1 η ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ

Transcript

1 1 η ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ

2 Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει τις εξελίξεις στην εφαρμογή του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών κατά το 1 ο τρίμηνο του Ανάλογες ενημερωτικές εκθέσεις θα αποστέλλονται προς τις βιομηχανίες, σε τριμηνιαία βάση, όπως αναφέρεται και στο σχετικό έντυπο παρουσίασης του ετήσιου πακέτου υπηρεσιών CO 2 NTROL που προσφέρει η ΕΠΕΜ. Υπεύθυνος για τη σύνταξη της έκθεσης ήταν ο Στάθης Κουρνιώτης, ο οποίος είχε την επιμέλεια όλων των επί μέρους κεφαλαίων («Αγορές άνθρακα στην Ευρώπη», «Εξέλιξη της αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών κατά το 1 ο τρίμηνο του 2006» και «Carbon news»), εκτός του κεφαλαίου σχετικά με την «Απόφαση 156/2004» που συντάχθηκε από την Έλενα Γεωργοπούλου. Πολύτιμη ήταν η συνεργασία και η ενημέρωση που είχαμε από το forum του London Climate Change Services ( του οποίου η ΕΠΕΜ είναι επίσημο μέλος. Η ομάδα της ΕΠΕΜ που εξειδικεύεται στα θέματα των κλιματικών αλλαγών και της εμπορίας ρύπων αποτελείται από τους: Στάθη Κουρνιώτη, Χημικό Μηχανικό (PhD), Environmental Technology (M.Sc) Νίκο Γκάργκουλα, Χημικό, Μηχανικό Περιβάλλοντος (M.Eng) Ανδρέα Λουκάτο, Χημικό, DΕΑ Διαχείριση Περιβάλλοντος Ανδρέα Μέντζη, Χημικό Μηχανικό, Environmental Technology (M.Sc) Αναστασία Σιταρά, Χημικό Μηχανικό (M.Sc) και Κατερίνα Μακρινού, Χημικό Μηχανικό ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Από τον Ιανουάριο του 2005 έχει ξεκινήσει επίσημα η εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ, EU-ETS) και αντίστοιχα η εμπορία δικαιωμάτων διοξειδίου του άνθρακα (ένα δικαίωμα 2

3 αντιστοιχεί με ένα τόνο CO 2 ) σε μεγάλες χρηματιστηριακές αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αγορά άνθρακα (carbon market), όπως αναφέρεται, έχει όλα τα χαρακτηριστικά των υπόλοιπων αγορών εμπορευμάτων (commodities markets). Μέχρι σήμερα η αγορά άνθρακα έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα ευμετάβλητη, καθώς οι τιμές κυμαίνονται εντός ενός μεγάλου εύρους (8 30 /τόνο), με σαφείς, ωστόσο, ανοδικές τάσεις. Ταυτόχρονα, χαρακτηρίζεται από σχετικά χαμηλή ρευστότητα και λίγους συμμετέχοντες, ενώ κυρίαρχο ρόλο έχουν οι Ευρωπαϊκές εταιρίες παραγωγής ενέργειας. Παράλληλα, αυξάνεται συνεχώς η πολυπλοκότητά της, καθώς στην αγορά εμφανίζονται συνεχώς νέα παράγωγα προϊόντα άνθρακα (forwards, futures, options, warrants, repos). Μέχρι σήμερα υπάρχουν δύο τρόποι για να συμμετέχει μια υπόχρεη επιχείρηση (ή οποιοδήποτε άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο) στην αγορά άνθρακα. Ο πρώτος, και σχετικά απλούστερος, τρόπος αφορά στις αγοραπωλησίες OTC (Over The Counter) που αφορά στην απευθείας διαπραγμάτευση και συναλλαγή μεταξύ ενός πωλητή και ενός αγοραστή. Ο δεύτερος τρόπος αφορά στη συναλλαγή μέσω ενός χρηματιστηρίου δικαιωμάτων (Exchange Trading), δηλαδή βάσει μιας δημοπρασίας, η οποία πραγματοποιείται με βάση τους κανόνες που έχουν θεσπίσει και ακολουθεί καθένα από τα υπάρχοντα χρηματιστήρια ρύπων στην Ευρώπη. Πράξεις OTC Οι πράξεις OTC κατέχουν περίπου το 50% επί του συνόλου των πράξεων στην Ευρωπαϊκή αγορά. Το ποσοστό αυτό φθίνει συνεχώς, καθώς τα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια οργανώνονται καλύτερα και οι χρηματιστηριακοί μεσάζοντες (brokers) ωθούν όλο και περισσότερους πελάτες τους σε αυτά. Ωστόσο, οι πράξεις OTC προσφέρουν μια σειρά από πλεονεκτήματα και αναμένεται ότι θα συνεχίσουν να υφίστανται στο μέλλον και να καλύπτουν ένα σημαντικό κομμάτι της αγοράς. Μια πράξη OTC γίνεται μεταξύ ενός αγοραστή και ενός πωλητή, μέσω ενός μεσάζοντα. Οι ειδικοί όροι και οι συνθήκες της συναλλαγής είτε κανονίζονται 3

