ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ «ΕΛΙΑΣ - ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ»

Transcript

1 1 ο ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ «ΕΛΙΑΣ - ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ» στο πλαίσιο της διαδικασίας «επιχειρηματικής ανακάλυψης» στην ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ (10/2015) 1.Γενικά Στοιχεία Σε συνέχεια της από 3/8/2015 έγκρισης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή της Στρατηγικής για την «Έξυπνη Εξειδίκευση της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων» (R.I.S.) και στο πλαίσιο της περαιτέρω εξειδίκευσής της προκειμένου να καταστεί δυνατή η έναρξη υλοποίησης σχετικών, σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε διαδικασία «επιχειρηματικής ανακάλυψης», επικεντρωμένη στον τομέα/αλυσίδα αξίας «ελιάς - ελαιολάδου» στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Η εν λόγω διαδικασία οργανώθηκε από τη Διαχειριστική Αρχή σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, με κύριους στόχους: -την επαφή βασικών εμπλεκομένων μερών και παραγόντων της αλυσίδας αξίας (παραγωγικών, ερευνητικών και δημόσιων φορέων), προκειμένου να εξερευνηθεί, να αναλυθεί και να αποτυπωθεί το επιχειρηματικό ενδιαφέρον σε πεδία της αλυσίδας, με έμφαση την καινοτομία -την ανάδειξη πεδίων κοινής δράσης παραγωγών/ επιχειρηματιών και ακαδημαϊκών/ερευνηικών κέντρων της Περιφέρειας και της χώρας (όσον αφορά στα δεύτερα) και τον εντοπισμό δράσεων (κυρίως) κοινής, μέσω συνεργασιών υποστήριξης και μελλοντικής υλοποίησης, με έμφαση στην αξιοποίηση τις έρευνας, των (ψηφιακών κ.ά.) τεχνολογιών και της καινοτόμου επιχειρηματικότητας -τη διαμόρφωση μιας όσο το δυνατόν πληρέστερης εικόνας για τα προβλήματα, τις προκλήσεις και την ενδεχόμενη επιχειρηματική δυναμική στις επιμέρους χωρικές ενότητες της Περιφέρειας (κυρίως μεγάλα νησιά). Οι στόχοι αυτοί ευθυγραμμίζονται με την ουσία της «επιχειρηματικής ανακάλυψης», που έγκειται στο να «αποκαλύψει» αυτά που κάνει ή μπορεί να κάνει μια Περιφέρεια ή μία Χώρα καλύτερα από τις υπόλοιπες, σε όρους έρευνας, τεχνολογία και καινοτομίας. Λόγω της ιδιαίτερης μορφολογίας της Περιφέρειας, δηλαδή της νησιωτικότητας, η διαδικασία προσαρμόστηκε σε αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό, με συνέπεια το «Θεματικό Εργαστήριο Ελιάς - Ελαιολάδου» : να πραγματοποιηθεί μέσω επιμέρους εργαστηρίων/ομάδων εργασίας, από ένα σε κάθε μεγάλο νησί, δηλαδή σε Ζάκυνθο, Κεφαλονιά, Λευκάδα και Κέρκυρα, προκειμένου να (απο)καλυφθεί η χωρική διαφοροποίηση και η ένταση των δυνατοτήτων και του παραγωγικού/επιχειρηματικού ενδιαφέροντος

2 να αποτελείται από κοινό κορμό εισηγητικών αξόνων, αλλά με διαφορετικούς κάθε φορά εισηγητές (περιφερειακούς και εθνικούς εμπειρογνώμονες), προκειμένου να εμπλουτίζεται η συζήτηση με νέα στοιχεία από νησί σε νησί να «μεταφέρεται» με περιεκτικό τρόπο η εμπειρία της συζήτησης από το ένα νησί στο άλλο, κυρίως μέσω του on-going εμπλουτισμού των εισηγήσεων. να εξασφαλίζεται η τελική σύνθεση των απόψεων-πορισμάτων σε επίπεδο Περιφέρειας πλέον, μέσω της ομάδας υποστήριξης της διαδικασίας (άτυπο δίκτυο συνεργασίας Περιφέρειας-Διαχειριστικής Αρχής, Επαγγελματικών & Ακαδημαϊκών Φορέων) Η διαδικασία εξελίχτηκε στις 2 εβδομάδες από 19 έως 26 Οκτωβρίου Προτεραιότητες στο τομέα της «αγροδιατροφής» της Π.Ι.