάστησης ΚΠ Γεωργο-δασικές περιοχές ΚΠ 3.1 ΑΣΗ άσος πλατύφυλλων άσος κωνοφόρων Μικτό δάσος 3.2 ΣΥΝ ΥΑΣΜΟΙ ΘΑΜΝΩ ΟΥΣ Η/ΚΑΙ ΠΟΩ ΟΥΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ 3.3 ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΜΕ ΛΙΓΗ Ή ΚΑΘΟΛΟΥ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Φυσικοί βοσκότοποι Θάµνοι και χερσότοποι Σκληροφυλλική βλάστηση Μεταβατικές δασώδεις και θαµνώδεις εκτάσεις Παραλίες, αµµόλοφοι, αµµουδιές Απογυµνωµένοι βράχοι Εκτάσεις µε αραιή βλάστηση Αποτεφρωµένες εκτάσεις Παγετώνες και αέναο χιόνι 4. ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ 4.1 ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΕΝ ΟΧΩΡΑΣ Βάλτοι στην ενδοχώρα Τυρφώνες 4.2 ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΟΙ Παραθαλάσσιοι βάλτοι ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ Αλυκές Ζώνες που καλύπτονται από παλιρροιακά ύδατα 5. Υ ΑΤΙΝΕΣ 5.1 ΧΕΡΣΑΙΑ Υ ΑΤΑ Υδατορεύµατα ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ Επιφάνειες στάσιµου ύδατος 5.2 ΘΑΛΑΣΣΙΑ Υ ΑΤΑ Παράκτιες λιµνοθάλασσες Εκβολές ποταµών Θάλασσες και ωκεανοί ΑΚ ΑΚ ΑΚ Κ ΚΠ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΚΠ Κ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΑΚ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΛΛΟΙ ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 65

66 * Οι χρήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται µε ΑΛΛΟΙ, είναι κατάλληλες ως προς τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά που εξετάζει το παρόν κεφάλαιο και η παρούσα εργασία, αλλά απαιτούν την αξιολόγηση µε βάση άλλα επιστηµονικά πεδία (γεωλογικού και χωροταξικού πολεοδοµικού) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 66

67 Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος καταγραµµένες από διάφορα προγράµµατα και φορείς Υγρότοποι Χαρακτηριστικά. Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές µόνιµα ή προσωρινά κατακλυζόµενες από νερό. Παρουσιάζουν συχνά µεγάλη βιοποικιλότητα, διαφορετική από τις γύρω περιοχές τους. Συχνά δέχονται ισχυρές πιέσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες (οργανωµένα και σχεδιασµένα ή άτυπα ή και παράνοµα). Το µέγεθος τους κυµαίνεται σε µεγάλο βαθµό και επειδή αποτελούν γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά, συχνά περιλαµβάνονται στα στοιχεία που εντοπίζονται ως τέτοια. Στην Ελλάδα πολλοί υγρότοποι προστατεύονται από την εθνική νοµοθεσία, και περιλαµβάνονται στις περιοχές της Σύµβασης Ραµσάρ και στο δίκτυο Natura Υπάρχει όµως και µεγάλος αριθµός µικρότερων υγροτόπων οι οποίοι, δεν περιλαµβάνονται στα προηγούµενα, είναι όµως σηµαντικοί για το ελληνικό περιβάλλον. Εποµένως είναι χρήσιµος ο συστηµατικός εντοπισµός τους αλλά και ο χαρακτηρισµός τους, πέρα από τις παραπάνω κατηγορίες και τα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά. Σηµαντική πρόοδο για την προστασία τους αποτελεί η καταγραφή των µικρών νησιωτικών υγροτόπων και η πρόσφατη θεσµοθέτηση της προστασίας τους 16. Υδατορεύµατα βιότοποι κοιτών και παρόχθια βλάστηση µικρού πλάτους, αποτελούν υγροτόπους, τα βιοτικά χαρακτηριστικά των οποίων εντοπίζονται προς προστασία από τον εντοπισµό των υδατορευµάτων του γεωλογικού αντικειµένου της παρούσας εργασίας. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Κύρια στοιχεία αποτελούν oι κατάλογοι και τα πολύγωνα υγροτόπων: του ΕΚΒΥ και της WWF. του ΦΕΚ ΑΑΠ 229/2012 το οποίο αφορά τους νησιωτικούς υγροτόπους (θεσµοθετήθηκαν πρόσφατα) Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Κατ αρχήν ακατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Σε κάποιες περιπτώσεις µπορεί να γίνει µεταβολή µετά από ειδική µελέτη και θα αφορά την αξιολόγηση ως υγροτόπου ή την µεταβολή του ορίου. Σηµαντικές περιοχές για τα πουλιά στην Ελλάδα ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 67

68 Χαρακτηριστικά. Οι Σηµαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (ΣΠΠ, Important Bird Areas / IBA), αποτελούν ένα διεθνές δίκτυο περιοχών που είναι ζωτικές για την διατήρηση παγκοσµίως απειλούµενων ειδών, ενδηµικών ειδών ή ειδών πουλιών που εξαρτώνται από συγκεκριµένους βιοτόπους για την επιβίωσή τους. Το δίκτυο αυτό φιλοδοξεί να εξασφαλίσει στα πουλιά κατάλληλους τόπους για αναπαραγωγή, διαχείµαση, ή στάση κατά µήκος των µεταναστευτικών διαδρόµων. Οι περιοχές αυτές έχουν αναγνωριστεί µε βάση επιστηµονικά κριτήρια και στην Ελλάδα υπάρχουν 196. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία συµµετέχει στο πρόγραµµα των ΣΠΠ στην Ελλάδα, το οποίο είναι µέρος διεθνούς προγράµµατος της Bird Life International. Οι περιοχές αυτές δεν εντάσσονται σε όλες τις περιπτώσεις σε άλλο καθεστώς προστασίας (π.χ. ΖΕΠ ή SPA του Natura 2000, Ramsar). Εποµένως η γνώση της θέσης αυτών των περιοχών και της ορνιθολογικής αξίας τους συµβάλλει στην προστασία των πτηνών. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Είναι τα γεωχωρικά στοιχεία για τις ΣΠΠ / IBA της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές πιθανά κατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται αξιολόγηση του προστατευτέου αντικειµένου σε σχέση µε την πολεοδόµηση. 2) Γεωλογικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά Γεωπεριβαλλοντικά ενδιαφέρουσες περιοχές (γεώτοποι) Χαρακτηριστικά. Γεώτοποι ονοµάζονται οι γεωλογικές - γεωµορφολογικές εµφανίσεις και µορφές που αντιπροσωπεύουν σηµαντικές στιγµές της Ιστορίας της Γης, είναι σηµαντικοί µάρτυρες της µακράς εξέλιξής της ή δείχνουν σύγχρονες φυσικές, γεωλογικές διεργασίες που συνεχίζουν να εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης (από την σχετική ιστοσελίδα του ΙΓΜΕ 17 ). Οι γεώτοποι είναι πολλοί, ποικίλοι και µε πολύ µεγάλο εύρος εκτάσεων. Τους βλέπουµε τόσο στην ύπαιθρο, σε βουνά, πεδιάδες, ακτές, ποτάµια κ.ά., όσο και µέσα σε οικισµούς και πόλεις. Για να φανεί η ποικιλία τους παρουσιάζονται παρακάτω ορισµένες κατηγορίες και θέσεις τους στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικές εµφανίσεις ή τοµές διαφόρων ειδών πετρωµάτων (λιγνιτωρυχείο Πτολεµαΐδας ν. Κοζάνης). Ηφαίστεια (Θήρα και Νίσυρος) Χαρακτηριστικές δοµές, όπως ρήγµατα (ρήγµα Κακιάς Σκάλας ν. Κορινθίας). Στρώµατα ή εµφανίσεις µε απολιθώµατα φυτών (απολιθωµένο δάσος Σιγρίου - Λέσβος) ή ζώων (πανίδα Πικερµίου, Αττικής, πετρώµατα µε αµµωνίτες ν. Αργολίδας). Χαρακτηριστικά ορυκτά ή µέταλλα (µεταλλεία Λαυρίου, µεταλλεία Σερίφου). Παράκτιες αποθέσεις, όπως θίνες (Καλογριά, ν., Ελαφόνησος, ν. Λακωνίας). Παλαιοακτές (Φαλάσαρνα ν. Χανίων). ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 68

69 Γεωµορφολογικές θέσεις στατικές (Μετέωρα ν. Τρικάλων, σύστηµα ποτάµιων αναβαθµίδων Αλιάκµονα και Βενέτικου Μακεδονίας, διάβρωση γρανιτών Βώλακα Τήνου) ή ενεργών διεργασιών ( έλτα Νέστου, ν. Ξάνθης). Σπήλαια (Ιδαίο Άντρο, Κρήτη - σπήλαιο Βλυχάδας, ιρού ν. Λακωνίας) και καρστ (πόλγη Λασιθίου, -, πόλγης Νίδας ν. Ρεθύµνης). Μεταλλικές και θερµές πηγές (Αιδηψός Ευβοίας, Θερµοπύλες Φθιώτιδας). Οι γεώτοποι αποτελούν τη γεωλογική κληρονοµιά µας και πρέπει να διατηρηθούν για επιστηµονικούς, ερευνητικούς, διδακτικούς, εκπαιδευτικούς, οικολογικούς, τουριστικούς, αισθητικούς και, γενικότερα πολιτιστικούς σκοπούς. Για τους ίδιους σκοπούς, κάποια περιοχή η οποία περιέχει ικανό αριθµό γεωτόπων µπορεί να οριστεί ως γεωπάρκο 18. Οι πιο αξιόλογοι και οι πιο αντιπροσωπευτικοί από τους γεωτόπους χρειάζεται να επιλεγούν, να καταγραφούν και να προστατευτούν µέσω ειδικής νοµοθεσίας και κατάλληλου πολιτικού και χωροταξικού σχεδιασµού. Πολλοί γεώτοποι παρουσιάζουν ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά τοπίου και εποµένως αποτελούν τοπικό αναπτυξιακό χαρακτηριστικό και ίσως είναι δυνατή η θεσµική προστασία τους και µέσω του τοπίου. Η σηµασία τους µπορεί να είναι τοπική, περιφερειακή, εθνική ή διεθνής. Εποµένως η πολεοδόµηση σε τέτοιες περιοχές πρέπει να λάβει υπόψη τα προηγούµενα. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Κύρια στοιχεία αποτελούν: Βιβλιογραφικές αναφορές Τα έργα του ΙΓΜΕ για την καταγραφή γεωτόπων µε κριτήρια τη γεωεπιστηµονική, εκπαιδευτική ή τουριστική αξία καθώς και για την επιλογή περιοχών ως δυνητικών γεωπάρκων καθώς και γεωδιαδροµών. Αρχεία σπηλαιολογικών ερευνών Αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου. Περιοχές τοπίου µε ειδικά χαρακτηριστικά Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: καταρχήν ακατάλληλες (εάν υπάρχουν επαρκή στοιχεία). Πιθανά κατάλληλες ή Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Σε κάποιες περιπτώσεις µπορεί να γίνει µεταβολή του ορίου µετά από ειδική µελέτη. Θέσεις υποβαθµισµένου γεωλογικού περιβάλλοντος Η υποβάθµιση του γεωλογικού περιβάλλοντος µπορεί να διαχωριστεί σε γεωµορφολογικές αλλοιώσεις και ρύπανση. Οι γεωµορφολογικές αλλοιώσεις αποτελούν και αλλοιώσεις του τοπίου, οπότε περιγράφονται στο κεφάλαιο του τοπίου. Τα θέµατα ρύπανσης όλων των τοµέων του περιβάλλοντος εξετάζονται στο επόµενο κεφάλαιο. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 69

70 3) Ρύπανση περιβάλλοντος και υποβαθµισµένες περιοχές Η ρύπανση του περιβάλλοντος αποτελεί πρόβληµα για την επιλογή περιοχής προς πολεοδόµηση. Η γειτνίαση µε ρυπαίνουσες ή οχλούσες δραστηριότητες είναι θέµα το οποίο είναι σκόπιµο να εντοπιστεί σε αρχική φάση της διαδικασιών εντοπισµού χώρων προς πολεοδόµηση, αλλά η αντιµετώπιση δεν πρέπει να είναι πολύ αυστηρή στα πλαίσια αυτής της εργασίας, ώστε να µη αποκλειστούν πιθανά ενδιαφέρουσες θέσεις στις οποίες τα προβλήµατα περιβαλλοντικής επιβάρυνσης µπορούν να αντιµετωπιστούν. Οι ρυπαίνουσες δραστηριότητες που είναι γειτονικές σε ένα χώρο προς πολεοδόµηση, αφορούν τις επιπτώσεις τους στον αέρα, τα νερά, το έδαφος, το τοπίο, το θόρυβο τις ακτινοβολίες κ.ά. ή και την µεταφορά της επιβάρυνσης µέσω αυτών. Η ρύπανση των υπόγειων και των επιφανειακών νερών, µπορεί να διαχωριστεί σε ρύπανση που αφορά τους υδατικούς πόρους και σε ρύπανση ή οποία µέσω της παρουσίας ρυπασµένου νερού επιβαρύνει την προς πολεοδόµηση έκταση. Το θέµα των υδατικών πόρων εξετάζεται σε άλλο κεφάλαιο. Εποµένως παρακάτω θα εξεταστούν οι περιπτώσεις της ρύπανσης των εδαφών και της επιβάρυνσης του χώρου από νερά που περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων. Η ρύπανση του εδάφους αποτελεί πρόβληµα το οποίο σχετίζεται κυρίως µε ορισµένες ρυπαίνουσες χρήσεις, υφιστάµενες ή εγκαταλειµµένες πάνω στην προς πολεοδόµηση έκταση. Σε κάποιες περιπτώσεις η δόµηση σε περιοχές µε ρυπασµένα εδάφη είναι δυνατή, (εάν αποκατασταθούν) ή και προτιµάται από την δόµηση σε γεωργική, χέρσα ή άλλη έκταση που δεν δοµήθηκε στο παρελθόν. Για το σκοπό αυτό, εφαρµόζονται διάφορες διαδικασίες και τεχνολογίες αποκατάστασης εδαφών. Συνήθης εντοπισµός και χαρτογραφική επεξεργασία. Εντοπίζονται οι λειτουργούσες, προβλεπόµενες και εγκαταλειµµένες εγκαταστάσεις στην περιοχή, ενδεικτικά: Βιοτεχνικές, βιοµηχανικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες (διάσπαρτες ή σε οργανωµένους υποδοχείς) Σηµαντικές εγκαταστάσεις υποδοµής (παραγωγή και µεταφορά ενέργειας, εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων (ΕΕΛ), επεξεργασίας στερεών αποβλήτων κ.ά.) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 70

71 Εντοπίζονται άλλες επιβαρύνσεις του περιβάλλοντος όπως (ενδεικτικός κατάλογος συνήθων χρήσεων στον ελληνικό χώρο): Νεκροταφεία Στρατιωτικές εγκαταστάσεις Λατοµεία Μεταλλεία Αποθέσεις υλικών εξόρυξης ανειοθάλαµοι αδρανών υλικών Σφαγείο Ανακύκλωση µετάλλων Ανακύκλωση οχηµάτων Χώροι Ανεξέλεγκτης ιάθεσης Απορριµµάτων καταγραµµένοι (ΧΑ Α) και άλλοι χώροι διάθεσης απορριµµάτων Χώρος Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων (ΧΥΤΑ) και Εγκαταστάσεις Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Απορριµµάτων (ΟΕ Α) Χώροι επεξεργασίας απορριµµάτων (π.χ. ανακύκλωση µετάλλων, οχηµάτων, διαλυτών κ.ά.) Στρατόπεδα Αεροδρόµια Πεδία βολής. Στοιχεία για τις εγκαταστάσεις και χρήσεις αυτές είναι δυνατό να ληφθούν: από στοιχεία δανειοδοτήσεων από δεδοµένα προβλεπόµενου σχεδιασµού των τοπικών ή εθνικών υπηρεσιών από αναφορές ειδικών ή κατοίκων ή διαπιστώσεις από την έρευνα πεδίου. Βιβλιογραφικές αναφορές Έρευνα στο διαδίκτυο και εξακρίβωση Φωτοερµηνεία και εξακρίβωση Στη συνέχεια: 1. Αξιολογούνται και παρουσιάζονται αυτές οι οποίες κρίνεται ότι επηρεάζουν την πολεοδόµηση 2. Εάν θεωρηθεί σκόπιµο, καθορίζεται ζώνη επίδρασης γύρω από την έκταση θέση της εγκατάστασης (για ορισµένες χρήσεις θεωρούµενες µη συµβατές έχουν θεσµοθετηθεί ελάχιστες αποστάσεις, π.χ. 250m µεταξύ κοιµητηρίων και οικισµών) Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: καταρχήν ακατάλληλες Πιθανά κατάλληλες ή Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Λεπτοµερής αξιολόγηση του συγκεκριµένου θέµατος. Εφαρµογή του θεσµικού καθεστώτος εάν υπάρχει. Συχνά η παρουσίαση αυτών των επιβαρύνσεων στα σχέδια και οι τυχόν ζώνες γύρω τους, δρουν ως επισηµάνσεις του θέµατος, αφού αυτό µπορεί να έχει και ευρύτερη επίπτωση. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 71

72 Μελέτες περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των έργων ή δραστηριοτήτων µπορεί να δώσουν καλύτερα στοιχεία. 4) Τοπίο Το τοπίο αποτελεί έννοια η οποία συνδυάζει τα φυσικά χαρακτηριστικά µιας περιοχής µε την αντίληψη του ανθρώπου παρατηρητή (βλ. ορισµούς στο κεφ. Ορισµοί ). Εποµένως πολλά τοπία περιέχουν ποικίλα άλλα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, δηλαδή είναι δυνατό να εντάσσονται σε διάφορες κατηγιοριοποιήσεις και µέσα προστασίας. Στα τοπία που ενδιαφέρουν το χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό µπορούν να ενταχθούν 19 : 1. Κάποιες από τις περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος µε διεθνή προστασία. 2. Κάποιες από τις Περιοχές του Εθνικού Συστήµατος Προστατευόµενων Περιοχών (Εθνικά Πάρκα, Natura 2000 κ.ά.) 3. ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης (Ν.. 996/71). Σε αυτά περιλαµβάνονται µεµονωµένα δένδρα ή συστάδες δένδρων µε ιδιαίτερη βοτανική, οικολογική, αισθητική ή ιστορική και πολιτισµική αξία. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν επίσης εκτάσεις µε σπουδαίο οικολογικό, παλαιοντολογικό, γεωµορφολογικό ή άλλο ενδιαφέρον. Η θεσµοθέτησή τους υλοποιήθηκε βάσει του ασικού Κώδικα. Επειδή οι εκτάσεις είναι µικρές και συνήθως αφορούν τελείως συγκεκριµένα αντικείµενα, η µεταβολή του χαρακτηρισµού τους σε κατάλληλες δεν αναµένεται. Χαρακτηρισµοί και προϋποθέσεις αλλαγής κατηγορίας: Η χρήση τους στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται προηγουµένως στο τµήµα «Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος µε εθνική και κοινοτική θεσµική προστασία». Τα παραπάνω πρέπει να αξιολογηθούν και ως τοπία και χαρακτηριστικά του τοπίου, εάν διαπιστωθεί ότι υπάρχει λόγος. 4. Γεώτοποι. Το αντικείµενο παρουσιάζεται λεπτοµερώς στα γεωπεριβαλλοντικά χαρακτηριστικά. 5. Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Αυτά είναι θεσµοθετηµένα και µη. Θεσµοθετηµένα. Με τον Ν.1465/1950, ο οποίος συµπλήρωνε το Ν.5351/1932 «Περί Αρχαιοτήτων», δόθηκε η δυνατότητα καθορισµού Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ). Βάσει αυτών χαρακτηρίστηκε σηµαντικός αριθµός περιοχών σε όλη τη χώρα, από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισµού, το οποίο είχε την αρµοδιότητα. Πολλές από τις περιοχές αυτές δεν είναι σαφώς οριοθετηµένες. Η αρµοδιότητα χαρακτηρισµού τοπίων περιήλθε στο ΥΠΕΧΩ Ε, µε το Π 161/1984 (ΦΕΚ 54Α /1984). Το Υπουργείο Αιγαίου στις αρχές της δεκαετίας του 2000, καθόρισε µικρές νησιωτικές εκτάσεις του Αιγαίου ως «Τόπους Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους», οι οποίοι δεν βρίσκονται στην Περιφέρεια του. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 72

73 Χαρακτηρισµός: κατ αρχήν ακατάλληλες για πολεοδόµηση. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται λεπτοµερέστερη διερεύνηση της αξίας της θέσης. Επειδή η αξιολόγηση τους έχει καταλήξει σε θεσµοθέτηση θεωρείται ελάχιστα πιθανή η ένταξη τους στις κατάλληλες περιοχές. Μη θεσµοθετηµένα. o Τα στοιχεία της βάσης δεδοµένων «ΦΙΛΟΤΗΣ». Περιέχονται στη Τράπεζα Στοιχείων για την Ελληνική Φύση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η οποία έχει ονοµαστεί ΦΙΛΟΤΗΣ. Μεταξύ άλλων στοιχείων σε αυτή τη βάση δεδοµένων έχουν καταγραφεί Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ), αρχικά µε ανάθεση από το ΥΠΕΧΩ Ε. Τα ΤΙΦΚ του «Φιλότης», δεν είναι θεσµοθετηµένα ως τέτοια στο µεγαλύτερο µέρος τους. Όµως για ορισµένα από αυτά υπάρχουν θεσµικές ρυθµίσεις προστασίας που αφορούν διάφορα περιβαλλοντικά και τοπιακά τους χαρακτηριστικά, o Στοιχεία του προγράµµατος «greekscapes». Πρόκειται για ερευνητικό πρόγραµµα που σκοπεύει στην προσέγγιση, ανάλυση και τεκµηρίωση των σύγχρονων ελληνικών τοπίων. Η έρευνα ανατέθηκε από το Κοινωφελές Ίδρυµα Ι.Σ. Λάτση στο Εργαστήριο Εφαρµοσµένης & Ανθρώπινης Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστήµιου. Μέχρι τώρα έχουν µελετηθεί 134 τοπία της χώρας. Χαρακτηρισµός: Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται ως πιθανά κατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται λεπτοµερέστερη διερεύνηση της αξίας της θέσης και της έκτασης τους. 6. Υπάρχουν Ζώνες Προστασίας τοπίου που θεσµοθετούνται από εγκεκριµένα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, ως ΠΕΠ (Περιοχές Ελέγχου και Περιορισµού της όµησης) Προστασίας Τοπίου ή γενικότερα από πολεοδοµικές ή χωροταξικές µελέτες µε διάφορους τρόπους. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται στις αντίστοιχες µελέτες και θεσµικές ρυθµίσεις. Χαρακτηρισµός: κατ αρχήν ακατάλληλες για πολεοδόµηση. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται λεπτοµερέστερη διερεύνηση της αξίας της θέσης. Επειδή η αξιολόγηση τους έχει καταλήξει σε θεσµοθέτηση µετά από θεσµικά προβλεπόµενες µελέτες και διαδικασίες χωροταξικού χαρακτήρα, θεωρείται ελάχιστα πιθανή η ένταξη τους στις κατάλληλες περιοχές. 7. ιαδροµές που αναφέρονται ως γραφικές. Η αντίληψη του χώρου και του τοπίου γίνεται σήµερα σε µεγάλο βαθµό κατά την οδική µετακίνηση. Παρόµοιες είναι οι συνθήκες αντίληψης από σηµαντικά πεζοπορικά µονοπάτια (π.χ. όπως το Ε4). Έχει ενδιαφέρον λοιπόν εάν η πολεοδόµηση µεταβάλλει την εικόνα από αυτές τις θέσεις. Η σηµασία τους είναι πιθανά περιορισµένη για τη λήψη απόφασης για πολεοδόµηση, αλλά έχει σηµασία στην εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη λήψη µέτρων αντιµετώπισης τυχόν ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 73

74 επιβαρύνσεων του τοπίου. Εντάσσονται στις κατ αρχήν κατάλληλες περιοχές. 8. Υποβαθµισµένα τοπία. Το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης εντοπίζει τουλάχιστον τρεις ανθρωπογενείς δραστηριότητες που αποτελούν κινδύνους υποβάθµισης του τοπίου και συγκεκριµένα την λατοµική και µεταλλευτική δραστηριότητα, τις βιοµηχανικές συγκεντρώσεις και τη διάσπαρτη οικιστική και τουριστική εξάπλωση. Σε αυτές µπορούν να προστεθούν η κατασκευή µεγάλων έργων, η εγκατάσταση στοιχείων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας όπως ανεµογεννήτριες ή φωτοβολταϊκά πάρκα, όταν γίνονται χωρίς µέριµνα για την προστασία του περιβάλλοντος κ.ά. Στα παραπάνω σε κάποιες περιπτώσεις προστίθεται ο κίνδυνος υποβάθµισης που προκύπτει από φυσικά αίτια, όπως η διάβρωση, οι κατολισθήσεις κλπ., αν και άλλες φορές τα φαινόµενα αυτά δηµιουργούν ενδιαφέροντα τοπία. Η πολεοδόµηση ορισµένων από αυτές τις θέσεις µπορεί να οδηγήσει σε αναβάθµιση του τοπίου. Όµως πρέπει να εξεταστούν τυχόν προβλήµατα σχετιζόµενα και µε την προηγούµενη χρήση (π.χ. τοξικά υλικά στο έδαφος ή εγκαταλειµµένα κτήρια, στοές κ.ά.). Χαρακτηρισµός: πιθανά κατάλληλες για πολεοδόµηση. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται λεπτοµερέστερη διερεύνηση του λόγου ένταξης της θέσης, των δυνατοτήτων αναβάθµισης της χωρίς πολεοδόµηση κ.ά. 5) Περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν στο πεδίο Οι περιοχές αυτές είναι κυρίως περιοχές µε γεωλογικό γεωµορφολογικό ενδιαφέρον, µε ενδιαφέροντα οικολογικά χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα τοπία, ή συνδυασµό τους, τα οποία εντοπίστηκαν κατά τις επισκέψεις στην περιοχή διερεύνησης. Προτεινόµενος χαρακτηρισµός καταλληλότητας: Περιοχές κατ αρχήν ακατάλληλες. Προϋπόθεση αλλαγής κατηγορίας: Απαιτείται λεπτοµερέστερη διερεύνηση της αξίας της θέσης. Επειδή κατά κανόνα υπάρχει σαφής αντίληψη για την σηµασία και την έκταση των περιοχών αυτών, καθώς και την ανάγκη διατήρησης και ανάδειξης τους, δεν θεωρείται ιδιαίτερα πιθανή η ένταξη τους στις κατάλληλες περιοχές. 6) Επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 74

75 Επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής. Στην τελευταία (4η) αναφορά του IPCC του 2007 ότι λόγω της κλιµατικής αλλαγής, µέσα στον 21ο αιώνα, θα υπάρχουν επιπτώσεις στους τοµείς της επάρκειας υδατικών πόρων, των οικοσυστηµάτων, της τροφής, της παράκτιας ζώνης των θαλασσών και της υγείας. Οι επιπτώσεις αυτές διαφοροποιούνται ποιοτικά και ποσοτικά, λόγω τοπικών συνθηκών και της µεταβολής της θερµοκρασίας. Σε µελέτη για λογαριασµό της Γενικής ιεύθυνσης Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Policy Research Corporation, 2009) παρουσιάζεται ότι κατά την έκθεση του IPCC, στα τέλη του 21ου αιώνα, η παγκόσµια µέση στάθµη της θάλασσας εκτιµάται ότι θα έχει ανυψωθεί κατά m. Οι εκτιµήσεις αυτές είναι ελαφρά µικρότερες από αυτές τις δεκαετίας του 1990, αλλά δεν λαµβάνουν υπόψη τους την τήξη των πολικών πάγων. Συνεκτιµώντας και αυτό τον παράγοντα, στην σύνοδο της Κοπεγχάγης του 2009, διατυπώθηκαν εκτιµήσεις για µεταβολή m. Η µέση µεταβολή της στάθµης της θάλασσας παραµένει η πλέον αµφιλεγόµενη ποσότητα από τις διάφορες εκτιµώµενες παραµέτρους της παγκόσµιας κλιµατικής αλλαγής. Αυτό που είναι πραγµατικά σηµαντικό είναι η τοπική µεταβολή της στάθµης µε συναξιολόγηση και του ρυθµού ανύψωσης ή βύθισης της χέρσου για γεωλογικούς λόγους. Στη νότια Ευρώπη, η κλιµατική αλλαγή θα έχει σαν αποτέλεσµα υψηλές θερµοκρασίες και ξηρασία και εποµένως περιορισµό των διαθέσιµων υδατικών πόρων. Επίσης, θα αυξηθούν οι κίνδυνοι για την υγεία από τα κύµατα ζέστης και τις πυρκαγιές που θα ευνοούνται λόγω των συνθηκών (IPCC, 2007β). Στις παράκτιες ζώνες, η άνοδος της στάθµης της θάλασσας, µπορεί να προκαλέσει πληµµύρες, διάβρωση των ακτών, απώλεια παράκτιων οικοσυστηµάτων και αποθεµάτων γλυκού νερού (αύξηση υφαλµύρινσης και ανύψωση του υδροφόρου ορίζοντα στους παράκτιους υδροφορείς), κ.α. (Bijlsma et al., 1996). Επίσης, θα προκληθούν σηµαντικές κοινωνικοοικονοµικές επιπτώσεις. Οι κλιµατικές αλλαγές θα επηρεάσουν ακόµα, τις λιµενικές υποδοµές και τη ναυτιλία και τα παράκτια έργα Λόγω της αύξησης της θερµοκρασίας της θάλασσας και του αέρα είναι πιθανό να µεταβληθεί η τουριστική περίοδος και οι τουριστικοί προορισµοί. (Perry, 1999). Οι επιπτώσεις της ανόδου της θάλασσας ποικίλουν ανάλογα µε την περιοχή, και εξαρτώνται από το µέγεθος της ανύψωσης, την µορφολογία της ακτογραµµής και τις ανθρώπινες επεµβάσεις (IPPC, 2007β). Στις παράκτιες περιοχές της Ελλάδας αναµένονται οι ακόλουθες επιπτώσεις από την κλιµατική αλλαγή (Policy Research Corporation, 2009). ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 75

76 Μεταβολή της µέσης στάθµης της θάλασσας. Αναφέρεται ότι η αναµενόµενη άνοδος της στάθµης της θάλασσας εκτιµάται περίπου mm/year, δηλαδή είναι µικρή. Παρά το ενδιαφέρον που έχει δείξει το ΥΠΕΚΑ για το θέµα (κατά περιόδους), δεν υπάρχει ακόµα επίσηµα αποδεκτή τιµή, η οποία να καθοδηγεί τον σχεδιασµό. Από τα θέµατα που σχετίζονται µε την κλιµατική αλλαγή, το ευκολότερο να παρουσιαστεί χαρτογραφικά είναι η κατακλυζόµενη έκταση λόγω µεταβολής της στάθµης της θάλασσας, εάν αυτή είναι γνωστή ή αποδεκτή. Αλλά εάν η µεταβολή είναι µικρή, συχνά δεν υπάρχουν επαρκή υψοµετρικά στοιχεία σε υφιστάµενους χάρτες. Βέβαια οι πλέον ευπρόσβλητες περιοχές είναι µικρών κλίσεων, αλλά σε αρκετές από αυτές υπάρχουν υψοµετρικά στοιχεία (π.χ. σε διαγράµµατα ΓΥΣ, κλ. 1:5.000). Για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της µεταβολής της στάθµης της θάλασσας µπορεί να γίνει χονδρική εκτίµηση, µε κριτήρια όπως τα επόµενα: Ισοϋψής 0.50m: Αναµενόµενη ανύψωση περί το 2050 ή το 2100 Ισοϋψής 1m: Υπόθεση µέγιστης ανύψωσης περί το 2050 ή το 2100 Ισοϋψής 2m: Περιοχή επίδρασης θαλάσσιας δυναµικής περί το 2050 ή το 2100 (κυµατισµός, διάβρωση κ.ά.). Ο ρυθµός µετακίνησης για γεωλογικούς λόγους, επιδρά θετικά αρνητικά σε κάποιες περιοχές, αλλά συνήθως αναµένεται ότι δεν επιδρά σηµαντικά. Πληµµύρες και διάβρωση από τη θάλασσα. Στην Ελλάδα, το µεγαλύτερο µήκος της ακτογραµµής είναι βραχώδες. Μικρό ποσοστό της ακτογραµµής είναι αµµουδιές, λιµνοθάλασσες ή υγρότοποι. Αυτά τα πιο «µαλακά» µέρη κινδυνεύουν από τη διάβρωση. εν έχουν παρατηρηθεί σηµαντικές πληµµύρες από τη θάλασσα στο παρελθόν. Αλλά, πολλές οικονοµικές και κοινωνικές δραστηριότητες αναπτύσσονται κοντά στην ακτογραµµή. Οι αµµώδεις ακτές αποτελούν κύριο παράγοντα της τουριστικής έλξης. Επίσης εκεί βρίσκονται συνήθως τα λιµενικά έργα, συχνά τα παράκτια τµήµατα των οικισµών κ.ά. Απόθεµα γλυκού νερού. Παρά τις εποχιακές ελλείψεις που παρατηρούνται, η διαθεσιµότητα και η ποιότητα των υδατικών πόρων είναι ικανοποιητικές σε εθνικό επίπεδο, αλλά το απόθεµα γλυκού νερού προβλέπεται να αποτελέσει σηµαντικό 76 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια

77 πρόβληµα στο µέλλον. Κυρίως στα νησιά µπορεί να παρατηρηθούν µεγάλες περίοδοι ξηρασίας. Η κλιµατική αλλαγή θα έχει σαν αποτέλεσµα την ανάγκη κατασκευής έργων για µεγαλύτερη αποθήκευση γλυκού νερού, προκειµένου να δεσµευτούν τα νερά των βροχοπτώσεων τους χειµερινούς µήνες. Απώλειες παράκτιων υγροτόπων. Αν και το µεγαλύτερο µέρος της ακτογραµµής της Ελλάδας είναι βραχώδες, υπάρχουν αρκετοί υγρότοποι κοντά στην ακτογραµµή. Οι υγρότοποι αυτοί κινδυνεύουν να επηρεαστούν ή και να εξαφανιστούν λόγω της ανύψωσης της στάθµης της θάλασσας. Α.5. Άλλες δυνατότητες χρήσης των περιβαλλοντικών και γεωλογικών δεδοµένων του γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών και τρόποι βελτίωσης της χρήσης τους Α.5.1 Άλλες δυνατότητες χρήσης του γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών Τα γεωλογικά και λοιπά περιβαλλοντικά στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί, αξιολογηθεί και ενταχθεί στο γεωγραφικό σύστηµα πληροφοριών µπορούν να χρησιµοποιηθούν και για άλλους σκοπούς. ηλαδή αποτελούν στοιχεία µελλοντικού σχεδιασµού σε διάφορους τοµείς, αλλά κυρίως στους τοµείς της προστασίας των ανθρώπων και του περιβάλλοντος και της ανάδειξης τοπικών χαρακτηριστικών και της οικονοµικής - κοινωνικής βελτίωσης. Ενδεικτικά µπορούν να συµβάλλουν σε: Χωροθετήσεις άλλων χρήσεων γης και δραστηριοτήτων, βάσει των ίδιων στοιχείων (ή και µε προσθήκες), αλλά µε διαφορετικά κριτήρια αξιολόγησης. (π.χ. εκτάσεις για βιοµηχανία, για ΧΥΤΑ). Εντοπισµό ήδη δοµηµένων περιοχών µε προβλήµατα φυσικών κινδύνων, εντοπισµένων (π.χ. ερπυσµοί και κατοικίες που έχουν πληγεί εντός οικισµών) ή προβλεπόµενων µε βάση διάφορα χαρακτηριστικά που αξιολογήθηκαν (π.χ. κτήρια σε ζώνες πτώσης βράχων). Με τον τρόπο αυτό µπορεί να δηµιουργηθεί ένα σύστηµα αξιολόγησης της διακινδύνευσης κάθε προβλήµατος και να γίνει πρόγραµµα αντιµετώπισής τους, αλλά και συνεχούς ενηµέρωσης της γεωγραφικής βάσης δεδοµένων. Εντοπισµό προβληµάτων οδικού και άλλων δικτύων. Με βάση την καταγραµµένη πληροφορία αλλά και την συνεχή ενηµέρωση της, είναι δυνατό να γίνει αξιολόγηση προβληµάτων συντήρησης ή διακοπής του οδικού δικτύου και των προβληµάτων πρόσβασης σε οικισµούς και δραστηριότητες. Με παρόµοιο τρόπο µπορεί να αξιολογηθούν προβλήµατα σε άλλα δίκτυα (ύδρευση, αποχέτευση, καύσιµα κ.ά.) καθώς και να επιλεγούν διάδροµοι διέλευσης τους. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 77

78 Ανάδειξη περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών της περιοχής. Τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και ειδικά αυτά του τοπίου και των περιοχών που προστατεύονται για οικολογικούς λόγους, είναι δυνατό να αναδειχθούν και να χρησιµοποιηθούν ως αναπτυξιακοί πόροι µιας περιοχής. Η ένταξη τους στη γεωγραφική βάση δεδοµένων και η σχετική συνεχής ενηµέρωσή της, αποτελεί σηµαντικό στοιχείο για την αναγνώριση του χαρακτηριστικού και τη διάδοση της πληροφορίας στους ενδιαφερόµενους. Συνήθως υπάρχει δυνατότητα διαµόρφωσης δικτύων περιοχών µε οµοειδή ή συναφή ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Αυτά συντελούν στην αύξηση και διαφοροποίηση των ενδιαφερόντων των τουριστικών και των κατοίκων. Συµβολή στη διαµόρφωση και εφαρµογή διαχειριστικών σχεδίων προστατευόµενων περιοχών. Η γνώση της έκτασης και του χαρακτηρισµού των προστατευόµενων περιοχών συµβάλλει στην ενηµέρωση των πολιτών και των στελεχών της τοπικής αυτοδιοίκησης και στη συµµετοχή τους στη διαµόρφωση και εφαρµογή των θεσµικά προβλεπόµενων διαχειριστικών σχεδίων. Αυτό µπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη προστασία, αλλά και ανάδειξη τους µε ταυτόχρονη µείωση τυχόν κοινωνικών αντιδράσεων Βελτίωση της διαφάνειας στην αγορά γης και περιουσιακών στοιχείων. Τα γεωλογικά κυρίως, αλλά και πολλά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, συµβάλλουν στην αξία της γης και τον τρόπο οικονοµικής διαχείρισης της. ηλαδή αποτελούν πλεονεκτήµατα ή εισάγουν περιορισµούς. Οι γεωγραφικές πληροφορίες συµβάλλουν στη γνώση των πλεονεκτηµάτων και µειονεκτηµάτων ανά περιοχή. Ασφάλιση περιουσίας. Σε συνάφεια µε το προηγούµενο θέµα, υπάρχει δυνατότητα χρήσης των στοιχείων για των εντοπισµό συγκεκριµένων γεωλογικών και περιβαλλοντικών κινδύνων και την κατάλληλη οικονοµική ασφάλιση των περιουσιών, έναντι αυτών των κινδύνων. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατό να γίνουν και οµαδικές ασφάλειες έναντι κινδύνων που εµµένουν. Για παράδειγµα ένας οικισµός σε πληµµυρική ζώνη που προστατεύεται ή όχι από αντιπληµµυρικά αναχώµατα, µπορεί να ασφαλιστεί οικονοµικά µε τοπική πρωτοβουλία. Α.5.2 Βελτίωση της χρήσης του γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών Η βελτίωση της χρήσης γίνεται µέσω: της συντήρησης του και της επέκτασης του στους τοµείς που εξετάζουµε. Βασικό στοιχείο για τη συνέχιση της αποτελεσµατικής χρήσης ενός συστήµατος λήψης αποφάσεων µε χρήση GIS είναι η ενηµέρωση των στοιχείων που περιέχει πιθανά µε τη σύνδεσή του µε άλλα γεωγραφικά συστήµατα πληροφοριών του φορέα που το διατηρεί, καθώς και µε την εύκολη πρόσβασης των ενδιαφεροµένων στα δεδοµένα του. Παρακάτω παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποιες δυνατότης επέκτασης του, µε βάση στοιχεία που εντοπίστηκαν στην παρούσα εργασία. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 78