4 μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών είτε συνήθως ακολουθούν ένα από τα διεθνώς αποδεκτά πρότυπα (OTC trade agreements) που έχουν αναπτυχθεί για το σκοπό αυτό. Προς το παρόν, χρησιμοποιούνται τρία πρότυπα, τα οποία έχουν αναπτυχθεί από διεθνείς οργανισμούς: ISDA (International Swaps and Derivatives Association): Η ISDA έχει εκδώσει ένα πρότυπο «επιβεβαίωσης πράξης» (transaction confirmation) που μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεταξύ δύο διαπραγματευόμενων μερών ειδικά για την αγοραπωλησία δικαιωμάτων εκπομπών. Το πρότυπο ακολουθεί τους γενικούς κανόνες που εφαρμόζει η ISDA για τις συναλλαγές εμπορευμάτων και χρηματοπιστωτικών προϊόντων και, επομένως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για παράγωγα προϊόντα δικαιωμάτων εκπομπών. Τα πρότυπα της ISDA προτιμώνται κυρίως από τραπεζικά ιδρύματα, καθώς τους επιτρέπει να δρουν ταυτόχρονα ως χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και market-makers. EFET (European Federation of Energy Traders): H EFET έχει αναπτύξει ένα πρότυπο συμβόλαιο για συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Το συμβόλαιο αυτό αποτελείται από ένα βασικό έγγραφο (master document), το οποίο καθορίζει τους όρους των συναλλαγών και καταρχήν υπογράφεται μεταξύ των δύο μερών και από ένα έγγραφο επιβεβαίωσης κάθε συναλλαγής (transaction confirmation). Η μέθοδος αυτή επιτρέπει την εκκαθάριση πολλαπλών συναλλαγών μεταξύ ενός αγοραστή και ενός πωλητή και, επομένως, μειώνει τον πιστωτικό κίνδυνο. Το πρότυπο της EFET προτιμάται στις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων ενέργειας. IETA (International Emissions Trading Association): Η ΙΕΤΑ είναι ένας μη κερδοσκοπικός διεθνής οργανισμός στον οποίο συμμετέχει ένας σημαντικός αριθμός υπόχρεων επιχειρήσεων και χρηματιστηριακών παραγόντων. Η ΙΕΤΑ επιδιώκει την ανάπτυξη ενός διεθνώς αποδεκτού και λειτουργικού συστήματος για τις συναλλαγές δικαιωμάτων εκπομπών. Στο πλαίσιο αυτό, έχει αναπτύξει και δημοσιεύσει το IETA Emissions Trading Master Agreement, το οποίο στην απλούστερη μορφή του λέγεται Single Trade Agreement. Τα κείμενα αυτά αποτελούν πρότυπα συμβόλαια που καθορίζουν τους όρους μιας συναλλαγής μεταξύ δύο ενδιαφερόμενων. Τα 4

5 συγκεκριμένα συμβόλαια δεν επιτρέπουν εκκαθάριση πολλαπλών συναλλαγών (netting). Το πρότυπο της IETA προτιμάται στις συναλλαγές μικρότερων επιχειρήσεων. Οι πράξεις OTC ενδείκνυνται κυρίως για μικρές εθνικές αγορές άνθρακα, όπου δεν υπάρχει ακόμη οργανωμένο χρηματιστήριο ρύπων, καθώς μειώνουν το κόστος της συναλλαγής. Η εμπειρία του 2005, έδειξε ότι οι τιμές των δικαιωμάτων που ανταλλάχθηκαν μέσω πράξεων OTC ήταν περίπου 5 10% μικρότερες, σε σχέση με τις πράξεις που έγιναν μέσω χρηματιστηριακών αγορών. Παράλληλα, οι πράξεις OTC ενδείκνυνται για επιχειρήσεις που θέλουν να κάνουν λίγες μόνο πράξεις εντός του έτους (ενδεχομένως μόνο μία) προκειμένου π.χ. να καλύψουν τη θέση τους στο εθνικό τους μητρώο δικαιωμάτων εκπομπών (registry). Από την άλλη πλευρά, οι πράξεις OTC δεν ενδείκνυνται για επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στη διεθνή αγορά άνθρακα, ως τμήμα της στρατηγικής που ακολουθούν για τη διαχείριση των εκπομπών τους ή/και για επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να έχουν πολλαπλές συναλλαγές σε μικρά χρονικά διαστήματα (γιατί π.χ. ενδιαφέρονται να αγοράσουν / πωλήσουν μεγάλο αριθμό δικαιωμάτων). Πράξεις δικαιωμάτων μέσω χρηματιστηριακών αγορών Τα δικαιώματα εκπομπών διαπραγματεύονται στα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια ενεργειακών προϊόντων. Τα ενεργειακά χρηματιστήρια ήταν αποτέλεσμα της απελευθέρωσης της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση στις αρχές της δεκαετίας. Η βασική λειτουργία τους είναι η διαπραγμάτευση ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Η διαπραγμάτευση αφορά τόσο άμεσες συναλλαγές (spot) όσο και συναλλαγές παραγώγων (derivatives). Από τις αρχές του 2005, τα περισσότερα ενεργειακά χρηματιστήρια έχουν αναλάβει και τις συναλλαγές δικαιωμάτων εκπομπών. Μέχρι τα τέλη Μαρτίου 2006 υπήρχαν οκτώ τέτοια χρηματιστήρια: European Climate Exchange (ECX): Το ECX εδρεύει στο Άμστερνταμ και είναι το μεγαλύτερο, από πλευράς όγκου συναλλαγών και τζίρου, χρηματιστήριο δικαιωμάτων στην Ευρώπη. Είναι θυγατρική εταιρία του Chicago Climate Exchange (CCX) και έχει εξειδικευτεί στην αγορά 5