Ν. με βάση την R.I.S. Ο αγροτικός τομέας της Περιφέρειας εξακολουθεί να υφίσταται τα διαρθρωτικά προβλήματα που χαρακτηρίζουν γενικότερα τον ελληνικό αγροτικό χώρο (μικρό μέγεθος εκμεταλλεύσεων, πολυ-τεμαχισμός του κλήρου κλπ). Η ανάπτυξη των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων του πρωτογενή τομέα και της σχετιζόμενης μεταποίησης θα βασιστεί τόσο στα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η περιοχή, όπως η φύση, οι πρώτες ύλες και η καλλιεργητική και μεταποιητική παράδοση, όσο και στην αξιοποίηση της γνώσης και της τεχνολογίας. Έμφαση θα δοθεί στα προϊόντα που έχουν ενταχθεί στο Καλάθι των Ιονίων Νήσων και στις συναφείς μεταποιητικές δραστηριότητες. Η παρέμβαση σε συγκεκριμένα σημεία της αλυσίδας αξίας της αγροδιατροφής (έμφαση σε πρωτογενή παραγωγή, μεταποίηση, προώθηση στις αγορές) αποτελεί κρίσιμης σημασίας ζήτημα για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Σχήμα : Αλυσίδα αξίας της Αγροδιατροφής

3 Οι βασικές προτεραιότητες της περιφερειακής στρατηγικής στον τομέα της αγροδιατροφής αφορούν σε: -παραγωγή νέων προϊόντων με την αξιοποίηση της γνώσης (έρευνας & καινοτομίας) -διαφοροποίηση του αγροδιατροφικού προϊόντος με βελτίωση της ποιότητας (καλλιεργητικές και εκτροφικές μέθοδοι, τεχνογνωσία κλπ) -τυποποίηση και προώθηση στις αγορές (πιστοποίηση, τυποποίηση, δικτύωση) Βασικά προϊόντα και καλλιέργειες της Π.Ι.Ν. αποτελούν η ελιά και το αμπέλι με τα παράγωγά τους, ενώ το «καλάθι της Περιφέρειας» περιλαμβάνει σειρά προϊόντων είτε αναδυόμενων είτε εστιασμένων σε ορισμένες χωρικές ενότητες. Εύλογα λοιπόν, η εξειδικευμένη φάση της διαδικασίας της «επιχειρηματικής ανακάλυψης» (2015) ξεκινάει από τα παραπάνω 2 κύρια προϊόντα καλλιέργειες (ελιά & αμπέλι) 3. Υφιστάμενη κατάσταση καλλιέργειας ελιάς παραγωγής ελαιολάδου Για λόγους που σχετίζονται με τη διαμορφωμένη πραγματικότητα του παραγωγικού συστήματος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, παρατίθενται ορισμένα στοιχεία σε επίπεδο νομού-περιφερειακής Ενότητας, όπως παρουσιάστηκαν από τις εισηγήσεις 1. Α.1. Ζάκυνθος Η ελαιοκαλλιέργεια καλύπτει περίπου στρέμματα (με ελαιόδεντρα, περίπου). Περί τα του 2% αυτών ακολουθεί τους κανόνες της Βιολογικής Γεωργίας και στο 7,8% εφαρμόζεται σύστημα Ολοκληρωμένης διαχείρισης παραγωγής. Στο ποικιλιακό δυναμικό διακρίνονται οι ποικιλίες «ντόπια» (υψηλόκορμα ορθόκλαδα δένδρα ) και «κορωνέϊκη», η οποία πλέον καταλαμβάνει την πλειοψηφία των εκτάσεων σε ένα ποσοστό 85% περίπου. Η παραγωγή ελαιολάδου την τελευταία πενταετία κυμαίνεται μεταξύ και τόνους εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ποιότητας, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του προγράμματος Loc-elaion και με απόδοση μεταξύ 16,5% και 17,3%. Από την παραγόμενη ποσότητα σχεδόν όλη διατίθεται στην χονδρική αγορά ως ανώνυμο προϊόν, όπου και τυποποιείται, με ένα πολύ μικρό ποσοστό να διατίθεται εμφιαλωμένο. Τυποποιητήριο λειτουργεί στην ΕΑΣ Ζακύνθου. Οι ελαιοποιήσεις πραγματοποιούνται στα 40 ελαιοτριβεία, μερικά από τα οποία έχουν προβεί σε εκσυγχρονισμό λειτουργώντας σε δύο αλλά και τρείς φάσεις. Α.2. Κεφαλονιά Η ελαιοκαλλιέργεια στην Κεφαλονιά καταλαμβάνει στέμματα με ελαιόδεντρα περίπου. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι το «κορώνι» (σε ποσοστό 40%, νεώτερες φυτεύσεις στην πεδινή περιοχή της Νότιας Παλλικής), η «ντόπια» (30% που καλλιεργείται διάσπαρτα, παλαιότερες φυτεύσεις), το «θειακό» ( 20% περίπου, κυρίως στην Ιθάκη) κλπ. 1 Τα στοιχεία στηρίχθηκαν σε συνοπτικά σημειώματα της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής της ΠΙΝ και των αποκεντρωμένων υπηρεσιών της.