79 1. Συνιστάται η ίδρυση και διατήρηση βάσης δεδοµένων µε τυποποιηµένο περιεχόµενο και στοιχεία: γεωτρήσεων απόληψης νερού (σε λειτουργία, σε διαθεσιµότητα, καταστραµµένες, αποτυχούσες κ.ά.), γεωτεχνικών ερευνητικών γεωτρήσεων και εργασιών και σχετικών εργαστηριακών δοκιµών στάθµης νερού εντοπισµού καρστικών εγκοίλων κατολισθήσεων ή ερπυσµών εδαφικών προβληµάτων που επηρεάζουν δίκτυα οδών, νερού κ.ά. µε σκοπό την αξιολόγηση και την ιεράρχηση επεµβάσεων. Ενηµέρωση τµηµάτων µε λεπτοµερέστερη γεωλογική χαρτογράφηση Με τα παραπάνω θα υπάρξει τρόπος λεπτοµερέστερης αξιολόγησης και συνεχούς βελτίωσης (ενδεικτικά) των θεµάτων αντοχής εδάφους, πιθανότητας ρευστοποίησης, υπόγειων υδατικών πόρων κ.α. Με βάση τα στοιχεία αυτά, σε κάποιες περιπτώσεις θα είναι δυνατή η µεταβολή (ίσως βελτίωση) της κατάταξης της γεωλογικής καταλληλότητας, η οποία όταν τα στοιχεία είναι περιορισµένα γίνεται προς το µέρος της ασφάλειας. 2. Ενηµέρωση τµηµάτων µε λεπτοµερέστερη χαρτογράφηση των οικοτόπων 3. Ενηµέρωση τµηµάτων µε χαρακτηρισµούς δασικών εκτάσεων και κήρυξης αναδασώσεων. 4. Καταγραφή της χωρικής αναφοράς µελετών και αναφορών για προγραµµατιζόµενα έργα και δράσεις και της εξέλιξης τους προς την πραγµατοποίηση. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 79

80 Β ΜΕΡΟΣ. ΕΦΑΡΜΟΓΗ: Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΗΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ Β.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Χαρακτήρας διερεύνησης και κλίµακα εργασίας Η εργασία αφορά την έκταση της Ε Ρεθύµνης, όπως αυτή ορίζεται µετά την διοικητική αλλαγή που έγινε µε το πρόγραµµα Καλλικράτης. ηλαδή αφορά όλη την έκταση του πρώην ήµου Ρεθύµνης (κατά το πρόγραµµα Καλλικράτης). Σκοπός του Β µέρους της εργασίας είναι η διερεύνηση όλης της έκτασης της Ε, ώστε να διαχωριστούν αξιολογηθούν επί µέρους εκτάσεις ως προς την καταλληλότητα για να δοθούν προς πολεοδόµηση. Η ανάλυση και η αξιολόγηση γίνεται µε βάση τον τρόπο εργασίας για τα γεωλογικά και τα άλλα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά που παρουσιάστηκε στο Α µέρος. Η κλίµακα εργασίας είναι 1: Για την εργασία αυτή δεν λαµβάνονται υπόψη τα στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (θεσµικές ρυθµίσεις χρήσεων γης, πολιτιστικά στοιχεία αρχαιολογικοί χώροι, δίκτυα επικοινωνιών) παρά µόνο αυτά τα οποία αφορούν τις επιβαρύνσεις του περιβάλλοντος. Στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που παρουσιάζονται στους χάρτες (οικισµοί, οδικό δίκτυο, αρχαιολογικοί χώροι κ.ά.), παρουσιάζονται για λόγους προσανατολισµού και ενηµέρωσης και δεν χρησιµοποιούνται στις αξιολογήσεις. Β.1.1 Εξεταζόµενη περιοχή: η ηµοτική Ενότητα Ρεθύµνης. Τα περισσότερα από τα επόµενα στοιχεία προέρχονται από την µελέτη του ΓΠΣ ήµου Ρεθύµνου ( ασκαλάκης κ.ά και 2006). Η ηµοτική Ενότητα Ρεθύµνης Η ηµοτική Ενότητα Ρεθύµνης είναι µία από τις 10 ηµοτικές Ενότητες του νέου ήµου Ρεθύµνης, όπως αυτός προέκυψε από την εφαρµογή του προγράµµατος Καλλικράτης. ιοικητικά, συγκροτείται από την αστική ενότητα (προ-καποδιστριακό ήµο) του Ρεθύµνου (στην οποία ενσωµατώνονται και οι περιαστικοί οικισµοί Καστελλάκια, Πλατανές, Μισίρια, Περιβόλια και Κουµπές) και 11 ηµοτικές Κοινότητες 20. Πρόκειται, συγκεκριµένα, για τα ηµοτικές Κοινότητες των Αρµένων, των Γουλεδιανών, της Καρέ, του Κάστελλου, των Κούµων, του Μαρουλά, του Όρους, των Πρασιών, του Ρουσσοσπιτίου, του Σελλίου και του Χρωµοναστηρίου, στα οποία περιλαµβάνονται συνολικά 21 οικισµοί. Έδρα του ΟΤΑ είναι η πόλη του Ρεθύµνου. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 80

81 Έκταση, διοικητική οργάνωση, πληθυσµός και οικισµοί της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνου. Η έκταση της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνης ανέρχεται σε 126,3 km 2, που αντιστοιχεί στο 8,4% της συνολικής έκτασης του Νοµού (τώρα Περιφερειακή Ενότητας, κατά το Πρόγραµµα Καλλικράτης). Ο κατά το Πρόγραµµα Καποδίστριας ήµος Ρεθύµνης, αποτελεί τώρα την ηµοτική Ενότητα Ρεθύµνης του ευρύτερου πλέον ήµου Ρεθύµνης. Η διοικητική και πληθυσµιακή θέση της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνης παρουσιάζεται στον επόµενο πίνακα. Πίνακας Β1: Η διοικητική θέση της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνης στον ΟΤΑ και την Περιφερειακή Ενότητα (Νοµό) Ρεθύµνης Πηγή: ΕΣΥΕ, 2011 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΧΩΡΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 2011 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΠΕ (%) ΧΩΡΑ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΙΟΙΚΗΣΗ ΚΡΗΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (ΠΕ, πρώην νοµός) ΗΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ηµοτική Ενότητα Ρεθύµνης (πρώην ήµος Ρεθύµνης) ηµοτική Ενότητα Αρκαδίου ηµοτική Ενότητα Λαππαίων ηµοτική Ενότητα Νικηφόρου Φωκά ΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΗΜΟΣ ΑΜΑΡΙΟΥ ΗΜΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ ΗΜΟΣ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 81

82 Πίνακας Β2: Οι οικισµοί της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνης στον ΟΤΑ και την Περιφερειακή Ενότητα (Νοµό) Ρεθύµνης και η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσµού τους ( ) Πηγή: ασκαλάκης κ.ά. 2005, µε συµπλήρωση των στοιχείων 2011 της ΕΛΣΤΑΤ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ % ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΧΩΡΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ε. ΡΕΘΥΜΝΗΣ Κ Ρεθύµνης Ρέθυµνο* Αγία Ειρήνη Ανώγεια Γάλλος Γιαννούδιον Μεγάλο Μετόχι Μικρό Μετόχι Ξηρόν Χωρίον Τρία Μοναστήρια ΤΚ Αρµένων Αρµένοι Άγιος Γεώργιος Σωµατάς Φωτεινός ΤΚ Γουλεδιανών Γουλεδιανά Γενή ΤΚ Καρές Καρέ Αµπελάκιον ΤΚ Καστέλλου Κάστελλος ΤΚ Κούµων Κούµοι ΤΚ Μαρουλά Μαρουλάς ίλοφο ΤΚ Όρους Όρος ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 82

83 Πίνακας Β2: Οι οικισµοί της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνης στον ΟΤΑ και την Περιφερειακή Ενότητα (Νοµό) Ρεθύµνης και η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσµού τους ( ) Πηγή: ασκαλάκης κ.ά. 2005, µε συµπλήρωση των στοιχείων 2011 της ΕΛΣΤΑΤ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ % ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΧΩΡΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΚ Πρασιών Πρασιαί ΤΚ Ρουσσοσπιτίου Ρουσσοσπίτιον ΤΚ Σελλίου Σελλίον Μύρθιος ΤΚ Χρωµοναστηρίου Χρωµοναστήριον Καπεδιανά Μύλοι Πρινέδες Η πληθυσµιακή δυναµική των οικισµών του ήµου είναι συνάρτηση δύο, κυρίως, παραγόντων: της εγγύτητας/πρόσβασης τους µε το Ρέθυµνο και το παραλιακό µέτωπο και του παραγωγικού τους χαρακτήρα. Ειδικότερα, µε ιδιαίτερα µεγάλη αύξηση πληθυσµού σηµειώνονται η πόλη του Ρεθύµνου και οι οικισµοί: Γάλλος, Τρία Μοναστήρια, Ανώγεια, Ρουσσοσπίτι, Πρινέδες, Ξηρό Χωριό, Σωµατάς και Κάστελλος. Με µεγάλη αύξηση σηµειώνονται οι οικισµοί: Αγία Ειρήνη, Χρωµοναστήρι, Γιαννούδι, Σελλί και µε µικρή αύξηση οι οικισµοί: Άγιος Γεώργιος και Φωτεινός. Αντίστοιχα, µε µεγάλη µείωση πληθυσµού σηµειώνονται οι οικισµοί: Πρασιές, Μύρθιος, Όρος, Γουλεδιανά, Καρέ, Κούµοι και µε µικρή µείωση πληθυσµού οι οικισµοί: Γενή και Αµπελάκι. Πρόκειται, δηλ. για αγροτικούς οικισµούς που βρίσκονται νότια του όρους Βρύσινα και ως εκ τούτου στερούνται άµεσης οπτικής επαφής µε τη θάλασσα και πρόσβασης µε την πόλη. Τέλος, πληθυσµιακή στασιµότητα εµφανίζουν οι οικισµοί: Μαρουλάς, Μύλοι, Καπεδιανά και Αρµένοι. Κατά την µελέτη του ΓΠΣ ήµου Ρεθύµνου ( ασκαλάκης κ.ά. 2005) τα χαρακτηριατικά της περιοχής συνοψίζονται στα εξής: Α. Η αναπτυξιακή φυσιογνωµία του ήµου Ρεθύµνης χαρακτηρίζεται: (α) από την πληθυσµιακή άνθηση που γνωρίζει σταθερά κατά την τελευταία 30ετία η αστική ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 83

84 ενότητα του Ρεθύµνου (ιδίως η πόλη), (β) από το υψηλό, γενικά, µορφωτικό/εκπαιδευτικό επίπεδο των κατοίκων, (γ) από την κυριαρχία του τριτογενή τοµέα παραγωγής, και ειδικότερα των λειτουργιών/δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε τον τουρισµό (ξενοδοχεία, εστιατόρια, κατασκευές, παροχές, κ.ο.κ.), στην οικονοµία του ήµου, (δ) από το χωρικό δυϊσµό της ανάπτυξης (συναρτήσει της απόστασης/πρόσβασης σε Ρέθυµνο και θαλάσσιο µέτωπο). Β. Χωρικά, βόρεια του ΒΟΑΚ έχει δηµιουργηθεί ένα αστικοτουριστικό συνεχές, που συνεχίζει ανατολικά ( ήµος Αρκαδίου) ως αµιγώς τουριστική ζώνη, διεθνούς εµβέλειας. Σε όλο το µήκος του θαλάσσιου µετώπου των ήµων Ρεθύµνης και Αρκαδίου αναπτύσσονται σηµαντικές δραστηριότητες τουρισµού-αναψυχής και στο µεγαλύτερο τµήµα του λειτουργούν οργανωµένες πλαζ. Στο ανατολικό τµήµα του ήµου, νότια του ΒΟΑΚ, βρίσκεται ζώνη αρδευόµενης γεωργικής γης, που έχει συρρικνωθεί σηµαντικά εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης, και νοτιότερα σηµαντικής έκτασης ελαιοκοµική ζώνη. Οι ζώνες αυτές επεκτείνονται ανατολικά, καταλαµβάνοντας το µεγαλύτερο τµήµα του όµορου ήµου Αρκαδίου. Στο δυτικό τµήµα του ήµου, νότια του ΒΟΑΚ, βρίσκεται το campus του Πανεπιστηµίου Κρήτης, το (κύριο) Αθλητικό Κέντρο του ήµου καθώς και οι εγκαταστάσεις µεταποίησης και αποθήκευσης της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισµών Ρεθύµνου. Η περιοχή που περιλαµβάνει το όρος Βρύσινα και νότια αυτού αποτελεί την κτηνοτροφική ζώνη του ήµου, που επεκτείνεται και στους όµορους ήµους. Βόρεια του Βρύσινα βρίσκονται συγκεντρωµένοι πολλοί οικισµοί µε αξιόλογη θέα προς τη θάλασσα που έχουν χαρακτηριστεί ως παραδοσιακοί. Επισηµαίνεται, επίσης, η ύπαρξη σηµαντικών αρχαιολογικών χώρων: (α) εντός της πόλης (Παλιά Πόλη, Βενετσιάνικο Λιµάνι, Fortezza) και (β) στον εξω-αστικό χώρο του ήµου (Υστεροµινωϊκό Νεκροταφείο Αρµένων, Ονιθέ Γουλεδιανών, περιοχή Αγίας Ειρήνης, κ.λπ.). Έξω από τα όρια του ΟΤΑ, αλλά σε πολύ µικρή απόσταση από αυτά: (α) βρίσκεται και λειτουργεί η εγκατάσταση επεξεργασίας λυµάτων (ΕΕΛ) του ήµου ( ήµος Νικ. Φωκά) και (β) κατασκευάστηκε και κατακλύστηκε µε νερό το «Φράγµα των Ποταµών» που προγραµµατίζεται να τροφοδοτήσει µε νερό τους ήµους Ρεθύµνης και Αρκαδίου (στη Ε Σιβρίτου). Περιγραφή και χωρικός εντοπισµός των χρήσεων γης Αστικές Χρήσεις. Στο γεωγραφικό χώρο του ήµου Ρεθύµνης δεσπόζει (στο βόρειο τµήµα του) το αστικο-τουριστικό συνεχές της πόλης, που εκτείνεται κατά µήκος του θαλάσσιου µετώπου, από την ευρύτερη περιοχή του Ατσιπόπουλου - Βιολί Χαράκι ( ήµος Νικ. Φωκά) έως την παραλιακή ζώνη του γειτονικού ήµου Αρκαδίου, και φτάνει ή ξεπερνά (σε πλάτος) τον οδικό άξονα της Νέας Εθνικής Οδού (παρακαµπτήριος/βοακ). Οι κεντρικές λειτουργίες (διοίκηση - εµπόριο) συγκεντρώνονται στην Παλιά Πόλη, κατά µήκος της Παλιάς Εθνικής Οδού (κυρίως µεταξύ Νεκροταφείου και Κόρακα Καµάρα) και κατά µήκος της οδού Μοάτσου. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 84

85 Οι δραστηριότητες τουρισµού - αναψυχής, σε ό,τι αφορά το ήµο, εκτείνονται σε όλο το µήκος του θαλάσσιου µετώπου και επεκτείνονται (ως µοναδική χρήση) σε όλο το µήκος του θαλάσσιου µετώπου του όµορου ήµου Αρκαδίου. Νότια του ΒΟΑΚ, στην περιοχή του Γάλλου, βρίσκεται το campus του Πανεπιστηµίου Κρήτης, (που καταλαµβάνει ιδιαίτερα µεγάλη έκταση). Στην ίδια περιοχή, ανατολικά του campus του Πανεπιστηµίου, βρίσκεται το (κύριο) Αθλητικό Κέντρο του ήµου, που περιλαµβάνει: στίβο, γήπεδο ποδοσφαίρου και λοιπές αθλητικές εγκαταστάσεις. Συγκέντρωση οχλουσών χρήσεων (εκθέσεις, υπερτοπικό-χονδρικό εµπόριο, αποθήκες, εργαστήρια, µεταποιητικές µονάδες, κ.λπ.) εντοπίζεται δυτικά του κόµβου Ατσιποπούλου ( ήµος Νικ. Φωκά) - στη συµβολή του Αµαριώτικου επαρχιακού οδικού άξονα µε το δρόµο που οδηγεί στο Χρωµοναστήρι - καθώς και στην περιοχή Τρία Μοναστήρια, όπου βρίσκονται και οι βιοµηχανικές εγκαταστάσεις της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισµών Ρεθύµνου. Στην περιοχή Τρία Μοναστήρια βρίσκεται, επίσης, το νέο Νεκροταφείο του ήµου. Οι προαναφερθείσες χρήσεις συγκροτούν, ουσιαστικά, µια ενιαία ζώνη αστικών λειτουργιών, που δε διακόπτεται από θύλακες φυσικού περιβάλλοντος. Στην ενδοχώρα του ήµου υπάρχουν διάσπαρτοι 30 µικροί οικισµοί, µε εκτεταµένα και σε ορισµένες περιπτώσεις ιδιαίτερα εκτεταµένα όρια (ακτίνα 800 µ.). Οι εκτάσεις αυτές αποτελούν θεσµοθετηµένη οικιστική χρήση. Οικοδοµικοί Συνεταιρισµοί ή Ιδιωτικές Πολεοδοµήσεις (τύπου ΠΕΡΠΟ) εντοπίζονται στην περιοχή του Μαρουλά (ΠΟΣ ΥΝΟΡ/ ίλοφο) καθώς και στην ευρύτερη περιοχή του Υστεροµινωϊκού Νεκροταφείου των Αρµένων (Υπάλληλοι ΥΠ.ΠΟ, άσκαλοι- Νηπιαγωγοί). Γεωργική Γη (πρώτης προτεραιότητας). Στο ήµο Ρεθύµνης δεν υπάρχει αξιόλογη έκταση γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας ή πρώτης προτεραιότητας, δεδοµένου ότι οι περιοχές που καθόρισε ως τέτοιες η ΝΕΧΟΠ στις αρχές της δεκαετίας του 80 έχουν πλέον δοµηθεί. Οι πεδινές/παράκτιες αυτές περιοχές (κάµπος Περιβολίων, Πλατανιά), που κάλυπταν µέχρι τις αρχές του 1980 την τοπική ζήτηση σε λαχανικά, δοµήθηκαν ως απόρροια της έντονης τουριστικής και οικιστικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής της πόλης του Ρεθύµνου. Ο χαρακτηρισµός ορισµένων από αυτές ως Γ.Γ.Υ.Π. στο πλαίσιο της θεσµοθετηµένης ΖΟΕ δεν απέτρεψε ούτε τη δόµησή τους (δεδοµένου ότι επιτρέπεται χωρίς ιδιαίτερους περιορισµούς η εκτός σχεδίου δόµηση κατοικίας!), ούτε τη θεσµοθέτηση νέων οικισµών εντός αυτών και µάλιστα ιδιαίτερα εκτεταµένων (π.χ. οικισµός Αγίου Μάρκου), µε αποφάσεις Νοµάρχη αµφίβολης νοµιµότητας! Σύµφωνα µε τη /νση Γεωργίας της ΝΑ Ρεθύµνης, στην έκταση του ήµου Ρεθύµνης γεωργική γη πρώτης προτεραιότητας συνιστούν πλέον µόνο οι περιοχές που αρδεύονται συστηµατικά, ή προγραµµατίζεται να αρδευτούν, µε συλλογικά δίκτυα του ΟΑ ΥΚ. Σήµερα στο ήµο Ρεθύµνης λειτουργούν τα αρδευτικά δίκτυα που κατασκεύασε ο ΟΑ ΥΚ στην ευρύτερη περιοχή των Αρµένων, του Ρουσσοσπιτίου (προς τα Καπεδιανά) και του Ξηρού Χωριού (ιδιαίτερα µικρή έκταση). Από το Φράγµα των ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 85

86 Ποταµών, πρόκειται να αρδευτεί περιοχή: παρά τους Ποταµούς, την Κόκκινη Ρίζα και τον Σωσµέ (στο πλαίσιο άρδευσης της ευρύτερης περιοχής του Αδελοπηγιανού κάµπου). Όλες οι προαναφερθείσες περιοχές (αρδευόµενες ή προγραµµατιζόµενες να αρδευτούν) είναι µικρής έκτασης. Στο πλαίσιο λειτουργίας του Φράγµατος των Ποταµών, προγραµµατίζεται να αρδευτούν µεγάλες εκτάσεις του Αδελοπηγιανού Κάµπου, που υπάγονται όµως διοικητικά στον όµορο ήµο Αρκαδίου. Λοιπή Γεωργική Γη. Γεωργική γη (λοιπή) εντοπίζεται νότια και κατά µήκος της παρακαµπτηρίου του ΒΟΑΚ (περιοχές Γάλλου, Τρία Μοναστήρια, Ρουσσοσπίτι, Ξηρό Χωριό, Γιαννούδι, Τσεσµέ - Μαρουλά) καθώς και στις περιοχές του κάµπου των Αρµένων, του Κάστελλου και της Καρέ - Αµπελάκι. Οι εν λόγω περιοχές στο µεγαλύτερο τµήµα τους δεν αρδεύονται και καλύπτονται κυρίως από ελιές. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η κύρια γεωργική γη του ήµου έχει χάσει τα τελευταία 20 χρόνια, και µάλιστα κατά τρόπο µη-αναστρέψιµο, τον αγροτικό της χαρακτήρα. Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια έχει ενισχυθεί ο γεωργικός χαρακτήρας περιοχών της δευτερεύουσας (σε σηµασία) γεωργικής γης του ήµου, µέσω της υλοποίησης αρδευτικών έργων (µικρής/τοπικής κλίµακας). Σε αυτό το πλαίσιο, επιβάλλεται (ίσως) η επέκταση των αρδεύσεων στις παραπάνω περιοχές, εκµεταλλευόµενοι κυρίως τα νερά από το Φράγµα των Ποταµών, προκειµένου να ενισχυθεί περαιτέρω ο γεωργικός τους χαρακτήρας και για λόγους τόνωσης της περιφερειακής ανάπτυξης στα όρια του ήµου και ως αντιστάθµισµα της απώλειας της γεωργικής γης και των προϊόντων που αυτή παρήγαγε (λαχανικά), δεδοµένου ότι η τοπική τους ζήτηση είναι πολλαπλάσια των προηγούµενων ετών. Άλλωστε, µε την αναµενόµενη επέκταση της εκτός σχεδίου δόµησης στην περιοχή νότια του ΒΟΑΚ θα επεκταθεί αντίστοιχα και το δίκτυο ύδρευσης µε αποτέλεσµα η άρδευση των εν λόγω περιοχών να γίνεται µε πόσιµο νερό (!), ανατρέποντας ουσιαστικά κάθε δυνατότητα προγραµµατισµένης διαχείρισής του. Κτηνοτροφικές Περιοχές. Στην έκταση του ήµου Ρεθύµνης, αξιόλογη κτηνοτροφική περιοχή (αιγοπροβατοτροφίας) αποτελεί η ευρύτερη περιοχή του Όρους Βρύσινα, που επεκτείνεται νοτιότερα σε όλους τους όµορους ήµους. Σε αυτή την περιοχή (Αρµένων, Σελλίου, Όρους, κ.λπ.) ενδείκνυται ιδιαίτερα η µορφή της ηµιοικόσιτης αιγοπροβατοτροφίας, δηλ. η ανάπτυξη µικρών µονάδων (20-30 ζώα) όπου η βοσκή γίνεται σε ιδιωτικές (περιφραγµένες) εκτάσεις χωρίς την ιδιαίτερη χρήση έτοιµων ζωοτροφών. ασικές Εκτάσεις. Στο ήµο Ρεθύµνης δεν υπάρχουν αξιόλογα δάση. Σύµφωνα µε τη /νση ασών της ΝΑ Ρεθύµνης, έχουν αναδασωθεί από την Υπηρεσία εκτάσεις στις περιοχές: Μαρουλά (10-15 στρµ. νότια του οικισµού), Τρία Μοναστήρια ( 40 στρµ. Παππά Πόρος - παλιά χωµατερή ήµου) και το αλσύλλιο Παράδεισος ( 114 στρµ. νότια του ΒΟΑΚ). Υπάρχουν, επίσης, εκτάσεις που έχουν αναδασωθεί προπολεµικά από το ήµο Ρεθύµνης στους περιαστικούς λόφους που δεσπόζουν της πόλης (περιοχές Ευλυγιά - Πευκάκια). Οι τελευταίες περιλαµβάνονται και αποτελούν (µικρό) τµήµα της θεσµοθετηµένης ζώνης περιαστικού πρασίνου της ΖΟΕ. Όλες οι προαναφερθείσες (αναδασωµένες) περιοχές είναι ιδιαίτερα µικρής έκτασης. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 86

87 Επισηµαίνεται, ωστόσο, ότι στο ήµο Ρεθύµνης έντονη είναι η παρουσία Φαραγγιών, εντός των οποίων διατηρείται αξιόλογη χλωρίδα και πανίδα. Τα σηµαντικότερα από αυτά είναι το Πρασιανό, το Γαλλιανό, των Μύλων, το Φαράγγι µεταξύ Κούµων και Αγίου Γεωργίου (Αρµένων), της Τρυπητής, κ.α. Αξιόλογη για τον ίδιο λόγο θεωρείται, επίσης, η ευρύτερη περιοχή του Όρους Βρύσινα. Επισηµαίνεται ότι στην λοφώδη ζώνη πέριξ των Αρµένων, του Γάλλου και των οικισµών στα νότια του Βρύσινα εκτείνεται δάσος βελανιδιάς. Εξόρυξη. Λατοµική δραστηριότητα εντοπίζεται µόνο νότια των Αρµένων και αφορά εξόρυξη αδρανών. Σηµειώνεται ότι η άδεια λειτουργίας της σχετικής µονάδας έχει λήξει και δεν πρόκειται να ανανεωθεί. Ως λατοµική περιοχή έχει θεσµοθετηθεί έκταση στο ανατολικό τµήµα του Όρους Βρύσινα, και µάλιστα µέσα σε περιοχή Natura (!). Υφιστάµενα και Προγραµµατιζόµενα Βασικά ίκτυα Υποδοµής Οδικό ίκτυο. Από τη πόλη του Ρεθύµνου διέρχονται ή καταλήγουν οι παρακάτω οδικοί άξονες που την συνδέουν µε την ευρύτερη περιφέρεια του διευρυµένου ήµου, τους όµορους Νοµούς, καθώς και µε τις επαρχίες της ενδοχώρας του Νοµού Ρεθύµνης. Βόρειος οδικός άξονας Κρήτης (ΒΟΑΚ) Νέα Εθνική Οδός (ΝΕΟ) Παλαιά Εθνική Οδός (ΠΕΟ) Επαρχιακή Οδός Ρέθυµνο Αγία Γαλήνη (Μεσσαρά) Επαρχιακή Οδός Αµαρίου ευτερεύουσας σηµασίας οδικοί άξονες που καταλήγουν στη περιοχή της πόλης του Ρεθύµνου είναι οι: (α) Πλατανιάς - Μονή Αρκαδίου, που εξυπηρετεί την περιοχή Αδελέ - Πηγής Μαρουλά κ.λπ. και (β) Ρέθυµνο - Μικρά Ανώγεια, Ρουσσοσπίτι που εξυπηρετούν µικρούς περιαστικούς οικισµούς. Θαλάσσιες Μεταφορές. Το λιµάνι του Ρεθύµνου συνδέει τη πόλη δια θαλάσσης µε το λιµάνι του Πειραιά. Πρόσθετη εξυπηρέτηση γίνεται µέσω των λιµένων της Σούδας και το του Ηρακλείου από όπου υπάρχουν καθηµερινά δροµολόγια προς Πειραιά. Στο Ρέθυµνο διατηρείται και το παλιό ενετικό λιµάνι που χρησιµοποιείται κυρίως για τουριστικούς σκοπούς και τον ελλιµενισµό µικρών αλιευτικών σκαφών. Στην ανατολική πλευρά του λιµένα, έχει δηµιουργηθεί µαρίνα τουριστικών σκαφών. Προβλεπόµενες χρήσεις γης Η πρόταση της αναθεώρησης του ΓΠΣ ήµου Ρεθύµνης ( Ε Ρεθύµνης) παρουσιάζεται στα σχέδια της Β1 φάσης της ( ασκαλάκης Κ. κ.ά. 2006) τα οποία περιλαµβάνονται στην παρούσα εργασία σε σµίκρυνση. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 87

88 Β.1.2. οµή της διερεύνησης Η δοµή της εργασίας είναι αυτή που παρουσιάζεται στο Α µέρος. Β.1.3. Εκτελεσθείσες εργασίες Σε γενικές γραµµές έγιναν οι εργασίες που περιγράφονται στο Α µέρος (κεφ. Α Τρόπος εργασίας). Ειδικότερα: Σηµαντικό µέρος των πληροφοριών ως προς τα γενικά στοιχεία της Ε Ρεθύµνης καθώς και του γεωλογικού αντικειµένου ελήφθησαν από την µελέτη αναθεώρησης του ΓΠΣ ( ασκαλάκης. κ.ά., 2005) στην οποία συµµετείχε ο συντάκτης της παρούσας Ν. Στάππας. Τα στοιχεία του περιβαλλοντικού τµήµατος της παρούσας εργασίας συγκεντρώθηκαν, αξιολογήθηκαν και σχεδιαστήκαν ουσιαστικά πλήρως για την παρούσα εργασία. Β.1.4. Ανάλυση στοιχείων µε GIS Β Γενικά Τα τοπογραφικά υπόβαθρα της εργασίας και τα περισσότερα στοιχεία του γεωλογικού αντικειµένου ελήφθησαν σε ψηφιακή µορφή από την µελέτη αναθεώρησης του ΓΠΣ ( ασκαλάκης. κ.ά., 2005). Μετατροπές µεταξύ γεωδαιτικών συστηµάτων αναφοράς δεν έγιναν, επειδή τα τοπογραφικά υπόβαθρα παρελήφθησαν γεωαναφερµένα στο σύστηµα ΕΓΣΑ 87 από την µελέτη αναθεώρησης του ΓΠΣ. Σηµειώνεται ότι οι ισοϋψείς καµπύλες αυτής της µελέτης, καθώς και το υδρογραφικό δίκτυο προέρχονται από ψηφιοποίηση των ισοϋψών ανά 20m των διαγραµµάτων της ΓΥΣ κλ. 1: Η κλίµακα αυτή χρησιµοποιήθηκε, µε σκοπό να µην υπάρξουν αντιφάσεις µε τα σχέδια επόµενων φάσεων της µελέτης του ΓΠΣ και ιδιαίτερα του χωροταξικού- πολεοδοµικού τµήµατος της. Συγκεκριµένα οι επόµενες φάσεις Β1 και Β2 εκπονούνται σ αυτή την κλίµακα. Τα σχέδια της Β2 φάσης θα περιέχονται στη θεσµοθέτηση του νέου ΓΠΣ και δηµοσιεύονται σε ΦΕΚ (η φάση αυτή δεν έχει ολοκληρωθεί ακόµα ). Επί πλέον, για τους σκοπούς της µελέτης του ΓΠΣ, έγινε ψηφιοποίηση και των ισοϋψών 0, 4, και 8m, από το διάγραµµα της ΓΥΣ κλίµακας 1:5.000, ώστε να αποδοθούν λεπτοµερεστέρα τα στοιχεία της σηµαντικής παράκτιας 88 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια

89 ζώνης και να γίνει δυνατό να χρησιµοποιηθούν όπου χρειάζεται. Τα σηµαντικά έργα που µετέβαλλαν την ακτογραµµή συµπληρώθηκαν από ερµηνεία ορθοφωτοχάρτη. Ο χάρτης κλίσεων παρήχθη από τις ισοϋψείς µε χρήση του Map 3D Ο υδρογεωλογικός χάρτης Γυπ καθώς και όλοι οι περιβαλλοντικοί χάρτες (ΠΑ και ΠΒ) καθώς και οι συνοπτικοί χάρτες της κατηγοριοποίησης στην οποία καταλήγει η παρούσα εργασία () παρήχθησαν στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Β Λογισµικό GIS που χρησιµοποιήθηκε Για την εκπόνηση του Β µέρους αυτής της εργασίας χρησιµοποιήθηκε το λογισµικό Map 3D 2007 του ευρύτερου πακέτου Civil 3D Το Civil 3D 2007 περιέχει εφαρµογές αρχιτεκτονικού σχεδιασµού, πολιτικού µηχανικού, τοπογραφίας και χαρτογραφίας. Η επιχείρηση που το παράγει είναι η Autodesk, από τις διεθνώς µεγαλύτερες στο τεχνικό λογισµικό. Εµβληµατικό λογισµικό της Autodesk είναι το λογισµικό αρχιτεκτονικού και τεχνικού σχεδιασµού AutoCAD, µορφή του οποίου περιέχεται στο Civil 3D Το Map 3D είναι µια συλλογή εργαλείων για εφαρµογές Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών και ψηφιακής χαρτογραφίας. Μπορεί να εισάγει µεγάλη ποικιλία τύπων σχεδίων και εικόνων (vector και raster) καθώς και πίνακες και τύπους βάσεων δεδοµένων συνδεδεµένων ή προς σύνδεση µε τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Έχει τη δυνατότητα ψηφιοποίησης στοιχείων από εικόνες που έχουν εισαχθεί και γεωαναφερθεί. Περιέχει εργαλεία ελέγχου και καθαρισµού των σχεδίων, καθώς και επεξεργασίας τους (Transform, Rubbersheet κ.ά.). Μπορεί να γίνει επιλεκτική ανάκτηση χωρικών δεδοµένων µε βάση χαρακτηριστικά των σχεδίων ή και των αντικειµένων τους (σηµεία, γραµµές, πολύγωνα, οµάδες τους). ιαµορφώνει τοπολογίες µεταξύ αυτών και τις χρησιµοποιεί στην επεξεργασία των δεδοµένων. Υποστηρίζει πράξεις µεταξύ αντικειµένων και των τοπολογιών τους (π.χ. µε αλληλεπίθεσης (Overlaying), ηµιουργία ζωνών (Buffering)) και παράγει νέες µορφές. Είναι δυνατό να δηµιουργήσει πίνακες και αναφορές. Παράγει θεµατικούς χάρτες. Η ψηφιακή τους µορφή είναι µετατρέψιµη µεγάλο αριθµό αντίστοιχων µορφών άλλων δηµοφιλών λογισµικών (π.χ. ArcGIS). Πλεονέκτηµα του Map 3D θεωρείται η ευκολία εισαγωγής χαρτογραφικών δεδοµένων από διάφορες πηγές και φυσικά από το εξαιρετικά δηµοφιλές AutoCAD. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 89

90 Β Επεξεργασία των γεωχωρικών δεδοµένων Ο σκοπός των εργασιών που έγιναν είναι η παραγωγή χαρτών χρήσιµων για την αξιολόγηση της καταλληλότητας προς πολεοδόµηση όλης της έκτασης της Ε, µε χρήση σε µεγάλο βαθµό υφιστάµενων δεδοµένων. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο τρόπος ενσωµάτωσης και χρήσης των γεωχωρικών δεδοµένων στο GIS. Εισαγωγή δεδοµένων. Όπως προαναφέρθηκε, τα βασικό δεδοµένα χαρτογράφησης ελήφθησαν από την µελέτη αναθεώρησης του ΓΠΣ, οπότε δεν έγιναν εργασίες γεωναφοράς σε αυτά. Για την ασφάλεια της εργασίας διευκρινίστηκε πώς έγινε η γεωναφορά των διαφόρων δεδοµένων που χρησιµοποιήθηκαν και οι πληροφορίες αυτές παρουσιάζονται παρακάτω. Τα δεδοµένα τοπογραφικού υποβάθρου είναι οι χάρτες ΓΥΣ κλίµακας 1: και τα διαγράµµατα ΓΥΣ κλίµακας 1: Οι χάρτες ΓΥΣ κλίµακας 1:50.000, έχουν συντεταγµένες (στις κορυφές του παραλληλογράµµου των ορίων του χάρτη και σε κάνναβο) σε ΕΓΣΑ 87. Ο χάρτης σαρώθηκε ψηφιακά (scan) Στις κορυφές των ορίων της εικόνας του χάρτη αυτού αποδίδονται οι αντίστοιχες συντεταγµένες, (µε χρήση της εντολής ALIGN) και έτσι γίνεται η γεωναφορά του χάρτη. Τα διαγράµµατα ΓΥΣ κλίµακας 1:5.000, έχουν συντεταγµένες (στις κορυφές των ορίων του χάρτη) στο προβολικό σύστηµα Hatt. Εποµένως οι συντεταγµένες αυτές θα πρέπει να µετατραπούν σε ΕΓΣΑ 87. Αυτό έγινε µε την χρήση του προγράµµατος COORD_GR. Στις κορυφές της ψηφιακά σαρωµένης (scan) εικόνας του χάρτη αυτού αποδίδονται οι αντίστοιχες συντεταγµένες, σε ΕΓΣΑ 87, όπως και προηγουµένως. Με παρόµοιο τρόπο γίνεται και η γεωναφορά σχεδίων τα οποία έχουν συντεταγµένες αυτών των τύπων (π.χ. χάρτης τύπων οικοτόπων). Με βάση τους χάρτες της ΓΥΣ, εισάγονται και άλλα στοιχεία, τα οποία έχουν τοποθετηθεί σε χάρτες υποβάθρων ΓΥΣ κλ. 1: ή 1:5.000 (π.χ. στοιχεία κατολισθήσεων που εντοπίστηκαν στο ύπαιθρο). Αρχικά γίνεται scan του χάρτη των ανωτέρω υποβάθρων στον οποίο έχουν σχεδιαστεί τα δεδοµένα που ενδιαφέρουν. Η γεωναφορά του σχεδίου γίνεται και πάλι µε χρήση της εντολής ALIGN, αλλά στην περίπτωση αυτή µε ταύτιση κοινών σηµείων του γεωναφερµένου υποβάθρου και νέου σχεδίου. Κατόπιν ακολουθεί ψηφιοποίηση των δεδοµένων που ενδιαφέρουν. Με ταύτιση κοινών σηµείων γίνεται και η εισαγωγή από άλλα υπόβαθρα χαρτών, µεγαλύτερης (λεπτοµερέστερης) ή µικρότερης κλίµακας. Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην ταύτιση των κοινών σηµείων. Ειδικά στην εισαγωγή στοιχείων µικρότερης κλίµακας, η έλλειψη ακρίβειας πρέπει να είναι γνωστή κατά την περαιτέρω χρήση του στοιχείου και ιδιαίτερα κατά την λήψη ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 90