6 δικαιωμάτων εκπομπών και παραγώγων αυτών. Για το έτος 2005 έγιναν συνολικές συναλλαγές όγκου δικαιωμάτων. Το ECX προσφέρει αγοραπωλησίες spot, futures (μέσω της εταιρίας ICE) και την υπηρεσία EFP για τη μείωση του ρίσκου πράξεων OTC, μέσω της σύνδεσής τους με παράγωγα προϊόντα. Η ηλεκτρονική διεύθυνση του ECX είναι: Στις ιστοσελίδες του ECX δημοσιεύεται σε καθημερινή βάση ο δείκτης ECX-CFI, με τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης με χρόνους παράδοσης το 12/2006 και το 12/2007. NORDPOOL: Το NORDPOOL είναι το ενεργειακό χρηματιστήριο των σκανδιναβικών χωρών (Νορβηγία, Σουηδία, Φιλανδία, Δανία), το οποίο εδρεύει στη Νορβηγία. Ξεκίνησε τη λειτουργία του στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με τη διαπραγμάτευση ηλεκτρικής ενέργειας. Στις αρχές του 2005 ξεκίνησε και τη διαπραγμάτευση δικαιωμάτων εκπομπών. Το 2005 ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο χρηματιστήριο δικαιωμάτων από πλευράς όγκου συναλλαγών (συνολικά δικαιώματα). Η ηλεκτρονική του διεύθυνση είναι: Στις ιστοσελίδες του δημοσιεύονται καθημερινά οι τιμές κλεισίματος spot και παραγώγων δικαιωμάτων τύπου futures. Powernext: Το Powernext είναι το ενεργειακό χρηματιστήριο της Γαλλίας. Λειτουργεί από τα τέλη του 2001, προσφέροντας τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης ενεργειακών προϊόντων. Από τον Ιούνιο του 2005 ξεκίνησε η λειτουργία της αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών. Ο όγκος των συναλλαγών για το 2005 ήταν δικαιώματα. Προς το παρόν προσφέρει τη δυνατότητα μόνο για spot συναλλαγές. Η ηλεκτρονική του διεύθυνση είναι: Στις ιστοσελίδες του δίνονται οι τιμές κλεισίματος, ο όγκος συναλλαγών και ιστορικά στατιστικά στοιχεία. European Energy Exchange (EEX): Το EEX είναι το ενεργειακό χρηματιστήριο της Γερμανίας. Λειτουργεί από το 2000 στη Λειψία προσφέροντας τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης ενεργειακών προϊόντων και παραγώγων τους. Η διαπραγμάτευση δικαιωμάτων εκπομπών ξεκίνησε το Φεβρουάριο του Ο όγκος των συναλλαγών για το 2005 ήταν 6

7 περίπου δικαιώματα Στο EEX γίνεται διαπραγμάτευση spot και συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση του EEX ( δίνονται οι ημερήσιες τιμές κλεισίματος και ο όγκος των συναλλαγών. Energy Exchange Austria (EXAA): Το ΕΧΑΑ είναι το ενεργειακό χρηματιστήριο της Αυστρίας, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του το Μάρτιο του 2002, στο Γκρατζ της Αυστρίας. Από το 2005 έχει ξεκινήσει και η διαπραγμάτευση δικαιωμάτων εκπομπών. Για το 2005 ο συνολικός όγκος των συναλλαγών δεν ξεπέρασε τα δικαιώματα. Η διαπραγμάτευση δεν γίνεται σε καθημερινή βάση, αλλά ορισμένες μόνο ημέρες κάθε μήνα και έχει τη μορφή δημοπρασίας. Η διαπραγμάτευση αφορά μόνο άμεσες συναλλαγές (spot). Στην ιστοσελίδα του ΕΧΑΑ ( δίνονται οι μέρες των συναλλαγών, ο όγκος και η τιμή κλεισίματος. Climate Exchange Alliance (CLIMEX): Η CLIMEX είναι μια διεθνής ηλεκτρονική πλατφόρμα συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών, στην οποία συμμετέχουν εταιρίες κυρίως από την Ολλανδία, αλλά και από το Ηνωμένο Βασίλειο (Η.Β.) και τη Γερμανία. Η CLIMEX είναι η μοναδική, προς το παρόν, ηλεκτρονική πλατφόρμα, η οποία έχει επεκταθεί και στη δημοπρασία CERs, δηλαδή ισοδύναμων τόνων διοξειδίου του άνθρακα που προέρχονται από την εφαρμογή προγραμμάτων CDM. Παράλληλα, στην CLIMEX γίνεται διαπραγμάτευση πράσινων πιστοποιητικών (green certificates), τα οποία προκύπτουν από την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ). Η CLIMEX συνεργάζεται με τη SENDECO2 στην Ισπανία (που είναι μια αντίστοιχη ηλεκτρονική πλατφόρμα συναλλαγών) και το UKPX στο Η.Β. Το τελευταίο είναι χρηματιστήριο ενεργειακών προϊόντων, στο οποίο συμμετέχουν εταιρίες κυρίως από το Η.Β. αλλά και από την Ολλανδία και το Βέλγιο ( Προς το παρόν, οι όγκοι συναλλαγών στην CLIMEX είναι πολύ μικροί. Στην ηλεκτρονική της διεύθυνση ( δίνονται περισσότερες πληροφορίες. 7