4 Τα τελευταία χρόνια η απόδοση σε λάδι έχει μειωθεί στους τόνους, έναντι υψηλότερων αποδόσεων παλαιότερα (3.000 τόνοι). Έχει δοθεί πιστοποίηση στην κατηγορία Π.Γ.Ε. ελαιόλαδο Κεφαλληνίας Τα ελαιοτριβεία του Νομού που είναι ενεργά είναι 11 και στην πλειοψηφία τους είναι φυγοκεντρικού τύπου και μόνο δύο κλασικού. Λειτουργούν 3 τυποποιητήρια με ενθαρρυντικά στοιχεία στη διάθεση προϊόντος. Α.3. Λευκάδα Στο Νομό Λευκάδας υπάρχουν περί τα ελαιόδενδρα (που καταλαμβάνουν περίπου στρέμματα). Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται σήμερα στο Νομό Λευκάδας είναι κυρίως η «ασπρολιά» (με πολλά αιωνόβια δέντρα), η «μαυρολιά» και ορισμένες άλλες ποικιλίες σε περιορισμένες εκτάσεις, μεταξύ των οποίων και η «κορωνέικη». Περιορισμένη είναι η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς ( 32 βιοκαλλιεργητές ελαιόδενδρα περίπου). Η ετήσια παραγωγή ελαιόλαδου κυμαίνεται από 450 έως τόνους. Από αυτό το ελαιόλαδο πάνω από το 50% είναι εξαιρετικό (extra παρθένο και παρθένο) ενώ το υπόλοιπο είναι συνήθως χαμηλής ποιότητας (κάτι που οφείλεται στην όλη διαδικασία συγκομιδής, αποθήκευσης και επεξεργασίας του καρπού της ελιάς). Όσον αφορά τη μεταποίηση και την τυποποίηση, στο Νομό Λευκάδας λειτουργούν 12 ελαιοτριβεία τριφασικά (εκ των οποίων Ένα ελαιοτριβείο έχει πιστοποίηση για την παραγωγή βιολογικού λαδιού) και 2 τυποποιητήρια λαδιού. Α.4. Κέρκυρα Ο κερκυραϊκός ελαιώνας θεωρείται γεωργική γη πρώτης προτεραιότητας, γιατί έχει πολλαπλή χρησιμότητα (παραγωγικός, αισθητικός και προστατευτικός στα επικλινή εδάφη), είναι ενιαίος και αδιάσπαστος, εκτείνεται σε έκταση περίπου στρεμμάτων (το 65% της γεωργικής γης και το 38% της έκτασης του Νομού ) και αριθμεί ελαιόδεντρα (η ποικιλία που κυριαρχεί είναι αυτή της λιανολιάς). Αποτελείται από πυκνοφυτεμένα, γηρασμένα, υψηλόκορμα δέντρα, αρκετά εκ των οποίων καλλιεργούνται σε επικλινή εδάφη. Η συλλογή του καρπού πραγματοποιείται ως επί το πλείστον μετά την φυσική πτώση του καρπού, γεγονός που συμβάλει στην χαμηλή ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου (υψηλή οξύτητα), ενώ υπάρχουν ιδιαίτερα προβλήματα διαχείρισης και διάθεσης των λυμάτων των ελαιοτριβείων. Η μέση παραγωγή του παραγόμενου ελαιολάδου ανέρχεται σε τόνους ετησίως. Το ελαιόλαδο «Άγιος Ματθαίος», έχει καταχωρηθεί Π.Γ.