91 σχετικών αποφάσεων (π.χ. ρήγµατα από τον Σεισµοτεκτονικό Χάρτη της Ελλάδας κλ. 1: ). Σε κάθε περίπτωση εισαγωγής στοιχείων πρέπει να γίνεται έλεγχος για την ύπαρξη χονδροειδών σφαλµάτων, τα οποία µπορεί να αποκαλύψουν λάθη της διαδικασίας ή των ιδίων των δεδοµένων. Στοιχεία εισήχθησαν επίσης από ορθοφωτοχάρτη για τον οποίο δεν βρήκαµε στοιχεία για την προέλευση του. Μεγάλος αριθµός δεδοµένων, κυρίως περιβαλλοντικού χαρακτήρα προέρχονται από την ιστοσελίδα geodata. Ακρίβεια Η επιδιωκόµενη οριζοντιογραφική ακρίβεια των δεδοµένων εξαρτάται από την κλίµακα παρουσίασης των χαρτών. Αυτή στην περίπτωση µας είναι 1: Η διακριτική ικανότητα των ανθρώπων είναι περίπου 0.25mm, δηλαδή η ακρίβεια των δεδοµένων θα πρέπει να είναι µικρότερη των 12.50m. Πίνακες των δεδοµένων και της επεξεργασίας τους. Οι επόµενοι πίνακας Β3, Β4 και Β5 παρουσιάζουν τα στοιχεία που χρησιµοποιήθηκαν, την προέλευση τους, την παρουσίαση τους σε χάρτες, τον τρόπο επεξεργασίας τους κ.ά. και οι πίνακες Β6 και Β7 τις επεξεργασίες που έγιναν για την εξαγωγή παράγωγων στοιχείων και την επόµενη χρήση τους στην εργασία. Όπως φαίνεται στους πίνακες, οι τρόποι ανάλυσης που χρησιµοποιήθηκαν κυρίως είναι οι επόµενες. Παραγωγή χάρτη κλίσεων. Έγινε µέσω των εντολών επεξεργασίας επιφανειών (επιλογή: surface) και ανάλυσης του Map 3D. Συγκεκριµένα από τα ψηφιοποιηµένα υψοµετρικά στοιχεία κατασκευάστηκε ψηφιακό µοντέλο εδάφους TIN. Στη συνέχεια (επιλογή: analysis) έγινε επεξεργασία (επιλογή: edit) βάσει των κλίσεων (επιλογή: slope) µε επιλογή των διαστηµάτων κλίσεων που ενδιέφεραν την εργασία και ζητείται η εµφάνιση (display) ζωνών κλίσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι στην περίπτωση αυτή γίνεται εµφάνιση του αποτελέσµατος (ζωνών κλίσεων) στην οθόνη ή προς εκτύπωση. ηλαδή αν και χρησιµοποιούνται ως εικόνα στην παραγωγή κάποιου χάρτη, δεν αποτελούν πολύγωνα τα οποία στη συνέχεια θα µπορούσαν νε υποβληθούν σε περαιτέρω επεξεργασία µε το GIS. Πράξεις χαρτών. Έγιναν µε πράξεις αλληλεπίθεσης (overlay), κυρίως επιπέδων (layers). ηµιουργία ζωνών (buffer). Αφορά σηµειακά, γραµµικά και επιφανειακά δεδοµένα. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 91

92 Στοιχείο Είδος * Πίνακας Β3 Βασικά χαρτογραφικά στοιχεία και ο τρόπος χρήσης τους Πηγή πληροφορίας που χρησιµοποιήθηκε Αρχική πηγή πληροφορίας Χάρτες στους οποίους παρουσιάζεται Περαιτέρω χρήση Ακτογραµµή (ισοδιάσταση 20m) Γ ΓΥΣ κλ. 1:5.000 Ισουψής 0m. ιόρθωση µετά από ερµηνεία ορθοφωτοχάρτη σε περιοχές αλλαγών λόγω έργων. Ψηφιοποιηµένη από το γεωλογικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004). Ισουψείς (ισοδιάσταση 20m) Γ ΓΥΣ κλ. 1:5.000 Ψηφιοποιηµένη από το γεωλογικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Ψηφιακό µοντέλο εδάφους, ζώνες κλίσεων, LQ1,LQ2, τσουνάµι Ψηφιακό µοντέλο εδάφους, ζώνες κλίσεων, LQ1,LQ2, τσουνάµι Ισουψείς 4m και 8m Γ ΓΥΣ κλ. 1:5.000 όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Ψηφιακό µοντέλο εδάφους, ζώνες κλίσεων, LQ1,LQ2, τσουνάµι Υψοµετρικά σηµείων κορυφών υψωµάτων και βυθισµάτων Σ ΓΥΣ κλ. 1:5.000 όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Ψηφιακό µοντέλο εδάφους, χάρτης κλίσεων Υδατορεύµατα µόνιµης ροής Γ ΓΥΣ κλ. 1:5.000 όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Ζώνη 20m πέριξ, διακοπή συνέχειας Υδατορεύµατα περιοδικής ροής Γ ΓΥΣ κλ. 1:5.000 όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Ζώνη 20m πέριξ, διακοπή συνέχειας Πηγή, πηγάδι, κρήνη Σ ΓΥΣ κλ. 1: όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ Όρια ήµου (πρώην) Ε ΦΕΚ, αποφάσεις, κλ. 1:5.000 Ψηφιοποιηµένη από το χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Θεσµοθετηµένο όριο οικισµού Ε όπως παραπάνω όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Ζώνη 800m οικισµού Ε όπως παραπάνω όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Πυκνοδοµηµένα όρια οικισµού Ε όπως παραπάνω όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ οµηµένη έκταση οικισµού Ε όπως παραπάνω όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Τµήµα Βόρειου Οδικού Άξονα Κρήτης, εθνικό και επαρχιακό οδικό δίκτυο Γ ιάφορες πηγές Ψηφιοποιηµένο από το χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: *Είδος: Σ: σηµειακό, Γ: γραµµικό, Ε: επιφανειακό +Ζώνη: δηµιουργία νέου πολυγώνου το οποίο περιέχει το αρχικό και ζώνη πέριξ αυτού ΓΑ, Γυπ, ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Ζώνη χαρτογράφησης (100m πέριξ) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 92

93 Στοιχείο Γεωλογικοί σχηµατισµοί και η ονοµασία τους Είδος* Πίνακας Β4 Γεωλογικά χωρικά δεδοµένα και ο τρόπος χρήσης τους Αρχική πηγή πληροφορίας Πηγή πληροφορίας Χάρτες στους οποίους που παρουσιάζεται χρησιµοποιήθηκε (ή χρησιµοποιούνται χωρίς να παρουσιάζονται Ε ΙΓΜΕ κλ. 1: Ψηφιοποιηµένοι από το γεωλογικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004). Τα πολύγωνα κάθε σχηµατισµού είναι ενταγµένα σε ένα layer Ρήγµατα και ονοµασία τους Γ ΙΓΜΕ κλ. 1:50.000, σεισµοτεκτονικός. ΙΓΜΕ κλ. 1: , Λέκκας Ε. κ.ά., 1998 & 2004 κλ. 1:5.000 αυτούσιοι) ΓΑ, (Γυπ, ΓΒ) Περαιτέρω χρήση Χαρακτηρισµός υδροπερατότητας, παραγωγή πολυγώνων: Μ1, LQ1,LQ2,mt, s όπως παραπάνω ΓΑ, (ΓΒ) Χαρακτηρισµός ενεργών ρηγµάτων βάσει βιβλιογραφίας Επιλογή ενεργών ρηγµάτων (οπτική επιλογή και ένταξη σε νέο layer ) Παράταξη και κλίση στρωµάτων Σ ΙΓΜΕ κλ. 1: όπως παραπάνω (ένα ΓΑ layer) Απόκρηµνες εκτάσεις Ε ΓΥΣ κλ. 1: όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ +Ζώνη 20m πέριξ Κατακόρυφα πρανή γύρω από κοίτες και ακτές Γ ΓΥΣ κλ. 1: όπως παραπάνω ΓΑ, Γυπ, ΓΒ Σχεδίαση πολυγώνου µεταξύ απέναντι κατακόρυφων πρανών Ολισθήσεις εδαφών & αποκολλήσεις και πτώσεις βραχοτεµαχίων Ε Εντοπισµός από συνεντεύξεις και επισκέψεις στην περιοχή. Τοποθέτηση σε χάρτη ΓΥΣ κλ. 1: Ζώνη 20m πέριξ, επιφάνεια µεταξύ όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ Όριο περιοχής εδαφικών ολισθήσεων (επιλογή layer) Περιοχές έντονης διάβρωσης Ε όπως παραπάνω όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ ER: Επιλογή πολυγώνων (επιλογή layer) Ερπυσµοί Ε όπως παραπάνω όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ CR: Επιλογή πολυγώνων (επιλογή layer) Περιοχές που πληµµυρίζουν ή κινδυνεύουν από πληµµύρες: σε περιοχές µικρών κλίσεων στο εσωτερικό κοιλάδων ή υδατορευµάτων Ε Εντοπισµός από γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά, σε χάρτη ΓΥΣ κλ. 1:5.000 όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ 5: Επιλογή πολυγώνων (επιλογή layer) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 93

94 Στοιχείο Είδος* Πίνακας Β4 Γεωλογικά χωρικά δεδοµένα και ο τρόπος χρήσης τους Αρχική πηγή πληροφορίας Πηγή πληροφορίας Χάρτες στους οποίους που παρουσιάζεται χρησιµοποιήθηκε (ή χρησιµοποιούνται χωρίς να παρουσιάζονται αυτούσιοι) Περαιτέρω χρήση Επιφανειακές εµφανίσεις καρστικών εγκοίλων Περιοχές ύπαρξης υπόγειων καρστικών εγκοίλων (µε πιθανότητα παρουσίας υψηλή ή χαµηλή) Περιοχή κατάκλυσης, εάν συµβεί θραύση του φράγµατος µε πλήρη τον ταµιευτήρα Ε ΓΥΣ κλ. 1: όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ Συσχέτιση µε παρουσία καρστικού γεωλογικού σχηµατισµού. +Ζώνη 30m πέριξ Ε ΓΥΣ κλ. 1: όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ επιλογή πολυγώνων (layer) Ε Μελέτη ΟΑ ΥΚ (2005). Κλ. 1:5.000 Παράταξη και κλίση στρωµάτων Σ ΙΓΜΕ κλ. 1: όπως παραπάνω (ένα layer) Γεωτρήσεις ύδρευσης ΟΑ ΥΚ Σ Πίνακας συντεταγµένων γεωτρήσεων (σε ΕΓΣΑ 87) από ΟΑ ΥΚ Λεκάνες απορροής Ε Εντοπισµός από γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά, σε χάρτη ΓΥΣ κλ. 1: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: *Είδος: Σ: σηµειακό, Γ: γραµµικό, Ε: επιφανειακό +Ζώνη: δηµιουργία νέου πολυγώνου το οποίο περιέχει το αρχικό και ζώνη πέριξ αυτού όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ επιλογή πολυγώνου (layer) ΓΑ όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ, Γυπ, Πα, Πβ Εκτίµηση περιοχής προστασίας (layer) όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ, Γυπ, Πα, Πβ Εµβαδοµετρήσεις λεκανών µε τη χρήση του software Χρήση στο κείµενο ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 94

95 Στοιχείο Είδος * Πίνακας Β5 Λοιπά περιβαλλοντικά χωρικά δεδοµένα και ο τρόπος χρήσης τους Αρχική πηγή Πηγή πληροφορίας που Χάρτες στους οποίους πληροφορίας χρησιµοποιήθηκε παρουσιάζεται Περαιτέρω χρήση Ειδική Ζώνη ιατήρησης (ΕΖ ή SAC)(δικτύου ΝΑΤURA 2000) Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ ή SPA) (δικτύου ΝΑΤURA 2000) Τύποι Οικοτόπων στην ΖΕ Ε Παππάς Ευ. κ.ά., 2001 ΥΠΕΧΩ Ε, κλ. 1:45.000, χαρτί Καταφύγια άγριας ζωής (ΚΑΖ) Ε Ψηφιακά δεδοµένα geodata Corine Land Cover 2000 Ε ψηφιακά δεδοµένα geodata Αλσύλιο δασαρχείου Ε χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) Υγρότοποι Ε Ψηφιακά δεδοµένα WWF Ελλάς & ΕΚΒΥ Μικρός νησιωτικός υγρότοπος Ε ΦΕΚ ΑΑΠ 229/2012, εικόνα χάρτη ΓΥΣ, κλ. 1: Ψηφιακά δεδοµένα geodata Ρύπανση περιβάλλοντος και Ε Εντοπισµός από υποβαθµισµένες περιοχές (ΓΠΕ) συνεντεύξεις και επισκέψεις στην περιοχή. Τοποθέτηση Ε Ψηφιακή βάση Natura 2000 (έκδοση 2000). Έλεγχος µε δεδοµένα geodata παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Αξιολόγηση στον ΠΒ Ε όπως παραπάνω παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Αξιολόγηση στον ΠΒ παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Εξαγωγή κάλυψης εδάφους Χαρακτηρισµός δασικής κάλυψης Εντοπισµός οικότοπων προτεραιότητας Αξιολόγηση στον ΠΒ παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Αξιολόγηση στον ΠΒ παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Εντοπισµός δασικής κάλυψης ( άσος πλατυφύλλων, Μεταβατικές δασώδεις και θαµνώδεις εκτάσεις, Σκληροφυλλική βλάστηση) Χαρακτηρισµός δασικής κάλυψης Αξιολόγηση στον ΠΒ Ψηφιοποιηµένη από το χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) ΠΑ, ΠΒ ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια Χαρακτηρισµός δασικής κάλυψης Αξιολόγηση στον ΠΒ παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Αξιολόγηση στον ΠΒ σύγκριση δεδοµένων geodata µε πολύγωνο δεδοµένων WWF Ελλάς (ταυτίζονται) Ψηφιοποιηµένη από το γεωλογικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) ΠΑ, ΠΒ ΓΑ,ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Αξιολόγηση στον ΠΒ Αξιολόγηση στον ΠΒ 95

96 Στοιχείο Είδος * Πίνακας Β5 Λοιπά περιβαλλοντικά χωρικά δεδοµένα και ο τρόπος χρήσης τους Αρχική πηγή Πηγή πληροφορίας που Χάρτες στους οποίους πληροφορίας χρησιµοποιήθηκε παρουσιάζεται Περαιτέρω χρήση Περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν στο πεδίο (ΓΠ) Εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων (ΕΕΛ) πόλης Ρεθύµνου Θέσεις προβλεπόµενων αποκεντρωµένων ΕΕΛ Χώρος ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριµµάτων, λύµατα σε χάρτη ΓΥΣ κλ. 1: Ε όπως παραπάνω Ψηφιοποιηµένη από το γεωλογικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) Ε Ερµηνεία Ψηφιοποιηµένη από το ορθοφωτοχάρτη και γεωλογικό τµήµα µελέτης επισκέψεις στην ΓΠΣ (2004) περιοχή. Σ Ε Ψηφιακά δεδοµένα µελέτης (ΝΑΜΑ ΑΕ κ.ά., 2008). χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ, Ψηφιακά δεδοµένα Κοιµητήρια Ε χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ, Ψηφιακά δεδοµένα ΓΑ,ΓΒ, ΠΑ, ΠΒ Περιοχή προστασίας πεδίου γεωτρήσεων Υδατοπιθανές περιοχές για υπόγεια νερά ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: *Είδος: Σ: σηµειακό, Γ: γραµµικό, Ε: επιφανειακό +Ζώνη: δηµιουργία νέου πολυγώνου το οποίο περιέχει το αρχικό και ζώνη πέριξ αυτού Αξιολόγηση στον ΠΒ ΠΑ, ΠΒ Βρίσκονται εκτός του ορίου εργασίας +Ζώνη 250m πέριξ Αξιολόγηση στον ΠΒ παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Ζώνη 250m πέριξ Αξιολόγηση στον ΠΒ παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Αξιολόγηση στον ΠΒ παραπλεύρως ΠΑ, ΠΒ Ζώνη 250m πέριξ Αξιολόγηση στον ΠΒ Ε γεωλογικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) όπως παραπάνω ΓΑ, ΓΒ, Γυπ Αξιολόγηση στον ΠΒ Ε Μονόπωλης. (2004) Ψηφιακά δεδοµένα µελέτης ΓΑ, ΓΒ, Γυπ Αξιολόγηση στον ΠΒ (ΝΑΜΑ ΑΕ κ.ά., 2008) ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 96

97 Πίνακας Β6 Επεξεργασίες για την εξαγωγή παράγωγων στοιχείων Παράγωγα στοιχεία Χρησιµοποιούµενα στοιχεία Επεξεργασία Περαιτέρω χρήση Ψηφιακό µοντέλο εδάφους Ισουψείς Παρουσιάζεται στο κείµενο ζώνες κλίσεων Zώνη κλίσεων 0%-4% Ψηφιακό µοντέλο εδάφους Παρουσιάζεται στο κείµενο ζώνες γεωλογικής καταλληλότητας, Αξιολόγηση: Βγ Zώνες κλίσεων 4%-35% Ψηφιακό µοντέλο εδάφους Παρουσιάζεται στο κείµενο ζώνες γεωλογικής καταλληλότητας, Αξιολόγηση: Aγ Zώνες κλίσεων 35%-50% Ψηφιακό µοντέλο εδάφους Παρουσιάζεται στο κείµενο ζώνες γεωλογικής καταλληλότητας, Μ1, sc, Αξιολόγηση: Βγ ή Γγ Zώνες κλίσεων 50%-100% Ψηφιακό µοντέλο εδάφους Παρουσιάζεται στο κείµενο ζώνες γεωλογικής καταλληλότητας, Αξιολόγηση: Γγ Zώνες κλίσεων >100% Ψηφιακό µοντέλο εδάφους Παρουσιάζεται στο κείµενο ζώνες γεωλογικής καταλληλότητας, Αξιολόγηση: Γγ LQ1 LQ2 Τσουνάµι Περιοχές µικρών κλίσεων στο εσωτερικό κοιλάδων ή υδατορευµάτων ή, σε περιοχές µε ασαφή συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου. Περιοχές µε ασαφή συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου Ισουψείς 0m και 4m Όριο Ε Γεωλογικοί σχηµατισµοί: Παράκτιες άµµοι (s) & αλλουβιακές αποθέσεις (al) Ισουψείς 4m και 20m Όριο Ε Γεωλογικοί σχηµατισµοί: Παράκτιες άµµοι (s) & αλλουβιακές αποθέσεις (al) Ισουψείς 0m και 8m Όριο Ε Πολύγωνο περιοχής µικρών κλίσεων στο εσωτερικό κοιλάδων ή υδατορευµάτων Υδατορεύµατα µόνιµης ροής Υδατορεύµατα περιοδικής ροής Από τις ισουψείς και το όριο παράγεται ένα πολύγωνο. Εντός αυτού επιλέγονται οι εκτάσεις των s και al (µε βάση: layer) Από τις ισουψείς και το όριο παράγεται ένα πολύγωνο. Εντός αυτού επιλέγονται οι εκτάσεις των s και al (µε βάση: layer) Από τις ισουψείς και το όριο παράγεται ένα πολύγωνο. Οπτική επιλογή Τοπολογία δικτύου των παραπλεύρως Οπτικός εντοπισµός διακοπής τους εκτός ακτογραµµής ή άλλου κλάδου Οπτική επιλογή διακοπής & απόδοση Αξιολόγηση: Βγ Αξιολόγηση: Βγ Αξιολόγηση: Βγ Περιοχές που πληµµυρίζουν ή κινδυνεύουν από πληµµύρες: σε περιοχές µικρών κλίσεων στο εσωτερικό κοιλάδων ή υδατορευµάτων ή, σε περιοχές µε ασαφή συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου, Αξιολόγηση: Βγ Όπως παραπάνω. εν είναι επιφάνεια, αλλά αποδίδεται µε σύµβολο για τον εντοπισµό του προβλήµατος. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 97

98 Πίνακας Β6 Επεξεργασίες για την εξαγωγή παράγωγων στοιχείων Παράγωγα στοιχεία Χρησιµοποιούµενα στοιχεία Επεξεργασία Περαιτέρω χρήση Οι κοίτες των υδατορευµάτων (ζώνη 20m περί την κοίτη) Υδατορεύµατα µόνιµης ροής Υδατορεύµατα περιοδικής ροής συµβόλου Τοπολογία δικτύου των παραπλεύρως Buffer 20m γύρω τους Κατακόρυφα πρανή γύρω από κοίτες και ακτές Κατακόρυφα πρανή γύρω από κοίτες Σχεδίαση πολυγώνου µεταξύ απέναντι κατακόρυφων πρανών γύρω από κοίτες Περιοχή κατάκλυσης, εάν συµβεί Μελέτη ΟΑ ΥΚ (2005). Κλ. 1:5.000 επιλογή πολυγώνου (layer) Αξιολόγηση: Βγ θραύση του φράγµατος µε πλήρη τον ταµιευτήρα Περιοχές καλυπτόµενες από ΙΓΜΕ κλ. 1: επιλογή πολυγώνων (layer) Αξιολόγηση: Βγ τεχνητές αποθέσεις (mt) Παράκτιες άµµοι (s) ΙΓΜΕ κλ. 1: επιλογή πολυγώνων (layer) Αξιολόγηση: Γγ Σύγχρονα πλευρικά κορήµατα και Ζώνες κλίσεων 35-50% και % Επιφάνειες των παραπλεύρως ζωνών Αξιολόγηση: Γγ κώνοι κορηµάτων σε περιοχές µε και >100% κλίσεων εδαφικές κλίσεις µεγαλύτερες του Γεωλογικός σχηµατισµός: Πλευρικά Εντός αυτού επιλέγονται οι εκτάσεις 35%. κορήµατα και κώνοι κορηµάτων (sc) των sc (µε βάση: layer) Περιοχή ερυθρών ερυθροκάστανων σχηµατισµών (M1) Ολισθήσεις εδαφών & αποκολλήσεις και πτώσεις βραχοτεµαχίων & Περιοχές έντονης διάβρωσης & Ερπυσµοί Επιφανειακές εµφανίσεις καρστικών εγκοίλων Περιοχές ύπαρξης υπόγειων καρστικών εγκοίλων (µε πιθανότητα παρουσίας υψηλή) Ζώνες κλίσεων 35-50% και % και >100% Γεωλογικός σχηµατισµός: ερυθροί ερυθροκάστανοι σχηµατισµοί (M1) Εντοπισµός από συνεντεύξεις και επισκέψεις στην περιοχή. Τοποθέτηση σε χάρτη ΓΥΣ κλ. 1: Ψηφιοποίηση. ΓΥΣ κλ. 1: ΓΥΣ κλ. 1: Επιφάνειες των ζωνών κλίσεων 35-50% Εντός αυτού επιλέγονται οι εκτάσεις των Μ1 (µε βάση: layer) Οι κοίτες των υδατορευµάτων (ζώνη 20m περί την κοίτη) καθώς και οι περιοχές µεταξύ κατακόρυφων πρανών γύρω από κοίτες. Αξιολόγηση: Γγ Όπως παραπάνω Αξιολόγηση: Γγ επιλογή πολυγώνων (µε βάση: ιδιότητα) Αξιολόγηση: Γγ επιλογή πολυγώνων (layer) Buffer 30m γύρω τους επιλογή στοιχείου (layer) Buffer 20m γύρω τους Επιφανειακές εµφανίσεις καρστικών εγκοίλων και ζώνη 30m γύρω τους. Αξιολόγηση: Γγ Περιοχές ύπαρξης υπόγειων καρστικών εγκοίλων (µε πιθανότητα παρουσίας υψηλή ή χαµηλή). Αξιολόγηση: Γγ Περιοχές ύπαρξης υπόγειων ΓΥΣ κλ. 1: επιλογή πολυγώνων (layer) Περιοχές ύπαρξης υπόγειων καρστικών ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 98

99 Πίνακας Β6 Επεξεργασίες για την εξαγωγή παράγωγων στοιχείων Παράγωγα στοιχεία Χρησιµοποιούµενα στοιχεία Επεξεργασία Περαιτέρω χρήση καρστικών εγκοίλων (µε πιθανότητα παρουσίας χαµηλή) Ρήγµα ενεργό Χαρακτηρισµός ενεργών ρηγµάτων βάσει βιβλιογραφίας Λέκκας Ε. κ.ά., 1998 & 2004 κλ. 1:5.000 Buffer 30m γύρω τους Επιλογή ενεργών ρηγµάτων ((layer) εγκοίλων (µε πιθανότητα παρουσίας υψηλή ή χαµηλή). Αξιολόγηση: Γγ Ρήγµα ενεργό κατά τη βιβλιογραφία Αξιολόγηση: Γγ ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στη στήλη «περαιτέρω χρήση» αναφέρεται «Αξιολόγηση:» και εννοείται ότι στο αντίστοιχο γεωδεδοµένο αποδίδεται χαρακτηρισµός καταλληλότητας για πολεοδόµηση Α, Β, Γ (Απ, Βπ, Γπ ή και Αγ, Βγ, Γγ για τα περιβαλλοντικά και γεωλογικά θέµατα αντίστοιχα ). Στη συνέχεια ο χαρακτηρισµός αυτός χρησιµοποιείται για την παραγωγή των σχεδίων συνοπτικής παρουσίασης της καταλληλότητας βάσει γεωλογικών και λοιπών περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών καθώς και της σύνθεσης τους. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 99

100 Πίνακας Β7 Επεξεργασίες για την εξαγωγή παράγωγων στοιχείων Παράγωγα στοιχεία Χρησιµοποιούµενα στοιχεία Επεξεργασία Περαιτέρω χρήση Αξιολόγηση: του: Ειδική Ζώνη ιατήρησης (ΕΖ ή SAC) (δικτύου ΝΑΤURA 2000) Αξιολόγηση: του: Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ ή SPA) (δικτύου ΝΑΤURA 2000) Οικότοποι προτεραιότητας εντός δικτύου Natura 2000 Ψηφιακή βάση Natura 2000 (έκδοση 2000). Έλεγχος µε δεδοµένα geodata Ένταξη στο layer Natura Επιλογή layer Αξιολόγηση: Βπ όπως παραπάνω όπως παραπάνω Αξιολόγηση: Βπ Τύποι Οικοτόπων στην ΖΕ (Παππάς Ευ. κ.ά., 2001 ΥΠΕΧΩ Ε, κλ. 1:45.000) Scan και εισαγωγή εικόνας Γεωναφορά βάσει συντεταγµένων του Σχεδίου (ΕΓΣΑ 87) Ψηφιοποίηση πολυγώνων και απόδοση κοινού χαρακτηριστικού σε κάθε τύπο οικοτόπων Επιλογή πολυγώνων (µε βάση τα χαρακτηριστικά των «Οικοτόπων προτεραιότητας») άση και δασικές εκτάσεις Αξιολόγηση: Γπ Καταφύγια άγριας ζωής (ΚΑΖ) Ψηφιακά δεδοµένα geodata Επιλογή πολυγώνου (layer) Αξιολόγηση: Γπ Περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν στο πεδίο (ΓΠ) Ψηφιοποιηµένη από το γεωλογικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) Επιλογή πολυγώνων (layer) Αξιολόγηση: Γπ Υγρότοποι Ψηφιακά δεδοµένα WWF Ελλάς Επιλογή πολυγώνων (layer) Αξιολόγηση: Γπ Μικρός νησιωτικός υγρότοπος Ψηφιακά δεδοµένα geodata Επιλογή πολυγώνων (layer) Αξιολόγηση: Γπ άση και δασικές εκτάσεις Corine Land Cover 2000, ψηφιακά δεδοµένα Αξιολόγηση: Γπ άση και δασικές εκτάσεις άση και δασικές εκτάσεις άση Αλσύλλιο δασαρχείου Ψηφιοποιηµένη από το χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) Τύποι Οικοτόπων στην ΖΕ Παππάς Ευ. κ.ά., 2001 ΥΠΕΧΩ Ε, επιλογή πολυγώνων (µε βάση τo χαρακτηριστικά (κωδικούς του Corine Land Cover ) των: άσος πλατυφύλλων, Μεταβατικές δασώδεις και θαµνώδεις εκτάσεις, Σκληροφυλλική βλάστηση) Επιλογή πολυγώνου (layer) Επιλογή πολυγώνων (µε βάση τα χαρακτηριστικά των «Platanus orientalis Αξιολόγηση: Γπ Αξιολόγηση: Γπ ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 100

101 Πίνακας Β7 Επεξεργασίες για την εξαγωγή παράγωγων στοιχείων Παράγωγα στοιχεία Χρησιµοποιούµενα στοιχεία Επεξεργασία Περαιτέρω χρήση κλ. 1:45.000, χαρτί (επεξεργασµένο ήδη όπως αναφέρεται σε προηγούµενο σηµείο) Περιοχές επιβάρυνσης Ψηφιοποιηµένη από το γεωλογικό γεωπεριβάλλοντος (ΓΠΕ) τµήµα µελέτης Υδατοπιθανές περιοχές για Ψηφιακά δεδοµένα µελέτης (ΝΑΜΑ ΑΕ υπόγεια νερά κ.ά., 2008) Περιοχή προστασίας πεδίου Ψηφιοποιηµένη από το γεωλογικό γεωτρήσεων τµήµα µελέτης ΓΠΣ (2004) Χώρος ανεξέλεγκτης διάθεσης χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ, απορριµµάτων, λύµατα Ψηφιακά δεδοµένα Κοιµητήρια χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ, Θέσεις τοπικών εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυµάτων (ΕΕΛ) Ψηφιακά δεδοµένα Ψηφιακά δεδοµένα µελέτης (ΝΑΜΑ ΑΕ κ.ά., 2008) και iquidambar orientalis (Platanion orientalis») Επιλογή πολυγώνων (layer) Επιλογή πολυγώνων (layer) Επιλογή πολυγώνων (layer) Επιλογή πολυγώνων (layer) Επιλογή σηµείων (layer)buffer 250m γύρω τους Επιλογή σηµείων (layer)υ) Buffer 250m γύρω τους Αξιολόγηση: Βπ Αξιολόγηση: Βπ Αξιολόγηση: Βπ Αξιολόγηση: Βπ Ζώνη 250m από κοιµητήρια Αξιολόγηση: Βπ Ζώνη 250m από τις θέσεις τοπικών ΕΕΛ Αξιολόγηση: Βπ Ζώνη 25m από τις γραµµές µεταφοράς 150KV, Αξιολόγηση: Βπ Γραµµές µεταφοράς ηλεκτρισµού υψηλής τάσης χωροταξικό τµήµα µελέτης ΓΠΣ, Ψηφιακά δεδοµένα Επιλογή γραµµών (layer) Buffer 25m γύρω τους ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στη στήλη «περαιτέρω χρήση» αναφέρεται «Αξιολόγηση:» και εννοείται ότι στο αντίστοιχο γεωδεδοµένο αποδίδεται χαρακτηρισµός καταλληλότητας για πολεοδόµηση Α, Β, Γ (Απ, Βπ, Γπ ή και Αγ, Βγ, Γγ για τα περιβαλλοντικά και γεωλογικά θέµατα αντίστοιχα ). Στη συνέχεια ο χαρακτηρισµός αυτός χρησιµοποιείται για την παραγωγή των σχεδίων συνοπτικής παρουσίασης της καταλληλότητας βάσει γεωλογικών και λοιπών περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών καθώς και της σύνθεσης τους. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 101

102 ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 102

103 Β.1.5. Χάρτες Στην εργασία περιλαµβάνονται οι εξής χάρτες: Ο χάρτης ΤΟΠΟ, κλ. 1: Παρουσιάζει την περιοχή της εργασίας και διάφορα γενικά χαρακτηριστικά της, σε υπόβαθρο που προέρχεται από τη σύνθεση αποσπασµάτων των χαρτών κλ. 1: της ΓΥΣ. Ο χάρτης ΓΑ, κλ. 1: Περιέχει το µέρος της γεωµορφολογικής, γεωλογικής και τεχνικογεωλογικής πληροφορίας που συγκεντρώθηκε και αξιολογήθηκε ως χρήσιµη για τους σκοπούς της µελέτης και ήταν δυνατό να παρουσιαστεί σε µορφή χάρτη. Με συσχέτιση και αξιολόγηση των στοιχείων αυτών παράγεται ο χάρτης ΓΒ. Ο χάρτης Γυπ, κλ. 1: Παρουσιάζει τα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά των γεωλογικών σχηµατισµών, περιοχές µε βεβαιωµένους ή πιθανά σηµαντικούς υπόγειους υδατικούς πόρους και διάφορα άλλα γεωπεριβαλλοντικά στοιχεία. Ο χάρτης ΓΒ κλ. 1: Περιέχει τα συµπεράσµατα και τις προτάσεις της γεωλογικής διερεύνησης για διάφορες ζώνες, που καθορίστηκαν µε γεωλογικά κριτήρια. Ο χάρτης ΠΑ, κλ. 1: Περιέχει το µέρος της περιβαλλοντικής πληροφορίας που συγκεντρώθηκε και αξιολογήθηκε ως χρήσιµη για τους σκοπούς της µελέτης και ήταν δυνατό να παρουσιαστεί σε µορφή χάρτη. Με συσχέτιση και αξιολόγηση των στοιχείων αυτών παρήχθη ο επόµενος χάρτης. Ο χάρτης ΠΒ κλ. 1: Περιέχει τα συµπεράσµατα και τις προτάσεις της περιβαλλοντικής διερεύνησης, ανά ζώνη που καθορίστηκε µε περιβαλλοντικά κριτήρια. Από το Β1 Στάδιο της µελέτης «Αναθεώρηση ΓΠΣ ήµου Ρεθύµνης» (κλ. 1:20.000, µετά από σµίκρυνση της αρχικής κλίµακας 1:10.000) Χάρτης Π.2α. Χρήσεις γης και Προστασία περιβάλλοντος Χάρτης Π.2β. Χρήσεις γης και Προστασία περιβάλλοντος Χάρτης Π.3α. Πολεοδοµική Οργάνωση Χάρτης Π.3β. Πολεοδοµική Οργάνωση ΣΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Σχέδιο ΣΓ. Χαρακτηρισµός ως προς την καταλληλότητα περιοχών προς πολεοδόµηση, µε γεωλογικά κριτήρια. Σχέδιο ΣΠ. Χαρακτηρισµός ως προς την καταλληλότητα περιοχών προς πολεοδόµηση, µε περιβαλλοντικά κριτήρια. Σχέδιο ΣΓΠ. Χαρακτηρισµός ως προς την καταλληλότητα περιοχών προς πολεοδόµηση, µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 103

104 Β.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ Β.2.1. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Β Ενότητες του γεωµορφολογικού αναγλύφου και κλίσεις του εδάφους Ο ήµος Ρεθύµνου βρίσκεται στη βόρεια Κρήτη και έχει ακτογραµµή µήκους 11,9km στο Κρητικό Πέλαγος, το µεγαλύτερο µήκος της οποίας είναι αµµώδης. Στον ήµο µπορούν να διακριθούν οι εξής γεωµορφολογικές ενότητες:: Παράκτια πεδινή περιοχή, στο βόρειο τµήµα του ήµου. Σ αυτήν εκβάλλει το µεγαλύτερο µέρος των υδατορευµάτων της περιοχής του ήµου. Λοφώδης ζώνη µεταξύ της παράκτιας ζώνης και του όρους Βρύσινας. Η περιοχή αποτελεί επίπεδη ιζηµατογενή επιφάνεια του Νεογενούς, η οποία έχει κατατµηθεί και διαρέεται από χειµάρρους µε πολύ απότοµες και βαθείς κοιλάδες. Η περιοχή αυτή εκτείνεται από δυτικά µέχρι τα ανατολικά όρια του ήµου. Το ύψωµα του Βρύσινα που βρίσκεται στην κεντρική περιοχή της έκτασης. Η περιοχή στα δυτικά του Βρύσινα, όπου βρίσκεται το τεκτονικό βύθισµα των Αρµένων και κοιλάδες µε συνήθως ήπιες κλίσεις. Η λοφώδης περιοχή νοτίως του Βρύσινα, µε εκτάσεις σχετικά αυξηµένων κλίσεων. Το Πρασσιανό φαράγγι και η κοιλάδα νοτίως αυτού, µικρή έκταση της οποίας ανήκει στην έκταση του ήµου. Ο ήµος Ρεθύµνης βρίσκεται σε 22 σχετικά σηµαντικές λεκάνες απορροής (βλ. Σχ. ΓΑ). Ορεογραφία Χαρακτηριστικό της περιοχής του ήµου αποτελεί το ύψωµα του Βρύσινα, που καταλαµβάνει την κεντρική του περιοχή και είναι ορατό από τις περισσότερες περιοχές του. Σ αυτό βρίσκεται η υψηλότερη κορυφή του της περιοχής του ήµου, η κορυφή Άγιο Πνεύµα (857µ). Άλλες υψηλές κορυφές είναι οι: Κουλές (536µ), Βιγλοτόπι (597µ), Πύργος (637µ), Πατρέλλες (604µ). Κλίσεις του εδάφους. Με την χρήση της ψηφιακής µορφής των ισοϋψών και κατάλληλο πρόγραµµα ηλεκτρονικού υπολογιστή διαχωρίστηκαν ζώνες σε πέντε κατηγορίες κλίσεων και κατασκευάστηκε χάρτης κλίσεων. Για την εκπόνηση της εργασίας αυτής έγινε ψηφιοποίηση των ισοϋψών ανά 20m (από τα διαγράµµατα κλ. 1:5.000 της ΓΥΣ, ώστε να υπάρχει καλή ταύτιση του υποβάθρου µε αυτό που θα χρησιµοποιηθεί στο χωροταξικό τµήµα της µελέτης), καθώς και κάποιων χαµηλότερων παράκτιων. Οπωσδήποτε, χρήση µικρότερης ισοδιάστασης δίνει ακριβέστερα αποτελέσµατα, αλλά αυτό εκφεύγει από τις προδιαγραφές της παρούσας µελέτης. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 104