8 Gestore Mercato Electrico (GME): Το GME είναι το ενεργειακό χρηματιστήριο της Ιταλίας. Ταυτόχρονα, διενεργεί συναλλαγές πράσινων πιστοποιητικών. Το GME έχει εκφράσει την πρόθεσή του να λειτουργήσει και ως πλατφόρμα συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών στο άμεσο μέλλον. Αυτό πιθανότατα θα συμβεί μόλις λειτουργήσει πλήρως το εθνικό μητρώο δικαιωμάτων εκπομπών της Ιταλίας. Περισσότερες πληροφορίες δίνονται στην ιστοσελίδα του GME ( Poee: Το Poee είναι το ενεργειακό χρηματιστήριο της Πολωνίας. Δεν εκτελεί ακόμη συναλλαγές δικαιωμάτων εκπομπών, αλλά έχει εκφράσει την πρόθεσή του να το κάνει στο άμεσο μέλλον. Για το λόγο αυτό έχει αναπτύξει μια σχετική ηλεκτρονική πλατφόρμα. Χρηματιστηριακοί μεσίτες (brokers) Αν και κάποιες συναλλαγές (μόνο OTC) γίνονται με την άμεση διαπραγμάτευση μεταξύ του αγοραστή και του πωλητή, οι περισσότερες πραγματοποιούνται με τη βοήθεια ενός μεσίτη (broker). Στην Ελλάδα δεν υπήρχαν μέχρι τα τέλη Μαρτίου 2006 brokers για την πραγματοποίηση συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών. Οι μεγαλύτερες εταιρίες στην Ευρώπη είναι οι εξής: Evomarkets ( Natsource ( Ecosecurities ( CO2e ( Οι συναλλαγές μέσω μεσίτη έχουν κάποιο μικρό κόστος, το οποίο εξαρτάται από το μέγεθος της συναλλαγής και τον τρόπο χρέωσης κάθε μεσίτη. Δύο τρόποι χρέωσης υπάρχουν: είτε ένα σταθερό ποσό για κάθε δικαίωμα (για το 2005 κυμάνθηκε μεταξύ 0,10 1 /δικαίωμα) είτε ως ποσοστό επί της συμφωνηθείσας τιμής του δικαιώματος (συνήθως 0,5 4%). Εκτός των παραπάνω, συνήθως υπάρχει και ένα πάγιο κόστος της τάξης των εκατοντάδων. 8

9 Αντίστοιχα, όλες οι χρηματιστηριακές συναλλαγές δικαιωμάτων γίνονται μέσω ενός μεσίτη, ο οποίος είναι επίσημα εγγεγραμμένος σε ένα ή περισσότερα χρηματιστήρια δικαιωμάτων. Σε αυτή την περίπτωση, ο ενδιαφερόμενος πρέπει να διευκρινίσει πρώτα το ποιοι μεσίτες συνεργάζονται με ποια χρηματιστήρια και στη συνέχεια να επιλέξει το μεσίτη που θα έχει την ευθύνη να τοποθετεί τις εντολές του (αγοράς ή πώλησης) στο αντίστοιχο χρηματιστήριο. Στην περίπτωση χρηματιστηριακής συναλλαγής, το κόστος της συναλλαγής επιβαρύνεται (εκτός της προμήθειας του μεσίτη) και με μια μικρή προμήθεια του ίδιου του χρηματιστηρίου. Κεφάλαια άνθρακα (carbon funds) Τα κεφάλαια άνθρακα αναπτύχθηκαν σε αντιστοιχία με αντίστοιχα χρηματοπιστωτικά προϊόντα (π.χ. αμοιβαία κεφάλαια) και αποτελούν μια εναλλακτική λύση για την αγορά δικαιωμάτων σε τιμές χαμηλότερες από τις τρέχουσες χρηματιστηριακές. Τα κεφάλαια άνθρακα εξασφαλίζουν μονάδες άνθρακα (carbon credits) από τη συμμετοχή τους σε έργα JI και CDM και, ενδεχομένως, από χρηματιστηριακές συναλλαγές δικαιωμάτων εκπομπών που πραγματοποιούνται κεντρικά από το διαχειριστή κάθε κεφαλαίου. Έως τον Μάρτιο του 2006 είχαν δημιουργηθεί περισσότερα από 50 carbon funds. Πρέπει να σημειωθεί ότι κάθε επιχείρηση που θέλει να συμμετέχει σε ένα κεφάλαιο άνθρακα θα πρέπει πρώτα να ελέγξει δύο πολύ σημαντικούς παράγοντες: Το αναμενόμενο κόστος ανά ισοδύναμο τόνο άνθρακα: αν και στη διεθνή αγορά αναφέρονται τιμές που κυμαίνονται μεταξύ 7 20 /τόνο διοξειδίου, οι τιμές είναι ακόμη θεωρητικές, καθώς στηρίζονται σε προϋπολογισμούς έργων CDM και JI, τα οποία δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη και επομένως δεν είναι γνωστό το τελικό τους κόστος. Πολλά από τα carbon funds συμμετέχουν (ή έχουν δηλώσει την πρόθεση να συμμετέχουν) σε έργα CDM και JI, τα οποία δεν έχουν ακόμη πιστοποιηθεί από τις αντίστοιχες εθνικές αρχές ή/και από τον ΟΗΕ, επομένως δεν είναι γνωστό κατά πόσο θα υλοποιηθούν τελικά και πόσες μονάδες άνθρακα θα αποδώσουν. 9