Ε., χωρίς να έχει έως σήμερα τυποποιηθεί. Τα τελευταία χρόνια έχουν ξεκινήσει ορισμένες προσπάθειες για βιολογικές καλλιέργειες και καλλιέργειες ολοκληρωμένης διαχείρισης, καθώς και για τον σταδιακό υποβιβασμό της κώμης των ελαιοδένδρων. Υπάρχουν 98 ελαιοτριβεία, από τα οποία όμως κάθε χρόνο λειτουργούν περίπου 25-30, καθώς και οκτώ εγκεκριμένα τυποποιητήρια ελαιολάδου. Το ελαιόλαδο εκτός από βρώσιμο, χρησιμοποιείται για την παραγωγή σαπουνιών από παλιά τοπική βιοτεχνία, ενώ το ξύλο της ελιάς χρησιμοποιείται από μικρές βιοτεχνίες για την κατασκευή διαφόρων αντικειμένων, είτε διακοσμητικών, είτε χρηστικών.

5 4. Αλυσίδα αξίας «Ελιάς- ελαιολάδου» Η «αλυσίδα αξίας ελιάς - ελαιολάδου» που προσεγγίστηκε από πλευράς εισηγήσεων αποτυπώνεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΛΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ελαιολάδου ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ κλάδεμα λίπανση διαχείριση εδάφους ασθένειες συγκομιδή σύνθλιψη ραφινάρισμα έλεγχος ποιότητας αποθήκευση εμφιάλωση ετικέττα συκευασία σε κουτιά μεταφορά σε τοπικό, περιφερεικό, εθνικό, διεθνές, "εικονικό" επίπεδο ειδικά καταστήματα, σούπερ-μάρκετς, λιανικό εμπόριο κλπ προβολή πλεονεκτημάτων εκθέσεις τοπικό ελαιόλαδο & ελαιοτριβεία Τουρισμός: "δρόμοι ελαιώνα", εστίαση κλπ διασυνδέσεις παραγωγής ελαιολάδου : Περιβάλλον: ανακυκλώσιμες συσκευασίες, απομόνωση και επαναχρησιμοποίηση συστατικών, ενεργειακή εξοικονόμιση Παράπλευρες δραστηριότητες - προϊόντα: καλλυντικά, βρώσιμες ελιές, σαπούνι, κλπ Πιο συγκεκριμένα, συζήτηση εστιάστηκε στα παρακάτω επιμέρους ζητήματα: 1. στις τεχνολογικές και λοιπές βελτιώσεις της καλλιέργειας ελιάς και της παραγωγής ελαιολάδου 2. στην παραγωγή υποπροϊόντων από την ελιά και το ελαιόλαδο 3. στη συσχέτιση της καλλιέργειας/παραγωγής με την περιβαλλοντική διάσταση και την τουριστική δραστηριότητα/ προώθηση στις αγορές

6 Οι εισηγητές εμπειρογνώμονες που συμμετείχαν στο Θεματικό Εργαστήριο και ειδικότερα στις Ομάδες ανά νομό ήταν οι εξής: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ Π.Ε. ΤΟΠΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ 19-Οκτ Δευτέρα ΖΑΚΥΝΘΟΣ Θέατρο στο ΣΑΡΑΚΗΝΑΔΟ -Γκέρτσης Αθανάσιος Καθηγητής Αμερικάνικης Γεωργικής Σχολής -Μαγιάτης Προκόπιος, Επ. Καθηγητής ΕΚΠΑ 22-Οκτ Πέμπτη ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 23-Οκτ Παρασκευή ΛΕΥΚΑΔΑ 29-Οκτ Πέμπτη ΚΕΡΚΥΡΑ Θέατρο "Ο ΚΕΦΑΛΟΣ" (Αργοστόλι) Αίθουσα συνεδριάσεων Διοικητηρίου Π.Ε. Λευκάδας Αίθουσα Ιονίου Πανεπιστημίου (οδός Αβραμίου) -Κατσαλήρου Ειρήνη, Επ.Καθηγήτρια ΤΕΙ Ιονίων Νήσων -Δρ.Θεοτοκάτος Σπυρίδων, Γεν. Δ/ντής ΕΑΣ Κεφαλληνίας & Ιθάκης -Κατσαλήρου Ειρήνη, Επ. Καθηγήτρια ΤΕΙ Ιονίων Νήσων - Αυλωνίτης Μάρκος, Επ. Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου -Τσαντίλη Ελένη, Καθηγήτρια Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών - Κατσαλήρου Ειρήνη, Επ. Καθηγήτρια ΤΕΙ Ιονίων Νήσων 5. Συμμετοχή και εμπλεκόμενοι Η συμμετοχή και η εμπλοκή στο Εργαστήριο, όσον αφορά τόσο το επίπεδο και την ποιότητα, ήταν αρκετά υψηλές. Βασικές «ομάδες στόχοι» απετέλεσαν οι «βιο-καλλιεργητές», οι «νέοι αγρότες», οι επιχειρήσεις «μεταποίησης και τυποποίησης», καθώς και οι περιορισμένου αριθμού επιχειρήσεις αξιοποίησης υπο-προϊόντων. Στη φάση της προετοιμασίας του θεματικού εργαστηρίου εντοπίστηκε ένα ικανό δείγμα εμπλεκομένων σε όλο το φάσμα της αλυσίδας αξίας, που περιελάμβανε: Καλλιεργητές ελιάς (ατομικούς ή συνεταιρισμένους) Ελαιοτριβεία και τυποποιητήρια. Ερευνητές και λοιπούς εμπειρογνώμονες για τις κύριες δραστηριότητες της αλυσίδας αξίας Εκπροσώπους συλλογικών επαγγελματικών φορέων (Ενώσεων και Επιμελητηρίων) Εκπροσώπους της Περιφερειακής και Τοπικής & Αυτοδιοίκησης Συνολικά περισσότεροι από 185 εμπλεκόμενοι (κυρίως παραγωγοί, επιχειρηματίες και στελέχη τοπικών ερευνητικών κέντρων) συμμετείχαν στο θεματικό εργαστήριο (περίπου 50 στη Ζάκυνθο, 50 στο Αργοστόλι, 15 στη Λευκάδα και 70 στην Κέρκυρα).

7 Ως γενικό συμπέρασμα μπορεί να διατυπωθεί ότι η συμμετοχή και το ενδιαφέρον παραγωγών/επιχειρηματιών ήταν σαφώς βελτιωμένο και εντονότερο από εκείνο της προκαταρκτικής φάσης διαμόρφωσης του πλαισίου Περιφερειακής Στρατηγικής ΕΞ-ΕΞ της Π.Ι.Ν.(2013) με διακυμάνσεις που αντικατοπτρίζουν τη διαφορετική δυναμική του προϊόντος και της αντίστοιχης οικονομικής δραστηριότητας σε κάθε νησί. Η ενημέρωση, η ανταλλαγή ιδεών και η προσπάθεια κατανόησης της έννοιας της καινοτομίας ήταν βασικά στοιχεία των κατά τόπους συνεδριάσεων. Τα αποτελέσματα των επιμέρους εργαστηρίων/ ομάδων εργασίας ήταν αρκετά εποικοδομητικά και αντικατοπτρίζονται σε μια σειρά ιδεών και προτάσεων που προέκυψαν και στη συνέχεια τεκμηριώθηκαν με τη μορφή ενός περιεκτικού (1σέλιδου) εντύπου. Η συνέχιση των εργαστηρίων στο μέλλον, η διαρκής παρακίνηση και η οικοδόμηση δεσμών αποτελούν μια πρόκληση για όλους τους εμπλεκόμενους και ιδιαίτερα για την Περιφερειακή Αρχή. 6. Ιδέες προς αξιοποίηση Σε επόμενη φάση θα ακολουθήσει Πίνακας με συνοπτική παρουσίαση των προτάσεων που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του Θεματικού Εργαστηρίου για την «ΕΛΙΑ και το ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ», με βάση τυποποιημένο έντυπο της Διαχειριστικής Αρχής.