105 ιαχωρίστηκαν οι εξής ζώνες: Ζώνες κλίσεων 0 4%. Ζώνες κλίσεων 4 9%, ζώνες κλίσεων 9 20% και ζώνες κλίσεων 20 35%. Ζώνες κλίσεων 35 50%. Ζώνες κλίσεων %. Ζώνες κλίσεων > 100% Οι ζώνες κλίσεων παρουσιάζονται στο Σχέδιο ΓΒ. Οι ζώνες κλίσεων 4 9%, 9 20% και 20 35% παρουσιάζονται ενοποιηµένες για λόγους ευληπτότητας του σχεδίου, δεδοµένου ότι στην περιοχή παρουσιάζουν παρόµοια δυναµικά φαινόµενα. Β Υδρογραφικό δίκτυο και επιφανειακές λεκάνες απορροής Τα σηµαντικότερα υδατορεύµατα που διασχίζουν το ήµο από τα δυτικά προς τα ανατολικά είναι τα εξής: το Ατσιποπουλιανό Φαράγγι., στο δυτικό όριο. το Γαλλιανό Φαράγγι, του οποίου ένας κλάδος νοτιότερα ονοµάζεται ιχαλόρρεµα και διέρχεται µέσα από τον οικισµό Σωµατά. οι χείµαρροι Κριάρη, Καµαράκι (µε µεγάλο µήκος), Συνατσάκη και Κόρακας. Τα δύο τελευταία διέρχονται δυτικά και ανατολικά των Μικρών Ανωγείων αντιστοίχως. το Κουτσολίδι το οποίο διέρχεται από τους οικισµούς Μυσσίρια και Ρουσσοσπίτι. ο ποταµός Πλατανιάς ο οποίος βρίσκεται στα ανατολικά του ήµου, έχει µεγάλο µήκος και νοτιότερα διέρχεται από το Πρασιανό Φαράγγι. Σ αυτόν, σε περιοχή εκτός των ορίων του ήµου, βρίσκεται σε τελική φάση κατασκευής το φράγµα Ποταµών Αµαρίου, η λεκάνη κατάκλυσης του οποίου δεν έχει ακόµα αρχίσει να γεµίζει (2005). το ρέµα Πνιγµένου, στο ανατολικό όριο. στα νότια του ήµου συναντάµε την Ποταµίδα της οποίας ο µεγαλύτερος κλάδος της, έχει διεύθυνση Α. Επίσης σηµαντικό γεωµορφολογικό στοιχείο αποτελεί η κλειστή λεκάνη απορροής των Αρµένων. Οι κύριες λεκάνες απορροής της έκτασης του ήµου έχουν σχεδιαστεί στο Σχ. ΓΑ και παρουσιάζονται στον επόµενο πίνακα. Το υδρογραφικό δίκτυο έχει εξαχθεί από τα διαγράµµατα της ΓΥΣ κλ. 1: Στον πίνακα παρουσιάζονται οι σχέσεις θέσης οικισµού-λεκάνης απορροής και θέσης οικισµού-κοίτης υδατορεύµατος. Πιθανές πηγές ρύπανσης στις περιοχές των οικισµών που βρίσκονται εντός µιάς λεκάνης απορροής, είναι δυνατό να επιβαρύνουν τα επιφανειακά και πιθανά και τα υπόγεια νερά (εφ όσον τροφοδοτούνται απ αυτές) των κατάντη περιοχών της λεκάνης, όπου ίσως βρίσκονται άλλοι οικισµοί, δραστηριότητες ή γενικότερα θέσεις ενδιαφέροντος. Οικισµοί ή οι εκτάσεις που βρίσκονται πλησίον υδατορευµάτων, είναι δυνατό να πληγούν από πληµµύρες που προέρχονται από τα ανάντη των λεκανών απορροής, εφ όσον συντρέχει και η κατάλληλη µορφολογία της κοίτης. ιερεύνηση περιοχών κατάλληλων προς πολεοδόµηση µε γεωλογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια 105

106 Συµβολισµός λεκάνης στον χάρτη ΓΑ Έκταση (km 2 ) Πίνακας Γ1 Επιφανειακές λεκάνες απορροής Κύριο υδατόρευµα της λεκάνης Παρατηρήσεις Λ1 11,80 - Το µεγαλύτερο µέρος της λεκάνης απορροής βρίσκεται εκτός των ορίων της Ε Ρεθύµνης. Λ2 9,42 - Το µεγαλύτερο µέρος της λεκάνης απορροής βρίσκεται εκτός των ορίων της Ε Ρεθύµνης. Λ3 6,86 Ατσιποπουλιαν ό Λ4 1,61 - Η λεκάνη απορροής Λ4 στραγγίζει ποτάµι που πιθανώς διέρχεται εντός του οικισµού Γάλλος. Λ5 7,98 Γαλλιανό, ιχαλόρεµα Ρ. Λ6 1,01 Κριάρη Ρ. Λ7 1,70 - Λ8 2,86 Καµαράκη Ρ. Λ9 3,56 Συνατσάκη Ρ. Λ10 0,57 - Λ11 1,54 Κόρακας Ρ. Λ12 0,14 - Λ Λ14 0,13 - Λ15 0,38 - Λ16 6,00 Κουτσολίδι Ρ. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 106

107 Συµβολισµός λεκάνης στον χάρτη ΓΑ Έκταση (km 2 ) Λ17 108,78 (κατάντη του φράγµατ ος Ποταµών Αµαρίου έκταση 62,31 km2) Πίνακας Γ1 Επιφανειακές λεκάνες απορροής Κύριο υδατόρευµα της λεκάνης Πλατανιάς Π., Πρασιανό Παρατηρήσεις Τµήµα των απορροών της λεκάνης, προερχόµενες από έκταση 62,31 km2 δεσµεύονται στο φράγµα Ποταµών Αµαρίου. Λ17α 15,50 - Η Λ17α αποτελεί υπολεκάνη της Λ17. Οριακή προσέγγιση της κοίτης στον οικισµό του Αγίου Μάρκου. Λ17α1 0,77 - Η Λ17α1 αποτελεί υπολεκάνη της Λ17α. Λ17β 30,91 Πλατανιάς Π., Πρασιανό Η Λ17β αποτελεί υπολεκάνη της Λ17. Η κύρια κοίτη της υπολεκάνης Λ17β συµβάλλει στον Π. Πλατανιά κατάντη του φράγµατος Ποταµών Αµαρίου και ανάντη του Πρασσιανού φαραγγιού. Μικρό µέρος της βρίσκεται εκτός των ορίων της Ε Ρεθύµνης. Λ17γ 62,31 Πλατανιάς Π. Η Λ17γ αποτελεί υπολεκάνη της Λ17 και καταλήγει στο φράγµα Ποταµών Αµαρίου. Βρίσκεται εξ ολοκλήρου εκτός των ορίων της Ε Ρεθύµνης και ανάντη του Πρασσιανού φαραγγιού. Λ18 7,14 Πνιγµένου Ρ. Λ19 36,02 Ποταµίδα Λ20 4,83 - Κλειστή υδρολογική λεκάνη η οποία καταλήγει σε καταβόθρες βόρεια της. Περιοδικά συµβαίνουν κατακλύσεις χαµηλών περιοχών των πεδινών εκτάσεων. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 107

108 Συµβολισµός λεκάνης στον χάρτη ΓΑ Έκταση (km 2 ) Πίνακας Γ1 Επιφανειακές λεκάνες απορροής Κύριο υδατόρευµα της λεκάνης Παρατηρήσεις Λ20α 0,25 - Η Λ20α αποτελεί υπολεκάνη της Λ20 και βρίσκεται ανάντη του θεσµοθετηµένου ορίου του οικισµού Αρµένοι. Τα πολλά µικρά υδατορεύµατα της διέρχονται από τον οικισµό. Λ21 0,26 - Κλειστή υδρολογική λεκάνη η οποία καταλήγει πιθανώς σε καταβόθρες. Λ22 6,63 - Το µεγαλύτερο µέρος της λεκάνης απορροής βρίσκεται εκτός των ορίων της Ε Ρεθύµνης. Β Γεωµορφολογικές ενότητες που σχετίζονται µε πληµµυρικές καταστάσεις Ενότητες που σχετίζονται µε πληµµυρικές καταστάσεις είναι οι εξής: 1. Περιοχές µε κλίση 0%-4%: όπου παρουσιάζεται αυξηµένη πιθανότητα κατάκλυσης. Αυτές εντοπίστηκαν στα πλαίσια της γεωµορφολογικής ανάλυσης. 2. Περιοχές κοίτης των υδατορευµάτων καθώς και περιοχές µε ασαφή συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου. Οι περιοχές µε ασαφή συνέχεια του υδρογραφικού δικτύου εντοπίστηκαν σε κάποιες θέσεις και παρουσιάζονται στους χάρτες ΓΑ και ΓΒ. 3. Περιοχές ανεπαρκούς διατοµής κοίτης ή τεχνικών. Υπάρχουν τέτοιες περιοχές στην περιοχή της πόλης του Ρεθύµνου, οι οποίες έχουν πληγεί από πληµµύρες και αναφέρονται παρακάτω 4. Περιοχές όπου οικισµοί ή άλλες δραστηριότητες υφιστάµενες ή προβλεπόµενες, βρίσκονται κατάντη υψωµάτων, ακόµα και χωρίς εµφάνιση υδρογραφικού δικτύου. Επίσης, όλες οι θέσεις όπου κοίτες διέρχονται µέσα από δοµηµένες ή προς δόµηση εκτάσεις θα πρέπει να εξετάζονται ως προς την δυνατότητα να πληγούν από πληµµύρες. Αυτό προβλέπεται άλλωστε και από την υφιστάµενη νοµοθεσία, η οποία προβλέπει σ αυτές τις περιπτώσεις την οριοθέτηση της κοίτης µετά από ειδική µελέτη. Τα θέµατα αντιπληµµυρικής προστασία στον ήµο Ρεθύµνης χειρίζεται η ηµοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης ( ΕΥΑΡ). Η πόλη του Ρεθύµνου βρίσκεται στην επιµήκη παράκτια ζώνη όπου καταλήγει µεγάλος αριθµός χειµάρρων οι οποίοι αποχετεύουν τα επιφανειακά νερά των λεκανών απορροής τους µέσα από την πόλη (βλ. Σχ. ΓΑ και ΓΒ). ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 108

109 Η πόλη έχει ιδιαίτερα προβλήµατα από άποψη αντιπληµµυρικής προστασίας. Έχει πληγεί αρκετές φορές από σηµαντικές πληµµύρες (1999, 1991, 1984 και παλαιότερα), κυρίως στην κεντρική της περιοχή καθώς και στη Παλιά Πόλη αλλά και στις πεδινές περιοχές προς τα ανατολικά. Τα προβλήµατα προέρχονται κυρίως από τα όµβρια ύδατα της ανάντη περιοχής εκτός της πόλης του Ρεθύµνου, τα οποία συγκεντρώνονται σε χειµάρρους, όπου έχουν γίνει ορισµένα έργα διευθέτησης τους µέσα στην ίδια την πόλη. Στα φαινόµενα αυτά συνετέλεσε σε σηµαντικό βαθµό και ο περιορισµός εκτάσεων και διατοµών των υδατορευµάτων από την ανάπτυξη της πόλης. Στην Παλιά Πόλη, σε ηµέρες έντονης βροχόπτωσης παρουσιάζονταν παλαιότερα κατακλύσεις σχεδόν κάθε χρόνο. Έτσι υπήρξε η ανάγκη αντιµετώπισης του προβλήµατος των πληµµυρών και εκπονήθηκαν αρκετές µελέτες και κατασκευάστηκαν ορισµένα έργα. Σηµαντικά προβλήµατα έχει δηµιουργήσει ο χείµαρρος Καµαράκι, ο οποίος είναι καλυµµένος και διέρχεται από την περιοχή του ηµαρχείου. Για την αντιπληµµυρική προστασία του Ρεθύµνου κύρια από τον χείµαρρο Καµαράκι, όπως και από την ανάντη περιοχή Μασταµπά κατασκευάστηκε αγωγός εκτροπής του Καµαράκι στον χείµαρρο Κριάρη. Ο αγωγός εκτροπής ακολουθεί υπόγεια τις οδούς Μοάτσου και Κουµουνδούρου και έχει σχεδιασθεί για να παραλαµβάνει πληµµύρα περιόδου επαναφοράς µεγαλύτερης των Τ=30 χρόνια. Με την χρήση του υπερχειλιστή κατάντη, στην παλιά κοίτη αναµένεται Τ=50 χρόνια. Συµπληρωµατικά στο έργο αυτό θα λειτουργεί το δίκτυο οµβρίων της περιοχής Μασταµπά και ανατολικά αυτής µέχρι τα ανάντη της Εθνικής οδού Ηρακλείου Χανίων Ο χείµαρρος Κριάρη, στην περιοχή της πόλης έχει καλυφθεί και αποτελεί πλέον την οδό Κριάρη. Εκβάλλει στα δυτικά της Παλιάς Πόλης Ουσιαστική αντιπληµµυρική προστασία της Παλιάς Πόλης και της ανάντη περιοχής της, αναµένεται ότι θα επιτευχθεί µε την κατασκευή µιας λεκάνης εκτόνωσης της αιχµής πληµµυρών στον χείµαρρο Συνατσάκη και δύο λεκανών στον χείµαρρο Καµαράκι. Οι τρεις αυτές λεκάνες τοποθετούνται στις κοίτες των αντίστοιχων ρεµάτων σε θέσεις πάνω από την Εθνική οδό Ηρακλείου Χανίων (βλ. Σχ. ΓΑ). Τα έργα αυτά βρίσκονται υπό δηµοπράτηση (2005). Οι λύσεις αυτές βασίζονται στη δυνατότητα εκτόνωσης των πληµµυρίδων αιχµών σε ειδικά διαρρυθµισµένες ζώνες οι οποίες θα µπορούσαν να βρίσκονται ακόµα και µέσα στην πόλη (λεκάνες εκτόνωσης όπου συγκεντρώνονται τα πληµµυρικά νερά και µέχρι κάποιο όγκο ρυθµίζεται η εκροή τους). Οι λεκάνες αυτές µπορούν να χρησιµοποιηθούν σαν χώροι πρασίνου ή αναψυχής. Η αντιπληµµυρική διαµόρφωση του χειµάρρου Κόρακα βρίσκεται υπό µελέτη. Προβλέπεται η κάλυψη των χειµάρρων Κριάρι, Καµαράκι, Συνεπλάκη και Κόρακα περίπου µέχρι το όριο του σχεδίου πόλης, δηλαδή στην περιοχή ΒΟΑΚ. Τα ρέµατα στα φαράγγια Ατσιποπουλιανό και Γάλλου καθώς και τα µικρότερα µεταξύ τους, λόγω µορφολογίας και θέσης δεν έχουν δηµιουργήσει κάποιο πρόβληµα και ούτε αναµένεται ότι θα δηµιουργήσουν, εκτός αν καταληφθεί η κοίτη ή η εκβολή τους. Οµοίως δεν έχει υπάρξει πρόβληµα στον χείµαρρο Κουτσολίδι. Οι πληµµυρικές απορροές του π. Πλατανιά ελέγχονται πλέον σε σηµαντικό βαθµό από το φράγµα Ποταµών Αµαρίου. Οι φυσικές κοίτες των χειµάρρων εκτός του ότι συντελούν στην απορροή των πληµµυρικών απορροών, αποτελούν σηµαντικό στοιχείο του περιβάλλοντος και του τοπίου και είναι δυνατό ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 109

110 να βελτιώσουν την εικόνα της πόλης καθώς και γενικότερα τη ζωή σε αυτή. Συνιστάται λοιπόν, να διατηρούνται και να αναβαθµίζονται ως συστατικά του αστικού χώρου. Β Τεχνητές τροποποιήσεις του αναγλύφου και ιδιαίτερα του υδρογραφικού δικτύου Ανάντη της περιοχής µελέτης βρίσκεται το φράγµα Ποταµών Αµαρίου και ο ταµιευτήρας του. Βρίσκεται σε ανάντη θέση του Πρασιανού ποταµού (π. Πλατανιά). Η απόρριψη αδρανών υλικών στα απόκρηµνα πρανή των πολυάριθµων φαραγγιών του δήµου, αλλά και του νοµού, είναι κάτι αρκετά συνηθισµένο και συµβαίνει και από δηµόσιους φορείς αλλά και από ιδιώτες. Πλήττει όµως, και µάλλον ανεπανόρθωτα, χαρακτηριστικές εικόνες τις περιοχής (όπως π.χ. τα φαράγγια στο Ρέθυµνο και το φαράγγι του Αρκαδίου) και εποµένως πρέπει να αναγνωριστεί ως πρόβληµα και να µην επεκταθεί. Λεπτοµερέστερα το θέµα παρουσιάζεται στα τµήµατα της µελέτης που παρουσιάζουν τις επιβαρύνσεις του γεωπεριβάλλοντος Β.2.2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ Β Γενική γεωλογική δοµή της περιοχής Η γεωλογική δοµή της Κρήτης χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη κυρίως αλπικών και προαλπικών πετρωµάτων τα οποία συνθέτουν ένα πολύπλοκο οικοδόµηµα τεκτονικών καλυµµάτων (Φυτρολάκης 1980, Boneau 1984), τα οποία τοποθετούνται το ένα πάνω από το άλλο. Μεταξύ των ψηλών βουνών που σχηµατίζουν αυτά τα πετρώµατα, σχηµατίζονται λεκάνες που έχουν πληρωθεί από πολυάριθµα µετα-αλπικά ιζήµατα. Ανάλογα µε την τεκτονο-στρωµατογραφική τους θέση και την µεταµορφική τους ιστορία, οι αλπικές και προ-αλπικές ενότητες χωρίζονται σε δύο µεγάλες οµάδες, τα ανώτερα και τα κατώτερα καλύµµατα (Kilias 1993, Fassoulas 1995). Τα κατώτερα καλύµµατα, σε αντίθεση µε τα ανώτερα, δέχθηκαν κατά το άνω Ολιγόκαινο/κάτω Μειόκαινο, την επίδραση µιας µεταµόρφωσης υψηλής πίεσης/χαµηλής θερµοκρασίας. Η τοπική εξαφάνιση ολόκληρων καλυµµάτων ή πετρολογικών σχηµατισµών είναι συχνό φαινόµενο στην Κρήτη. Τα κατώτερα καλύµµατα περιλαµβάνουν τρεις επιµέρους ενότητες: α) Το κατώτερο και σχετικά αυτόχθονο κάλυµµα της ενότητας της Μάνης που περιλαµβάνει κυρίως τυπικούς πλακώδεις ασβεστόλιθους µε πυριτικές ενστρώσεις και κερατολιθικούς κονδύλους, αλλά επίσης και παχυστρωµατώδεις ασβεστολίθους, δολοµίτες, ασβεστολιθικά κροκαλοπαγή και φυλλιτικές-χαλαζιτικές παρεµβολές. Η σειρά αυτή έχει ηλικία από το Πέρµιο µέχρι το Ηώκαινο, είναι ηµιµεταµορφωµένη και ανήκει πιθανότατα στην Ιόνια ζώνη. Αποκαλύπτεται σε πολλές περιοχές του νησιού υπό µορφή τεκτονικού παραθύρου κάτω από τα αλλεπάλληλα επωθηµένα καλύµµατα. β) Πάνω στην ενότητα της Μάνης υπάρχει µια ενότητα από κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους έως µάρµαρα νηριτικής φάσης, γνωστή σαν σειρά Τρυπαλίου. Τα απολιθώµατα δίνουν ηλικία ανώτερο Τριαδικό-Λιάσιο. Για ορισµένους ερευνητές είναι µια ξεχωριστή ενότητα, για άλλους είναι ένα είδος εφίππευσης του κατωτέρου µέρους της ενότητας της Μάνης πάνω στην ίδια την ενότητα, ενώ για άλλους είναι ενότητα µεγατεκτονικού λατυποπαγούς από οριζόντια ολίσθηση µεταξύ της Μάνης και εσωτερικότερων ζωνών. γ) Επωθηµένη πάνω στην ενότητα της Μάνης και στη σειρά Τρυπαλίου βρίσκεται µια φυλλιτική-χαλαζιτική σειρά ηλικίας Περµίου-Τριαδικού. Αυτή αποτελείται από φυλλίτες, 110 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ -

111 χαλαζίτες, µετα-κροκαλοπαγή, µετα-ψαµµίτες, φακοειδείς ανακρυσταλλωµένους ασβεστόλιθους, µεταβασίτες και µετα-ανδεσίτες. Η µεταµόρφωση της σειράς έγινε σε συνθήκες υψηλής πίεσης (κυανοσχιστολιθική). Άλλοι τη θεωρούν υπόβαθρο της ενότητας Γαβρόβου- Τρίπολης και άλλοι ανεξάρτητη µονάδα προερχόµενη µε επώθηση από πιο εσωτερικά. Τα ανώτερα τεκτονικά καλύµµατα είναι επωθηµένα πάνω στα κατώτερα. Τα ανώτερα περιλαµβάνουν (α) την ενότητα Γάβροβου-Τρίπολης µε νηριτικούς ασβεστόλιθους και (β) την ενότητα της Πίνδου, η οποία βρίσκεται τεκτονικά υψηλότερα. Εκτός από τα προαναφερθέντα καλύµµατα των εξωτερικών ελληνίδων, σε ακόµη ανώτερη τεκτονική θέση βρίσκονται και αλλόχθονα τεκτονικά λέπια (των εσωτερικών ελληνίδων ζωνών, Μουντράκης 1985). Τέλος πάνω στους αλπικούς σχηµατισµούς κάθονται µε στρωµατογραφική ασυµφωνία ιζήµατα του Νεογενούς και Τεταρτογενούς (κυρίως κλαστικά θαλάσσια ιζήµατα) τα οποία έχουν µεγάλη εξάπλωση στις παραλιακές περιοχές της Κρήτης. Η περιοχή της Ε Ρεθύµνης βρίσκεται στα φύλλα «Ρέθυµνο» και «Πέραµα», του Γεωλογικού χάρτη της Ελλάδας του ΙΓΜΕ κλ. 1: Η ακρίβεια των πληροφοριών που παρέχουν οι χάρτες του ΙΓΜΕ κλ. 1:50.000, ιδίως ως προς τα όρια των σχηµατισµών, εξακριβώθηκε µε σύντοµες επί τόπου επισκέψεις. Μικρές τροποποιήσεις παρουσιάζονται στον χάρτη κλ. 1: της Λέκκας Ε. κ.ά. (2004). Πραγµατοποιήθηκε σύνθεση των τριών αυτών χαρτών στο Σχ. ΓΑ. Με βάση τις στρωµατογραφικές στήλες των δύο χαρτών του ΙΓΜΕ (Φ.Χ. Ρέθυµνο και Πέραµα) και εξετάζοντας αυτές, από τη βάση τους προς την οροφή, για την περιοχή του ήµου παρατηρούµε: α) Εµφανίσεις της Ιονίου ζώνης που αποτελούνται από ασβεστόλιθους µε κερατολίθους και πυριτιόλιθους καθώς και δολοµίτες και δολοµιτικούς ασβεστόλιθους. Το όρος Βρύσινας δοµείται από αυτούς τους δολοµίτες και δολοµιτικούς ασβεστόλιθους. ενώ η γύρω περιοχή του από Μειοκαινικούς σχηµατισµούς. β) Επωθηµένη πάνω στους σχηµατισµούς της Ιονίου ζώνης βρίσκεται η φυλλιτική-χαλαζιτική σειρά που αποτελείται από ένα σύνολο κυρίως µεταµορφωµένων, παραπετρωµάτων µε λίγες παρεµβολές ορθοπετρωµάτων. Ο βαθµός µεταµόρφωσης στα διάφορα πετρώµατα ποικίλει. Παρατηρούνται πετρώµατα µε πολύ χαµηλό βαθµό µεταµόρφωσης και άλλα µέχρι και µέσο βαθµό µεταµόρφωσης. γ) Την ενότητα Τρίπολης µε νηρητικούς ασβεστόλιθους. δ) Μικρή εµφάνιση στα νότιο-νοτιοανατολικά του δήµου του καλύµµατος Βάτου (οφιολιθικά πετρώµατα) µε περιδοτίτες, γάββρους και διορίτες. ε) Τους σχηµατισµούς της Πελαγονικής ζώνης, οι οποίοι απαντούν σε περιορισµένη έκταση και είναι επωθηµένοι πάνω στους σχηµατισµούς της ζώνης Τριπόλεως. Αποτελούνται από ένα σύµπλεγµα οφιολιθικών πετρωµάτων επωθηµένων επάνω σε ένα πολύµικτο και έντονα τεκτονισµένο σχηµατισµό από σχιστόλιθους και πρασινοπετρώµατα και στ) Τέλος πάνω σε αυτούς τους αλπικούς σχηµατισµούς κάθονται µε στρωµατογραφική ασυµφωνία ιζήµατα του Νεογενούς και Τεταρτογενούς. Η γύρω από το όρος Βρύσινας περιοχή δοµείται κυρίως από Μειοκαινικούς σχηµατισµούς, κυρίως µάργες, αργιλοµάργες και ασβεστολίθους. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 111

112 Στον Χάρτη ΓΑ παρουσιάζονται ενοποιηµένα στοιχεία από τα δύο φύλλα του γεωλογικού χάρτη του ΙΓΜΕ (κυρίως), ρήγµατα µε ειδικό ενδιαφέρον που παρουσιάζονται σε διάφορες βιβλιογραφικές πηγές, διάφορα γεωµορφολογικά και άλλα στοιχεία τα οποία προέρχονται από την βιβλιογραφία ή τις επί τόπου έρευνες. Β Γεωλογικοί σχηµατισµοί και τα αναµενόµενα τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά τους Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι σχηµατισµοί οι οποίοι δοµούν την περιοχή της Ε. Για την διευκόλυνση των σκοπών της µελέτης παρουσιάζονται και τα λογικά αναµενόµενα τεχνικογεωλογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά καθώς και εκτίµηση κατάταξης των σχηµατισµών της περιοχής σε πιθανότερες κατηγορίες εδαφών του ΕΑΚ Τα τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά βασίζονται στις επί τόπους παρατηρήσεις καθώς και στις περιγραφές του Γεωτεχνικού Χάρτη της Ελλάδας (ΙΓΜΕ, 1993). Από αυτές, έχουν επιλεγεί τα επί µέρους χαρακτηριστικά τα οποία αντιπροσωπεύουν καλύτερα τους σχηµατισµούς, σύµφωνα µε τις περιγραφές των γεωλογικών χαρτών κλ. 1: και τις επί τόπου παρατηρήσεις. Τα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά αποτελούν σύνθεση των στοιχείων του Γεωτεχνικού Χάρτη της Ελλάδας, των υδρογεωλογικών µελετών που έχουν εκπονηθεί στην περιοχή και των αναµενόµενων χαρακτηριστικών των σχηµατισµών σύµφωνα µε την εµπειρία του µελετητή και τα χαρακτηριστικά που παρατηρήθηκαν τοπικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι χρήσιµα για την εκτίµηση των υδατικών πόρων, την προστασία των υπόγειων νερών από ρύπανση και τον καθορισµό της τεχνικογεωλογικής συµπεριφοράς των σχηµατισµών λόγω της παρουσίας ή όχι νερού. Ενδεικτικά µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τον εντοπισµό θέσεων γεωτρήσεων, φραγµάτων, χώρων διάθεσης αποβλήτων κλπ. Για την κατάταξη των σχηµατισµών της περιοχής σε πιθανότερες κατηγορίες εδαφών του ΕΑΚ- 2003, τα τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά κάθε σχηµατισµού συνδυάστηκαν µε γνωστά τοπικά στοιχεία (π.χ. βάθος υδροφόρου ορίζοντα, κατακερµατισµός πετρώµατος) και προέκυψαν χαρακτηριστικά τα οποία εντάσσουν τους σχηµατισµούς σε κάποια ή κάποιες κατηγορίες εδάφους κατά ΕΑΚ Οι κατηγορίες εδαφών και τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά τους, καθορίζονται στον Πίνακα 2.5 του κανονισµού, ο οποίος παρουσιάζεται στο Παράρτηµα Γ1. Οι διατάξεις του κανονισµού αυτού είναι υποχρεωτικές (απόφαση ΥΠΕΧΩ Ε 17α/141/3/ΦΝ 275, ΦΕΚ 2184 Β / ). Οι κατηγορίες εδαφών του ΕΑΚ-2003, αποτελούν πολύ χρήσιµη κατάταξη, γιατί συνδέονται άµεσα µε τις απαιτήσεις σχεδιασµού κάποιου κτίσµατος στο συγκεκριµένο έδαφος. Σε εδάφη τα οποία είναι προβληµατικά επιβάλλονται από τον κανονισµό ειδικοί τρόποι αντιµετώπισης. Εκτεταµένη παρουσίαση και ανάλυση των ρυθµίσεων του ΕΑΚ-2003 οι οποίες σχετίζονται µε το έδαφος και την σεισµικότητα καθώς και συζήτηση για την χρησιµότητα του στον σχεδιασµό υπάρχει στο Παράρτηµα Γ1. Τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται στη συνέχεια είναι πιθανό να διαφοροποιούνται κατά τόπους. Η παρούσα προσέγγιση σε µικρή κλίµακα εργασίας, δεν µπορεί να αντικαταστήσει την κατάλληλη επί τόπου έρευνα. ΟΛΟΚΑΙΝΟ ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 112

113 Τεχνητές αποθέσεις (mt): Πρόκειται για υλικά τεχνητών επιχώσεων και προσωρινές ή µόνιµες αποθέσεις εκσκαφών και υλικών κατεδάφισης (µπάζα). Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΥΨΗΛΗ, λόγω κοκκώδους. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Πολύ χαµηλή αντοχή και ευκολία στην υδατική διάβρωση. Αναµένονται σηµαντικές καθιζήσεις και πιθανά µε διαφορετικό µέγεθος ανά θέση. εν επιτρέπεται η θεµελίωση κτισµάτων στις περιοχές που καλύπτονται από τα υλικά αυτά, εκτός αν ληφθούν ιδιαίτερα µέτρα. Ο περιορισµός αυτός καθορίζεται και στον ΕΑΚ Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Χ5 Παράκτιες άµµοι (s): Κυρίως άµµοι και χαλίκια. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΥΨΗΛΗ. Αβαθής φρεάτιος ορίζων. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Χαµηλή αντοχή επηρεαζόµενη σηµαντικά και από την στάθµη του υπόγειου νερού. Πιθανότητα ρευστοποίησης υπό σεισµική φόρτιση. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Χ1. Αλλουβιακές αποθέσεις (al): ποταµοχειµαρρώδεις αποθέσεις αργιλοαµµούχων υλικών µε σηµαντικό ποσοστό ασύνδετων χαλίκων και κροκαλών ασβεστολιθικής και φυλλιτικής σύστασης, που καλύπτουν ποταµοκοιλάδες, πεδινές περιοχές και εσωτερικές µικρές λεκάνες. Πάχος: έως 20m περίπου. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: Πιθανά υψηλή σε αρκετή έκταση, αλλά τοπικά κυµαίνεται ευρέως. Σχηµατίζουν αβαθείς υπόγειες υδροφορίες, φρεάτιες ή υπό πίεση. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Ασθενής συνεκτικότητα, µέτρια αντοχή. Η συµπεριφορά και τα φυσικά και µηχανικά χαρακτηριστικά τους, κυµαίνονται σε ευρέα όρια, ανάλογα µε την κοκκοµετρική και ορυκτολογική σύσταση και επηρεάζονται σοβαρά από την παρουσία του υπόγειου νερού. Σε κάποιες περιοχές, οι οποίες δεν είναι ακριβώς γνωστές, υπάρχει δυνατότητα ρευστοποίησης τους υπό σεισµική (κυρίως) φόρτιση Καθιζήσεις και διογκώσεις µικρής κλίµακας είναι πιθανές τοπικά. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Συνήθως, κατηγορία Γ και Χ1. Πλευρικά κορήµατα και κώνοι κορηµάτων (sc): κυρίως ασβεστολιθικής προέλευσης, προερχόµενα κυρίως από τους κρυσταλλικούς πλακώδεις ασβεστόλιθους, στην περιοχή του Πρασιανού φαραγγιού. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΥΨΗΛΗ. εν δηµιουργούν επιφανειακούς υδροφόρους ορίζοντες, λόγω ευχερούς αποστράγγισης. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Ιδιαίτερα ευαίσθητες σε δυναµική φόρτιση, µε ικανοποιητική όµως συµπεριφορά σε στατικές φορτίσεις. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Γ σε περιοχές ήπιων κλίσεων και Κατηγορία Χ3 σε περιοχές αυξηµένων κλίσεων. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 113

114 Θαλάσσια αναβαθµίδα του Κάτω Πλειστοκαίνου (Pt.s):. Πρόκειται για υπολείµµατα παλιών παράκτιων αποθέσεων, σχετικά συνεκτικών, που εµφανίζονται κατά θέσεις σε υψόµετρο µέτρων, σε µια ζώνη παράλληλα µε την ακτή της πόλης του Ρεθύµνου. Συνήθως στη βάση τους υπάρχει ένα χερσαίο λατυποκροκαλοπαγές πάχους περίπου ενός µέτρου, (συνήθως αποτελεί και ορίζοντα αποκόλλησης και ολίσθησης), ενώ προς τα πάνω αναπτύσσονται σε πάχος περίπου 2-10 µέτρων ελαφρά συνεκτικές άµµοι µε χαρακτηριστική πορώδη υφή και σταυρωτή στρώση. Ο σχηµατισµός αυτός παρουσιάζεται στην έρευνα των Λέκκα Ε. κ.ά. (2002 & 2004). Στον χάρτη παρουσιάζεται µία εµφάνιση στην περιοχή ανάµεσα στα Καστελλάκια και τα Περιβόλια.. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΥΨΗΛΗ έως ΧΑΜΗΛΗ στο λατυποκροκαλοπαγές, (εξαρτώµενη από το αν υπάρχει ή όχι διάρρηξη), καθώς και ΥΨΗΛΗ στις σχετικά αδρόκοκκες κοκκώδεις ζώνες οι οποίες βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις του σχηµατισµού. Λόγω της ανώτερης θέσης των υδροπερατών υλικών ευνοείται η κατείσδυση υγρών εντός του όγκου τους και µέχρι τις στεγανές ζώνες. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Υπάρχει ανισοτροπία στη µηχανική συµπεριφορά, κυρίως µεταξύ λατυποκροκαλοπαγούς και άµµων. Αναµένονται θραύσεις και αποκολλήσεις του λατυποκροκαλοπαγούς. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Συνήθως, κατηγορία Β ή Γ. ΠΛΕΙΟΚΑΙΝΟ Θαλάσσιες αποθέσεις (Pl): επίκεινται ασύµφωνα πάνω στις µειοκαινικές αποθέσεις. Στο φύλλο Πέραµα: Τα ανώτερα µέλη τους χαρακτηρίζονται από λευκότεφρες µάργες που περιέχουν λεπτοφυλλώδεις αργιλοµαργαϊκές στρώσεις, τεφρού έως καστανού χρώµατος, χωρίς µακροαπολιθώµατα. Τα ενδιάµεσα µέλη τους αποτελούνται κυρίως, από µάργες και εν µέρει από αργιλοµαργαϊκό υλικό, χρώµατος λευκού έως τεφρού, µε µικρά συγκρίµατα, που σπανίζουν στα ανώτερά τους µέλη. Αναγνωρίστηκαν µακροαπολιθώµατα όµοια µε αυτά των κατώτερων µελών. Τα κατώτερα µέλη τους αποτελούνται από αργίλους και µάργες, λευκού και κατά θέσεις κυανού χρώµατος, οµοιόµορφες, άστρωτες έως ψευδοστρωµένες που διακόπτονται από λεπτές ψαµµιτοµαργαϊκές ενστρώσεις µε φύκη. Εγκλείουν κατά θέσεις ασβεστολιθικά τεµάχη του Μειοκαίνου. Συνολικό πάχος : 150m περίπου. Στο φύλλο Ρέθυµνο: Κροκαλοπαγή της βάσης, πάχους 2-3 m. και αργιλοµαργαϊκές αποθέσεις, άστρωτες έως ψευδοστρωµένες, χρώµατος λευκού, κιτρινόφαιου, ερυθρού, κυανού, µε παρεµβολές από στρώσεις άµµου. Κατά θέσεις, µέσα στις αποθέσεις αυτές διακρίνονται διάσπαρτα ασβεστολιθικά χαλίκια και τρόχµαλοι. Οι αργιλοµαργαϊκές αποθέσεις εξελίσσονται στα ανώτερα µέλη τους σε λευκούς, στρωµένους, οργανογενείς ασβεστόλιθους ή σε έναν ορίζοντα χαλικιών και τροχµάλων. Πάχος: 60m. περίπου. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΧΑΜΗΛΗ λόγω κοκκοµετρίας, στην µεγαλύτερη έκταση όπου βρίσκονται αργιλοµαργαϊκά. Τοπικά και σε λίγες θέσεις αυξάνεται σε ζώνες µε άµµο, όπου είναι δυνατό να υπάρχει υδροφορία µικρού δυναµικού, συνήθως υπό πίεση. ΥΨΗΛΗ στις επιφανειακές αδρόκοκκες και ασβεστολιθικές ζώνες οι οποίες βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις του σχηµατισµού στο φύλλο Ρέθυµνο. Λόγω της ανώτερης θέσης των υδροπερατών σχηµατισµών ευνοείται η κατείσδυση υγρών εντός του όγκου τους και µέχρι τις στεγανές ζώνες. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Υπάρχει ανισοτροπία στη µηχανική συµπεριφορά, κυρίως µεταξύ ασβεστολίθων και αργιλοµαργαϊκών. Όλοι όµως παρουσιάζουν συνήθως ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 114

115 ικανοποιητικές αντοχές, ιδιαίτερα σε περιοχές µε ήπιες κλίσεις. Φαινόµενα διόγκωσης είναι δυνατό να εµφανιστούν σε ορισµένα µαργαϊκό υλικά, εφ όσον διαβραχούν. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ΜΕΙΟΚΑΙΝΟ Κροκαλοπαγή, µάργες, άργιλοι, οργανογενείς ασβεστόλιθοι (Μ): υπέρκεινται ασύµφωνα των αλπικών σχηµατισµών και διακρίνονται λιθοστρωµατογραφικά σε τρεις ορίζοντες (ανώτερος, Ενδιάµεσος, κατώτερος). Στον χάρτη του ΙΓΜΕ αν και περιγράφονται ξεχωριστά οι ανωτέρω 3 οµάδες σχηµατισµών του Μειοκαίνου, δεν υπάρχει ο επί µέρους διαχωρισµός των εκτάσεων εµφάνισης τους, οπότε η χρησιµότητα αυτής της πληροφορίας δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί πλήρως στην παρούσα µελέτη. Έτσι χρησιµοποιείται περιγραφή από επί τόπου παρατηρήσεις. Οι ασβεστόλιθοι, µαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και ασβεστολιθικοί ψαµµίτες είναι σκληροί, χρώµατος υπόλευκου έως τεφροκίτρινου. Οι µάργες - αργιλόµαργες είναι σχετικά σκληρές και συνεκτικές µε χρώµα κιτρινόλευκο έως τεφρό στις οποίες τοπικά αυξάνεται η παρουσία άµµου και ιλύος. Οι στρώσεις έχουν µικρή κλίση, η οποία προσεγγίζει την οριζόντια. Στην περιοχή µεταξύ Βρύσινα και Ρεθύµνου βρίσκονται κυρίως εναλλασσόµενα στρώµατα των σχηµατισµών αυτών. Εδώ σπηλαιώσεις λόγω καρστικοποίησης είναι σχετικά περιορισµένες. Στην περιοχή Αρµένων - Κάστελλου Φωτεινού είναι συχνή και η εµφάνιση παχύτερων ασβεστολιθικών φάσεων και υπάρχουν καρστικά έγκοιλα. Αναφορά για µικρά έγκοιλα υπάρχει και για την περιοχή Μασταµπάς του Ρεθύµνου. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΥΨΗΛΗ λόγω διάρρηξης ή και καρστικοποίησης στους ασβεστόλιθους και ΧΑΜΗΛΗ στα αργιλικά. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Είναι γενικά σχηµατισµοί υψηλής αντοχής ειδικά οι ασβεστόλιθοι. Οι µάργες σε ειδικές περιπτώσεις διαβροχής είναι δυνατό να διογκωθούν, αλλά στην περιοχή δεν έχουν αναφερθεί τέτοια φαινόµενα. Χαµηλότερη αντοχή αναµένεται στις ζώνες µε ιλύ και άµµους, ειδικά εφ όσον υπάρχει σ αυτές νερό. Η επιφανειακή ή σε µικρό βάθος (σηµαντικό για τη θεµελίωση απλών τεχνικών έργων) εµφάνιση των σχηµατισµών αυτών φαίνεται ότι είναι πολύ µικρή. Η εναλλαγή υλικών σκληρών (ασβεστολίθων) και των κάτω από αυτούς µικρότερης αντοχής (µαργών) είναι δυνατό να οδηγήσει σε διαφορική υποσκαφή, µε αποτέλεσµα την θραύση των υπερκείµενων ασβεστολίθων και την ελευθέρωση των βραχοτεµαχίων τους προς τα κάτω. Σε ορισµένες περιπτώσεις µε τον τρόπο αυτό δηµιουργούνται µικρές σπηλαιώσεις. Αστοχίες στα πρανή παρατηρούνται συνήθως ως καταπτώσεις βραχωδών µαζών ή ογκολίθων, στις περιπτώσεις ισχυρών κλίσεων και αυξηµένης δευτερογενούς χαλάρωσης της βραχοµάζας ή διατάραξης της φυσικής ισορροπίας και δυναµικών φορτίσεων. Για επιφανειακά έργα, αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σηµαντικά κυρίως σε περιοχές µε αυξηµένη κλίση και ιδιαίτερα αν βρίσκονται κοντά στο φρύδι ή στον πόδα πρανών. Τέτοιες ζώνες υπάρχουν στην περιοχή, ειδικά στις περιοχές των οικισµών νοτίως του Βρύσινα, καθώς και στα νοτιοανατολικά όρια του ήµου. Παρά την γενικά ικανοποιητική συµπεριφορά, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στις κατασκευές όταν διαπιστώνεται παρουσία µεγαλοκαρστικών µορφών (π.χ. σπήλαια οπότε µπορεί να αναµένονται καταρρεύσεις οροφής ). Στην περιοχή µελέτης, τέτοιες µορφές εντοπίστηκαν στην περιοχή του τεκτονικού βυθίσµατος των Αρµένων και σε ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 115