10 Τα σημαντικότερα ενεργά carbon funds είναι (carbonfinance.org): Prototype Carbon Fund (PCF): Δημιουργήθηκε και διαχειρίζεται από την Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) και σε αυτό συμμετέχουν έξι κυβερνήσεις και δεκαεπτά εταιρίες. Σύμφωνα με το διαχειριστή του PCF έχουν, μέχρι σήμερα, εξασφαλιστεί περίπου μονάδες άνθρακα από τη συμμετοχή σε περίπου 25 έργα CDM και JI. Community Development Carbon Fund (CDCF): Δημιουργήθηκε από την ΙΕΤΑ και σε αυτό συμμετέχουν εννέα κυβερνήσεις και δεκαέξι εταιρίες. Σύμφωνα με το διαχειριστή του CDCF, έχουν μέχρι σήμερα εξασφαλιστεί περίπου μονάδες άνθρακα από τέσσερα έργα CDM, ενώ προωθούνται άλλα δεκατέσσερα έργα CDM και JI, τα οποία αναμένεται να αποφέρουν επιπλέον περίπου μονάδες άνθρακα. Το CDCF προωθεί κυρίως μικρά έργα CDM που έχουν μικρότερη γραφειοκρατία και μικρότερο χρόνο ολοκλήρωσης. The Netherlands EBRD carbon fund: Δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (European Bank for Reconstruction and Development) και την κυβέρνηση της Ολλανδίας. Επενδύει κυρίως σε έργα JI στην ανατολική Ευρώπη. 10

11 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ 1ο ΤΡΙΜΗΝΟ ΤΟΥ 2006 Κατά τη διάρκεια του 2005 υπήρξε μια σημαντική αύξηση, τόσο στις τιμές των δικαιωμάτων εκπομπών όσο και στον όγκο των συναλλαγών. Συγκεκριμένα, η τιμή spot αυξήθηκε από περίπου 7 9 /δικαίωμα στις αρχές του 2005 σε περίπου 22 /δικαίωμα στο τέλος του έτους. Η υψηλότερη τιμή του έτους παρατηρήθηκε τον Ιούλιο του 2005, όταν έφτασε τα 29 /δικαίωμα. Το 2006 η διαπραγμάτευση στα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια ξεκίνησε από τα 22,5 /δικαίωμα. Από τις 15/1 ξεκίνησε μια έντονα ανοδική τάση η οποία διατηρήθηκε έως τις αρχές Φεβρουαρίου και οδήγησε την τιμή σε επίπεδα άνω των 27. Στη συνέχεια η τιμή κυμάνθηκε μεταξύ έως το τέλος Μαρτίου. Την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου ξεκίνησε μια νέα ανοδική πορεία που οδήγησε την τιμή πάνω από τα 29 (σύμφωνα με το δείκτη EUAOTC της PointCarbon τιμή κλεισίματος 29,2 /δικαίωμα, στις 6/4, αποτελεί και νέο ιστορικό υψηλό). Η εξέλιξη των τιμών κλεισίματος για το πρώτο τρίμηνο του έτους, όπως αυτές δίνονται από την PointCarbon και από τρία ευρωπαϊκά χρηματιστήρια δίνονται στο επόμενο γράφημα. Παρατηρείται ότι η PointCarbon δίνει συνήθως υψηλότερες τιμές. Η μεθοδολογία υπολογισμού της PointCarbon στηρίζεται στη δειγματοληπτική λήψη τιμών κλεισίματος από brokers του Λονδίνου και δεν αντιστοιχεί στις εργασίες ενός συγκεκριμένου χρηματιστηρίου. Επίσης, παρατηρείται ότι μεταξύ δύο χρηματιστηρίων ενδέχεται να υπάρχει διαφορά στην τιμή κλεισίματος. Η διαφορά αυτή έχει φτάσει και τα 29 c /δικαίωμα, ωστόσο, φαίνεται ότι σταδιακά μειώνεται και όλα τα χρηματιστήρια συντονίζονται μεταξύ τους. 11

12 !/tnco2 30,00 29,00 28,00 27,00 26,00 25,00 24,00 23,00 22,00 21,00 20,00 1/1/ /1/ /2/2006 2/3/ /3/2006 Date PointCarbon Powernext EEX EXAA Σχήμα 1: Εξέλιξη των τιμών κλεισίματος (spot) δικαιωμάτων εκπομπών σε κάποια από τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια ρύπων. Στη συνέχεια δίνονται αναλυτικά στοιχεία εξέλιξης των τιμών και των όγκων συναλλαγών σε κάποια από τα χρηματιστήρια της Ευρώπης Σχήμα 2: Εξέλιξη τιμών και όγκου συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών στο χρηματιστήριο NORDPOOL 12

13 Σχήμα 3: Εξέλιξη τιμών και όγκου συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών στο χρηματιστήριο POWERNEXT Ο συνολικός όγκος συναλλαγών για το 2005 ήταν περίπου δικαιώματα. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2006, για το οποίο υπάρχουν συγκεντρωτικά στοιχεία, διακινήθηκαν περίπου 201,3 εκατομμύρια δικαιώματα. Αντίστοιχα, ο όγκος συναλλαγών για το πρώτο τρίμηνο του 2005 ήταν 30,8 εκατομμύρια δικαιώματα. Συνολικά, για το 2006 αναμένεται πολλαπλασιασμός του όγκου των συναλλαγών σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Στο επόμενο γράφημα δίνονται οι συνολικοί όγκοι συναλλαγών που πραγματοποιήθηκαν τόσο σε συναλλαγές OTC όσο και σε όλα τα Ευρωπαϊκά χρηματιστήρια για το 2005 και για το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους. Σχήμα 4: Συνολικός όγκος συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών που πραγματοποιήθηκε σε μηνιαία βάση για τους τελευταίους 15 μήνες 13