116 διάφορες θέσεις στα δυτικά του ήµου. Επίσης υπάρχει σχετική αναφορά για µικρά έγκοιλα την περιοχή Μασταµπάς του Ρεθύµνου. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. Ποταµοχερσαίες αποθέσεις (Μ1): από ασύνδετα έως ελαφρά συνεκτικά κροκαλοπαγή χρώµατος ερυθρού έως ερυθροκάστανου, που προέρχεται από την αποσάθρωση της «φυλλιτικής - χαλαζιτικής σειράς» µε σπάνιες παρεµβολές αµµούχων φακών και ασβεστολιθικών κροκαλών. Εµφανίζεται σε αρκετή έκταση στα νοτιοανατολικά όρια του ήµου, µε χαρακτηριστικό την αυξηµένη υδατική διάβρωση και το πολύ πυκνό υδρογραφικό δίκτυο. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΥΨΗΛΗ. Η κατείσδυση από την επιφάνεια είναι εύκολη. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Κατά τόπους (όπου η συνοχή είναι µικρή) είναι πιθανά ευαίσθητες σε δυναµική φόρτιση, µε ικανοποιητική όµως συµπεριφορά σε στατικές φορτίσεις. Η διάβρωση είναι εξαιρετικά έντονη, ακόµα και σε µικρές κλίσεις, επηρεάζοντας τα έργα τα οποία τοποθετούνται στο σχηµατισµό. Ολισθήσεις είναι επίσης πιθανές σε απότοµα πρανή φυσικά ή τεχνητά και συχνά οφείλονται σε υλικά που έχουν ήδη διαβρωθεί και επανατοποθετηθεί ή σε αυξηµένη κατείσδυση των νερών. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Γ ή τοπικά και Χ. ΑΛΛΟΧΘΟΝΕΣ ΣΕΙΡΕΣ ΠΕΛΑΓΟΝΙΚΗ ΖΩΝΗ ΜΕΣΟΖΩΪΚΟ Οι σχηµατισµοί της Πελαγονικής ζώνης απαντούν σε περιορισµένη έκταση και είναι επωθηµένοι πάνω στους σχηµατισµούς της ζώνης Τριπόλεως. Αποτελούνται από ένα σύµπλεγµα οφιολιθικών πετρωµάτων επωθηµένων επάνω σε ένα πολύµικτο και έντονα τεκτονισµένο σχηµατισµό από σχιστόλιθους και πρασινοπετρώµατα. Σχιστόλιθοι και πρασινοπετρώµατα: αποτελούν πολύµικτο, έντονα τεκτονισµένο και µικροπτυχωµένο σχηµατισµό εντός του οποίου παρεµβάλλονται οφιολιθικά σώµατα (bs) από µεταβασίτες (πυροξενίτες, διορίτες, ανδεσίτες, διαβάσες) σερπεντινίτες, λατυποπαγή µάρµαρα (mr) λευκού χρώµατος και µικρά τεµάχη (µη χαρτογραφήσιµα) γνευσιοσχιστολίθων. Η µεταµόρφωση που έχουν υποστεί είναι πολύ χαµηλού και χαµηλού βαθµού µεταξύ της «λαυσονιτικής γλαυκοφανιτικής» φάσης και της «πρασινοσχιστολιθικής» φάσης. Ο έντονος τεκτονισµός τους προσδίδει την µορφή melange. Οι σχιστόλιθοι (sch) είναι αργιλικοί, µαρµαρυγιακοί, υδροµαρµαρυγιακοί, χλωριτικοί, χαλαζιακοί, παρεµβάλλονται επίσης φυλλίτες. Ο ιστός τους είναι µικρόκοκκο-λεπιδοβλαστικός και η υφή τους συµπαγής, παράλληλα προσανατολισµένη, µικροπτυχωµένη. Κύρια ορυκτά είναι ο βιοτίτης, υδροβιοτίτης, µοσχοβίτης, υδροµοσχοβίτης, χλωρίτης, χλωριτοειδές, σερικίτης, χαλαζίας, αλβίτης, ασβεστίτης και σε µικρότερο ποσοστό φεγγίτης, αµφίβολος (γλαυκοφανής), λαυσονίτης και γρανάτης. Σαν δευτερεύοντα ορυκτά ο τουρµαλίνης, απατίτης, ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 116

117 λευκόξενος, ζιρκόνιο, ρουτίλιο και οξείδια υδροξείδια του σιδήρου. Η αρχική προέλευσή τους είναι κυρίως ιζηµατογενής. Τα πρασινοπετρώµατα (bs) αποτελούνται από πρασινίτες, γλαυκοφανιτικούς πρασινίτες και επιδοτίτες. Ο ιστός τους είναι µικροκρύσταλλο λεπιδοβλαστικός και η υφή τους συµπαγής, παράλληλα προσανατολισµένη ελαφρά σχιστώδης, ισχυρά µικροπτυχωµένη και ελαφρά κερµατισµένη. Με κύρια ορυκτά τους άστριους (αλβίτης), χλωρίτη, επίδοτα (πιστακίτης, πουµπελίτης), αµφίβολους (τρεµολίτης, γλαυκοφανής), µαρµαρυγίες και χαλαζία. Η συµµετοχή και η ποσοτική αναλογία των κύριων ορυκτών στα πρασινοπετρώµατα ποικίλουν ανάλογα µε τον τύπο των πετρωµάτων και την αρχική τους προέλευση. Σαν δευτερεύοντα ορυκτά συµµετέχουν αιµατίτης, τιτανίτης, λευκόξενος και οξείδια υδροξείδια του σιδήρου. Τα πρασινοπετρώµατα προέρχονται κατά το πλείστο από µεταµόρφωση ηφαιστειακών βασικών πετρωµάτων. Πάχος: 200m περίπου. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΗ. Στην επαφή του µητρικού πετρώµατος και του εδαφικού µανδύα ή της ζώνης κερµατισµού είναι συχνή η εκδήλωση πηγών µικρής συνήθως παροχής. Στα µάρµαρα η υδροπερατότητα είναι συνήθως ΥΨΗΛΗ, αλλά αυτά έχουν πολύ µικρή έκταση. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Το πάχος τους είναι σηµαντικό και κατά περιοχές υπερβαίνει τις εκατοντάδες µέτρα. Είναι σχηµατισµοί που αποσαθρώνονται εύκολα, µε αποτέλεσµα να καλύπτονται συχνά από χαλαρό εδαφικό µανδύα σηµαντικού πάχους. Σε υγιή κατάσταση χαρακτηρίζονται από υψηλές µηχανικές αντοχές και ικανοποιητική µηχανική συµπεριφορά (ιδιαίτερα οι πλούσιοι σε πυριτικά και ασβεστιτικά στοιχεία). Εντούτοις, µε την επίδραση δευτερογενών διεργασιών (ορυκτολογικές εξαλλοιώσεις µε σχηµατισµό αργιλικών ορυκτών, ισχυρή δράση των αποσαθρωτικών παραγόντων, τεκτονική καταπόνηση), πολύ συχνά εµφανίζουν έντονη αστάθεια και χαλάρωση µέχρι σηµαντικού βάθους, µε σοβαρό υποβιβασµό των µηχανικών αντοχών, ιδιαίτερα της διατµητικής αντοχής. Αυτό συχνότερα αφορά τον επιφανειακό µανδύα. Στα πρανή η αστάθεια εκδηλώνεται συνήθως µόλις διαταραχθούν οι συνθήκες φυσικής ισορροπίας, µε αποτέλεσµα να προκαλούνται, πέραν των επιφανειακών εδαφικών θραύσεων του µανδύα και σοβαρά κατολισθητικά φαινόµενα κατά µήκος επιφανειών αδυναµίας των στρωµάτων, οι οποίες πιθανόν να υπάρχουν. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ΚΑΛΥΜΜΑ ΒΑΤΟΥ ΚΑΤ. ΚΡΗΤΙ ΙΚΟ; - ΚΕΝΟΜΑΝΙΟ Οφιολιθικά πετρώµατα (π,θ): υπερβασικά και βασικά πετρώµατα ψευδοκροκαλοπαγή, από περιδοτίτες κατά θέσεις σερπεντιωµένους, γάββρους και διορίτες. Τα παραπάνω οφιολιθικά πετρώµατα που υπέρκεινται τεκτονικά, έχουν υποστεί έντονο τεκτονισµό και οι ρωγµές τους έχουν πληρωθεί από δευτερογενή χαλαζία. Ορατό πάχος: 60m περίπου Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΗ. Οι έντονα όµως διαρρηγµένες ζώνες παρουσιάζουν αυξηµένη περατότητα. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 117

118 Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Τα φυσικά πρανή παραµένουν ευσταθή και µε ισχυρές κλίσεις, ενώ οι εδαφικές κινήσεις συνήθως περιορίζονται στο µανδύα και είναι τοπικής κλίµακας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της µηχανικής συµπεριφοράς είναι η εµφάνιση εντός της βραχοµάζας λείων επιφανειών κατά µήκος ζωνών διαρρήξεων ή διακλάσεων και η ανάπτυξη τάσεων ολίσθησης τοπικού συνήθως χαρακτήρα. Οι διεργασίες αυτές διευκολύνονται από τις δευτερογενείς ορυκτολογικές αλλοιώσεις των πρωτογενών ορυκτών και τις µηχανικές παραµορφώσεις λόγω των ισχυρών εφαπτοµενικών πιέσεων που έχουν ασκηθεί. Η ανάπτυξη των ανωτέρω τάσεων είναι δυνατή στις περιπτώσεις χαλάρωσης της βραχοµάζας και τη διάνοιξη τεχνητών πρανών, όταν διαταράσσονται οι συνθήκες φυσικής ισορροπίας. Οι τιµές των µηχανικών χαρακτηριστικών επηρεάζονται καθοριστικά από τη φυσική κατάσταση της βραχοµάζας (βαθµός αποσάθρωσης εξαλλοίωσης και πυκνότητα διάρρηξης). Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ΖΩΝΗ ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ ΑΝΩΤ. ΗΩΚΑΙΝΟ ΚΑΤΩΤ. ΟΛΙΓΟΚΑΙΝΟ Φλύσχης (ft): µικρές εµφανίσεις που βρίσκονται νότια και Ν του χωριού Κούµοι, µέσα σε µικρές τεκτονικές µεταπτώσεις, των υποκείµενων παλαιο ηωκαινικών ασβεστολίθων. Αποτελείται από αργιλικούς σχιστόλιθους, µικροπτυχωµένους, χρώµατος πράσινου έως κιτρινόφαιου. Μέσα στους αργιλικούς σχιστόλιθους του φλύσχη απαντώνται ανθρακικοί ολισθόλιθοι (ol) µικρού ή µεγάλου µεγέθους µε απολιθώµατα της ζώνης Τριπόλεως, ιουρασικής έως ηωκαινικής ηλικίας, λεπτοστρωµατώδεις ψαµµίτες, µαύρου έως καφέ σκούρου χρώµατος, µε κλαστικούς κόκκους ασβεστίτη, χαλαζία, άστριους και θραύσµατα πυριτολίθων, ιλυολίθων, γνευσίων και διαβασών. Παρεµβάλλονται επίσης αποστρογγυλεµένοι ολισθόλιθοι οφιολίθων µικρού µεγέθους (µη χαρτογραφήσιµοι). Πάχος: 100m περίπου. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΧΑΜΗΛΗ. Επιτρέπει την εκδήλωση µικροπηγών, συνήθως µεταξύ κερµατισµένου πετρώµατος ή µανδύα αποσάθρωσης και υγιούς πετρώµατος. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Τα στρώµατα παρουσιάζουν έντονα ίχνη τεκτονικών παραµορφώσεων (πτυχές, στολιδώσεις, αναστροφές, διαρρήξεις και κερµατισµός). Τα επιφανειακά στρώµατα εµφανίζουν κατά κανόνα µέτρια - ισχυρή αποσάθρωση και πυκνό δίκτυο ασυνεχειών (επίπεδα στρώσεως και διακλάσεων), που προκαλούν έντονη δευτερογενή χαλάρωση. ίνει µανδύα αποσάθρωσης κυµαινόµενου πάχους. Κατολισθητικά φαινόµενα εκδηλώνονται µε ιδιαίτερη συχνότητα, συνήθως όµως επηρεάζουν το µανδύα και την ανώτερη ζώνη κερµατισµού των στρωµάτων. Χαρακτηρίζεται συχνά από έκδηλη αστάθεια, που συνδέεται κυρίως µε τις συχνές ετερογενείς επαφές των στρωµάτων και τις ισχυρές κλίσεις αυτών, σε συνδυασµό µε το έντονο ανάγλυφο των περιοχών εξάπλωσης και τη δράση του νερού. Εµφανίζει έτσι προβλήµατα στη θεµελίωση τεχνικών έργων, κυρίως στην οδοποιία, που παρουσιάζονται συνηθέστερα ως προβλήµατα διατµητικών αντοχών. Η µηχανική συµπεριφορά γενικότερα, παρουσιάζει σαφή ανισοτροπία και ταχείες µεταβολές που ελέγχονται από το βαθµό χαλάρωσης των στρωµάτων (αποσάθρωση - κερµατισµός), τον προσανατολισµό των ασυνεχειών, την κλίση του πρανούς, καθώς και τη δράση του νερού. Η έκταση του στην περιοχή µελέτης είναι πολύ περιορισµένη και δεν έχουν αναφερθεί προβλήµατα. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 118

119 Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α ή Β. ΗΩΚΑΙΝΟ (ΥΠΡΕΣΙΟ ΚΑΤΩΤ. ΠΡΙΑΜΠΟΝΙΟ) Σκοτεινότεφροι, νηρητικοί, δολοµιτιωµένοι ασβεστόλιθοι (E.k): πρόκειται για βιοκλαστικούς νηρητικής φάσης ασβεστόλιθους, µεσο παχυστρωµατώδεις, συµπαγούς υφής, χρώµατος µαύρου, τεφρού, έως ανοιχτόφαιου. Κατά θέσεις και κυρίως στους ανώτερους ορίζοντες είναι δολοµιτιωµένοι και ανακρυσταλλωµένοι, πλούσιοι σε νηρητικά απολιθώµατα του Ανωτ. Λουτησίου Πριαµπονίου. Πάχος: 100m περίπου ΑΝΩ ΚΡΗΤΙ ΙΚΟ ΠΑΛΑΙΟΚΑΙΝΟ Ασβεστόλιθοι(K9-Pc.k): χρώµατος σκοτεινού έως τεφρού, άστρωτοι έως παχυστρωµατώδεις. Πρόκειται για αποθέσεις ρηχής θάλασσας, οργανο - χηµικής προέλευσης. Είναι ανακρυσταλλωµένοι και κατά τόπους δολοµιτιωµένοι, συµπαγούς υφής, µε µικροσυγκεντρώσεις υδροξειδίων του σιδήρου. Λόγω της µεγάλης λιθολογικής τους οµοιότητας µε τους ηωκαινικούς ασβεστόλιθους, ο διαχωρισµός τους είναι δύσκολος και στηρίζεται σε παλαιοντολογικά κυρίως δεδοµένα. Πάχος: 100m περίπου. ΣΕΝΩΝΙΟ ΜΑΙΣΤΡΙΧΤΙΟ Κλαστικοί - βιοκλαστικοί ασβεστόλιθοι (K8-9-k): χρώµατος σκοτεινού έως τεφρού, µεσο - παχυστρωµατώδεις και κατά θέσεις άστρωτοι, που συχνά µεταπίπτουν σε έντονα δολοµιτιωµένους ασβεστόλιθους (αποθέσεις κλαστικού και βιοκλαστικού υλικού ρηχής θάλασσας). Είναι στιφροί, µικρο - µέσο κρυσταλλικοί, σπάνια χονδροκρυσταλλικοί, µε ελάχιστους κόκκους πυριτικού υλικού. Κατά θέσεις, είναι λατυποπαγείς και έντονα διαρρηγµένοι. Οι ρωγµές κατά θέσεις, έχουν πληρωθεί δευτερογενώς από ασβεστιτικό και δολοµιτικό υλικό, ενώ σε άλλες θέσεις έχουν συντελέσει σηµαντικά στην καρστικοποίηση των ασβεστολίθων. Πάχος: 150m. περίπου. ΑΝΩ ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ - ΑΝΩ ΚΡΗΤΙ ΙΚΟ Ασβεστόλιθοι και δολοµίτες (JS-kS.k): δολοµιτιωµένοι ασβεστόλιθοι, µελανότεφρου χρώµατος µεσοστρωµατώδεις, που στη βάση τους είναι λευκοί έως τεφροί, ανακρυσταλλωµένοι και δολοµιτιωµένοι, κατά τόπους ωολιθικοί, ταινιώδους µορφής. Κατά θέσεις στα κατώτερα µέλη τους απαντούν δολοµίτες άστρωτοι έως παχυστρωµατώδεις, που κατά θέσεις είναι λατυποπαγείς. Είναι γενικά τεκτονισµένοι και παρουσιάζουν σχετική καρστικότητα. Πάχος: 150m. περίπου. ΑΝΩ ΤΡΙΑ ΙΚΟ - ΜΕΣΟ ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ ολοµιτιωµένοι ασβεστόλιθοι δολοµίτες (Ts-Jmk,d): βρίσκονται επωθηµένοι επάνω στην «φυλλιτική - χαλαζιτική σειρά». Είναι έντονα τεκτονισµένοι, κατά θέσεις κατακερµατισµένοι, ελαφρά πτυχωµένοι, σπηλαιώδεις µε γκαιτίτη και βιτουµενιούχοι. Τα ανώτερα µέλη αποτελούνται συνήθως από ανοιχτόχρωµους δολοµιτικούς ασβεστολίθους, µεσοστρωµατώδεις, που στη βάση τους έχουν σκοτεινόχρωµους έως τεφρόχρωµους, παχυστρωµατώδεις δολοµίτες ή κρυσταλλικούς δολοµιτιωµένους ασβεστόλιθους µαύρου ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 119

120 χρώµατος, λεπτο - στρωµατώδεις, µε ενδιάµεσες κατά θέσεις φυλλιτικές λεπτοενστρώσεις ή τεκτονικά λατυποπαγή. Εξωτερικά παρουσιάζουν χαρακτηριστική καρστικότητα. Ορατό πάχος: 180m. περίπου. Όλοι οι ανωτέρω αλπικής ηλικίας ανθρακικοί σχηµατισµοί παρουσιάζουν σχετικά κοινή τεχνικογεωλογική και υδρογεωλογική συµπεριφορά και αυτά τα χαρακτηριστικά τους παρουσιάζονται µαζί. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΜΕΤΡΙΑ έως ΥΨΗΛΗ, λόγω διάρρηξης και καρστικοποίησης. Η καρστικότητα και υδροπερατότητα εµφανίζονται µειωµένες στους καθαρούς δολοµίτες και τους αραιά διαρρηγµένους, παχυπλακώδεις δολοµιτικούς ασβεστόλιθους. >>>>Κάτω από κατάλληλες συνθήκες, σχηµατίζουν υδροφόρους ορίζοντες υψηλού δυναµικού. Σηµαντικές καρστικές πηγές δεν υπάρχουν στην περιοχή. Παρουσιάζουν µεγάλη επιδεκτικότητα στην ρύπανση. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Χαρακτηρίζονται από υψηλές τιµές µηχανικών αντοχών του γεωυλικού. Η συµπεριφορά της βραχοµάζας είναι συνήθως ικανοποιητική για τη θεµελίωση τεχνικών έργων. Αστοχίες στα πρανή παρατηρούνται συνήθως ως καταπτώσεις βραχωδών µαζών ή ογκολίθων, στις περιπτώσεις ισχυρών κλίσεων και αυξηµένης δευτερογενούς χαλάρωσης της βραχοµάζας ή διατάραξης της φυσικής ισορροπίας και δυναµικών φορτίσεων. Προφανώς, περιοχές τρωτές από βράχους είναι αυτές οι οποίες βρίσκονται κάτω από βραχώδεις γκρεµούς ή περιοχές µε υψηλές κλίσεις στις οποίες ισορροπούν ογκόλιθοι. Σπανιότερα, στους λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους µε ενστρώσεις µάλιστα σχιστολιθικού υλικού εκδηλώνονται κατολισθητικά φαινόµενα τοπικής σηµασίας. Η συµπεριφορά της βραχοµάζας επηρεάζεται από τους παράγοντες: πυκνότητα, προσανατολισµός και άλλα χαρακτηριστικά των ασυνεχειών, δράση των αποσαθρωτικών παραγόντων, κλίση πρανών, ετερογενείς επαφές και φυσικά παρουσία νερού. Παρά την ικανοποιητική συµπεριφορά, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στις κατασκευές όταν διαπιστώνεται: 1. παρουσία µεγαλοκαρστικών µορφών (π.χ. σπήλαια οπότε µπορεί να αναµένονται καταρρεύσεις οροφής ). Στην περιοχή µελέτης δεν εντοπίστηκαν τέτοιες µορφές. 2. δευτερογενής χαλάρωση της βραχοµάζας, λόγω πυκνής διάρρηξης, δυσµενούς προσανατολισµού των ασυνεχειών και πλήρωσης αυτών µε άργιλο. Για επιφανειακά έργα, αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σηµαντικά κυρίως σε περιοχές µε αυξηµένη κλίση και ιδιαίτερα αν βρίσκονται κοντά στο φρύδι πρανών. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ΛΑ ΙΝΙΟ - ΚΑΡΝΙΟ Αργιλικοί σχιστόλιθοι (Tm-s.sch): απαντούν σε περιορισµένη έκταση στα κατώτερα µέλη της ζώνης Τριπόλεως και έχουν κινηθεί πάνω στη "φυλλιτική - χαλαζιτική σειρά". Πρόκειται για σχιστόλιθους πολύ χαµηλού βαθµού µεταµόρφωσης, χρώµατος υποκίτρινου, ερυθροϊώδους ή και πρασινωπού. Έχουν ιστό λεπιδοβλαστικό και υφή παράλληλη. Τα κύρια ορυκτολογικά ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 120

121 συστατικά τους είναι σερικίτης, χλωρίτης, χαλαζίας, άστριοι και τα δευτερεύοντα οξείδια - υδροξείδια του σιδήρου και οργανικές ουσίες. Στον παραπάνω σχηµατισµό παρεµβάλλονται ασβεστόλιθοι λεπτο-στρωµατώδεις, χρώµατος σκοτεινού έως τεφρού, µε αυξανόµενη συχνότητα εµφάνισης και πάχους στα ανώτερα µέλη του, δηµιουργώντας ζώνη µετάβασης προς τα ανθρακικά µέλη της ζώνης Τριπόλεως. Η ηλικία δίνεται συγκριτικά από δεδοµένα ανάλογων σχηµατισµών που απαντούν στην ευρύτερη περιοχή. Πάχος: 50m περίπου Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΧΑΜΗΛΗ. Πηγές µικρής παροχής εκδηλώνονται µεταξύ µανδύα και µητρικού πετρώµατος. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Παρουσιάζουν χαρακτηριστικές µορφές πλαστικής παραµόρφωσης των στρωµάτων από την άσκηση ισχυρών οριζοντίων τεκτονικών πιέσεων. Τα ανώτερα (επιφανειακά) στρώµατα είναι συνήθως έντονα αποσαθρωµένα (µανδύας σηµαντικού πάχους) και χαλαρωµένα, συχνά µέχρι σηµαντικού βάθους και για την εξόρυξή τους δεν απαιτούν τη χρήση εκρηκτικών. Η χαλάρωση είναι δευτερογενής και συνδέεται κυρίως µε την πυκνότατη διάρρηξη, τη λεπτοστρωµατώδη δοµή, την τεκτονική καταπόνηση και τη δράση του νερού και των αποσαθρωτικών παραγόντων. Χαρακτηριστικές είναι οι χαµηλές τιµές Vp που έχουν µετρηθεί στους ανώτερους ορίζοντες ( m/sec). Τα φυσικά πρανή υπόκεινται σε ευχερή διάβρωση, ενώ τα τεχνητά πρανή απαιτούν ηπιότερες κλίσεις ευσταθείας ή αντιστήριξη. Η µηχανική συµπεριφορά της βραχοµάζας στα πρανή χαρακτηρίζεται από σχετικά χαµηλή διατµητική αντοχή, η αντοχή όµως σε θλίψη είναι ικανοποιητική σε περιοχές µε ήπιες κλίσεις. Κατολισθητικά φαινόµενα µικρού συνήθως βάθους εκδηλώνονται κυρίως στον παχύ µανδύα και τη ζώνη κερµατισµού του σχηµατισµού. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ή Β. ΦΥΛΛΙΤΙΚΗ ΧΑΛΑΖΙΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΜΕΣΟ ΛΙΘΑΝΘΡΑΚΟΦΟΡΟ - ΑΝΩ ΤΡΙΑ ΙΚΟ Παρα και ορθοπετρώµατα (Cm-TS.ph): Πρόκειται για παραπετρώµατα της φυλλιτικήςχαλαζιτικής σειράς, η οποία βρίσκεται επωθηµένη πάνω στους σχηµατισµούς της Ιονίου ζώνης. Αντιπροσωπεύονται από σχιστόλιθους (µαρµαρυγιακούς - χλωριτικούς, χλωριτοειδείς - µοσχοβιτικούς, χαλαζιτικούς µε σερικίτη και αιµατίτη, ανθρακοµιγείς - χλωριτοειδείς) και χαλαζίτες. Η επαφή τους ορίζεται κυρίως από ρήγµατα ή και από µυλωνιτιωµένη ζώνη της επώθησης,. Είναι πολύ πτυχωµένη και πιθανώς λεπιωµένη. Αποτελείται από ένα σύνολο κυρίως µεταµορφωµένων, παραπετρωµάτων µε λίγες παρεµβολές ορθοπετρωµάτων. Ο βαθµός µεταµόρφωσης στα διάφορα πετρώµατα ποικίλει. Παρατηρούνται πετρώµατα µε πολύ χαµηλό βαθµό µεταµόρφωσης και άλλα µέχρι και µέσο βαθµό µεταµόρφωσης (αµφιβολιτική φάση). Σε αρκετές θέσεις της «φυλλιτικής - χαλαζιτικής σειράς» και συνήθως στους χαλαζίτες παρατηρούνται µικρές συγκεντρώσεις σιδηροµεταλλεύµατος (λειµονίτης - γκαιτίτης - αιµατίτης). Η ηλικία συµπεραίνεται από σύγκριση µε ανάλογες σειρές της Κρήτης, µέσα στις οποίες βρέθηκαν απολιθώµατα. Ορατό πάχος: 400 m. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΗ. Στην επαφή του µητρικού πετρώµατος και του εδαφικού µανδύα ή της ζώνης κερµατισµού είναι συχνή η εκδήλωση πηγών µικρής συνήθως παροχής. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 121

122 Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Το πάχος τους είναι σηµαντικό και κατά περιοχές υπερβαίνει τις εκατοντάδες µέτρα. Είναι σχηµατισµοί που αποσαθρώνονται εύκολα, µε αποτέλεσµα να καλύπτονται συχνά από χαλαρό εδαφικό µανδύα σηµαντικού πάχους. Ο όγκος τους είναι δυνατό να περιέχει 3 4 οικογένειες διάρρηξης, διαφόρων κατευθύνσεων, µεταξύ των οποίων και κάθετες προς τη σχιστότητα και σε µικρές αποστάσεις µεταξύ τους. Λόγω της δοµής αυτής οι συνήθεις όγκοι φυλλιτικής βραχοµάζας που αποκόπτονται είναι περιορισµένες. Μεγαλύτερους όγκους είναι δυνατό να δώσουν διάφορες άλλες επιφάνειες χαλάρωσης. Στους φυλλίτες είναι δυνατό να σχηµατιστούν και ζώνες καταπονηµένες παράλληλα στη σχιστότητα. Οι χαλαζιτικές φλέβες, όπου υπάρχουν, προσδίδουν σκληρότητα και αντοχή. Σε λίγες περιπτώσεις δρουν σαν περιοχές διαχωρισµού του όγκου του πετρώµατος. Σε υγιή κατάσταση οι φυλλιτικοί σχηµατισµοί (ιδιαίτερα οι πλούσιοι σε πυριτικά και ασβεστιτικά στοιχεία) χαρακτηρίζονται από υψηλές µηχανικές αντοχές και ικανοποιητική µηχανική συµπεριφορά. Εντούτοις, µε την επίδραση δευτερογενών διεργασιών (ορυκτολογικές εξαλλοιώσεις µε σχηµατισµό αργιλικών ορυκτών, ισχυρή δράση των αποσαθρωτικών παραγόντων, τεκτονική καταπόνηση), οι φυλλιτικοί σχηµατισµοί πολύ συχνά εµφανίζουν έντονη αστάθεια και χαλάρωση µέχρι σηµαντικού βάθους, µε σοβαρό υποβιβασµό των µηχανικών αντοχών, ιδιαίτερα της διατµητικής αντοχής. Στα πρανή η αστάθεια εκδηλώνεται συνήθως µόλις διαταραχθούν οι συνθήκες φυσικής ισορροπίας, µε αποτέλεσµα να προκαλούνται, πέραν των επιφανειακών εδαφικών θραύσεων του µανδύα και σοβαρά κατολισθητικά φαινόµενα κατά µήκος επιφανειών αδυναµίας των φυλλιτικών στρωµάτων, οι οποίες πιθανόν να υπάρχουν. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ΠΑΡΑ - ΑΥΤΟΧΘΟΝΗ ΣΕΙΡΑ ΙΟΝΙΟΣ ΖΩΝΗ ΟΓΓΕΡΙΟ; - ΗΩΚΑΙΝΟ; Ασβεστόλιθοι µε πυριτιόλιθους (Βίγλα) (JmE?k): πρόκειται για ασβεστολιθικά στρώµατα, χρώµατος κυρίως σκοτεινού, σκοτεινότεφρου έως υπόλευκου, λεπτο-στρωµατώδη, µεσοχονδροκρυσταλλικά, ανακρυσταλλωµένα, λίγο ή καθόλου δολοµιτιωµένα και κατά θέσεις ισχυρά πτυχωµένα που εναλλάσσονται µε ισοπαχείς πυριτικές ενστρώσεις, κυρίως από χαλαζία και λιγότερο από χαλκηδόνιο, χρώµατος µαύρου, µωβ και λιγότερο λευκού.{κατά θέσεις απαντούν λεπτές φυλλιτικές ενστρώσεις χρώµατος καφέ έως κιτρινόφαιου}. Το πυριτικό υλικό εµφανίζεται και µε τη µορφή ευµεγέθων φακών ή κονδύλων µέσα στα ασβεστολιθικά στρώµατα. Στρωµατογραφικά ο σχηµατισµός αυτός είναι ανάλογος του σχηµατισµού της Βίγλας της Ιονίου ζώνης. Η ηλικία του προσδιορίζεται συγκριτικά µε ανάλογες µελετηθείσες περιοχές της Κρήτης. Ορατό πάχος: 150m περίπου. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΧΑΜΗΛΗ, λόγω της εναλλαγής µε στρώσεις πυριτιολίθων. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 122

123 Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Χαρακτηρίζονται από υψηλές τιµές µηχανικών αντοχών του γεωυλικού. Η συµπεριφορά της βραχοµάζας είναι συνήθως ικανοποιητική για τη θεµελίωση τεχνικών έργων. Τα µηχανικά χαρακτηριστικά των επί µέρους λιθολογικών φάσεων διαφοροποιούνται ανάλογα µε την ειδικότερη λιθολογική σύσταση. Συνήθως η συµπεριφορά της βραχοµάζας παρουσιάζει χαρακτηριστική ανοµοιοµορφία και ανισοτροπία και ελέγχεται σε σηµαντικό βαθµό από την πυκνότητα των κερατολιθικών και σχιστολιθικών ενστρώσεων, πέραν των άλλων παραγόντων που αναφέρονται στα συνήθη ασβεστολιθικά στρώµατα. Γενικότερα, η αυξηµένη πυκνότητα των ασυνεχειών (στρώσεις, διαρρήξεις) και οι ετερογενείς επαφές, υποβιβάζουν τη διατµητική (κυρίως) αντοχή και µε τη συνδροµή άλλων παραγόντων ενισχύουν την αστάθεια σε πρανή µε ισχυρή κλίση, µε αποτέλεσµα να απαιτείται η διαµόρφωση ηπιότερων κλίσεων στα πρανή σε περιπτώσεις διατάραξης της φυσικής ισορροπίας. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ΑΝΩ ΤΡΙΑ ΙΚΟ ΚΑΤΩ ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ ολοµίτες και δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι (Ts-Ji.d,kd): ρηχής θάλασσας µε χρώµα λευκό, λευκόφαιο, κυανό, κατά θέσεις σκοτεινόχρωµο. Στα κατώτερα µέλη διακρίνονται δολοµίτες (τοπικά ζαχαρώδεις) και δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι άστρωτοι έως παχυστρωµατώδεις, έντονα ανακρυσταλλωµένοι µε λεπτές φυλλιτικές διαστρώσεις. Αντίθετα προς τα πάνω το δολοµιτικό υλικό υποχωρεί µε αντίστοιχη αύξηση του ασβεστιτικού. Έχουν υποστεί έντονη διαρρηκτική τεκτονική και ελάχιστη τεκτονική συµπιέσεως. Η ηλικία τους, η στρωµατογραφική τους θέση και το περιβάλλον ιζηµατογένεσής τους (ρηχή θάλασσα) αντιστοιχούν στη φάση «Παντοκράτορα» της Ιονίου ζώνης. Ορατό πάχος: 300 m περίπου. Υδρογεωλογική συµπεριφορά. Υδροπερατότητα: ΜΕΤΡΙΑ έως ΥΨΗΛΗ, λόγω διάρρηξης και καρστικοποίησης. Η καρστικότητα και υδροπερατότητα εµφανίζονται µειωµένες στους καθαρούς δολοµίτες και τους αραιά διαρρηγµένους, παχυπλακώδεις δολοµιτικούς ασβεστόλιθους. Καρστικές πηγές δεν εµφανίζονται.. Τεχνικογεωλογική συµπεριφορά. Χαρακτηρίζονται από υψηλές τιµές µηχανικών αντοχών του γεωυλικού. Η συµπεριφορά της βραχοµάζας είναι συνήθως ικανοποιητική για τη θεµελίωση τεχνικών έργων. Αστοχίες στα πρανή παρατηρούνται συνήθως ως καταπτώσεις βραχωδών µαζών ή ογκολίθων, στις περιπτώσεις ισχυρών κλίσεων και αυξηµένης δευτερογενούς χαλάρωσης της βραχοµάζας ή διατάραξης της φυσικής ισορροπίας και δυναµικών φορτίσεων. Προφανώς, περιοχές τρωτές από βράχους είναι αυτές οι οποίες βρίσκονται κάτω από βραχώδεις γκρεµούς ή περιοχές µε υψηλές κλίσεις στις οποίες ισορροπούν ογκόλιθοι. Η συµπεριφορά της βραχοµάζας επηρεάζεται από τους παράγοντες: πυκνότητα, προσανατολισµός και άλλα χαρακτηριστικά των ασυνεχειών, δράση των αποσαθρωτικών παραγόντων, κλίση πρανών, ετερογενείς επαφές και φυσικά παρουσία νερού. Παρά την ικανοποιητική συµπεριφορά, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στις κατασκευές όταν διαπιστώνεται: ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 123

124 1. παρουσία µεγαλοκαρστικών µορφών (π.χ. σπήλαια οπότε µπορεί να αναµένονται καταρρεύσεις οροφής ). Στην περιοχή µελέτης δεν εντοπίστηκαν τέτοιες µορφές. 2. δευτερογενής χαλάρωση της βραχοµάζας, λόγω πυκνής διάρρηξης, δυσµενούς προσανατολισµού των ασυνεχειών και πλήρωσης αυτών µε άργιλο. Για επιφανειακά έργα, αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σηµαντικά κυρίως σε περιοχές µε αυξηµένη κλίση και ιδιαίτερα αν βρίσκονται κοντά στο φρύδι πρανών. Σηµαντικές τέτοιες µορφές δεν διαπιστώθηκαν. Εκτίµηση κατάταξης εδάφους κατά ΕΑΚ Κατηγορία Α. ιαίρεση σε εδαφικούς, ηµιβραχώδεις και βραχώδεις σχηµατισµούς. Σηµαντική οµαδοποίηση σχετικά µε τα φυσικά και µηχανικά χαρακτηριστικά των γεωλογικών σχηµατισµών αποτελεί η διαίρεση τους σε εδαφικούς, ηµιβραχώδεις και βραχώδεις. Αυτή ή οµαδοποίηση για τους σχηµατισµούς της περιοχής γίνεται παρακάτω. Εδαφικοί σχηµατισµοί: Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι Τεχνητές αποθέσεις (mt) Παράκτιες άµµοι (s) Αλλουβιακές αποθέσεις (al) Πλευρικά κορήµατα (sc) Θαλάσσια αναβαθµίδα Κάτω Πλειστοκαίνου (Pt.s) Ποταµοχερσαίες αποθέσεις (Μ1) Ηµιβραχώδεις σχηµατισµοί: Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι Φλύσχης (ft) Αργιλικοί σχιστόλιθοι (Tm-s.sch) Ηµιβραχώδεις ή βραχώδεις σχηµατισµοί: Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν Χερσαίες αποθέσεις (Μ) Θαλάσσιες αποθέσεις (Pl) Σχιστόλιθοι και πρασινοπετρώµατα (sch, bs, mr) Κατατάσσονται εδώ λόγω της διαφορετικής σύνθεσης τους ανά θέση. Βραχώδεις σχηµατισµοί: Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι ολοµίτες και δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι (Ts-Ji.d,kd) Ασβεστόλιθοι µε πυριτιόλιθους (Βίγλα) (JmE?k) Παρα και ορθοπετρώµατα (Cm-TS.ph) ολοµιτιωµένοι ασβεστόλιθοι δολοµίτες (Ts-Jmk,d) Ασβεστόλιθοι και δολοµίτες (JS-kS.k) Κλαστικοί - βιοκλαστικοί ασβεστόλιθοι (K8-9-k) Ασβεστόλιθοι(K9-Pc.k) Σκοτεινότεφροι, νηρητικοί, δολοµιτιωµένοι ασβεστόλιθοι (E.k) Οφιολιθικά πετρώµατα (π,θ) Στην περιοχή δεν έχουν εντοπιστεί εξαιρετικά σηµαντικά προβλήµατα τεχνικογεωλογικής φύσης. εν αναµένεται ότι θα προκύψουν σηµαντικά τεχνικογεωλογικά προβλήµατα, τα οποία θα έχουν δυσµενή επίδραση στις υφιστάµενες ή σχεδιαζόµενες χρήσεις γης σε µεγάλη έκταση. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 124

125 Οι βραχώδεις και οι ηµιβραχώδεις γεωλογικοί σχηµατισµοί αποτελούν κατά κανόνα καλό έδαφος θεµελίωσης, µε περιορισµένες εξαιρέσεις. Στους εδαφικούς σχηµατισµούς σε κάποιες περιπτώσεις απαιτούνται ειδικοί τρόποι θεµελίωσης. Τα προβλήµατα τεχνικογεωλογικής φύσης που έχουν ήδη εµφανιστεί στην περιοχή, παρουσιάζονται λεπτοµερέστερα στο κεφάλαιο «Β.2.4 Εντοπισµένα Γεωλογικά Προβλήµατα και Γεωλογικοί Κίνδυνοι» και στους χάρτες ΓΑ και ΓΒ. Είναι σχετικά τοπικής σηµασίας αποτελούν σηµαντικούς δεσµευτικούς παράγοντες στην οικιστική ανάπτυξη µόνο τοπικά. Τα προβλήµατα τεχνικογεωλογικής φύσης τα οποία ήδη έχουν εµφανιστεί και αναµένεται να εµφανιστούν και πάλι, ή θεωρείται από την παρούσα µελέτη πιθανό να εµφανιστούν στην περιοχή αναφέρονται λεπτοµερέστερα στο κεφάλαιο των συµπερασµάτων και στους προαναφερθέντες χάρτες. Β Σπουδαιότερα τεκτονικά χαρακτηριστικά της περιοχής Οι παρατηρήσεις οι σχετικές µε την ιζηµατογένεση του Νεογενούς αποδεικνύουν την ύπαρξη σηµαντικών µεταβολών στην παλαιογεωγραφική διαµόρφωση του νησιού οι οποίες τις περισσότερες φορές συνδέονται µε µεγάλα τεκτονικά γεγονότα. Από το Μ. Μειόκαινο η περιοχή της Κρήτης µεταβάλλεται σε ένα µωσαϊκό το οποίο αποτελείται από τεκτονικά κέρατα και τάφρους. Η αλληλεπίδραση των τεκτονικών κινήσεων µε την ιζηµατογένεση είχε σαν αποτέλεσµα τη δηµιουργία µεγάλης ποικιλίας ιζηµάτων καθώς και ταχείες πλευρικές και κατακόρυφες λιθολογικές αλλαγές. Περισσότερες από 60 λιθολογικές ενότητες του Νεογενούς έχουν αναγνωριστεί τα τελευταία 30 χρόνια (Φυτρολάκης κ.α. 1996). εν έχει γίνει καµία ουσιαστική υποδιαίρεση των Θαλασσίων αναβαθµίδων και των ηπειρωτικών αποθέσεων του Πλειστοκαίνου. Τα Πλειστοκαινικά ιζήµατα υπέρκεινται ασύµφωνα των Νεογενών και Αλπικών πετρωµάτων Η γεωλογική εξέλιξη της Κρήτης από το Μειόκαινο µέχρι σήµερα είναι αποτέλεσµα (α) της συνεχούς σύγκλισης των πλακών Αφρικής και Ευρασίας µε την ταυτόχρονη οπισθοχώρηση της ζώνης υποβύθισης και (β) της τεκτονικής διαφυγής προς τα νοτιοδυτικά της µικροπλάκας της Ανατολίας. Ο Φασουλάς (2000) αναφέρει ότι πρόσφατες τεκτονικές µελέτες στην περιοχή της κεντρικής Κρήτης (ten Veen & Meijer 1999, Fassoulas 2000), έδειξαν ότι από το µέσο Μειόκαινο µέχρι σήµερα, η τεκτονική εξέλιξη του νησιού ήταν αποτέλεσµα διαδοχικών εφελκυστικών περιόδων που δηµιούργησαν τρεις γενεές ρηγµάτων που είχαν σαν επακόλουθο την δηµιουργία αντίστοιχου προσανατολισµού λεκανών. Αυτές οι τρεις γενεές ρηγµάτων, έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: Γενεά ιεύθυνση Ηλικία ρηγµάτων 1η Α- µέσο/άνω Μειόκαινο - αρχές Μεσσηνίου 2η Β-Ν τέλος Μεσσηνίου - µέσο Πλειόκαινο 3η ΒΑ-Ν Β -ΝΑ τέλος Πλειοκαίνου σήµερα; ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 125

126 Ταυτόχρονα µε την δηµιουργία των λεκανών που προξένησε η 3η γενεά ρηγµάτων, συνεχίστηκε µε µεγάλους ρυθµούς η τεκτονική ανύψωση ορισµένων περιοχών. Γενικότερα, η σηµερινή τοπογραφία της Κρήτης διαµορφώθηκε από τη δράση πολλών µεγάλης κλίµακας, ρηγµάτων της τρίτης γενεάς. Ορισµένα από αυτά να είναι ακόµη ενεργά. Οι ανωτέρω πληροφορίες είναι χρήσιµες στην αξιολόγηση της σηµασίας των ρηγµάτων για την περιοχή. Ο Φυτρολάκης (1980) θεωρεί ότι η Κρήτη στρέφεται γύρω από ένα άξονα, που τοποθετείται περίπου στη γραµµή Τυµπάκι-Ηράκλειο. Η δυτική Κρήτη ανυψώνεται (µε µέγιστο της τάξης των 4.5mm/έτος) και η ανατολική βυθίζεται. Όσο αυξάνει η απόσταση από τον άξονα περιστροφής τόσο αυξάνει και το µέγεθος της περιστροφικής κίνησης. Η Κρήτη δεν κάνει την περιστροφική κίνηση σαν ένα ενιαίο κοµµάτι (µπλοκ) του φλοιού, αλλά σαν πολλά που χωρίζονται µεταξύ τους µε µεγάλα ρήγµατα. Τα κοµµάτια αυτά είναι οι τεκτονικές εξάρσεις και τάφροι που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Αυτά συµµετέχουν στην περιστροφική κίνηση αλλά όχι µε την ίδια ταχύτητα. Τα ρήγµατα που τα χωρίζουν λειτουργούν σαν αρθρώσεις. Ενεργός τεκτονική Η σεισµικότητα και η ενεργός τεκτονική είναι σηµαντικά στοιχεία για τον χωροταξικό σχεδιασµό µιας περιοχής, και συνήθως σχετίζονται µεταξύ τους. Η ενεργός τεκτονική ερευνά τα γεωλογικά ρήγµατα για τα οποία υπάρχει δυνατότητα µετακίνησης τους, είτε ταυτόχρονα µε κάποιο σεισµό είτε χωρίς σεισµό. Η σηµασία του εντοπισµού τους έγκειται στο ότι πρέπει να αποφεύγονται οι κατασκευές επάνω ή πολύ κοντά τους, καθώς και στο ότι κάποιες φορές σχετίζονται µε επίκεντρα σεισµών. Ο χαρακτηρισµός των ρηγµάτων ως ενεργών ή µη, είναι γενικά δύσκολος, γιατί συχνά δεν υπάρχουν εµφανή χαρακτηριστικά µετακίνησης τα οποία µπορούν να χρονολογηθούν. Αν απαιτηθεί ο χαρακτηρισµός τους η έρευνα µπορεί να είναι µακροχρόνια πριν καταλήξει σε χρήσιµο αποτέλεσµα. Επί πλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι µάλλον ορθότερο να θεωρούµε ρηξιγενείς ζώνες και όχι µεµονωµένα ρήγµατα. Οπωσδήποτε, προφυλάξεις είναι απολύτως σκόπιµο να ληφθούν στις περιπτώσεις που έχει παρατηρηθεί κίνηση ρήγµατος στην επιφάνεια του εδάφους. Σχετικά θέµατα αντιµετωπίζει ο Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός (ΕΑΚ ). Εκτεταµένη παρουσίασή του υπάρχει στο Παράρτηµα Γ1. Η ενεργότητα των ρηγµάτων και η αξιολόγηση της σηµασίας τους. Η επίδραση της ενεργότητας των ρηγµάτων σε ένα έργο σχετίζεται µε τις εξής παραµέτρους: ενεργοποίηση εντός της περιόδου λειτουργίας (ζωής) του έργου µέγεθος µετακίνησης, εάν το έργο βρίσκεται επί του ίχνους του ρήγµατος, οπότε αναµένονται βλάβες εξ αιτίας αυτής της κίνησης. βλάβες στο έργο λόγω των σεισµικών δράσεων, είτε το έργο βρίσκεται επί του ίχνους του ρήγµατος είτε µακρύτερα από αυτό. Πιθανή ελάττωση των µεγεθών διαφόρων τεχνικογεωλογικών παραµέτρων στην περιοχή του ρήγµατος και γύρω απ αυτήν, λόγω των καταπονήσεων του υλικού. Ορισµένα από τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν και µη ενεργά ρήγµατα. Οι ορισµοί των ενεργών ρηγµάτων εξαρτώνται άµεσα από το είδος του έργου το οποίο εξετάζεται. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 126

127 Κατά τους λιγότερο αυστηρούς ορισµούς, ως ενεργά θεωρούνται τα ρήγµατα τα οποία έχουν παρουσιάσει σεισµική ή και ασεισµική κίνηση κατά το Ολόκαινο. Ρήγµατα µε ηλικία ενεργοποίησης Πλειστοκαινική (έως και ~ έτη πριν από σήµερα ) θεωρούνται πιθανά ενεργά (Keller et al, 1996). Οι κανονισµοί για έργα υψηλής επικινδυνότητας (π.χ. για σταθµούς παραγωγής πυρηνικής ενέργειας) είναι πολύ πιο αυστηροί (Παυλίδης, 1993). Στις «Προδιαγραφές και Υπόµνηµα Νεοτεκτονικού Χάρτη» του Οργανισµού Αντισεισµικής Προστασίας (ΟΑΣΠ), διαχωρίζονται 4 κατηγορίες ρηγµάτων: σεισµικά, ενεργά, πιθανά ενεργά και ανενεργά, τα οποία ορίζονται ως εξής: Σεισµικά: αυτά για τα οποία υπάρχουν στοιχεία σύνδεσης τους µε συγκεκριµένους σεισµούς. Ενεργά: έδρασαν από το Ανώτερο Πλειστόκαινο µέχρι σήµερα. Πιθανά ενεργά: έδρασαν από το Ανώτερο Πλειόκαινο µέχρι το Ανώτερο Πλειστόκαινο. Ανενεργά: δράση παλαιότερη των ανωτέρω Ο πρόσφατος Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός (ΕΑΚ-2003, βλ. Παράρτηµα Γ1), κατατάσσει στην χειρότερη κατηγορία εδαφών (κατηγορία Χ), τα «εδάφη που βρίσκονται δίπλα σε εµφανή τεκτονικά ρήγµατα». Προβλέπει ειδικό τρόπο αντιµετώπισης της «γειτνίασης ενεργών σεισµοτεκτονικών ρηγµάτων» για τα έργα στα οποία εφαρµόζεται αυτός ο κανονισµός. Έτσι δεν επιτρέπει την δόµηση κτισµάτων σπουδαιότητας Σ2, Σ3 και Σ4 στην «άµεση γειτονία» σεισµικώς ενεργών ρηγµάτων. ηλαδή, επιτρέπει µόνο την κατασκευή κτισµάτων µικρής σπουδαιότητας για την ασφάλεια των ανθρώπων (αγροτικά οικήµατα, στάβλοι κλπ). Ο χαρακτηρισµός των σεισµικώς ενεργών ρηγµάτων, γίνεται µε ειδική µελέτη η οποία αφορά ευρύτερη περιοχή οικοδόµησης και αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την οικιστική ανάπτυξη µιας περιοχής. εν δίνεται ορισµός της έννοιας «άµεση γειτονία» και δεν υπάρχουν συγκεκριµένες προδιαγραφές για την ανωτέρω µελέτη. Από τα ανωτέρω φαίνεται ότι ο ακριβής χαρακτηρισµός των ρηγµάτων εκφεύγει των δυνατοτήτων της παρούσας µελέτης. εδοµένης όµως της σηµασίας τους για τον σχεδιασµό της περιοχής, θα εξεταστούν στη συνέχεια τα υπάρχοντα στοιχεία, ώστε να γίνει µια πρώτη προσέγγιση της ενεργού τεκτονικής της περιοχής. Β Εκτίµηση στοιχείων της ενεργού τεκτονικής και η σηµασία τους για τις χρήσεις γης της περιοχής Για την περιοχή του ήµου παρουσιάζονται σε διάφορους χάρτες αρκετά ρήγµατα τα οποία έχουν σχεδιαστεί στον Γεωλογικό Χάρτη της παρούσας διερεύνησης (Χάρτης ΓΑ). Τα φύλλα Ρέθυµνο και Πέραµα του Γεωλογικού Χάρτη της Ελλάδας του ΙΓΜΕ, παρουσιάζουν πολυάριθµα ρήγµατα τα οποία δεν χρονολογούνται. Από τα ρήγµατα αυτά, θεωρούµε ότι παρουσιάζουν οπωσδήποτε νεοτεκτονικό ενδιαφέρον και εξετάζονται λεπτοµερέστερα, όσα τέµνουν σχηµατισµούς του νεογενούς και τεταρτογενούς ή σχετίζονται µε άλλα ρήγµατα τα οποία έχουν αυτή την ηλικία. Επειδή ο χάρτης αυτός έχει κλίµακα η οποία πλησιάζει περισσότερο στην κλίµακα εργασίας της παρούσας µελέτης, έγινε προσπάθεια ταύτισης των θέσεων των ρηγµάτων του, µε αυτές που παρουσιάζουν οι άλλοι χάρτες και τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον Χάρτη ΓΑ. (στη συνέχεια καθώς και στον χάρτη στο όνοµά τους περιέχεται το επίθεµα Ι) Ο Σεισµοτεκτονικός Χάρτης της Ελλάδας ( Μαριολάκος κ.α. 1989,) παρουσιάζει στην περιοχή 6 ρήγµατα ηλικίας Πλειοκαίνου Κάτω Πλειστοκαίνου, 1 ρήγµα ηλικίας Μέσου Πλειστοκαίνου ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 127

128 Ολοκαίνου και 4 ρήγµατα των οποίων η ηλικία δεν µπορεί να προσδιοριστεί. Σύµφωνα µε τους ορισµούς του ΟΑΣΠ, τα ρήγµατα Πλειοκαίνου Κάτω Πλειστοκαίνου είναι πιθανά ενεργά, ενώ το ρήγµα ηλικίας Μέσο Πλειστοκαίνου Ολοκαίνου είναι ενεργό (στη συνέχεια καθώς και στον χάρτη ΓΑ στο όνοµά τους περιέχεται το επίθεµα Σ) Ο Σεισµοτεκτονικός Χάρτης της Κρήτης ( ρακόπουλος κ.ά. 1982) και τα σχετικά του σχόλια, αναφέρουν ότι η τεκτονική τάφρος του Ρεθύµνου και τα σχετιζόµενα µ αυτήν όρη Κέδρος και Λευκά Όρη, αποτελούν σηµαντικές χερσαίες νεοτεκτονικές µονάδες της Κρήτης. Στην περιοχή παρουσιάζει 7 κύριες ρηξιγενείς ζώνες (στη συνέχεια καθώς και στον χάρτη στο όνοµά τους περιέχεται το επίθεµα Κ). Ο Creutzburg et al (1977) στον Γενικό Γεωλογικό Χάρτη της Ελλάδας Νήσος Κρήτη, παρουσιάζουν 8 ρηξιγενείς ζώνες (στη συνέχεια καθώς και στον χάρτη στο όνοµά τους περιέχεται το επίθεµα Γ). Οι Φυτρολάκης & ερµιτζάκης (1996) στο Χάρτη Ενεργών Ρηγµάτων της Ευρύτερης Περιοχής της Ν. Κρήτης, παρουσιάζουν 2 ρήγµατα ηλικίας Άνω Πλειστοκαίνου Ολοκαίνου και 7 ρήγµατα για τα οποία δεν υπάρχουν στοιχεία ότι ενεργοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, (στη συνέχεια καθώς και στον χάρτη στο όνοµά τους περιέχεται το επίθεµα Ε). Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράµµατος «Αντισεισµικός Σχεδιασµός και Οργάνωση της πόλης Ρεθύµνου και της ευρύτερης αυτής περιοχής» (Λέκκας Ε. κ.ά., 1998 & 2004) έγινε σχετικά λεπτοµερής έρευνα της τεκτονικής της περιοχής και ειδικότερα της πρόσφατης ρηξιγενούς. Παρουσιάζεται χάρτης κλ. 1: µε βάση τους προαναφερθέντες χάρτες του ΙΓΜΕ κλ. 1: Τα ρήγµατα που παρουσιάζονται σ αυτόν προέρχονται κυρίως από τους χάρτες του ΙΓΜΕ, αλλά από τις εργασίες του ερευνητικού προγράµµατος, προέκυψαν ορισµένες διαφοροποιήσεις ως προς τα µήκη και τους χαρακτηρισµούς παρουσίας, αλλά και λόγω εντοπισµού και άλλων δοµών. Στον χάρτη ΓΑ οι ρηξιγενείς δοµές αυτής της βιβλιογραφικής πηγής συµπεριλαµβάνονται στα στοιχεία των χαρτών του ΙΓΜΕ, αλλά έχουν προστεθεί και τα επί πλέον στοιχεία µε ιδιαίτερη σήµανση (στη συνέχεια καθώς και στον χάρτη στο όνοµά τους περιέχεται το επίθεµα Π). Στο κείµενο της Β Φάσης του ερευνητικού προγράµµατος, υπάρχουν οι εξής αναφορές οι οποίες αφορούν την ενεργό τεκτονική περιοχών του ήµου: Περιοχή πόλης του Ρεθύµνου. Μέσα στην πόλη του Ρεθύµνου υπάρχουν ρήγµατα, διαπιστωµένα και από γεωτρήσεις αλλά και έµµεσες µεθόδους, τα οποία και µεταβάλλουν τις εµφανίσεις και τα πάχη των σχηµατισµών. Ενδεικτικό στοιχείο της ενεργότητας των ρηγµάτων της περιοχής είναι η ύπαρξη υπολειµµάτων θαλάσσιας αναβαθµίδας του Πλειστοκαίνου νότια από τα Περιβόλια και στον Τίµιο Σταυρό, σε υψόµετρα µεταξύ 20 και 40 µέτρων, που δείχνει ανύψωση κατά τη χρονική περίοδο του Τεταρτογενούς. Περιοχή βόρεια του Βρύσινα. Το υδρογραφικό δίκτυο βόρεια του Βρύσινα, που παρουσιάζει παράλληλη ανάπτυξη και κατά βάθος διάβρωση, δείχνει ότι τουλάχιστον στη βόρεια περιοχή, το καθεστώς αυτό ισχύει και σήµερα. Αυτές οι τεκτονικές κινήσεις είναι αποτέλεσµα της δράσης ρηγµάτων, που σε µεγάλο βαθµό είναι κατά τεκµήριο ενεργά ή πιθανά ενεργά, εφόσον οριοθετούν ρηξιτεµάχη που δοµούνται από νεογενείς και τεταρτογενείς σχηµατισµούς και διαµορφώνουν το ανάγλυφο του χώρου. Τα ρήγµατα αυτά έχουν διευθύνσεις κυρίως Β-Ν και Β -ΑΝΑ, ενώ σε µικρότερο βαθµό τη δοµή της περιοχής συνδιαµορφώνουν και ρήγµατα µε διευθύνσεις ΒΑ-Ν και Β -ΝΑ. Βόρεια του Βρύσινα και στην περιοχή του βυθίσµατος του Ρεθύµνου επικρατούν τα ρήγµατα µε διεύθυνση Β -ΑΝΑ, τα οποία έχουν κυρίως κανονικό χαρακτήρα, χωρίς να ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 128

129 αποκλείεται και συνιστώσα οριζόντιας ολίσθησης, και ταπεινώνουν κλιµακωτά το ανάγλυφο προς τη θάλασσα. Περιοχή Αρµένων. Η κυρίαρχη τεκτονική δοµή στην περιοχή είναι η µεγάλη ρηξιγενής ζώνη διεύθυνσης Β-Ν που οριοθετεί το Βρύσινα από τον Κάµπο, στην περιοχή όµως υπάρχουν και άλλα ρήγµατα παράλληλα ή εγκάρσια προς αυτήν στο εσωτερικό του Κάµπου. Στο βαθµό που τα ρήγµατα αυτά ρυθµίζουν τη µορφή του αναγλύφου και την εξάπλωση των νεογενών σχηµατισµών και κυρίως των τεταρτογενών σχηµατισµών, πρέπει να θεωρούνται πιθανά ενεργά ή ενεργά. Περιοχή Κούµων. Η τεκτονική παραµόρφωση της περιοχής γίνεται αντιληπτή κυρίως γύρω από τις εµφανίσεις των νεογενών σχηµατισµών, όπου αποκαλύπτεται το αλπικό βραχώδες υπόβαθρο. Μέσα στους ασβεστόλιθους της Τρίπολης είναι ορατά ρήγµατα διαφόρων διευθύνσεων που σχετίζονται µε όλες τις φάσεις παραµόρφωσης της γεωτεκτονικής ενότητας. Η σχέση όµως των ασβεστόλιθων της Τρίπολης µε τους νεογενείς σχηµατισµούς ποικίλει στο χώρο, καθώς τα δυο λιθοστρωµατογραφικά σύνολα έρχονται σε επαφή είτε µε την πρωτογενή επιφάνεια της ασυµφωνίας, είτε µε ρήγµατα, κυρίως διεύθυνσης Β-Ν και ΑΒΑ- Ν ή Β -ΝΑ. Τα ρήγµατα αυτά µπορούν να θεωρηθούν πιθανά ενεργά, καθώς ρυθµίζουν τη µορφολογία και το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής, ενώ περιορίζουν ταυτόχρονα την εξάπλωση των τεταρτογενών αποθέσεων σε συγκεκριµένους χώρους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Κούµοι βρίσκονται σε µια επιφάνεια επιπέδωσης σε υψόµετρο περίπου m, ενώ ανατολικά του χειµάρρου που ρέει στα ανατολικά τους οι επιφάνειες επιπέδωσης φτάνουν σε υψόµετρα 560 µέτρων και προς τα νότια παρατηρείται µια κλιµακωτή ανύψωση αυτών των επιφανειών στα 520, 540 και 560 µέτρα. Ειδικότερα, τα ρήγµατα τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο νεοτεκτονικό ενδιαφέρον, σύµφωνα µε τις ανωτέρω πηγές, είναι τα εξής (βλ. Χάρτη ΓΑ): Ρ1-Ι. Εµφανίζεται βέβαιο σε όλο το µήκος του και οριοθετεί από τα δυτικά το ύψωµα του κάστρου του Ρεθύµνου, εκτεινόµενο και νοτιότερα προς την πόλη, όπου αποτελεί όριο αποθέσεων του Πλειοκαίνου του Τεταρτογενούς (Μυλωνάκης Ι., 1988, ΙΓΜΕ), ή τέµνει και ζώνη αλλουβιακών αποθέσεων (Λέκκας κ.ά. 2004). ηλ. αν ισχύει η τελευταία χαρτογράφηση το ρήγµα χαρακτηρίζεται ως «ενεργό». Οµοίως και άλλα µικρότερα ρήγµατα κοντά σ αυτό (Λέκκας κ.ά. 2004). Ρ2-Ι, Ρ3-Ι. Και τα δύο τέµνουν σχηµατισµούς του Πλειοκαίνου. Χαρακτηρίζοντάς τα µόνο από τους σχηµατισµούς τους οποίους τέµνουν στο χάρτη, δεν είναι γνωστό αν ενεργοποιήθηκαν κατά το Άνω Πλειόκαινο, οπότε θα κατατάσσονταν στα πιθανά ενεργά. Για να φαίνεται η ασάφεια αυτή, τα συγκεκριµένα ρήγµατα τα χαρακτηρίζουµε ως «ίσως πιθανά ενεργά». Η ορολογία αυτή χρησιµοποιείται γενικώς στη συνέχεια.. Από αυτά το δεύτερο Ρ3-Ι, έχει µεγάλο µήκος, αλλά ένα µικρό µόνο τµήµα του (εντός του πλειοκαίνου) βρίσκεται σε απόσταση 120m από τον οικισµό Ξηρό Χωριό. Η συνέχειά του περνά µέσα από τον οικισµό του Χροµοναστηρίου µέσα σε Μειοκαινικούς όµως σχηµατισµούς (σηµειώνεται ότι η θέση του ρήγµατος ακριβώς µέσα στον οικισµό δεν διαπιστώθηκε και αυτό µάλλον βρίσκεται λίγο δυτικότερα, αλλά η ρηξιγενής ζώνη στην περιοχή υπάρχει σαφώς). Όλα τα ρήγµατα αυτών των δύο διευθύνσεων στην περιοχή µπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκουν σε δύο οµάδες που οφείλονται σε δύο διαφορετικές διευθύνσεις τάσεων. Σύµφωνα µε το ερευνητικό πρόγραµµα (Λέκκας Ε. κ.α & 2004), τα ρήγµατα της περιοχής της πόλης του Ρεθύµνου και της περιοχής βόρεια του Βρύσινα είναι κατά τεκµήριο ενεργά ή πιθανά ενεργά. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 129

130 Ρ4-Ι. Φέρνει σε επαφή σχηµατισµούς του Πλειοκαίνου και του Μειοκαίνου, οπότε µπορεί να χαρακτηριστεί απ αυτό το πολύ «πιθανά ενεργό». Ο Σεισµοτεκτονικός χάρτης της Κρήτης παρουσιάζει σηµαντική ρηξιγενή ζώνη λίγο νοτιότερα, στη θέση Ρ4-Κ αλλά φαίνεται ότι πρόκειται για την ίδιο ρηξιγενή ζώνη, µετατοπισµένη λόγω προβληµάτων ακρίβειας απεικόνισης λόγω µεταφοράς στην κλίµακα του χάρτη, ή ερµηνείας. Ρ5-ΣΚ. Βρίσκεται στην περιοχή του Πρασσιανού φαραγγιού. Από τον Σεισµοτεκτονικό χάρτη της Ελλάδας η ηλικία ενεργοποίησής του προσδιορίζεται µεταξύ Πλειοκαίνου Κατ. Πλειστοκαίνου. ηλ. θεωρείται «πιθανά ενεργό». Έχει µεγάλο µήκος και κατά θέσεις φαίνεται να αποτελεί «σύνθεση» των Ρ5-Ι, Ρ6-1, Ρ7-1, και Ρ8-Ι και της γενικότερης πολύπλοκης και πυκνής ρηξιγενούς δοµής που εµφανίζεται στην περιοχή. εν διέρχεται από κάποιον οικισµό. Ρ10-ΙΣΚ. Βρίσκεται στα ΝΑ του δήµου και διαµορφώνει τους γκρεµούς των νεογενών στα νότια των οικισµών Μύρθιος και Σελλί. Από τον Σεισµοτεκτονικό χάρτη της Ελλάδας η ηλικία ενεργοποίησής του προσδιορίζεται µεταξύ Πλειοκαίνου Κάτω Πλειστοκαίνου. ηλ. θεωρείται «πιθανά ενεργό». Πιθανή προέκτασή του είναι το Ρ11-Σ. εν διέρχεται από κάποιον οικισµό. Ρ12-ΙΕΚΓ. Αποτελεί το δυτικό όριο του Βρύσινα, έχει διεύθυνση Β-Ν και παρουσιάζεται σε όλες τις βιβλιογραφικές πηγές.. Από τον Χάρτη Ενεργών Ρηγµάτων της Ευρύτερης Περιοχής της Κρήτης η ηλικία ενεργοποίησής του προσδιορίζεται µεταξύ Άνω Πλειστοκαίνου Ολοκαίνου. ηλ. θεωρείται «ενεργό». Έχει σχετικά µεγάλο µήκος. εν διέρχεται από κάποιον οικισµό. Η διεύθυνση αυτή χαρακτηρίζει και τα γειτονικά ρήγµατα της περιοχής του τεκτονικού βυθίσµατος των Αρµένων. Η θέση τους δεν είναι ακριβώς γνωστή επειδή είναι καλυµµένα και χαρακτηρίζονται ενεργά και από την έρευνα (Λέκκας κ.ά & 2004). Ρ13-Σ, Ρ14-Σ, Ρ15-Ι. Βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή των Κούµων, η ενεργότητα της οποίας έχει ήδη αναφερθεί (Λέκκας κ.ά & 2004). Ρ13-Σ, Ρ14-Σ.. Το Ρ13-Σ αποτελεί απλοποιηµένη χαρτογραφική παρουσίαση των πολλών επί µέρους ρηγµάτων των αλπικών σχηµατισµών της περιοχής. Από τον Σεισµοτεκτονικό χάρτη της Ελλάδας η ηλικία ενεργοποίησής τους προσδιορίζεται µεταξύ Πλειοκαίνου Κατ. Πλειστοκαίνου. ηλ. θεωρούνται «πιθανά ενεργά». Πιθανή προέκτασή του Ρ14-Σ είναι το Ρ14α-Σ. Ρ15-Ι. Εµφανίζεται βέβαιο σε όλο το µήκος του. Και κατά τον χάρτη του ΙΓΜΕ τέµνει αποθέσεις του Ολοκαίνου οπότε, θεωρείται «ενεργό». εν διέρχεται από κάποιον οικισµό. Ρ16-ΙΣ. Από τον Σεισµοτεκτονικό χάρτη της Ελλάδας η ηλικία ενεργοποίησής του προσδιορίζεται µεταξύ Πλειοκαίνου Κάτω Πλειστοκαίνου. ηλ. θεωρείται «πιθανά ενεργό». Ένα µικρό µόνο τµήµα του µήκους του βρίσκεται εντός των ορίων του ήµου (δυτικά του Κάστελου). Ρ17-ΙΣ, Ρ18-Ε. Πρόκειται για δοµές διεύθυνσης Β-Ν, στην περιοχή Γάλλου, Σωµατά και Κάστελου. Στην ευρύτερη περιοχή ίδια διεύθυνση έχει και το ρήγµα δυτικά του Βρύσινα (Ρ12 ΕΚΓ). Οι δοµές αυτές φαίνεται ότι εκτείνονται και προς το νότο, ενώ υπάρχουν και άλλες παρόµοιες δοµές που δεν αναφέρονται βιβλιογραφικά, όπως π.χ. το Γαλλιανό φαράγγι. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 130

131 Ρ17-ΙΣ. Από τον Σεισµοτεκτονικό χάρτη της Ελλάδας η ηλικία ενεργοποίησής του προσδιορίζεται µεταξύ Μέσου Πλειστοκαίνου Ολοκαίνου. ηλ. θεωρείται «ενεργό». Έχει αρκετά µεγάλο µήκος. ιέρχεται από τους οικισµούς Γάλλο και Κάστελο. Ρ18-Ε. Από τον Χάρτη Ενεργών Ρηγµάτων της Ευρύτερης Περιοχής της Ν. Κρήτης η ηλικία ενεργοποίησής του προσδιορίζεται µεταξύ Άνω Πλειστοκαίνου Ολοκαίνου. ηλ. θεωρείται «ενεργό». ιέρχεται από τον οικισµό Σωµατά. Η µορφολογική του έκφραση δεν είναι πολύ σαφής. Παρά την σηµαντική σεισµικότητα της περιοχής και την ύπαρξη ενεργών και πιθανά ενεργών ρηγµάτων δεν έχει συσχετιστεί µέχρι τώρα σεισµική δραστηριότητα µε συγκεκριµένο ρήγµα το οποίο εµφανίζεται στην επιφάνεια. Οµοίως δεν έχει εντοπιστεί επιφανειακή εδαφική διάρρηξη σχετιζόµενη µε κάποιο σεισµό. Β.2.3. Υ ΡΟΛΟΓΙΑ - Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ Β ίαιτα των επιφανειακών υδάτων και αξιόλογες πηγές ίαιτα των επιφανειακών υδάτων Ως δίαιτα των επιφανειακών υδάτων θεωρούµε την µεταβολή της ποσότητας και της ποιότητάς τους σε σχέση µε το χρόνο. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ΓΥΣ αρκετά τµήµατα υδατορευµάτων του ήµου είναι µόνιµης ροής (Σχέδια ΓΑ και ΓΒ). Αλλά από παρατηρήσεις της ξηρής περιόδου, αυτό δεν είναι σύνηθες. Στη περιοχή δεν υπάρχουν ιδιαίτερα σηµαντικές πηγές ρύπανσης των νερών, οπότε δεν αναµένεται και σηµαντική ποιοτική διαφοροποίηση κατά τη διάρκεια του χρόνου. Τοπικά βέβαια υπάρχουν περιοδικές επιβαρύνσεις, οι οπoίες οφείλονται σε τυχαίες ή και συστηµατικές απορρίψεις αποβλήτων, κυρίως υγρών από µικρούς οικισµούς και ελαιουργεία (κατσίγαρος) καθώς και αποπλύσεις αγροχηµικών από τις καλλιεργούµενες εκτάσεις. Αξιόλογες πηγές Αξιόλογες πηγές σηµαντικής παροχής δεν υπάρχουν στην έκταση του δήµου. Μικροπηγές υπάρχουν σε διάφορες θέσεις και παρουσιάζονται στο σχέδιο ΓΑ. Περισσότερα στοιχεία για τις υδρογεωλογικές συνθήκες στο επόµενο κεφάλαιο «Β Χαρακτηριστικά υπόγειων υδροφοριών». Β Υδρολιθολογικές ενότητες Η υδρολιθολογική κατάταξη των γεωλογικών σχηµατισµών που συµµετέχουν στη δοµή της περιοχής µελέτης γίνεται µε βάση το πορώδες και την υδροπερατότητά τους. Όσον αφορά το πορώδες µπορούν να διακριθούν τρεις βασικές κατηγορίες σχηµατισµών ανάλογα µε τον τρόπο κυκλοφορίας του νερού στη µάζα τους. Οι κοκκώδεις σχηµατισµοί: Η κυκλοφορία του νερού στη µάζα τους γίνεται µέσω του πρωτογενούς πορώδους, δηλ. στα διάκενα που δηµιουργούνται µεταξύ των κόκκων των πετρωµάτων. Στην κατηγορία ανήκουν τα πετρώµατα που απαρτίζουν τις προσχώσεις του Τεταρτογενούς και τις αποθέσεις του Νεογενούς, ανεξαρτήτως του βαθµού υδροπερατότητας που παρουσιάζουν. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 131

132 Ρηγµατωµένοι και καρστικοί σχηµατισµοί: Η κυκλοφορία του νερού στη µάζα τους γίνεται µέσω του δευτερογενούς πορώδους τους, δηλ. µέσα από το σύνολο των ασυνεχειών που παρουσιάζει η µάζα τους όπως ρήγµατα, διακλάσεις, µεσοστρωµατικά διάκενα κλπ. Για τα ανθρακικά πετρώµατα το δευτερογενές πορώδες καθορίζεται κυρίως από το καρστικό δίκτυο που αναπτύσσεται στη µάζα τους. Αδιαπέρατοι σχηµατισµοί: Είναι οι σχηµατισµοί των οποίων η δοµή πρακτικά δεν επιτρέπει την κυκλοφορία του νερού µέσα στον όγκο τους, οπότε το ενεργό πορώδες τους πρακτικά θεωρείται µηδενικό. Όσον αφορά την υδροπερατότητα, η οποία αποτελεί την πλέον βασική υδρογεωλογική ιδιότητα των πετρωµάτων, στην περιοχή µελέτης µπορούν να διακριθούν οι ακόλουθοι υδρολιθολογικοί τύποι: Υδροπερατοί σχηµατισµοί: Ηµιπερατοί σχηµατισµοί: Υδοστεγανοί σχηµατισµοί: Σχηµατισµοί όπου διάφορες φάσεις τους ανήκουν σε περισσότερες της µιας κατηγορίες υδροπερατότητας, χαρακτηρίζονται ως κυµαινόµενης υδροπερατότητας. Ο εντοπισµός της επιφανειακής παρουσίας των φάσεων διαφορετικής υδροπερατότητας αυτών των σχηµατισµών δεν είναι δυνατός στην παρούσα εργασία και για την εξακρίβωση της απαιτούνται ειδικές εργασίες σε τοπικό επίπεδο. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 132

133 Οµαδοποίηση των γεωλογικών σχηµατισµών µε βάση την υδροπερατότητα τους Κυρίαρχος Χαρακτηρισµός χαρακτήρας υδροπερατότηταως προς τη ΧαµηλήΜέση Υψηλή διακινδύνευση Σχηµατισµός Σύµβολο ρύπανσης Τεχνητές αποθέσεις mt * υψηλή Παράκτιες άµµοι s * υψηλή Αλλουβιακές αποθέσεις al * * κυµαινόµενη Πλευρικά κορήµατα και Κώνοι sc * υψηλή κορηµάτων Θαλάσσια αναβαθµίδα του Pt.s * * * κυµαινόµενη Κάτω Πλειστοκαίνου Θαλάσσιες αποθέσεις Pl * * κυµαινόµενη Κροκαλοπαγή, µάργες, Μ * * κυµαινόµενη άργιλοι, οργανογενείς ασβεστόλιθοι Ποταµοχερσαίες αποθέσεις Μ1 * υψηλή Σχιστόλιθοι και πρασινοπετρώµατα Sch, br * χαµηλή Οφιολιθικά πετρώµατα π,θ * χαµηλή Φλύσχης ft * χαµηλή Σκοτεινότεφροι, νηρητικοί, E.k * * υψηλή δολοµιτιωµένοι ασβεστόλιθοι Ασβεστόλιθοι K9-Pc.k * * υψηλή Κλαστικοί - βιοκλαστικοί K8-9-k * * υψηλή ασβεστόλιθοι Ασβεστόλιθοι και δολοµίτες JS-kS.k * * υψηλή ολοµιτιωµένοι ασβεστόλιθοι δολοµίτες Ts-Jmk,d * * υψηλή Αργιλικοί σχιστόλιθοι Tm-s.sch * χαµηλή Παρα και ορθοπετρώµατα Cm- * χαµηλή TS.ph Ασβεστόλιθοι µε πυριτιόλιθους (Βίγλα) JmE?k * χαµηλή ολοµίτες και δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι Ts-Ji.d,kd * * υψηλή Β Χαρακτηριστικά υπόγειων υδροφοριών Η ανάπτυξη της υπόγειας υδροφορίας στους γεωλογικούς σχηµατισµούς οφείλεται στην ιδιότητά τους να επιτρέπουν την αποθήκευση νερού στα πρωτογενή και δευτερογενή διάκενά τους. Στην περιοχή µελέτης µπορούν να διακριθούν τρείς κύριοι τύποι υπόγειων υδροφοριών: Οι καρστικοί υδροφόροι που αναπτύσσονται στα ανθρακικά πετρώµατα των σχηµατισµών του υποβάθρου, των καλυµµάτων της ζώνης Τρίπολης και δευτερευόντως άλλων ανθρακικών καλυµµάτων καθώς και των σχηµατισµών του Νεογενούς. Οι προσχωµατικές υδροφορίες, έχουν σχετικά µικρή έκταση και δυναµικό το οποίο γίνεται αρκετά σηµαντικό σε παράκτιες πεδινές εκτάσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζεται στην περιοχή του ποταµού Πλατανιά και την γύρω πεδινή παράκτια ζώνη. Εκτός της σηµασία στους ως υδατικού πόρου, λόγω της παρουσίας νερού σε µικρό βάθος, έχουν σηµασία για τα ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 133