14 Μήνας OTC ECX NORDPOOL POWERNEXT EEX EXAA Σύνολο Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Μαρ Σχήμα 5: Αναλυτικοί όγκοι συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών σε μηνιαία βάση (ktco2) Από το Σχήμα 5 παρατηρείται ότι οι συναλλαγές OTC συνεχίζουν να έχουν σημαντικό μερίδιο της συνολικής αγοράς. Το ECX είναι προς το παρόν το μεγαλύτερο χρηματιστήριο ρύπων στην Ευρώπη. Το NORDPOOL δείχνει να σταθεροποιείται ως προς τον όγκο των συναλλαγών και καλύπτει σχεδόν αποκλειστικά την αγορά των σκανδιναβικών χωρών. Τα χρηματιστήρια της Γαλλίας (POWERNEXT) και της Γερμανίας (EEX) δείχνουν να κερδίζουν ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς και αναμένεται ότι εντός του 2006 θα ξεπεράσουν σε όγκο συναλλαγών το NORDPOOL, γεγονός αναμενόμενο, καθώς η γερμανική και η γαλλικά αγορά είναι μεγαλύτερες από τη σκανδιναβική. Το χρηματιστήριο της Αυστρίας (ΕΧΑΑ) παραμένει ένα μικρό εθνικό χρηματιστήριο ρύπων, χωρίς ιδιαίτερο βάρος στην ευρωπαϊκή αγορά Τι προσδιορίζει την τιμή των δικαιωμάτων; Οι δεκαπέντε μήνες συναλλαγών δικαιωμάτων εκπομπών δεν είναι αρκετοί για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα ως προς το ποιοι είναι οι παράγοντες 14

15 εκείνοι που κατά κύριο λόγο προσδιορίζουν την τιμή των δικαιωμάτων. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η αγορά παραγώγων δικαιωμάτων παραμένει σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. Μελέτες που έχουν γίνει από μεγάλους οίκους brokers στην Ευρώπη και στην Αμερική έχουν αναγνωρίσει κάποιους παράγοντες που συνεισφέρουν στη μεταβολή της χρηματιστηριακής τιμής, αλλά δεν έχουν ακόμη καταφέρει να παράγουν ένα αξιόπιστο μοντέλο πρόβλεψης για το μέλλον. Στο επόμενο σχήμα δίνεται παραστατικά ο τρόπος με τον οποίο κάποιοι παράγοντες επιδρούν στον καθορισμό της τιμής. Carbon price Fuels NAP CDM/JI Weather Market Coal/gas spread NAP-1 Projects certified Economic Situation NAP-2 expectations Carbon funds Energy demand & supply Market psyche Σχήμα 6: Ποιοτικό μοντέλο προσδιορισμού της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπών στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια Εξέλιξη της τιμής των καυσίμων Η τιμή των καυσίμων φαίνεται να είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για τον καθορισμό της τιμής των δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, η διαφορά (spread) των χρηματιστηριακών τιμών γαιάνθρακα και φυσικού αερίου καθορίζει ποιο καύσιμο θα χρησιμοποιήσουν οι ευρωπαϊκές εταιρίες ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Καθώς η χρήση γαιάνθρακα οδηγεί σε σημαντικά μεγαλύτερες εκπομπές CO 2, η μείωση της τιμής του, σε σχέση με το φυσικό αέριο, οδηγεί στην αύξηση της κατανάλωσής του και, επομένως, σε αύξηση των τιμών των δικαιωμάτων. Αντίστροφα, η μείωση της τιμής του φυσικού αερίου, σε σχέση με το γαιάνθρακα, οδηγεί σε μείωση της τιμής των δικαιωμάτων. 15

16 Εθνικά Σχέδια Κατανομής Τα εθνικά σχέδια κατανομής της περιόδου καθώς και οι προσδοκίες για τα επόμενα εθνικά σχέδια κατανομής ( ), τα οποία αναμένονται το καλοκαίρι του 2006, επηρεάζουν τον προσδιορισμό της τιμής των δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, η δυνατότητα επίτευξης των ποσοτικών δεσμεύσεων του Πρωτοκόλλου του Κυότο, η εξέλιξη των εκπομπών στις δραστηριότητες που δεν καλύπτονται από την εμπορία ρύπων (π.χ. οδικές μεταφορές), η πιθανότητα επέκτασης της εμπορίας ρύπων στις αεροπορικές μεταφορές και η πιθανότητα εκχώρησης ενός ποσοστού δικαιωμάτων με τη μέθοδο της δημοπρασίας σε κάποιες χώρες, είναι παράγοντες που συν-καθορίζουν την τιμή διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων. Ευέλικτοι μηχανισμοί του Κυότο Οι άλλοι δύο ευέλικτοι μηχανισμοί του Κυότο (Μηχανισμός Καθαρής Ανάπτυξης CDM και Από Κοινού Εφαρμογή Προγραμμάτων JI) παράγουν δικαιώματα, τα οποία μεταφέρονται στις αγορές δικαιωμάτων και επηρεάζουν τη συνολική προσφορά. Η σημαντικότερη παράμετρος σε αυτή την κατεύθυνση είναι η πιστοποίηση τέτοιων προγραμμάτων από την ειδική γραμματεία του ΟΗΕ (κατά την πιστοποίηση καθορίζεται η ποσοτική μείωση εκπομπών που επιτυγχάνεται από κάθε έργο και επομένως η ποσότητα ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα που εισέρχεται στην αγορά προς διαπραγμάτευση). Μια δεύτερη παράμετρος, η οποία αυξάνει συνεχώς σε σημαντικότητα είναι οι κινήσεις που ανακοινώνονται από τα «αμοιβαία κεφάλαια άνθρακα» (carbon funds) που επενδύουν σε έργα CDM & JI, με στόχο την παραγωγή εμπορεύσιμων δικαιωμάτων. Μετεωρολογικά δεδομένα Η βραχυπρόθεσμη εξέλιξη των μετεωρολογικών δεδομένων καθορίζει εν μέρει τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στον οικιακό τομέα. Επομένως, μετεωρολογικές συνθήκες που αυξάνουν τη ζήτηση (πολύ χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες) οδηγούν σε μεγαλύτερη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και επομένως σε μεγαλύτερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αυξάνοντας τη τιμή διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων. 16

17 Αγορά Η γενικότερη κατάσταση της αγοράς επηρεάζει την τιμή διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων, όπως επηρεάζει τις τιμές διαπραγμάτευσης των περισσότερων εμπορευμάτων (τα δικαιώματα θεωρούνται άυλο εμπόρευμα). Είναι προφανές ότι περίοδοι οικονομικής άνθησης ευνοούν την αύξηση της παραγωγής και επομένως την αύξηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και την αύξηση της τιμής διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων. Πριν από την έναρξη της διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων εκπομπών, διεθνείς οργανισμοί και μεγάλα χρηματιστηριακά γραφεία είχαν κάνει εκτιμήσεις για το εύρος των τιμών, οι οποίες αποδείχτηκε ότι υποεκτιμούσαν σοβαρά την αγορά. Το 2002, η IETA (International Emissions Trading Association) και η NATSOURCE (χρηματιστηριακή εταιρία) είχαν προβλέψει ότι η τιμή διαπραγμάτευσης δεν θα ξεπερνούσε τα 15 και 10 /δικαίωμα αντίστοιχα. Σε αυτές τις εκτιμήσεις στηρίχθηκε η έναρξη των χρηματιστηρίων στις αρχές του 2005, ωστόσο, ξεπεράστηκαν πολύ γρήγορα και η τιμή έχει ανέλθει στα 28 /δικαίωμα. Οι βασικές παράμετροι που δεν υπολογίστηκαν σωστά ήταν αφενός οι τιμές των καυσίμων (οι οποίες αυξήθηκαν σημαντικά τα τελευταία δύο έτη) και η ποσότητα δικαιωμάτων που θα προέρχονταν από έργα CDM & JI, η οποία προς το παρόν, είναι πολύ μικρότερη από την αναμενόμενη. Στα τέλη του 2005 υπήρχαν εκτιμήσεις ότι για τη διετία 2006/7 η τιμή θα κυμανθεί εντός του εύρους /δικαίωμα. Με αυτές τις εκτιμήσεις, οι περισσότεροι ειδικοί προεξοφλούσαν ότι θα υπάρχει αύξηση της τιμής (η οποία στα τέλη του 2005 ήταν περίπου /δικαίωμα). Το γεγονός αυτό έχει επαληθευτεί από την εξέλιξη των τιμών κατά το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους. 17

18 ΑΠΟΦΑΣΗ 156/2004 ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΛΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2003/87/ΕΚ ΠΕΡΙ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ 1 Με την υποβολή από τις εγκαταστάσεις ων επαληθευμένων εκθέσεων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2005 ολοκληρώνεται σε όλα τα Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το πρώτο έτος εφαρμογής της Απόφασης 156/2004 βάσει της οποίας παρακολουθούνται οι εκπομπές και συντάσσονται οι ετήσιες εκθέσεις αναφοράς. Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί μία σειρά από προβλήματα, ασάφειες και αδυναμίες της Απόφασης, οι οποίες και επιχειρείται να αντιμετωπιστούν με την αναθεώρηση της Απόφασης. Ωστόσο, η νέα Απόφαση για την Παρακολούθηση και Αναφορά θα ισχύσει από το 2008 και μετά και έτσι οι ετήσιες εκθέσεις για τα επόμενα δύο έτη της πρώτης περιόδου εμπορίας δικαιωμάτων αναγκαστικά θα συνταχθούν με βάση την Απόφαση 156/2004. Η αναθεώρηση αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη και, με βάση τον προγραμματισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το τελικό αναθεωρημένο κείμενο θα σταλεί, μετά την ολοκλήρωση της διαβούλευσης, στο τέλος Ιουνίου, στην Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (Climate Change Committee) προς υιοθέτηση. Τα βασικά σημεία της Απόφασης 156/2004 που χρήζουν αλλαγών / αποσαφηνίσεων μπορούν να διακριθούν σε τρεις βασικές θεματικές κατηγορίες: (Α) Κόστος Αποτελεσματικότητα, (Β) Ακρίβεια και Αβεβαιότητα και (Γ) Γενικά και Τεχνικά Θέματα. Τα θέματα αυτά παρουσιάζονται στη συνέχεια. Σημειώνεται ότι οι προτάσεις που αναφέρονται έχουν διατυπωθεί από διάφορες πλευρές διεθνώς κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου εφαρμογής της Απ. 156 και δεν είναι βέβαιο εάν τελικά θα υιοθετηθούν, ως έχουν ή με πρόσθετες αλλαγές. 1 Το παρόν κεφάλαιο συντάχθηκε από την Έλενα Γεωργοπούλου, Δρ. Χημικός Μηχανικός Περιβαλλοντολόγος MSc 18