134 τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά στις περιοχές όπου αναπτύσσονται, οπότε λαµβάνονται υπόψη στα τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά των περιοχών τους. Στην «Υδρογεωλογική έρευνα της περιοχής Νοµού Ρεθύµνης» του ΙΓΜΕ (Κνιθάκης Ι., κ.ά., 1996), στη περιοχή του δήµου προτείνονται προς περαιτέρω διερεύνηση: Καρστική υδροφορία µε περαιτέρω δυνατότητα αξιοποίησης (περιοχή 9). Το βορειοανατολικό άκρο της βρίσκεται εντός των ορίων του δήµου στην περιοχή Κούµων Φωτεινού, ενώ το µεγαλύτερο τµήµα της βρίσκεται σε γειτονικούς δήµους. Η υδροφορία στην παροχή αυτή στη συνέχεια αποδείχθηκε σηµαντική για τον δήµο Ρεθύµνης. Τµήµατα προτεινόµενης διερεύνησης καρστικών υδροφοριών (περιοχή 5). Το δυτικό άκρο της βρίσκεται εντός των ορίων του δήµου στην περιοχή Χροµοναστηρίου - Πρασιών, ενώ το µεγαλύτερο τµήµα της βρίσκεται ανατολικότερα, εκτός των ορίων του δήµου. Περιοχές διερεύνησης περαιτέρω των υδροφοριών των νεογενών (περιοχή 12α). Πολύ µικρή έκταση, στο ανατολικό άκρο της βρίσκεται εντός των ορίων του δήµου στην περιοχή Γάλλου, ενώ το µεγαλύτερο τµήµα της βρίσκεται δυτικότερα, εκτός των ορίων του δήµου. Περιοχές προτεινόµενου εµπλουτισµού των υδροφοριών εκ της επιφανειακής απορροής (περιοχή 2). Πρόκειται για την πεδινή περιοχή της λεκάνης του Πλατανιά, η οποία ήδη αποτελεί σηµαντική περιοχή άντλησης νερών ύδρευσης για τον δήµο. Ανάντη αυτής κατασκευάστηκε το φράγµα Ποταµών και ο ταµιευτήρας του έχει ήδη πληρωθεί, µεταβάλλοντας την κατείσδυση προς τον υπόγειο υδροφορέα του Πλατανιά.. Περιοχές, αναζήτησης νέων πόρων νερού του ήµου Ρεθύµνης έχουν προταθεί και από το σχετικό ερευνητικό έργο ως υδατοπιθανές περιοχές (Μονόπωλης κ.ά και Μονόπωλης, 2006), µε σηµαντικότερη αυτή του πεδίου γεωτρήσεων ύδρευσης περιοχής Κούµων. Σε αυτό ήδη εκτελέστηκαν επιτυχείς γεωτρήσεις ύδρευσης και προβλέπεται περαιτέρω ανάπτυξη της εκµετάλλευσης (βλ. κεφ. για τους υδατικούς πόρους). Λόγω της σηµασίας τους, κάθε ρυπαντική δραστηριότητα σε αυτήν θα πρέπει να ελέγχεται ως προς τις επιπτώσεις της στα υπόγεια νερά. Η σχετική έκταση παρουσιάζεται µε ειδικό σύµβολο στον Χάρτη ΓΒ. Η έκταση αυτή είναι δυνατό να τροποποιηθεί εφόσον από ειδική υδρογεωλογική µελέτη προκύψουν ακριβέστερα στοιχεία. Β Φυσικές και ανθρωπογενείς επιβαρύνσεις επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Υφαλµύρινση παράκτιων υπόγειων νερών έχει εντοπιστεί στην περιοχή του Πλατανιά, λόγω υπεραντλήσεων. Στην προαναφερθείσα µελέτη του ΙΓΜΕ (Κνιθάκης Ι., κ.ά., 1996), η περιοχή µε υφάλµυρα υπόγεια νερά εκτείνεται από την περιοχή των Περιβολίων και αναπτύσσεται κυρίως ανατολικότερα των ορίων του ήµου, σε πλάτος περίπου 2km από την ακτή. Βορείως αυτής της περιοχής εντοπίζεται ζώνη θειούχων υπόγειων νερών, λόγω της παρουσίας γύψων στα νεογενή. Η έκταση της στην περιοχή του δήµου είναι πολύ περιορισµένη. Αν και δεν έχει εντοπιστεί άλλη σηµαντικής έκτασης σχετική επιβάρυνση, η υφαλµύρινση παράκτιων υπόγειων νερών είναι πιθανή και σε άλλες παράκτιες περιοχές του δήµου (εξαρτώµενη από την ένταση των αντλήσεων) ενώ σε περιοχές νεογενών είναι πιθανή η παρουσία γύψων. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 134

135 Ανθρωπογενείς επιβαρύνσεις. Αυτές οφείλονται σε Αστικά λύµατα. Οι περισσότεροι µικροί οικισµοί του ήµου διαθέτουν δίκτυο αποχέτευσης που καλύπτει το συνεκτικό κοµµάτι του οικισµού, το οποίο οδηγεί τα λύµατα προς το πλησιέστερο σε κάθε περίπτωση ρέµα. Τα υπόλοιπα τµήµατα εξυπηρετούνται από απορροφητικούς και στεγανούς βόθρους. Κατά συνέπεια, σήµερα υφίσταται σηµαντική πίεση του περιβάλλοντος από τη διάθεση των αστικών λυµάτων η οποία όµως λόγω των µικρών παροχών είναι τοπικής σηµασίας. Η υφιστάµενη κατάσταση προβλέπεται στο προσεχές µέλλον να βελτιωθεί, αφού προβλέπονται αναβάθµιση της υφιστάµενης Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυµάτων (ΕΕΛ) του Ρεθύµνου και κατάληξη σε αυτόν των δικτύων λυµάτων από ορισµένους οικισµούς καθώς και µικρές αποκεντρωµένες µονάδες επεξεργασίας για τους περισσότερους αποµακρυσµένους οικισµούς. Στερεά απόβλητα. Τα αστικά απορρίµµατα του ήµου οδηγούνται προς διάθεση στο ΧΥΤΑ Αµαρίου, εκτός των ορίων του υπό µελέτη ήµου και εποµένως δεν αποτελούν πρόβληµα. Γίνονται περιορισµένες ανεξέλεγκτες απορρίψεις απορριµµάτων και αδρανών υλικών από κατεδαφίσεις και εξορύξεις (µπάζα) στο έδαφος, σε χειµάρρους και σε φαράγγια. Αυτά αποπλένονται από το νερό της βροχής και τα νερά αυτά στη συνέχεια κατεισδύουν και διηθούνται στο έδαφος ή µεταφέρονται σε κοίτες υδατορευµάτων. Η ανεξέλεγκτη διάθεση αυτών των στερεών αποβλήτων αποτελεί µεµονωµένη περίπτωση και σηµειακή πίεση µικρής έντασης. Απόβλητα γεωργικών δραστηριοτήτων. Πρόκειται για φυτοφάρµακα και λιπάσµατα που χρησιµοποιούνται στις γεωργικές καλλιέργειες και απόβλητα των κτηνοτροφικών µονάδων. Οι καλλιέργειες περιλαµβάνουν κατά κύριο λόγο ελιές, ετήσιες καλλιέργειες και λίγα θερµοκήπια, Τοπικά ασκείται έντονη κτηνοτροφική δραστηριότητα, η οποία συνίσταται κύρια στην εκτροφή αιγοπροβάτων. Αυτή συµβάλλει στη τοπική ρύπανση των επιφανειακών κύρια υδάτων από την έκπλυση των ζωικών υπολειµµάτων. Απόβλητα µεταποιητικών δραστηριοτήτων. Πρόκειται κυρίως για ελαιουργεία, τυροκοµεία και σφαγεία. Η διάθεση των αποβλήτων τους (και κυρίως των ελαιουργείων και των τυροκοµείων) αποτελεί συνηθισµένο περιβαλλοντικό πρόβληµα στην Κρήτη και την Ελλάδα, το οποίο οδηγεί σε τοπικές επιβαρύνσεις των γειτονικών υδατορευµάτων ορισµένες περιόδους του έτους. Β.2.4 ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝ ΥΝΟΙ Στην έκταση του δήµου εντοπίστηκαν προβλήµατα λόγω έντονων γεωδυναµικών διεργασιών. Πρόκειται για σχετικά λίγες περιοχές, µε φαινόµενα συνήθως τοπικής σηµασίας. Τα στοιχεία τα οποία οδήγησαν σ αυτό το συµπέρασµα, προέρχονται από βιβλιογραφική έρευνα, συνεντεύξεις µε στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης και της ΤΥ Κ και τις επί τόπου σύντοµες επισκέψεις. Ιδιαίτερα πρέπει να σηµειωθούν τα σηµαντικά προβλήµατα πληµµυρών τα οποία πλήττουν την πόλη του Ρεθύµνου. Σχετική αναφορά γίνεται στο κεφ. Β Στην περιοχή εντοπίστηκαν τα εξής προβλήµατα: Προβλήµατα έντονης διάβρωσης και κατολισθήσεων στην οδό µεταξύ Πρασσιών και στροφής προς Μύρθιο, επί του Αµαριώτικού δρόµου. Εδαφικές ολισθήσεις µικρότερης σηµασίας εντοπίστηκαν επίσης στην οδό Ρεθύµνου Σπηλίου, κοντά στα όρια του ήµου. Η περιοχή η οποία δοµείται από ερυθρωπά υλικά του Μειοκαίνου και γενικά παρουσιάζει προβλήµατα πολύ έντονης διάβρωσης και συναφών εδαφικών ασταθειών. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 135

136 Επιφανειακές εµφανίσεις καρστικών εγκοίλων εντοπίστηκαν σε περιοχές κυρίως δυτικά του Βρύσινα και εδαφικές υποχωρήσεις λόγω κοιλοτήτων στο υπέδαφος εντοπίστηκαν στην περιοχή των Αρµένων και νοτιότερα απ αυτούς, στην περιοχή του ΚΤΕΟ. Πληµµύρες έχουν συµβεί κυρίως στην περιοχή του Ρεθύµνου. Μικρότερης σηµασίας προβλήµατα έχουν υπάρξει στην περιοχή των Αρµένων, στην περιοχή του Αµπελακίου (ΚΤΕΟ) και σε άλλες θέσεις αλλά χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα. Όµβρια νερά εισέρχονται από τις ανάντη πλαγιές προς την δοµηµένη περιοχή των Γουλεδιανών Πτώσεις βραχοτεµαχίων παρατηρούνται σε πολλές βραχώδεις απόκρηµνες θέσεις αλλά δεν πλήττουν κάποια σηµαντική δραστηριότητα ανθρώπων. Μεταξύ αυτών σηµαντικότερη είναι η περίπτωση της οδού µεταξύ Ρουσσοσπιτιού και Μικρών Ανωγείων, κυρίως στην περιοχή της Μονής Αγίας Ειρήνης. Μικρής σηµασίας είναι η πτώση βραχοτεµαχίων στην περιοχή της πηγής µεταξύ των δύο οικισµών του Γιαννουδίου καθώς και στην οδό στην είσοδο των Καπεδιανών. Ειδικά για την περιοχή της πόλης του Ρεθύµνου υπάρχουν λεπτοµερέστερα στοιχεία τα οποία έχουν προκύψει από το ερευνητικό πρόγραµµα «Αντισεισµικός Σχεδιασµός και Οργάνωση της πόλης Ρεθύµνου και της ευρύτερης αυτής περιοχής» (Λέκκας Ε. κ.ά., 1998 και 2004). Στην Α φάση αυτής, όσον αφορά τα γεωλογικά γεωτεχνικά προβλήµατα τα σχετιζόµενα µε την σεισµικότητα της περιοχής, εντοπίστηκαν τα εξής: Προβλήµατα ζώνης Α Ρεθύµνου (κυρίως Παλαιά Πόλη.) Υψηλός υδροφόρος ορίζοντας, ο οποίος δηµιουργεί προβλήµατα ανόδου υγρασίας, λόγω τριχοειδών φαινοµένων κ.λ.π. στην παλαιά πόλη του Ρεθύµνου. Προβλήµατα ζώνης Β Ρεθύµνου (κεντρικό τµήµα της νέας πόλης). Υπάρχουν περιοχές που έχουν πληµµυρίσει τουλάχιστον µια φορά την τελευταία εικοσαετία και αποτελούν µπαζωµένες κοίτες παλιών ρεµάτων. Αυτές οι περιοχές έχουν αυξηµένη σεισµική τρωτότητα. Όπου το έδαφος είναι µαλακό, ή είναι πρώην µπαζωµένη κοίτη, παρατηρούνται ρωγµές στα κτίρια από διαφορικές καθιζήσεις των θεµελίων. Τα σεισµικά αποτελέσµατα είναι αθροιστικά και µάλιστα οι ρωγµές από καθιζήσεις έχουν µεγάλη βαρύτητα αφού δηµιουργούνται στα ίδια σηµεία των δοµικών στοιχείων. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της Α φάσης της έρευνας θα πρέπει: Το πρόβληµα της υγρασίας να αντιµετωπισθεί γενικότερα µε (1) έλεγχο των υδροφόρων πηγών, ώστε παροχέτευσή τους να έχει ελεγχόµενη ροή (2) έλεγχος των παρακείµενων κήπων, ώστε να µην γίνεται διήθηση του νερού από την άρδευση, στα παρακείµενα κτίρια. Για το πρόβληµα των διογκούµενων εδαφών θα πρέπει (1) να διαγνωσθεί η τάση διόγκωσης, (2) να κατασκευαστεί ισχυρή θεµελίωση µε ισχυρά συνδετήρια δοκάρια, τα οποία θα εδράζονται κυρίως σηµειακά, µε τάση ίση ή µεγαλύτερη της τάσης διόγκωσης, (3) να γίνει πλήρης υγροµόνωση του εδάφους θεµελίωσης µε κατασκευή πετασµάτων από φύλλα πολυαιθυλενίου. Τέλος θα ήταν σκόπιµο, εφόσον είναι εφικτό, να βρεθεί το βάθος (πάχος) του διογκούµενου εδάφους και η θεµελίωση να γίνει κάτω από αυτό ή να χρησιµοποιηθούν πάσσαλοι αιχµής. Προβλήµατα ζώνης Γ Ρεθύµνου (περιοχή Μασταµπά). Η έντονη κλίση του εδάφους δηµιουργεί προβλήµατα εκκεντρότητας των ισογείων (κάθετα στην κλίση του εδάφους). Εποµένως ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 136

137 φαινόµενα στροφής θα παρουσιαστούν στην περίπτωση µελλοντικού σεισµού. Επίσης είναι πιθανό να παρατηρηθεί στα κτίρια πρόβληµα λόγω ερπυσµού του εδάφους. Για την άρση του προβλήµατος που δηµιουργείται λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους υπάρχουν δύο λύσεις: 1. πλήρης διαχωρισµός εδάφους κτιρίου και αποκατάσταση της εξυπηρέτησης του κτιρίου µε καταλλήλως διαµορφούµενα στοιχεία. (Ενδεικτικά, στο κείµενο της έρευνας αναφέρονται: στα κλιµακοστάσια να υπάρχει διακοπή συνέχειας των βαθµίδων, για την ύδρευση θα πρέπει να γίνεται χρήση εύκαµπτων συνδέσεων, ή λεπτότερων και περισσότερων σωληνώσεων µε διαµόρφωση S, ενώ για την αποχέτευση θα πρέπει να κατασκευάζεται φρεάτιο στο οποίο θα εκτονώνονται οι παραµορφώσεις. 2. σηµαντική αύξηση της ακαµψίας προς την κατάντη πλευρά του κτιρίου. Απαίτηση µεγάλης αντοχής και ακαµψίας για την παραλαβή των ερπυστικών ωθήσεων του εδάφους, κάθετα στην όψη. Ένα σοβαρό γεωτεχνικό πρόβληµα εντοπίστηκε στην περιοχή Μασταµπά. Πρόκειται για την ύπαρξη καρστικών κοιλοτήτων, οι οποίες µπορεί να είναι επικίνδυνες ακόµη και υπό φόρτιση απλών επιφανειακών κατασκευών. Για τον εντοπισµό τέτοιων κοιλοτήτων θα πρέπει να γίνονται δειγµατοληπτικές γεωτρήσεις ή γεωφυσικές διασκοπήσεις, πριν από κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα στην περιοχή. Στις περιπτώσεις όπου αποκαλύπτονται καρστικές κοιλότητες απαιτείται «γέµισµα» του κενού χώρου των. Οµοίως στην περιοχή µε παράκτιες άµµους, το κύριο πιθανό πρόβληµα για τις κατασκευές, είναι ο κίνδυνος για ρευστοποίηση από σεισµό και συνεπώς συνιστάται γεωτεχνική έρευνα για το συγκεκριµένο κίνδυνο, ειδικά πριν από κάθε µεγάλη κατασκευή. Στα πλαίσια της εκτέλεσης της Β φάσης του ερευνητικού προγράµµατος, µεταξύ άλλων έγινε προσπάθεια για την εκτίµηση των γεωτεχνικών συνθηκών που επικρατούν στην πόλη Ρεθύµνου και στην ευρύτερη αυτής περιοχή (Περιβόλια, Μισίρια, Πλατανιάς). Οι συντάκτες του ερευνητικού προγράµµατος συµπεραίνουν ότι η σεισµική επικινδυνότητα της πόλης του Ρεθύµνου είναι ιδιαίτερα δυσµενής και το χαρακτηριστικό αυτό πρέπει να ληφθεί άµεσα υπ όψιν κατά τον αντισεισµικό σχεδιασµό της. Αυτό οφείλεται στην ύπαρξη τεχνητών επιφανειακών επιχώσεων και πρόσφατων εδαφικών αποθέσεων µέσου πάχους και δυστµησίας τα οποία έχουν σαν αποτέλεσµα την ενίσχυση της σεισµικής κίνησης, ενώ σε δύο θέσεις γεωτρήσεων στο κεντρικό τµήµα της πόλης αναµένονται έντονα φαινόµενα ρευστοποίησης σε βάθος έως 5m από την επιφάνεια. Αυτές οι θέσεις βρίσκονται εκτός της αµµώδους παραλιακής ζώνης όπου φαινόµενα ρευστοποίησης είναι γενικώς πολύ πιθανά. Ειδικότερα, αξιολογήθηκαν τα αποτελέσµατα συνολικά τριάντα δύο (32) ερευνητικών γεωτρήσεων και σχετικών εργαστηριακών δοκιµών. Από τις παραπάνω ερευνητικές γεωτρήσεις οι 26 έχουν εκτελεστεί κατά καιρούς από το ΚΕ Ε και το Περιφερειακό Εργαστήριο Κρήτης της τέως 12 ης ΠΥ Ε, µε σκοπό την εκτίµηση των συνθηκών θεµελίωσης διαφόρων τεχνικών έργων (όπως π.χ. ικαστικό µέγαρο Ρεθύµνου, γέφυρα Πλατανιά, λιµένας Ρεθύµνου, κ.λ.π.). Οι υπόλοιπες 6 γεωτρήσεις, εκτελέστηκαν από το τµήµα Γεωτεχνικής Μηχανικής του ΚΕ Ε ( 14α), κατά το χρονικό διάστηµα και για τους σκοπούς ακριβώς της ανωτέρω έρευνας. Επίσης εκτελέστηκαν από το ΚΕ Ε, ειδικές δοκιµές Cross Hole, στις θέσεις 6 γεωτρήσεων, µε σκοπό τον προσδιορισµό των δυναµικών χαρακτηριστικών των εδαφών και ειδικότερα την αναγνώριση της κατακόρυφης µεταβολής της σύστασης των εδαφικών σχηµατισµών, τη µέτρηση της ταχύτητας διάδοσης των σεισµικών κυµάτων στους σχηµατισµούς αυτούς και τον ακριβή προσδιορισµό των παραµέτρων που χρησιµοποιούνται στην ανάλυση της δυναµικής συµπεριφοράς του υπεδάφους. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 137

138 Από την αξιολόγηση των γεωτεχνικών ερευνών, προέκυψαν τα παρακάτω: Κατέστη δυνατή η διάκριση των δέκα (10) επιµέρους γεωτεχνικών ενοτήτων. Οι έξι ενότητες (Ια, Ιβ, Ιγ, ΙΙ, ΙΙΙ και IV) αντιπροσωπεύουν υλικά που αποτελούνται από εναλλαγές λεπτοµερών υλικών (άργιλοι, αργιλοϊλύες ιλύες), καθώς και αδροµερών υλικών (άµµοι, αµµοχάλικα). Τα παραπάνω υλικά, υπέρκεινται του νεογενούς γεωλογικού υποβάθρου, το οποίο συνίσταται από µάργες, µαργόλιθους και βιογενείς µαργαϊκούς ασβεστόλιθους (ενότητες V, VI). Η ενότητα VII, αποτελείται από λεπτές φακοειδείς ενστρώσεις µέσα στις ενότητες ΙΙ και Ιβ, ενώ η ενότητα VIII, αποτελεί το παλαιότερο ανθρακικό υπόβαθρο Άνω Ιουρασικής Άνω Κρητιδικής ηλικίας. Τέλος η ενότητα Α, περιλαµβάνει τις τεχνητές αποθέσεις (µπάζα) φυτική γη. Κατά την Β φάση της έρευνας τα ανωτέρω στοιχεία δεν δίνονται σε µορφή ζωνών σε χάρτη και έτσι δεν είναι δυνατό να χρησιµοποιηθούν πλήρως από την παρούσα µελέτη. Όµως είναι πιθανή η συνέχεια της έρευνας, κατά την οποία θα συµπληρωθούν ελλείποντα στοιχεία και θα καθοριστούν ζώνες, οπότε η έρευνα θα αποκτήσει µορφή µικροζωνικής µελέτης, η οποία είναι ιδιαίτερα χρήσιµη για την αντισεισµική προστασία της πόλης., ιδίως εάν τα αποτελέσµατα της γίνουν ευρέως και ταχέως αποδεκτά από τους µελετητές και κατασκευαστές δοµικών έργων της πόλης. Β.2.5 ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ Όπως προαναφέρθηκε, η σεισµικότητα και η ενεργός τεκτονική είναι σηµαντικά στοιχεία για τον χωροταξικό σχεδιασµό µιας περιοχής και συνήθως σχετίζονται µεταξύ τους. Η σεισµικότητα είναι µία έννοια η οποία αφορά κάποια συγκεκριµένη περιοχή και δείχνει το πόσο ισχυροί και πόσο συχνοί είναι οι σεισµοί που γίνονται σ αυτήν. Έτσι µπορούν να ληφθούν κατάλληλα προληπτικά µέτρα γενικής φύσης. Σχετικά θέµατα αντιµετωπίζει ο Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός (ΕΑΚ ). Εκτεταµένη παρουσίασή του υπάρχει στο Παράρτηµα Γ1. Σύµφωνα µε τον Ε.Α.Κ (ο Ελληνικός Αντισεισµικός Κανονισµός ΕΑΚ-2000 τροποποιηµένος σύµφωνα µε την υπ αριθµ. 117α/115/ΦΝ 275 Υ.Α (ΦΕΚ1154/ ), η περιοχή του έργου ανήκει στην κατηγορία σεισµικής επικινδυνότητας ΙΙ. Η πρόσφατη αλλαγή των ζωνών σεισµικής επικινδυνότητας δεν επέφερε µεταβολή στην τιµή του α, που είναι η ίδια και ίση µε 0,24. Από τον πίνακα 2.2 του Ε.Α.Κ λαµβάνεται τιµή σεισµικής επιτάχυνσης του εδάφους Α = 0,24 g = 0,24 9,81 m/sec2, δηλαδή Α= 2,35 m/sec2 Οι Ζώνες Σεισµικής Επικινδυνότητας της Ελλάδας είναι 3 (Ι,ΙΙ,ΙΙΙ) και την µέγιστη επικινδυνότητα την έχει η ζώνη III. Κατά τον Σεισµοτεκτονικό Χάρτη της Ελλάδας (ΙΓΜΕ 1989) το πιο πιθανό µέγιστο µέγεθος σεισµού που αναµένεται στην περιοχή στα 100 έτη τα επόµενα του 1982, βρίσκεται µεταξύ Στα πλαίσια της εκτέλεσης της Α φάσης του ερευνητικού προγράµµατος «Αντισεισµικός Σχεδιασµός και Οργάνωση της πόλης Ρεθύµνου και της ευρύτερης αυτής περιοχής» (Λέκκας Ε. κ.ά., 1998) πραγµατοποιήθηκε σεισµολογική έρευνα. Κατ αυτήν η στάθµη των αναµενόµενων 138 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ -

139 σεισµικών εδαφικών παραµέτρων (επιτάχυνσης, ταχύτητας, µετατόπισης) έγινε µε διαφορετικές µεθοδολογίες, επειδή δεν υπάρχει µοναδικός τρόπος υπολογισµού τους, αφού έχουν προταθεί διαφορετικά µοντέλα, το καθένα µε τα δικά του πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα, ανάλογα µε την περιοχή που εφαρµόζεται. Έτσι εφαρµόστηκαν οι µέθοδοι (α) Μέθοδος Algermissen και συνεργατών, (β) Μέθοδος Cornell (τροποποιηµένη), (γ) Μέθοδος McGuire (επιφανειακό µοντέλο), (δ) Μέθοδος McGuire (γραµµικό µοντέλο) και (ε) Μέθοδος Bayes. Κατόπιν ο µέσος όρος αυτών, ελήφθη ως η προτεινόµενη τιµή για τη σεισµική επιτάχυνση, ταχύτητα και µετατόπιση. Έτσι για κάθε παράµετρο που εξετάστηκε και εκτιµήθηκε µε τη χρήση των µοντέλων, υπολογίστηκε τελικά ο µέσος όρος για όλα τα σηµεία ενός κανάβου της περιοχής και σχεδιάστηκαν οι προτεινόµενοι χάρτες σεισµικής επικινδυνότητας της ευρύτερης περιοχής του Ρεθύµνου. Κατά τα ανωτέρω, οι τελικές τιµές σχεδιασµού που προτείνονται από την έρευνα αυτή είναι: Μέγιστη Σεισµική Επιτάχυνση Μέγιστη Σεισµική Ταχύτητα 475 έτη (πιθανότητα 90% να µην ξεπεραστούν στα επόµενα 50 χρόνια) Περίοδος επανάληψης 949 έτη πιθανότητα 90% να µην ξεπεραστούν στα επόµενα 100 χρόνια) 280 cm/sec 2 310cm/sec 2 25 cm/sec 29cm/sec Όσον αφορά τη σχέση τους µε τις αντίστοιχες τιµές του ΕΑΚ-2003, οι τιµές αυτές είναι υψηλότερες, εποµένως ο σχεδιασµός µ αυτές είναι ασφαλέστερος. Η στάθµη πιθανότητας 90% να µην ξεπεραστούν, είναι αρκετά ασφαλές κριτήριο για την ασφάλεια των συνήθων κατασκευών. Για έργα µεγάλης σηµασίας, π.χ. σχολεία, νοσοκοµεία, µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες, γέφυρες κ.λ.π. απαιτείται η αναµενόµενη µορφή του επιταχυνσιογραφήµατος, δηλαδή τη χρονική εξέλιξη της επιτάχυνσης σε περίπτωση ισχυρού σεισµού για να υπολογιστεί η σεισµική φόρτιση της κατασκευής. Στην ανωτέρω έρευνα, υπολογίζονται και προτείνονται κατάλληλα επιταχυνσιογραφήµατα. Τσουνάµι. Με την σεισµικότητα του θαλάσσιου χώρου συνδέονται και τα θαλάσσια κύµατα βαρύτητας µεγάλης περιόδου (τσουνάµι), τα οποία είναι δυνατό να πλήξουν παράκτιες περιοχές, σε ορισµένες περιπτώσεις µε σοβαρές επιπτώσεις. Η Κρήτη γενικά, αλλά κυρίως οι βόρειες και οι νότιες ακτές της, είναι από αυτές οι οποίες απειλούνται περισσότερο στον Ελληνικό χώρο (Παπαζάχος Β. κ.ά. 1989). Σε ερευνητικό πρόγραµµα σχετικά µε τις επιπτώσεις τσουνάµι στην περιοχή του Ηρακλείου της Κρήτης, έγιναν εκτιµήσεις για είσοδο τσουνάµι στην ξηρά έως υψοµέτρου 8m (GITEC). Όµως πολύ ισχυρό τσουνάµι, είναι πολύ σπάνιο. Εποµένως θεωρούµε ότι δεν είναι δυνατό να επηρεάσει σοβαρά τον χωροταξικό σχεδιασµό της ακτής, αλλά είναι σκόπιµο να ληφθούν κάποια βασικά προληπτικά µέτρα και να παρακολουθείται η πρόοδος των συστηµάτων πρόληψης και αντιµετώπισης ώστε να ενσωµατωθούν έγκαιρα οποιαδήποτε κατάλληλα µέτρα, στον σχεδιασµό του δήµου. Σηµειώνεται ότι στο χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό της βόρειας Κρήτης δεν έχει ληφθεί υπ όψιν το φαινόµενο αυτό. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 139

140 Β.2.6 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Β Επιφανειακά και υπόγεια νερά Συνθήκες υδροφορίας µέσα στους διαφόρους γεωλογικούς σχηµατισµούς της περιοχής Το θέµα έχει εκτεθεί στο κεφάλαιο «Β Χαρακτηριστικά υπόγειων υδροφοριών». Υδρογεωλογικές λεκάνες Λόγω της αυξηµένης υδροπερατότητας των γεωλογικών σχηµατισµών τα οποία δοµούν επιφανειακά την περιοχή του δήµου, οι επιφανειακές λεκάνες απορροής οι οποίες έχουν σχεδιαστεί και παρουσιάζονται στους χάρτες της µελέτης δεν ταυτίζονται µε τις υδρογεωλογικές. Στις υδρογεωλογικές µελέτες της περιοχής δεν έχει γίνει δυνατό να καθοριστούν µε ακρίβεια οι υδρογεωλογικές λεκάνες. Σχετικά στοιχεία παρουσιάζονται στο απόσπασµα του «Υδρογεωλογικού Χάρτη νοµού Ρεθύµνης» ο οποίος συντάχθηκε στην υδρογεωλογική έρευνα του ΙΓΜΕ για τον νοµό Ρεθύµνης (Κνιθάκης Μ., 1996). Επιφανειακοί υδατοταµιευτήρες εν υπάρχουν στην περιοχή και δεν προβλέπεται η κατασκευή κάποιου µεγάλης έκτασης. Οµως ανάντη της περιοχής µελέτης βρίσκεται το φράγµα Ποταµών Αµαρίου και ο ταµιευτήρας του. Βρίσκεται σε ανάντη θέση του Πρασιανού ποταµού (π. Πλατανιά). Επίσης αξίζει να σηµειωθεί ότι ουσιαστική αντιπληµµυρική προστασία της Παλιάς Πόλης και της ανάντη περιοχής της, αναµένεται ότι θα επιτευχθεί µε την κατασκευή µιας λεκάνης εκτόνωσης της αιχµής πληµµυρών στον χείµαρρο Συνατσάκη και δύο λεκανών στον χείµαρρο Καµαράκι. Οι τρεις αυτές λεκάνες τοποθετούνται στις κοίτες των αντίστοιχων ρεµάτων σε θέσεις πάνω από την Εθνική οδό Ηρακλείου Χανίων (βλ. Σχ. ΓΑ). Τα έργα αυτά βρίσκονται υπό δηµοπράτηση (2005). Οι λύσεις αυτές βασίζονται στη δυνατότητα εκτόνωσης των πληµµυρικών αιχµών σε ειδικά διαρρυθµισµένες ζώνες οι οποίες θα µπορούσαν να βρίσκονται ακόµα και µέσα στην πόλη (λεκάνες εκτόνωσης όπου συγκεντρώνονται τα πληµµυρικά νερά και µέχρι κάποιο όγκο ρυθµίζεται η εκροή τους). Οι λεκάνες αυτές µπορούν να χρησιµοποιηθούν σαν χώροι πρασίνου ή αναψυχής. Σηµαντικές πηγές Οι πηγές του ήµου παρουσιάστηκαν στο κεφάλαιο «Β ίαιτα των επιφανειακών υδάτων. Αξιόλογες πηγές». Όπως αναφέρεται εκεί σηµαντικές πηγές δεν υπάρχουν στην περιοχή του ήµου. Πηγές Αργυρούπολης. Βρίσκεται σε σηµαντική απόσταση δυτικά των ορίων του ήµου, αλλά επειδή αποτελεί σηµαντική πηγή ύδρευσης του ήµου Ρεθύµνης, παρουσιάζονται παρακάτω στοιχεία σχετικά µε αυτήν. Η υδρογεωλογική ενότητα της περιοχής Μούνδρου Αργυρούπολης, βρίσκεται εκτείνεται κυρίως στην περιοχή του ήµου Νικηφόρου Φωκά και σε ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 140

141 πιθανά πολύ µικρή έκταση του ήµου Φοίνικα. Στο δυτικό άκρο της αναβλύζει σε τοµή ρηξιγενούς ζώνης η αξιόλογη καρστική πηγή της Αργυρούπολης του ήµου Λαππαίων. Τα νερά της πηγής της Αργυρούπολης χρησιµοποιούνται για την ύδρευση οικισµών του ήµου Λαππαίων, της πόλης του Ρεθύµνου και πολύ µικρής πληθυσµιακής συγκέντρωσης του ήµου Φοίνικα. Τα ανθρακικά πετρώµατα της, µπορεί να θεωρηθούν ως συνέχεια προς τα δυτικά της εµφάνισης Αρµένοι - Αγκουσελιανά Μαλλάκι. Όµως κατά την έρευνα του ΙΓΜΕ, διάφορα ρήγµατα Β-Ν θεωρείται ότι έχουν δηµιουργήσει ασυνέχειες µεταξύ των δύο εµφανίσεων, ενώ τα ρήγµατα Α- βυθίζουν τον σχηµατισµό και συµβάλλουν θετικά στον µηχανισµό της βραδείας εκφόρτισης του συστήµατος των υπογείων υδροφοριών. Παρά τα προβλήµατα τροφοδοσίας που εντοπίστηκαν παραπάνω η έρευνα του ΙΓΜΕ παρουσιάζει ότι η πηγή της Αργυρούπολης τροφοδοτείται κυρίως από την περιοχή του ήµου Νικηφόρου Φωκά και την λειτουργία αυτή χρησιµοποιεί πλήρως η «Μελέτη ιαχείρισης Υδατικών Πόρων Κρήτης» Ειδικότερα η λειτουργία αυτή εξετάζεται χρησιµοποιείται στο τµήµα της Α Φάσης της, όπου έγινε η επεξεργασία των υδρογεωλογικών στοιχείων (µελετητής: Β. Περλέρος) και καταρτίστηκε µαθηµατικό υδρογεωλογικό οµοίωµα (µοντέλο) της πηγής Αργυρούπολης. Σ αυτήν µεταξύ άλλων στοιχείων χρησιµοποιήθηκε και η προαναφερθείσα έρευνα του ΙΓΜΕ. Κατά την εκπόνηση της, προέκυψε το σηµαντικό ερώτηµα της πιθανής λεκάνης τροφοδοσίας των πηγών Αργυρούπολης, αφού η περιοχή κάλυψης του οµοιώµατος ταυτίζεται µε αυτήν. Τα ακριβή όρια αυτής της λεκάνης τροφοδοσίας διαπιστώνεται στη µελέτη ότι είναι άγνωστα. Εποµένως ο προσδιορισµός της έκτασης της λεκάνης έγινε µε έµµεσο τρόπο, υπολογίζοντας την απαραίτητη έκταση της λεκάνης προκειµένου να εξασφαλιστεί επαρκής κατείσδυση από τη βροχόπτωση (η οποία είναι η µόνη πηγή τροφοδοσίας των πηγών), προκειµένου να αποδίδονται οι µετρηθείσες απορροές των πηγών Αργυρούπολης. Το αποτέλεσµα αυτών των υπολογισµών υποδεικνύει ότι η έκταση που καταλαµβάνει η λεκάνη τροφοδοσίας των πηγών είναι κάπως µεγαλύτερη από αυτήν της επιφανειακής εξάπλωσης των καρστικών ασβεστόλιθων προς τα ανατολικά, η οποία περιλαµβάνει και την περιοχή Μούνδρου, αλλά και του Μαλακίου και εκτείνεται και λίγο νοτιοανατολικότερα µέχρι τα Αγκουσελιανά (του ήµου Φοίνικα). Επί πλέον έγινε δεκτό ότι θα πρέπει να συµπεριληφθεί στη περιοχή τροφοδοσίας και τµήµα της επιφανειακής εξάπλωσης των νεογενών ιζηµάτων που περιβάλουν την καρστική ενότητα, αποδεχόµενοι ότι κάτω από αυτά τα ιζήµατα, µε βάση και την εξέταση της µορφολογίας και γεωλογίας της περιοχής βρίσκεται η συνέχεια του καρστικού συστήµατος. Για λόγους ασφάλειας, δεδοµένης της σηµασίας των πηγών Αργυρούπολης, κάθε ρυπαντική δραστηριότητα στην περιοχή τροφοδοσίας τους θα πρέπει να ελέγχεται ως προς τις επιπτώσεις της στα υπόγεια νερά. Η έκταση της περιοχή τροφοδοσίας τους φαίνεται από τα προηγούµενα ότι δεν αφορά την παρούσα µελέτη της έκτασης του ήµου Ρεθύµνης. Περιοχές εµπλουτισµού υπογείων υδάτων Τα υπόγεια ύδατα της περιοχής στην έκταση του ήµου εµπλουτίζονται κυρίως επιφανειακά και σε µεγαλύτερο ποσοστό από τις περιοχές της κοίτης των υδατορευµάτων. Οι συντελεστές κατείσδυσης είναι πολύ υψηλοί στους καρστικούς σχηµατισµούς και σχετικά αυξηµένοι στις αλλουβιακές αποθέσεις καθώς και στα κροκαλοπαγή των πλειο-πλειστοκαινικών υλικών. Η τροφοδοσία των υπόγειων νερών είναι πολύ χαµηλή στους υδατοστεγανούς σχηµατισµούς. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 141