19 (Α) Κόστος - Αποτελεσματικότητα «Παράλογα υψηλό κόστος» (unreasonable costs) Στην Απ. 156 δεν υπάρχει ορισμός του τι σημαίνει αυτό, ενώ συγχρόνως στη βάση αυτού επιτρέπει την εφαρμογή χαμηλότερων βαθμίδων προσέγγισης (tiers) για τον υπολογισμό των εκπομπών. Έτσι, η ερμηνεία του κόστους αυτού παραμένει ανοιχτή, με συνέπεια τη μη ομοιόμορφη εφαρμογή των βαθμίδων προσέγγισης στα Κράτη-Μέλη. Στη νέα Απόφαση γίνεται προσπάθεια ώστε το κόστος να συσχετιστεί με κάποιο άλλο μέγεθος (π.χ. μέση αξία δικαιωμάτων), ωστόσο εκκρεμεί το ποιο τελικά θα είναι το μέγεθος αυτό, καθώς και με ποιον τρόπο θα αξιολογείται η τιμή του λόγου / σχέσης μεταξύ των δύο μεγεθών (π.χ. ανώτατο όριο, συσχέτιση με ομοειδείς εγκαταστάσεις κ.λπ.). Η ασάφεια ως προς το σημείο αυτό διαταράσσει τις συνθήκες δίκαιου ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων. Ελάσσονες και de minimis πηγές εκπομπής Από πολλές πλευρές έχει διατυπωθεί η απαίτηση διεύρυνσης της εφαρμογής των «ελάσσονων» (minor) και de minimis πηγών εκπομπής. Προτάσεις που έχουν διατυπωθεί αυξάνουν το όριο για τις συγκεντρωτικές εκπομπές των ελάσσονων πηγών από σε t/έτος, και (για τον εναλλακτικό ορισμό της Απ. 156) από 5% σε 10% των συνολικών ετήσιων εκπομπών της εγκατάστασης (αλλά ταυτόχρονα οι συνολικές εκπομπές των ελάσσονων πηγών να μην ξεπερνούν τους t ετησίως). Για τις de minimis πηγές έχει προταθεί αύξηση του ορίου από 500 σε t/έτος, και (για τον εναλλακτικό ορισμό της Απ. 156) από 1% σε 2% των συνολικών ετήσιων εκπομπών της εγκατάστασης (αλλά ταυτόχρονα οι συνολικές εκπομπές των ελάσσονων πηγών να μην ξεπερνούν τους t ετησίως). Υποχρεώσεις για μικρές εγκαταστάσεις Σε πολλά Κράτη-Μέλη οι μικρές εγκαταστάσεις έχουν διατυπώσει ενστάσεις για την ενσωμάτωσή τους στην Οδηγία 2003/87 και για τις απαιτήσεις παρακολούθησης των εκπομπών που η Απ. 156 υπαγορεύει. Προκειμένου οι εγκαταστάσεις αυτές να μην επιβαρύνονται με κόστη δυσανάλογα της συμβολής τους στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, προτάσεις που έχουν 19

20 διατυπωθεί στο πλαίσιο της αναθεώρησης καταρχήν τις ορίζουν ως «μικρές» (αυτές με μέσες επαληθευμένες εκπομπές κατά την περίοδο μικρότερες από t CO 2 από ορυκτή προέλευση [fossil]) ενώ σε σχέση με την παρακολούθηση επιτρέπουν τη χρήση χαμηλότερων βαθμίδων, τη χρήση τιμολογίων αγοράς «εμπορικών καυσίμων» (βλ. παρακάτω) και υλικών χωρίς απαίτηση εξέτασης της αβεβαιότητάς τους, και αποσύρουν την υποχρέωση για χρήση εργαστηρίων διαπιστευμένων κατά ISO 17025:2005 (αρκεί το εργαστήριο αναλύσεων που χρησιμοποιούν να πληροί κάποιες ελάχιστες προδιαγραφές) κ.λπ. Υποχρεώσεις για τη βιομάζα Η Απ. 156 δεν προβλέπει κάποιες ελαφρύτερες υποχρεώσεις παρακολούθησης για τη βιομάζα, παρά το ότι αυτή έχει μηδενικές εκπομπές CO 2. Πρόσφατες προτάσεις που έχουν διατυπωθεί περιλαμβάνουν τη δυνατότητα, για την καθαρή βιομάζα (>97%), της παρακολούθησης μέσω άλλων μεθόδων πλην της χρήσης βαθμίδων (συμπεριλαμβανομένου και των ενεργειακών ισοζυγίων), την κατηγοριοποίηση των εγκαταστάσεων στις ομάδες Α, Β και Γ με βάσεις τις εκπομπές CO 2 μόνο από ορυκτή προέλευση κ.λπ. Χρήση της υψηλότερης βαθμίδας ως σημείο εκκίνησης Η Απ. 156 ορίζει ότι όλες οι υπόχρεες εγκαταστάσεις θα πρέπει να χρησιμοποιούν την υψηλότερη βαθμίδα προσέγγισης, και μόνο εάν αυτό δεν είναι τεχνικά εφικτό ή οδηγεί σε παράλογα υψηλό κόστος να επιτρέπεται η χρήση της αμέσως χαμηλότερης βαθμίδας. Επίσης, η Απ. 156 περιλαμβάνει τον Πίνακα 1, ο οποίος καθορίζει τις ελάχιστες απαιτήσεις για τη χρήση βαθμίδων για την περίοδο Στις αλλαγές που προτείνονται, η χρήση της υψηλότερης βαθμίδας δεν είναι υποχρεωτική για τις εγκαταστάσεις της κατηγορίας Α (συνολικές ετήσιες εκπομπές CO 2 από ορυκτή προέλευση < t) εφόσον καλύπτουν τις απαιτήσεις του Πίνακα 1, για τις ελάσσονες και de minimis πηγές εκπομπής, για την καθαρή βιομάζα, για την καθαρή θερμογόνο δύναμη και τον συντελεστή εκπομπής των «εμπορικών» τυποποιημένων καυσίμων (βλ. παρακάτω), καθώς και για ορισμένες ειδικές περιπτώσεις δραστηριοτήτων. 20