142 Στην παρούσα µελέτη, ως προς την σηµασία εµπλουτισµού των υπόγειων νερών διαχωρίζονται οι περιοχές µε βάση τον κύριο χαρακτήρα της υδροπερατότητας τους (βλ. τα χαρακτηριστικά υδροπερατότητας των σχηµατισµών στο υπόµνηµα του σχεδίου ΓΑ): Περιοχές χαµηλής υδροπερατότητας. Έχουν χαµηλή συµµετοχή στον εµπλουτισµό των υπόγειων νερών. Στις περιοχές αυτές, µε βάση µόνο τα γενικά χαρακτηριστικά υδροπερατότητας, είναι κατ αρχήν υψηλή η πιθανότητα προστασίας των υπόγειων νερών από ρύπανση. Περιοχές µέσης ή κυµαινόµενης υδροπερατότητας. Έχουν µέση ή διαφορετική κατά τόπους συµµετοχή στον εµπλουτισµό των υπόγειων νερών. Στις περιοχές αυτές, µε βάση µόνο τα γενικά χαρακτηριστικά υδροπερατότητας, είναι κατ αρχήν µέση ή πιθανότητα προστασίας των υπόγειων νερών από ρύπανση. Περιοχές υψηλής υδροπερατότητας. Έχουν υψηλή συµµετοχή στον εµπλουτισµό των υπόγειων νερών. Είναι κυρίως οι περιοχές µε ανθρακικούς καρστικοποιηµένους σχηµατισµούς. Στις περιοχές αυτές, µε βάση µόνο τα γενικά χαρακτηριστικά υδροπερατότητας, είναι κατ αρχήν υψηλή η πιθανότητα επιβάρυνσης των υπόγειων νερών από ρύπανση. Εκτός της παραπάνω γενικής πρώτης προσέγγισης, ιδιαίτερα σηµαντική περίπτωση αποτελεί η έκταση του πεδίου γεωτρήσεων ύδρευσης περιοχής Κούµων. Σε αυτό ήδη εκτελέστηκαν επιτυχείς γεωτρήσεις ύδρευσης και προβλέπεται περαιτέρω ανάπτυξη της εκµετάλλευσης (βλ. κεφ. για τους υδατικούς πόρους). Λόγω της σηµασίας τους, κάθε ρυπαντική δραστηριότητα σε αυτήν θα πρέπει να ελέγχεται ως προς τις επιπτώσεις της στα υπόγεια νερά. Η σχετική έκταση παρουσιάζεται µε ειδικό σύµβολο στον Χάρτη ΓΒ. Επαναλαµβάνουµε, ότι για τις περιοχές που εντοπίζονται στα πλαίσια της παρούσας µελέτης απαιτείται λεπτοµερέστερη εξακρίβωση µετά από ειδικές τοπικές έρευνες. Εκµετάλλευση υδρογεωτρήσεων και πηγών Υφιστάµενη κατάσταση Κατά την εκπόνηση της Α φάσης της µελέτης του ΓΠΣ (2005) υδατικοί πόροι οι οποίοι χρησιµοποιούνται για ύδρευση της Ε Ρεθύµνης είναι σε γενικές γραµµές οι εξής: Οι πηγές της Αργυρούπολης, στον ήµο Λαππαίων, δυτικά του Ρεθύµνου. Γεωτρήσεις στον φρεάτιο αλλουβιακό υδροφορέα του ρέµατος Πλατανιά. ιάφορες γεωτρήσεις και πηγές στην περιοχή της πόλης του Ρεθύµνου και άλλων οικισµών του ήµου, οι οποίες καλύπτουν µικρό µέρος των αναγκών της πόλης ή πλήρως διάφορες µικρές ανάγκες οικισµών. Γεωτρήσεις του υδροφορέα της ευρύτερης περιοχής του οικισµού Κούµοι, από τις οποίες υδρεύονται διάφοροι οικισµοί νότια και δυτικά του Βρύσινα. Ειδικότερα, οι υδατικές ανάγκες του ήµου καλύπτονται ως εξής: Ρέθυµνο. Η πόλη εξυπηρετείται κυρίως από: 1) Τις πηγές της Αργυρούπουλης. Μέσω του αγωγού και του δικτύου από την Αργυρούπολη του ήµου Λαππαίων, επιδιώκεται η παροχή προς την πόλη του Ρεθύµνου m 3 /ηµέρα. Αυτή η προβλεπόµενη ποσότητα δεν παρέχεται πάντα. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 142

143 2) Από 2 πηγάδια και γεωτρήσεις στην πεδινή περιοχή του ρέµατος Πλατανιά, µε παροχή έως και m 3 /ηµέρα. Σε αυτά παλαιότερα εµφανίστηκαν παροδικά φαινόµενα υφαλµύρινσης. Στην περιοχή υπάρχουν ορισµένες πηγές ρύπανσης όπως επιχειρήσεις συγκέντρωσης χρησιµοποιηµένων υλικών (µετάλλων, οχηµάτων, λιπαντικών κ.ά.) καθώς και κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Υπάρχει συνεπώς κάποια πιθανότητα ρύπανσης του πόρου. 3) Από γεωτρήσεις µέσα στην πόλη οι οποίες χρησιµοποιούνται περιστασιακά όταν υπάρχει ανάγκη. Έχουν σχετικά καλή ποιότητα νερού και είναι οι εξής: (α) τέρµα οδού Ασκούτζη ( 2 ο λύκειο ) µε παροχή 30 m 3 /h (β) στο ρέµα Καµαράκι, κάτω από την χαραδρογέφυρα του ΒΟΑΚ, µε παροχή 30 m3/h (γ) τούρκικη δεξαµενή Μασταµπά. Πρόκειται για πηγαίο νερό το οποίο µεταφέρεται µε παλαιούς αγωγούς πιθανό από τις περιοχές Μικρού και Μεγάλου Μετοχίου. Έχει πολύ µικρή παροχή. Η πόλη του Ρεθύµνου καλύπτεται στο σύνολο της από τα δίκτυα ύδρευσης. Όµως οι αναγκαίες ποσότητες νερού δεν παρέχονται πάντα. Αυτό συµβαίνει κυρίως κατά θερινή περίοδο λόγω ανταγωνιστικών προς την ύδρευση χρήσεων και δεσµεύσεων που αφορούν τα νερά από τις πηγές Αργυρούπολης. Εξ άλλου τη θερινή περίοδο οι ανάγκες είναι αυξηµένες αφ ενός λόγω της υψηλής τουριστικής κατανάλωσης και αφ ετέρου λόγω των θερµοκρασιών. Σηµειώνεται ότι για την ύδρευση της πόλης έχουν κατασκευαστεί και χρησιµοποιήθηκαν κατά περιόδους 14 γεωτρήσεις και 5 πηγάδια. Λόγω διαφόρων προβληµάτων (κυρίως υφαλµύρινση και µείωση παροχής) χρησιµοποιούνται τα προαναφερθέντα. Οικισµοί βόρεια του Βρύσινα. Οι οικισµοί αυτοί υδρεύονται ή από τοπικές πηγές ή και γεωτρήσεις ή από τις πηγές Αργυρούπολης. ύο πηγές υδροδοτούν τον οικισµό Χροµοναστήρι µε καλής ποιότητας νερό. Βρίσκονται σε σχετικά µεγάλη απόσταση από τον οικισµό. Η πλησιέστερη βρίσκεται στην περιοχή του ναού της Παναγίας Κεράς,. Η άλλη πηγή βρίσκεται περίπου στο µέσο της απόστασης προς τον οικισµό Πρασσές και χρησιµοποιείται και από αυτόν τον οικισµό. Στην ευρύτερη περιοχή του Χροµοναστηριού, υπάρχουν 4 δηµοτικές γεωτρήσεις οι οποίες έχουν αυξηµένη παρουσία σιδήρου και χρησιµοποιούνται για άρδευση. Ο οικισµός Πρασσές εκτός από την προαναφερθείσα πηγή εξυπηρετείται και από µία γεώτρηση. Οι παροχές τους είναι ικανοποιητικές ποσοτικά και ποιοτικά. Ο οικισµός Ρουσσοσπίτι εξυπηρετείται από 2 3 γεωτρήσεις µε µικρή παροχή. Η ποιότητα του νερού είναι υποβαθµισµένη λόγω ύπαρξης σιδήρου. Ο οικισµός Μύλοι εξυπηρετείται από γεώτρηση, η οποία όµως παρέχει νερό κακής ποιότητας λόγω σιδήρου και ίσως γύψου. Πριν την χρήση του καθαρίζεται. Οι οικισµοί Μεγάλο και Μικρό Μετόχι και Αγία Ειρήνη εξυπηρετούνται από το δίκτυο της Αργυρούπολης. Τα Μικρά Ανώγεια και η Αγία Ειρήνη υδρεύονταν παλαιότερα από γεώτρηση στο τέρµα της οδού Θεοτοκοπούλου, η οποία δεν χρησιµοποιείται πλέον για το σκοπό, αυτό λόγω πτώσης της στάθµης της. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 143

144 Ο οικισµός Μαρουλάς εξυπηρετείται από µια γεώτρηση στην Καρβουνόλακα (από τον υδροφορέα Πλατανιά) µε παροχή 100 m 3 /h. Παλαιότερα εξυπηρετούνταν από γεώτρηση η οποία ήταν προβληµατική διότι χρειαζόταν αποφράξεις. Ο οικισµός Γάλλος εξυπηρετείται από 2 γεωτρήσεις. Η πρώτη βρίσκεται στην εκκλησία του Αγίου Παύλου µε παροχή m 3 /h και η άλλη νοτίως του οικισµού µε παροχή 60 m 3 /h. Από την τελευταία εξυπηρετείται και ο οικισµός Τρία Μοναστήρια. Οικισµοί νότια και δυτικά του Βρύσινα. Οι οικισµοί αυτοί υδρεύονται σχεδόν στο σύνολο τους από γεωτρήσεις της περιοχής των Κούµων. Η γεώτρηση του ΙΓΜΕ στην περιοχή των Κούµων µε παροχή m 3 /h εξυπηρετεί τους οικισµούς Φωτεινό, Αµπελάκι και Κούµοι. Ο τελευταίος εξυπηρετείται και από άλλη µία γεώτρηση κοντά σε αυτόν. Μετά τον οικισµό Αµπελάκι το δίκτυο συνεχίζεται προς τον οικισµό Καρέ, τα Γουλεδιανά και κατόπιν προς τους οικισµούς Όρος, Σελλί και. Μύρθιος. Η γεώτρηση του ΟΑ ΥΚ στην περιοχή των Κούµων µε παροχή περίπου 80 m 3 /h υδρεύει τους οικισµούς των Αρµένων και του Σωµατά. Ο οικισµός Κάστελλος υδρεύεται από γεώτρηση στη θέση Νύφης Ποτάµια των Σαϊτουρίων, η οποία εξυπηρετεί και άλλους οικισµούς του ήµου Νικηφόρου Φωκά. Ο οικισµός Γενή υδρεύεται από γεώτρηση στην περιοχή του. Ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη το έργο περαιτέρω αξιοποίησης του υπόγειου υδροφορέα των Κούµων. Έχουν ήδη ανορυχθεί οι γεωτρήσεις «Μπαστάκη 1», «Μπαστάκη 2» και «Λαδογιάννη». Όλες οι γεωτρήσεις θα δώσουν παροχές στην δεξαµενή στην θέση Κεφάλι βορείως των Αρµένων. Προβλεπόµενες Βελτιώσεις Ύδρευσης Οι µελλοντικοί υδατικοί πόροι του ήµου Ρεθύµνης, που θα προκύψουν µετά την εκτέλεση των κατάλληλων υδροληπτικών έργων και των έργων µεταφοράς και διανοµής, αναφέρονται στη συνέχεια. Οι σχετικές ποσότητες προέρχονται από τη µελέτη του τεχνικού γραφείου µελετών του Π. Παυλάκη (1998), η οποία έγινε για λογαριασµό της ΕΥΑΡ. Η περαιτέρω αξιοποίηση του αγωγού από τις πηγές Αργυρούπολης και λίµνη Κουρνά. Για τη µεταφορά περισσότερων από m 3 /ηµέρα από την Αργυρούπολη, απαιτείται νέα ρύθµιση µεταξύ των εµπλεκοµένων ήµων και γενικότερα των φορέων διαχείρισης. Η παροχετευτική ικανότητα του αγωγού είναι m 3 /ηµέρα Η περαιτέρω εκµετάλλευση του υδροφορέα Πλατανιά κατά την θερινή περίοδο. Σηµαντική βελτίωση στη δυνατότητα απόληψης των υδάτινων πόρων αποτελεί η κατασκευή υπόγειου διαφράγµατος (πρόταση της µελέτης Παυλάκη (1998)). Όµως πριν την υλοποίησή της θα πρέπει να εξεταστούν οι επιπτώσεις της ανόδου της στάθµης των υπόγειων νερών στην ανάντη του διαφράγµατος περιοχή. Η περαιτέρω εκµετάλλευση του υδροφορέα της ευρύτερης περιοχής του οικισµού Κούµοι. Εκτιµάται ότι θα γίνεται απόληψη ~3.000 m 3 /ηµέρα. Η αξιοποίηση µέρους του υδατικού δυναµικού του ταµιευτήρα του φράγµατος Ποταµών Αµαρίου. Το φράγµα αυτό βρίσκεται σε τελική φάση κατασκευής. Οι ποσότητες του νερού του που δεν θα χρησιµοποιούνται για ύδρευση, θα διατίθενται για άρδευση και προστασία του περιβάλλοντος κατάντη. Απαιτείται η κατασκευή αγωγού µεταφοράς νερού από τον ταµιευτήρα προς την περιοχή του Πλατανιά. Ο αγωγός αυτός θα ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 144

145 διέρχεται από σήραγγα στην περιοχή του Πρασιανού Φαραγγιού, η οποία εντάσσεται στο δίκτυο Natura Στη συνέχεια προβλέπεται κατασκευή εγκατάστασης καθαρισµού νερού (ΕΚΝ), των αγωγών µεταφοράς του νερού στις δεξαµενές της πόλης και των δικτύων διανοµής τους. Η ΕΚΝ προβλέπεται µε δυναµικότητα m 3 νερού ηµερησίως, από τα οποία τα m 3 θα διατίθενται στο ήµο Ρεθύµνης ενώ τα υπόλοιπα m 3 στο ήµο Αρκαδίου. Τα άµεσα προβλεπόµενα έργα βελτίωσης των απολήψεων νερού είναι τα εξής: 1. Σταδιακή βελτίωση της εκµετάλλευσης του πεδίου γεωτρήσεων των Κούµων, η οποία όπως προαναφέρθηκε έχει ήδη αρχίσει. Προβλέπεται ότι θα κατασκευαστούν 17 γεωτρήσεις τα επόµενα χρόνια. 2. Ταχυδιυλιστήριο στα ράµια, δυναµικότητας ~6.000 m 3 /ηµέρα νερού από την λίµνη Κουρνά. 3. ιυλιστήριο (ΕΚΝ) στην περιοχή «Φράγµα Ποταµών», στην περιοχή του Πλατανιά στα νοτιοανατολικά της πόλης του Ρεθύµνου. Το φράγµα Ποταµών Αµαρίου βρίσκεται εκτός των ορίων του ήµου Ρεθύµνης αλλά πολύ κοντά σε αυτά. Τα κύρια τεχνικά του στοιχεία είναι τα εξής: Χωρητικότητα ταµιευτήρα : m 3 Μήκος στέψης : 265 m Ύψος φράγµατος : 50 m Φορέας κατασκευής του είναι ο ΟΑ ΥΚ (Οργανισµός Ανάπτυξης υτικής Κρήτης ΑΕ). Στην µελέτη Παυλάκη (1998), προβλέπεται ότι οι υδατικές ανάγκες του έτους 2040 της πόλης του Ρεθύµνου θα αφορούν µόνιµους κατοίκους και τουριστικές κλίνες. Β Βιοµηχανικά ορυκτά, µεταλλεύµατα, δοµικά πετρώµατα Στον νοµό Ρεθύµνης έχουν καθοριστεί 9 λατοµικές περιοχές αδρανών υλικών (απόφαση Νοµάρχη Αρ.ΤΥ 1133 / ΦΕΚ 150Β/ ). Απ αυτές έχει ενεργοποιηθεί µόνο µία στην περιοχή Λατζιµά, στην οποία λειτουργούν 2 λατοµεία. Η θέση βρίσκεται, εκτός των ορίων του ήµου Ρεθύµνης, αλλά σε απόσταση λίγων χιλιοµέτρων ανατολικά απ αυτά. Εντός των ορίων του ήµου Ρεθύµνης, βρίσκεται η λατοµική περιοχή του «Ν.. Πρασών (Όρος Βρύσινα)», η οποία δεν έχει ενεργοποιηθεί. Βρίσκεται σε περιοχή του δικτύου Natura 2000 (βλ. Σχ. ΓΑ). Με τον Ν. 3335/2005, παρατείνεται η προθεσµία επανακαθορισµού λατοµικών περιοχών. Είναι πιθανό ότι στην επιτροπή που θα συσταθεί θα προταθούν κατ αρχήν οι ίδιες περιοχές. Για την περιοχή του Βρύσινα θα πρέπει να ληφθεί υπ όψιν η σχέση της µε το δίκτυο Natura Στην περιοχή του ήµου, το µόνο λατοµείο που υπάρχει βρίσκεται εκτός λατοµικής περιοχής, στην περιοχή Αγίου Γεωργίου Αρµένων (έναρξη λειτουργίας 1982) (βλ. Σχ.ΓΑ και ΓΒ). Πρόκειται για λατοµείο αδρανών υλικών το οποίο πρόκειται να κλείσει. Βρίσκεται στο στάδιο αποκατάστασης περιβάλλοντος και η άδεια του λήγει στις Είναι πιθανόν ότι λόγω των αδιάθετων ποσοτήτων που διαθέτει θα δοθεί παράταση 1 1,5 έτους επί πλέον. Από έρευνα του ΙΓΜΕ (Ηλίας Π. & Τάσιος Σ., 1995) προκύπτει ότι πιθανό κοιτασµατολογικό στόχο αποτελούν οι γεωχηµικές ανωµαλίες (Zn, Pb, (Cu, Hg, Fe, Mn)) που εντοπίστηκαν στην ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 145

146 ευρύτερη περιοχή Ρέθυµνο Γεράνι Βαλσαµόνερο, για τις οποίες προτείνεται λεπτοµερής αναγνώριση µε στόχο τον εντοπισµό θειούχου µεταλλοφορίας. Ηλίας Π. & Τάσιος Σ. 1995). Τα επόµενα χρόνια, υπό τις υφιστάµενες διεθνείς συνθήκες, δεν φαίνεται ότι θα υπάρξει ενδιαφέρον έρευνας και πολύ περισσότερο εκµετάλλευσης αυτής της µεταλλοφορίας. Άλλοι σηµαντικοί ορυκτοί πόροι δεν έχουν εντοπιστεί στην περιοχή του ήµου. Στην ιεύθυνση Βιοµηχανίας & φυσικών Πόρων της Ν.Α. Ρεθύµνης δεν είναι γνωστή κάποια παραχώρηση για έρευνα ή εκµετάλλευση. Πέτρα για χτίσιµο πετρόχτιστων δεν εξορύσσεται κάπου συστηµατικά. Συνήθως προέρχεται από εκσκαφές για άλλους σκοπούς ή γίνεται αυθαίρετες θέσεις χωρίς να έχει εντοπιστεί ιδιαίτερο πρόβληµα. Πρόκειται κυρίως για µαργαϊκούς ασβεστόλιθους και µαργαϊκούς ψαµµίτες. Β Ενεργειακές πρώτες ύλες Όπως φαίνεται και από τα προηγούµενα, δεν έχουν εντοπιστεί και δεν φαίνεται πιθανός ο εντοπισµός ορυκτών ενεργειακών πρώτων υλών στο µέλλον. Από πλευράς ήπιων µορφών ενέργειας υπάρχει το σύνηθες δυναµικό που αναµένεται στην Κρήτη. Αφορά κυρίως την υψηλή ηλιοφάνεια και το αιολικό δυναµικό. Η γεωθερµική βαθµίδα είναι κανονική. Β.2.7 ΓΕΩΤΟΠΟΙ εν υπάρχουν στην περιοχή γεώτοποι µε εθνικό ή διεθνές ενδιαφέρον. Υπάρχουν όµως ενδιαφέροντα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά όπως τα πολυάριθµα φαράγγια. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το Πρασιανό Φαράγγι, το οποίο είναι ενταγµένο στο δίκτυο Natura Οι περιοχές αυτές έχουν τοπικό ενδιαφέρον και παρουσιάζονται στο τµήµα «Περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν στο πεδίο» του επόµενου κεφαλαίου. Β.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΙΠΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ Β.3.1 ΓΕΝΙΚΑ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τα στοιχεία αυτά δεν χρησιµοποιούνται στην αξιολόγηση και γι αυτό παρουσιάζονται συνοπτικά. Μετεωρολογικά δεδοµένα. Στην περιοχή µελέτης βρίσκεται ο Μετεωρολογικός Σταθµός Ρεθύµνου της ΕΜΥ (Γ.Μ Ε, Γ.Π Ν) µε ύψος βαροµέτρου στα +63,0 m, ύψος σταθµού στα +62m και διαθέσιµα µετεωρολογικά δεδοµένα για την περίοδο και Στις επόµενες παραγράφους αναλύονται τα διάφορα µετεωρολογικά φαινόµενα και στους Πίνακες που ακολουθούν δίνονται τα στοιχεία για το Μετεωρολογικό Σταθµό Ρεθύµνου. 146 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ -

147 Θερµοκρασίες υγρασία αέρα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από θερµό καλοκαίρι µε θερµοκρασίες πολύ πάνω από 20 C και ήπιο χειµώνα µε θερµοκρασίες κοντά στους 10 C. Ειδικότερα, η µέση µηνιαία θερµοκρασία στην περιοχή του σταθµού του Ρεθύµνου εµφανίζει µέγιστη τιµή κατά τον Αύγουστο, (27 C) και ελάχιστη τιµή τον Ιανουάριο (12,9 C). Οι αναλυτικές µέσες µηνιαίες θερµοκρασίες παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας Μ1: Μέσες, Μέσες Μέγιστες και Μέσες Ελάχιστες θερµοκρασίες αέρα στην ευρύτερη περιοχή Μήνας Μέση Μέση Μέγιστη Μέση Ελάχιστη Ιανουάριος 12,9 15,6 8,9 Φεβρουάριος 13,2 16 9,2 Μάρτιος 14,4 17,3 10,2 Απρίλιος 17 20,4 12,5 Μάιος 20,7 24,3 15,8 Ιούνιος 24,9 28,2 19,5 Ιούλιος 26,8 29,8 21,6 Αύγουστος ,1 Σεπτέµβριος 24,4 27,5 19,6 Οκτώβριος 20, ,5 Νοέµβριος 17,9 21,2 14 εκέµβριος 14,9 17,6 11,1 Μέσος 19,6 22,7 15,1 Πηγή: ΕΜΥ (Μ. σταθµός Ρεθύµνου περίοδος και ) Η σχετική υγρασία της περιοχής έχει µέση ετήσια τιµή περίπου 65% και χαρακτηρίζεται από ένα εύρος, της τάξης του 9% περίπου, µεταξύ των τιµών κατά την καλοκαιρινή περίοδο και των τιµών που εµφανίζονται κατά τους χειµερινού µήνες. Η υψηλότερη σχετική υγρασία εµφανίζεται τον Ιανουάριο, που φθάνει στο 69% και η χαµηλότερη τον Ιούλιο, που φθάνει τα 60%. Τα αναλυτικά στοιχεία της σχετικής υγρασίας στην περιοχή δίνονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας Μ2: Σχετική υγρασία (%) στην περιοχή µελέτης Μέση σχετική ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ Υγρασία % Πηγή: ΕΜΥ (Μ. σταθµός Ρεθύµνου περίοδος και ) Βροχοµετρικά στοιχεία. Στον παρακάτω Πίνακα παρατίθενται τα στοιχεία για το µέσο µηνιαίο και ετήσιο ύψος βροχής στο Μ. Σταθµό του Ρεθύµνου. Το µέσο υπερετήσιο ύψος βροχής ανέρχεται σε 646,2 mm, βάσει των ετών παρατηρήσεων και Το µέσο µηνιαίο ύψος βροχής κυµαίνεται από 0 mm τον Αύγουστο έως 153,5 mm τον Ιανουάριο. Το 54% της βροχής παρατηρείται κατά την περίοδο του χειµώνα, το 18% κατά την περίοδο της άνοιξης, το 1% κατά την περίοδο του καλοκαιριού και το υπόλοιπο 27% κατά την περίοδο του φθινοπώρου. Πίνακας Μ3: Μέσα µηνιαία ύψη βροχής σε χιλιοστά στην περιοχή Ρεθύµνου Μέση τιµή ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ (mm) 153,5 88,9 69,7 38,1 8,7 5 0, ,9 53,8 104,5 147 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ -

148 Πηγή: ΕΜΥ (Μ. σταθµός Ρεθύµνου περίοδος και ) Β.3.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται σε άλλα σηµεία του κειµένου. Β.3.3 ΒΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Τα κύρια βιοτικά χαρακτηριστικά της περιοχής είναι ( ασκαλάκης Κ. κ.ά., 2006): Χλωρίδα. Η βλάστηση της περιοχής της Ε Ρεθύµνου υπάγεται σε δύο βασικές κατηγορίες: Την εξαρτώµενη από το βιοκλίµα ευµεσογειακή ζώνη βλάστησης, που εµφανίζεται µε τη θερµοµεσογειακή διάπλαση Oleo - Ceratonion και τη µεσοµεσογειακή διάπλαση της αριάς Quercion ilicis. Η µορφή και η σύνθεση της βλάστησης µπορεί να διαφέρει ως ένα βαθµό από τόπο σε τόπο, καθώς εξαρτάται και από άλλους επιµέρους παράγοντες όπως είναι ο προσανατολισµός, το έδαφος και τα νερά, αλλά και η ανθρώπινη δραστηριότητα. Τυπικές µορφές της βλάστησης του ήµου Ρεθύµνου είναι τα χαµηλά δάση και οι θαµνώνες καθώς και τα φρύγανα και λιβάδια, που αποτελούν τις υποβαθµισµένες µορφές τους. Τη βλάστηση που δηµιουργείται σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες, που χαρακτηρίζεται ως αζωνική ή σταθερή ή εδαφικά εξαρτώµενη και δεν υπόκειται σε βιοκλιµατικό καθορισµό. Μορφές της βλάστησης αυτής είναι η χασµοφυτική βλάστηση στα βράχια των φαραγγιών, η παρόχθια βλάστηση και τα ύφυγρα λιβάδια. Η βλάστηση στις αµµώδεις ακτές είναι επίσης µια αζωνική µορφή, έχει όµως υποβαθµιστεί από την τουριστική δραστηριότητα σε τέτοιο βαθµό, ώστε να είναι πλέον εξαιρετικά υποβαθµισµένη στην παραλία που βρίσκεται µέσα στα όρια του ήµου. Όπως και σε άλλα µέρη της Ελλάδας, η ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή του ήµου Ρεθύµνου υπήρξε έντονη µε αποτέλεσµα την αλλαγή της σύνθεσης και τον περιορισµό της βλάστησης που πριν από εκατοντάδες χρόνια εκτεινόταν εκεί.. Ακολουθεί µια συνοπτική περιγραφή του οικοσυστήµατος στην περιοχή του ήµου. Γεωργικές καλλιέργειες και οικισµοί. Η γεωργική γη, πέραν των παραδοσιακών καλλιεργειών της ελιάς και του αµπελιού, περιλαµβάνει τις εντατικές (καλυµµένες ή µη) καλλιέργειες πρώιµων κηπευτικών, τις αροτραίες καλλιέργειες πατάτας, καρπουζιού κλπ., τους οπωρώνες (λεµονιές και πορτοκαλιές) και τις αγραναπαύσεις. Όπως αναφέρεται παραπάνω, ενδιαφέροντα στοιχεία του αγροτικού και του δοµηµένου τοπίου είναι οι φυτοφράχτες των χωραφιών στις πεδινές περιοχές και η βλάστηση στην παρόδια ζώνη του οδικού δικτύου και στις αυλές των σπιτιών. Χαρακτηριστικά δέντρα που είναι φυτεµένα στα κράσπεδα των χωραφιών είναι τα κυπαρίσσια και οι καρυδιές. Όλες αυτές οι µορφές βλάστησης µαζί µε τις καλλιέργειες συνθέτουν ένα ποικίλο σύνολο βιότοπων, που σε αντίθεση µε την µονοκαλλιέργεια, φιλοξενεί µια αξιόλογη πανίδα άση, θαµνώνες, φρύγανα, λιβάδια και χασµόφυτα στις µη καλλιεργούµενες ηµιορεινές και ορεινές εκτάσεις. Η βλάστηση στις αδόµητες και µη καλλιεργούµενες ηµιορεινές και ορεινές εκτάσεις του ήµου σχηµατίζεται από ένα µωσαϊκό διαφόρων οµάδων που δεν είναι ευδιάκριτες και δεν έχουν πάντοτε αµιγή µορφή. Είδη χλωρίδας που χαρακτηρίζουν µια οµάδα εµφανίζονται συχνά και σε άλλες. Σε πολλές περιπτώσεις φρύγανα, ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 148

149 χαµηλοί θάµνοι και διάφορα ποώδη φυτά σχηµατίζουν χαρακτηριστικούς υποορόφους µέσα στα δάση. Η βλάστηση στις παραπάνω αναφερόµενες εκτάσεις του ήµου περιλαµβάνει: δάση µε χνοώδεις ή µακρολέπιες δρυς και δάση αριάς, αείφυλλους σκληρόφυλλους θαµνώνες µε κουµαριές και ρείκια, σχίνο, ασπάλαθο, ή πουρνάρι φρύγανα µε είδη όπως η αστοιβίδα, ο φλώµος, η ασφάκα, η λαδανιά ή το ρείκι λιβάδια µε διάφορα είδη αγροστωδών και θερόφυτων και µε όψη ψευδοστέππας χασµοφυτική βλάστηση µε πολλά ενδηµικά και σπάνια είδη φυτών στα απόκρηµνα βράχια των φαραγγιών Παρόχθια βλάστηση και ύφυγρα λιβάδια. Στις ρεµατιές και στο βάθος των πολυάριθµων φαραγγιών του ήµου φύεται χαρακτηριστική παρόχθια βλάστηση µε πλατάνια, πικροδάφνες, λυγαριές, καλάµια και άλλα υγρόφιλα δενδρώδη, θαµνώδη, αναρριχώµενα και ποώδη φυτά. Τα υγρά και ύφυγρα λιβάδια είναι σπάνια και εµφανίζονται συνήθως στις κοίτες των ποταµών. Η πυκνή ποώδης βλάστηση τους συντηρείται από τη µόνιµη ή τουλάχιστον ανοιξιάτικη παροχή υπόγειου νερού προς την επιφάνεια του εδάφους. Παρόλο που καλύπτoυν µικρές επιφάνειες, τα ύφυγρα λιβάδια συµβάλλουν σηµαντικά στην ενίσχυση της τοπικής ποικιλότητας. Πανίδα Όσον αφορά την πανίδα της περιοχής, απαντώνται διάφορα είδη πουλιών µεταξύ των οποίων τα απειλούµενα είδη Μαυρόγυπας, Λιβαδόκιρκος, Βασιλαετός και τα σπάνια είδη Αετογερακίνα, Φασσοπίστερο και Σταυρολαίµης. Επίσης, απειλούµενα και ενδηµικά υποείδη αµφιβίων, ερπετών και θηλαστικών όπως η αγριόγατα και η θαλάσσια χελώνα Καρέττα Καρέττα. Πίνακες της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής περιλαµβάνονται στη µελέτη της Α φάσης του ΓΠΣ ( ασκαλάκης Κ. κ.ά., 2006). Β.3.4 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ Η ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Μέσα στην έκταση της ηµοτικής Ενότητας Ρεθύµνου υπάρχουν οι παρακάτω οικολογικά σηµαντικές περιοχές. Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος διεθνώς αναγνωρισµένες Στην έκταση της Ε και πλησίον αυτής δεν υπάρχουν. Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος µε εθνική και κοινοτική θεσµική προστασία Περιοχές προγράµµατος NATURA 2000 Τµήµατα τόπων του δικτύου ΝΑΤURA 2000 βρίσκονται µέσα στα όρια της Ε Ρεθύµνης. Είναι οι: ΠΡΑΣΙΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓΙ - ΠΑΤΣΟΣ ΣΦΑΚΟΡΥΑΚΟ ΡΕΜΑ - ΠΑΡΑΛΙΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΑΙ ΕΚΒΟΛΗ ΓΕΡΟΠΟΤΑΜΟΥ, ΑΚΡ. ΛΙΑΝΟΣ ΚΑΒΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ, µε κωδικό GR ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 149

150 Είναι Ειδική Ζώνη ιατήρησης (ΕΖ ή SAC, Special Area of Conservation και σε επίπεδο ΕΕ: SCI, Sites of Community Importance). ΠΡΑΣIΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓI, µε κωδικό GR Είναι Ζώνη Ειδικής Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα (ΖΕΠ ή SPA). Περιλαµβάνεται πλήρως στην παραπάνω έκταση της ΖΕ. Σύµφωνα µε τη συνοπτική περιγραφή τους, η οικολογική ποιότητα και σπουδαιότητα της περιοχής αυτής συνίσταται από τα ακόλουθα: Ποικιλία καλά συγκροτηµένων και καλά διατηρηµένων βιότοπων, όπως η βλάστηση της µακίας στο νότιο τµήµα της περιοχής αλλά και σε µερικές άλλες θέσεις, που είναι διατηρηµένη ιδιαίτερα καλά σε σχέση µε άλλες περιοχές της Κρήτης και περιλαµβάνει πολλά είδη χλωρίδας. Οι γκρεµοί και τα φαράγγια της περιοχής φιλοξενούν µεγάλο αριθµό ειδών της τυπικής χασµοφυτικής χλωρίδας, όπως το δίκταµο (Origanum dictamnus), που περιλαµβάνεται στο Παράρτηµα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και πολλά άλλα ενδηµικά φυτά της Κρήτης και της Ελλάδας. Υπάρχει µεγάλος αριθµός σπηλαίων αλλά η πανίδα τους δεν είναι ακόµα επαρκώς γνωστή. ιαπιστωµένη είναι η παρουσία του, ενδηµικού της Κρήτης, είδους Ορθόπτερου Troglophyllus spinulosus. Επίσης, δύο απειλούµενα είδη νυχτερίδων αναφέρονται στα σπήλαια κοντά στους Μύλους. Τα χερσαία µαλάκια της περιοχής έχουν ενδιαφέρον και έντεκα είδη ενδηµικών χερσαίων σαλιγκαριών της Κρήτης, αναφέρονται στην περιοχή. Η θαλάσσια χελώνα Καρέττα Καρέττα χρησιµοποιεί την παραλία του Ρεθύµνου για να γεννήσει. Η παραλία από τα Περιβόλια ως τη Σκαλέτα είναι µια από τις τρεις πιο σηµαντικές περιοχές ωοτοκίας του είδους στην Ελλάδα και µια από τις σηµαντικότερες στη Μεσόγειο. Το φαράγγι των Πρασιών και η γύρω περιοχή είναι πολύ καλός βιότοπος για τα ερπετά. Εννιά είδη είναι σπάνια και προστατευόµενα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο ενώ ο συνολικός αριθµός των ειδών ερπετών όλης της Κρήτης είναι έντεκα. Με εξαίρεση τα Tarentola mauretanica και Hemidactylus turcicus, όλα τα άλλα είδη βρίσκονται στα όρια εξάπλωσής τους. Και τα τρία αµφίβια της Κρήτης, που είναι απειλούµενα και προστατευόµενα είδη, υπάρχουν στην περιοχή. Ο κρητικός δενδροβάτραχος (Hyla arborea kretensis) είναι στενοενδηµικός του νησιού. Όλα τα θηλαστικά που βρίσκονται στην περιοχή προστατεύονται. Ο άρκαλος (Meles meles arcalus) είναι ενδηµικός της Κρήτης και περιλαµβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµένων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Επίσης ο Rhinolophus ferrumequinum creticum είναι υποείδος στενοενδηµικό στην Κρήτη. Η ορνιθοπανίδα είναι επίσης σηµαντική και 129 είδη πουλιών αναφέρονται στην περιοχή, τα περισσότερα από τα οποία είναι επισκέπτες κατά τις µεταναστεύσεις τους. Η αλκυόνα (Alcedo atthis), είδος που περιλαµβάνεται στο παράρτηµα Ι της 79/409/ΕΟΚ, περνά από τις ακτές ανατολικά του Ρεθύµνου σε µεγάλους αριθµούς. Μια αποικία Όρνιων (Gyps fulvus) στο φαράγγι των Πρασιών και η παρουσία του σπιζαετού (Hieraaetus fasciatus) έχουν επίσης διαπιστωθεί στην περιοχή. Η περιοχή συνδυάζει την οικολογική σπουδαιότητα µε την αρχαιολογική, ιστορική και αισθητική αξία. Περιοχές τέτοιου ενδιαφέροντος είναι το χωριό Μαρουλάς που είναι σηµαντικό και σπάνιο παράδειγµα της µεσαιωνικής αρχιτεκτονικής στην Κρήτη καθώς και οι παλιοί νερόµυλοι στο ακατοίκητο πια χωριό Κάτω Μύλοι, παράδειγµα παραδοσιακής χρήσης του νερού στο νησί, ακόµα διατηρούνται. ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 150

151 Στην περιοχή ΖΕ, έχει γίνει χαρτογράφηση και καταγραφή των ειδικών χαρακτηριστικών της, µε το έργο του ΥΠΕΧΩ Ε «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές διατήρησης της φύσης», όπου διαχωρίζονται και οι "τύποι φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας" (βλ. επόµενο σχέδιο). Αυτοί αποτελούν βασικό προστατευτέο χαρακτηριστικό των ΖΕ του δικτύου. Στις εκτάσεις αυτές η πολεοδόµηση εκτιµάται ότι δεν θα είναι επιτρεπτή δραστηριότητα. Στον τόπο αυτό χαρτογραφήθηκε ένα µόνο φυσικός οικότοπος προτεραιότητας: 6220: Ψευδοστέπα µε αγρωστώδη και µονοετή φυτά από Thero-Brachypodietea Στο παρακάτω σχέδιο της ΖΕ, διαχωρίζονται οι εξής επιφάνειες: Τύποι Οικοτόπων στην ΖΕ του δικτύου Νατura 2000 ΠΡΑΣΙΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓΙ - ΠΑΤΣΟΣ ΣΦΑΚΟΡΥΑΚΟ ΡΕΜΑ - ΠΑΡΑΛΙΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΑΙ ΕΚΒΟΛΗ ΓΕΡΟΠΟΤΑΜΟΥ, ΑΚΡ. ΛΙΑΝΟΣ ΚΑΒΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ» (Παππάς Ευ. κ.ά. 2001). Εγκαταστάσεις Καλλιέργειες άση Platanus orientalis και iquidambar orientalis (Platanion orientalis) Αιγαιώτικα ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή µε χασµοφυτική βλάστηση Σχηµατισµοί δενδρώδους ευφορβίας Φρύγανα από Sarcopoterium spinosum Ενδηµικά φρύγανα απο Euphorbio - Verbascion Ψευδοστέπα µε αγροστώδη και µονετή φυτά απο Thero - Brachypodietea (είναι οικότοπος προτεραιότητας εντός του δικτύου Natura 2000) Υγροί µεσογειακοί λειµώνες µε υψηλές πόες σε πεδιάδες και σε επίπεδα ορεινά έως αλπικά άση δρυός του Αιγαίου µε Quercus άση µε Olea και Ceratonia brachyphylla άση µε Quercus ilex και Quercus rotundifolia ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 151

152 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 152

153 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΗΣΗ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ - 153